levensbeschouwing voor het basisonderwijs Lied Opgetild door een lied Zingen voor God Samen zingen Extra:

erst Van k ot n t ie t vaka aars voorj n t ie vaka

godsdienst / levensbeschouwing voor het basisonderwijs

Lied Opgetild door een lied Zingen voor God Samen zingen

Extra: Liedkatern met drie liederen om te zingen met elke bouw

Nr 3

Jaargang 9, winter 2010

inhoud

Lied

Colofon Hemel en Aarde voor godsdienst/levensbeschouwing in het basisonderwijs. Redactie Marianne Baijens, hoofdredacteur Marieke de Geus, Tom Knippers, Tamar Kopmels, Marijke van Ooijen

Liedkatern I Lekker zingen (onderbouw) II Een liedje van ons samen (middenbouw) IV Zing (bovenbouw)

Eindredactie M+ Redactie & Communicatie, Amsterdam Illustraties Pauline Oud (onderbouw) Saskia van Gerven (middenbouw) Helen van Vliet (bovenbouw) Foto’s en beelden Omslag, © Designs of Integrity, iStockphoto, pagina 4/5, Caty Kroon, Kees de Vroom, pagina 48, © Hans Hilterman, Amsterdam, pagina 3 omslag, Edukans, Amersfoort Vormgeving Twin Media bv, Rimke Bartels, Culemborg

2

door Marianne Baijens 4

Druk Koninklijke Drukkerij Callenbach, Nijkerk Uitgever Kwintessens NZV Uitgevers Van Hogendorplaan 10 / Amersfoort Postbus 1492, 3800 BL Amersfoort T 033 460 60 11 F 033 460 60 20 E [email protected] Uitgever: Jeroen Hoogerwerf I www.hemelenaarde.nl ING 192930 Abonnementen Hemel en Aarde verschijnt vijfmaal per schooljaar. Abonnementen kunnen met ieder nummer ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Abonnementen kunnen per jaargang vóór 1 juni schriftelijk worden opgezegd. Een abonnement bestaat uit 1 Basisabonnement en tenminste 3 Vervolgabonnementen. De volgende totaalprijzen gelden: 1 Basis + 3 Vervolg € 369,50 1 Basis + 4 Vervolg € 396,00 1 Basis + 5 Vervolg € 422,50 1 Basis + 6 Vervolg € 449,00 1 Basis + 7 Vervolg € 475,50 Elk volgend Vervolgabonnement € 26,50

Alle rechten voorbehouden. Het is abonnees toegestaan voor eigen gebruik uit Hemel en Aarde te kopiëren. Overname uit Hemel en Aarde is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Ik zing dus ik besta Achtergrond door Tamar Kopmels

6

Weer wat geleerd door Marianne Baijens

7

Beste ouders door Marianne Baijens

8

Gedichten en gedachten door Jos van Hest

10

Onderbouw Zing je mee? door Wendy Dannenburg

22

Middenbouw Samen zingen in de kerk door Simone Gerich

Abonnementenadministratie: T 033 460 19 43 E [email protected] Proefabonnement Een proefabonnement bestaat uit 8 exemplaren van het meest recente of eerstvolgende nummer. Een proefabonnement kost € 50,00. Als u besluit een abonnement te nemen op Hemel en Aarde ontvangt u dit bedrag terug; het wordt in mindering gebracht op de factuur van de eerstvolgende volledige jaargang.

Kun je zingen, zing dan mee Introductie

34

Bovenbouw Wat je zingt, ben je zelf door Ingeborg Hendriks

46

Meer over… door Geerteke Boesten, uitgeverij Kwintessens en Marianne Baijens

48

Rondom de bron Maria door Simone Gerich

49

In actie voor Edukans 1

introductie

h e m e l e n a a rd e w inter 2010

Kun je zingen, zing dan mee Hoeveel liedjes zouden er wel niet zijn op de wereld? Ontelbaar veel. Zelfs als je ze in soorten bij elkaar zet, wordt de lijst erg lang: slaapliedjes, troostliedjes, klaagliederen, levensliederen, religieuze liederen, feestliedjes, carnavalsliedjes, liefdesliedjes, Marialiedjes, opruimliedjes, slavenliederen, enzovoort. En wat te denken van alle zelfbedachte liedjes die jonge kinderen zo graag zingen? Meer dan genoeg om een nummer van Hemel en Aarde te wijden aan het lied. Geraakt door een lied

klank uitdrukken. De prachtigste requiems zijn gemaakt om iets

Het kan je zomaar ineens gebeuren. Je hoort ergens een flard

van ons menselijk verdriet weer te geven.

van een lied en je wordt ten diepste geraakt. Soms roept het herinneringen op aan andere gelegenheden waarbij je dit lied

Zingen voor God

hoorde. Maar een lied dat je voor het eerst hoort, kan zomaar

Gelovige mensen verbinden hun diepste gevoelens met God.

een trilling in je veroorzaken. Wat is dat dan? Is het de melodie?

Het is dan ook niet vreemd dat bijna elke religieuze traditie

Zijn het bepaalde woorden? Is het de stem die het lied zingt?

liederen heeft. In bijna elke godsdienst wordt gezongen. In de

Als je het probeert te verwoorden dan vervliegt de ervaring

christelijke traditie kennen we bijvoorbeeld gregoriaanse

vaak. Maar dat het iets met je doet, in je hart, in je ziel, dat is

gezangen. In de Bijbel staan veel liederen: de psalmen, het

duidelijk.

Hooglied over de liefde. Maar ook de vele klaagliederen horen er thuis.

Vreugde en verdriet Het geraakt worden door het horen van een lied, is moeilijk te verwoorden. Dat geldt eigenlijk voor alle diepe gevoelens die we ervaren of indringende gebeurtenissen die ons overkomen. Soms ben je zo gelukkig dat je het wel moet uitzingen. Alsof woorden alleen niet genoeg zijn. Soms zijn de gevoelens te groot en dan proberen we ze in een lied uit te drukken. De liefde is zo’n gevoel dat dichters tot ontelbare liederen heeft geïnspireerd. Maar ook de andere kant van ons leven, het verdriet, is vaak te groot. Ook dat kunnen we eigenlijk alleen maar met woord en

De Portugese fado.

Hindoes en boeddhisten chanten een mantra. Een enkele zin, of een paar woorden die voortdurend op dezelfde klank herhaald worden. In de islam is zingen echter verboden. Het melodieus reciteren van de Koran komt het dichtst bij een lied.

Identiteit Zoals religieuze tradities hun eigen specifieke liederen hebben, 2

Het chanten van een mantra.

zo geldt dat natuurlijk voor meerdere groepen van mensen. Zo

introductie

hemel en aarde wi nter 2 0 1 0

hoort de fado bij Portugal en de tangomuziek bij Argentinië.

kan oproepen. Wat doet het ‘chanten’ bijvoorbeeld met je? En

Liederen horen bij de cultuurschat van een bepaald volk, een

kan een lied je rustig maken? Wat gebeurt er bijvoorbeeld met

bepaald land, een bepaalde groep mensen. Het hoort bij de

koning Saul als David op zijn harp speelt?

identiteit van die groep mensen. Die liederen laten zien wie die

Andersom ervaren de kinderen dat je diepe gevoelens soms

groep mensen is en waar ze zich sterk voor wil maken. In het

makkelijker kunt zingen dan gewoon zeggen. En dat je in een

nationale volkslied van een land komt die identiteit ook heel

lied een heel verhaal kunt vertellen.

sterk naar voren. In elk clublied laat je horen wie je bent. Het gemeenschappeli-

Bovenbouw

jke lied kan verbondenheid oproepen, een gevoel van ‘wij

In de lessen van de bovenbouw maken de kinderen kennis met

horen bij elkaar’.

veel verschillende soorten liederen. Liederen horen bij een bepaalde cultuur of volk en drukken het levensgevoel van dat volk uit, zoals Jiddische liederen en slavenliederen. Door te luisteren naar deze liederen en ze mee te zingen, ervaren de kinderen wat het bij hen zelf oproept. Ook gaan de kinderen een eigen groepslied maken.

Rondom de bron Zingende Feyenoordsupporters.

In deze rubriek besteden we deze keer aandacht aan het Ave Maria (Wees Gegroet Maria). Het is zowel een gebed als een

Lied is een rijk onderwerp en we hebben keuzes moeten maken

lied. Anders dan de vele traditionele Marialiederen in het katho-

voor de lessen. Hieronder kunt u zien hoe we het onderwerp

lieke geloof is dit een lied dat bij veel mensen geliefd is, of men

per bouw verder uitgewerkt hebben.

nu wel of niet gelovig is. In die zin is het een echte klassieker en het waard om de kinderen er bekend mee te maken.

Onderbouw In de lessen van de onderbouw ligt het accent op het zelf erva-

Extra

ren van wat zingen met je doet. Je kunt er bijvoorbeeld blij van

Bij een onderwerp als lied wordt er natuurlijk gezongen.

worden. De kinderen ervaren dat je allerlei gevoelens in een

Daarom is er voor elke bouw speciaal een lied gemaakt, dat u

lied kwijt kunt. Ook je verdriet of je boosheid kun je zingen. Ze

met de kinderen kunt instuderen. De tekst van de liederen en

ontdekken dat bepaalde liedjes bij bepaalde feesten horen. En

de muzieknotatie zijn midden in dit nummer opgenomen in

met het verhaal over de keizer en de nachtegaal denken de

een special Liedkatern. Zo kunt u het eventueel voor gebruik

kinderen na over het mooie dat je niet kunt bezitten, maar waar

uitnemen. Op de website van Hemel en Aarde (www.hemele-

je wel van kunt genieten.

naarde.nl) vindt u zowel de ingezongen versie van deze liederen als de karaokeversie waarbij de kinderen kunnen meezingen.

Middenbouw

Alle liederen en muziekfragmenten die in de lessen gebruikt

De kinderen gaan luisteren naar veel verschillende soorten

worden (en dat zijn er veel), staan op de website van Hemel en

muziekfragmenten en ervaren zelf welke gevoelens een lied

Aarde (www.hemelenaarde.nl).

3

achtergrond


Ik zing dus ik besta Twee exper t s ove r d e vo n k va n h e t z i n g e n m e t k i n d e re n Schoolmusicus Catrien Posthumus Meyjes werkte twaalf jaar als dirigent van het kinderkoor in de Utrechtse Domkerk en leidt tegenwoordig kinderkerkkoordirigenten op. Sjef Geraerts is muziekdocent en inspireert al drieëndertig jaar aankomende leerkrachten basisonderwijs op de Hogeschool Domstad in Utrecht. Tamar Kopmels bevroeg beide experts over hun passie voor en het belang van zingen met kinderen.

Wat vind je belangrijk bij het uitkiezen van liederen voor kinderen?

Waarom is zingen belangrijk voor kinderen?

Catrien: ‘Ik ga af op mijn intuïtie: klopt het, in deze context, met

vanuit je ziel: als je zingt, zet je je ziel open, laat je een stukje

deze groep kinderen, op dit moment? Je kunt met hele simpele

van je ‘binnenste ik’ naar buiten komen. Zo ontstaat er een

middelen iets moois neerzetten. In iedere situatie moet je

verbinding tussen je

kijken: welke kwaliteit is er in de groep aanwezig? Als een kind

binnenkant en je buiten-

niks voelt voor zingen, maar heel goed op een trommel slaat,

kant. Een leerkracht nam

dan moet hij dat doen. Je moet ook kijken waar je eigen

bijvoorbeeld afscheid van

kwaliteiten liggen. Je moet doen wat je goed kan en het niet

de oudste kleuters door

doen als je er niets mee hebt.’

een lied voor ze te zingen.

Sjef: ‘Een lied bestaat uit taal en muziek. De ene keer wint de taal,

Door te zingen neemt ze

de andere keer de muziek, of is de combinatie goed getroffen.

‘echt’, ook van binnen, afscheid. Ook de kinderen die luisteren,

Waarom het ene lied wel en het andere niet bruikbaar is, is een

kunnen zich op een dieper niveau laten raken door een lied.’

klein mysterie. Daarbij speelt de herkenbaarheid van de emotie,

Sjef: ‘Zingen is een emotie, een uitlaatklep. Je maakt klanken

de situatie of het onderwerp een rol, maar ook melodie, ritme en

met twee korte “elastiekjes” in je keel. Zingen doe je met je hele

toonsoort zijn belangrijk. Als er geen lied bij een thema te

lijf: gezicht, mond, kaken, hals, wangen, tong, lippen, je

Catrien: ‘Ik wil kinderen openen voor het zingen. Zingen komt

vinden is, kun je zelf een tekst op een bestaande melodie maken. Dan is het helemaal op maat. Kinderen kunnen veel meer aan

‘Door een kind een mooi lied aan te leren, geef ik een cadeautje.’

dan we denken. Bied een breed en uitdagend repertoire.’ Catrien: ‘Als je religieuze liederen zingt, hoed je dan voor moralistische brabbeltaal. Kies een lied waar je zelf in gelooft - niet een swingend liedje als je daar zelf niets mee hebt. Kinderen voelen haarfijn aan of jij staat voor wat je doet. Als jij het leuk

ademhaling, en met je houding: voeten, knieën, rug, buik,

vindt, wórdt het ook leuk.’

schouders, nek en oren. Je stem heeft een unieke eigen klank,

Sjef: ‘Kies altijd een lied waar je helemaal achter staat, want dat

het is een persoonlijk muziekinstrument, dat je altijd bij je hebt.

kun je als leerkracht het beste “verkopen’.’

Daarom is zo’n programma als Idols het bekijken en beluisteren waard: er is geen stem hetzelfde.’ Catrien: ‘Zingen ben je echt zelf; het is het meest directe wat je hebt; je kunt je niet verschuilen achter je instrument.’ Sjef: ‘Muziek op de basisschool heeft als doel de ontwikkeling van de stem en andere muzikale talenten, zoals ritme, improvisatie en luistervaardigheid. Maar de sociale functie van muziek is ook heel belangrijk: het gevoel bij de groep te horen, om echt samen aan een gebeurtenis deel te nemen. Verder kun je kinderen door te zingen het cultureel erfgoed laten ervaren, de fantasie en taalontwikkeling stimuleren en bijdragen aan de

4

sfeer.’

achtergrond


‘Soms voel je dat er iets gebeurt als je in een groep zingt. Je wordt met zijn allen als het ware even opgetild.’ Draagt zingen bij aan de levensbeschouwe lijke ontwikkeling van kinderen?

Catrien: ‘Soms voel je dat er iets gebeurt als je in een groep

Sjef: ‘Door te zingen ontstaat dat geluksstofje: endorfine. Je

krijgt kippenvel, of je voelt: dit is het juiste op het juiste

bent blij dit mee te maken, te leven, samen te genieten. Je kunt

moment. Je ervaart even dat er belangrijker dingen zijn in het

zingen om te (over)leven: ik voel, dus ik zing - ik zing, dus ik

leven dan de wissewasjes van alledag. Zo’n moment kun je ook

besta.’

bewust creëren: als er ruzie is geweest in de klas, kan het samen

Catrien: ‘In religieuze liederen zingen kinderen woorden met

zingen dat weer relativeren. En je kunt natuurlijk op rituele

een bepaalde lading: gloria, halleluja, kyrie. Soms leg ik de

momenten zingen.’

zingt. Je wordt met zijn allen als het ware even opgetild. Je

betekenis wel uit, maar vaak laat ik juist het mysterieuze

‘Soms voel je dat er iets gebeurt als je in een groep zingt. Je wordt met zijn allen als het ware even opgetild.’

bestaan. Dat mysterieuze volgt zijn eigen innerlijke weg in ieder kind. Ik “stop er dingetjes in” die ik waardevol vind. Door een kind een mooi lied aan te leren, geef ik een cadeautje; het is toch geweldig om een mooi lied te kennen? Daar heb je je leven lang wat aan, dat kun je ieder moment opvragen. Een lied blijft bij je en geeft je iets op bepaalde momenten. Dat is ook gewoon een stukje cultuur. Maar het belangrijkste is dat

Sjef: ‘Zingen intensiveert belangrijke momenten. Op de Pabo

kinderen het fijn vinden om te zingen, dat ze er vrolijk van

zingen we aan het eind van de diploma-uitreiking: dan is er

worden. Dat kan als ze zich veilig voelen in de groep en als er

bevrijding, ontspanning, we maken samen actief het slotak-

geen druk op staat.’

koord. Maar ook op crisismomenten, bij afscheid of ontslag: juist dan moeten we zingen.’

