1 MOMENTOPNAME 32 Bibliotheek Technische Universiteit Eindhoven ~ momentopname nr. 3, december 1985 een uitgave van het MENT-project (MEisjes, Natuurk...
moMENTopname nr. 3, december 1985 een uitgave van het MENT-project (MEisjes, Natuurkunde en Techniek) Technische Hogeschool Eindhoven' afdeling der Technische Natuurkunde v1kgroep Didaktiek redactie: Annita Alting Suzanne Udo adres:
Het derde nummer van MoMENTopname ligt voor u. MoMENTopname verschijnt 4x per jaar en doet verslag van wat er gebeurt op het terrein van meisjes en middelbaar technisch onderwijs. Vanaf dit nummer zult u ook af en toe iets vinden over meisjes en natuurkundeonderwijs op mavo/havo;v~o. Ook dit keer besteden we weer aandacht aan het projekt Natuurkunde en Techniek. Ook de NGOLB-studiedag krijgt veel aandacht, wij hopen dat de inhoud van deze krant uw belangstelling wekt en wensen u veel plezier met het lezen ervan.
Het 11E:.T -nroject teaM wenst u nrettige feestdagen en een voorsooedig 1986 !
Het MENT-projekt team.
- 2 -
INHOUD
~Ie i s jes
, MT 5 : Goed idee : Nieuwe MENT-medewerkster Projekt Natuurkunde en Techniek NGOLB-Emancipatiedag ~\ooie vrouwen en cementzakken Hij agent , zij verpleegster Enkele dagen in Polen Een meisje als loodgieter of cv-monteur; Waarom niet.
3 7 9 11
13 19 21
27
-
J -
"MEISJES, MTS: GOED IDEE!" De folder"Meisjes, MTS: Waarom niet! is uit. Deze bij het MENT projekt gemaakte brochure werd op de decanendag van MT~decanen door Suzanne Udo onder de aandacht gebracht. Hieronder wordt de tekst zoals die op deze uitstekend georganiseerde en goed bezochte dag is uitgesproken in verkorte vorm weergegeven. Geachte decanen Een groot deel van uw taak bestaat eruit de juist jonge mensen voor de MTS te interesseren. Daarvoor doet U veel inspanningen - u houdt spreekbeurten op middelbare scholen en voor ouders, - u houdt rondleidingen of open dagen in de MTS zelf, - u informeert uw co 11 ega' s op mi dde 1ba re scho 1en. - u drukt en verspreidt vele folders, - u presenteert zich bij beroepen-manifestaties_enzovoorts, enzovoorts. En elk jaar blijkt er maar een zeer klein aantal meisjes geïnteresseerd te raken ondanks al deze inspanningen. Ik zeg oorecht ondanks al deze inspanningen. Onder die meisjes zullen toch ongetwijfeld uitstekende technische vakvrouwen in de dop schuilen. Als le maar geïnteresseerd lijn blijken de meisjes hersens genoeg te hebben en ook aan de handvaardigheid hoeft niet getwijfeld te ~lOrden.
Aldus geconstateerd hebbende denk ik mijzelf te kunnen presenteren als een kleine hulp bij Uw grote taak de juiste leerlingen aan te tre~~en .
Bij het HENT projekt zijn inmiddels 2 folders gemaakt of beter gezegd een strooifolder en een brochure. De strooifolder bestaat al 2 jaar. De f:\rochure ffeisjes, MTS: waarom niet! is nieuw. Een kleine maand ge 1eden is de brochUt·e waar ik het nu voorname 1ijk over wi 1 hebben verzonden naar alle MTS'en. Ik hoop dat u· hem ook onder ogen gehad heeft. Het boekje bevat tekst, foto's en tekeningen gericht op het middelbare-school - meisje dat voor een loopbaan moet gaan kiezen en met een open oog naar de MTS kijkt 6f het iets voor haar is . "Meisjes, MTS: Waarom niet! " bevat veel tekst. Dat is zowel een sterk punt als een zwak punt; Enerzijds is er praktisch alle informatie in te vinden die een geïnteresseerd meisje nodig heeft, maar anderzijds houdt de gemiddelde MAVO-leerling(e) niet zo van lezen. Waaruit is de folder opgebouwd? Allereerst is er veel aandacht voor het ~elang van een goed beroep ook voor meisjes- een baantje is niet meer voor tot je moeder wordt, maar ook voor daarna. In het tweede hoofdstuk wordt er aandacht besteedt aan de drempels dfe meisjes ervaren om voor de techniek te kiezen zoals, - techniek is niet voor meisjes, - technier. is niet leuk, - ik wil een beroep met mensen, het feit dat je geen meisjes om je heen hebt oo de MTS, de werkgelegenheid voor vrouwen in de techniek.
-) -
In het derde hoofdstuk vindt men de informatie over de 14TS zelf. Dit is in feite de informatie die in elke afzonderlijke MTS schoolfolder ook weer terug te vinden is, hoewel wij getracht hebben iets meer over de beroepspraktijk te vertellen. Hierbij moet ik vermelden dat de brochure alleen gaat over de vijf grootste MTS-richtingen, te weten Bouwkund~ Elektronica en Elektrotechniek, Werktuigbouwkunde en Procestechniek . Dit is een keuze geweest om de vakscholen niet naar voren te brengen, zoals de meubelmakers- of etaleursschool waar nu al meer meisjes zijn. Deze keuze is gemaakt om ten eerste het probleem van de geringe deelname van meisjes daar aan te pakken waar het het sterkste speelt, en ten tweede niet in de fout te gaan met deze folder meisjes toch weer in de richting te praten waar toch al veel meisjes zijn. Er wordt met de brochure juist een zekere mate van roldoorbreking nagestreefd. Meisjes die de moeite nemen om bij de t1TS te komen informeren behoren dus zeker tot de doelgroep. Als MENT-projekt willen wij echter ook graag de niet bij voorbaat geïnteresseerde meisjes bereiken. Daartoe is bij de brochure een handleiding geschreven om het onderwerp "roldoorbrekende keuzes van meisjes voor de techniek" in de lessen op de MAVO's aan de orde te laten komen. Wellicht dat ook U nog extra aandacht zult willen besteden aan het interesseren van de meisjes voor het vakvrouwschap van de toekomst. De MTS'sters van nu zijn veelal zeer bereid om daaraan mee te werken. Waar mogelijk zouden zij ook zeker mee moeten werken in de campagne om nieuwe leerlinges te werven. Hierbij kan men denken aan een aparte infor~atie doedag voor meisjes of minder pretentieus een vrouwenstand op open dagen, en het laten s~reken van de ~TS'sters op voorafgaande scholen. Niet ieder meisje zal daar voor voelen, maar bedacht moet zijn dat zij die het wel willen de beste propagandistes voor de MTS voor meisjes zijn:
-
h
-
Meisjes, MTS: Waarom niet! heeft een eerste oplage van 100 stuks. Deze is inmiddels uitverkocht. Naar aanleiding van de opmerkingen die daarop gekomen zijn, wordt nu gewerkt aan een het·ziene druk van 8500 stuks, welke in januari naar de reguliere MTS'en verzonden zal worden. Elke reguliere MTS krijgt dan gratis 100 exemplaren. Een nogal ingrijpende wijziging zal de titel betreffen. Deze is veranderd in ~eisjes, MTS: Goed idee:: aangezien "Waarom niet" een negatieve klank heeft. Wij hopen dat U die exemplaren op de goede plaatsen zult weten te brengen. Er wordt nog verder geëxperimenteerd met de folder hoe bruikbaar of onbruikbaar hij is in klasseverband. Als die fase voorbij is, hopen wij dat de dienst Documentatie van het ~~inisterie van Onderwijs en Wetenschappen de verdere verspreiding op zich zal willen nemen vanaf 1987 . Zij hebben de mogelijkheid om dit soor t materiaal in het gehele middelbaar onderwijs te verspreiden.
