LELYSTAD. 11 november Aviodrome Lelystad. werkconferentie

Aviodrome Lelystad

L E LYSTA D airpor t

11 november 2010

werkconferentie

Verslag Werkconferentie Gebiedsontwikkeling Lelystad Airport Duurzaam en innovatief 11 november 2010

1. Inleiding

pagina 3

1.1. Aanleiding werkconferentie

pagina 3

1.2. Doel en beoogd resultaat werkconferentie

pagina 3

1.3. Doel notitie en leeswijzer

pagina 3

2. Kern van de vier hoofdlezingen

pagina 4

2.1. Lezing 1: Global gateway en Lelystad

pagina 4

2.2. Lezing 2: TheGROUNDS Initiative: Co-creating the sustainable airport

pagina 5

2.3. Lezing 3: Landschappelijke kwaliteit als drager van duurzame gebiedsontwikkeling

pagina 5

2.4. Lezing 4: Van Floriade naar GreenPark: een duurzame transformatie

pagina 6

3. Opbrengsten van de zes werksessies

pagina 8

3.1. Sessie 1: Duurzaamheidsbeleid voor luchthavens: kan dat?

pagina 8

3.2. Sessie 2: Proeftuin theGROUNDS geeft een kijkje in de toekomst

pagina 9

3.3. Sessie 3: Wat is er duurzaam aan luchtvaart? Is er iets nieuws onder de zon?

pagina 9

3.4. Sessie 4: Cradle to cradle als inspiratie voor een duurzame gebiedsontwikkeling

pagina 10

3.5. Sessie 5: ‘Put your money where your mouth is’

pagina 11

3.6. Sessie 6: Duurzaamheidskansen voor de modal split

pagina 12

4. De duurzame bouwstenen

pagina 14

5. Aanbevelingen

pagina 17

www.werkconferentielelystadairport.nl

Aviodrome Lelystad

11 november 2010

werkconferentie

L E LYSTA D a ir port

1.1. Aanleiding werkconferentie In het ‘Convenant Ontwikkeling Luchthaven Lelystad’, dat provincie Flevoland, gemeente Lelystad, Lucht haven Lelystad NV en Schiphol Group hebben gesloten, is opgenomen dat partijen streven naar een duurzame en innovatieve ontwikkeling van de Luchthaven Lelystad. Provinciale Staten hebben als uitwerking daarvan in 2009 een motie aangenomen om een conferentie te organiseren met als thema ‘duurzame en innovatieve ontwikkeling Luchthaven Lelystad’. De werkconferentie heeft op 11 november 2010, de Dag van de Duurzaamheid, plaats gevonden. 1.2. Doel en beoogd resultaat werkconferentie Doel van de werkconferentie was concrete bouwstenen te leveren voor de uitwerking van het onderdeel duurzaam en innovatief van het ‘Convenant Ontwikkeling Luchthaven Lelystad’. Tijdens de conferentie zijn inspirerende toekomstperspectieven geschetst en is tegelijkertijd vastgesteld welke concrete acties en maatregelen nu, op de korte termijn, middellange en lange termijn moeten worden uitgewerkt om de luchthaven en het omringende gebied duurzaam vorm te geven en te ontwikkelen. Uitgangspunt is de brede definitie van duurzaamheid: People, Planet, Profit. De resultaten van de werkconferentie zijn in dit verslag samengevat. 1.3. Doel notitie en leeswijzer Doel van deze notitie is de oogst van de werkconferentie vast te leggen, als input voor de vervolgstappen in het proces. De lezingen en werksessies (hoofdstukken 2 en 3) hebben ideeën opgeleverd die door de verschillende betrokken partijen kunnen worden uitgewerkt, elk vanuit hun eigen rol en verantwoordelijkheid. De ideeën zijn vertaald in een aantal inhoudelijke en procesmatige bouwstenen (hoofdstuk 4). Oproep aan alle betrokkenen is om deze bouwstenen op te pakken en zo mogelijk in concrete acties te vertalen.

pagina 3


De notitie sluit af met een aantal aanbevelingen (hoofdstuk 5). De aanbevelingen zijn een handreiking aan partijen om de duurzame en innovatieve ontwikkeling van de gebiedsontwikkeling Lelystad Airport verder te faciliteren, te stimuleren en op te pakken. 

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

1. Inleiding

Op de conferentiewebsite www.werkconferentielelystadairport.nl zijn de presentaties van de lezingen beschikbaar. 2.1. Lezing 1: Global gateway en Lelystad Door: Pieter Tordoir (Hoogleraar Economische Geografie en Planologie aan de UvA en lid van de VROM-raad). In de lezing stond de strategische context van Lelystad Airport en het daaraan gerelateerde werklandschap centraal. Metropoolregio Amsterdam ontwikkelt zich sterk

De Metropoolregio Amsterdam maakt een sterke ontwikkeling door. Het kerngebied is de boog Amsterdam-Utrecht-Almere-Lelystad. Het uitstralingsgebied bevindt zich langs de A1 en de A2. Er zijn verschillende motoren die de ontwikkeling aanjagen. Dit is ten eerste de aanwezigheid van kenniswerkers en innovatie in hoogstedelijke en landschappelijke kwaliteitsmilieus. Een belangrijk voordeel van Flevoland is de letterlijke en figuurlijke ruimte voor vernieuwing in de steden Almere en Lelystad. Ten tweede is de uitdijing van het daily urban system een belangrijke motor. De Metropoolregio vormt één markt voor arbeid en diensten. Dit levert grote welvaartsvoordelen en groeikracht op. Zuidelijk Flevoland wordt steeds meer een strategisch gelegen onderdeel van de Metropoolregio. Relevante internationale trends

Tordoir schetst een aantal internationale trends, dat van invloed is op en relevant zijn voor de ontwikkeling van de Metropoolregio Amsterdam, van Almere en Lelystad met daarbinnen ook Lelystad Airport en het nieuwe Businesspark Airport Garden City. Het gaat om: - Globalisering: grotere internationale beweeglijkheid van bedrijven, mensen en informatiestromen; - Localisering: sterkere afhankelijkheid van locale netwerken; - Ketenomkering: van global supply chains, naar global demand chains; - Long tails: nichevorming in afzetmarkten en applicaties; - Internationale concurrentie voor vaktechnici en ondernemers; - Regionaal ontwikkelingsklimaat voor talent (wonen, werken, onderwijs, ontspanning). Metropoolregio is een Global Gateway

