Les 10: Hoe zeg ik “nee” Lesoverzicht
Lesdoelen: Kinderen weten het verschil tussen prettige en onprettige situaties en kunnen deze herkennen. Kinderen weten dat ze onprettige aanrakingen mogen weigeren. Kinderen weten waar ze voor steun of hulp terecht kunnen. Kinderen leren hun grenzen op verschillende manieren te uiten en respect te hebben voor de grenzen van de ander.
Benodigdheden: Basis • Kopieerblad
18
Prentenboeken: Nee, Sanderijn van der Doef & Marian Latour, Ploegsma, 2011. Nee zeggen mag. Melanie Meijer & Iva Bicanic, Nino, 2010 Knuffel heeft zorgen. Katrin Meier, De VriesBrouwers, 1997. Het NEEmannetje. Edith Schreiber-Wicke. VriesBrouwers, 2002
60
Werkvormen: Basis 10.1 Nee zeggen met stem en lichaam Uitbeelden Klassikaal 15 min 10.2 Wat zou jij doen als....? Uitbeelden Klassikaal 25 min 10.3 Leuke geheimen en niet leuke geheimen Kringgesprek Klassikaal 10 min 10.4 Luisteren als een ander nee zegt Kringgesprek met illustraties Klassikaal (digi) 20 min
Lesintroductie “We hebben in de vorige les gesproken over fijne en prettige manieren om jezelf en een ander aan te raken. We gaan nu kijken naar situaties die misschien minder prettig zijn of voelen. In onprettige situaties is het belangrijk dat je laat merken dat je iets niet fijn vindt. Je kunt het tegen iemand zeggen, maar je kunt ook je lichaam gebruiken om het te laten merken. Laten we eens kijken hoe we dit kunnen doen.”
Werkvormen 10.1 Nee zeggen met stem en lichaam • Vertel de kinderen dat je altijd nee mag zeggen als je iets niet fijn vindt en dat het heel belangrijk is dit ook duidelijk te maken. • Je kunt dit doen door iets te zeggen; hierbij gebruik je je stem. Maar je kunt ook je lichaam gebruiken om te laten zien dat je iets niet wilt. Je kunt boos kijken, weglopen, jezelf groot en sterk maken, de ander wegduwen. Laat aan de hand van de volgende twee voorbeelden zien hoe je gebruik kan maken van je stem, lichaam en gebaren: ► Voorbeeld 1: jouw zusje, klasgenootje of vriendje begint jou te kietelen en jij vindt dat niet fijn. Je kunt dan reageren met: “Nee, niet doen”, of “ik vind het niet fijn als jij mij kietelt. Stoppen alsjeblieft.” (Beeld dit uit met een duidelijke stem, een assertieve houding en duidelijke gebaren). Soms gaat iemand toch door met kietelen. ° Wat kun je dan doen? (Bijvoorbeeld wegduwen, weglopen of hard gillen.) Voorbeeld 2: Jouw klasgenootje/vriendje vraagt jou om na school bij hem te komen spelen. Maar jij wilt graag thuis spelen. Je kunt dan bijvoorbeeld zeggen: “Nee, ik wil niet bij jou spelen. Ik wil vandaag graag thuis spelen.” (Beeld dit uit met een assertieve houding en stem.) • Leg uit dat het niet altijd gemakkelijk is om nee te zeggen. Soms ben je misschien bang dat de ander boos wordt of wil je de ander niet teleurstellen. Toch is het belangrijk dat je niet iets doet wat voor jou niet prettig voelt. Laten we daarom gaan oefenen om nee te zeggen met onze stem en ons lichaam. • Bespreek op welke manieren je allemaal nee of stop kunt zeggen (bijvoorbeeld een vriendje trekt de hele tijd aan je trui en wil dat je meegaat).
►
° Nee zeggen als je boos bent. Hoe klinkt dat? ° Hoe kun je met je lichaam laten zien dat je boos bent? (houding, gebaren) ° Kan iemand het voordoen? • Leg uit dat een boze nee kort en krachtig klinkt of juist lang en hard. • Geef een voorbeeld van een situatie (bijvoorbeeld een vriendje geeft je steeds een duw) en vraag alle kinderen heel hard nee te zeggen als ze boos zijn. ° Nee zeggen als je verlegen bent. Hoe klinkt dat? ° Hoe laat je met je lichaam zien dat je verlegen bent? ° Kan iemand het voordoen? • Leg uit dat een verlegen nee zacht klinkt. • Geef een voorbeeld en vraag de kinderen om te laten horen hoe een verlegen nee klinkt: ° Nee zeggen als je bang bent. Hoe klinkt dat? ° Hoe laat je met je lichaam zien dat je bang bent? ° Kan iemand het voordoen? • Leg uit dat een bange nee een beetje beverig klinkt. • Geef een voorbeeld van een situatie en vraag de kinderen om te laten horen hoe een bange nee klinkt.
