Drie jaar TUININDESTAD 2009-2011
LEVEN IN DE BUURT Resultaten, conclusies, PROJECTVOORSTELLEN
Samenvatting & Leeswijzer Tuinindestad heeft zich in de drie jaar van haar bestaan een bescheiden plaats verworven in de buurt. Allereerst bij onze directe buren uit Kostverloren en Schildersbuurt, maar bezoekers komen ook verder weg uit Paddepoel, Oranjebuurt en Vinkhuizen. Tuinindestad is een plaats waar planten worden gekweekt en verkocht, maar vooral ook een plaats waar activiteiten worden georganiseerd voor groepen kinderen, buurtbewoners en anderen. Een plek van onthaasting, waar mensen elkaar ontmoeten in het werk en gewoon, als buren en kennissen. In dit verslag beschrijven we kort de geschiedenis en de activiteiten om van daaruit te concluderen dat Tuinindestad veel potentie heeft, mogelijkheden om door te groeien. Het verslag eindigt met drie projectvoorstellen. Met draagvlak van organisaties en individuele bewoners uit de omliggende buurten zijn we voor de uitwerking van deze projecten in 2012 op zoek naar financiering. Historie Voorjaar 2009 kreeg Tuinindestad toestemming van de gemeente Groningen om het terrein aan de Friesestraatweg 137a te exploiteren. Per 1 september 2009 is de gebruiksovereenkomst vastgelegd in een huurcontract. Het terrein is 3555 m2 groot en omvat ook een kas van circa 24 x 14 m. Het terrein kent een lange geschiedenis. Veel buurtbewoners herinneren zich Koning, die er met veel succes orchideeën kweekte en verkocht. Een markante persoonlijkheid die als plantenjager de wereld rondtrok, zaden verzamelde en deze in Groningen tot eigen soorten veredelde. Na Koning is het terrein jaren verhuurd aan Voortman, een kweker uit Oranje (Drenthe) die veel publiek trok met zijn scherp geprijsde vaste planten en éénjarigen (vanaf een halve gulden, vermeldde het bord bij de toegang). De concurrentie met grote, landelijk georganiseerde tuincentra, werd te groot. Het terrein en het kassencomplex verkommerde, het tuincentrum was steeds vaker gesloten. Er dreigde een lege plek in de stad te ontstaan.
Tuinindestad heeft het terrein voorjaar 2009 overgenomen, met de intentie deze ‘bijzondere (beetje verborgen) plek aan de rand van het centrum, opnieuw tot bloei te brengen.’ Tuinindestad richt zich op de liefhebbers in de stad: ‘Mensen die graag neuzen en struinen en (soms) op zoek zijn naar bijzondere planten. Naast de verkoop van planten organiseren wij activiteiten gerelateerd aan het tuinieren of de tuin zelf.’ Omwonenden en bezoekers werden ook uitgenodigd met ideeën te komen. Activiteiten 2009 Tuinindestad is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en wordt gerund door Vivian van ’t Hoenderdaal en Frans Kerver. Bij de start waaiden, als vanzelf, de eerste vrijwilligers aan. Het voorjaar en de zomer van 2009 zijn gebruikt om het terrein op te schonen en de kas gebruiksklaar te maken. Investeringen in gereedschap en tuinmateriaal, de primaire aanleg van de tuintjes en de verkoopstalling. De gemeente zorgde ervoor dat het omsluitende hek (deels) werd vernieuwd en water, gas en elektrisch gebruiksklaar werd gemaakt. De grootste investering (ca 10.000 euro) betrof het winddicht maken van de kas. December 2009 is Tuinindestad voor het eerst open met de verkoop van Kerstbomen. Enkele schapen van de stadskudde grazen op het voorterrein en zorgen zo voor de passende sfeer.