De Metropoolregio is een zogenoemde Global Gateway: een schakel tussen Transatlantische, Aziatische en EU-markten. De regio is een: - Draaischijf voor toegang tot internationale markten (positie in wereldtop); - Een internationaal zakencentrum (positie in subtop Europese Unie); - Plek voor innovatie en internationale culturele verbindingen (regio in EU-top). Voor de functies in een gateway zijn de verbindingen, door het aanbieden van alle modaliteiten van belang. Een luchthaven is daarin een cruciale voorwaarde. De Global Gateway van de toekomst ontwikkelt zich van draaischijf naar vliegwiel. Het wordt een plek, waar globaal en locaal bij elkaar komen (‘glocalisering’). Dat wil zeggen global sourcing, waarbij vanuit de hele wereld grondstoffen en kennis worden gehaald, toegepast op de specifieke vraag van klanten. Een Global Gateway als uitvalsbasis voor waardeketenvorming, heeft het volgende nodig: - opwaardering en integratie van fysieke functies, geavanceerde diensten, informatiestromen en regie; - integratie van multimodale netwerken en knopen in regionaal verband; - cosmopolitische kwaliteiten: magneetwerking op internationaal vaktechnisch en ondernemend talent; - bruggenbouwers tussen kennisvelden en culturen. Ruimtelijke opgave Global Gateway: versterk het assenstelsel

Het gaat hierbij om ruimtelijke en functionele versterking van de volgende assen: 1. Zakenas en brainport (van Schiphol tot Lelystad Airport) 2. Logistieke as en mainport (zeehavens-luchthavens-greenports) 3. Natte en creatieve as (creatieve en recreatieve locaties) 4. Groene as (parklandschappen) Zuidelijk Flevoland met Almere en Lelystad kunnen hierin een goede rol spelen, met hun keur aan werk locaties, natuurgebieden en multimodale logistieke faciliteiten. Kansen voor Lelystad Airport en Businesspark Airport Garden City

Het gebied kan als goede schakel fungeren tussen de Metropoolregio en Noord- en Oost Nederland. Het is tegelijkertijd onderdeel van de ontwikkelingsas, waarin 80% van de investeringen in infrastructuur



pagina 4


Global Gateway als basis voor waardeketenvorming

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

2. Kern van de vier hoofdlezingen

2.2. Lezing 2: TheGROUNDS Initiative: Co-creating the sustainable airport Door: Jonas van Stekelenburg, directeur TheGrounds Alvorens in te gaan op het initiatief van TheGROUNDS licht Van Stekelenburg kort de functie, positie en het businessmodel van Schiphol toe. Ambitie een duurzame luchthaven als logische stap in de ontwikkeling

Schiphol heeft zich vanaf 1920 ontwikkeld van nationale infrastructuur tot een wereldwijde hub voor vliegverkeer. Vanaf 1980 heeft Schiphol het predikaat Mainport om daarmee de economische spin-off van de luchthaven in de regio te duiden. Vanaf de jaren negentig is het businessmodel van Schiphol verder doorontwikkeld in het concept van de AirportCity. De luchthaven herbergt alle functies van een stad, behalve wonen. Na de eeuwwisseling is het maatschappelijk verantwoord ondernemen een nieuwe focus geworden van Schiphol. De ambitie is nu om een Sustainable AirportCity te ontwikkelen, te onderhouden en te beheren. Strategie gebaseerd op twee pijlers: rendement en sociale verantwoordelijkheid

Het AirportCity concept bestaat uit ‘aviation’, vastgoed, en consumenten. Dit concept steunt op twee pijlers, te weten rendement maken en sociale verantwoordelijkheid. Die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, hebben elkaar nodig. De sociale verantwoordelijkheid die Schiphol voor zichzelf ziet, bestaat naast duurzaamheid uit veiligheid, innovatie en maatschappelijk draagvlak. De uitdaging om een duurzame luchthaven te worden

De urgentie voor Schiphol om een duurzame luchthaven te zijn, is groot. Het is de maatschappelijke ‘license to operate’. Een aantal doelstellingen: in 2020 moet 20% van het energieverbruik duurzaam zijn, in 2012 moeten de eigen activiteiten van Schiphol CO2 neutraal zijn. TheGROUNDS als katalysator voor duurzaamheid

Schiphol en een aantal andere partijen hebben TheGROUNDS opgericht, om daarmee een katalysator te creëren voor een duurzame AirportCity. TheGROUNDS is een aantal zaken tegelijk. Het is een cluster van bedrijven, organisaties en hun netwerken, een ‘incubator’, een fonds en het voert duurzame projecten uit. Cluster: innovatieve en duurzame bedrijven en organisaties die als doel hebben om nieuwe kennis, ervaringen en ‘business’ te ontwikkelen. Partners zijn: TU Delft, Landbouwuniversiteit Wageningen, TNO, Imtech, Van Gansewinkel, KLM, Rabobank, gemeente, provincie en het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. De samenwerking moet tevens bijdragen aan de duurzaamheidsdoelstellingen van Schiphol. Incubator: een ruimte met 36 werkplekken voor kleine, startende bedrijven in theOUTLOOK op Schiphol. ‘Seed capital’ fonds: een ‘Mainport innovatiefonds’ samen met KLM, TU Delft, Rabobank en Technopartner (Ministerie van Economische Zaken) Duurzame projecten: duurzaam gebiedsontwikkelingsproject met het kweken van algen, een zonnecellenveld, gekoppeld aan een Datacenter en R&D-faciliteiten. Doel is om kringlopen van water, afval en energie te sluiten. Andere projecten zijn: - e-mobility concepts (de haalbaarheid wordt met de ondernemers van de aangrenzende Zuidas onderzocht); - energy businesss concepts (de toepassing van biogas en wind wordt samen met Imtech onderzocht); - meten en managen van emissies (TU Delft, Landbouwuniversiteit Wageningen, TNO) Het is interessant om te kijken of de innovaties van TheGROUNDS ook bij Lelystad Airport en Business Airport Garden City kunnen worden toegepast. Een verdere verkenning van de mogelijkheden is nodig. Aangetekend wordt dat TheGrounds net is gestart (2010), er wordt nu vooral gewerkt aan het verder uitbouwen van TheGROUNDS. 2.3. Lezing 3: Landschappelijke kwaliteit als drager van duurzame gebiedsontwikkeling Door: Jeroen de Willigen, partner de Zwarte Hond Landschap als dragende kwaliteit in gebiedsontwikkeling

