LEZING VAN FLORIS VAN STRAATEN VOOR SIB LEIDEN OVER NOORD KOREA, 15 MEI 2014
1) Inleiding 2) De leiding van het land (Kim Jong-un en zijn regime) 3) De economische toestand (honger, wegvallen steun, markthervormingen, branden, de Ceuster) 4) De mensenrechtenschendingen 5) Het leger en het nucleaire programma 6) De rol van China 7) Enkele conclusies (De vooruitzichten. Hereniging?) 1) Noord-Korea is een uiterst curieus. Niet alleen is het een van de laatste communistische staten in de wereld, maar ook een die – en dat is uniek – nu al door de derde generatie van dezelfde dynastie wordt bestuurd. Het is een straatarm land dat er niet in slaagt een derde van zijn bevolking te voeden, waardoor die arme mensen dikwijls zwaar ondervoed zijn. Een land met een regime dat het belangrijker vindt om zijn kinderen maanden achtereen te drillen voor massale parades en propagandistische showevenementen dan om fatsoenlijk onderwijs te geven. Al die parades wekken vaak op de lachspieren. Maar het heeft wel een of meer kernwapens. Wie zelfs maar vergeet om thuis het verplichte portret van Kim Il-sung op tijd af te stoffen of wie niet hard genoeg klapt bij een rede van de grote leider, kan al in strafkampen belanden die in veel opzichten erger zijn dan de kampen uit de Goelagarchipel van de Sovjet-Unie. Victor Cha, een adviseur voor Koreaanse zaken van president George Bush en zelf van Koreaanse afkomst, noemde Noord-Korea ,,the worst place on earth,” de ergste plek op aarde. Voor die stelling is inderdaad veel te zeggen. Het is door de jaren heen steeds meer geïsoleerd geraakt en de buitenwereld heeft maar heel beperkt zicht op wat er binnen de elite allemaal gebeurt. Dat is echt een fundamenteel probleem. Het is bijzonder moeilijk om feit van fictie te scheiden. In een nieuw boek ‘Dear Leader’, dat berust op het verhaal van een overgelopen dichter, Jang Jin-sung, die een tijd lang tot de hofkliek van Kim Jong-il, de vader van de huidige leider, behoorde omdat zijn lofdichten op de leider zo in de smaak vielen, wordt bij voorbeeld gezegd dat in opdracht van Kim Jong-il op scholen de mooiste 13jarige meisjes uit het hele land werden geselecteerd, met wie Kim himself zich vervolgens kon vermaken. Is dat echt waar of is het een leugen? Behalve binnen de elite zelf is er niemand die zulke dingen kan ontkennen of bevestigen. We weten het niet. Niet alleen de buitenwereld ook de Noord-Koreanen horen bijna niets over het regime. Op een lijst van Freedom House waarin de persvrijheid in landen werd beoordeeld staat Noord-Korea stevig op de 197-ste en laatste plaats. Het is een regime, waarop je je heel makkelijk verkijkt. Al heel lang wordt de ondergang van het regime voorspeld. Maar het is toch levensvatbaarder gebleken dan de meeste critici voor mogelijk hadden gehouden. Laten we eens wat dieper op deze eigenaardige staat in gaan. 2) Het regime De enige reden dat Kim Jong-un leider van Noord-Korea is dat hij de zoon is van Kim Jong-il, de vorige leider en de kleinzoon van Kim Il-sung, de grondlegger van het communistische
Noord-Korea na de Tweede Wereldoorlog. De oudste zoon is hij overigens niet. Maar zijn vader vond zijn oudste zoon, Kim Jong-nam, niet geschikt als opvolger, nadat die zich in 2001 met een vals paspoort, twee vrouwen en zijn vierjarige zoontje had laten arresteren bij een bezoek aan Japan, waar hij kennelijk op weg was naar Disneyland. Hij verhuisde naar China, waar hij vooral in Macao regelmatig werd gesignaleerd in casino’s. In plaats van Kim Jong-nam duwde Kim Jong-il daarom Kim Jong-un naar voren. Net als zijn oudere broer had Kim Jong-un enige tijd in Zwitserland op school gezeten, iets waaraan hij mogelijk zijn voorliefde voor de wintersport heeft overgehouden. Niet voor niets liet hij na zijn aantreden in recordtempo een skiresort in eigen land optrekken. In september 2010 werd Kim Jong-un – pas achter in de twintig - plotseling tot generaal gepromoveerd en het was duidelijk dat hij de gedoodverfde opvolger was. Hij kreeg ook serieuze klussen toegewezen. Zo leidde hij een zuiveringsoperatie binnen het partijkader in het noorden van het land, nadat lokale partijkaders naar de smaak van de top in de hoofdstad Pyongyang zich te veel hadden bezondigd aan smokkelpraktijken. De jonge Kim kwijtte zich op brute wijze van deze taak en deinsde er niet voor terug diverse mensen zonder pardon te laten terechtstellen. Toen Kim Jong-il ruim een jaar later plotseling overleed, nam de jonge Kim inderdaad het roer over. Analisten wezen meteen op de opvallende gelijkenis tussen hem en zijn