Wat inspireert of raakt je in het zingen? houd van de magie van de stem. Margriet de Moor zegt heel

Wat wil je leerkrachten meegeven als het gaat om zingen met kinderen?

treffend: “Zingen is intiem gedrag, dat nu eens niet geheim

Sjef: ‘Laat kinderen met je eigen enthousiasme kennismaken

wordt gehouden.” Taal en melodie zijn een prachtige combi-

met jouw muziekfavorieten. Als je dan uitlegt waarom een song

natie. In het zingen wordt een onzichtbare ademstroom een

jou aanspreekt is dat een mooi startpunt om met leerlingen te

hoorbaar uniek stemgeluid.’

praten over hun favoriete nummers.’

Sjef: ‘Ik vind zingen een van de mooiste uitingen van mensen. Ik

Catrien: ‘Zingen is leuk! Overwin je vrees. Als het vanuit je bron komt, is het altijd oké. Laat je niet door dingen aan de buitenkant afschrikken: ik heb geen begeleiding, het is geen swingend liedje, ik kan geen gitaar spelen. Gewoon doen. Zélf zingen, en niet met een gettoblaster meezingen. Heb vertrouwen in je eigen stem en ga lekker veel zingen.’ Sjef: ‘Laat merken dat je zelf geniet van zingen. En de vonk slaat over.’ Catrien Posthumus Meyjes

Sjef Geraerts

Tamar Kopmels

5

weer wat geleerd


Weer wat geleerd Een van de spirituele vaardigheden die we kinderen met Hemel en Aarde willen leren, is de vaardigheid van het verbeelden. We willen kinderen gevoelig maken voor de taal van symbolen en beelden.

Je bent zo mooi, vriendin van mij, je bent zo mooi! Je ogen zijn duiven.

In het gewone dagelijkse leven hebben we taal nodig om elkaar

wat er diep in hen leeft, kunnen verwoorden en verbeelden.

duidelijk te maken wat we willen. Heldere en duidelijke taal

Hoe ze dat doen is aan hen zelf. Ieder kind en iedere volwassene

helpt om de menselijke communicatie soepel te laten verlopen.

moet daarin zijn eigen grondtoon vinden.

Als iemand zegt: ‘Je ogen zijn groen’, dan is het duidelijk dat ze niet blauw zijn.

Overzicht

Naast deze heldere, eenduidige taal is er echter ook nog een

Hieronder kunt u in één oogopslag zien welke lessen in deze

tweede taal. Dat is de taal van de poëzie, van de kunst, de taal

Hemel en Aarde staan, welke vaardigheden daarin centraal staan

van geloof en het religieuze.

en wat de belangrijkste werkvorm van de lessen is.

In deze tweede taal proberen mensen datgene wat eigenlijk onzegbaar is toch te verwoorden. Grote menselijke ervaringen en

Onderwerp

Vaardigheden

Werkvorm

gevoelens rond leven en dood zijn niet in eenduidige woorden

Ob 1 zing je mee?

verwonderen, verbeelden

zingen, bewegen

uit te drukken. Wie kan er ooit helder zeggen wat liefde is die je

Ob 2 lied nachtegaal

verbeelden, verwonderen

verhaal

voor een ander voelt? Je gaat dan vergelijkingen maken en

Ob 3 feestliedjes

communiceren, traditie

zingen, gesprek

beelden gebruiken. En dan zeg je bijvoorbeeld: ‘Je ogen zijn

Ob 4 liefdesliedje

verbeelden, communiceren gedicht maken

duiven.’ Wat de spreker met zo’n zin bedoelt, is niet meteen

Ob 5 hoe ik me voel

verbeelden, communiceren zingen, tekenen

duidelijk. De tweede taal is de taal van het hart, van de ziel. En dat

Ob 6 hemelmuziek

verwonderen, verbeelden

muziek maken

is altijd een taal ‘bij benadering’ en voor meerdere uitleg vatbaar.

Mb 1 zingen in de kerk

traditie, verwonderen

verhaal

Mb 2 ons eigen lied

verbinden, communiceren gesprek,

Verbeelden wat in je leeft

lied maken

Voor die tweede taal proberen we kinderen gevoelig te maken.

Mb 3 heer Halewijn

traditie, communiceren,

verhaal, zingen

Deze symbolische taal heeft het niet gemakkelijk in onze

Mb 4 opgetild

verwonderen, traditie meditatie, collage

samenleving. Als kinderen opgroeien, gaat de taal van het

Mb 5 levensliedjes

verbeelden, communiceren luisteren, tekenen

eenduidige en heldere rationele overheersen. De taal van

Mb 6 in je hart

verbeelden, traditie verhaal, beleven

1+1=2. Die taal hebben we nodig om ons staande te houden in

Bb 1 volkslied

communiceren, verbinden gesprek,

de maatschappij.

lied maken

Bij velen keert dit gevoel voor een tweede taal, voor de

Bb 2 zingen voor God

verbeelding niet meer terug als ze eenmaal volwassen zijn. Dat

Bb 3 betoverende liedjes verbeelden verhaal,

traditie, verbeelden

vinden we een gemis. Want ook die tweede taal hebben

tableau vivant

kinderen (en volwassenen) nodig. Het is immers de taal van de

Bb 4 Jiddische liederen traditie, verbeelden

ziel, van het onzegbare.

Bb 5 gevoel zingen

Met deze lessen over ‘Lied’ wordt de kinderen een voedingsbodem meegegeven waarop ze later kunnen teruggrijpen. Ze 6

krijgen als het ware gereedschap aangereikt waarmee ze dat

luisteren, tekenen

informatie, gesprek

verbeelden, verwonderen gesprek, lied/ gedicht maken

Bb 6 moed inzingen

verbeelden, traditie informatie, luisteren, zingen

hemel en aarde Wi nter 2 0 1 0

beste ouders

Beste ouders

In de periode tot de voorjaarsvakantie gaan onze lessen godsdienst/levensbeschou-

Liefdesliedje

wing over het onderwerp ‘Lied’. Zal ik een liedje Er moeten wel ontelbaar veel liedjes op de wereld zijn in allerlei soorten: slaapliedjes,

voor je zingen?

troostliedjes, klaagliederen, levensliederen, religieuze liederen, feestliedjes,

Zo’n liedje dat

carnavalsliedjes, liefdesliedjes, vul maar aan.

nooit meer uit je hoofd wil?

Soms kan een lied je onverwachts raken. Door de woorden, de muziek, de stem die het zingt. Een lied kan iets in je binnenste teweegbrengen. In de lessen hopen we dat de kinderen daar ook iets van ervaren.

Zo’n lief liedje dat goed afloopt en dan weer opnieuw begint?

In een lied kun je vaak beter uitdrukken wat je gevoelens zijn dan gewoon in woorden. Vooral als het om diepere en grotere gevoelens gaat, zoals de liefde. Soms ben je zo

Zo’n om-te-huilenzo-mooi liedje?

gelukkig dat je het wel moet uitzingen. De liefde heeft mensen door de eeuwen heen tot vele mooie liederen geïnspireerd. Maar ook verdriet heeft mooie muziek

Ik kan helemaal

opgeleverd, hoe gek of tegenstrijdig dat ook klinkt. Soms zijn de gevoelens te groot en

niet zingen,

dan proberen we ze in een lied uit te drukken.

maar dat is toch niet erg?

Liederen horen ook bij bepaalde groepen mensen. Zo hoort bijvoorbeeld de fado bij Portugal en de tangomuziek bij Argentinië. Ieder land en volk heeft wel een volkslied

Jos van Hest

waarin het laat horen wie het is en waarin vaak de geschiedenis van het volk naar voren komt. Dat geldt trouwens voor elk ‘groepslied’, of het nu het lied van de voetbalclub is of een klassenlied. Het gemeenschappelijke lied kan verbondenheid oproepen, een gevoel van ‘wij horen bij elkaar’. In de lessen maken de kinderen kennis met verschillende groepen en hun liederen. In bijna elke godsdienst worden er liederen gezongen. In de christelijke traditie zijn er onder andere de gregoriaanse gezangen in het Latijn. In het hindoeïsme en boeddhisme worden mantra’s gezongen. Een enkele zin of een paar woorden wordt voortdurend op dezelfde klank herhaald. We gaan met de kinderen luisteren naar al die verschillende muzieksoorten. Natuurlijk gaan we bij een onderwerp als ‘Lied’ ook veel zingen met de kinderen en de oudere kinderen gaan proberen zelf een lied te maken. Kortom, het beloven weer mooie en inspirerende lessen te worden. Met vriendelijke groet, Namens het team,

7

gedichten en gedachten


Gedichten en gedachten Liefdesliedje Zal ik een liedje voor je zingen? Zo’n liedje dat nooit meer uit je hoofd wil? Zo’n lief liedje dat goed afloopt en dan weer opnieuw begint? Zo’n om-te-huilenzo-mooi liedje? Ik kan helemaal niet zingen, maar dat is toch niet erg?

Tijdliedje Ik wou dat het altijd zomer was zomer was dat we dreven op een luchtbed dat we zweefden op een wolk. Ik wou dat het altijd herfst was zomer herfst was dat we blauwe bramen plukten dat we blauwe monden kregen.

Slaapliedje Dit liedje slaapt in het zwart van de nacht het slaapt onder je krullen op het kussen. Het is een liedje met je ogen dicht het is een liedje met je ogen donker. Een ruislied op vleugels van een engel een suislied op de adem van een ster.

8

Je luistert ernaar met open mond en zonder dat je het weet, draai je je om.

Ik wou dat het altijd winter was zomer herfst winter was dat we vroren tot we kraakten dat we schaatsten tot we gloeiden. Ik wou dat het altijd lente was zomer herfst winter lente was dat we renden door de regen dat we lachten als een liedje. Ik wou dat het altijd zomer herfst winter lente was dat het nooit was afgelopen dat het weer begon.


De rubriek ‘Gedichten en gedachten’ is bij uitstek bedoeld om een sfeer te scheppen in de klas. Zo kunt u voor u aan een les uit Hemel en Aarde begint, een gedicht uit deze rubriek voorlezen.

Huilliedje voor in bed

Liedje zonder woorden

Loopliedje

Voel je hoe je tranen komen?

Dit liedje moet je neuriën als je over straat loopt en aan niets denkt.

Wil je met me lopen? Gaan we op vier benen.

Voel je hoe je tranen stromen?

(Aan niets denken is makkelijk.)

Wil je met me lopen? Snel op twintig tenen?

Hoe ze vloeien uit je trieste ogen? Hoe je oren vollopen met treurige tranen?

Of als je alleen op je kamer zit en alles vergeet, ook je naam.

Twintig! Dat is heel veel man! Tel ze tot je niet meer kan.

(Alles vergeten is nog makkelijker. Je naam vergeten is het makkelijkst.) Het is een liedje zonder woorden.

Ach hoe heerlijk is het om te huilen!

(En daarom heet het zo.)

Je keel doet lekker zielig zeer.

Kietelliedje

Je neus verstopt met droevig snot. Je haar glanst van het grienen. Je bed verandert in een biggelbad een warm tranenbad. Ach schrei maar schat en hou niet op. Snik de ogen uit je kop. Doe het zachtjes doe het luid. Drijf op je bed je kamer uit.

Weg met dat muisje dat komt aangekropen! Weg met dat poesje dat komt aangeslopen! Nee niet doen! Ik kan er niet tegen! Niet onder mijn voeten niet onder mijn armen! Niet in mijn zij en niet in mijn nek! Jouw gekietel maakt me gek! Kielekielekiele ik ben in ademnood! Kielekielekiele ik sterf de kieteldood! Kielekielekiel Hou op! Hou op! Ik wil nu een kietelstop!

Vergeten liedje Hoe ging dat melodietje ook al weer? Het was zo’n droevig wijsje… De woorden weet ik ook niet meer… Ik weet alleen nog dat ik warm werd en toen koud en dat ik trilde. 9

les

1

onderbouw


Zing je mee?

o

Levensbeschouwelijk perspectief Mensen zingen overal in de wereld. Zingen en dansen brengen een bepaald gevoel teweeg.

Groep 3-4 Deel het blad met lesmateriaal uit en leer de kinderen het lied De zevensprong aan. Voer dit uit als kringdans (zie blad met lesmateriaal). Dit gaat het beste in de speelzaal.

Bedoeling De kinderen ontdekken het plezier van zingen en bewegen.

Extra Alle groepen Zing samen het liedje Lekker zingen uit het Liedkatern.

Wat je nodig hebt Voor alle groepen – (eventueel) ruimte in de speelzaal – voor extra: de tekst en melodie van het lied Lekker zingen (zie pagina I van het Liedkatern) Voor groep 1-2 – voor extra: voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – voor extra: wol, stukjes papier en stof, prikpennen, plakband en/of nietapparaat Voor groep 3-4 – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – voor extra: per kind of groepje een lange strook papier, kleurpotloden, scharen en plakband

Uitwerking Groep 1-2 Vraag de kinderen of ze een liedje kennen waarbij je bewegingen maakt. Als u dergelijke liedjes al met de klas kent: herhaal deze met de bewegingen. Leer de kinderen het liedje Twee emmertjes water halen aan van het blad met lesmateriaal. Leer ze daarna het dansje aan (zie blad met lesmateriaal). Dit gaat het beste in de speelzaal. 10

Groep 1-2 Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen het poppetje versieren met bijvoorbeeld wol voor haren en stukjes stof of papier voor kleren. Daarna prikken of knippen ze het poppetje uit. U zet de handjes en voetjes aan elkaar met nietjes of plakband en hangt de danskring op. Groep 3-4 Geef de kinderen(of groepjes) een strook papier en doe voor hoe ze die in harmonicavorm op moeten vouwen. Laat ze hierna op de bovenkant van de harmonica een poppetje tekenen, gebaseerd op het voorbeeld op het blad met lesmateriaal. Controleer of de handen en voeten de vouwlijnen raken. Laat de poppetjes uitknippen zodat er een sliert dansende poppetjes ontstaat. Laat elk kind, of elk groepje, de poppetjes kleuren. Zet de poppetjes daarna in een kring met de gekleurde kanten naar buiten en plak ze aan de uiteinden aan elkaar vast met twee plakbandjes.

lesmateriaal


1

De zevensprong

o

Heb je wel gehoord van de zeven, de zeven, heb je wel gehoord van de zevensprong? Men zegt dat ik niet dansen kan. Ik kan dansen als een edelman. En dat is één! Dat is twee! Dat is drie! Dat is vier! Dat is vijf! Dat is zes! Dat is zeven!

Twee emmer tjes water halen

Dans De kinderen lopen in een kring. Bij Dat is één

Twee emmertjes water halen,

hoort een beweging. Laat een kind dit zelf

twee emmertjes pompen.

bedenken. Daarna lopen ze verder, zingen Dat

Meisjes op hun klompen,

is één met de beweging die erbij hoort, En dat

jongens op een houten been,

is twee, met een nieuwe beweging. Zo gaat

rij maar door het poortje heen.

het door tot er zeven bewegingen zijn

Van je ras, ras, ras, rijdt de koning door de plas.

bedacht. Zing het lied daarna nog eens, met

Van je voort, voort, voort, rijdt de koning door de poort.

alle zeven bewegingen.

Van je erk, erk, erk, rijdt de koning door de kerk. Van je één, twee, drie! Dans De kinderen gaan in twee rijen tegenover elkaar staan. Ze pakken elkaars handen kruiselings vast. Bij het zingen bewegen ze hun armen heen en weer. Op van je ras, ras, ras laten de kinderen elkaars handen los en gaan klappen. De eerste twee kinderen van de rij huppelen, met hun handen nog vast, tussen de rij door en sluiten achteraan. Herhaal dit tot alle kinderen van plaats gewisseld zijn.

Zie voor de muzieknotatie van de liederen www.hemelenaarde.nl.

11

les

2

onderbouw


Het lied van de nachtegaal

o

Levensbeschouwelijk perspectief Je kunt niet alles wat mooi of waardevol is bezitten.

Bedoeling De kinderen luisteren naar het verhaal en denken na over dingen waar ze gelukkig van worden. Ze vragen zich af of je die dingen kunt bezitten.