Stedenbouw en landschap zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De vraag is hoe je stedenbouw en landschap inzet voor een inspirerende gebiedsontwikkeling met als doel waarde te creëren. De Willigen heeft veel ervaring met gebiedsontwikkeling (nieuw en bestaand) in het noorden en oosten van Nederland. Dit zijn gebieden waar het al langere tijd noodzakelijk is om ‘markt te maken’, het draait om kwaliteit en niet om kwantiteit. Die kwaliteit kun je voor een belangrijk deel in het landschap vinden. Dat kunnen 

pagina 5


TheGrounds ook in Lelystad?

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

en onroerend goed plaatsvinden. Concurrentievoordeel is het relatief gunstige prijsniveau van grond en vastgoed. Er zijn mogelijkheden om lucht-, weg- en spoorvervoer met elkaar te verbinden. Lelystad Airport kan hierbij zowel een objectief als een subjectief (imago!) vliegwiel zijn. Kansrijke clusters zijn volgens Tordoir: Value added logistics, hoogwaardige industrie, Research & Development en kennisdiensten. Ook zijn er kansen voor een nieuwe Greenport, passend in een nationaal stelsel van agriproductie, logistiek en innovatie.

Kenmerken Blauwe Stad, Groningen • Een nieuw meer van ruim 800 hectare: het Oldambtmeer. • Vier miljoen kuub extra water bij waterberging. • 350 hectare nieuw natuurgebied. • Toeristische recreatieve voorzieningen. • De bouw van circa 1500 nieuwe woningen; verdeeld in vijf woongebieden: De Wei, Het Park, Het Riet, Het Havenkwartier en Het Wold. • Totaal uitgeefbare grond: 1.600.000 m2. Bron: www.blauwestad.nl Wat kunnen we leren van de Blauwe Stad? Het project de Blauwe Stad levert een aantal constateringen en leerpunten op. Ten eerste de constatering dat het heel goed mogelijk is om het landschap op een grootschalige manier aan te passen voor nieuwe functies en daarbij nieuwe landschappelijke kwaliteit te maken, die weer aantrekkelijk is voor functies als wonen, werken en recreatie. Door een integrale aanpak van de gebiedsontwikkeling worden meerdere doelen gediend. Het water heeft recreatieve mogelijkheden, vergroot de belevingswaarde en heeft een functie voor waterberging. Cruciaal leerpunt is, dat de markt niet volledig maakbaar is. De beoogde afzetsnelheid van woningen is bij lange na niet gehaald. De vraag naar woningen in het gebied bleek veel kleiner en toch vooral uit de regio afkomstig te zijn. Dit heeft de bestaande businesscase onderuit gehaald. Het is dus belangrijk realistische ambities te bepalen, met daaraan gekoppeld een haalbare businesscase en flexibele ontwikkelstrategie. Uit de ontwikkeling van BlauweStad blijkt wel, al is het op dit moment nog kleinschalig, dat het mogelijk is om met een dergelijk project economische ontwikkeling te stimuleren. Inmiddels hebben zich verschillende ondernemers (winkels, horeca, voorzieningen) in het gebied gevestigd. Nieuwe realiteit door de kredietcrisis Bij gebiedsontwikkeling in de ‘nieuwe realiteit’ draait het om waardecreatie. Als je dat vertaalt naar de aardappel: hoe maken we van een aardappel een meest authentieke ervaring, zodat je bij de McDonald’s in Las Vegas je friet eet? Om die beleving gaat het nu, want we hebben geen honger meer naar vastgoed, dus het blijven produceren heeft geen zin. We moeten naar waardecreatie, zodat het om de beleving te doen is. En daarbij draait het altijd om het landschap. Het is wat steden en plekken uniek maakt. Het is bijna nooit dat wilde, rare gebouw van die architect die de belevingswaarde echt verhoogt. Het gaat om het landschap. 2.4. Lezing 4: Van Floriade naar GreenPark: een duurzame transformatie Door: Jan Linssen, directeur Venlo GreenPark Ambitie: duurzaam centrum voor agribusiness en logistiek

Het Floriadeterrein bij Venlo, wordt na afloop van de Floriade getransformeerd naar Venlo GreenPark. GreenPark is het centrum van het totale gebied Greenport Venlo. De ontwikkeling is een samenwerking van de Regio Venlo. De regio investeert gezamenlijk in het evenement en de aanleg van het park. Aan Venlo GreenPark ligt een concept met ambitie ten grondslag. Uitgangspunten zijn een duurzame gebiedsontwikkeling en kwaliteit creëren. De missie is het realiseren van een duurzaam kenniscentrum in Europa’s grootste en meeste innovatieve tuinbouwgebied. Ambitie is het realiseren van een dynamisch en duurzaam centrum voor agribusiness en logistiek. De uitgangspunten voor het ontwerp zijn neergelegd in vijf Floriade Venlo Principles, geïnspireerd op de Cradle to Cradle filosofie. 1. We are native to our place

2. Sun is our income

Het principe ‘Sun is our income’, leidt ertoe dat geen gasleiding in het gebied wordt aangelegd, wel een collectieve Warmte Koude Opslag (WKO). Er worden zelfvoorzienende gebouwen gerealiseerd, zoals Villa Flora met groen en glas en maximaal gebruik van de zon. Om optimaal van de zon te profiteren wordt een Sun Tracking systeem aangebracht. 3. Our air, soil and water are healthy