grootvader Kim Ilsung, die met opzet waarschijnlijk extra was aangezet. Met zijn eigenaardige kapsel, met zijn hoog opgeschoren haar, en zijn nogal buikige gestalte leek hij een kopie van de vader des vaderlands, die nog altijd alom wordt vereerd, althans in de staatspropaganda. De jonge Kim is ook een stuk extraverter dan zijn vader, die gedurende zijn ganse leven maar een keer een openbare toespraak hield en meestal strak voor zich uitkeek. Kim Jong-un daarentegen toonde zich een stuk goedlachser. Opgewekt bezoekt hij militaire eenheden, waarbij hij soldaten graag voor het oog van de camera’s knuffelt. Veel werd er verder niet over de nieuwe heerser verteld door de staatspropaganda. Zelfs zijn leeftijd werd geheim gehouden, evenals zijn huwelijkse staat. Na enige tijd werd hij echter gesignaleerd met een elegante jonge vrouw aan zijn zijde. Het bleek te gaan om Ri Sol-ju. Zij is zijn vrouw. Volgens sommige berichten zouden ze al sinds 2009 gehuwd zijn. De vroegere basketbalster Denis Rodman, die al een paar keer op bezoek is geweest bij Kim omdat die een groot liefhebber van basketbal is, berichtte vorig jaar dat het paar een dochtertje had. Aanvankelijk dachten de meeste Noord-Korea-watchers dat de jonge en onervaren Kim zelf vooral een uithangbord voor de buitenwereld was, terwijl de echte macht werd uitgeoefend door zijn machtige oom Jang Song-thaek, ook al een vertrouweling van Kims vader, en een aantal hoge militairen. Velen hielden er serieus rekening mee dat Kim snel uit het zadel zou worden geworpen. Maar ruim twee jaar na zijn aantreden geloven de meeste analisten dat Kim wel degelijk zelf de touwtjes in handen heeft. Een belangrijke aanwijzing daarvoor was de hardhandige wijze waarop Kim zijn oom in december vorig jaar om zeep liet brengen. Voor het oog van de camera en gelaten toekijkende partijkameraden werd de 67-jarige Jang door veiligheidsagenten bij een vergadering uit de bankjes geplukt. Enkele dagen later volgde er een proces, waarbij Jang werd schuldig bevonden aan verraad. Hij zou lui en arrogant zijn geweest, drugs hebben gebruikt en grondstoffen aan China hebben verkwanseld. Ook zou hij niet hard genoeg hebben geklapt bij de speeches van Kim Jong-un. Een meer substantiële
reden kan zijn geweest dat oom Jang te veel geld uit allerlei staatsondernemingen onder zijn controle naar zichzelf en zijn gunstelingen afschoof. Hoe dan ook, meteen daarop werd hij geëxecuteerd. ,,We zullen niet gauw meer een machtige nummer twee zien”, zei de naar Zuid-Korea gevluchte Noord-Koreaanse analist Kim Kwang-jin. ,,Niemand zal hem nog durven tegenspreken.” Naar goed communistisch gebruik begonnen de autoriteiten nog tijdens Jangs laatste dagen met een grote wis- en veegoperatie. In een klassieke stalinistische reflex probeerden ze alle tastbare herinneringen aan Jang zo grondig mogelijk uit te wissen. Op films en foto’s, waarop Jang vroeger prominent was te zien aan de zijde van Kim Jong-un, werd zijn bebrilde gestalte zorgvuldig verwijderd. Na de dood van Jang en de vervanging van diverse andere hoge functionarissen waren er eind vorig jaar nog maar twee van de zeven machtige heren in functie, die Kim twee jaar eerder hadden vergezeld bij de uitvaart van zijn vader in een ijskoud Pyongyang. Juist twee weken geleden toonde Kim, de Dierbare Maarschalk zoals hij wel wordt genoemd, opnieuw zijn macht. Hij verving vice-maarschalk Chou Ryong-hae, die aan het hoofd stond van het belangrijke politieke bureau van het leger en gold als een vertrouweling van Jang Song-thaek, door Kims eigen vertrouweling, Hwang Pyong-so. Volgens andere bronnen was dit overigens al enkele maanden eerder gebeurd. Volgens sommige bronnen hing Choe’s val overigens ook samen met ongenoegen bij een deel van het machtige leger over zijn houding. De Noord-Koreaanse strijdkrachten, die in totaal ruim een miljoen man tellen (op een bevolking van slechts zo’n 24 miljoen) werden vooral onder Kims vader sterk bevorderd. De militairen nemen nog altijd een vooraanstaande plaats in in het land. Ondanks Noord-Korea’s grote financiële problemen, kunnen ze ook nog rekenen op forse budgetten. Het politieke gezag heeft in Noord-Korea, zoals in de meeste communistische staten, altijd de overhand gehad, maar veel analisten sluiten niet uit dat Kims positie nog niet sterk genoeg is om de aanvoerders van het leger geheel naar eigen goeddunken te benoemen. 