Leren schrijven via internet
Digitale schrijfcentra van universiteiten Wim Blokzijl - Instituut voor Techniek en Communicatie, Technische Universiteit Delft Onderzoeksverslagen, literatuurverslagen en adviesrapporten: studenten moeten allerlei academische teksten kunnen schrijven, en daarvoor krijgen ze cursussen aangeboden. Vaak gaan die gepaard met een adviesboek, maar het kan ook anders. Twee universiteiten en een hogeschool gebruiken internet bij hun schrijfonderwijs. Hoe werkt dat? En hebben niet-academische schrijvers er ook iets aan? Studenten schrijven belabberd. Dat is misschien een vooroordeel, maar dan toch één waar op z’n minst een kern van waarheid in zit. Zo stelde de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen in 1998 ronduit dat afgestudeerden in de geesteswetenschappen slecht schrijven, “zowel in het Engels als in het Nederlands”. In hetzelfde jaar constateerde de Maastrichtse universiteitskrant Observant dat voor het gros van de studenten schrijven “een grote hobbel” vormt: “Kromme zinnen, ambtelijke taal, overbodig vakjargon; de eerste versies van hoofdstukken staan er vaak bol van. Ook de opbouw laat vaak veel te wensen over.” Hoewel er af en toe nog weleens een zorgwekkend bericht opduikt (zie bijvoorbeeld het krantenbericht op deze pagina), is er Studenten moeten de laatste jaren gelukkig wel iets verbeterd. In heel Nederland worden universiteits- en hogeop schrijfcursus schoolstudenten op schrijfcursus gestuurd. Bovendien moeten ze een schrijfadviesboek aanDonderdag 27 februari, TILBURG schaffen. Maar daarmee zijn de problemen niet De rechtenfaculteit van de Universihelemaal opgelost. Want een ander vooroordeel teit van Tilburg stuurt 47 studenten over studenten is dat ze geen boeken meer leop schrijfcursus. De faculteit wil de zen, en hun wijsheid liever van internet halen. gebrekkige schrijfvaardigheid van de Ook dit is niet helemaal onwaar. Veel studenten studenten in een vroeg stadium aangrijpen inderdaad direct naar de internetzoekpakken. Daarnaast wil de faculteit een einde maken aan de klachten van machine Google als er weer eens moet worden werkgevers. Dat meldt het universigezocht naar informatie voor een verslag. teitsblad Univers donderdag. Online-schrijfadvies Eindhovens Dagblad, 27-02-2003 Drie Nederlandse opleidingen spelen in op de populariteit van het web door een deel van hun schrijfonderwijs erop aan te bieden. Dit gebeurt met zogenoemde schrijfcentra: websites met schrijfadviezen, op maat gemaakt voor studenten. De Rijksuniversiteit Groningen heeft de website www.rug.nl/noordster opgezet. Het andere schrijfcentrum, www.worldwidewriting.com, is ontstaan uit een samenwerking van de Katholieke Universiteit Nijmegen en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Meer van zulke Nederlandstalige schrijfcentra zijn in ontwikkeling. De beide schrijfcentra zijn in de eerste plaats beknopte, digitale versies van traditionele schrijfadviesboeken. Dat is financieel gezien interessant: adviesboeken zijn vaak duur – veertig à vijftig euro ben je al snel kwijt – maar de websites kunnen © 2003 - Wim Blokzijl, TU Delft
1
vaak duur – veertig à vijftig euro ben je al snel kwijt – maar de websites kunnen tegen lokaal telefoontarief op de eigen harde schijf worden opgeslagen, waarna raadpleging gratis is. Geen spelling Wat voor adviezen worden er zoal gegeven? In ieder geval geen spelling- en grammaticatips. Problemen op dit gebied zijn er weliswaar genoeg, maar binnen het hoger onderwijs wordt men toch geacht hier niet al te veel moeite mee te hebben. Nee, het gaat de schrijfcentra om andere dingen. Stel, een student, zelf geen ervaren schrijver, wil voor Onze Taal een artikel schrijven over schrijfproblemen bij studenten. Maar hij komt niet op gang. Zijn tekst loopt stroef. De verhaallijn is warrig. En