Sinds 15 augustus 1985 is naast Annita Alting en Suzanne Udo een nieuwe MENT-medewerkster benoemd:Anneke de Leeuw. Even voorstellen. N~ mijn studie natuurkunde en de afronding van een promotieonderzoek op het gebied van de hoge-energiefysica ben ik les gaan geven. Zes jaar lang heb ik kunnen constateren dat meisjes veel minder vaak natuurkunde kiezen in hun eindexamenpakket dan jongens. Tijdens mijn studie heb ik me al afgevraagd waarom zo weinig meisjes natuurkunde studeren maar in de lespraktijk drong de vraag waarom meisjes zich zo weinig aangetrokken voelen tot het vak natuurkunde zich nog veel duidelijker op. De beantwoording van deze vraag hoop ik via mijn werk bij het MENT-project dichterbij te brengen. Nog veel belangrijker is het echter om te zorgen dat meer meisjes plezier krijgen in natuurkunde en dit vak dus ook meer in hun eindexamenpakket gaan kiezen.
Het MENT-project, natuurkunde Mijn taak zal ondermeer zijn de door MENT gemaakte lespakketten te evalueren. De lespakketten "Geluid", "Elektriciteit in en om het huis" en "Energie en je lichaam" "draaien" nu oo een beperkt aantal scholen. In de maand januari t.m. maart '86 zullen de lespakketten daar waar nodig, bijgesteld worden. Bovendien zal dan ook een eerste evaluatie plaatsvinden aan de hand van de gegevens zoals die verkregen zijn met behulp van docenten- en leerlingenvragenlijsten.
- 8 -
Vanaf mei '86 zullen de bijgestelde lespakketten dan gebruikt gaan worden op een groter aantal scholen en tenslotte zal in mei '87 een uiteindelijke evaluatie plaatsvinden. Naast de evaluatie van de lespakketten zal er ook onderzoek gedaan worden en zullen er bijeenkomsten belegd worden waar de resultaten van het werken met de lespakketten en het onderzoek worden doorgegeven aan (natuurkunde}leraren, docenten en studente(s)n van lerarenople i dingen en dekanen.
''natuurkunde ''
''t echn i ek ''
De bee l de n di e l eer l i ngen hebben van de beqrippen "natuu rkunde" en "techni ek "?
-
lj -
PROJEKT NATUURKUNDE EN TECHNIEK Jn i•IOI~~i\Topname 1 IS een overzicht gegeven van het onderzoek. dat btnnen net project Natuurkunde en Techniek is gedaan naar net beeld van en de houding tegenover tecnniek van tweede klas leerlingen in het avo en vwo. Daarbij speelden de verschillen tussen meisjes en JOngens een rol. Jn nummer 2 van MoMENTopname zijn de conclusies en aanbevelingen van di t onuerzoek weergegeven. Er bleken belangrijke verschillen tussen metsJes en jongens op te treden. In het project wordt onderzocht welke elementen van techniek kunnen worden ingebracht in het natuurkunde-curriculum in het algemeen voortgezet en voorbereid~nd wetenschappeliJk onderwijs. Daartoe worden een aantal voorbeeldlespakketten samengesteld voor natuurkunde. waarin de techniek een belangrijke rol speelt. llij het samenstellen ts ook gelet op de aantrekkelijkheid voor meiSJes. Deze aandacht bleek noodzakelijk vanwege het feit. dat meiSJes een nog beperkter en vertekende beeld van de techniek hebben dan JOngens. Voorafgaand aan het samenstellen van dele lespakketten ts een grondige literatuurstudie verricht naar wat deskundigen (technici. techntek-filosofen. m2nsen uit het techniek-onderwiJS) menen dat de inhoud van het begrip tecnntek l
~.
Utt deze studie bleek . dat de techniek de volgende algemene kenmerken heeft: -de techniek is een specifiek menselijke aktiviteit. De techniek is dus niet alleen een manneliJke. maar ook een vrouwelijke bezigheid; - techniek heeft te maken met veranderingen in plaats en/of vorm van materie. energie en Informatie (de drie zg. 'pijlers' van de techniek); - techniek en natuurkunde (natuurwetenschappen) zijn nauw verweven. Ze beinvloeden elkaar wederzijds. Techniek is dus niet toegepaste natuurkunde zonder meer;
-
- J!j
lil -
Zl j n ae volgend~ vaardi~heden van belang: 1. ontwerp- en prob!eemoplosvaard!gheden. 2. praktisch-technische vaardigheden; - d~ techniek h~eft ~en grote invloed op alle aspekten van onzz samenleving I ecpn7,j é eh. DrJ i i t 1P ~ . ;c•c i ~-a!) . Om in het lesmateriaal een evenwichtig beeld van de techniek te geven wordt aan elle aspekten van het begrip techniek enige aanda cht geschonken. Hiermee wordt tevens bevorderd, dat het lesmateriaal voor meisjes aantrekkelijk is. Immers, dan wordt duidelijk. dat het in de techniek niet alleen gaat om machines en apparaten, maar ook . en vooral . om mensen. die t echniek bedenken. maken en gebruiken. In het . lesmateriaal wordt steeds aandacht besteed aan het ontwerpproces. Oe l~ert1ngen ontwerpen zelf een eenvoudig technisch object. De man1er waarop dat ontw~rpen verloo pt staa t daarhJ j cent raal. en niPt zoz~er het te ontwerpen voorwerp. In elk lespakket worden de leerlingen aan het denken gezet over de rol van de techn1ek in de maatschappij. Ook een oriëntatie op technische beroepen krijgt daarin een plaats. fnimddels zijn 4 lespakketten verschenen: - Electrlsene apparaten in huis . - ~uz1eK1nstrumenten maken, - C o mmunicatl~. - Water in huis. Thema's . die nog in ontwikkeling zijn. hebben als thema: -Doe-het-zelf. - Ver i ichting. Een aantal van deze lespakketten (inclusief de bijbehorende doce ntenhandleidi ngen ) a~ t~cnnteK
worden tha~s ~ertaald 1n het Engels. GiJ de lespJkketten zijn toetsen gemaakt om na te gaan wat de leerlingen van het lespakket heboen opgestoken. Samen m~t de resulaten van een docentenvragenlijst over de lespakketten en een leerltngenvragenll j st geven deze informatie m.b.t. de revisie van de lespakketten. Volgend jaar zal een tweede. herziene verzie van de lespakketten versen 1j nen.