3) Economie en samenleving Het wordt tijd om eens naar de economie te kijken. Ook dat is geen verhaal dat tot veel optimisme aanleiding geeft. Vooral de vergelijking met Zuid-Korea is interessant. Had het communistische Noord-Korea in de eerste decennia na de verwoestende Koreaanse oorlog van begin jaren ’50 nog een voorsprong op het kapitalistische Zuid-Korea, mede doordat het een sterkere industriële basis had geërfd van de Japanse bezetters en de beschikking had over meer grondstoffen (steenkool, goud, zilver en ijzererts), vanaf de jaren ’70 raakte het land snel achterop. Er is haast geen betere illustratie van de kloof die er inmidels is ontstaan dan een satellietfoto van het hele Koreaanse schiereiland die bij avond is genomen. In Noord-Korea heerst vrijwel algemene duisternis, terwijl Zuid-Korea, net als de meeste westerse landen, aan alle kanten oplicht, met name rond de metropool Seoul. Nog in de jaren ’70 waren de huizen beter verlicht en verwarmd dan in Zuid-Korea. Veelzeggend is ook dat Noord-Koreaanse kinderen van zeven jaar oud gemiddeld 20 centimeter korter zijn en tien kilo lichter dan hun Zuid-Koreaanse leeftijdsgenootjes. In dit verband is ook interessant dat de Noord-Koreaanse autoriteiten de minimumlengte voor dienstplichtige militairen al geruime tijd geleden naar beneden heeft bijgesteld. Anders
waren er onvoldoende rekruten beschikbaar. In Zuid-Korea is het inkomen per hoofd van de bevolking inmiddels dertig keer zo hoog als in Noord-Korea Terwijl elders in Azië hongersnoden tot het verleden zijn gaan behoren, blijven die zich in Noord-Korea voordoen. In de jaren ’90 van de vorige eeuw stierven er bij voorbeeld nog ruim 600.000 mensen, ruim twee procent van de bevolking. Ook in 2011 was de toestand in een deel van Noord-Korea kritiek. Er was weer eens niet genoeg voedsel, in het bijzonder op delen van het platteland. De buitenwereld besloot te helpen en hulpverleners, die toegang kregen tot Noord-Korea, constateerden geschokt ernstige groeistoornissen bij veel kinderen door ondervoeding. ,,Ik heb nog nooit eerder kinderen gezien die zo achtergebleven zijn in hun groei, zelfs niet in Ethiopië”, zei een medewerker van de Franse tak van Artsen zonder Grenzen. Een team van het persbureau Reuters toonde video-opnames van zwaar ondervoede jonge kinderen. Kinderen van acht jaar werden door hulpverleners vaak aangezien voor drie of vierjarigen. De hulp komt in zulke situaties ook lang niet altijd bij de meest hulpbehoevenden. Het regime deinst er niet voor terug om zo mogelijk hulp weg te sluizen naar militairen en de elite in Pyongyang. Sindsdien zijn de oogsten voor zover bekend beter geweest, waardoor het voedselprobleem minder acuut is geworden. De Noord-Koreaanse landbouw is nog grotendeels gecollectiviseerd en mede daardoor bijzonder inefficiënt. In de steden, bovenal in de hoofdstad Pyongyang, is de situatie aanmerkelijk beter. Daar sluist het regime veruit de meeste fondsen naar toe, deels voor prestigeprojecten, deels ook om de partij-elite, die vooral daar woont, een betere levensstandaard te verschaffen. Veel geld verdient de staat bij voorbeeld met het grote industriële complex van Kaesong, aan de grens met Zuid-Korea. Daar werken zo’n 50.000 Noord-Koreanen in fabrieken van ZuidKoreaanse eigenaren. Ook drijven veel landen, ondanks sancties van de Verenigde Naties wegens Noord-Korea’s nucleaire programma, handel met Noord-Korea. Ook Nederlandse bedrijven. Al jaren verdient Noord-Korea ook aan allerlei illegale activiteiten, zoals valsemunterij, de verkoop van wapens, gokpraktijken op het internet e.d. Volgens recente berichten woedt er zelfs een bouwboom in Pyongyang. De Belgische Korea-deskundige Koen de Ceuster, verbonden aan het Korea-instituut van de Leidse universiteit, was afgelopen herfst in Pyongyang . Hij was daar jaren niet geweest en keek zijn ogen uit. Hij zei dat hij op straat bijna net zoveel mensen met mobiele telefoons had gezien als in Seoul. Er reden veel meer vrachtwagens rond en er was veel activiteit op de scheepswerven en er wordt veel gewerkt aan stadsontwikkeling. Wat voor economisch beleid volgt Kim eigenlijk? Dat is moeilijk te zeggen. Er komen vaak tegenstrijdige geluiden uit Noord-Korea. Een liberalisering van de economie, naar Chinees model, waarop velen hadden gehoopt, is in elk geval tot dusverre uitgebleven. Toch zinspeelde het regime vorig jaar wel op hervormingen. Het kondigde de creatie van een twaalftal economische ontwikkelingszones aan, die ook een grote impuls betekenden voor de Chinese economie in de jaren ’70. De regering laat soms ook blijken dat ze bereid is de boeren meer vrijheid te gunnen bij hun keuzes. Ook dat zou voor veel verlichting kunnen zorgen. Vrijwel zeker wil Kim intussen minder afhankelijk worden van China, dat het leeuwendeel van Noord-Korea’s grondstoffen (steenkool, goud-, zilver- en ijzer-erts) afneemt, tegen forse korting wegens de sancties van de VN. Dat kan hij bereiken door zich te onthouden van