Activiteiten 2010 Na een strenge, lange winter opent Tuinindestad haar poort in het voorjaar. Planten worden ingekocht op de veiling (mn éénjarigen) en betrokken bij een aantal specialistische kwekers (vaste planten). De verkoop krijgt een vliegende start met het Paasweekeinde. De columnist van het Dagblad vh Noorden blijkt ook op bezoek geweest; hij schrijft een stukje waarin de sfeer op Tuinindestad treffend wordt getypeerd (zie bijlage). Tuinindestad is geen tuincentrum met primair commerciële doelstellingen. Het wil voor alles blijven wat het al is: een ruw en ongepolijst stukje stadsnatuur, waar planten worden gekweekt,
onderhouden en verkocht zonder opsmuk. Een plek van onthaasting, waar klanten en bezoekers graag komen, omdat ze die rust herkennen. Een plek waar niets hoeft, maar veel kan. De band met de buurt wordt versterkt door deelname in wijkprogramma’s als Glurenbijdeburen (het wijkkkoor treedt op in de brandend hete kas) en Lentekriebels. De BSO Schildersbuurt schrijft enthousiast in op de eerste kinderactiviteiten (de Tulpenkoning, plantje poten, slakkenrace, etc.). Op vier zondagmiddagen worden open activiteiten georganiseerd (Konijnen knuffelen). De buurt geniet van de try-out van Different Trains. The Kid, een stomme film van Charly Chaplin wordt vertoond met live muziek.
In de tuin werken inmiddels een drietal vaste vrijwilligers en een gesubsidieerde arbeidskracht. Allemaal mensen die zelfstandig hun plek op de Tuin hebben gevonden. Vrijwilligers die meer aandacht en begeleiding nodig hebben haken na een korte periode weer af. Een tweetal ‘overburen’ heeft hun eigen ‘squarefoot’ moestuin ingericht op het achterterrein. Marijke de Beij (www.dehoutfantast.nl), kunstenares uit de buurt, kiest de Tuin uit om haar werk ten toon te stellen. In de winter verkoopt Tuinindestad ‘adoptie-kerstbomen’. Kerstbomen die worden gekweekt op een compacte kluit en daarom, na gebruik in de huiskamer, weer kunnen worden herplant (www.adopteereenkerstboom.nl). De kerstboom is van wegwerpproduct weer een levende plant geworden. Het initiatief komt volop in de belangstelling van lokale en regionale pers. Bureau Stadjerspas haakt aan met een kortingsactie. Het publiek is razend enthousiast, de 120 bomen worden allemaal bij reservering verkocht. Activiteiten 2011 Maart 2011 start het tuinseizoen. Tuinindestad verkoopt nu ook ecologische planten (met SKAL-keurmerk) en biologische mest en tuinaarde. De inkoop is
beter gericht, liever minder (in volume) van meer (bijzondere) soorten. Tuinindestad breidt haar netwerk in de duurzame kwekerswereld uit. In het voorjaar richt Tuinindestad in samenwerking met buurtbewoners 50 ‘squarefoot-gardens’ in op het naastgelegen ACM-terrein. De AChtertuiM (www.achtertuim.nl) is een initiatief van Lefier. De doelstelling is feitelijk identiek: voorkomen dat deze kanaalzone tot lege, verlaten plek vervalt. Laten zien wat je met dit soort overgebleven, restplekken in de stad kan doen. Mensen activeren en verbinden. Het initiatief krijgt in het najaar een vervolg met kinderactiviteiten, zoals Tuinindestad deze ook aan de opvang in de buurt aanbiedt. Een vrijwilliger vertrekt: zij is, mede door haar werk in de tuin, hersteld van een burnout en start in een nieuwe baan. Tuinindestad verliest haar enige vaste medewerker; hij kan aan de slag in een reguliere baan bij een zorgkwekerij. Nieuwe medewerkers starten in september in een re-integratietraject bij Tuinindestad. Twee vrijwilligers (WIA en Wajong) blijven een vast aantal dagdelen werken bij Tuinindestad: groene fitness. Buurtbewoners hebben de Tuin nu ontdekt als plek om activiteiten en bijeenkomsten te organiseren. Hillie Schotanus organiseert haar maatschappelijke opstellingen. Kerst 2011 staan er 200 kerstbomen klaar voor adoptie. Mogelijk kan dit aanbod in de toekomst worden uitgebreid.