Wat je nodig hebt Voor alle groepen – een computer met toegang tot internet (voor geluiden vogels) Voor groep 1-2 – voor extra: een doosje met daarin een nepvogeltje – voor extra: voor ieder kind een doosje en materialen om dit doosje te versieren en lijm Voor groep 3-4 – voor extra: tekenpapier en kleurpotloden of stiften

Uitwerking Groep 1-2 Zorg dat de computer aan staat zodat u het geluid van de nachtegaal kunt laten horen (zie www.hemelenaarde.nl). Laat de kinderen in een kring zitten. Vraag de kinderen hun ogen dicht te doen. Lees het verhaal van het blad met lesmateriaal voor. Laat op de gemarkeerde momenten in de tekst het geluid van de nachtegaal horen. Vraag na afloop: waarom wilde de keizer de nachtegaal in een kooi doen? Zou je de nachtegaal ook willen hebben? Laat ieder kind nadenken over iets waar hij/zij heel blij van werd. Geef zelf een voorbeeld (bijvoorbeeld van een ervaring). Bespreek de dingen met de kinderen. Vraag: 12

welke dingen kun je op een verlanglijstje zetten? Welke niet? Waarom niet? Groep 3-4 Laat de kinderen in een kring zitten. Lees het verhaal van het blad met lesmateriaal voor. Vraag: wie heeft er wel eens een nachtegaal horen zingen? Hoe klonk dat? Laat de kinderen hun ogen dichtdoen en zich voorstellen dat ze in de tuin van de keizer zijn. Laat nu het gezang van de nachtegaal horen. Vraag: wie kan uitleggen hoe de keizer zich voelde? Wie zou ook wel een nachtegaal willen hebben? Kan dat? Laat de kinderen hierover praten. Vraag: van welke dingen word je gelukkig? Laat de kinderen nadenken en in tweetallen praten over een gelukservaring. Vraag daarna: is dat iets wat je kunt hebben of niet?

Extra Groep 1-2 Laat de kinderen een doosje versieren en daar iets, of een symbool voor iets waar ze gelukkig van worden, indoen. Groep 3-4 Leer de kinderen het liedje: Kom mee naar buiten allemaal (zie voor de tekst en muzieknotatie www.hemelenaarde. nl). Vraag: hoe klinkt de wielewaal? (Dudeljoho.) Laat dan het echte geluid van de wielewaal horen (zie www.hemelenaarde.nl). Vraag: klinkt het als dudeljoho? Hoe zou je het lied van de nachtegaal kunnen tekenen? Laat de kinderen in groepjes proberen het lied van de nachtegaal te tekenen met kleuren die passen.

lesmateriaal


2

De keizer en de nachtegaal Lang geleden had de keizer van China een tuin die de mooiste

De nachtegaal moest aan het hof blijven om voor de keizer te

was van de hele wereld. Tussen de bomen woonde een nachte-

zingen. Hij kreeg een eigen kooi.

gaal. Uit alle landen kwamen mensen de tuin van de keizer bekij-

Op een dag werd er een doos bezorgd voor de keizer. In een doos

ken. Ze zagen de mooiste bloemen, maar als ze de nachtgaal

zat een prachtige namaakvogel. Hij glinsterde van goud en edel-

hoorden zingen vonden ze dat het allermooiste.

stenen. Als je hem opwond, zong hij een liedje dat de echte nachtegaal ook zong.

*geluid nachtegaal*

‘Wat prachtig,’ zei de keizer. Hij klapte in zijn handen van plezier. De kunstvogel werd steeds opnieuw opgewonden zodat hij zijn

Toen de keizer dat hoorde zei hij: ‘Ik wil dat de nachtegaal voor mij

liedje kon zingen. De echte nachtegaal vloog weg. Er was toch

zingt. Zorg dat hij vanavond in het paleis is.’

niemand die op hem lette.

Zijn dienaren gingen zoeken. Eerst herkenden ze de nachtegaal

De kunstnachtegaal kreeg een plaatsje naast het bed van de

niet. Het is een onopvallend vogeltje. Maar toen de nachtegaal

keizer. Elke ochtend en elke avond werd hij opgewonden en zong

begon te zingen, herkenden ze hem wel. Ze vroegen of hij voor de

hij zijn liedje. Iedereen kende het uit zijn hoofd, want de namaak-

keizer wilde zingen. Dat wilde de nachtegaal wel.

vogel zong steeds precies hetzelfde.

De keizer zat op zijn troon midden in de zaal. Hij droeg zijn mooi-

Toen werd de keizer erg ziek. Iedereen dacht dat hij doodging. Alle

ste kleren. En voor hem zat de grauwe nachtegaal en zong. Hij

bedienden slopen op hun tenen door het paleis. De keizer lag

zong zo mooi dat de keizer tranen in zijn ogen kreeg.

alleen in zijn kamer en daar was het zo stil. Doodstil.

o

‘Lieve vogel, zing toch,’ zei de keizer tegen de namaaknachtegaal *geluid nachtegaal*

naast zijn bed. Maar de vogel kon niet uit zichzelf zingen. De keizer was te zwak om hem op te winden. Toen klonk er van buiten ineens het mooiste gezang van de wereld. *geluid nachtegaal* Het was de echte nachtegaal. Hij kwam de keizer troosten. Hij zong zo mooi dat de keizer zich weer beter voelde. ‘Hoe moet ik je belonen,’ zei de keizer. Maar de nachtegaal hoefde geen beloning. Hij had de tranen in de ogen van de keizer gezien. Dat was de allergrootste beloning voor hem. ‘Blijf nu voor altijd bij me,’ zei de keizer. Maar de nachtegaal kwam niet meer in het paleis wonen. Elke avond kwam hij op een takje voor het raam van de keizer zitten en zong zijn mooiste lied. *geluid nachtegaal*

13

les

3

onderbouw


En daarom zingen wij blij

o

Levensbeschouwelijk perspectief Zingen en feestvieren horen bij elkaar. Het geeft een gevoel van saamhorigheid en roept herinneringen op.

Bedoeling De kinderen worden zich ervan bewust dat er bij feesten bepaalde liedjes horen.

Wat je nodig hebt Voor alle groepen – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal Voor groep 3-4 – voor extra: een computer met toegang tot internet (voor het Keti Koti-lied)

Uitwerking Groep 1-2 Deel het blad met lesmateriaal uit. Kijk samen naar de afbeeldingen. Laat de kinderen benoemen welk feest ze op de afbeeldingen zien. Vraag de kinderen wie een lied kent dat bij dit feest hoort. Laat een kind dit liedje inzetten. Wie het kent valt in. Bespreek samen met de kinderen hoe het is om een feestliedje te zingen terwijl het dit feest niet is. Voelt dat raar? Of krijg je er het gevoel van het feest bij? Doe dit met alle feesten, er kunnen meer liedjes zijn per feest. Sluit af door te vragen welke feestliedjes je het hele jaar kunt zingen. Vraag de kinderen welk feestliedje een echt feestgevoel geeft. Zing dit nogmaals met iedereen. Groep 3-4 Deel het blad met lesmateriaal uit. Laat elk kind nadenken over de feesten en over liedjes die erbij horen. Vraag 14

de kinderen wie er een liedje kent dat bij een feest hoort. Laat ze de eerste regel zingen. De andere kinderen raden het bijbehorende feest en het liedje. Degene die het raadt is nu aan de beurt. Bespreek vervolgens bij welk feest de kinderen de meeste liedjes kennen. Inventariseer het favoriete kerst-, sinterklaas- en verjaardagslied en zing deze met elkaar. Vraag: krijg je van het liedje een gevoel dat je bij het feest hoort of niet? Waardoor komt dat?

Extra Groep 1-2 Vraag de kinderen of ze een liedje kennen dat echt bij school hoort. Bijvoorbeeld iets wat ze bij het spelen zingen, of een lied uit de klas. Verzamel de antwoorden en praat over de verschillen: niet iedereen zal aan hetzelfde liedje denken. Zing de liedjes met elkaar. Vraag: waarom krijg je daar een gevoel bij? Wat voor gevoel is dat? Groep 3-4 Vertel: in andere landen hebben ze andere feestliedjes. Als u kinderen met verschillende achtergronden heeft, kunt u hen daarover laten vertellen. Vertel: Suriname hoorde vroeger bij Nederland. In Suriname hebben ze een bijzonder feest. Het heet Keti Koti en is op 1 juli. Met Keti Koti vieren de mensen in Suriname het afschaffen van de slavernij. Praat met de kinderen over wat ze zich daarbij voorstellen. Vertel iets over slavernij en vraag of de kinderen begrijpen dat het afschaffen daarvan een feest waard is. Leer ze het Keti Koti-lied aan (zie www.hemelenaarde.nl).


lesmateriaal

3

o

15

les

4

onderbouw


Ik vind je lief

o

Levensbeschouwelijk perspectief De liefde wordt vaak bezongen. Woorden en muziek versterken elkaar, waardoor wij ons gemakkelijker kunnen uiten.

Bedoeling

laatste woord te noemen, het mogen ook verzin-woorden zijn. Noem de rijmwoorden en bedenk met elkaar een zin die rijmt op de eerste. Doe dit met alle zinnen en laat de voorgaande zinnen steeds horen. Lees tot slot het eindliedje voor. Vraag de kinderen: zou je het kunnen zingen?

De kinderen ervaren dat de liefde wordt bezongen.

Wat je nodig hebt Voor alle groepen – een computer met toegang tot internet (voor de liedjes bij de les) – voor extra: de tekst en melodie van het lied Lekker zingen (zie pagina I van het Liedkatern) Voor groep 1-2 – voor extra: voor ieder kind twee hartjes (van het blad met lesmateriaal) – voor extra: een groot vel papier (A3-formaat), stiften, glitterstiften en glitters Voor groep 3-4 – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – gekleurde vellen papier, scharen en lijm – voor extra: pen en schrijfpapier

Uitwerking

16

Groep 1-2 Laat de kinderen het liedje Drie maal raden horen (zie www.hemelenaarde.nl). Vraag: is dit een liefdesliedje? Van wie? Voor wie? Zingt er wel eens iemand een lief liedje voor jou? Vertel de kinderen vervolgens dat ze een liefdesliedje gaan maken voor iedereen die ze lief vinden. Help ze op weg met vragen als: wat zeg je als je iemand lief vindt? (Bijvoorbeeld: Ik vind je lief.) Schrijf de zinnen op het bord en vraag de kinderen rijmwoorden op het

Groep 3-4 Laat de kinderen het liedje Zeven kusjes horen (zie www. hemelenaarde.nl). Vraag aan de kinderen: is dit een liefdesliedje? Waarom? Zou je het voor iemand willen zingen? (Voor wie, mag geheim blijven.) Deel het blad met lesmateriaal uit en bekijk met elkaar de teksten in de hartjes. Vraag: passen deze woorden en zinnetjes bij een liefdesliedje? Laat de kinderen de hartjes uiknippen en op een gekleurd vel papier schikken in de volgorde die ze leuk vinden. Er mogen woorden bij. Pas als ze tevreden zijn over hun liefdeslied, plakken ze de hartjes vast. Hang alle liefdesliedjes op en lees ze voor.

Extra Alle groepen Zing samen het liedje Lekker zingen uit het Liedkatern. Groep 1-2 Geef de kinderen allemaal twee hartjes. Laat ze die zo mooi mogelijk inkleuren en versieren. Schrijf het gezamenlijke liefdeslied op een groot vel papier en laat de kinderen de hartjes eromheen plakken. Groep 3-4 Laat de kinderen het woord ‘lief’ midden op een blaadje schrijven en de woorden die hen invallen eromheen. Laat ze vier woorden uit hun woordveld kiezen en die in een heel klein liedje (maximaal 4 regels) verwerken.


lesmateriaal

4

o

17

les

5

onderbouw


Hoor en zie hoe ik me voel

o

Levensbeschouwelijk perspectief Een lied geeft vaak een emotie weer. Dit kunnen allerlei emoties zijn, van vrolijk tot bedroefd.

Bedoeling De kinderen ontdekken dat je door middel van zingen en gebaren kunt uitdrukken hoe je je voelt.

Wat je nodig hebt Voor alle groepen – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – voor extra: kleurpotloden Voor groep 1-2 – een aantal losse smiley’s (van het blad met lesmateriaal) Voor groep 3-4 – (eventueel) ruimte in de speelzaal – voor extra: losse rondjes tekenpapier

coupletten zingen vanuit de emoties: bang, boos, verdrietig en blij. Groep 3-4 Laat de kinderen rondlopen (in de speelzaal). Zeg na een tijdje: ga nu verder alsof je heel blij bent. Kijk goed naar de verschillen. Laat enkele kinderen die het verschillend uitbeelden dit voor de groep demonstreren en praat over de verschillen. Doe dit ook voor boos, bedroefd en bang. Laat de kinderen dan in een kring zitten. Deel het blad met lesmateriaal uit en leer het liedje aan. Vraag de kinderen hoe ze de coupletten zingen. Hoe laat je horen dat je blij bent? Laat enkele kinderen dit voordoen. Verdeel de groep in vieren. Elk groepje oefent één couplet met de bijbehorende emotie in intonatie en gebaren. Ten slotte voegt u de groepjes weer samen en zingen ze afwisselend het hele liedje.

Extra Uitwerking Groep 1-2 Deel het blad met lesmateriaal uit. Vraag de kinderen of ze wel eens boos zijn. Hoe voelen ze zich dan van binnen? Wat doen ze dan? Laat dit door enkele kinderen uitbeelden. Laat de kinderen aanwijzen welke gezichtsuitdrukking bij boos hoort. Kunnen ze zelf zo’n gezicht trekken? Herkennen de anderen dat als boos? Doe ditzelfde voor de andere gezichtsuitdrukkingen op het werkblad: blij, verdrietig en bang. Geef een kind een willekeurige smiley. Dit kind beeldt uit wat erop staat (met zijn hele lichaam). De anderen raden de emotie. Leer de kinderen dan het liedje aan. Laat ze de 18

Groep 1-2 Laat de kinderen de vier smiley’s kleuren. Laat ze eerst nadenken over de emotie die erbij hoort en vervolgens de kleur kiezen. Vergelijk tot slot de tekeningen en bespreek waarom elk kind het zo heeft gedaan. Groep 3-4 Vraag: zijn er nog meer gevoelens dan blij, boos, bang en verdrietig? Hoe kun je je nog meer voelen? Noem bijvoorbeeld onzeker. Wanneer voel je je zo? Wie voelt zich wel eens zo? Wat doe je dan? Laat de kinderen zelf nog meer gevoelens noemen en bespreek deze. Hierna kiest elk kind een van de nieuwe emoties. Geef elk kind een rondje. Hierin tekent het een smiley die de emotie weergeeft.

lesmateriaal


5

Op de wijze van: Toen onze mop een moppie was.

Mijn mama zei: ‘Dat mag je niet!’ Ik wou naar buiten gaan. Nu sta ik woedend voor het raam en zie mijn vriendjes staan. Ik ben zo boos, ik ben zo boos, ik wil wel alles slaan. Nu sta ik woedend voor het raam en zie mijn vriendjes staan.

o Mijn vriendje zei: ‘Daar zit een spook, daar in die verre hoek!’ Ik kreeg een rilling langs mijn rug, en deed het in mijn broek. Ik ben zo bang, ik ben zo bang, en wil ook niet op zoek, Ik krijg een rilling langs mijn rug en doe het in mijn broek.

Mijn oom zei, toen ik jarig was: ‘Jij krijgt iets moois van mij!’ Toen sprong ik op en juichte hard, en zong dit lied daarbij: Ik ben zo blij, ik ben zo blij, een reuze oom is hij. Toen sprong ik op en juichte hard en zong dit lied erbij!

Mijn poes moet naar de dokter toe, misschien gaat zij wel dood; Zij drinkt niet meer, zij eet niet meer, en wil niet meer op schoot. Ik ben bedroefd, ik ben bedroefd, want mijn verdriet is groot; zij drinkt niet meer, zij eet niet meer, en wil niet meer op schoot. 19

les

6

onderbouw


Muziek uit de hemel

o

Levensbeschouwelijk perspectief In veel religieuze tradities vind je engelen, ook in de katholieke. Deze worden vaak met een muziekinstrument afgebeeld.

Bedoeling De kinderen denken na over engelenmuziek en ontdekken verschillende geluiden.