nieuwe nucleaire proeven en provocaties aan het adres van Zuid-Korea en de Verenigde Staten. Dan zou hij bij minder sancties meer handel met anderen kunnen drijven. In het dagelijks leven speelt indoctrinatie een grote rol. Alles is er altijd op gericht de leiders te gehoorzamen en te vereren, zodat de heerschappij van de Kims niet in gevaar komt. Al op de kleuterschool krijgen ze ingeprent dat Kim Il-sung, Kim Jong-il en Kim Jong-un vereerd moeten worden en onfeilbaar zijn. Heeft iemand een beetje tekentalent, dan zegt de onderwijzer meteen: maak eens een portret van Kim Il-sung. En wee degene die zo’n portret niet met respect behandelt. Bij de taalles krijgen kinderen zinnen als: Wij hebben Amerikanen gedood, wij doden Amerikanen, wij zullen Amerikanen doden”. Vaak worden de schoollessen gestaakt om repetities te houden voor weer nieuwe massale parades en dansvoorstellingen tot meerdere eer en glorie van de leiders. Alle leeftijden doen hieraan mee. Studenten worden soms zo lang afgebeuld dat ze, vooral in de hete zomermaanden, er bij flauw vallen. Al heel vroeg worden kinderen betrokken bij groepssessies, waarbij ze hun fouten moeten opbiechten en kritiek moeten leveren op andere kinderen. Ze mogen pas gaan zitten als ze kritiek hebben uitgeoefend op een andere kind. Ook volwassenen moeten na het werk altijd verplicht meedoen aan zulke ‘biecht- en kliksessies’. Kinderen worden verplicht lid van de Kinderbond, later kan eventueel een partijlidmaatschap volgen, dat maar is weggelegd voor 15 procent van de bevolking. Dat kan meer kansen op maatschappelijke ontplooiing bieden en, misschien nog wel belangrijker, meer kans op eten. In elke woning is een radio-aansluiting, die altijd aanstaat. Langs die weg geeft het regime propaganda. Die radio is niet uit te zetten, hooguit kan hij zachter worden gezet. Wijkcomité’s houden altijd iedereen in de gaten en wanneer ze iets verdachts vermoeden, bij voorbeeld het luisteren of kijken naar buitenlandse cd’s, dvd’s of buitenlandse radioprogramma’s, hebben ze de bevoegdheid om bij particulieren naar binnen te gaan en de zaak te onderzoeken. Noord-Koreanen zijn ook op allerlei andere manieren beknot in hun vrijheid. Zo mogen ze niet zomaar Pyongyang in als ze daar volgens de autoriteiten niets hebben te zoeken. En het regime maakt uit waar ze komen te werken. Ook kunnen ze niet zomaar iemand trouwen op wie ze verliefd zijn geworden. Het regime deelt je in in een bepaalde klasse, het zogeheten Songbun-systeem. Daarbinnen blijf je, al beweren sommige Korea-deskundigen dat het Songbun-systeem inmiddels op zijn retour is. Desondanks verlopen veel zaken in Noord-Korea chaotischer dan je misschien zou verwachten. Zo zijn er bij voorbeeld nogal wat zwerfkinderen, die wel Kotjebi (Bloemzwaluwen) worden genoemd. Ze zijn in sommige gevallen door hun wanhopige ouders, die zelf niet goed meer in hun eigen bestaan konden voorzien, weggestuurd om voor zichzelf te zorgen. Veel dingen lopen ook anders door corruptie, die zeer wijd verbreid is. Veel functionarissen knijpen een oogje toe in ruil voor geld of andere gunsten, soms ook seksueel van aard. Maar dank zij corruptie,al dan niet via vrienden of familieleden, valt er voor veel mensen toch wel iets te regelen. Het geld in veel huishoudens wordt verdiend door vrouwen, die landbouwproducten, koekjes of iets anders op de markt aanbieden. Mannen zijn vaak ambtenaren maar verdienen zo bitter weinig (3000 tot 4000 won terwijl ze wel 100.000 per maand nodig hebben) dat ze
hun gezin bij lange na niet kunnen onderhouden. Vroeger kregen ze wel eten van een centrale voedseldistributie maar die instelling is geleidelijk aan geërodeerd. Sommigen menen dat wel 80 procent van de huishoudens feitelijk slechts dank zij het inkomen van vrouwen het hoofd boven water weet te houden. Makkelijk hebben ook die vrouwen het meestal niet. Alleen al eten vinden is een kopzorg. Vaak stellen ze het met wat eenvoudige noedels of rijst. Vlees is voor velen een onbereikbare luxe. Typerend was ook in de jaren ’90 het verhaal dat kikkers een zeldzaamheid waren geworden. De bevolking joeg er zo hard op, dat de kikkerstand achteruit holde. Er is ook nooit meer dan een paar uur per dag stromend water en elektriciteit. Ziekenhuizen hebben die vaak ook niet, evenmin als eten of geneesmiddelen.