Conclusies Na drie jaar werken in en aan Tuinindestad is duidelijk dat: • Buurtbewoners en direct omwonenden blij zijn met de activiteiten op deze plek, fijn dat er leven is in de brouwerij. Een aantal klanten keert regelmatig terug of zoekt het terras op, puur voor de gezelligheid. • Het werk op de tuin bij kan dragen aan re-integratie, ziekteherstel en/of maatschappelijke participatie, op voorwaarde dat mensen redelijk zelfstandig, vanuit eigen motivatie kunnen werken • De tuin aanvullende activiteiten kan bieden, voor de (kinder)opvang in de omliggende buurt. Zeker waar deze over weinig of geen buiten(speel)ruimte beschikken. Met de kinderen komen ouders en groot-ouders mee. Activiteiten kunnen zich verbreden naar een open aanbod naar de omliggende buurten. Deze potentie willen we benutten en in een aantal ideeën (deelprojecten) uitwerken. Er is tijd nodig om van idee tot plan te komen en om vervolgens deze plannen uit te voeren. We zullen deze deze tijd ergens moeten ‘kopen’. Alle plannen kunnen in nauwe samenwerking met betrokken buurtbewoners en wijkorganisaties worden uitgevoerd. Bij een akkoord op de ontwikkeling en (tijdelijke) inrichting van Tuinindestad gaan we uit van een drietal aannames: • Het terrein kent een woonbestemming (intensieve laagbouw); in de huidige economische situatie is echter niet te verwachten dat een bouwplan binnen komende 5 jaar kan worden gerealiseerd. • Ervaring van de afgelopen 2 jaar heeft geleerd, dat de verkoop van planten, te weinig inkomsten genereert om het tuincentrum rendabel, minimaal kostenneutraal te exploiteren. Kas en terrein zijn niet commercieel uit te baten. Grote investeringen kunnen binnen het huidige bestemmingsplan ook niet worden gedaan (onzekerheid over terugverdientijd). • Huidige activiteiten van Tuinindestad, voor verschillende doelgroepen, dragen bij aan de levendigheid en leefbaarheid in de stad, meer direct, de omliggende buurten. De waarde hiervan kan alleen maar stijgen bij verdere (tijds-)investering.
Hierna volgt een eerste uitwerking van de ideeën in (deel-)projectplannen.
PROJECT 1: GROENE FITNESS De tuin en het werk dat er ligt is voor een specifieke groep mensen het ideale aanbod om te reïntegreren en/of te blijven participeren. De tuin biedt vrijwilligers de ruimte om eigen keuzes te maken. In aard van de werkzaamheden, in tijdsinvestering en in werktempo. De enige afspraak die bindend is, zijn de dagdelen waarop iemand komt. Deze afspraak zorgt voor rust en structuur. Tuinindestad biedt ook geen expliciete begeleiding. Dit zorgt voor een gelijkwaardige verhouding. Vrijwilligers voelen zich niet bekeken, beoordeeld of aangestuurd. Iedereen die op Tuinindestad werkt, doet dit vanuit een eigen innerlijke motivatie. Tekortkomingen en belemmeringen zijn geen aanleiding of onderwerp van bespreking. Mensen dragen bij naar eigen inzicht en eigen kunnen en, door de gelijkwaardige verhoudingen, houden ze hun zelfstandigheid, zelfbeschikking en zelfrespect.
Het is onze overtuiging dat het vooropstaan van de eigen keuze in combinatie met de gelijkwaardige verhouding zorgt voor een werksfeer waarin iedereen die hier werkt kan ontspannen. Je werkt, maar hoeft geen verantwoording af te leggen. Die paradox heeft er toe bijgedragen dat een tweetal mensen (opnieuw) in het reguliere arbeidsproces is terechtgekomen. Twee andere vrijwilligers, vanuit een situatie van (gedeeltelijke en/of tijdelijke) arbeidsongeschiktheid, veel werk verzetten en, naar eigen zeggen, zich hierdoor ook elders vrijer bewegen. Ze blijven meedoen. In september 2011 zijn twee werknemers vanuit een regeling gestart. De aard van het werk, tuinieren, zorgt ook voor lichamelijk en psychisch herstel. Het bezig zijn met planten, bloemen; buiten, in een natuurlijke omgeving bevordert het evenwicht, de balans tussen lichaam en geest. We noemen het groene fitness.