-
11 -
NGOLBEMANCIPATIEDAG De twee emancipatie-medewerksters van het NGOLB Liesbeth Niessen en Hanneke de Groot hebben op 5 oktober veel succes gehad met hun studiedag "Techniek voor meisjes". Meer dan 200 mensen hadden zich ingeschreven,enkelen moesten teleurgesteld worden. Oe capaciteit van de georganiseerde werkgroepen ·liet niet toe dat er meer dan 200 mensen kwamen. Onder de bezoekers waren vele studenten van het NGOLB, en de NGOLB opleiders maar ook andere belangstellenden. Het programma werd geopend met een toespraak van Annelien Kappeyne van de Coppello over de initiatieven van de overheid om het vrouwen en meisjes makkelijker te maken in te treden in de wereld van techniek via het KMBO en CVV's, vrouwen-vakscholen etcetera. Zij hield haar gehoor voor dat er nog lang geen sprake is van een evenredige vertegenwoordiging van vrouwen binnen de technische opleidingen en beroepen maar dat zoals een Chinees spreekwoord zegt: "ook een reis van 10.000 kilometer begint met de eerste stap". Vervolgens werd de film "Startproblemen" van Margie Monfils getoond over een vrouw die na een opleiding op de sociale academie alsnog automonteur wordt. De film liet een aantal obstakels waar vrouwen in mannenberoepen mee geconfronteerd worden zien,zoals bijvoorbeeld het niet serieus genomen worden door zowel klanten als werkgever. In deze film wordt tegelijkertijd het thema homo-sexualiteit aangesneden. Hoewel het een zeer onderhoudende doordachte film is, kan dit laatste het vooroordeel van SOMmigen over vrouwen in mannenbe-
-
I~-
roepen -"zijn allemaal potten"- versterken. Als inleiding op de verschillende werkgroepen was de vertoning echter geslaagd te noemen. Na deze centrale presentaties ging de groep uiteen voor het volgen van workshops. Hierin kwamen verschillende onderwerpen aan de orde (zie ook verderop in dit nummer). Tijdens de lunch was er een informatie.markt, waar verschillende groeperingen die zich met emancipatie van vrouwen bezig houden aanwezig waren ; bijvoorbeeld de HBO-raad, Technika 10 (een initiatief voor technische hobbyclubs voor jonge meisjes), het K.P.C., het vrouwencontact van het LHNO en uiteraard het enancipatieproject van het NGOLB zelf. De middag werd geopend door een lezing van Bob van der Meer van het K.P.C .• Na een historisch overzicht over emancipatie in deze eeuw bracht hij enige ervaringen met emancipatie in scholen naar voren waar het K.P.C. (=katholiek Pedagogisch Studiecentrum) bij betrokken is geweest. Na deze lezing ging men weer uiteen voor de werkgroepen. De dag werd gesloten door de voorzitter van het NGOLB, Jos Stakenborg. Hij wees op het bestaan van regionale contactpersonen voor emancipatie binnen het NGOLB en het al ontwikkelde materiaal op dit gebied. Hij sprak zijn vertrouwen uit dat de dag een positief effect zou hebben op het emancipatieproces binnen het NGOLB en bedankte de organisatrices.
-
IJ -
MOOIE VROUWEN EN CEMENTZAKKEN Bij de NGOLB-studiedag "Techniek voor meisjes", waar elders in deze krant ook over bericht wordt, heb ik twee werkgroepen bezocht. Oe eerste werkgroep was er or gericht om je er attent op te maken, dat je zo ongemerkt en ongevraagd met behoorlijk wat stereotiepe opvattingen over vrouwen bestookt wordt. Dat heeft natuurlijk zo z'n invloed op wat je, als vrouw, over jezelf denkt, en ook op wat je als docent over meisjes denkt. Bij de werkgroep kregen we eerst voorbeelden uit de reklame te zien, met daarbij de opdracht 0'1 on te schrijven wat we zanP.n ~n wilt .''lP. erbij dachten. Nou, als we de reklame moeten geloven, ~ogen vrouwen slechts mooi, dom, en behaagziek zijn. Daar bleek het publiek in de werkgroep, voornaMelijk bestaand uit stunenten en docenten van het NGOLB, het toch niet mee eens te zijn. "Veel te eenzijdig, daar erger ik me aan, de vrouw wordt alleen maar gebruikt om een produkt aan de ~te brengen", waren zo de ormerkingen. Vervolgens kregen we een aantal opnamen te zien, die tijdens les s e~ van een wi s kundeleraar en van een aardrijkskundelerares gemaakt waren. In de klassen zaten ongeveer evenveel jongens als meisjes, wat me een beetje deed twijfelen aan het nut van deze beelden voor de MTS. Het viel me bij deze opnamen bijvoorbeeld op dat de docenten allebei minder aandacht besteedden aan de meisjes dan aan de jongens, terwijl ik uit interviews met MTS-meisjes juist de indruk heb, dat daar het omgekeerde het geval is. Dat heeft ongetwijfeld te maken net het feit dat ze, als enkeling, opvallen. Het derde 1edeelte van de werkgroep bestond uit het bekijken van een inte r vi ew met Paul Jungbluth, die onderzoek heeft gedaan naar de vraag : 'In hoeverre vinden docenten het een rrobleem dat meisjes en j ongens zulke verschillende keuzen maken in het onderwij s ?' Zijn uitle') over
-
14 -