4) De mensenrechten De grootste schandvlek van Noord-Korea zijn echter zonder twijfel de ronduit verschrikkelijke schendingen van de mensenrechten. Dat gebeurt al decennia op min of meer systematische wijze. De schattingen lopen uiteen van zo’n 80.000 tot 200.000 mensen die in strafkampen worden gevangen gehouden. Velen zitten daar zelfs van generatie op generatie. Kim Il-sung, de ,,Eeuwige President”, decreteerde al in 1972: Van klassenvijanden, wie ze ook zijn, moet het zaad drie generaties achtereen worden vernietigd.” De laatste vijf decennia zijn naar door Westerse analisten wordt aangenomen honderdduizenden mensen in de Noord-Koreaanse Goelag omgekomen. Ik kan de gruwelen van die helse oorden waarschijnlijk het best illustreren aan de hand van het verhaal van Shin Dong-Hyuk, een man van inmiddels 32 jaar, die ik zelf een paar jaar geleden ook heb geïnterviewd in Amsterdam, toen de vertaling van het boek dat hij met een journalist van de Washington Post had gemaakt, Vlucht uit Kamp-14, uitkwam. Hij miste de top van zijn rechtermiddelvinger. Afgehakt. Als straf toen hij een naaimachine kapot liet vallen in het Noord-Koreaanse strafkamp waar hij de eerste 23 jaar van zijn leven doorbracht. Hij heeft ook nog steeds behoorlijk gebogen armen, een gevolg van de zware arbeid die hij als kind moest verrichten. Zijn lichaam is bezaaid met littekens, onder meer van zware martelingen, waaraan hij als dertienjarige werd onderworpen en van brandwonden die hij in 2005 opliep bij zijn ontsnapping uit Kamp-14, het kamp dat de reputatie heeft het zwaarste kamp van allemaal te zijn. De traumatische herinneringen zullen hem voor altijd blijven achtervolgen. ,,Ik denk niet dat ik ooit een normaal leven zal kunnen leiden”, zei hij zelf. Shin werd zelfs geboren in het kamp. Zowel zijn vader als moeder waren daar afzonderlijk beland. De zonde van zijn vader was dat hij de broer was van twee mannen die tijdens de Koreaanse oorlog de wijk hadden genomen naar Zuid-Korea. Shins zonde was dat hij de zoon was van zijn vader. Wat Shins moeder op haar kerfstok had, is hij nooit te weten gekomen. Dat Shins vader en moeder samenkwamen en trouwden was niet hun eigen keuze, maar een beslissing van het kamppersoneel. Omdat beiden goed hadden gewerkt in het kamp, mochten ze bij wijze van beloning met elkaar trouwen. Het kamppersoneel wees altijd aan wie met wie mocht trouwen. Vervolgens mocht het ‘echtpaar’ elkaar af en toe zien en bij elkaar slapen. Wie daarentegen zonder toestemming seks had, dreigde te worden doodgeschoten. Ook vrouwen die door personeel uit het kamp waren zwanger gemaakt, al dan niet door verkrachting, werden vaak gedood.
Uit de verbintenis van Shins ouders werden twee jongens geboren. Een acht jaar oudere broer en Shin. Van een normaal gezinsleven was geen sprake. ,,Mijn vader zag ik bijna nooit”, vertelt Shin. ,,Toen ik klein was, woonde ik bij mijn moeder, maar die moest altijd werken. Na mijn twaalfde zat ik niet meer bij haar.” Liefde was een schaars goed. Net als vriendschap. Je kon gewoon niemand vertrouwen, vertelt Shin. We moesten altijd alles over andere gevangenen doorbrieven aan de bewakers. Je zat constant in angst en je had de hele tijd honger en dacht vooral over manieren om die te stillen. Alles draaide om voedsel . Zo weinig was Shin aan zijn moeder en zijn broer gehecht dat hij hen zonder aarzeling verklikte aan een bewaker, toen hij toevallig opving dat beiden een vluchtpoging aan het voorbereiden waren. Daarop stond de doodstraf. De toen dertienjarige Shin had als beloning meer eten gevraagd, maar dat kreeg hij niet. In plaats daarvan werd hij zelf in een cel gegooid op verdenking van medeplichtigheid aan de vluchtplannen. Zijn ondervragers hingen hem op een gegeven moment met touwen en kettingen aan handen en voeten op. Ze zetten een ton met brandende houtskool onder zijn naakte rug en priemden een mestvork in zijn buik, zodat hij niet kon wegkronkelen van het vuur. Zo werd hij geroosterd tot het naar verschroeid mensenvlees stonk en Shin het bewustzijn verloor. Wekenlang was hij meer dood dan levend en slechts dankzij een oudere medegevangene, die zijn etterende wonden ontsmette met zoute koolsoep overleefde hij. Toen hij weer wat was hersteld volgde er een nieuwe dramatische gebeurtenis. Samen met zijn vader, die na martelingen alleen nog kon strompelen, werd hij meegevoerd naar de plaats waar twee tot drie keer per jaar executies van gevangenen plaatshadden die zich in de ogen van de bewakers hadden misdragen. Eerst dacht hij dat ook zij zouden worden