Dit principe is voor de bodem vertaald naar een gesloten grondbalans en gebruik van biologische en organische meststoffen en bodemschimmels. In het waterplan is een gesloten waterbalans en infiltratie opgenomen. Ook is voorzien in een grijs watersysteem en op lange termijn zuivering van het eigen afvalwater. Voor het verbeteren van de luchtkwaliteit is er een proefproject met groen tegen fijnstof. 4. Our Waste is our food: BREEAM certificering voor gebouwen en het gebied

Om het duurzame profiel expliciet te maken, is het de ambitie dat zowel de gebouwen als het gebied een 

pagina 6


Concreet is dit vertaald naar een bosplan (EHS), het behouden en gebruik maken van topografische en natuurlijke kwaliteit, aanleg van mensgerichte natuur en het behoud plus versterking van cultuurhistorische en archeologische routes.

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

bestaande kwaliteiten zijn, die je versterkt of uitbouwt, maar het kan ook nieuw landschap zijn, zoals bij de Blauwe Stad in Groningen.

5. We design enjoyment for all generations

De Agrofoodcampus wordt een voor iedereen toegankelijk verblijfsgebied in een groene omgeving. Het bestaande luchttheater wordt ingepast en behouden. Het wereldpaviljoen van de Floriade wordt doorontwikkeld als educatief centrum. Voor kinderen is er met het bedrijfsleven en scholen een educatief programma rondom gezonde voeding (Kokkerelli). Branding en positionering

Bij het concept, de branding en positionering van het gebied is sterk gekeken naar de consumentenmarketing. Het alomvattende thema in de marketing van Venlo GreenPark is ‘Fresh Discoveries’. Dit is vervolgens uitgewerkt in functies en gebieden die gericht zijn op Experiment, Experience en Expertise. Binnen het zogenoemde ‘groene werklandschap’ worden vier verschillende deelgebieden onderscheiden, elk met een eigen programmatisch en ruimtelijk profiel: ‘Relax and Heal’, ‘Green Engine’, ‘World Show Stage’ en ‘Education and Innovation’. Ontwikkelen én beheren

De ontwikkeling start met de aanleg van het Floriadeterrein. Hiermee wordt het imago van groen, duurzaam en beleving opgebouwd. Na de Floriade vindt de doorontwikkeling naar het vermarkten van GreenPark Venlo plaats. Deze ontwikkelen realisatiefase mondt vervolgens uit in het beheer van het gebied. Dit is een belangrijk principe. Het gebied wordt niet alleen als totaal ontwikkeld, maar ook beheerd, waardoor de kwaliteit en het concept goed worden bewaakt. Zo worden aan bedrijven geen kavels uitgegeven, maar vierkantemeters bedrijfsvloeroppervlak. Tips voor de duurzame en innovatieve gebiedsontwikkeling Lelystad Airport

pagina 7


Heb ambitie, ontwikkel een inspirerend en marktconform concept dat past bij de bestaande locale kwaliteiten (bestaand netwerk van bedrijven, gebiedskwaliteit). Hou vast aan het concept bij economische tegenwind. Beter langzaam en goed, dan een snellere ontwikkeling van het terrein, waarbij de beoogde kwaliteit niet wordt gehaald. Als de onderscheidende kwaliteit niet wordt gehaald, leidt dit op de langere termijn tot een letterlijk en figuurlijk minder waardevol en waardevast gebied. Het is belangrijk om een slimme businesscase te maken, die ook een langzame ontwikkeling aan kan en flexibel kan inspelen op nieuwe kansen. 

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

BREEAM certificering te krijgen. Het materiaal voor de infrastructuur en de gebouwen moet op de Cradle to Cradle materiaallijst van BuildDesk staan. Alle materialen van de Floriade worden hergebruikt.

Op de conferentiewebsite www.werkconferentielelystadairport.nl zijn de presentaties van de deelsessies beschikbaar. 3.1. Sessie 1 - Duurzaamheidsbeleid voor luchthavens: kan dat? Sessieleider: Michiel Vlam, adviseur Corporate Strategy, Schiphol Group Doel sessie:

Schiphol heeft bedrijfsbrede duurzaamheidsambities voor haar functioneren en opereren geformuleerd. In deze sessie wordt besproken en verkend in hoeverre deze naar de Lelystadse situatie kunnen worden vertaald. Hierbij zijn omgang met het veranderende klimaat, het voorkomen van vervuiling en verbeteren van de luchtkwaliteit, maar ook gebiedsontwikkeling, vastgoed en mobiliteit, belangrijke thema’s. Opbrengst Duurzaamheid begint bij integrale aanpak

De deelnemers aan de sessie over duurzaamheidsbeleid waren eensgezind over het uitgangspunt van een duurzame ontwikkeling van Lelystad Airport. Een integrale aanpak tussen verschillende thema´s en stakeholders is van essentieel belang voor de toekomst van de luchthaven. Het gaat om het verbinden van economische sectoren op lokaal en regionaal schaalniveau, het inbedden van Lelystad Airport in de lokale samenleving en het bieden van goede voorzieningen aan werknemers en bezoekers in en rond het gebied, zoals kinderopvang, winkels en recreatiefaciliteiten. Duurzame werkgelegenheid: investeren in ‘blijvertjes’

Economische duurzaamheid (profit) vormt de basis voor andere duurzaamheidsdoelstellingen op Lelystad Airport. De deelnemers aan de sessie willen dit realiseren door te investeren in ´blijvertjes´. Dit zijn bedrijven die zich ook echt verbonden voelen met het gebied en niet op korte termijn weer (dreigen te) verhuizen. Daarnaast moeten er goede afspraken worden gemaakt met Schiphol om een autonome, onafhankelijke groei van Lelystad Airport mogelijk te maken. Eén van de deelnemers oppert het idee om niet in te zetten op passagiersgroei, maar op het aantrekken en ontwikkelen van één of meer economische sectoren. Zo zou bijvoorbeeld het onderhoud van vliegtuigen naar Lelystad kunnen verhuizen. Dit voorkomt niet alleen vele (onduurzame!) passagierskilometers, maar zorgt voor robuuste economische clusters rond Lelystad waar bijvoorbeeld regionale opleidingen op kunnen aansluiten en nieuwe (aanleverende) bedrijvigheid ontstaat. Duurzame bereikbaarheid: bonus-malus regeling voor passagiers en medewerkers