de invloed van de ver.~acht.ingen die de docent heeft op ZlJn of haar leerlingen vond ik erg interessant. Volgens hem krijg ik daarbij te maken met hec in de psychologie bekende begrip "self-fulfilling prophecy", de z i chze 1f waarmakende •! oorspe 11 ing. Jarrrner genoeg gaf hij geen concrete voorbeelden hoe dat in rle kl~s zou kunnen uitwerken. Maar als je er, en dat hoeft niet eens onzettelijk te ~nbeuren, vanuitn~~t dat vrouwen dom zijn (zoals de reklame ons wil laten geloven), dan kan dat er toe leiden dat je meisjes in de wiskundeles over het hoofd ziet. Waarna de meisjes weer gesterkt worden in hun verwachting, zo prachtig ver.~oord in het liedje van loeki Knol "Wat heb je nou aan algebra, als je voor de keuze staat", dat wiskunde voor hen niet belangrijk is. Want zie je wel, de leraar luistert toch alleen maar naar de jongens. Het was blijkbaar de bedoeling van de leiders van de werkgroep dJt je als docent zelf achter deze redenering van de "self-fulfillinn nronhecy" kwam. Dat is me dan gelukt, Eureka: De tweede werkgroep was ook heel interessant. Er werden levendige diskussies gevoerd, waarvan ik in onderstaande een impressie zal proberen te geven. De deelnemers aan die werkgroep, die ging over vrouwen ir: de 'zware' technische beroepen, zoals de bouw, kwamen uit veel verschillende hoeken: MTS-directeuren, docenten en studenten van het NGOLB, en vrouwen die in een zwaar technisch beroep werkten of wilden gaan werken. Zoals te ver.~achten was, ging de diskussie (nadat \ie een opdracht hadden uitgevoerd over wat je als instructeur moet doen als er een aannemer belt voor een sta~iair o~ een bouwrlaats voor het leggen van een balkenlaag, en de leerling die aan de beurt is, is een vrouw), al snel over de mindere fysieke kracht van vrouwen ten opzichte van mannen. Sorrrnige aanwezigen waren van mening dat vrouwen net zo goed als mannen kunnen functioneren in de technische beroepen, uit~ezonderd die naarin het on kracht aank~lt. Men zou OD het leggen van een balkenlaag ook geen tengere jongen afsturen, of leerlingen die nog in de groei zijn, aldus twee deelnemers.
-
l'i-
De twee aanwezige (volwassen) vrouwen die ervaring hadden met zwaar technisch werk, zeiden dat ze het wer~ goed aan konden: als een zak cement te zwaar was, dan kon je die toch in twee porties verdelen, en een balk die je niet in je eentje kon tillen kon je altijd wel met z'n tweeän doen. Dat zou uiteindelijk ook beter voor mannen zijn, want hoeveel belanden er ~aarvan niet voortijdig met een versleten rug of knie~n in de WAO! waren hun arrwraent<>n. Maar· ze 11aren toch allebei tegen het idee aangelonen
"vrou~1en
kunnen
dat zware werk niet aan" en ze hadden eerst moeten bewijzen dat ze het wel aankonden, alvorens ze geaccepteerd werden. En dat "werk aankunnen" betekende niet dat ze even zwaar konden of wilden, tillen en sjouwen als mannen, nee, het betekende dat ze op een verstandige manier met hu n krachten omsprongen, zodat ze uiteindelijk Ofl hun manier even veel werk verzetten als mannen. Waar het probleem in de diskussie om draaide, >~as dat vrouwen die zelf zeggen duidelij k gemotiveerd en in staat te zijn on zwaar werk in de techniek te doen, toch moeilijker aan stageplaatsen en werk komen dan mannen.
'Eenvrouw cüe een techni5ch beroep kiest, is gemotiveerder'
~ea
Aalders , aannemer.
4ervormd Nederland, 15 juni !985
mt' ab bouw· vrouw mamfesteer moet 1k <1h1jd .&an •ot:tl hoge: re verwachtingen \o"OI· do~n
dan een man BiJ een man
~~
hc:-cl normaal dat h1j ZICh in dezr • ·crc.ld ~~cc ft. \'OOr een vrou~ is dat klacarbUjk
nouv..
y,.·crkcltjk
tu~~endnngcn
~
I
hel
door
ruimte te hebben '4100r mannen, u te begrijpen . D•t z.c het o•j voorbeeld zo moeihik hebben dat er ineens een vrouw io hun werk wereld~ loopt. Ik moet mezelf altijd een heel ttoae mate van kennis vcr>ehalfen . dat wordt van me verwacht, ik moet me op da~ manter constant beWIJ· zen. 11< moet altijd meer weten dan oen doo,..nee man, om Ie bcwijz.cn dat ik bet al• vrouw wel ltan . Ze vinden bet maar aclt. vol&eiU hen hoor ik achter betun· recht thui•. llt hoor dat vaak &enoea-
I
- to -
~at
zijn nu de achtergronden van het idee: "Een vrouw hoort niet thuis in de zware techniek"? Ik heb daar voor mezelf eens een beetje over nagedacht. 1. HistOI'ische achtergrond
Vroeger, aan het begin van deze eeuw, werkten arbeidersvrouwen veel in fabrieken, waar ze langdurig, zwaar, ongezond en onderbetaald werk moesten verrichten. Zij moesten wel, omdat er anders in het gezin geen geld genoeg binnenkwam. Dat gezin werd dientengevolge verwaarloosd, enfin, de ellendige toestanden in arbeidersgezinnen aan het begin van d~ze eeuw zijn uitgebreid beschreven. Onder anderen feministen uit.die tijd hebben zich er voor in gezet om de vrouwen uit de fabrieken te halen.NO hoor ik wel eens: "Toen moesten de vrouwen zo nodig de fabriek uit van de feministen, en nu willen ze ze er weer in hebben". Maar dan wordt vergeten dat de arbeidsomstandigheden van nu wel veel beter zijn. En, dat is ook belangrijk, dat vrouwen veel meer dan vroeger kunnen kiezen, mits ze natuurlijk voldoende geinformeerd zijn over hun mogelijkheden. 2. Statisti sche "di s criminatie" Als je kijkt naar hoe de verdeling van lichaamskracht over volwassen mannen en vrouwen is, krijg je iets dat on nrafiek 1 lijkt.
V(O~WC...V\
-
li -
De groepen overlappen elkaar. Gemiddeld zijn mannen sterker dan vrouwen, maar er is ook een groec vrouwen die s terker is dan veel mannen. Hoe qroot die groep is, hangt niet alleen van aangeboren eigenschapoen af: door train i ng (soort , g;mna st iek e.d . ) kan die groep vergroot worden. Maar wat zien de mensen voor hun geestesooq als er gezegd VIOrdt: "t·tannen zi jn sterker dan vrouwen ?" Dat is ui t']ebeeld in grafie k 2 hi eronde r.