gedood maar tot zijn opluchting bleek het om zijn moeder en broer te gaan. Zijn vader huilde zacht. Zijn moeder zocht met haar ogen nog één keer Shin, maar die wendde zijn blik af. Vervolgens werd zijn moeder ten overstaan van andere gevangenen die zulke terechtstellingen altijd moesten bijwonen opgehangen. Zijn broer werd doodgeschoten. Shin voelde zich op dat ogenblik helemaal niet schuldig, vertelt hij. ,,Executies hoorden gewoon bij het leven in het kamp. Ik vond het destijds een terechte straf, want mijn moeder en mijn broer hadden zich immers niet aan de regels van het kamp gehouden en dan volgde er altijd straf, want mijn moeder en mijn broer hadden zich immers niet aan de regels van het kamp gehouden en dan volgde er altijd straf. Ik had ook veel andere executies bijgewoond. Die deden me niet meer zoveel. Mijn voornaamste emotie was steeds; ik ben blij dat ik zelf niet word doodgeschoten.” De wroeging en een diep schuldgevoel kwamen later, nadat hij uit het kamp was ontsnapt. Voedsel in de kampen is een permanent probleem voor de gevangenen. De dunne koolsoep, die steeds maar weer wordt geserveerd, is bij lange na niet voldoende. Wie kon, stal hier en daar extra fruit of groente op het uitgebreide kampterrein, op het gevaar af van stokslagen en dagenlange uitsluiting van alle voedsel. Ook ratten, kikkers, slangen en insecten werden gegeten. De ratten werden gevild, van hun ingewanden ontdaan en geroosterd. Bij gebrek aan beter aten Shin en de andere gevangenen soms ook gras. ,,Ik dacht wel de hele dag aan eten maar zelfs als ik wat had, genoot ik er nooit van”, zegt Shin, die uiteindelijk op zijn 23ste met een medegevangene een vluchtpoging deed, die alleen hij zelf overleefde. Na een epische tocht door Noord-Korea en China wist hij Zuid-Korea te bereiken. Daar heeft hij nu
een eigen organisatie opgezet, die probeert de rest van de wereld te doordringen van het lot van de Noord-Koreaanse gevangenen. Shin is een van de meest dramatische gevallen. Het is ook waar dat zijn gruwelijke ervaringen inmiddels alweer van negen jaar geleden en nog langer geleden dateren. Maar het lijdt geen twijfel dat de toestand in de kampen nog altijd vreselijk is en dat er nog steeds mensen in de kampen sterven aan honger of door executies. Gerenommeerde mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch en Amnesty International hebben aan de hand van informatie van de schaarse gevangenen (of gevangenbewakers) die erin slagen om te ontsnappen naar het buitenland rapporten samengesteld vol vreselijke getuigenissen. Nog omvangrijker was de recente studie in opdracht van de VN, waarover jullie geloof ik al hebben gehoord in de vorige lezing. De voormalige rechter van het Australische Hooggerechtshof, Michael Kirby, die de VN-onderzoekscommissie leidde, was in maart in Nederland. Ik had een kort interview met hem en hij vertelde dat hij nooit had gedacht dat hij nog eens mensen aan de tand zou voelen wier werk het was om honderden lijken op te ruimen van politieke gevangenen die de hongerdood waren gestorven. De benadering van het Noord-Koreaanse regime week niet zeer af van de methodes van de nazi’s, zei Kirby. ,,Delen van het lichamen en hun as werden vervolgens nabij het kamp als mest gebruikt.” Het rapport noemt veel schokkende gevallen. Zoals dat van een gevangen vrouw, die werd verkracht door een bewaker en wier baby na de geboorte werd afgepakt en aan de honden te eten werd gegeven. Een andere gevangen vrouw, die net een baby ter wereld had gebracht in het kamp in aanwezigheid van andere gevangenen kreeg meteen daarop te horen van een bewaker dat ze haar huilende baby niet moest wassen maar met zijn hoofd naar beneden moest verdrinken in een wasbak. Toen ze zich verzette, werd ze geslagen. Met trillende handen deed ze daarna wat haar was opgedragen. ,,De baby hield op met huilen en we zagen een luchtbel uit de mond van de baby komen”, vertelt getuige Jee Hson A, die zelf in het kamp een gedwongen abortus moest ondergaan. We horen ook over een man die drie dagen lang aan de muur werd opgehangen, met zijn handen achter zijn rug gebonden, zonder dat hij kon staan of zitten. Over naakte, uitgehongerde vrouwen die voor de grap door bewakers een vishengel met wat eten kregen voorgehouden, waarnaar ze moesten springen zonder dat ze het voedsel bemachtigden. Een sadistisch universum kortom. Het regime, concludeerde de commissie, hanteert voortdurend voedsel als instrument. Wie zich niet gedraagt zoals de regering wil, krijgt minder eten. Er is ook religieuze vervolging op grote