Mobiliteit van passagiers en medewerkers zal zo duurzaam mogelijk moeten zijn, vinden de deelnemers. Dat betekent een hoogwaardig, snel en – bij voorkeur – gratis openbaar vervoer-systeem dat draait op alternatieve brandstoffen. Het systeem moet op korte termijn worden gekoppeld aan het nieuwe NS-station in de nieuwe woonwijk Warande om de reisafstanden en –tijden te beperken. Met de ontwikkeling van het nieuwe NS-station moet niet (te lang) gewacht worden, het kan juist een vliegwiel vormen in de ontwik keling van Airport Garden City en van Warande. Bij de ontwikkeling van het station moet er de mogelijkheid zijn om je koffer direct in te checken en rustig met de bus naar de terminal te reizen. De autokilometers moeten beperkt en/of verduurzaamd worden om de belasting op de omgeving te beperken. Vanuit meerdere deelnemers is een bonus-malus systeem geopperd voor passagiers en medewerkers. Daarin betalen de werknemers/passagiers die met de auto komen (bijvoorbeeld door parkeergeld) en worden de inkomsten daarvan ingezet voor gratis openbaar vervoer of zelfs een bonus voor mensen die met het openbaar vervoer naar de luchthaven reizen. Op het gebied van duurzame energie zien veel deelnemers kansen voor het opwekken van energie op het terrein, o.a. door zonnepanelen langs de landingsbaan of het benutten van de warmte in het asfalt van de landingsbaan (bij hoge temperaturen). Tevens zijn er mogelijkheden om zoveel mogelijk kringlopen in het gebied te sluiten, zoals die van water en energie. Afval moet zoveel mogelijk gescheiden en hergebruikt worden, waarbij de verbranding van restafval gebruikt kan worden voor het opwekken van energie. Een aantal deelnemers ziet meer heil in grootschalige, efficiënte energieopwekking op regionaal of provinciaal niveau. De luchthaven zou dan één van de partners kunnen zijn in een groot, duurzaam energieproject. Duurzame relatie met de omgeving

De ontwikkeling van Lelystad Airport zal negatieve consequenties hebben voor de directe omgeving, bijvoorbeeld door de toename van verkeers-, geluids- en stankoverlast. Voor een deel is dit te beperken, bijvoorbeeld door routeoptimalisatie van het vlieg- en wegverkeer. In de praktijk blijkt dat het omwonenden niet altijd gaat om de objectieve overlast, maar juist om het gevoel van overlast. De betrokken partijen moeten hier begrip voor hebben en een open, transparante overlegstructuur met omwonenden opzetten. 

pagina 8


Duurzame energie op verschillende schaalniveaus

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

3. Opbrengsten van de zes werksessies

Doel sessie:

TheGROUNDS is het platform en de proeftuin van de luchthaven Schiphol waar Schiphol Group, TNO, TU Delft, Landbouwuniversiteit Wageningen en Imtech in participeren. Dit platform ontwikkelt innovatieve toepassingen voor een duurzame luchthaven. De sessie gaat in op recente en komende innovaties, zoals onder meer het opwekken van niet-fossiele energie, door wind, zon en biomassa. Er wordt een koppeling gelegd tussen het Green Office-concept, duurzame energiecentrales, smart grids en ‘Green Move’. Doel is te achterhalen welke innovaties kansrijk zijn voor Lelystad Airport en het Businesspark Airport Garden City. Opbrengst De techniek z’n werk laten doen

De mogelijkheden voor duurzame energieopwekking zijn legio. Het is in Lelystad vooral de rijkelijk aan wezige landbouwgrond die als bron van energie gebruikt kan worden. De vraag is hoe. Welk type exploitatie past in de omgeving? Wat moet de opbrengst minimaal zijn? Is het – gezien de ruimtedruk die er hoe dan ook is – niet gewoon beter om biomassa in te kopen die elders is geproduceerd? Ondertussen is er op het vlak van duurzame energieopwekking nog niet heel veel in de praktijk gebracht. Wat wel bestaat is vaak zwaar gesubsidieerd. Dit is niet de weg die men in Lelystad zou moeten volgen. Kijk naar haalbare businesscases en laat ‘de techniek z’n werk doen’, dan kom je een heel eind. Lokaal energie consumeren en produceren, smart grids

“De normale energiecentrale” is achterhaald, wat ook geldt voor het eenrichtingsverkeer op de energietransportsystemen. We gaan volgens Ubachs toe naar een systeem van smart grids waarbij energie lokaal wordt geconsumeerd én geproduceerd. Een goede dataregulering is daarvoor een voorwaarde. Voordeel is dat vraag en aanbod optimaal op elkaar zijn afgestemd. Imtech houdt zich met de ontwikkeling van duurzame energiesystemen bezig, onder meer bij TheGrounds. Het is goed om te weten dat zoiets rendabel kan – aandeelhouders krijgen een rendement van 6 procent – al is het daarvoor nog altijd noodzakelijk om deels fossiele brandstoffen in te zetten, of kernenergie. Duurzame energiecentrale wordt op de korte termijn al rendabel

De vraag is wat haalbaar en realistisch is voor Lelystad. Ubachs noemt het voorbeeld van de wijk Belvédère Maastricht, waar een duurzame energiecentrale (DEC) wordt ontwikkeld. Een DEC is in feite een bio-industriecentrale. Daarnaast worden nog zonnepanelen geplaatst. Het is nog duur, maar rekening houdend met de stijging van fossiele brandstoffen en het voordeliger worden van bijvoorbeeld zonnepanelen, zou het in 2018 rendabel moeten zijn. Mest