Wat je nodig hebt Voor alle groepen – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – allerlei materialen die geluid maken zoals glazen, flesjes, blikjes, doppen, potjes, kralen, knikkers en (indien aanwezig) Orff-instrumenten – voor extra: voor elk groepjes zes lege glazen flesjes, touw en water

Uitwerking Groep 1-2 Leg de materialen die geluid maken klaar en/of Orffinstrumenten. Deel het blad met lesmateriaal uit en laat de kinderen de tekeningen bekijken. *** Vraag: wat doen de engelen? Voor wie maken ze muziek? Hoe zal engelenmuziek klinken? Hoog of laag? Langzaam of snel? Hard of zacht? Maak zelf een geluid door bijvoorbeeld met een pen tegen een glas te tikken. Vraag de kinderen hoe het klinkt: hoog of laag? Zou het passen bij engelenmuziek? Laat de kinderen experimenteren met de materialen die klaar liggen. Laat elk kind een geluid ontdekken. Geef soms een tip, bijvoorbeeld: blaas eens in een pennendop. Bespreek samen welke geluiden passen bij engelenmu20

ziek en welke juist niet. Laat de kinderen de mooiste engelengeluidjes maken en probeer met elkaar een compositie te maken door beurten te geven. Groep 3-4 Volg de uitwerking van groep 1-2 tot aan ***. Vraag: wie kent de instrumenten waarop de engelen spelen? Hoe klinken die? Wat voor soort muziek zullen engelen maken? Voor wie maken ze die? Vertel dat heel veel dingen geluid maken als je erop tikt, blaast of ermee rammelt. Demonstreer dit door bijvoorbeeld in een glazen flesje te blazen zodat er een toon ontstaat. Laat de kinderen dan in twee- of drietallen op zoek gaan naar dingen die geluid maken. Laat de groepjes na afloop hun gevonden geluiden demonstreren. Bespreek welke geluiden bij engelenmuziek passen en welke niet. Maak tot slot met elkaar een stukje engelenmuziek met de gevonden geluiden. Kinderen die geen eigen geluidje hebben kunnen bijvoorbeeld neuriën.

Extra Alle groepen Verdeel de kinderen in twee of drie groepen. Geef elke groep zes flesjes, touw en water. Laat ze de flesjes ophangen zodat ze bungelen (bijvoorbeeld aan de achterkant van een stoel). Laat de groepen proberen om door meer of minder water in de flesjes te doen een toonladder te maken.


lesmateriaal

6

o

21

les

1

middenbouw


Samen zingen in de kerk

m

Levensbeschouwelijk perspectief In veel vieringen zingen mensen samen. In een kerkdienst is dit ook zo. Samen zingen roept bepaalde gevoelens bij mensen op.

Bedoeling De kinderen maken kennis met de rol van het zingen in de kerk en onderzoeken verschillende aspecten van het samen zingen.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – het lied Een liedje van ons samen (zie pagina II van het Liedkatern) – voor extra: liturgieboekjes uit de kerk

Opstap Vertel: vieren en muziek horen bij elkaar. Op een verjaardag zingen we de jarige toe en bij een trouwfeest klinkt feestelijke muziek. Vraag voorbeelden van vieringen en liederen die daarbij horen. Voer een kort gesprek aan de hand van de vragen: wat voel je als je samen zingt? Is samen zingen anders dan alleen zingen?

de kinderen deze in tweetallen beantwoorden: – Ken je het lied uit het verhaal? Waar denk je dat het over gaat? – Welke vragen heeft Roxanne? Schrijf ze op en bedenk zelf de antwoorden hierop. – Wat wordt bedoeld met ‘aan een kind gelijk’? (Jezus nodigt ook volwassenen uit om bij hem te komen.) – Wat vindt Roxanne van de muziek? Welk gevoel krijgt ze bij het zingen? – Wie is de verteller in dit lied? Waarvoor bidt hij? (Jezus is de verteller in dit lied, hij zegt dat je altijd naar hem toe mag komen, over alle wegen, of je nu groot of klein bent, de deur van Jezus’ huis staat altijd voor je open.)

Afsluiting Bespreek de antwoorden gezamenlijk na. Vertel dat liederen in de kerk vaak gebeden zijn. Daarin vragen we iets aan God of spreken een wens uit. Er zijn ook liederen waarin we God eren. Woorden die daarbij horen zijn: gloria en halleluja. Vraag: ken je het gevoel dat Roxanne heeft, dat je een lied niet helemaal snapt, maar wel mooi vindt? Hoe zou dat komen? Zing tot slot met elkaar het eerste couplet van Een liedje van ons samen uit het Liedkatern.

Kern Vertel: ook bij een viering in de kerk hoort vaak muziek. Vraag kinderen naar eigen ervaringen hiermee. Laat ook aan bod komen: de klank van muziek in een kerkgebouw, de begeleiding door een orgel of door andere instrumenten en het zingen door een (kinder-)koor. Deel dan het blad met lesmateriaal uit en lees samen het verhaal. Schrijf de volgende vragen op het bord en laat 22

Extra In de kerk worden op vaste momenten liederen gezongen. Er is bijvoorbeeld een openingslied, een lied bij de communie en een lied aan het einde van de viering. Bekijk samen met de kinderen een liturgieboekje van een kerk uit de buurt en zoek de verschillende liederen op.

lesmateriaal


1

Woorden die dansen in de lucht Het is vrijdagmiddag. Roxanne loopt de kerk in. Het is er koel en

het lied. Die noten kan ze helemaal niet lezen, maar de woorden

donker, terwijl het buiten zomer is. Als haar ogen aan het donker

wel. Waarom staat ‘Mij’ nu met een hoofdletter geschreven, denkt

gewend zijn, kijkt ze rond en ziet Julie, haar vriendin.

ze. Maar de kinderen zingen al weer verder.

Julie komt naar haar toegelopen: ‘Hoi Roxanne, dit is nou onze kerk en dit is Wanda, ze is de dirigent!’

Want de poorten van mijn rijk, staan voor kind’ren open,

Wanda geeft Roxanne een hand: ‘Welkom bij ons, Roxanne, leuk

laat ze allen groot en klein, bij Mij binnenlopen.

dat je een keertje mee komt doen. Ga maar gewoon naast Julie staan, dat is wel zo gezellig.’

Roxanne ziet het voor zich, alle kinderen die door een poort naar

Julie trekt haar mee naar de groep kinderen die op het podium

een nieuw land gaan. Het geeft haar een fijn gevoel. Over wiens

met elkaar staan te kletsen. Ze kent er een paar van school.

rijk zou het gaan? En is het zo dichtbij dat je erheen kunt lopen?

Dan gaat Wanda achter een grote lessenaar staan. De kinderen

mijmert Roxanne verder. Wanda geeft aanwijzingen aan het koor.

krioelen door elkaar en staan dan ineens in twee keurige rijen.

Dan zingen ze weer verder.

m

Roxanne schuifelt naast Julie in de rij. ‘We beginnen met het openingslied voor aanstaande zondag,’ zegt

Laat de mensen tot Mij komen, over alle wegen.

Wanda. Ze kijkt even opzij naar de piano. Roxanne ziet meneer

Laat de mensen tot Mij komen, houdt ze toch niet tegen!

Verduin, die kent ze van de muziekles op school.

Want de poorten van mijn rijk, gaan ook voor hen open,

De kinderen bladeren in hun mappen en als iedereen het juiste

laat ze aan een kind gelijk, bij Mij binnenlopen.

lied voor zich heeft, wordt het heel stil. Uit de piano klinken een paar tonen. Wanda beweegt haar armen omhoog en dan zet de

Julie staat uitbundig te zingen, ze spreekt de woorden heel duide-

piano in en beginnen de kinderen te zingen.

lijk uit. Roxanne vindt dat haar vriendin prachtig zingt. Ze hoort de heldere woorden, ze vindt het zo mooi allemaal. De woorden

Laat de kind’ren tot Mij komen, alle alle kind’ren,

dansen in de lucht en ook al snapt ze niet helemaal wat ze beteke-

laat de kind’ren tot Mij komen, niemand mag ze hind’ren.

nen, ze wordt er helemaal blij van.

Roxanne vindt het mooi, het galmt helemaal in de grote kerk. Ze kijkt mee in de map van Julie en ziet de noten en de woorden van

23

les

2

middenbouw


Ons eigen lied

m

Levensbeschouwelijk perspectief Groepen die willen uitdrukken waar ze voor staan, doen dat soms in een speciaal lied. Door samen zo’n lied te zingen laat je horen wie je bent.

Bedoeling De kinderen onderzoeken liederen waarin de identiteit van een groep naar voren komt en maken een opzet voor een eigen klassenlied.

lezen en bespreken aan de hand van de vragen die bij de liedtekst staan. Bespreek de vragen klassikaal na. Vertel dat de klas ook een bijzondere groep is en dus een eigen lied zou kunnen hebben. Laat de kinderen in dezelfde tweetallen bedenken wat er zo’n lied zou kunnen staan. Schrijf hiervoor de volgende hulpvragen op het bord: wat doen we allemaal in de klas? Wat is heel speciaal voor onze klas? Wat maakt onze klas bijzonder? Waar zijn we trots op? Waarom is het fijn om bij onze klas te horen?

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – het lied Een liedje van ons samen (zie pagina II van het Liedkatern) – een computer met toegang tot internet

Opstap Vraag: wie kent het clublied van Ajax, of van Feyenoord? Vertel: veel voetbalclubs hebben een eigen lied. Vraag vervolgens door naar andere voorbeelden van eigen liederen en noem, zing of beluister een paar voorbeelden, zoals het eigen stads- of schoollied of het lied van de plaatselijke voetbalclub, of luister naar voorbeelden via www.hemelenaarde.nl. Bespreek per voorbeeld kort over welke groep het lied gaat en wat daarin wordt verteld over de aard van de groep.

Kern

24

Deel het blad met lesmateriaal uit en vraag wie er weet wat padvinders zijn. Vertel: vroeger werden kinderen die lid zijn van de scouting padvinders genoemd. Scouts leren hoe ze moeten overleven in de natuur, helpen anderen en spelen en kamperen samen. Deel de kinderen op in tweetallen en laat ze samen het Padvinderslied

Afsluiting Inventariseer de ideeën voor het lied op het bord. Bespreek het beeld van de klas, dat hieruit naar voren komt. Bespreek dan of en waarom het leuk zou zijn om een eigen klassenlied te hebben. Zing tot slot met elkaar het eerste en tweede couplet van Een liedje van ons samen uit het Liedkatern.

Extra - Schrijf een klassenlied op basis van de afsluitende opdracht. Kies een eenvoudige melodie die de kinderen goed kennen en die uit coupletten en een refrein bestaat, of zie www.hemelenaarde.nl voor een voorbeeld. Laat ze in groepjes werken aan een couplet en een refrein en hun werk aan elkaar presenteren (tekst op het bord schrijven en liedfragment zingen). Combineer teksten van de verschillende groepjes tot één klassenlied. Zorg dat alle groepjes vertegenwoordigd zijn in de uiteindelijke versie. - Luister naar het Nederlands volkslied, voor voorbeelden zie www.hemelenaarde.nl. Stel bijvoorbeeld vragen als: wanneer klinkt het Nederlands volkslied? Wat vinden jullie van ons volkslied? Is het fijn om een volkslied te hebben? Waarom wel of niet?

lesmateriaal


2

Pad vinderslied Wij leven vrij en blij, in bos en duin en op de hei. Wij zingen steeds een lied en kennen geen verdriet. Wij zwerven voor ‘t plezier, want regen wind en zonneschijn, die deren ons geen zier, met dit refrein:

m Refrein: Ik ben een P A D V I N D E R. Ik ben een Nederlandse Padvinder.

En lig ik in mijn tent,

U ziet mij hier, u ziet mij daar.

dan denk ik vaak nog aan die vent,

Ik sta voor iedereen steeds klaar.

die ginder in de stad,

Van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat,

zijn mooiste tijd verzat.

ben ik paraat.

Geef mij dan maar mijn hoed,

Ik ben een P A D V I N D E R.

mijn rugzak en mijn oude tent.

Ik ben een Nederlandse Padvinder.

Want dan wordt het weer goed, dat is bekend. Refrein Vragen 1 Wat doen padvinders allemaal? 2 Waarom heten ze padvinders? 3 Wanneer zal dit lied gezongen worden? 4 Wat zijn eigenschappen van padvinders? 5 Padvinders zijn er trots op om padvinder te zijn. Door welke woorden weet je dat? Kleur die woorden groen.

En als de zon verdwijnt, dan is het kampvuur dat verschijnt. ‘t is nu de fijnste tijd, na uren van jolijt. Wij zingen dan zo vaak, tezamen rond de vlammenschijn. Een liedje van vermaak met dit refrein: Refrein

25

les

3

middenbouw


Het lied van heer Halewijn

m

Levensbeschouwelijk perspectief In de middeleeuwen konden de meeste mensen niet lezen of schrijven. Ze leerden verhalen kennen uit liederen en gaven deze door samen te zingen aan elkaar door. Deze liederen bevatten vaak een boodschap of levenswijsheid die zo werd doorgegeven.

Bedoeling De kinderen maken kennis met een middeleeuws verhaal in liedvorm en ervaren hoe het is om samen zo’n lied te zingen.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – een computer met toegang tot internet voor het lied bij deze les – het lied Een liedje van ons samen (zie pagina II van het Liedkatern)

Opstap

26

Schrijf voorafgaand aan de les aan de binnenkant van het bord de volgende tekst: Ook in de middeleeuwen zongen de mensen samen liederen. Omdat ze niet konden schrijven of lezen, moesten ze die gewoon onthouden. Maak drie groepjes van drie kinderen. Ga met het eerste groepje naar de gang en vertel de tekst van het bord. Roep het tweede groepje de gang op. Het eerste groepje vertelt de informatie aan het tweede groepje. Stuur het eerste groepje weer terug naar de klas en laat het derde groepje naar de gang komen. Laat het tweede groepje nu de informatie doorvertellen aan het derde groepje. Draai het bord met de tekst open en laat het derde groepje nu met hun rug naar het bord hun tekst aan de hele klas vertellen. Vraag de kinderen: klopt het met oorspronkelijke versie? Is het moeilijk om de

precieze tekst te onthouden? Vertel dat in de middeleeuwen de mensen vaak rijm en melodie, een lied dus, gebruikten om een verhaal gemakkelijker te onthouden.

Kern Vertel: een voorbeeld van zo’n lied uit de middeleeuwen is het Lied van Heer Halewyn (spreek uit: Halewien). Deel het blad met lesmateriaal uit en beluister vervolgens in gedeelten het lied via www.hemelenaarde.nl. Laat de kinderen letten op: rijmwoorden, herhalingen in de tekst (vaak de tweede tekstregel) en laat ze die regels onderstrepen op het werkblad, hoe er wordt gezongen (hoog, laag, hard, zacht, heeft dat een betekenis?), andere geluiden die iets vertellen over het verhaal, als het paard galoppeert hoor je pompompom…) en het einde van het lied. Hoe klinkt dat? (Als een feestlied.) Neurie of zing of lalala de melodie mee.

Afsluiting Deel de klas op in groepjes van drie en geef ieder groepje twee à drie coupletjes om te oefenen. Laat de groepjes om de beurt hun deel uit het lied zingen. De zinnen die herhaald worden (onderstreept op het werkblad) worden door de hele klas gezongen. Zing tot slot met elkaar de eerste drie coupletten van Een liedje van ons samen uit het Liedkatern.

Extra Tegenwoordig worden er ook verhalen doorverteld zonder dat die worden opgeschreven. Denk maar aan moppen, kinderliedjes en kinderspelletjes die in vele versies bestaan en die van de een op de ander worden doorgegeven. Laat de kinderen verschillende versies van liedjes, moppen en kaart- of straatspelletjes vertellen en elkaar hun versie leren.

lesmateriaal


Heer Halewyn zong een liedekijn, (kien)

Heer Halewijn zong een lied

Al die dat hoorde wou bi hem zijn. (zien)

wie het hoorde wilde bij hem zijn.

En dat vernam een koningskind,

Dat hoorde ook een prinses,

Die was zoo schoon en zoo bemind.

die mooi was en erg geliefd.

Zi ging voor haren vader staen: (staan)

Ze ging voor haar vader staan:

‘Och vader, mag ik naer Halewijn gaen?’ (gaan)

‘Och vader, mag ik naar Halewijn gaan?’

‘Och neen, gy dochter, neen, gy niet:

‘Och nee, dochter, nee jij niet:

Die derwaert gaen, en keeren niet!‘

wie daarheen gaat, komt niet terug!’

Zy ging voor haren broeder staen:

Ze ging voor haar broer staan:

‘Och broeder, mag ik naer Halewyn gaen?’

‘Och broer, mag ik naar Halewijn gaan?’

