k
nie h c Te
Int
ern Boek rp e et hou tw d n i ng o en d n e e h dig st r a n n a u ke fsv K j i e r i Bed hn c te Wetgev p ing o ko r Ve
levenslange vorming
istiek
log n e t r o p Trans
Publiciteit en marketing Electron ica Aut Ro orij ute den pla nn id ing e h d on z Com ge pute E.D n e rvaa .V. id rdigh e h eden g ili e V
een aktieplan voor 2000-2007
Actieplan voor Levenslang Leren Introductie We zijn zojuist een nieuwe eeuw binnen gegaan, dat wordt de eeuw van Levenslang Leren. Levenslang Leren staat hoog op de politieke agenda, zelfs in de hoogste kringen. Het wordt gezien als van wezenlijk belang voor het economisch en maatschappelijk succes. Levenslang Leren gaat over individuen, organisaties en gemeenschappen die via nieuwe manieren van leren het niveau van vaardigheden, kennis en flexibiliteit bereiken dat vereist is voor de 21e eeuw. Een mooie definitie is geformuleerd door het European, Lifelong, Learnings Initiative (ELLI): “ Het is de steeds maar doorgaande ontwikkeling van menselijk potentieel dat individuen stimuleert en in staat stelt om die kennis, vaardigheden, waarden en inzichten zich eigen te maken, die ze gedurende hun hele leven nodig zullen hebben en die ze met vertrouwen, creativiteit en plezier in alle omstandigheden, situaties en omgevingen in kunnen zetten”. Hoe het ook zij, één ding is helder: onderwijs en training vormen onderdeel van een voortdurend proces dat Levenslang Leren tot een werkelijkheid maken, onafhankelijk van ieders stijl van leven, culturele achtergrond of beroep.
Levenslang Leren voor de trekkende bevolking Voor leden van de trekkende beroepsbevolking is het niet vanzelfsprekend dat het onderwijsaanbod op dit terrein zonder meer toegankelijk is voor hen. Formeel hebben ze recht om er aan deel te nemen. De belemmeringen en drempels waardoor ze niet in staat zijn om lang genoeg op dezelfde plaats te blijven, beperkt, in de praktijk, in ernstige mate de toegang tot deze vormen van onderwijs voor deze groepen. In het algemeen bevinden ze zich niet in de positie om deel te nemen aan deze vormen van onderwijs, tenzij er aan een groot aantal aanvullende voorwaarden is voldaan. Dat gaat op voor het grootste deel van de hele groep van de trekkende beroepsbevolking, met uitzondering misschien van de groep binnenvaartschippers. Voor hen vormen speciale trainings- en onderwijs programma’s voorwaarden om hun beroep te kunnen en mogen uitoefenen.
1
Zonder de certificaten en diploma’s die bij deze cursussen horen krijgen ze niet de vereiste vergunningen om hun vak uit te oefenen en meestal kunnen ze dan ook geen bedrijfsverzekering afsluiten. Voor leden van de circus bevolking en voor kermisexploitanten bestaan er (nog) geen formele beroepseisen die door de overheden geëist worden om te mogen werken in een circus of op een kermis. Zigeuners en woonwagenbewoners, die meestal in hun levensonderhoud voorzien met onregelmatige of zeer tijdelijke werkzaamheden, is in het algemeen al helemaal geen sprake van een regelmatige deelname aan het onderwijsproces. Ondanks bovenstaande constateringen is duidelijk dat er een tendens bestaat van toenemende druk van uit de overheden om te voldoen aan algemene criteria op het terrein van veiligheid en milieu. Een tendens die maatschappelijk gezien erkend wordt voor de meeste beroepen in bijna alle landen van Europa. In de beroepspraktijk van de trekkende bevolking leidt dat tot een groeiende behoefte om algemene en specifieke kennis en vaardigheden op te doen op diverse gebieden. Dit betreft specifieke kennis variërend van lassen en elektronica aan de ene kant, tot vaardigheden om te overleven binnen het steeds complexere wordende geheel
van
bureaucratische regels, vergunningen, belastingen en boetes aan de andere kant.
