28-11-12
Mevrouw Wesseling
Leren en hulpmiddelen Roy Kessels Hooglereaar neuropsychologie Radboud Alzheimer Centrum & RU Nijmegen
Mariëlle Hammer-Schilderman Ergotherapeut, Zorggroep Sint Maarten
Vormen van leren en geheugen
BEWUST
Wat is leren?
ONBEWUST/AUTOMATISCH
BEWUST
Vormen van leren en geheugen
• • • • • • • • •
Wat heb je bij je laatste bezoek aan Amsterdam gedaan? Wie zijn er op bezoek geweest Wat is de hoofdstad van Nederland?
• • • •
Wat heb je bij je laatste bezoek aan Amsterdam gedaan? Wie zijn er op bezoek geweest Wat is de hoofdstad van Nederland? Welk jaar is het nu?
Hippocampus ‘schakel’ tussen tijdelijke opslag (kortetermijngeheugen) en permanente geheugen (langetermijngeheugen): zorgt ervoor dat bewuste herinneringen worden gevormd à al vroeg beschadigd bij alzheimerdementie
Welk jaar is het nu? Gewenning: overvliegende vliegtuigen Associaties: geur van pijptabak à opa Leren fietsen De weg vinden VAARDIGHEDEN
1
28-11-12
Spiegeltekenen
Hoe zit het dan met het leren van vaardigheden (procedureel leren)
Basale kernen (ganglia): Langer intact bij alzheimer
Aanleren van nieuwe vaardigheden of herleren verloren vaardigheden is mogelijk bij dementie
Optimaliseren van lerend vermogen bij dementie
• • • •
Alleen oefenen of trainen helpt niet Gebruik maken van intacte functies (automatische/onbewuste geheugen) En sturing vanuit de omgeving En hierdoor het lerend vermogen optimaliseren
• Het (opnieuw) leren van vaardigheden • Automatisch gedrag uitlokken
proefschrift: Ilse Van Tilborg
Het leren van vaardigheden
Nieuwe, (deels) onbekende taak: Beginnen met de taak Er treden fouten op Fouten corrigeren Verder gaan met de taak Net zolang totdat de taak volbracht is … Later ophalen van de “leerervaring”: terughalen van fouten ook belangrijk voor succesvolle taakuitvoer
• • • • • • •
Vaardigheden leren in de klinische praktijk: hoe doe je het? • Deelstappen voordoen (niet mondeling uitleggen) • Duidelijke instructies geven voordat er iets moet gebeuren • De situatie zo inrichten dat alleen het juiste antwoord gegeven kan worden • Bestaande strategieën gebruiken en afstemmen op individuele behoeften • Gebruiken van geheugensteuntjes (bijv. rood stickertje op de juiste stand van de magnetron) • Niet laten gokken of raden!
Niet doen: • Patiënt zelf laten uitzoeken • Patiënt laten beredeneren • Kleine afwijkingen van routines/geleerde taken
2
28-11-12
Algemene aanbevelingen
• •
Mw L. Kamp.
Goed oberveren: wat vindt de persoon prettig, wat niet Motiveren: in kleine stapjes laten ervaren dat iets mogelijk is
• • •
Niet dwingen: door gripsverlies averechts Niet laten falen: schept verwarring Angst wegnemen: veiligheid en positieve emoties oproepen
• •
Verleiden: lekker koken nodigt uit tot eten Zorg voor gunstige omstandigheden: vermijd afleiding en storende prikkels
•
Wees consequent: afstemming met zorgverleners en andere familieleden
www.opnieuwgeleerdoudgedaan.nl
Aanleiding.
• De wens van mevrouw is om in haar eigen huis te blijven • • •
wonen en ook verder in alles zo zelfstandig mogelijk te blijven. Er worden regelmatig zwartgeblakerde pannetjes in de tuin teruggevonden. Mevrouw ontkent dat zij nog kookt en zegt meestal kant&klaar maaltijden op te warmen in de magnetron…. De waterkoker is van onderen gesmolten. Mevrouw blijkt deze per ongeluk op het gas te hebben gezet. In de koelkast liggen een heleboel verse groenten en vlees die nog bereid moeten worden, maar geen enkele kant& klaar maaltijd
Observatie handelen
• De observatie leverde zeer bruikbare informatie op ten
aanzien van de procesvaardigheden en door mevrouw gebruikte strategieën.