‘‘t Is my al eens, waer dat gy gaet, (gaat)

‘Het maakt me niet uit waarheen je gaat,

Als gy uw eer maer wel bewaerd (bewaard)

als je je maar goed gedraagt,

En gy uw kroon naer rechten draegt!’ (draagt)

zoals een prinses dat hoort te doen!’

Zy ging al in haer vaders stal

Ze ging naar haar vaders stal

En koos daer ‘t besten ros van al.

en koos het beste paard van allemaal.

Zy zette zich schrylings op het ros:

Ze ging met aan elke kant een been, zitten op het paard

Al zingend en klingend reed zy doort bosch. (bos)

en zingend en rinkelend reed ze door het bos.

Als zy te midden ‘t bosch mogt zyn, (zien)

Toen ze midden in het bos was,

Daer vond zy myn heer Halewyn. (Halewien)

vond ze heer Halewijn.

Zy kwamen al aen een galgenveld;

Ze kwamen bij een veld vol galgen,

Daer hing zoo menig vrouwenbeeld.

waar al veel vrouwen aan hingen.

Alsdan heeft hy tot haer gezeid:

Toen heeft hij tegen haar gezegd:

‘Mits gy de schoonste maget zyt, (zijt)

‘Tenzij u de mooiste van de vrouwen bent,

Zoo kiest uw dood! het is noch tyd.’(tijd)

kies hoe u wilt sterven! Er is nog tijd.’

‘Wel, als ik dan hier kiezen zal,

‘Wel, als ik dan hier kan kiezen,

Zoo kieze ik dan het zweerd voor al.

kies ik voor het zwaard.

Maer trekt eerst uit uw opperst kleed.

Maar trek eerst uw goede kleren uit,

Want maegdenbloed dat spreidt zoo breed,

want vrouwenbloed dat spat zo.

Zoot u bespreide, het ware my leed.’

Ik zou niet willen dat het op uw kleren kwam.

Eer dat zyn kleed getogen was,

Voor hij zijn kleren had uitgedaan,

Zyn hoofd lag voor zyn voeten ras;

lag zijn hoofd al voor zijn voeten

Zyn tong nog deze woorden sprak:

en sprak zijn tong de woorden:

‘Gaet ginder in het koren

‘Ga daarheen in het korenveld

En blaest daer op mynen horen,

en blaas op mijn hoorn,

Dat al myn vrienden het hooren!’ (horen)

zodat al mijn vrienden het horen!’

‘Al in het koren en gaen ik niet,

‘Ik ga niet in het korenveld

Op uwen horen en blaes ik niet..’

en blaas ook niet op uw hoorn.’

Zy nam het hoofd al by het haer, (haar)

Ze pakte het hoofd vast bij het haar

En waschtet in een bronne klaer. (klaar)

en waste het in een heldere bron.

Zy zette haer schrylings op het ros,

Ze ging zijwaarts op het paard zitten,

Al zingend en klingend reed zy doort bosch.

En zingend en klingelend reed ze door het bos.

Toen ze aen haers vaders poorte kwam,

Toen ze aan de poort van haar vader kwam,

Zy blaesde den horen als een man.

Blies ze op de hoorn als een man.

Daer wierd gehouden een banket,

Er werd een groot feest gehouden,

Het hoofd werd op de tafel gezet.

En het hoofd werd op de tafel gezet.

3

m

Bron: Het Lied van Heer Halewijn bestaat in verschillende versies met verschillende melodieën, de hier gebruikte versie is een gedeelte van de totale tekst. De vertaling is van Simone Gerich.

27

les

4

middenbouw


Opgetild door een lied

m

Levensbeschouwelijk perspectief Chanten is het ritmisch spreken of zingen van heilige teksten. Door het samen zingen van deze klanken kun je het gevoel krijgen even te worden ‘opgetild’ uit het alledaagse bestaan.

Bedoeling De kinderen maken kennis met een religieuze manier van zingen, het chanten, zowel in de oosterse als in de westerse traditie.

Wat je nodig hebt – een computer met toegang tot internet voor de liederen in deze les – kaarsen of waxinelichtjes – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – grote vellen tekenpapier (A3-formaat), kleurpotloden of stiften, scharen en lijm – het lied Een liedje van ons samen (zie pagina II van het Liedkatern)

Opstap Beluister, zonder inleiding, met de kinderen twee muziekfragmenten waarin gechant wordt (zie www.hemelen aarde.nl). Bespreek wat deze muziek bij de kinderen oproept. Laat de kinderen eerst zelf kenmerken noemen en benoem tot slot (als het nog niet genoemd is) in ieder geval de volgende kenmerken: iedereen zingt dezelfde melodie (eenstemmig zingen), veel dezelfde tonen, alles is ongeveer even hard.

Kern 28

Vertel: we noemen deze vorm van zingen chanten. Hierbij gaat het er niet om dat het mooi klinkt. Het is bedoeld om

je aandacht naar binnen te richten, als in een gebed. Leg eventueel uit: naar binnen richten betekent dat je niet reageert op wat er om je heen is. Je blijft even bij jezelf en bij wat je van binnen voelt en reageert niet op elkaar. Laat de kinderen dan nog eens beide fragmenten horen. Doe dit nu met meer aandacht voor de (religieuze) bele ving. Zorg dat de kinderen gemakkelijk kunnen zitten (eventueel op de grond), doe de verlichting uit en steek een paar kaarsen of waxinelichtjes aan. Vraag de kinderen om tijdens het luisteren hun ogen te sluiten of rustig voor zich te kijken. Vraag ze om zich te concentreren op de muziek. Sluit het luistermoment rustig af.

Afsluiting Deel het blad met lesmateriaal uit en bekijk samen de afbeeldingen en teksten. Laat de kinderen vragen stellen die ze nog hebben. Laat ze dan op een groot vel papier een collage maken bij deze les. Daarbij staat hun eigen beleving van het chanten voorop. Wat vonden ze mooi, hoe voelde het om te luisteren? Ze kunnen de afbeeldingen van het blad met lesmateriaal overnemen of uitknippen en opplakken. Laat ze kleuren gebruiken en zo een eigen sfeerbeeld scheppen. Bekijk daarna samen de collages en hang ze op in de klas of op een andere zichtbare plek in de school. Zing tot slot met elkaar de eerste vier coupletten van Een liedje van ons samen uit het Liedkatern.

Extra – In het boeddhisme is ook het ‘geluid’ van de stilte belangrijk. Filosofeer hierover. Vraag bijvoorbeeld: hoe klinkt stilte? Is het moeilijk om stil te zijn? Wat gebeurt er als het stil is? Wat heeft stilte te maken met geloven en bidden?

lesmateriaal


1. Gregoriaans

4

2. M antra’s

m

In het tweede fragment hoor je chanten zoals dat gebeurt in het hindoeïsme en boeddhisme. Deze oosterse religies kennen een eeuwenlange traditie van het chanten. Boeddhisten en hindoes zingen heilige teksten, woorden Het eerste fragment is een gebed

of gebeden. Vaak herhalen ze de teksten eindeloos. Deze gebeden

voor Maria, het Ave Maria. In de

heten mantra’s.

middeleeuwen werd er in de

In dit fragment hoor je het chanten van de Om-klank. De

kerk op deze manier gezongen

oorsprong van alle mantra’s is de Om-klank. Om, dat je uitspreekt

door de monniken in kerk-

als A-OE-M, staat voor de eeuwigheid, de oneindigheid en het

diensten. Ze zongen gebe-

universum. Het chanten van de Om-mantra brengt een trilling in

den in een oude taal, het

de mens teweeg. Deze trilling is de basis van alles om ons heen en

Latijn. Deze muziek heet

verbindt ons met de mensen en dingen om ons heen.

gregoriaanse muziek.

29

les

5

middenbouw


Levensliedjes

m

Levensbeschouwelijk perspectief Al sinds mensenheugenis drukken mensen hun diepste gevoelens uit in levensliederen, klaagliederen en liefdesaubades.

Bedoeling De kinderen onderzoeken verschillende levensliederen waarin mensen hun gevoel uitdrukken.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – een computer met toegang tot internet voor de liedjes bij de les en kleurpotloden – het lied Een liedje van ons samen (zie pagina II van het Liedkatern) – voor extra: vellen tekenpapier (A3-formaat), schaar en lijm, kranten en tijdschriften waarin geknipt mag worden

Opstap Schrijf op het bord: waar het hart vol van is… loopt de mond van over. Vraag de kinderen wat deze uitdrukking betekent. Herkennen de kinderen dat uit hun omgeving of bij zichzelf? Hoe voelt het om ergens helemaal vol van te zijn? Welke manieren zijn er dan om daar uitdrukking aan te geven? Bespreek dat je er met iemand over kunt praten, er over kunt schrijven of er een tekening over kunt maken. Je kunt ook je gevoelens uitdrukken door erover te zingen.

Kern

30

Vertel: liedjes over persoonlijke gevoelens zijn er altijd al geweest. Het zijn liedjes waarin we zingen over hoeveel we van iemand houden, over het verdriet dat we hebben

als we iemand moeten missen of over het heimwee dat we voelen als we ver van huis zijn. Kortom: liedjes over het leven. Vertel de kinderen dat ze gaan luisteren naar drie zulke ‘levensliederen’. Deel het blad met lesmateriaal uit. Het eerste lied is Opa van Marco Borsato. Maak met de kinderen een woordspin op het bord met associaties rond het woord ‘opa’. Beluister dan het lied (zie www.hemelenaarde.nl). Laat ze goed luisteren naar de gevoelens waarover gezongen wordt. Daarna beantwoorden ze de vragen bij het lied. Draai het lied eventueel nog een keer en laat ze intussen in het lege kader een tekening maken bij het lied. Werk op dezelfde manier aan de andere twee liederen.

Afsluiting Verdeel de kinderen in drietallen en laat ze het blad met lesmateriaal bespreken. Elk kind heeft een aparte taak: één kind stelt vragen, één kind vertelt over zijn antwoorden en één kind luistert. De taken rouleren zodat ieder aan de beurt komt. Daarna bedenken ze minimaal twee redenen waarom zingen over je gevoel fijn kan zijn en minimaal twee opvallende kernmerken van dit soort liedjes. Na afloop presenteert elk groepje zijn bevindingen. Bespreek tot slot klassikaal welke van deze drie liedjes de kinderen het meest aansprak en waarom. Zing tot slot met elkaar de eerste vijf coupletten van het lied Een liedje van ons samen uit het Liedkatern.

Extra – Zing een van de drie levensliederen met de kinderen. – Laat de kinderen levensliedjes, teksten en zangers van levensliederen verzamelen en er een muurkrant van maken.

lesmateriaal


5

Lied: O pa Door: Marco Borsato

Vragen: Wat is er met de opa uit het lied gebeurd? Hoe voelt de zanger uit het lied zich? Heb jij je ook wel eens zo gevoeld? Denk je aan je eigen opa als je dit lied hoort? Wat denk je dan?

m

Lied: Ik voel me zo verdomd alleen Door: Danny de Munk

Vragen: Hoe voelt de zanger van het liedje zich? Hoe komt het dat hij zich alleen voelt? Voel jij je ook wel eens alleen? Wat doe jij als je je alleen voelt?

Lied: M ama Door: Heintje

Vragen: Wat wil de zanger vertellen in dit lied en aan wie? Denk je dat veel mensen het gevoel van Heintje kennen? Zeg jij ook wel eens tegen iemand dat je van hem of haar houdt? Hoe doe je dat dan? Hoe zou het zijn als iemand zo’n lied voor jou zong?

31

les

6

middenbouw


Een lied raakt je in je hart

m

Levensbeschouwelijk perspectief

Kern

In veel religieuze teksten speelt de helende werking van muziek en zang een belangrijke rol. Ook in de Bijbel komen veel verhalen voor waarin muziek een belangrijke rol speelt.

David bereikt iets dat Saul zelf niet lukt: hij wordt rustig. De muziek is precies wat Saul nodig heeft, de muziek raakt hem in zijn hart. Vraag: zijn jullie ook wel eens zo geraakt door muziek? Hoe voelt dat? Wanneer en bij welke muziek?

Bedoeling De kinderen ontdekken aan de hand van het verhaal van David en Saul hoe zingen kan ontspannen en genezen. Ze onderzoeken hoe muziek je stemming en gevoel kan beïnvloeden.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – een computer met toegang tot internet (voor de muziek bij de les) – het lied Een liedje van ons samen (zie pagina II van het Liedkatern) – voor extra: tekenpapier en kleurpotloden of kleurkrijt – voor extra: muziek die de kinderen van tevoren meegenomen hebben

Opstap Deel het blad met lesmateriaal uit en lees het verhaal voor. Vraag: hoe voelt Saul zich voordat hij David heeft horen spelen? Waarom voelt hij zich zo? Vertel dat de lier een voorloper van de harp is, het is een heel oud instrument. Laat de harpmuziek horen via www.hemelenaarde. nl. Vertel: zo zou de muziek van David geklonken kunnen hebben. Vraag: wat vond Saul van de muziek van David? Hoe voelde hij zich na afloop van het lied? Kun je je dat voorstellen? 32

Luister dan samen naar de vier muziekfragmenten op www.hemelenaarde.nl. Noem alleen het nummer en niet de titel. Bepaal zelf hoelang u ze laat horen, ze hoeven niet tot het einde beluisterd te worden. Als u de fragmenten via internet beluistert, laat dan geen beelden aan de kinderen zien! Laat de kinderen voor ieder fragment noteren welke stemming de muziek bij hen oproept (kies uit het rijtje op het blad met lesmateriaal), laat ze een kleur kiezen die ze bij het fragment vinden passen en opschrijven wat er bij ze opkomt. Bespreek de fragmenten als ze allemaal beluisterd zijn een voor een na. Vraag tot slot: welk fragment raakt je het meest? Waarom?

Afsluiting Voer een afsluitend gesprek over wat muziek met je doet aan de hand van de vragen: waar voel je het in je lijf als muziek je raakt? Hoe voelt dat dan? (Mooi, fijn, verdrietig…) Hoe kun je muziek gebruiken om mensen, of jezelf, een bepaald gevoel te geven? Zing tot slot met elkaar het gehele lied Een liedje van ons samen uit het Liedkatern.

Extra – Laat de kinderen een A4 in vieren vouwen. Laat ze de muziekfragmenten nog een keer beluisteren en er vier fantasietekeningen bij maken. – Laat de kinderen zelf muziek meebrengen die een bepaald gevoel bij hen oproept. Ze laten de muziek horen en vertellen wat die voor hen betekent.

lesmateriaal


6

De zingende koning Saul was koning van Israël, God had hem gekozen. Saul was

De dienaar bracht David bij Saul. David ging rustig zitten, nam zijn

dapper en vocht in vele veldslagen. Maar door al dat vechten en

lier op zijn schoot en tokkelde de helderste klanken op het instru-

de vele overwinningen, ging hij zichzelf steeds belangrijker vinden

ment. Koning Saul zakte een beetje onderuit op zijn troon. Toen

en luisterde hij niet meer naar God. God had er spijt van dat hij

zong David een herderslied. Zijn jongenstem klonk zacht en toch

Saul tot koning had gemaakt. Hij koos de herdersjongen David uit

krachtig. Saul werd er rustig van. Tijdens het lied verdween lang-

om na Saul koning te worden. Saul was nog wel koning, maar God

zaam de sombere bui van Saul. De muziek was als een medicijn

hielp hem niet meer. Zo werd Saul een eenzame man die zich vaak

voor hem. Hij voelde zich weer veilig. Toen de laatste klanken van

somber en bang voelde. Het was of een boze geest hem lastig viel.

de lier hadden geklonken, werd het heel stil. Toen glimlachte Saul

Een dienaar wilde hem helpen en zei: ‘U heeft iemand nodig die

naar David en vroeg hem om bij hem te blijven en af en toe

op de lier speelt en een lied voor u zingt. Dat zal u helpen te

muziek voor hem te maken. En dat deed David. Vele jaren later

kalmeren en tot rust te komen.’

volgde David Saul op als koning van Israël.

m

Saul zei: ‘Goed, zoek iemand die geschikt is en breng hem bij me. Fragment 1

Fragment 3

Kies wat bij jouw gevoel bij deze muziek past (meer dan één mag).

Kies wat bij jouw gevoel bij deze muziek past.

0 rustig

0 druk

0 rustig

0 druk

0 verdrietig

0 blij

0 verdrietig

0 blij

0 ontspannen

0 gespannen

0 ontspannen

0 gespannen

0 anders, namelijk

0 anders, namelijk

Wat komt er bij je op tijdens het luisteren?