Een deel van de vraag of een decentrale biocentrale rendabel en duurzaam kan draaien, hangt af van de beschikbaarheid van biomassa. Ubachs: ‘Je kunt twee dingen doen: of lokaal gewassen verbouwen, of elders gewassen zoals maïs vandaan halen.’ Over de vraag wat raadzaam is voor een duurzame gebiedsontwikkeling, ontstaat een levendige discussie. Is het niet jammer om landbouwgrond op te offeren voor energieproductie? Iemand suggereert om het bos te gebruiken als leverancier van hout. Een deelnemer wijst erop dat intensieve veetelers in het gebied nu al massaal biovergistingcentrales gebruiken voor energieopwekking. Ubachs wijst erop dat een biogascentrale van 500 KW moeilijk rendabel is te krijgen in deze tijd, en suggereert om de mest centraal in te slaan. Een enkele deelnemer wijst erop dat dit niet echt duurzaam is, vanwege de extra vervoersbewegingen. Volgens Ubachs hoef je nooit ver te rijden, terwijl de opbrengst groot is. Een ideaal gewas voor biomassa is volgens Ubachs olifantengras. Olifantengras trekt geen vogels aan, zodat vliegtuigen er geen last hebben. Natuurlijk is het een ruimte-extensief gebruik, maar bij een vliegveld heb je altijd een groot gebied waar je geen vastgoed mag bouwen. Voorwaarde is wel een langetermijnvisie. Als je hier geld in stopt, ben je tien jaar verder voordat je het hebt terugverdiend. Dat is over het algemeen zo bij duurzame investeringen. Ze renderen pas op langere termijn. Duurzaamheid heeft de toekomst en juist partijen met een langetermijnbelang, zoals beleggers, zien dat. In Flevoland liggen enorme kansen die je nu moet pakken, anders loop je hoe dan ook achter de feiten aan. Een aantal deelnemers brengt er tegenin dat het gebruik van olifantengras veel te ruimte-extensief is, maar dat geldt volgens Ubachs niet voor locaties waar geen vastgoed mag worden ontwikkeld, zoals vliegvelden. 3.3. Sessie 3 – Wat is er duurzaam aan luchtvaart? Is er iets nieuws onder de zon? Sessieleider: Mike Heijstee, directeur Platform Duurzame Luchtvaart Doel sessie:

Er zijn nieuwe ontwikkelingen op het gebied van duurzaam vliegverkeer. De sessie geeft betrokken partijen de gelegenheid om te spreken over de mogelijkheden en kansen op korte en de lange termijn in de lucht- 

pagina 9


Olifantengras

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

3.2. Sessie 2 – Proeftuin theGROUNDS geeft een kijkje in de toekomst Sessieleider: Bert Ubachs, directeur Imtech, participant theGrounds

Opbrengst Luchtvaart is infrastructuur, een randvoorwaarde voor economische ontwikkeling

Wat is luchtvaart? Het is infrastructuur, je hebt het nodig om iets op gang te krijgen, om economische ontwikkelingen van de grond te krijgen. Economie en luchtvaart gaan parallel. Het is historisch gezien bijzonder dat er in 2009 een wereldwijde daling van de hoeveelheid luchtvaart was, en de historische economische krimp sluit daar bijna naadloos bij aan. Zodra er verbindingen ontstaan, komen mensen met elkaar in contact en hebben die plekken de neiging om te groeien. Op die manier zijn er knooppunten ontstaan, waaronder regionale luchthavens. Hoe duurzaam is luchtvaart

Wat is duurzame luchtvaart? Het Platform Duurzame Luchtvaart vindt dat de luchtvaartsector moet voorzien in de maatschappelijke en sociale behoefte zoals wij die definiëren en dat is simpelweg de behoefte aan vervoer. De luchtvaartsector moet dat zo verantwoordelijk mogelijk doen. De overheid kan dat stimuleren of afdwingen. Bij het vergroten van duurzame luchtvaart, gaat het om het balanceren van meerdere elementen. In de sessie ligt de focus op klimaat en geluid en meer specifiek op de CO2-uitstoot. De perceptie die bestaat is dat luchtvaart veruit de grootste vervuiler is, groter dan andere transportmogelijkheden. En dat het hoog tijd is dat daar wat aan gedaan wordt. Echter, luchtvaart is helemaal niet de grootste vervuiler, het is zelfs gezien de uitstoot van absolute hoeveelheden CO2 de kleinste vervuiler.Luchtvaart is verantwoordelijk voor 2% van de CO2 uitstoot wereldwijd en groeit naar 3%. Vergeleken met bijvoorbeeld ontbossing, industrie, wegtransport, huishoudens en raffinaderijen, staat luchtvaart onderaan. Zoektocht naar duurzame brandstoffen

Het feit dat de CO2-uitstoot ten opzichte van andere vervoersmiddelen en sectoren relatief laag is, betekent niet dat er geen probleem is. De bijdrage aan de CO2-uitstoot is weliswaar klein in de werkelijkheid, maar groot in perceptie. In de loop van de jaren is luchtvaart veel duurzamer geworden, bijvoorbeeld door zuiniger motoren en slimmere manier van landen. Er zit een automatische drive bij vliegtuigbouwers om steeds duurzamer vliegtuigen te bouwen. De uitdaging is om dit door te zetten, met concrete resultaten. Alternatieve brandstoffen komen regelmatig ter sprake. Algen zijn daarbij een soort heilige graal. Het botst niet met voedselproductie, het groeit overal, het is lokaal te kweken, het heeft een ontzettend hoog rendement en het heeft als bonus een zuiverende werking. Kansen voor Lelystad

In Lelystad is er door de hoeveelheid ruimte de mogelijkheid om bijvoorbeeld het kweken van algen voor alternatieve brandstoffen toe te passen. Ook liggen hier kansen om voorbeelden te laten zien. Denk aan een eis dat alleen hybride voertuigen op de luchthaven worden toegelaten, zodat de uitstoot van het grondmateriaal tot een minimum beperkt wordt. 3.4. Sessie 4 – Cradle to cradle als inspiratie voor een duurzame gebiedsontwikkeling Sessieleider: Kees Smilde, kwartiermaker OMALA Doel sessie:

Het landschap en de openheid zijn onderscheidende en unieke kwaliteiten van de ontwikkeling van Lelystad Airport en het businesspark Airport Garden City. In de sessie staan naast de duurzaamheidsaspecten van het gebied ook die van het te realiseren vastgoed centraal. Dit zijn twee kanten van dezelfde medaille. Zo kunnen er op gebiedsniveau collectieve voorzieningen voor de gebouwen worden gerealiseerd (bijv. ten aanzien van energie). Thema’s zijn: zelfvoorzienendheid (water, energie, materialen), cradle to cradle (kringlopen sluiten), gebiedsontwikkeling (functiemenging) en duurzaamheid.