hij kan maar geen leuke opening bedenken. Op zulke momenten kan een schrijfcentrum uitkomst bieden. De ArnhemsNijmeegse site World Wide Writing suggereert zeven verschillende manieren om een tekst boeiend te beginnen. Het Groningse Noordster biedt er maar liefst veertien, waarbij bovendien wordt aangegeven welk type opening het beste bij welk type tekst past. Onze student kan het bijvoorbeeld proberen met een veelzeggend citaat, met een prikkelende stelling of met statistieken die pijnlijk duidelijk maken hoe erg het met de schrijfvaardigheid is gesteld. Overigens gaat het op de websites niet in de eerste plaats om het schrijven van het soort stukken die in Onze Taal staan. Studenten schrijven nu eenmaal meestal andere soorten teksten, zoals onderzoeksverslagen, juridische essays, adviesrapporten en literatuurverslagen. Deze genres worden op de beide sites dan ook uitgebreid beschreven. Maar er staat toch ook het een en ander op wat ook voor een breder publiek interessant zal zijn: over het structureren van een tekst of het bedenken van een goede invalshoek – met andere woorden over het schrijfproces in zijn algemeenheid. Schrijfproces Het Groningse Noordster heeft al die adviezen over het schrijfproces verdeeld in alfabetisch geordende hoofdstukken. De student uit ons voorbeeld wilde het hebben over schrijfproblemen bij studenten. Na het lezen van het hoofdstuk ‘Invalshoek en probleemstelling’ zal het hem duidelijk zijn dat zijn onderwerp eigenlijk veel te breed is. De site beschrijft aan de hand van voorbeelden hoe hij het kan terugbrengen tot meer behapbare proporties, bijvoorbeeld door zich te beperken tot een vraag als ‘Schreven studenten vijf jaar geleden slechter dan nu?’ Een nadeel van de alfabetische indeling is trouwens wel dat de samenhang tussen de hoofdstukken niet zichtbaar is. Dat is lastig voor bezoekers die bijvoorbeeld willen weten hoe ze het beste met schrijven kunnen beginnen: die vinden op de site een index, maar bij welke rubriek moeten ze beginnen? Bij ‘invalshoek & probleemstelling’? Bij ‘misverstanden over schrijven’? Of bij ‘schrijverstypen’? Het zou mooi zijn als lezers kunnen kiezen tussen deze alfabetische index – die op zich best handig is – en een inhoudsopgave die meer samenhang tussen de onderdelen biedt, en die dus bijvoorbeeld ‘invalshoek & probleemstelling’ koppelt aan ‘ordeningstechnieken’, dat er een logisch vervolg op is.
© 2003 - Wim Blokzijl, TU Delft
2
Te vaag De adviezen die World Wide Writing geeft over het schrijfproces zijn kwalitatief gezien wat magerder dan die van de concurrent. De knop ‘schrijfhulp’ lijkt veelbelovend, maar wie erop klikt, krijgt een serie weinig concrete tips. Wat bijvoorbeeld te denken van het volgende advies voor lezergericht schrijven: Voor wie schrijf ik? Misschien wel de belangrijkste vraag voor, tijdens en na het schrijven. Toch is egocentrisme ook gezond, maar dan vooral in de beginfase van je schrijven. In deze beginfase zijn ook ervaren schrijvers namelijk nog op formulering van de eigen ideeën gericht. Wacht echter niet ál te lang met het vertalen van je ideeën aan een welwillende lezer. Wie nu weet wat er moet gebeuren, mag het zeggen. En dit is geen uitzondering; de meeste adviezen zijn gewoon te vaag. Zouden betrekkelijk onervaren schrijvers raad weten met zinnen als “Maak gebruik van creatieve middelen om op een eigen invalshoek en ideeën te komen”? Ik denk het niet, vooral omdat van deze creatieve middelen geen enkel voorbeeld wordt gegeven. Een veel nuttiger advies voor het schrijfproces blijkt niet onder het subkopje ‘schrijfproces’, maar onder ‘structuur’ te staan. Daar wordt – weliswaar te abstract, zonder ook maar één enkel voorbeeld – beschreven hoe iemand van een onderwerp tot een globale opzet van een tekst kan komen. Zo’n opzet of structuurschema is voor veel schrijvers, beginnend of gevorderd, een grote steun en voorkomt dat men vast komt te zitten doordat men niet weet hoe het verder moet. Het is dé methode om tot een heldere, samenhangende tekst te komen en dus is het een belangrijke stap bij aanvang van het schrijfproces. Dit wordt op de site echter nauwelijks benadrukt. Genres op World Wide Writing