Welke kleur vind je bij deze muziek passen?


Fragment 2

Fragment 4

Kies wat bij jouw gevoel bij deze muziek past .

Kies wat bij jouw gevoel bij deze muziek past.

0 rustig

0 druk

0 rustig

0 druk

0 verdrietig

0 blij

0 verdrietig

0 blij

0 ontspannen

0 gespannen

0 ontspannen

0 gespannen

0 anders, namelijk

0 anders, namelijk





33

les

1

bovenbouw


Wat je zingt, ben je zelf

b

Levensbeschouwelijk perspectief

Kern

De verbondenheid tussen mensen en hetgeen hen onderscheidt, hun eigen identiteit, vindt vaak uitdrukking in een lied dat gezongen wordt op momenten dat men die identiteit kenbaar wil maken.

Deel het blad met lesmateriaal uit. Lees samen het eerste, zesde en laatste couplet van het Wilhelmus en bespreek de boodschap van het lied. Vertel dat in de Tweede Wereldoorlog vooral het zesde couplet populair was. De regel over het verdrijven van de tirannie kreeg tijdens de Duitse bezetting een nieuwe betekenis. Lees de meningen over het Wilhelmus. Wat vinden de kinderen zelf? Bespreek naar aanleiding hiervan de functie van ons volkslied en vergelijk de uitspraken met de meningen van de kinderen zelf. Laat de kinderen in groepjes een nieuwe tekst schrijven op de melodie van het Wilhelmus. Dit kan een nieuw volkslied van Nederland worden of een woonplaatslied. Stel vooraf de volgende hulpvragen: wat maakt dat ‘wij’ bij elkaar horen? Wat is typisch Nederlands (of typisch voor onze school, woonplaats, enzovoort)? Waar zijn we goed in? Hoe herken je ons? De teksten kunt u mailen naar de redactie van Hemel en Aarde (hemelenaarde@ kwintessens.nl). De beste teksten komen op de website te staan.

Bedoeling De kinderen onderzoeken waarom bepaalde liederen zo veelzeggend zijn voor een groep of cultuur.

Wat je nodig hebt – informatie over het Wilhelmus (zie www.hemelenaarde.nl) – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – pen en schrijfpapier – voor extra: een computer met toegang tot internet

Opstap Vraag wie het eerste couplet van het Nederlands volkslied kan zingen. Laat de kinderen eerst overleggen en daarna in tweetallen of groepjes een poging wagen. Het is geen schande als het niet lukt: ook veel volwassenen kennen het Wilhelmus niet goed. Wat weten de kinderen van het Wilhelmus? Leg de volgende stellingen voor. De kinderen gaan staan als ze denken dat het antwoord waar is. Op www.hemelenaarde.nl vindt u achtergrondinformatie. Het Wilhelmus is meer dan 400 jaar oud. (Waar.) Het Wilhelmus is geschreven door Willem van Oranje. (Niet waar.) Het Wilhelmus is het oudste volkslied van de wereld. (Waar.) Het Wilhelmus is geschreven voor de eerste koning van Nederland. (Niet waar.) Het Wilhelmus bestaat uit tien coupletten. (Niet waar.) Het Wilhelmus was in de Tweede Wereldoorlog verboden. (Waar.) 34

Afsluiting Laat de verschillende groepjes hun eigen lied zingen. Bespreek of de teksten het ‘wij-gevoel’ stimuleren en of de identiteit van de bezongen groep goed wordt uitgedrukt. Geef eventueel suggesties ter verbetering.

Extra Bekijk, beluister en bespreek met de kinderen verschillende versies van het Wilhelmus en/of een aantal andere volksliederen (zie www.hemelenaarde.nl).

lesmateriaal


1

Als ik die voetballers op een WK het Wilhelmus hoor zingen, ben ik helemaal ontroerd. Op zo’n moment ben ik er echt trots op om Nederlander te zijn.

Het Wilhelmus is niet meer van deze tijd. Mensen weten niet eens wat ze zingen.

b

1 Wilhelmus van Nassouwe

Nassouwe is gebied in Duitsland waar voorouders W. vandaan kwamen

ben ik, van Duitsen bloed,

Willem was dus Duitser van geboorte

den vaderland getrouwe

vaderland is voor Willem Duitsland en Nederlanden waar hij is opgegroeid (Brussel)

blijf ik tot in den dood. Een Prinse van Oranje

Orange is streek in Frankrijk die Willem heeft geërfd

ben ik, vrij onverveerd,

onverveert = zonder angst

den Koning van Hispanje

de koning van Spanje was Filips de Tweede; Willem was in dienst van hem

heb ik altijd geëerd. 6 Mijn schild ende betrouwen

mijn beschermer op wie ik vertrouw

zijt Gij, o God mijn Heer, op U zo wil ik bouwen, Verlaat mij nimmermeer.

nimmermeer = nooit

Dat ik doch vroom mag blijven, vroom = dapper uw dienaar t’aller stond,

t’aller stond = voor altijd

de tirannie verdrijven

de wrede gemene regering – van Filips de Tweede - wegjagen

die mij mijn hart doorwondt.

die mijn hart verscheurt

oud is. Het is eigenlijk een soort

15 Voor God wil ik belijden

Wel bijzonder dat ons volkslied al zo

belijden = getuigen / eerlijk uitkomen voor je geloof

geschiedenisles.

en zijner groten macht, dat ik tot genen tijden

tot genen tijden = nooit

den Koning heb veracht, dan dat ik God den Heere,

dan = behalve in het geval dat

der hoogsten Majesteit, heb moeten obediëren

obediëren = gehoorzamen

in der gerechtigheid.

gerechtigheid = rechtvaardigheid

35

les

2

bovenbouw


Zingen voor God

b

Levensbeschouwelijk perspectief In de eredienst aan God gebruiken christenen al eeuwenlang liederen en gezangen. Het mysterieuze van God wordt uitgedrukt in de Latijnse taal en in het gregoriaans gezang.

Bedoeling De kinderen maken kennis met liederen die in een katholieke kerk gezongen worden.

Wat je nodig hebt – een computer met toegang tot internet voor de liedjes bij de les – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – tekenpapier en kleurpotloden

Opstap Laat de kinderen luisteren naar het Pater noster (zie www. hemelenaarde.nl). Stel hierbij de volgende luistervragen: waar en door wie wordt dit lied gezongen, denk je? (Door monniken in een klooster.) Welk gevoel roept het bij je op? In welke taal wordt gezongen? (Latijn: van oudsher de taal van de christelijke kerk.) Waar zou de tekst over gaan?

Kern

36

Deel het blad met lesmateriaal uit. Bespreek met de leerlingen de tekst van het Pater noster. Vraag wie van de leerlingen wel eens het Nederlandse Onze Vader bidt. Vertel dat dit een van de bekendste gebeden is van de christelijke kerk. Lees samen de informatie over het gregoriaans. Beluister dan nogmaals het Pater noster. Laat de kinderen ditmaal tijdens het luisteren de tekst meelezen. Horen ze dat de

woorden die bij elkaar horen als geheel worden gezongen? Welke kenmerken die in het lesmateriaal worden genoemd, herkennen ze? Horen ze ook dat sommige lettergrepen op meer tonen worden gezongen? Herhaal het fragment eventueel nog eens, zodat de kinderen gericht kunnen beluisteren bij welke woorden dit gebeurt (caelis, sanctificetur, tuum). Schrijf vervolgens de volgende uitspraak van Augustinus (kerkvader 4e eeuw) op het bord: ‘Zingen is twee keer bidden.’ Filosofeer daarover met de kinderen. Stel bijvoorbeeld de volgende vragen: wat zou Augustinus bedoeld hebben? Waarin lijken zingen en bidden op elkaar? Waarin verschillen ze? Kan zingen en bidden ook hetzelfde zijn? Wanneer? Moet je de tekst begrijpen om zingend te kunnen bidden? Wat voor gevoel geeft het om te zingen of te bidden? Voor wie zing je? Voor jezelf, voor andere mensen of voor God?

Afsluiting Deel tekenpapier uit en laat de kinderen nogmaals het Pater noster beluisteren. Laat ze dit keer tijdens het luisteren met twee handen lijnen tekenen die voortvloeien uit de muziek. Bespreek met de kinderen hoe dit was om te doen. Bespreek ook het resultaat. Wat vertellen de lijnen over de muziek? Zegt het iets over hun gevoel bij de muziek? Zegt het iets over de melodie of het ritme?

Extra Vergelijk het gregoriaans met het chanten (langdurig zingend reciteren van teksten, bijvoorbeeld Indiase mantra’s) en het reciteren van de koran. Op www.hemel enaarde.nl zijn luisterfragmenten opgenomen.

lesmateriaal


2

b

Gregoriaans Pater Noster

Onze Vader

Pater noster qui es in caelis,

Onze Vader, die in de hemel zijt,

Sanctificetur nomen tuum;

Uw naam worde geheiligd,

adveniat regnum tuum;

Uw Rijk kome,

fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra;

en Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel

panem nostrum quotidianum da nobis hodie;

Geef ons heden ons dagelijks brood.

et dimitte nobis debita nostra,

En vergeef ons onze schuld,

sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.

Zoals ook wij aan anderen hun schuld vergeven,

Et ne nos inducas in tentationem,

En leid ons niet in bekoring,

sed libera nos a malo.

maar verlos ons van het kwade.

Gezongen tekst Gregoriaans is de oudste muziek van West-Europa die bewaard is gebleven. Het is ontstaan uit het voorlezen van teksten uit de kerk. Toen de christelijke kerk in de vierde eeuw sterk begon te groeien, ging men deze teksten op één toon voorzingen. Om het minder saai te maken, legde men accenten. Men zong bijvoorbeeld een toontje hoger om een woord meer nadruk te geven en een toontje lager om het eind van een zin aan te geven. Al snel werden de melodieën ingewikkelder. Op den duur ging men wel twintig of meer noten op één lettergreep zingen. Toch bleef de verstaanbaarheid voorop staan. Het ging er vooral om de geloofsgemeenschap in een stemming van vroomheid te brengen. De muziek stond dus helemaal in dienst van het geloof. Kenmerken van het Gregoriaans - a capella gezongen (zonder begeleiding van instrumenten) - eenstemmig (maar één melodielijn) - z wevende melodielijn (geen grote verschillen tussen hoge en lage tonen)

Het gregoriaans is vernoemd naar Gregorius de Grote

- soms meer tonen op één lettergreep

die paus was van 590 tot 604. Volgens een legende uit de

-g een maatverdeling maar een vrij ritme bepaald door de

negende eeuw zou een duif (symbool van de Heilige

woorden en zinnen

Geest) hem alle gezangen in het oor gefluisterd hebben.

37

les

3

bovenbouw


Betoverende liedjes

b

Levensbeschouwelijk perspectief Liederen kunnen - door taal en melodie - mensen ‘betoveren’ en meenemen naar een andere wereld. In oude volksverhalen wordt verteld over liederen die mensen verleiden.

Bedoeling De kinderen verdiepen zich in een volksverhaal over de verleidelijke of betoverende werking van een lied en bedenken welke liederen zij zelf betoverend vinden.

Wat je nodig hebt – een computer met toegang tot internet voor de liedjes bij de les – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – voor extra: papier om op te schilderen, aquarelverf en penselen – voor extra: het lied Zing (zie pagina IV van het Lied katern)

halfgodin is die leeft in de natuur. Lees het verhaal van de Lorelei voor. Deel dan het blad met lesmateriaal uit. Laat de kinderen het verhaal nu nog eens voor zichzelf lezen en laat ze het vervolgens in groepjes in drie ‘tableau vivants’ uitbeelden. Bespreek de te volgen stappen. 1 Kies drie momenten in het verhaal die je wilt uitbeelden. Samen moeten die beelden het hele verhaal vertellen. 2 Verdeel de rollen: de nimf, de kapitein en bijvoorbeeld zijn bemanningsleden of de mensen uit de kroeg van wie hij het verhaal over de Lorelei heeft gehoord. 3 Laat elk verhaalmoment zien in een stilstaand beeld. Je vormt als het ware samen een schilderij. Oefen de houding en de mimiek van de personages. Laat de groepjes hun tableau vivants één voor één voor de klas presenteren. Geef ze steeds even de tijd om hun positie in te nemen. Spreek af dat de andere kinderen hun ogen sluiten, totdat u in uw handen klapt. Bespreek de tableau vivants na. Zien de kinderen om welk verhaalmoment het gaat? Wat gebeurt er precies? Hoe voelen de personages zich? Bespreek ook de verschillen in de wijze waarop de groepjes het verhaal hebben uitgebeeld.

Opstap Laat de kinderen het lied Dreams (zie www.hemel enaarde.nl) horen. Vertel vooraf dat de kinderen zich moeten voorstellen dat zij een videoclip bij dit lied moeten maken. Welke beelden zouden daarin te zien moeten zijn? Wissel de ideeën na afloop uit. Komen de beelden met elkaar overeen? Hebben ze dezelfde sfeer? Waarschijnlijk ontdekken de kinderen dat er veel overeenkomsten zijn. Conclusie: liedjes kunnen je in een bepaalde sfeer brengen.

Kern 38

Vertel dat u een oud verhaal gaat voorlezen over een nimf met een betoverende stem. Leg uit dat een nimf een soort

Afsluiting Praat met de kinderen over liedjes die zijzelf ‘betoverend’ vinden. Laat de leerlingen eventueel hun favoriete liedjes mee naar school nemen.

Extra – Laat de leerlingen een passend beeld schilderen bij het lied Dreams van Enya. – Luister naar het lied Zing. Geef de luisteropdracht: streep in de liedtekst met een kleurpotlood aan over welke dingen we gepraat hebben. Laat ze daarna meezingen. Vertel dat ze na les 6 opnieuw gaan luisteren met dezelfde opdracht.

lesmateriaal


3

Lorelei Een beruchte plek aan de rivier de Rijn met een lieflijke naam: dat

is niets anders meer dan die stem. Die stem! Hij vaart zo dicht

is de Lorelei. Het is een rots van 132 meter hoog tussen de Duitse

mogelijk langs de rotsen om te zien waar het gezang vandaan

steden Koblenz en Wiesbaden. De Rijn slingert er met een scherpe

komt. Dan ziet hij haar: een beeldschone jonge vrouw. Ze kijkt

bocht omheen. De rivier is op dat punt het smalst en het diepst.

dromerig voor zich uit en kamt haar lange blonde haar met een

Bovendien staat er een gevaarlijke stroming. Geen wonder dus dat

gouden kam. De kapitein voelt hoe hij naar haar toe wordt getrok-

op deze plek veel schepen zijn verongelukt.

ken. Dan opeens…een harde klap! De Bona Fides slaat tegen de

Of toch wel? Volgens de legende was hier een mysterieuze schone

rotsen. Ineens is de beeldschone vrouw verdwenen. Hij is alleen

in het spel. Aan de voet van de rots zou een nimf haar verblijfplaats

met zijn schip, dat snel water maakt. De kapitein vecht voor zijn

hebben gehad. Met haar prachtige gezang lokte ze de schippers

leven. Maar het is al te laat. De Lorelei heeft weer een nieuw

naar zich toe, hen aldus in het ongeluk stortend. Maar stoere

slachtoffer gemaakt.

b

schippers lieten zich door de verhalen niet tegenhouden. Misschien riep het zelfs wel de nieuwsgierigheid op. Zo ook bij de kapitein van de Bona Fides... Het is al avond als hij de Lorelei nadert. Er hangt een laagje nevel boven het water. Het is bijna eng stil. Als hij de bocht indraait, hoort hij het: een hoge en heldere stem. Het geluid wordt steeds sterker en indringender. Nog nooit heeft de kapitein zo mooi horen zingen. Hij vergeet alles om zich heen. Er

39

les

4

bovenbouw


Jiddische liederen

b

Levensbeschouwelijk perspectief De joden hebben met de Jiddische liederen een heel eigen muziekgenre ontwikkeld dat in woord en melodie uitdrukt hoe ze tegen het leven aankijken.

Bedoeling De kinderen horen over en luisteren naar Jiddische liederen en ontdekken welk levensgevoel uit die liederen spreekt.