Dat wil zeggen, ze interpreteren: elke wille keuriqe man i s sterker dan elke willekeurige vrouw. Het is een natuurlijke, en daaron ook niet meteen te veroordelen neiginq, van mensen om de zaken zo te versimpelen als in grafiek 2. Daaru i t vloeit wel een deel van de moeilijkheden voort die vrouwelijke geqadiqden ondervinden om aan werk te komen in de als "zwaar" bekend staande technische beroepen. 3. De opvatting "techniek is voor mannen, verzorqen is voor vrou1ien" Er zullen denk ik maar weinig lezer s zijn die vandaag de dag deze opvatting zonder meer onderschrijven, ook al zijn er ook nu nog maa r weinig vrouwen in de techniek. Toch werkt deze achterhaalde opvatting noq sterk door in bijvoorbeeld "mannen"- en "vrouwen"beroepen. En dat leidt tot merkwaardiqe situaties, als je kijkt naar de fysiek zware beroepen. Een verpleegster, tot voor kort nog een tyoisch "vrouwen"beroep, moet wel vaak patiënten tillen, soms zelfs in haar eentje, en
-
IK -
dan ook nog voorzichtig om niet onnorlig pijn ~e veroorzaken, maar als zij op de bouw hetzelfde gewicht aan cementzakken zou moeten tillen, is dat opeens te zwaar voor een vro~w. Dat klont in mijn ogen dus niet he 1emaa 1. Tot slot: Beolelt ik nu dat alle vrouwen in de bouw moeten gaan werken, of de Z1-1are industt·ie in moeten? tlee, dat niet. Maa r wel bt!flleit ik om eens stil te staan bij het automatische:"zwaar technisch werk is geen vrouwenwerk", en eens kritisch de achterliggende argumenten te bekijken. Want ik denk dat er wel meer vrouwen zijn dan de enkelingen nG, die zich goed thuis zouden kunnen voelen in zo'n beroep. En ook de mannen kunnen daar hun voordeel bj hebben, wat verhetering van arbeidsomstandigheden be treft.
De \h:r~otypc.:n cn·vooroordclcn zijn niet 'an d(' lucht. L...aatst werd er weer heel ong~·nuomceerd gesproken o ... er twee ()u~\J\llt~ d1~USWC~tc~ , lO in de trant \",,In 'dn: paarden die dói
maal nt~f . Dat \-ind il zo ~l\Î~ lisch ab wat Daar 7.akl mijn t'-rock van a( . In ~c:rlr..tlijkhc:ld !!-aat hec om twt"e m'-·i · dc:n d1c t.• r (.Jnla~tl:o.l'h uHzi\.'n . H..:ttclfdc
....,-ordt g,c:tl'gd O\l.'r een T!->jc~hiM:hc: hlgcl'~>li.M\hh:r Ik zie.· 1xJl ....,-...·r dat Z(' m~.·t c:~n haJlunJ~o.·r aantrl.!'k!..:cliJI.: uitt"rhjl hc."t:h, m~1.H )•·: lunt haou h.k:h niet a(Joc.:n mèl c.:-cn 11j'mcrking al\ : 'dat lchjkc mL·n:-. ult T\jc~hu~lo"'al iJ~ "?
ll ken haar g...\C:d c..·n z~ i!lo heel aard1~ . Ik hc:-t- laahl nog cc:-n hl)rrel met haar ge:- · d11.m!..rn . 7.-A: is tlot'~li!!ol nic:-t iemand die alleen maar a;.m ~port denkt en da;.uhij over lajkc:n ~aaL ~~i~ ht:d geestig, "-"en '"·an dc:gc..·taph: men~n UH haar ploeg . Ah 1.ij haar mond opet. lig je op de:- grond ... an het lachen . Daarom word ik nijdig ab~ mem.cn o~ocr haar sprd;,en al~or hel niet de moelie " ·aard Î!l. met haar kenni~ te maken . Dat is toch niec netJe:"~?
Ria Slalman:
Tegen grote sterke vrouwen wordt raar aangekeken Rid S talr:hln,
o lympi sch kr.1mpioene ciiscuswerpe n
H':rvormd Nl~derland,
30 maarr. 1 t)HS
-
10 -
HIJ AGENT, ZIJ VERPLEEGSTER Oberon, uitgever van jeugd- en jongerenbladen en Admedia, de verkoper van advertentieruimte in die bladen onderzochten jongeren van 6 tot en met 19 jaar. Voor dit onderzoek werden 2500 jongeren uit heel Nederland ondervraagd. Aan de jongeren tussen 17 t.m. 19 jaar werd hun favoriete beroeo gevraagd dit waren de resultaten: Favoriete -
Favoriete beroepen voor meisjes zijn: - verpleegster 11% -schoonheidsspecialiste 8% - onderwijzeres 7% - kinderverzorgster 5% - s tew a rdes s 3% - dierenverzorgster 3%
-
~0
-
Wat opvalt is de "rolvastheid" van de keuze bij jongens en meisjes. Naast vele andere resultaten geeft dit onderzoek de top 5 verlangI ijst van jongeren van 6 t.m. 19 jaar. Deze ziet er als volgt uit, tussen haakjes zijn de cijfers voor 1983 vermeld. De top 5 verlanglijst van de jongeren van 6 t/m 19 jaar ziet er als volgt uit:
a) b) c) d) e)
Spel-Home computer Race fiets Speelgoed met afstandsbediening Videocassettes Elektronisch speelgoed
jongens
meisjes
%
%
45( 37) 41(40) 28( 27) 23(--) 22(28)
32(16) + 2')(36) 7( 8) 19(--) 10(15)
Ook hier een rolvast beeld alhoewel de belangstelling van meisje~ voor de spel-/home computers wel is toegenomen.
Gelijke kansen in het onderwijs 'E urnenwerken moeten lOO· n1em bliJVen om te wJ;irborgen
d.tt sekst-JSpecten geen rol spelen b•j de beoordefut Een opmerktliJkt .u.nbevelu'lg d•e terug te vmden '' '" een resolut•e die op l tun• 1-L werd .t.tnge-
nomen door de Rud en M•n•sters van OnderwiJ\ 'f'.tn de
Europese Gemeenuh.tp. Den resolut•e betreft een ~euepro gr.tmm.t d.u gehJke k.tmen voor me••Jt5 en JOngens m het onderwiJS moet bevorderen.