Smilde licht het cradle-to-cradle1 principe toe. De kern van het cradle to cradle (C2C) principe ligt in drie basisregels: afval is voedsel, zon is de energiebron en respect voor diversiteit. Het is de ambitie om alle gebruikte materialen na hun leven in het ene product, nuttig in te zetten in een ander product. Hierbij zou geen kwaliteitsverlies mogen zijn en alle restproducten moeten hergebruikt kunnen worden of milieu neutraal zijn. Hiermee is de kringloop gesloten. Duurzame ontwikkeling: probeer goed te zijn in plaats van minder slecht

Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling waarbij de huidige generatie in haar noden voorziet, zonder de mogelijkheden daartoe voor de volgende generatie te beperken. Het cradle-to-cradle principe gaat verder en wil voorzien in onze eigen noden, maar ook de toekomstige generaties van meer mogelijkheden voorzien. Het motto daarbij is: probeer goed te zijn in plaats van minder slecht! Concept: Airport Garden City

In de sessie wordt het stedenbouwkundig plan van Ontwikkeling Maatsachappij Airport Lelystad Almere



pagina 10


Opbrengst Wat is het cradle-to-cradle principe?

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

vaartsector. Het doel is het beperken van hinder en het bevorderen van duurzaamheid en leefbaarheid. Gespreksonderwerpen zijn emissies, geluid(sbeleving) en innnovaties in de luchtvaartsector op de lange termijn.

Komt de duurzame gebiedsontwikkeling van de grond?

In de sessie vindt een uitgebreide discussie plaats over de rol van Lelystad Airport en Schiphol bij de ontwikkeling van Airport Garden City door OMALA. Is de ontwikkeling naar een regionale luchthaven niet een randvoorwaarde voor een duurzame gebiedsontwikkeling? Met andere woorden komt een duurzame gebiedsontwikkeling zonder uitbreiding van de luchthaven wel van de grond? Een belangrijke vraag in dit verband is, of er een faseringsplan is voor het gebied als nog niet in de luchthaven wordt geïnvesteerd?’ Het stedenbouwkundig plan en de ruimte voor cradle to cradle

In de sessie zijn veel vragen gesteld over het stedenbouwkundig plan van OMALA. Van vragen gericht op het toekomstige programma (‘Wat houden showrooms in?’), tot vragen over een thematische invulling van het gebied (‘Is er gekozen voor één thema?’). Ook wordt ingegaan op de aanwezigheid van water in het stedenbouwkundig plan en de aantrekkende werking op vogels daarvan in de nabijheid van een luchthaven. Is dit een realistische optie? Er wordt in de sessie ingegaan op de randvoorwaarden voor cradle to cradle. Het is in deze fase van het gebiedsontwikkelingsproces nog niet duidelijk welke mogelijkheden er precies zijn voor cradle to cradle, zijn de huidige plannen niet te dichtgetimmerd voor C2C? Duurzaamheid ook op de lange termijn borgen

De deelnemers aan de sessie vinden het belangrijk dat duurzaamheid op de lange termijn wordt geborgd. Daar zou OMALA goed over moeten nadenken. De duurzaamheidsambitie nu is mooi, maar hoe zorg je ervoor dat een gebiedsontwikkeling die over een langere periode plaatsvindt, flexibel blijft inspelen op wijzigende maatschappelijk, economische en technologische ontwikkelingen en tegelijkertijd de duurzaamheidsambitie hoog houdt. Hoe C2C inpassen bij Lelystad Airport en Businesspark Airport Garden City?

De deelnemers aan de sessie hebben zelf nagedacht over de inpassing van C2C. De meningen zijn daarbij verdeeld. Sommige deelnemers zijn positief over C2C als inspiratie voor een duurzame gebiedsontwikkeling en adviseren: ‘Stel afname van lokale producten verplicht’, ‘Realiseer het vastgoed met lokale bouwmaterialen‘. Anderen zijn nog wat weifelend: ‘Om een duurzame ontwikkeling echt voor elkaar te krijgen is een lange termijn perspectief en zijn meer publieke investeringen nodig’. Anderen zien er ronduit het voordeel niet van in: ‘C2C is alleen maar ballast bij een ontwikkeling als Omala.’ 1 William McDonough en Michael Braungart ‘Cradle-to-Cradle: Remaking the Way We Make Things’. 3.5. Sessie 5 – ‘Put your money where your mouth is’ Sessieleider: Eric Rijnders, directeur OMALA Doel:

Zowel bij Lelystad Airport als bij de gebiedsontwikkeling draait het om het creëren van een aantrekkelijk en onderscheidend vestigingsmilieu voor bedrijven en voorzieningen. Aansluitend op de ochtendlezing van Pieter Tordoir gaat deze sessie dieper in op de doelgroepen en het concept van OMALA. Hierbij wordt ingezoomd op het type bedrijven, het onderscheidende concept en de duurzaamheidskansen die zich voordoen. Thema’s zijn: nieuwe allianties, duurzame betrokkenheid investeerders (investeringshefbomen), geld verdienen en groen maken, concepten en doelgroepen, ontwikkelstrategieën. In de sessie hebben de deelnemers gezocht naar het genereren van concrete toepasbare duurzaamheidsprojecten voor de ontwikkeling van businesspark Airport Garden City. De resultaten staan hieronder weergegeven.