(joodse leraar) die de kinderen het (Hebreeuwse) alfabet leert. Vertel dat de rabbi in de joodse traditie een belangrijke rol speelde. Al van jongs af aan leerden de kinderen over hun eigen geloof en cultuur. Lees de Jiddische tekst nog eens regel voor regel voor. Laat de kinderen de regel steeds uit hun hoofd nazeggen. Doe dan nog eens hetzelfde, maar nu zingend. Zing ten slotte het hele lied een paar keer samen met de instrumentele versie van het lied (zie www.hemelenaarde.nl). De kinderen mogen de tekst er nu wel bij hebben.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – een computer met toegang tot internet voor de liedjes bij de les

Opstap Vertel dat het Jiddisch een taal is die vroeger door joden in heel Europa werd gesproken. Tot ver in de negentiende eeuw was het ook de spreek- en schrijftaal in de Amsterdamse Jodenbuurt. Lees samen het gedicht Jiddisch van de schrijfster Judith Herzberg die daar als kind van joodse ouders werd geboren. Bespreek met de kinderen wat de Jiddische taal voor haar betekent. Benadruk dat taal - en ook de gezongen taal - heel belangrijk is voor het gevoel van identiteit. Voor Judith Herzberg vertegenwoordigt het Jiddisch een tijd die voorgoed voorbij is.

Kern

40

Laat het negentiende-eeuwse Jiddische kinderliedje Oyfn pripetshik (zie www.hemelenaarde.nl) horen. Vertel dat Judith Herzberg dit liedje misschien wel in haar jeugd heeft gehoord. Deel dan het blad met lesmateriaal uit en lees met de kinderen de tekst van het lied regel voor regel. Bespreek de inhoud. Het liedje gaat over een rabbi

Afsluiting Praat met de kinderen over liedjes die ze zelf vroeger hebben geleerd. Wat voor herinneringen komen er bij hen naar boven als ze zo’n liedje horen? Misschien zijn er ook kinderen die een kinderliedje kennen in een andere taal. Wat voor gevoel roept die taal bij hen op? Laat de kinderen eventueel op internet kinderliedjes in verschillende talen opzoeken en vergelijken.

Extra Beluister samen het moderne Jiddische lied Is de goldene pawe (De gouden pauw). Op www.hemelenaarde.nl vindt u een link naar dit lied en een Nederlandse vertaling van de tekst.

lesmateriaal


4

Jiddisch Mijn vader zong de liedjes die zijn moeder vroeger zong later voor mij, die ze half verstond. Ik zing dezelfde woorden weer heimwee fladdert in mijn keel heimwee naar wat ik heb. Zing voor mijn kinderen wat ik zelf niet versta

b

zodat zij later, later? Voor de rozen verwelkt zijn drinken wij al het bloemenwater. Verdrietige intieme taal het spijt me dat je in dit hoofd verschrompelde. Het heeft je niet meer nodig maar het mist je wel. Judith Herzberg

Y iddisch kinderliedje Oifn pripetsjik brent a faierl, oen in sjtoeb iz hejs

Jiddisch: een taal van de joden

In de kachel brandt een vuurtje en in huis is het warm

Het Jiddisch is tussen de negende en elfde eeuw langs de Rijn

Oen der rebbe lernt di klejne kinderlech dem alefbejs

ontstaan als omgangstaal van de joden. De taal lijkt veel op het

En de rabbi leert de kleine kindertjes het ABC

Duits, maar heeft ook Nederlandse, Hebreeuwse en Oost-Europese

Oen der rebbe lernt di klejne kinderlech dem alefbejs

invloeden. De taal wordt geschreven met het Hebreeuwse alfabet

En de rabbi leert de kleine kindertjes het ABC

uit de Bijbel. Ooit waren er in de Europese joodse getto’s ongeveer

Zejt zje, kinderlech, gedenkt zje tajere, wos ir lernt do;

elf miljoen mensen met Jiddisch als moedertaal. Nu zijn dat er waar-

Kijk toch kinderen, onthoud toch lieve kindertjes, wat je hier leert

schijnlijk nog minder dan vier miljoen. De meesten daarvan wonen

Zogt zje noch a mol un take noch a mol: Komets alef o.

in Israël en de Verenigde Staten. Het Jiddisch heeft op de Neder-

Zeg het nog eens en dan nog eens: een komets-alef (de letter alef

landse taal een duidelijk stempel gedrukt. De woorden ‘lef’, ‘bajes’,

met het teken komets eronder] is een o [begin van het alefbejs)

‘kapsones’ en ‘bolleboos’ zijn bijvoorbeeld Jiddisch van oorsprong.

41

les

5

bovenbouw


Niet te zeggen, wel te zingen

b

Levensbeschouwelijk perspectief In liederen en gedichten kunnen diepe gevoelens vaak beter worden uitgedrukt dan in dagelijkse spreektaal.

Bedoeling De kinderen ontdekken dat bepaalde gevoelens of gedachten onzegbaar zijn, maar zingend in een lied wel tot uiting gebracht kunnen worden.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – pen en schrijfpapier

Opstap Lees het volgende gedichtje voor van Hans en Monique Hagen: ‘Ik zoek een woord / een heel nieuw woord / een woord dat niemand kent / ik zoek een woord / dat zeggen wil / dat jij de liefste bent’. Bespreek het gedicht. Vraag bijvoorbeeld: heb je ook wel eens behoefte om nieuwe woorden uit te vinden, omdat bestaande woorden iets niet goed uitdrukken? Kan een gevoel ‘te groot voor woorden’ zijn? Laat de kinderen hiervan voorbeelden geven. Kunnen de leerlingen de ik-persoon uit het gedicht helpen aan het woord dat hij zoekt? Inventariseer op het bord.

Kern

42

Vertel dat je gevoelens vaak beter kunt uitdrukken in gedichten of liedjes dan in gewone spreektaal. Daarom zijn er zoveel liefdesliedjes. Ook in de Bijbel kom je er een tegen: het ‘Hooglied’. Op het lesmateriaal is een fragmentje uit het Hooglied te vinden, met een stukje uit een gedicht dat Judith Herzberg hierbij schreef. Vraag de kinderen: hoe voelen de mensen zich die dit zeggen? Op

welk moment zeggen ze dat? Zie je het voor je? Is het eigenlijk wel te zeggen wat ze voelen? Lees dan samen de twee moderne liefdesliedjes. Welke tekst drukt volgens de kinderen het best uit wat hevige verliefdheid is? Wijs de kinderen erop dat dichters vaak gebruikmaken van vergelijkingen.

Afsluiting Deel schrijfpapier uit en laat de kinderen zelf een liefdeslied of -gedicht schrijven: over verliefdheid, of over het gevoel dat ze hebben voor hun vader of moeder, een vriend of vriendin, een huisdier of een ander dierbaar persoon of dier. Bespreek vooraf manieren om gevoelens te verwoorden, bijvoorbeeld door vergelijkingen te gebruiken en nieuwe woorden of uitdrukkingen te bedenken. Vraag na afloop op welke melodie de tekst zou kunnen worden gezongen. Hoe zou het lied dan klinken? Laat enkele kinderen hun liefdesgedicht of -lied lezend of zingend ten gehore brengen.

Extra Kun je ook iets vertellen zonder woorden? Bespreek dit met de kinderen. Op welke verschillende manieren en in welke situaties? Kun je sommige diepe gevoelens beter zonder dan met woorden uitdrukken? Verdeel de kinderen in groepjes en geef de opdracht om een situatie na te spelen waarin een non-verbale boodschap wordt gegeven en ontvangen. Wordt de boodschap door de andere groepjes ‘verstaan’? Bespreek ook de manier waarop de boodschap wordt gegeven en ontvangen.

lesmateriaal


Je bent zo mooi, vriendin van mij,

5

Fragment Judith Herzberg:

je bent zo mooi! Je ogen zijn duiven.

Ik heb je lief

Je ogen zijn leuker dan andere ogen

Uit: Hooglied

het lijken wel vogels duiven of zo

Ik zie hoe landen zich verscheuren

je wimpers de vleugels

Ik voel de kanker van cynisme

die even bewegen

Ik zie de mensen zonder dromen

je vliegt bij me binnen

Ze vluchten in goedkope luxe

als ik naar je kijk

En in de ontevreden steden

en jij kijkt naar mij tegelijk

b

jaagt de haat door oude straten De dreiging komt steeds dichterbij

Uit: Judith Herzberg, 27 liefdesliedjes

maar ik ik heb een medicijn Ik heb je lief Ik heb je liever liever dan mijn leven dan om het even wat Ik heb je lief Ik heb je liever Ik heb je liever liefste elke dag Wat ik ook wil zeggen

Als het om de liefde gaat,

jij krijgt mijn woorden klein Was ik maar een dichter

Onbeschreven

Misschien zing ik wel wat

dan kon ik dichter bij jou zijn

blijft het blad

ik niet durf te zeggen

Was ik maar jouw bloed

Er gebeurt te veel

of zeg ik maar wat

dat door jouw lichaam stroomt

geen tijd om het op te slaan

Ik niet durf te zingen

En alle woorden

Misschien heb ik wel

Dan sliep ik in jouw hart en woonde in jouw hoofd

die er zijn te vinden

mijn hoofd gestoten

Want ik heb je lief

houden zich schuil

aan de werkelijkheid

Ik heb je liever

als het over de liefde gaat

als het over de liefde gaat

dan om het even wat

Als het gaat

Als het gaat

Ik heb je lief

over de liefde gaat

over de liefde gaat

Ik heb je liever

wordt dan de zon

Liever liefste

de zon

elke dag...

de maan

Liever dan mijn leven

De liefde gaat Frank Boeyen

Stef Bos

De liefde gaat 43

les

6

bovenbouw


Jezelf moed inzingen

b

Levensbeschouwelijk perspectief Zwaar werk is vaak makkelijker vol te houden als erbij gezongen wordt. Zo putten de zwarte slaven in Amerika kracht en troost uit het zingen van negrospirituals.

Bedoeling De kinderen maken kennis met die liederen die het zware werk kunnen verlichten, in het bijzonder met de liederen die negerslaven zongen.

Wat je nodig hebt – voor ieder kind een kopie van het blad met lesmateriaal – een computer met toegang tot internet voor de liedjes bij de les en de vertaling van de liedjes (zie www. hemelenaarde.nl) – voor extra: computer met toegang tot internet – voor extra het lied Zing (zie pagina IV van het Liedkatern)

Opstap Vertel dat deze les gaat over liedjes om jezelf of anderen op te peppen. Bijvoorbeeld liedjes om anderen aan te moedigen of liedjes tijdens een lichamelijke activiteit (werken, lopen), bedoeld om de activiteit beter vol te kunnen houden. Herkennen de kinderen dat? Geef eventueel voorbeelden: liedjes tijdens de avondvierdaagse, voetballiederen, liedjes tijdens het schoonmaken). Wanneer zingen de kinderen zulke liederen? Welke liederen? Ervaren ze deze liedjes als ‘oppeppers’?

Kern

44

Vertel dat de slaven in Amerika vroeger ook liedjes zongen om de moed erin te houden. Deel het blad met lesmateriaal uit en lees eerst samen de achtergrondinfor-

matie. Laat de kinderen dan de tekst lezen van de twee liedjes. Laat ze de toelichting op de liedjes hierbij nog even afdekken. Laat beide liedjes horen(zie www.hemelenaarde.nl). Kunnen ze ontdekken welk lied een ‘werklied’ is en welk een ‘troostlied’? Bespreek dat het tempo en ritme van Pick a bale of cotton een goed werklied maakt. Swing low is veel rustiger. Bespreek dan de inhoud en betekenis van beide liederen aan de hand van de tekst op het blad met lesmateriaal en de vertaling van de liedjes. Beluister beide liederen na deze uitleg nog een keer. Vanwege de vele herhaling lukt het de leerlingen waarschijnlijk al snel om delen mee te zingen.

Afsluiting Leer het eerste couplet en refrein van Pick a bale uit het hoofd aan. Pas bij het refrein beurtzang toe: één kind zingt Oh lordy, anderen vullen aan pick a bale a day. Laat de kinderen het lied ook eens zingen terwijl ze erbij lopen en de bewegingen van het lied uitvoeren (bukken/ omdraaien). Merken ze dat het een goed werklied is?

Extra – Bekijk een filmpje waarin slaven vertellen hoe belangrijk de liederen voor hen waren om hun situatie vol te kunnen houden (zie www.hemelenaarde.nl). – Luister opnieuw naar het lied Zing. Pak het blad van de vorige keer erbij en laat in de liedtekst met een andere kleur aanstrepen over welke dingen de kinderen nog meer gepraat hebben. Vraag: waarover zingt dit lied niet, waar we juist wel over gehoord hebben in de lessen? Misschien kunnen ze dat couplet zelf schrijven. Laat ze daarna het lied nog eens meezingen.

lesmateriaal


6

S lavernij in Amerik a Vanaf de 17e tot in de 19e eeuw werden er mensen uit Afrika naar Amerika gehaald om gedwongen en onbetaald te komen werken op de plantages van de blanke kolonisten. De

Pick a Bale of Cotton

slaven zongen liedjes om het zware en eentonige werk op het land vol te houden. De slavenbezitters vonden dat prima,

Jump down, turn around to pick a bale of cotton

want hierdoor gingen ze meer geconcentreerd en sneller

Jump down, turn around to pick a bale a day.

werken. Soms mochten de slaven soms ook rustige, christelijke liederen zingen, geïnspireerd op de Bijbel. De slavenbe-

Oh Lordy, pick a bale of cotton,

zitters zagen er geen kwaad in en het gaf de slaven troost.

Oh Lordy, pick a bale a day.

b

Me and my gal can pick ... Me and my wife can pick… Me and my buddy can pick…. Me and my poppa can pick…

Swing low

Takes a might big man to pick…

Swing low, sweet chariot Coming for to carry me home Swing low, sweet chariot Coming for to carry me home I looked over Jordan and what did I see Coming for to carry me home A band of angels coming after me Coming for to carry me home Swing low sweet chariot is gebaseerd op een Bijbelverhaal over de ten hemel opneming van de profeet Elia. Volgens het verhaal werd hij opgehaald met een strijdwagen (2Kon.2,1-18).

Pick a bale gaat over het plukken van katoen. Voor dit werk

Het lied belooft de slaven een beter leven in de hemel, maar

werden veel slaven gebruikt. Het lied zit vol zelfspot. Volgens

gaat ook over vrijheid. Het is bekend dat dit lied is gebruikt om

het lied plukken de slaven een baal katoen, dat is 750 kilo, per

een geheime boodschap door te geven. De tekst verwijst naar

dag. In werkelijkheid plukte een snelle werker nog geen halve

de stad Jericho aan de rivier de Jordaan, maar dit stond

baal per dag. De herhaling in het lied benadrukt de eentonig-

symbool voor het stadje Ripley aan de rivier Ohio. Ripley was

heid van het werk.

een station van de Underground Railroad, waar gevluchte slaven werden opgevangen. Het lied gaf aan dat de kust veilig was. 45

meer over...


Meer over...

Boeken Wie zingt daar zo vals?

Whole world

Egel houdt van zingen, maar niemand vindt het mooi. Ook

Een prentenboek uit de nieuwe serie Rondjewereld, een wereld-

Nachtegaal niet, die hem zangles geeft. Toch richt ze voor hem

boekenfonds dat kinderen wil inspireren om verder te lezen,

een koor op waaraan alleen Wolf, Raaf en Hert willen meedoen.

dieper te zoeken en hun eigen creatieve talent te ontwikkelen.

Leuk prentenboek over het plezier van zingen, ook al heb je

De kinderen kunnen meekijken en meezingen met bekende

niet zoveel talent.

liedjes. De tekst van de liedjes is in het Engels. Inclusief een

Moritz Pets

meezing-cd.

Uitgeverij De vier windstreken (2006)

Fred Penner

ISBN 978 90 557 9485 0

Kwintessens Uitgevers (2009) ISBN 978 18 468 6043 0

De zingende trommel In dit boek staan bekende en minder bekende sprookjesachtige

27 liefdesliedjes

verhalen vanuit de hele wereld waarin muziek een belangrijke

De gedichten in dit boek zijn een bewerking van het Hooglied.

rol speelt. Muziek die verlokt en betovert, die je geluk brengt of

De schrijfster is erin geslaagd de gedichten van het Hooglied

je leven kan redden, maar die ook gevaarlijk kan zijn. Een echte

toegankelijk te maken, zonder afbreuk te doen aan het lyrische

aanrader om uit voor te lezen aan kinderen vanaf groep 3.

karakter ervan. De teksten zijn eenvoudig en daardoor goed te

Maria van Donkelaar en Martine van Rooijen

gebruiken in de bovenbouw.