OPZIJ, oktober 1985
-
:'I -
ENKELE DAGEN IN POLEN In het MENT-project gaat onze aandacht naar de achterstand, die meisjes en vrouwen hebben in het onderwijs in natuurkunde en in het technisch onderwijs. Die achterstand blijkt vooral uit de geringe deelname van meisjes en vrouwen aan dat onderwijs. Dat is niet een vers~hiinsel, dat zich vooral en alleen in 'Nederland voor doet. Het is vrij algemeen. Daaron was er belangstelling voor de eerste internationale conferentie, die wij in Eindhoven in 1981 organiseerden: de eerste GASAT-conferentie (GASAT staat voor Girls And Science And Technology}. Na die bijeenkomst was er een GASAT-2 in Oslo (1983} en een GASAT-3 in London (1985), terwijl er in 1987 een GASAT-4 in Ann Arbor, USA gehouden zal worden. Het doel van deze ontmoetingen is een uitwisseling van vooral onderzoeksgegevens over het gedrag van meisjes en vrouwen bij het onderwijs in natuurkunde en techniek. Uiteraard gaat het daarbij ook om kenmerken van het onderwijs in natuurkunde en techniek zelf. Ik merk nog op, dat het niet zo maar gaat over dat gedrag van meisjes bij het aangegeven onderwijs en over kenmerken van dat onderwijs zelf, maar met het uitgesproken voornemen dat het onderzoek- en ook het ontwikkelingswerk bijdraagt aan een beter onderwijs aan meisjes en vrouwen. Een belangrijk nevenoroduct is, dat een beter onderwijs aan meisjes en vrouwen tevens een beter onderwijs aan alle leerlingen tot gevolg heeft. Denk maar aan de toenemende bewustwording, dat onderwijs tegemoet dient te komen aan de behoeften van leerlingen en studenten, dikwijls veel meer dan we tot nu toe dachten.
Gedurende GASAT-3, die dit voorjaar werd gehouden, had ik weer een aantal gesprekken met één van de Poolse deelnemers, dr. Henryk Szydlowski van het lnstitut Fizyki van de Adama Mickiewxza Universiteit in Poznan, Polen. Ik schrijf 'weer', want ik had hem een jaar eerder ontmoet tijdens een internationale conferentie over natuurkundeonderwijs, in het algemeen en niet in het bijzonder met het oog op beter onderwijs aan meisjes, die in Zeist werd gehouden. Toen reeds hadden we lange gesprekken over zijn en mijn werk, die resulteerden in een bezoek van een dag, dat hij na de conferentie aan onze vakgroep didactiek natuurkunde aan de TH Ei~dhoven bracht. Toen ik een uitnodiging ontving om het Institut Fizyki in Poznan te bezoeken, en in het bijzonder het stukje 'educational physics', wilde ik niet weigeren, maar nam die invitatie graag aan. Het bezoek vond plaats van 4 - g november. Op 3 plaatsen zou ·ik een voordracht houden over 'research in physics and technology education at the Eindhoven University of Technology'. Dinsdag 5 november sprak ik voor + 70 leraren, lerarenopleiders en studenten in Zilona Gura; op woensdag 6 november voor ! 25 stafleden, vooral van de sectie 'educational physics' van het Institut Fizyki in Poznan en op vrijdag 8 november voor! 20 medewerkers van een lerarenopleiding in Krakow. De taal is hierbij een nogal ernstige belemmering voor een intensief contact. Ik maakte gebruik van Engels, soms van Duits en een heel enkele keer Frans. Voor Polen is het leren van Russisch verplicht. Daarnaast kan men op de middelbare school een tweede vreemde taal leren. Soms is dat Duits en soms Engels. Maar beide zijn erg verschillend van de Poolse t~al, in tegenstelling met Russisch dat verwant is met het Pools. Daar komt nog bij, dat er weinig persoonlijke contacten zijn, waarbij het voor hen noodzakelijk is of Duits of Engels te gebruiken. Vandaar, dat het bij de eerste en tweede voordracht noodza-
-
~3
-
kelijk bleek dat er na elke 1 of 2 minuten vertaling plaats vond. Alleen bij de derde ontmoeting was dat niet nodig; het maakte de discussie een stuk gemakkelijker. Het zou dwaas zijn om op grond van een bezoek van enkele dagen tot algemene uitspraken te komen over de onderwijssituatie in natuurkunde en techniek, over verschillen en overeenkomsten met onze situatie. Ik beperk met tot één facet van de discussie, dat steeds weer aandacht kreeg. Hoe staat het met de positie van meisjes wat betreft het natuurkunde-onderwijs in Polen? Het is vrij bekend, dat de achterstand , waarover wij het vaak hebben zich niet in Oostblok-landen voor doet. Steeds werd opgemerkt, dat de deelnemersaantallen aan het onderwijs in natuurkunde en techniek voor meisjes en jongens ongeveer gelijk zijn. Waarom zouden ze ook verschillen? Vrouwen nemen volop deel aan het beroepsleven, en ze oefenen alle mogelijke beroepen uit. In een tram door Poznan rijdend zag ik mensen bezig met plantsoenarbeid, mannen en vrouwen, gekleed in overal en evenzeer de schop hanterend als mannen. Maar ook werd opgemerkt -door vrouwen-, dat ze misschien 'over-geëmancipeerd' waren. De grote vrouwelijke deelname aan het beroepsleven kwam sterk voort uit economische noodzaak. Voor sommigen hoefde het niet zozeer. Want thuis wachtte ook nog enig werk. Op mijn reactie, dat daar een zekere arbeidsverdeling thuis van vrouwen en mannen bij hoorde, was het antwoord: ja, maar dat is vaak niet zo. Een derde mini-opmerking, die een keer werd gemaakt, trof me: Ook vrouwen oefenen zware beroepen uit, zoals buiten op het veld werken, vrachtwagenchauffeur, straatveger. Dat gaat best. Maar -en hier komt die opmerking- 'ze zien er dan vaak niet zo vrouwelijk uit'.
- :!4 -
Naar huis met de tre i n terug kerend, van zaterdag 17.05 uur tot zondag 09.30 uur, van Poznan door de DDR, door Oos t- en West-Berlijn, weer door de DDR, tenslotte door de BRD dacht ik ook nog eens na over die delen van de discussie: een gelijke deelname van meisjes en vrouwen aan het onderwijs, de deelname aan het beroepsleven door vrouwen die hier en terecht zo wordt gepropageerd wordt soms niet zo geappriciëerd als het vooral economisch moet, én vrouwen in zware beroepen ' niet zo vrouwel ijk I,
Overigens, de Polen die ik ontmoette en met wie ik ondanks de taalbarrière kon communiceren waren erg aardige mensen, én de steden die ik bezocht hebben prachtige oude stadskernen; vooral Krakow is wonderlijk schoon. Jan H. Raat
(Van onze venl4ggeefJteT) BEVERWUK- Op het 16Tein van Hoogovens wordt een tweede continue-gieterij gebouwd. In de bouwout slaan mannen te meten, maar "wJe goed kijkt, ziet bij éen werkne· mer onder een WJite helm lang blond haa.r Ie voorschijn komen: e
.u.c-.