Omgekeerd blijkt ook dat mensen, zeker jongeren, die veel begeleiding nodig hebben snel afhaken. Zelfstandig werken vereist wel voldoende basisvaardigheden. Tuinindestad wil graag ruimte blijven bieden aan mensen die hier willen werken. Niet door zichzelf om te vormen tot zorgkwekerij of reïntegratiebedrijf, maar gewoon door zichzelf te blijven en door te groeien. Werk is er volop: • Ontwikkeling stadstuintjes tot aantrekkelijk buurtontmoetingsplek (terrassen) • Ontwikkeling en specialisatie eigen (biologisch) kweekprogramma • Onderhoud en verkoop planten • Algemene klussen- en onderhoud
NODIG • professionaliseren faciliteiten: keuken, toilet, verwarmd verblijf/activiteitenruimte • uitbreiden capaciteit elektriciteit en water • schone grond (afgeschermd van ondergrond) • investeren in gereedschap • investeren in communicatie (netwerken, reclame, free publicity, website) PARTNERS • gemeente (sociale dienst/uwv, herintreding, participatie) • Stiel (vrijwilligerswerk, participatie) • Zorgkantoor, zorgverzekeraars (ziekteherstel, re-integratie)
DOELEN • Veiligstellen van het tuincentrum als plaats voor arbeidsintegratie en maatschappelijke participatie • Uitbouwen van het tuincentrum tot duurzame kwekerij, die minimaal kostenneutraal kan worden beheerd • Uitbouwen tuin als aantrekkelijke plek voor (informele) ontmoeting KOSTEN • Vaste lasten (huur etc) terrein • Onkosten vrijwilligers (koffie, thee, etc) • Investeringen materiaal • Investeringen communicatie • Uren coördinatie en beheer
PROJECT 2 NATUURSPEELPLAATS Het terrein van Tuinindestad is ruw en onontgonnen. Niet strak getrokken of bewust vormgegeven. Er staan bomen (om in te klimmen), struiken (om je in te verbergen), een tuinhuis (als eigen hut), een trampoline van de buurvrouw, die zelf geen plek heeft in haar eigen tuin….Voor een groot deel van de kinderen vormt dit de aantrekkingskracht. Je kunt hier rennen, je verstoppen, met water spelen, gillen, dingen timmeren en weer afbreken, etc. Een vrijplaats met voldoende ‘loze’ ruimte; waar je jezelf kan uitlaten, waar je eigen fantasie de motor is van het spel. Een ruimte ook die je continue (opnieuw) kan vormgeven. Rotterdam kent de Speeldernis (www.speeldernis.nl), een vergelijkbaar terrein langs de spoorlijn. Een strook grond met bosjes, water (veel water), zand en kleine heuvels. Een afwisseling van kruipdoor-sluipdoor routes en open plekken, aan of van het stroompje af, dat het terrein kronkelend doorkruist. Er is een vuurplaats gebouwd en er lopen kippen rond. Her en der staan houten picknicktafels, voor de ouders. De kinderen spelen….allemaal.
NODIG Tuinindestad wil haar terrein ook op een dergelijke manier omvormen. Veel is er niet nodig: • een bulldozer om grond te verzetten • een pomp om water uit het kanaal in te laten stromen • zand voor langs het water • hout en andere rest materialen om mee te bouwen • gereedschap • Handen van vrijwilligers PARTNERS • scholen en instellingen voor kinderopvang, die behoefte hebben aan buitenruimte (en dieren) • buurtbewoners (kinderen en hun ouders) die mee willen helpen in opbouw en onderhoud DOELEN • Het terrein gebruiken waar het nu al voor bestemd lijkt! KOSTEN • Inzet machines (bij aanleg) • Materialen • Uren coördinatie en beheer • Onkosten vrijwilligers
PROJECT 3 DUURZAME/ECOBOUW De gemeente en woningbouwcorporaties willen de kanaalzone inrichten als een plek waar jongeren en jonge gezinnen zich graag vestigen. Bij voorkeur moet er ook plek zijn voor startende bedrijven (in de creatieve sector), bedrijvigheid die zich met wonen laat combineren. Oude bedrijven zijn in de laatste 10 jaar vertrokken, plannen gesmeed, maar wat achterblijft zijn voorlopig lege plekken. Kaalslag, die verdere verloedering aantrekt. Bouwplannen zijn langdurige en kostbare projecten. Binnen de visie op stadsontwikkeling proberen grote marktpartijen de gewenste bestemming in te vullen. Bewoners, toekomstige gebruikers, andere betrokkenen worden meestal pas betrokken als er een concreet plan in ver doorgevoerd stadium klaar ligt. Een proces dat van bovenaf gestuurd word. De wereld is sinds de economische crisis veranderd. Kapitaal stroomt niet meer, bouwprojecten komen niet of moeizaam van de grond. Stilstand dreigt. Wat als we het bouwproces omkeren en tegelijk meenemen dat er • Weinig tot geen geld is • Duurzame bouw (met restmaterialen) de voorkeur heeft • Ideeën van omwonenden of andere betrokkenen in experimenten kunnen worden omgezet • Mits zij ook handen leveren • En de bestemming tijdelijk is.. Tijdelijk bouwen aan de kanaalzone kan een vervolg geven aan projecten als Duurzaamste stad en Eetbare stad. In Zwolle is op een vergelijkbare loze plek De Nooterhof ontstaan. Een plek waar veel te zien en te beleven valt (www.doeparknooterhof.nl) Het theehuis is een voorbeeld van duurzame bouw, op basis van restmaterialen: het Earthship.