61
° Is het gemakkelijk om een ander te laten merken dat je iets niet wil? ° Waarom wel/niet? ° Wanneer wel/niet? • Benadruk het belang van grenzen aangeven als het niet (meer) prettig voelt, ook al is het moeilijk om een ander teleur te stellen; ook al ben je bang dat de ander boos op je wordt. 10.2 Wat zou jij doen als....? • Nu we weten hoe we kunnen laten merken dat we iets niet willen of niet fijn vinden, gaan we eens kijken naar verschillende manieren om dit kan laten zien. • Lees de volgende situaties voor. Vraag per situatie een aantal kinderen om hun eigen reactie op de situatie uit te beelden. Stimuleer de kinderen gebruik te maken van hun stem en/of hun lichaam. Na school ga je samen met je beste vriendje/vriendinnetje spelen. Jouw vriendje/vriendinnetje vindt jouw nieuwe computerspelletje erg leuk en wil hem mee naar huis nemen. Jij wilt dat niet. Wat zeg je tegen je vriendje/vriendinnetje? ► Je bent samen met jouw vriendje/vriendinnetje in de zandbak aan het spelen en opeens gooit hij/zij zand naar jou. Jij vindt dit niet fijn. Wat zeg je tegen je vriendje/vriendinnetje? ► Jullie zijn op visite bij jouw oom en tante. Jullie zitten gezellig om de tafel taart te eten. Jouw tante wil dat jij bij haar op schoot komt zitten, maar jij wilt dit niet. Wat zeg je tegen jouw tante? ► Je bent samen met vriendjes uit de buurt in de speeltuin aan het spelen. Een oudere jongen vraagt of je mee gaat naar het speelhuisje maar jij voelt je niet op je gemak bij hem. Wat zeg jij tegen deze oudere jongen? ► Je bent bij een vriendje/vriendinnetje thuis aan het spelen. Hij/zij wil doktertje spelen maar jij wilt dat niet. Wat zeg tegen jouw vriendje/vriendinnetje? ►
° Welke situatie vind je het meest lastig om nee tegen te zeggen? Waarom? • Vraag de kinderen, nadat ze een paar reacties hebben gezien, te kiezen op welke manier zij zouden reageren in een dergelijke situatie.
Tip: Kinderen mogen ook zelf situaties inbrengen die ze niet zo leuk vonden of die hen het gevoel gaven dat er iets niet pluis was.
Tip: Als kinderen niet adequaat reageren, laat dan zelf mogelijke reacties zien.
Tip: Zorg er voor dat na het bespreken van de situatie van doktertje spelen de volgende regels aan bod komen: • Doe nooit iets wat je niet fijn vindt. • Doe alleen dingen die je beiden leuk vindt om te doen. • Doe elkaar geen pijn. • Stop niks bij elkaar naar binnen (in je oor, je mond, je billen etc.) • Leg uit wat de regels zijn op school, bijvoorbeeld tot hoever ze zich uit mogen kleden. Leg ook uit dat deze regels niet bij iedereen thuis hetzelfde zijn. Misschien mag je je bij het ene vriendje helemaal uitkleden, terwijl dat bij jou thuis niet mag. Doe nooit iets wat je niet fijn vindt.
62
Tip: Hoe u zelf in de klas kunt reageren op doktertje spelen: • Blijf rustig • Een heftige reactie van u geeft ook een heftige reactie van de kinderen • Toon belangstelling en luister • Stel eventueel vragen ter verheldering. • Probeer het gedrag bij te sturen als u dat noodzakelijk vindt • Leg uit wat ‘hoort’ (wanneer/waar) Denk aan uw eigen opvoedcontext (normen en waarden) en hetgeen het kind van huis uit leert/mogelijk meekrijgt.