Welke nieuwe behoeftes heeft de toekomst in petto? Zonder al te veel fantasie kan iedereen een heleboel veranderingen en ontwikkelingen voorspellen die we de komende jaren kunnen verwachten. Er zullen tal van technische vernieuwingen hun intree doen, vooral daar waar computer toepassingen hun plaats zullen verwerven. Het proces van voortschrijdende formalisering van regels, waarvan verondersteld wordt dat iedereen die een zaak begint die ook kent, ook als je een kermis- of circus attractie begint, zal zich versterkt voortzetten. Dit wordt nog eens in de hand gewerkt door Europese regelgeving waaraan alle landen zich dienen te houden. Nieuwe en strengere regelgeving op het terrein van veiligheid, milieu, administratieve procedures, financiële planning en boekhouding zijn op Europees niveau in voorbereiding, maar zien we ook terug op nationaal en zelfs locaal niveau. Op de lange termijn zal niemand in staat zijn om dit blijvend naast zich neer te leggen zonder schade op te lopen in zijn professionele loopbaan.
2
In dat licht bezien moeten we ook nog denken aan het scherper worden van de nationale, maar ook internationale concurrentie, zeker nu de grenzen binnen Europa meer en meer aan het verdwijnen zijn. De
trekkende
beroepsbevolking
zal
zich
moeten
voorbereiden
op
een
verdere
professionalisering van hun métier, zelfs als ze niet echt enthousiast zijn voor dit perspectief. Als men deze weg niet inslaat zullen ze op de langere termijn niet kunnen overleven of komen zij en hun beroepsgroep terecht in een marginale positie. Natuurlijk is het duidelijk dat er in Europa grote verschillen zijn te constateren in de snelheid van de ontwikkelingen en de acute noodzaak om hier in te stappen. Maar wat voor de hele sector opgaat, is dat de professionele eisen steeds hoger worden, dat er een versterking te constateren is van de professionele verplichtingen die de overheden opleggen en dat er een tendens is te constateren om de professionele standaards op een hoger plan te brengen. In het algemeen gaat dit ook nog eens gepaard met het moeten plegen van hogere investeringen om een eigen onderneming te beginnen. Integratie van hoog ontwikkelde technologische vernieuwingen in de kermis- en circuswereld is ondertussen al gemeengoed geworden en een normaal fenomeen in de meeste landen. In de wereld van de binnenvaart zijn hoge investeringen in technische innovaties en nieuwe communicatiemiddelen vanzelfsprekend geworden. Een scheiding tussen de rijke en minder succesvolle ondernemers lang de lijnen van onderwijs en opleiding begint zich meer en meer af te tekenen. Het motto van ‘kennis is macht (en rijkdom) is niet langer meer het monopolie van de burgermaatschappij. Ook de trekkende beroepsbevolking zal moeten buigen voor deze realiteit. Op de langere termijn is dit onafwendbaar, misschien is het nu nog niet urgent en zal het dat ook niet overal op hetzelfde moment zijn, maar het komt eraan. Nu al zien we in bepaalde regio’s in Europa, dat bepaalde groepen, die behoren tot de trekkende beroepsbevolking, gemarginaliseerd worden of zijn. Dit omdat ze een onderwijsachtergrond hebben die te kort schiet of dat het gevaar dreigt dat ze door hun positie geen of onvoldoende toegang hebben tot de algemene maatschappelijke voorzieningen. Blokkering van de mogelijkheden om toegang te krijgen tot het onderwijs, betekent ook geen toegang tot de mogelijkheden die onze samenleving(en) in de toekomst aan zijn burgers heeft te bieden.
3
We kunnen niet ontkennen dat zich onder de groep van mensen die beroepsmatig een trekkend bestaan leiden in Europa nogal wat mensen bevinden die analfabeet zijn of die veel te weinig onderwijs hebben genoten. Het opzetten van een geschikt systeem van Levenslang Leren voor de trekkende beroepsbevolking, zal niet alleen moeten afrekenen met het wegwerken van de formele en informele barrières, maar moet ook rekening houden met de specifieke regionale kenmerken. Concentratie op specifieke behoeftes en verwachtingen die leven bij regionale of soms zelfs bij plaatselijke doelgroepen is een belangrijke voorwaarde om de toegang tot Levenslang Leren
voor
deze
groepen
mogelijk
te
maken.
Zeker
als
analfabetisme
en
onderwijsachterstanden aan de orde zijn.