We hoeven natuurlijk niet groot te beginnen. Tuinindestad heeft behoefte aan een verwarmd winterverblijf. De bestaande kas kan als basis dienen voor een eerste duurzame bouwwerk zijn, op basis van hergebruik van restmaterialen. Een tweede wens is een Openluchttheater op het achterterrein (toch uniek voor de stad). Tuinindestad kan verzamelplaats zijn voor verdere ideeën en invulling van de kanaalzone. NODIG • Kennis over bouwen en bouwprocessen • Kennis over duurzaam bouwen • Handen van vrijwilligers PARTNERS • Transition Town • Duurzaam bouwen • Gemeente (RO/EZ) • Woningbouwcorporatie (Huismeesters, Lefier, ..) • DOELEN • Gebruiken van de tijd om dreigende kale plekken langs het kanaal tot leven te brengen en te benutten. KOSTEN • Kennis en materialen • Uren coördinatie en beheer
SAMENVATTEND De afgelopen tweejaar heeft aangetoond dat Tuinindestad voldoende potentie heeft als: • plaats voor arbeidsintegratie en maatschappelijke participatie (groene fitness) • (natuur-)speelplaats voor kinderen • plaats voor ontmoeting, gericht op omliggende buurten (incl. plantencentrum) Het benutten van deze potentie kan alleen als er voldoende tijd en mankracht is om de ingezette activiteiten uit te bouwen. De commerciële activiteiten bieden op korte termijn, onvoldoende perspectief om Tuinindestad te exploiteren. Derhalve: VOORSTEL Tuinindestad heeft voor de duur van een jaar financiering nodig om de continuïteit te waarborgen. In dat jaar zoekt Tuinindestad partners om de projecten tot concrete plannen (incl. planning, begroting en kostendekking) om te bouwen. Tuinindestad neemt hiervoor kosteloos, de coördinatie op zich. De kosten bedragen circa 1000,= euro per maand (huur, water, licht, verxzekeringen, primair onderhoud); 12.000 euro op jaarbasis (nb cijfers op basis van de exploitatie en jaarrekening uit 2010 en 2011). Naast continuïteit van Tuinindestad is er een budget nodig om de uitvoeringskosten van de projecten te dekken: communicatie, reiskosten, bureaukosten. Wij vragen hiervoor 6.000,= euro. Uitwerking van deze plannen moet Tuinindestad een financieel gezonde basis geven, zodat deze zelfstandig, minimaal kostendekkend kan voortbestaan. DRAAGVLAK Tuinindestad is een maatschappelijke onderneming. De initiatiefnemers zijn de uitdaging aangegaan om deze bijzondere plek aan de Friesestraatweg te laten groeien en bloeien. Voor het genot dat ze er zelf aan beleven, in de overtuiging dat ook anderen, bewoners uit de stad er plezier aan hebben. Wij zijn overtuigd dat wij onder organisaties en individuele bewoners in de omliggende buurten voldoende steun weten te werven. De plannen en deze aanvraag worden dan ook gesteund door: (invulling feb/mrt 2012)
Bijlage TUINDEPERS DvhN: biologische kerstbomen
column Dagblad vh Noorden: Feestindestad