Tinunervrouw komen. lten kantoorbaan lS IU.U voor mij hoewel ik denk dat vrou• wen daar wel in de eente plaats terechtkoraeu.."
Lacherig Hoe nageerdal de
o~
man-
van bet bouwbedrijt ei(eD!ijlt vrouw m bun ploeg? De coórdtnatar van het werk, Dtclt Poel: ,.Ze~ DOP! lacherig: een vrouw 111 de bouwfMaar
lleJI
op Cle komst van een
dat is logisch want de bou-ereld
is een mannenmaatschappiJ." Volgens Evelien vielen de eenle werkdagen lliet mee: .,Ik wist dat ik llleUi1 ~t waarmaken door wel drie keer 10 l!oed te zijn. D e kijlra allaDaal boe je bet werk doet, maar ze -leD je aatwrlljk
ook l4nD ~teaDen. Tijdim bet wm heb llt fii!IUitJDg DOOl~ opmerkinl!en j!ehoord.
vave1o:nuoe
!... Q)
"'c
."
c: ." ." N
- "5 -
Eerste vrouwelijke teamleider:
,,Juist vrouwen stillluleren in • Interesse voor Inannenberoepen'' (Voneonanzer~)
U")
c:::: c.
"ê"'
"'"' 0
c
C':")
"'"' .CJ C"
"'
0
V>
c
"'>
0
-C
-o
c
EINDHOVEN - .Er wordt !IOC steeds vreemd weenaan gekeken als meisjes en vrouwen een t.ech· ru.c:h beroep ulloefenen, of een technische stuclle volgen. Ik wil vrouwen julat aUmule~n zich w gaan lntereue~n voor zoaenaamde mannenberoepen. • Aan het woord la Maria Donken (29) die vanaf deze maand Is aangl!llteld als teamleidlwr van de buunwerkplaata aan de Welschapsed.ljlt In het atadldeel Strljp. ZIJ la de eerale vrouwelijke teamlelder van de vtJf buun-rkplutaen 1n Eindhoven. .Een leuJal bun" vtndt zijz.elt, • 't la bea1la1 a-n alledaap werk.• Met drie vrouwelijke werkpl..la· begeleiden Is Maria momenteel de moaelljltheden aan het onclenoeken om proj~n op 1.e atanen .waar ~Iele melajes werkeUjlt IN aan hebben op de arbeidlmarlrL • Wil wtllen melden die niet of nauwel!lkl I"Studeerd hebben, atimuleren om proj~n te voleen waardoor z.e later niet au10tnaU8ch achter de lopende band belanden. WIJ willen z.e gaan sUmuleren niet ultalultend naalcunuaaen w volpn, maar dch ooit eena w pan bezi&)louden met bljvoorbeeld hout- of metaalbewerking. met computers ot met auiO'a. De jong•ona wllen het In het begin wel een raar gezicht vinden als die meiden liggen te sleutelen aan een wagen. Maar daar moeten ze maar
,,.,
x
=-
...
~
E u
"·
"' -o
...E CJ
~
.....c
aan wennen."
In 1981 werkte bij Fri-d'Or één hts'er, de rest was ongeschoold personeel. Nu zijn er zes hts'ers en zes mts'ers, dit jaar komen er nog drie hts'ers en vier mts'ers bij. En de ongeschoolden vliegen eruit
- 26 -
I
ALlO A DE JONG SCHOOL
ANNIE VAN DIEREN
ANNA POLAK
SCHOOL
SCHOOL
In het volgende nummer van moMENTopname besteden we aandacht aan de nieuwe vakopleidingen voor vrouwen. Vakopleidingen waar je kunt leren hoe je een eigen bedrijf opzet of waar je leert met computers om te gaan.
I
-27-
EEN MEISJE ALS LOODGIETER OF CV- MONTEUR; WAAROM NIET? Op 3, 4 en 5 september j. 1. werden er door _de Stichting Onleiding GAWALO en de Opleidingen Klimaatbeheersing oriintatiedagen in de installatietechniek georganiseerd vóor meisjes van 16 tot 23 jaar die na school nog geen definitieve beroepskeuze gemaakt hebben. In het hele land stonden er drie van deze oriëntatie-bijeenkomsten op het programma te weten in Enschede, Gouda en 's-Hertogenbosch. Die in Enschede werd we9ens gebrek aan belangstelling afgelast. De twee meisjes die zich aangeMeld hadden, gingen naar Gouda. D~~r hadden zich nog 5 meisjes aangemeld. In Den Bosch waren er acht aanmeldingen; daarvan kwamen er zes meisjes opdagen. De organisatie had op meer gerekend: vijftien meisjes per groep. Het rooster voor de oriëntatiedriedaagse bestond uit: eerste dag lO. 30 -.10.40 welkom korte toelichting op de bedoeling en de inhoud van de kennismakingsdagen 10.40 - 11.15 korte wederzijdse introductie 11. 15 - 12. 30 verto~en video "Installatietechniek" aansluitend gelegenheid tot het stellen van vragen en evt. aanvullende informatie lunch 12.30 - 13.30
- ?S-
13.30 - 16. 00 16.00
tweede dag 10.00 - 12.30 12.30 - 13.30 13.30 - 16. 00
Eên van de MENT-medewerksters was aanwezig bij de tweede oriäntatiedag aan de LTS-Westdonk te Den Bosch; samen met de zes mei sjes, één instructeur uit het GAWALO-onderwijs en een begeleidster van het Pedagogisch Centrum Beroepsonderwijs- Bedrijfsleven te Den Bosch. Deze dag begon met het maken van een gedeelte van een dakgoot . Vooraf gaf de instructeur uitleg over de werking van de verschillende machines en gereedschappen die nodig waren voor het uitvoeren van de opdracht en demonstreerde hij zelf stap voor stap hoe de opdracht aangepakt moest worden. Daarna kreeg ieder twee zinken plaatjes. Onder directe begeleiding van de instructeur werd het ene plaatje in de wals bewerkt tot een steekstukje, het andere werd in de kraal- en zetbank be~1erkt tot een stukje goot. Hierna werden de twee onderdelen aan elkaar gesoldeerd, waarbij ieder zelfstandig te werk ging (waar nodig bijgestaan door een instructeur}
-29-