Waar liggen de verwachtingen en behoeftes van de trekkende bevolking? In 1999 heeft EFECOT, samen met een aantal Europese partner instellingen, een onderzoek uitgevoerd om de mening over Levenslang Leren helder te krijgen. In dit onderzoek werd gebruik gemaakt van een standaard vragenlijst die door de ondervraagde zelf werd ingevuld of ingevuld werd op basis van een groepsdiscussie met hen. Organisaties in Engeland, Duitsland, Portugal, België en Nederland die betrokken zijn bij het volwassenen onderwijs aan de trekkende beroepsbevolking, namen deel aan dit onderzoek. Als teruggekeken wordt op de reacties van de verschillende groepen dan zijn er een aantal zaken die opvallen. Allereerst is over de hele linie duidelijk dat men sterk gemotiveerd is om deel te nemen aan volwassenen onderwijs. Er bestaat ook voldoende variatie in het wensenpakket: van lassen tot cursussen boekhouden (België, Nederland, Duitsland, Engeland), maar er waren ook nog al wat respondenten die de behoefte aan algemene en alfabetiserings cursussen naar voren brachten. Vooral de groepen zigeuners uit Portugal waren daarin erg duidelijk. In het onderzoek zijn bijna geen reacties van binnenschippers opgenomen. In Duitsland, Engeland, Nederland en Portugal waren het vooral werknemers uit de circuswereld en kermisexploitanten die vragenlijsten hebben ingevuld. In Portugal werd de vragenlijst ook voorgelegd aan een groep zigeuners.
4
Het beleid van de Europese Commissie en de Nationale overheden ten aanzien van Levenslang Leren. Als we de resultaten van dit onderzoek leggen naast de beleidsuitspraken zoals die op Europees en nationaal niveau zijn geformuleerd, dan zijn er een aantal elementen die om extra aandacht vragen. De beleidsuitspraken op zich onderschrijven op een duidelijke manier het belang van Levenslang Leren: Sommige van deze uitspraken maken dit erg duidelijk: •
Permanent learning is important for people in order to obtain and keep work. But learning is also necessary for the economy. People’s talents constitute the most important raw material of the economy. Neither can the Netherlands afford socially to waste talent, as this would create a dual society (Dutch Ministry for Education, http://www.lll.nl/).
•
In a society so weakly schooled as ours, it is important that the return of informal learning to school certification system is not scattered and occasional. (...) (Education, Integration, Citizenship – Policy Guidelines document for basic education – Ministry of Education Portugal)
•
“We believe strongly that we need to build a culture in this country where an ever increasing number of people will be working in an environment where lifelong learning is encouraged, and where education and learning is valued and recognised as essential for national and individual prosperity.” (Donald Dewar, Secretary of state for Scotland December 1997)
•
“This process is directly linked to the aim of developing lifelong learning which the Union has set itself and which has been incorporated into the Amsterdam Treaty, expressing the determination of the Union to promote the highest level of knowledge for its people through broad access to education and its permanent updating.” (Towards a Europe of knowledge, communication from the European Commission, 1996)
5
Daarnaast is er een groeiende aandacht om de formele kwalificaties van bijvoorbeeld het beroepsonderwijs op Europees niveau op elkaar af te stemmen. Positief effect van deze ontwikkeling is dat er Europees breed een discussie is gestart over beroepsonderwijs en Levenslang Leren en er politieke verklaringen over het ideaal van een (hoge) kwalificatie voor iedereen zijn opgesteld. Op nationaal niveau had dit als effect dat Levenslang Leren extra in de aandacht kwam. 1996 werd in Europa zelfs uitgeroepen tot het jaar van Levenslang Leren, wat gepaard ging met een heleboel verklaringen en nog al wat activiteiten op Europees en nationaal niveau. Als we wat nauwkeuriger kijken naar wat er werkelijk tot op heden gebeurd is op dit terrein dan is dat wat teleurstellend, zeker als we dit verbinden met de concrete acties die ondernomen zijn voor specifieke groepen zoals de reizende bevolking. Aan de andere kant kunnen we concluderen dat er een politiek klimaat is ontstaan dat open staat voor druk vanuit verschillende groepen die duidelijk kunnen maken dat ze bereid zijn om hun gemiddelde onderwijsniveau te verhogen. Er bestaan goede mogelijkheden om een gezamenlijke strategie op te zetten als nationale en Europese organisaties van de trekkende (beroeps) bevolking de handen ineenslaan met organisaties die betrokken zijn bij het onderwijs aan deze groepen. Als zij in staat zijn om een helder beeld te schetsen van wat ze verwachten van Levenslang Leren en hoe dit past binnen de beleidsplannen van de Europese en nationale overheden, dan kan dit zeker resulteren in concrete acties.
Om dit proces te laten uitmonden in een samenhangend plan van aanpak gericht op Levenslang Leren voor de trekkende beroepsbevolking zal aan een aantal voorwaarden voldaan moeten worden: •
Individuele leden en organisaties van de verschillende subgroepen behorend tot de trekkende bevolking zullen zich gezamenlijk achter een actieplan Levenslang Leren moeten scharen.