schaal. Christenen vormden voor de communistische machtsovername zo’n 23 procent van de bevolking, nu minder dan 1 procent. Veel christenen zijn vervolgd. De echte godsdienst van het land is de aanbidding van de eigen leiders. Kim Il-sung is de Grote Zon en de Onoverwinnelijke leider enz. Per saldo acht Kirby de misdaden van het regime, die hij en zijn commissie graag door het Internationale Strafhof zouden laten berechten, vergelijkbaar met die van de nazi’s. 5) Het leger en de kernproeven. Het leger speelt een uiterst belangrijke rol in Noord-Korea. Het telt 1,2 miljoen man en is daarmee een van de grootste in de hele wereld. De aanvullende paramilitaire krachten tellen nog eens 5,7 miljoen man, bijna een kwart van de bevolking. De strijdkrachten slokken een kwart van het Noord-Koreaanse nationaal inkomen op. De dienstplicht duurt er drie tot vijf
jaar. De meeste militairen liggen niet te ver van de grens met Zuid-Korea, de meest gemilitariseerde grens ter wereld. Dat enorme leger is volgens de staatspropaganda nodig om de aartsvijanden van het land, Zuid-Korea en de grote Satan, de Verenigde Staten, buiten de deur te houden. Steeds maar weer wordt de Noord-Koreanen ingeprent dat die vijanden elk moment kunnen binnenvallen. Maar dankzij de eigen glorieuze strijdkrachten zal Noord-Korea toch zegevieren. De Noord-Koreanen trekken naar verhouding zeer veel geld voor defensie uit. Desondanks stellen de strijdkrachten technologisch volgens de meeste militaire analisten niet erg veel voor. Het materieel, met name de vliegtuigen, zijn vaak erg verouderd. Dat neemt niet weg dat Noord-Korea wel degelijk over middelen beschikt, waarmee het in het bijzonder NoordKorea reusachtige schade zou kunnen berokkenen. De Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul met zijn tien miljoen inwoners ligt amper 50 kilometer van de grens en zelfs met een conventionele verrassingsaanval zouden de Noord-Koreanen daar waarschijnlijk in korte tijd kolossale schade kunnen aanrichten. Noord-Korea beschikt vermoedelijk ook over veel chemische en biologische wapens. Een enorme bedreiging vormen ook de kernwapens, waarover Noord-Korea inmiddels beschikt. Sinds 2006 heeft het land drie kernproeven gehouden, met plutonium. Weliswaar is het er nog niet in geslaagd om kernkoppen aan te brengen op raketten – een tamelijk moeilijke klus - maar het valt niet uit te sluiten dat dat in de nabije toekomst wel gaat lukken. Ook met die raketten boekt Noord-Korea langzaam maar zeker vooruitgang. Landen als Syrië en Iran vinden de Hwasong-5 en 6 goed genoeg om te importeren. Tijdens spanningen met Zuid-Korea en de VS in de lente van vorig jaar kondigde Noord-Korea aan dat het zijn kernreactor in Yongbyon weer in bedrijf neemt. Volgens deskundigen zou die in principe genoeg plutonium kunnen produceren voor één atoombom per jaar. De VS en hun bondgenoten hebben in het verleden wel geprobeerd om Noord-Korea ertoe te brengen zijn kernwapens op te geven – in ruil voor meer voedselhulp bij voorbeeld – maar die onderhandelingen hebben niets opgeleverd. De Amerikaanse Korea-expert Victor Cha en anderen menen dat de Noord-Koreanen volstrekt niet van plan zijn, als het er op aankomt, om afstand te doen van hun kernwapens. Het lot van de Libische dictator, kolonel Muammar Gaddafi, die bezig was geweest een kernwapen te bemachtigen en die plannen onder druk opgaf, is een afschrikwekkend voorbeeld: vermoord naast een rioolbuis waarin hij zich had verstopt na zijn val. De Noord-Koreanen zullen dus hun kernwapens niet snel opgeven. Dank zij zijn kernwapens zullen buitenlandse mogendheden zich zeker vele malen bedenken voordat ze Noord-Korea zouden binnenvallen, als ze die wens al hadden. Dank zij zijn nucleaire programma wordt het land veel serieuzer genomen dan anders het geval zou zijn geweest. Dan zou Noord-Korea te vergelijken zijn geweest met het eerste het beste arme land. De zorg om de Noord-Koreaanse kernwapens behoeden het regime ook voor te veel internationale kritiek op zijn gruwelijke mensenrechtenschendingen. Liever Noord-Korea niet te veel irriteren over de mensenrechten en proberen concessies te verkijgen inzake de kernwapens, is de redenering bij veel buitenlandse diplomaten. Ook binnenlands kan het regime van zijn kernwapens profiteren. Het oogt er sterk door. De sancties van de internationale gemeenschap neemt Noord-Korea op de koop toe. In werkelijkheid maken die sancties niet zo’n groot verschil. De buitenlandse handel van Noord-