Terwijl de ~eisjes met hun werkstukken bezig waren, verhaalde de instructeur over zijn ervaringen met meisjes in de opleiding en in het werkveld: " Installatietechniek i s tot nu toe altijd een typische opleiding voor jongens geweest. Maar waarom zouden meisjes dat niet aankunnen? Want ook meisjes kunnen uitstekend met de techniek omgaan . Dat kun je leren, Meisjes hebben vaak zelfs meer gevoel voor het materiaal waarmee zij werken dan jongens. Bovendien zijn de meisjes die aan de opleiding beginnen vaak meer gemoti veerd dan de jongens. Ik merk dit wanneer ik hen één keer iets uitleg, zij meestal wel weten hoe ze het moeten doen," Na een hele ochtend werken was nog lang niet iedereen klaar met de opdracht; Voor diegenen die wilden werd er. de gelegenheid geboden de opdracht na het middagprogramma ~f eventueel de volgende dag te voltooien. Tijdens de lunch werd druk gepraat over de ervaringen van de ochtend, De meeste meisjes waren wel wat bang geweest te werken met allerlei onbekende apparatuur, maar omdat zij er allemaal evenveel, of even weinig, van af wisten, werd deze angst vrij snel overwonnen. Het solderen leverde iedereen problemen op: dat leek het makkelijkste, maar bleek het moeilijkst : Hi erna werd gepraat over de vooropleidingen die de meisjes hadden. Eên meisje vertelde dat zij haar LTS.diploma had en nu twee dagen per week in de koeltechniek werkzaam was. Twee anderen hadden LHNO als vooropleiding: een van deze meisjes was daarna naar de kappersschool gegaan en de ander was voor enige tijd gaan werken in de textielindustrie. Beiden hadden momenteel geen werk. Weet· tl~ee andere meisjes hadden op de HAVO gezeten en de laatste tenslotte had haar atheneum-diploma. Allen hadden dezelfde reden waarom zij op deze ori~ntatiedagen aa:wezig waren: Er is werk te vinden in deze branche : Een meisje lichtte dit laatste toe met een uitsoraak van haar vader, een loodgieter met een bedrijf in verwarmingselementen: "Was je maar een jongen dan had je werk zat in dit bedrijf : "
-30-
Twee andet·en, het "LTS-" en het "Atheneunrneisje" merkten op dat zij naast de genoemde reden nog een andere reden hadden: zij vonden het leuk om met hun handen bezig te zijn. Hierna k1~am de vraag aan de orde hoe je je als meisje in een mannenwereld als die van de installatie-techniek moet opstellen. Het "LTSmeisje" had hier ervaring mee. Zij had altijd als enige meisje in een klas met jongens gezeten en had daar duidelijk omschreven opvattingen over:" Je moet niet over je heen laten lopen. Je moet duidelijk laten horen dat je de opleiding echt wilt. Ik heb toen ik pas op de LTS zat, enkele jongens flink op hun nul11ller gezet. Daarna is het altijd prima gelopen , ze wisten wat ze aan mij hadden." De instructeur haa~e op deze opmerking in door te zeggen dat er bij de opleiding installatietechniek altijd voor gezorgd werd dat er minimaal twee meisjes in de groep zaten:"Hoe meer, hoe liever. Niet om de meisjes een aparte behandeling te geven, maar omdat ze met zijn tweeën steun aan elkaar hebben en samen kunnen laten zien wat ze waard zijn. Andere onderwerpen die nog aan bod kwamen waren: - hoe is het met de toiletten geregeld? - feiten over de opleiding Installatietechniek; Hoe lang duurt het, waaruit bestaan de verschillende vakken, is het moeilijk? -hoe zijn de toekomstmogelijkheden,watvoor soorten werk zijn er en hoe is dat voor meisjes? Na de lunch ~1erd er verdergegaan met praktijkopdracht 2: Het maken van een gedeelte van een waterleiding. Hiertoe kreeg ieder b1ee koperen pij pen en een T-stuk. De koperen pij pen werden gebogen tot in 'n gegeven hoek . Daarna moesten zij, in het Tstuk aan elkaar gesoldeerd ~lorden . De opdracht werd op dezelfde manier begeleid als opdracht 1: De instructeur begon met het geven van uitleg over de benodigde gereedshappen en materialen, 1~aarna hij de uitvoering van de opdracht stap voor stap demonstreerde. Daarna konden de meisjes zelfstandig aan het werk waarbij zij, waar nodig, door de instructeur, en vaak ook door el~aa r, geholpen ~1erden.
-31-
Om vier uur ging de zoemer: tijd om te storpen. Diel)enen die dat wilden, kregen de gelegenheid nog even door te gaan met waar Zij mee bezig ~1aren . De ~1erkstukken die klaar waren, mochten n1ee naar huis genomen ~lorden, anderen konden ook de volgende dag r.c,g verder afgemaakt ~1orden. I ede re deelneemster kreeg voorts nog schriftelijke informatie mee naar huis gericht op de verschillende opleidingen Installatietechniek en de mogelijkheden die men met het diploma Installatietechniek heeft. Opmerkingen. Het is jammer dat slechts een zo klein aantal meisjes aan deze oriëntatiedagen heeft dee 1genomen. Het programma zat goed in e1kaar en de meisjes dié er waren, reageerden enthousiast op wat hun werd aangeboden. De kleine opkomst kan gedeeltelijk te verklaren zijn uit de geringe ~ate van bekendheid welke aan deze oriëntatiedagen gegeven is. Een klein artikeltje in het Eindho· vens Dagblad onder het kopje "Vrouwen bevallen goed als lood· gieter en installateur" is het enige ~1at er aan informatie met betrekking tot de oriëntatiedagen in Den Bosch te vinden was. Bovendien stond er in dit artikeltje zelfs geen adres vermeld waarnaar belangstellenden zich konden wenden! In tegenstelling tot de geringe mate van aandacht die de werving van meisjes voor de oriëntatiedagen in Den Bosch kreeg, is de mate van aandacht die er in de pers besteed werd aan de inhoud en opzet van de oriëntatiedagen. Het Brabants Dagblad ~1as aan~1ezig op de tweede dag en besteedde enige dagen later een halve pagina in de krant aan de beschrijving van deze oriëntatiedag. Het stuk gaf in positieve termen ~1eer hoe men deze dag ervaren had. Door de opzet van het programma, waarbij er geen jongens in de di· recte omgeving van ~1aar de meisjes verbleven, aan~1ezig ~1aren, heb· bCil de dt>clneemsters geen ervaringen kunnen opdoen met hoe jongens reageren. Dit werd niet bett·eurd en werd ook niet toegejui cht. Hoe het is als meisje in een mannen~1ereld te zijn, bleef nu een oren vraag.
I
w N I
• '
.
~-~...
i--::·~
.,.">_..•.:
,_
..
'":__
.r"~;: ·
rn· ~~r:
H~ f al d.1 nr. 1 (.Jo;ldlirn s~llvad(lr LlVllnl', Krit,1k 19~1 1 )