•
Organisaties die betrokken zijn bij het onderwijs aan deze groepen zullen duidelijk moeten maken dat ze bereid en in staat zijn om zich professioneel in te zetten bij het realiseren van dit plan.
•
De verschillende branche organisaties van de trekkende beroepsbevolking zullen zich serieus moeten bezinnen op te toekomst van de beroepen waar zij de belangen van
6
behartigen en zich moeten verdiepen in de professionele eisen die de komende tijd te verwachten zijn. •
Deze organisaties zullen, meer dan tot nog toe, hun eigen verantwoordelijkheid op dit terrein moeten nemen en duidelijk voorstellen moeten formuleren over hoe zij denken dat het onderwijs (algemeen vormend en beroepsonderwijs) voor deze speciale groepen georganiseerd zou moeten worden.
•
Er zal politieke steun op het niveau van de ministeries van onderwijs en cultuur georganiseerd dienen te worden.
Acties die op de korte termijn ondernomen dienen te worden. •
Formuleer een verklaring die breed ondersteund wordt door organisaties van de trekkende (beroeps) bevolking, over de noodzaak om specifieke maatregelen te nemen teneinde Levenslang Leren toegankelijk te maken voor de trekkenden (beroeps) bevolking.
•
Organiseer ondersteuning voor deze verklaring op politiek niveau (regionaal, nationaal en Europees-breed)
•
Inventariseer de goedlopende projecten en voorbeelden van Levenslang Leren in verschillende landen.
•
Onderneem concrete initiatieven op lokaal niveau bij lokale organisaties of scholen door cursussen te organiseren die tegemoet komen aan de behoeften van de trekkende bevolking in die regio.
•
Formeer een taakgroep Levenslang Leren voorgezeten door EFECOT die het proces van politieke acties en lokale initiatieven kan ondersteunen.
•
Ontwikkel ideeën en plannen voor verder onderzoek en verdere acties om een kompleet en geïntegreerd
systeem van Levenslang Leren voor de trekkende beroepsbevolking te
ontwikkelen. •
Onderzoek de mogelijkheden om deze voorstellen ook van toepassing te laten zijn op andere doelgroepen die moeilijkheden ervaren bij het toegang krijgen tot Levenslang Leren.
•
Bereid een publicatie voor over onderzoek met betrekking tot de trekkende bevolking en Levenslang Leren.
7
Acties die op de langere termijn ondernomen kunnen worden •
Beschrijf bruikbare modellen om Levenslang Leren voor de trekkende bevolking op te zetten.
•
Stel een verklaring op van representatieve organisaties van de trekkende beroepsbevolking waarin het bereiken van een hogere standaard van training en onderwijs (gecertificeerd) als belang voor de toekomst en professionaliteit voor hun beroepen wordt onderschreven.
•
Ontwikkel
een
bruikbare
en
specifieke
structuur
van
kwalificaties
en
certificaten/diploma’s voor de verschillende takken van de trekkende beroepen. •
Ontwikkel materialen op het terrein van Levenslang Leren voor de trekkende bevolking, die ingezet kunnen worden in de lerarenopleidingen.
•
Informeer organisaties die verantwoordelijk zijn voor het uitvoeren van programma’s Levenslang Leren, over de specifieke aspecten verbonden aan het onderwijs aan leden van de reizende bevolking.
•
Ontwikkel een model om informele onderwijsvormen te integreren in het formele systeem van Levenslang Leren.
•
Voer een onderzoek uit naar de mogelijkheden om de flexibiliteit van het systeem van Levenslang Leren te optimaliseren door de concepten van duaal leren en het werken met deelcertificaten hierin te integreren
•
Onderneem initiatieven om de Resolutie van de Raad van ministers van onderwijs van 22 mei 1989-89/C 153/02 te laten herformuleren en daarin te laten verwerken de nieuwe ideeën op het terrein van Levenslang Leren zoals geformuleerd in dit actieplan.
8
© 2000 by EFECOT EN /(DE/NL/FR/PT) Project A3 Authors:
Steeringgroup A3 project: Bram van het Hoff projectleader
Published by:
EFECOT, 6, Rue de la Limite, B 1210 Brussels tel.: + 32 2 227 40 60 fax.: + 32 2 227 40 69 e-mail:
[email protected] homepage: http://www.efecot.net
Typesetting:
Ruud van de Rakt
Printing:
EFECOT