Uitgeverij Lemniscaat (2004)

Judith Herzberg

ISBN 978 90 563 7627 7

Uitgeverij De Harmonie (1991) ISBN 978 90 616 9017 7

Het geheim van de keel van de nachtegaal Het bekende sprookje van Andersen, maar dan verteld door

Het Groot Kinderbijbelliedjesleesboek

het keukenhulpje. De Keizer van China heeft de tuin uit zijn

De lange titel van het boek zegt alles over de inhoud. In dit

dromen laten aanleggen. Hij laat ook een nachtegaal naar zijn

boek staan veertig verhalen uit de Bijbel. Bij elk verhaal hoort

tuin halen, want het gezang van een nachtegaal is het mooiste

een lied. Soms een bekend lied, soms helemaal nieuw. Met de

dat bestaat. Wanneer de keizer een kunstvogel cadeau krijgt,

cd bij het boek leren de kinderen spelenderwijs de nieuwe

vliegt de nachtegaal terug naar het bos. Een mooi kijken (voor)

liedjes uit het boek.

leesboek voor kinderen in de middenbouw.

Ria Borkent, Peter van Dijk e.a.

Peter Verhelst

NZV Uitgevers i.s.m. Uitgeverij Mozaïek (2007)

Uitgeverij De Eenhoorn (2008)

ISBN 978 90 239 9218 9

ISBN 978 90 583 8507 9

46

meer over...


S u g g e s t i e s v o o r B i j b e lv e r h a l e n 1 Bijbelverhalen uit Om te beginnen Een kind met bijzondere oren (Hanna’s lied), 1 Samuël 1 en 2, blz. 118-120 Saul is jaloers, 1 Samuël 16,18,19, blz. 140-142 Jeruzalem, een vrede-stad (lied voor Jeruzalem), 2 Samuël 6, blz. 147-148 Plaatsje maken voor de jongedame, Marcus 10, 13-16, blz.

Films

191-192

2 Bijbelverhalen uit Woord voor Woord Kikkerdril

Sauls fout, 1 Samuël 13, blz. 141-143

Max en Jesse gaan kikkerdril zoeken en beleven onderweg aller-

De speer, 1 Samuël 18, blz. 147-148

lei grote en kleine avonturen.

Psalmen, psalm 73 en 8, blz. 269-271

Geef de kinderen de volgende kijktip: met welk lied laten oma en Jesse horen dat ze heel blij zijn en welk lied maakt dat Max

3 Bijbelverhalen uit Het hoogste woord

en Jesse minder bang zijn? Voor de onderbouw.

De mantel van Saul, 1 Samuël 18-24, blz. 109-111

2009, 75 minuten

De laatste reis (Elia), 2 Koningen 2, blz. 125-126 Die mij door- en doorheeft, naar Psalm 139, blz. 159

Don

Lang leve God in de gloria!, naar Psalm 146, blz. 160

Don komt van een witte ‘kakschool’ op een gekleurde school

Het is om gek van te worden!, Hooglied 4, 1, blz. 162

terecht. Met behulp van zijn voetbaltalent weet hij een plekje

Zo raar gedroomd vannacht, Hooglied 5, 2, blz. 164-165

op de nieuwe school te veroveren. Diverse raps vervangen de

Zo kende ik mij nog niet, Hooglied 6, 12, blz. 166

dialogen.

Het slaat in als een bom, Hooglied 8, 6-7, blz. 168

Geef de kinderen de volgende kijktip: waarom zijn er twee raps

Maria, de moeder van Jezus (Maria’s lied), Lucas 1, blz. 194-196

die niet door de acteurs worden gezongen? Welke gevoelens worden in de andere raps uitgedrukt? Voor de middenbouw.

4 Bijbelverhalen uit Op weg

2006, 94 minuten

David speelt voor de koning, 1 Samuël 16, blz. 106 Jezus en de kinderen, Lucas 18, blz. 238

Jesus Christ Superstar Een musicalgezelschap trekt met een bus het land door om te

Bibliografische gegevens

zingen over het leven van Jesus. Met muziek van Andrew Lloyd

Kijkbijbel (Haarlem/Beernem: Nederlandsch Bijbelgenootschap/Vlaams

Webber en Tim Rice.

Bijbelgenootschap, z.j.) ISBN 90 6126 388 3

Geef de kinderen de volgende kijktip: wat is de titel van het

Bara van Pelt, Anja de Fluiter, Om te beginnen. Bijbel voor jonge kinderen

slaaplied en van het liefdeslied dat Maria Magdalena zingt?

(Hilversum/Baarn: NZV/Callenbach, 1997) ISBN 90 2660 907 8

Schrijf de enige gesproken tekst uit de film op. Waarom wordt

Baukje Offringa, Op weg. Verhalen uit de bijbel voor kinderen (Zoetermeer:

die tekst niet gezongen? Voor de bovenbouw.

Meinema, 1994) ISBN 90 211 3595 7

1973, 103 minuten.

Karel Eykman, Bert Bouman, Woord voor Woord. Kinderbijbel (Hilversum: Uitgeverij NZV, 101998) ISBN 90 6986 217 4 Imme Dros, Remco Ekkers e.a., Het hoogste woord. Bijbel voor kinderen (Hilversum: Kwintessens NZV Uitgevers, 2003) ISBN 90 6986 262 X

U kunt de Bijbels Kijkbijbel, Om te beginnen en Het hoogste woord bestellen bij Kwintessens NZV Uitgevers (tel. 033-460 19 40). 47

rondom de bron

In de rubriek Rondom de bron staan suggesties om samen met kinderen een moment van bezinning te beleven. Zo’n ervaring is een goede afsluiting van de lessenserie. In Rondom de bron staat steeds een inspirerend persoon, verhaal of ritueel centraal.

M ar ia

Rondom de bron Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met u. Zo klinkt de eerste regel van het gebed voor Maria. Een gebed dat al eeuwenoud is, en dat vroeger in het Latijn werd uitgesproken: Ave Maria… Gij zijt de gezegende onder de vrouwen, en gezegend is Jezus, de vrucht van uw schoot, zo gaat het gebed verder. ‘Gij zijt de gezegende onder de vrouwen,’ zei het nichtje van Maria, Elisabeth, toen ze bij haar op bezoek kwam. Elisabeth voelde hoe bijzonder dat moment was en zei: ‘Jij Maria, bent gezegend door God. Hij heeft jou uitgekozen om moeder te worden van zijn zoon.’ Het gebed gaat verder: Heilige Maria, Moeder van God, bid voor ons zondaars, nu en in het uur van onze dood. Maria is niet alleen moeder van Jezus, maar ook als een moeder voor de christenen. We bidden tot haar om steun en hulp. En we eren haar in een prachtig lied.

48

het altaar aan te steken en benoem wat er op het altaar te zien is. – Vertel over het Ave Maria, het lied/gebed dat zojuist geklonken heeft, gebruik hiervoor de tekst uit de bron. – Luister naar het Ave Maria van Schubert. – Laat kinderen uit de onderbouw vertellen over muziek uit de hemel en engelen die zingen en muziek maken (les 6). Laat kinderen uit de middenbouw vertellen over het gevoel van samen zingen in de kerk (les 1)en laat kinderen uit de bovenbouw vertellen over zingen voor God en Latijn als kerktaal (les 2). – Spreek samen het gebed uit. – Sluit af met het Ave Maria van Bach/Gounod en laat na het eerste couplet de leerlingen langs het altaar lopen voor ze de ruimte verlaten.

Uitbreiding – Lees het verhaal De aankondiging voor uit Licht dat nooit meer dooft (zie www.hemelenaarde.nl). – Lees een gedicht voor uit de rubriek Gedichten en gedachten in deze Hemel en Aarde. – Zing een Marialied dat de kinderen kennen. Kijk voor meer informatie over Marialiederen en gebeden op www.isidorusweb.nl.

Gebed

Gebed

Wees gegroet Maria,

Ave Maria,

Voorbereiding

vol van genade.

gratia plena

Creëer een Maria-altaar: plaats een tafel voor in de ruimte en kleedt die aan met een mooi kleed (wit en blauw zijn de kleuren van Maria), verse bloemen, veel kandelaars met kaarsen, een afbeelding van de annunciatie ( de engel Gabriël die Maria vertelt dat zij een kind krijgt, zie www.hemelenaarde.nl) en een beeld (of afbeelding) van Maria (zie www.hemelenaarde.nl).

De Heer is met U.

Dominus tecum.

Gij zijt de gezegende onder

Benedicta tu in mulieri-

de vrouwen.

bus,

En gezegend is Jezus,

et benedictus fructus

de Vrucht van Uw schoot.

ventris tui, Iesus.

Heilige Maria,

Sancta Maria, Mater Dei,

Moeder van God,

ora pro nobis peccatori-

bid voor ons, zondaars,

bus,

Verloop

nu en in het uur van onze

nunc et in hora mortis

– Laat tijdens het binnenkomen het Ave Maria van Bach/ Gounod horen. – Heet iedereen welkom, vraag kinderen de kaarsen op

dood.

nostrae.

Amen.

Amen.

onderbouw liedkatern


Lekker zingen \\ & . A1

zing-

& .

zin-

.

gen

.

gen

sa-

.

.

men

. .

.

sa-

men

zin-

& .

zin-

.

.

gen

sa-

gen

.

.

gen

sa-

. .

men

& .#

. -

zin-

gen

G7

& .#

. . " je

lied-

& .#

. van

-

D7

zin-

& .

zin-

gen

.

gen

.

sa-

.

sa-

men

. .

men

men

in

.

.

sa-

men

.

.

dan-

sen

gaan

. -

-

.

sa-

men

D

zin-

.

gen

. -

zin-

-

.

.

Lek-

ker

gen

.

Q.

ﬁjn

.

.

Lek-

ker

.

.

zo

,

mooi

leuk

.

aan

Lek-

. .

.

.

.

gaal

een

.

!

.#

ker

G7

.

D

-

maal

.

gen

.

,

C

Lek-

Een

C7

.

.

C

.

o

ker

G7

traan

gen

le-

Lek-

.

een

.

.

gras

!

ker

C

.

E

.

.

lek-

!

E

!

zin-

G7

.

het

met

ker

kras,

. .

je

.#

te-

. .

zin-

.

lied-

O-

nach-

de

.

sa-

je

!

een

. . O.

C

-

C

& .

.

met

. .

we

.

-

-

zingt

A3

als

al-

gen

& -

mus-

.

.

-

. -

zin-

lief

. .

kraai

.

E

C

!

F

D

gen

-

.

een

. .

zin-

een

.

gen

. .

men

D

een

.

.

als

. .

zin-

!

F

als

D

-

.

.

gen

. .

zin-

D

. .

zing-

.

.

Lek-

C

& .

B

.

.

.

.

.

C

& .

A2

.

.

Tekst: Jeroen Hoogerwerf Muziek: Bart Noorman

lied-

je

.

.

het

ein-

E

. .

met

.

de

een

!

G7

.

.

lach

.

.

van

de

ker

Lek-

.

ker

C

.

dag!

I

middenbouw liedkatern

h e m e l e n a a rd e winter 2010

Tekst: Jeroen Hoogerwerf Muziek: Bart Noorman

Een liedje van ons samen

Q Z Intro & \. . & m

&

Q

. . .

.

dag

in

valst

Q

van

&

al-

& II

le-

van

je

.

daar

-

zin-

.

maal

zingt

ons

.

.

sa-

men,

.

.

.

van

ons

sa-

. .

.

dag

van

el-

me-

we

.

in

ke

al-

le-

men

-

maal

dat

zing

.

.

.

neer

held

heeft

een

al-

le-

-

maal

ver-

je

.

dat

zingt

pas-

toor!

.

het

. .

.

een

.

.

Dit

niet

!

.

dan

al-

.

is

toch

zin-

.

der-

een.

!

.

dat

. . .

gen

we

de

.

als

. .

cup!

Dit

is

ke

C

gen

we

heel

.

stoer,

. . . .

ba-

het

G

. . . .

zin-

en

.

. . . . trou-

. .

el-

een... (refr.)

D7

de

2.

. .

club,

Am7

zingt

een

G

.

haal,

.

ie-

. . . . met

want

G

. .

D7

.#

leen,

D7

Am7

het

.

C

.

zingt

. . . .

. . . . van

en

koor,

. . . .

.

. .

school,

A7

liefst

gen

.

G

. .

ke

G

Am7

.#

de

. . . . van

.

.

El-

D7

D7

A7

best

.

. . .

.

.

kerk,

D

-

C

je

sport-

Q

. C

G

Q

Q

.

!

.#

. . . .

lied-

3.

.

G

lied-

Q

de

. . .

.

Q & . .

&

.

1.

Am7

Am7

&

.

A7

Refrein

&

.

G

zon-

Q

.

dour!

Dit

is

. .

en

een... (refr.)

het

middenbouw liedkatern


4.

& & 5.

& & 6.

& &

Q

G

. .

el-

ke

van

de

-

ti

ohm

shanti

. .

week

gaan

de

ke

smart-

lap

op

tee-

A7

Q

-

. . . .

hardst

van

al-

le-

maal

el-

ke

.

feest-

dag

van

het

A7

.

mooist

tras

. . . .

.

het

keer

op

. . .

vee,

die

Dit

.

jaar,

de

dan

gen

we

van

al-

le-

-

maal

.

zingt

luid

Dee- (b)

Jay (a)

. . . .

.

we

het

.

G

gen

en

een liedje...(refr.).

C

zin-

m

mee,

.

Am7

. . .

een... (refr.)

is

. . .

.

.#

Ohm

. . . .

zin-

!

weer,

G

. . . . toch

kens

!

.

C

D7

dan

tel-

E

. . .

keer!

Am7

zingt

. . .

.

D7

G

. .

. . . .

Am7

zing

. . . .

. .

G

man-

G

el-

Q

dag

. .

.

shan-

Q

werk-

.

A7

Q Q

. . . .

C

een

. .

psalm,

en

het

D7

.

het

.

met

.

veel

. galm!

. .

Dit

is

.

een ...

(refrein 2x)

III

bovenbouw liedkatern


BO

OZ &O \ . . . . . . . . . . Zing de

Tekst: Jos van Hest Muziek: Bart Noorman

Zing!

bla- ren op je

mond

. . . . . . . . . . . . . . . .

Zing een

liedje

voor je

hond

Zing het

water uit

de

kraan

Zing zo

F7

O &O .

hoog

.

.

.

.

.

als

een

so-

praan

.

.

.

.

. ond-

.

.

aan

ond-

.

.

aan

ond-

aan

.

.

Zing

op

.

.

F7

b

O &O .

.

zon-

dag

O &O .

in

de

.

kerk

.

.

.

Zing

op

BO

maan-

BO7

Hol- land Hup

O &O .

.

.

.

vo-

gels

uit

de

Zing de

.

re-

.

boom

EO

O &O . . . . . . . . drum en

met gi-

EO

O &O .

.

kren-

taar

.

ten

in

Zing voor

.

de

pap

ten

op

je

zang

in

.

.

Zing

de

de

God en

.

het

.

.

.

ster-

ren

van

de

. nacht

Cm7b5

en

ver-

driet

.

kleu-

up

.

ren

met el-

kaar

BO

aar

F

.

.

Zing

de

tre-

den

erk-

droom

. Q.

oom-

. up

.

. Q.

oom-

O.

up

.

een

Zing

. P.

erk-

.

in

O.

je

le-

ven

le-

vens lang

.

Q.

Zing

een

. BO

F

O . . . . . O . .# . . vreugde

erk-

.

werk

. P.

aar

.

.

.

van

de

trap

. . . . . . . . . ZIng

O &O .

drup

.

Eo

Cm7

IV

bij

.

oom-

de

. . ZIng de

.

.

Zing

met

. . . aar

.

Zing de

.

.

Zing

de

F7

O &O . . . . . .

&O

dag

. . . . . . Q.

EOm

.

gen

C7

EO

.

.

. . . . . . . . . . P. . . P.

leeuw van

no-

.

maar zing niet

Cm7

.

BO F

.

wijs-

ap-

. je

. pang

. als

BO

F7

. . . . .

steeds het- zelf- de

lied

. .

. ap-

pang

.

ap

. .

-pang

Zing

de

G7

. je

. acht-

P.

.

wacht

. ied

. acht-

. ied

.

.

Zing

van

. acht-

. lied

D

levensbeschouwing voor het basisonderwijs Lied Opgetild door een lied Zingen voor God Samen zingen Extra:

Recommend Documents