Tekstgenres Maar zoals gezegd draait het op beide schrijfcentra niet in de eerste plaats om het schrijfproces in het algemeen, maar om academische tekstgenres als het onder-
© 2003 - Wim Blokzijl, TU Delft
3
zoeksverslag en het adviesrapport. World Wide Writing geeft van elk genre een compleet voorbeeld (zie schermafbeelding). Aanvankelijk lijkt het daar ook bij te blijven, maar bij nader inzien blijkt een beschrijving van eisen aan het betreffende genre achter het voorbeeld te zijn verstopt. Nota bene onder ‘Algemene Informatie’, een kop die zo vaag is dat iedere schrijftrainer hem streng zou verbieden. Noordster levert helaas geen voorbeelden, maar presenteert de genre-eisen stukken overzichtelijker (zie schermafbeelding). Genre-eisen op Noordster
Een groot verschil tussen de twee sites is dat de genrerichtlijnen op World Wide Writing bedoeld lijken te zijn om uit te printen: ze zijn relatief lang (bijna 3000 woorden over eisen aan een onderzoeksverslag), hebben een rapportachtige opmaak en worden aangeboden als Word- en als pdf-document. Die op Noordster daarentegen zijn typische webteksten: kort (nog geen 1000 woorden over het onderzoeksverslag), met veel opsommingen en met hyperlinks. Jammer overigens dat een veel voorkomend teksttype, de sollicitatiebrief, op beide sites ontbreekt. Op de Noordster-site wordt zelfs geen enkel type brief genoemd. Gezien de onbeholpenheid waarmee veel studenten hun epistels opstellen, zouden enkele richtlijnen op dit punt geen kwaad kunnen. Extra opties De schrijfcentra bieden een aantal extra opties (zie het kader hiernaast). Zo zijn de sites voorzien van een zoekfunctie en van hyperlinks, waar overigens vooral Noordster veel mee werkt; niet alleen om binnen de site pagina's met elkaar te verbinden, maar ook om naar andere taalsites te verwijzen. Naar die van Onze Taal, bijvoorbeeld. Een niet gering extraatje is dat een deel van Noordster is gewijd aan adviezen voor mondeling presenteren. World Wide Writing is vijftalig: alle teksten zijn, behalve in het Nederlands, ook in het Engels, Spaans, Duits en Frans beschikbaar. Verder biedt dit centrum een bestand met kant-en-klaar commentaar, Textpert genaamd, waarmee studenten elkaars teksten kunnen beoordelen. Stel iemand beoordeelt een tekst die te veel clichés bevat; hij klikt dan op ‘beeldspraak’ en vindt daar het volgende commentaar: © 2003 - Wim Blokzijl, TU Delft
4
“In het algemeen kan beeldspraak een tekst verlevendigen. Helaas is de beeldspraak die je gebruikt niet erg origineel en zal het effect waarschijnlijk uitblijven. Een afgesleten cliché maakt een tekst eerder onaantrekkelijk.” De beoordelaar kan dit commentaar kopiëren en bij de clichématige tekst zetten. Het Textpert-bestand levert commentaar voor alle mogelijke schrijfkwesties. Merkwaardig genoeg zijn niet alle Textpert-adviezen ook te vinden in het schrijfhulpgedeelte. Dat geldt bijvoorbeeld voor de eerdergenoemde zeven suggesties voor een boeiende opening. Gebruikers die alleen de schrijfhulp raadplegen, krijgen dus niet alle tips te zien. Verder is het jammer dat het commentaar soms wat onbeholpen aandoet (“afgesleten cliché” is natuurlijk dubbelop) en bovendien vaak paternalistisch overkomt. Bijvoorbeeld: -
[...] je hebt voor voldoende diepgang gezorgd. Uitstekend! Je hebt voldoende aandacht besteed aan de communicatieve functies. [...] En daarmee heb je aan een zeer belangrijke voorwaarde voor effectieve communicatie voldaan. Complimenten!