• Leg uit dat nee betekent: ° Stop ° Stop, hou op met…….. ° Ik wil dit niet. ° Ik wil liever iets anders namelijk…... ° Door nee te zeggen laat je horen wat je wilt. 10.3 Leuke en niet leuke geheimen • Leg uit dat je in sommige onprettige situaties een raar gevoel kan krijgen. Misschien voel je dat in je buik. Een gevoel dat iets niet helemaal pluis is. ° Kennen jullie dat gevoel? ° Heb jij dat gevoel wel eens gehad? ° Wanneer en in welke situaties? ° Hoe ben je hiermee omgegaan? • Benadruk dat op het moment dat iemand iets van je wil wat jij niet wilt, je dat tegen hem of haar moet zeggen. Als dat niet lukt, kun je ook altijd weglopen of het tegen iemand vertellen die je vertrouwt (jouw papa/mama/juffrouw/meester/of iemand anders). Dat kan opluchten en een ander kan je misschien helpen zodat het niet nog een keer gebeurt. ° Aan wie zou jij vertellen het als er iets onprettigs gebeurd was? Aan wie zou jij vertellen dat iemand iets met jou wil doen wat jij niet fijn vindt? • Benadruk dat kinderen altijd naar jou of iemand anders die ze vertrouwen toe kunnen komen voor hulp als er iets gebeurt of gebeurd is dat ze niet fijn vinden. • Praat met de kinderen over ´leuke geheimen´ en ´niet leuke geheimen´.
Tip: Leuke geheimen zijn geheimen die je aan niemand hoeft te vertellen (bijvoorbeeld als je een kadootje voor je moeder hebt) en niet leuke geheimen moet je altijd vertellen (bijvoorbeeld als iemand iets naars met je heeft gedaan en wil dat je dat aan niemand vertelt).
63
Tip: Gebruik voor dit gesprek de prenten en tekst uit het boek NEE van Sanderijn van der Doef.
10.4 Luisteren als een ander nee zegt • Mensen en kinderen kunnen ook nee tegen jou zeggen. Als iemand nee tegen jou zegt, betekent dit dat hij of zij iets niet wil. Mensen zeggen geen nee om jou boos te maken, maar omdat ze iets echt niet prettig vinden. Daarom is het belangrijk om naar elkaar te luisteren. • Vraag aan de hand van de illustratie op het digibord ( 16) of op het kopieerblad ( 18) wat ze in onderstaande situaties zouden doen. Wat zie je? Wat gebeurt er op de illustratie? (Illustratie 1) Je vindt de hijskraan van je vriendje zo mooi dat je hem wilt meenemen naar huis. Maar je vriendje zegt nee. ► (Illustratie 2) Jouw vriendinnetje heeft een lange vlecht en jij zit daar mee te spelen. Soms trek je er even aan om haar te plagen. Jouw vriendinnetje zegt dan: “Nee, doet dat nou niet. Ik vind het niet fijn als je aan mijn vlecht trekt.” ► (Illustratie 3) Je vriendje wil niet dat jij met zijn auto speelt. Hij zegt: “Nee, jij mag niet met mijn auto spelen, die is van mij.” ► (Illustratie 4) Jij bent met je vriendinnetje aan het spelen en je geeft haar een duw. Ze zegt: “Nee, niet doen!” ► ►
° Wat zou jij in zo’n situatie doen/zeggen? (laat de kinderen hun reactie uitbeelden) • Leg ter afsluiting uit dat het belangrijk is om te luisteren als een ander nee tegen jou zegt. Als iemand nee zegt, betekent dat: stop, ophouden! Of: niet doen, afblijven. Nee betekent: dit wil ik niet. Ook al wil je soms doorgaan, is het beter om te stoppen als iemand nee zegt. Jij wilt toch ook dat iets stopt als jij nee zegt?
Afsluiting “Het is belangrijk om duidelijk nee te zeggen of duidelijk te laten merken als je iets echt niet wilt. Als iemand iets met jou doet wat jij niet fijn vindt, is het belangrijk dat je je verhaal bij iemand kwijt kunt die je vertrouwt (bijvoorbeeld je moeder, zusje, leerkracht, etc). Als het gedrag niet stopt, moet je hulp zoeken om te zorgen dat het niet nog een keer gebeurt.” Benadruk dat kinderen altijd naar jou (of iemand anders die ze vertrouwen) toe kunnen komen voor hulp als er iets gebeurt of gebeurd is dat ze niet fijn vinden. Maar zeg ook dat het belangrijk is om te luisteren als een ander nee tegen jou zegt. Nee betekent: stop, ik wil niet, ik wil liever iets anders.
64
18