Belangrijk!! de ervaring van het koken met anderen leidde tot (h)erkenning zgn “reflection in action” Vervolg van ergotherapie: ergotherapie behandeling aan huis, gericht op verbeteren vaardigheden met als doel zo zelfstandig als veilig mogelijk is bereiden van maaltijden met “toezicht op afstand” en trajectbegeleiding gericht op ondersteunen d.m.v. adviezen van de mantelzorgers (de kinderen die mantelzorg verlenen).
Vervolg
• Familie gaf aan dat mevrouw er nooit mee in zou
stemmen als het gas zou worden afgesloten of als gezegd zou worden “u mag niet meer koken”. Ook koken “met toezicht” (bv. door thuiszorg) zou mevrouw nooit zonder meer accepteren.
• Wat is een plan?
EDOMAH-programma Probleeminventarisatie en analyse Doelbepaling
Uitvoer van plan van aanpak
• Gebruik van eigen strategieën en mogelijkheden • Communicatie.
3
28-11-12
Essentieel
Dhr en mevrouw vd Mark
• Haak in op gewoontes!! • Gebruik van eigen strategieën en mogelijkheden • Communicatie
Voorbeeld van het gebruik van eigen mogelijkheden
Geheugensteuntjes
Geheugensteuntjes
Als er nog tijd over is…
Geschreven stappenplan DVD speler
4
28-11-12
Strategieën -1Casuïstiek: Ergotherapeut in gesprek met oudere die steeds de huissleutels kwijtraakt, tot grote irritatie van mantelzorger: ‘U bent vaak uw sleutels kwijt, waardoor u uw huis niet binnen kunt komen. Gelukkig heeft uw zoon de sleutels en kan hij van zijn werk komen om ze u even te brengen. Uw zoon heeft soms het idee dat u daarom te gemakkelijk over uw huissleutels denkt en er niet alert genoeg meer op bent. Uit observatie / gesprek bleek echter dat uw zakken zo vol zitten dat u de sleutel niet herkent bij het zoeken.’
Scenario 1 Ergotherapeut in gesprek met oudere: Het is slim van u om vooruit te denken, en datgene wat u nodig mocht hebben, alvast bij u te steken. Maar als u daardoor niet meer kunt onderscheiden wat u nodig hebt, vallen we tussen wal en schip. Kunt u niet beter proberen om wat minder spullen bij u te steken? Oudere: Hoezo? Ergotherapeut: Nou, u neemt ook dingen mee die u waarschijnlijk nauwelijks nodig zult hebben, zoals uw fietssleutels. Daardoor raakt u misschien in de war. Als u die voortaan thuis laat, kunt u, met minder spullen in uw jaszak, mogelijk uw huissleutel wel op het gevoel herkennen. Oudere: Ja maar, wat moet ik wel en niet meenemen? Ergotherapeut: Dat wat u het minst gebruikt … (kunt u) bijvoorbeeld …
Strategieën -2Vervolg: ergotherapeut in gesprek met oudere: ‘U vindt het handig om van te voren alles bij u te steken, juist omdat u bang bent dat u iets vergeet. Helaas kunt u daardoor uw sleutels niet onderscheiden van alle andere spullen in uw jaszakken.
Scenario 2 Ergotherapeut: Het is slim van u om vooruit te denken, en datgene wat u nodig mocht hebben, alvast bij u te steken. Maar als u daardoor niet meer kunt onderscheiden wat u nodig hebt, vallen we tussen wal en schip. Hoe zou het voor u mogelijk zijn om de sleutel te onderscheiden tussen de andere spullen? Oudere: Ik voel altijd aan de sleutels … maar dat is niet genoeg? Ergotherapeut: Het is belangrijk dat u in uw jaszak uw sleutel op het gevoel kunt herkennen. Dan bent u geholpen. Oudere: Nou, dan hang ik er toch gewoon een dingetje aan of zo. Ergotherapeut: Goed idee, misschien een soort sleutelhanger? Een die groot genoeg is of herkenbaar genoeg? Oudere: Ik heb zo’n ding van mijn kleinzoon gekregen (lacht), dat is misschien wat.
5