Korea is toch al beperkt, omdat Noord-Korea niet veel heeft te bieden. Noch aan producten, noch aan geld. De sancties zouden pas bijten als ook China zou staan op een strikte uitvoering daarvan. Maar de Chinezen willen om redenen waarover ik zo nog even zal spreken hun handen niet van Noord-Korea aftrekken. En de Noord-Koreaanse leiders weten dat. 6
-
De rol van China China is de enige grote, overgebleven bondgenoot van Noord-Korea. Aanvankelijk was dat de Sovjet-Unie, maar na de val van het communisme daar bleef alleen China over. De handel met China houdt Noord-Korea deels overeind. Noord-Korea levert de meeste van zijn grondstoffen aan China. En ook in de internationale diplomatieke arena houdt China NoordKorea enigszins uit de wind. Dat neemt niet weg dat China niet erg gecharmeerd is van vooral de nucleaire escapades van Noord-Korea. Ook de Chinezen veroordelen nieuwe kernproeven. Ook zij zitten niet te wachten op zulke gevaarlijke experimenten in hun achtertuin. Bovendien zouden ze graag economische hervormingen naar Chinees model zien in Noord-Korea, zodat de toestand daar iets stabieler wordt. Tegenwoordig zijn de economische banden tussen Zuid-Korea en China al belangrijker dan die tussen China en Noord-Korea. Maar om een aantal redenen zullen de Chinezen Noord-Korea niet gauw laten vallen. Een val van het Noord-Koreaanse bewind zou tot een grote stroom vluchtelingen naar China leiden, die voor grote onrust in Noord-China zou kunnen zorgen. Op zijn minst even belangrijk: na de val van het communistische bewind zou Zuid-Korea (net als West-Duitsland indertijd met Oost-Duitsland) vermoedelijk Noord-Korea overnemen. En daarmee zou Zuid-Korea, trouwe bondgenoot van de VS, plotseling aan de grens met China staan. Zeker in deze tijd van groeiende rivaliteit tussen China en de VS zitten de leiders in Beijing daarop niet te wachten. De Noord-Koreaanse leiders beseffen dat heel goed. Tot slot: een paar conclusies, vragen en observaties - Kan het regime van Kim Jong-un het nog lang uitzingen? Dat blijft erg moeilijk vast te stellen. Economisch raakt het steeds verder achterop op de rest van de regio en het regime lijkt niet in staat tot serieuze hervormingen. Die zijn wel verscheidene keren ingezet maar steeds weer losgelaten omdat de machthebbers de controle vrezen te verliezen over de gang van zaken. Is het mogelijk dat de bevolking in opstand komt? Dat is op korte termijn niet waarschijnlijk. Wie ook maar de minste weerstand biedt aan het regime, belandt meteen in een strafkamp. Bovendien zijn de Noord-Koreanen al decennia gehersenspoeld door de staatspropaganda. Zelfs gevluchte Noord-Koreanen blijven vaak nog volhouden dat de Kims op zichzelf voortreffelijke leiders waren. De problemen waren alleen veroorzaakt door hun onbetrouwbare ondergeschikten, betogen zij. Sommige analisten vestigen hun hoop echter op de toenemende informatiestroom uit ZuidKorea en elders naar Noord-Korea. Dat gebeurt via naar binnen gesmokkelde DVD’s, USBsticks, radioprogramma’s, pamfletten enz. Deze mensen wijzen op de toestand in OostDuitsland. Daar konden de mensen elke avond op de televisie zien hoe veel meer welvarend de mensen in West-Duitsland leefden vergeleken bij hen, ondanks alle propaganda. Dat ondergraaft natuurlijk de positie van het regime op den duur. Ook het communisme in Oost-
Europa is niet gevallen door kernraketten, memoreren deze analisten, maar is ten onder gegaan aan zijn eigen interne zwakte. Dat zou op den duur ook in Noord-Korea kunnen gebeuren. Zelfs als dit zou gebeuren wordt het een zeer zware klus om Noord-Korea vervolgens te hervormen en op hetzelfde niveau als Zuid-Korea te krijgen. Ze zijn veel minder goed opgeleid dan de Zuid-Koreanen en missen ook het arbeidsethos uit het zuiden kunnen niet zelfstandig werken en volgen alleen bevelen op. Veel mensen uit Zuid-Korea, vooral jongeren, voelen weinig of geen verwantschap meer met Noord-Korea. Zij zijn meer gericht op hun eigen carrière en pleziertjes en zijn niet bereid grote offers te brengen voor de Noord-Koreaanse buren. Omgekeerd is de sympathie vaak evenmin erg groot. En de internationale gemeenschap? Die zal niet veel kunnen doen, zolang het machtige China de leiders in Pyongyang de hand boven het hoofd houdt. De VN-Commissie van Michael Kirby zou Kim Jong-un en andere partijbonzen graag voor het Internationaal Strafhof slepen maar ook dat zal China naar alle waarschijnlijkheid niet tolereren. De internationale diplomatie is ook meer bezig met Noord-Korea’s kernwapens dan met de mensenrechtenschendingen. De nachtmerrie in Noord-Korea zal dus nog wel geruime tijd kunnen voortduren.