Goed nieuws De beide schrijfcentra bieden een breed scala aan adviezen waar niet alleen studenten van kunnen profiteren, maar iedereen die schrijft. De centra zijn, zoals de makers zelf ook aangeven, nog in ontwikkeling; zo bevat Noordster links naar pagina’s die nog niet bestaan. De adviezen op World Wide Writing zijn nog vaak te vaag, en moeten in een volgende ontwikkelfase concreter worden. In de Verenigde Staten zijn schrijfcentra al lang gemeengoed. Bijna elke universiteit heeft daar een online writing lab; de International Writing Centers Association vermeldt er een kleine 300 op zijn website, http://iwca.syr.edu/iwca/iwcaowls.html. Waarschijnlijk gaat het in Nederland ook deze kant uit. Goed nieuws voor schrijfcursisten met een smalle beurs. (Op de volgende pagina staat een overzicht van plus- en minpunten van de beide schrijfcentra.)
© 2003 - Wim Blokzijl, TU Delft
5
Kenmerken van www.rug.nl/noordster volledigheid / extra opties + Veel informatie over de verschillende aspecten van schrijven. + Deel van de site gewijd aan mondeling presenteren. + Zoekfunctie binnen de site. + Links naar andere schrijfadviessites. - Er ontbreken genres (bijv. brieven en brochures). - Weinig informatie over kenmerken van de professionele lezer. - De site is nog niet af (de pagina 'bondig of breedsprakig', waar onder 'Invalshoek en probleemstelling' naar gelinkt wordt, bestaat nog niet). begrijpelijkheid / toepasbaarheid + Adviezen zijn toegesneden op de doelgroep. + Uitleg wordt ondersteund met veel voorbeelden. - Voorbeelden van genres worden niet gegeven. - Onderwerpen staan in alfabetische volgorde, waardoor verbanden niet zichtbaar zijn. gebruiksvriendelijkheid + Overzichtelijke, functionele vormgeving.
Kenmerken van www.worldwidewriting.com volledigheid / extra opties + Veel informatie over de verschillende aspecten van schrijven. + Feedbackbestand (‘Textpert’) met kant-en-klare teksten om commentaar te geven op teksten van anderen. + Mogelijkheid tot introducerende rondleiding over de site. + Zoekfunctie binnen de site. + Keuze uit vijf talen. - Weinig informatie over argumenteren (komt min of meer terzijde aan de orde, bij de bespreking van een voorbeeldbetoog; informatie over drogredenen ontbreekt geheel). - Er ontbreken genres (bijv. adviesrapport, literatuurverslag). - Geen informatie over brongebruik en plagiaat. begrijpelijkheid / toepasbaarheid + Adviezen zijn toegesneden op de doelgroep. + Integrale teksten (bijv. onderzoeksrapport) als voorbeeld bij genres. + Onderwerpen zijn thematisch geordend. - Uitleg over het schrijfproces is te abstract. - Eisen aan genres staan verstopt onder 'Algemene informatie'. - Er wordt geen verband gelegd tussen schrijfproces en structuurschema’s, hoewel deze twee veel met elkaar te maken hebben. - Textpert-commentaar komt vaak paternalistisch over. gebruiksvriendelijkheid + Overzichtelijke, functionele vormgeving.
© 2003 - Wim Blokzijl, TU Delft
6