Denkend vanuit een planningshorizon van 20 jaar is de conclusie van de deelnemers dat er gedurende de ontwikkeling van het gebied, soms weinig en soms veel dynamiek zal zijn en dat ook onbekend is, welke economische kansen er zullen zijn. Van belang is om daarbij geen condities te creëren die deze groei en ontwikkeling ‘dicht reguleren’, maar dat juist ruimte wordt geboden. Een concreet idee is de toepassing van het accommoderen van flexibel werken in het Businesspark. Hiermee wordt ingespeeld op een maatschappelijke behoefte. Dit idee zou in de nu komende fase door OMALA verder kunnen worden uitgewerkt. Wat betreft flexibel te gebruiken ruimten, kan worden gedacht aan kantoorcontainers, videoconferentieruimten. Daarnaast is multifunctionaliteit belangrijk. Ook zijn een energieleverend gebouw, een drijvend duurzaam kantoor en composieten als ‘bindend thema’ benoemd. Inzetten op recycling

Bereikbaarheid is een grote kracht van het gebied. Voor een recyclefabriek zijn een centrale ligging en bereikbaarheid belangrijke vestigingsvoorwaarden. Een recyclefabriek is een goede aanjager voor een duurzame gebiedsontwikkeling. De recyclefabriek sluit aan bij de principes van cradle to cradle, biedt een oplossing voor grondstofgebruik in de toekomst en kan energie opwekken. Daarnaast is het mogelijk om, 

pagina 11


Opbrengst Planningshorizon is lang. Bbiedt ruimte aan dynamiek en flexibel werken

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

(OMALA) toegelicht. De plannen van OMALA zijn gericht op een duurzame ontwikkeling van het gebied. Hiertoe is het ruimtelijke en functionele concept voor businesspark Airport Garden City ontwikkeld. Om tot dit concept te komen is een integrale analyse van de aanwezige gebiedskwaliteiten uitgevoerd.

Focus op cluster ‘high-end logistics’

De strategische ligging van Businesspark Airport Garden City ten opzichte van de Metropoolregio Amsterdam, Utrecht, de verbindingen richting Duitsland en Scandinavië en de multimodaliteit (weg, water, spoor en lucht), bieden kansen voor innovatie en voor de ontwikkeling van het gebied met als identiteit ‘highend logistics’. Hiermee wordt optimaal van de eigen gebiedskwaliteit geprofiteerd. Meerwaarde door verbinding met leisure

De vele verbindingen van en naar het gebied bieden daarnaast goede mogelijkheden om meerwaarde te creëren door gebruik en verbinding met bestaande leisurefuncties; bijvoorbeeld het versterken van de koppeling met Bataviastad. Leisure kan dan een centrale rol krijgen in het gebied en geeft kansen voor de ontwikkeling van een innovatie- en educatiecentrum op dat gebied. Een concrete invulling daarvan kan de ontwikkeling van een ‘vliegspeeltuin’ voor kinderen zijn. Direct aan de slag met duurzaamheid

Direct aan de slag met duurzaamheid: morgen! Als mogelijk eerste project is de realisatie van een eigen energiemaatschappij met gebruik van zonnepanelen en duurzame gewassen benoemd. Een andere optie is semi-tijdelijke huisvesting in het gebied. Een modulair (hout)bouwsysteem voor starters biedt kansen. Tip voor OMALA: ‘Ga op zoek naar een ‘extreme partner’ met extreme wensen en wilde ideeën op het gebied van duurzaamheid. Er is planologische speelruimte en vrijheid. Benut deze dan ook! Duurzaamheid op de korte en de lange termijn

Het is belangrijk om direct te beginnen met het opbouwen van een eigen duurzame identiteit van het gebied. Dit zou kunnen door in te zetten op festivals en cultuurevenementen, waarbij duurzaamheid steeds een rode draad is. Hierdoor ontstaat reuring in het gebied en leren mensen het gebied kennen. Het gebied heeft een icoon nodig, bijvoorbeeld een ‘vliegende man’, naar analogie van de ‘hurkende man’ van Gormly. Andere ideeën zijn het hergebruik van oude vliegtuigen, bijvoorbeeld voor evenementen, vergaderingen etc. Misschien kan het materiaal van oude vliegtuigen vanuit de cradle to cradle gedachte worden toegepast in het gebied. Op de langere termijn biedt het gebied kansen voor een ontwikkeling tot een bedrijvencampus, waarbij innovatie op het gebied van luchtvaart centraal staat. Het businesspark wordt zo de broedkamer van duurzame innovaties op het gebied van luchtvaart. Vanuit de identiteit Businesspark Airport Garden City zijn er diverse duurzame initiatieven te realiseren in het gebied. Bijvoorbeeld energie opwekken via de start- en landingsbaan, energielevering door mestvergisting van de agrarische bedrijvigheid, energieopwekking van de dansvloer in bijvoorbeeld een te realiseren Music Hall. Als icoon voor het gebied hebben de deelnemers aan de sessie ‘het dak van Nederland’ ontworpen. Op het dak is er ruimte voor grootschalige reclame via LED-verlichting (bill-board), onder het dak een organische groei van het bedrijvenpark door middel van flexibele bouw. Het dak van Nederland biedt ook ruimte voor een ‘experience centre’ met ruimte voor lowlands, airshows, spotters, een groen restaurant, digitaal madurodam en parachute testen in een windterminal. 3.6. Sessie 6 – Duurzaamheidskansen voor de modal split Sessieleider: Wim Pijpers (DHV) Doel:

Opbrengst Aangrijpingspunten voor het verduurzamen van mobiliteit

Pijpers benoemt vier aangrijpingspunten voor het verduurzamen van de mobiliteit: ruimtelijke inrichting, vervoermiddelen, infrastructuur en gedrag. Bij het formuleren van maatregelen en acties moet er een goede balans moet zijn tussen de 3P’s: people, planet en profit. Ruimhartig voor de auto en het openbaar vervoer

In het algemeen waren de deelnemers het er over eens dat een reis voor de reiziger zo min mogelijk moeite moet kosten. Vandaar dat in eerste instantie ruimhartig met de autobereikbaarheid moet worden omgegaan en tegelijkertijd het openbaar vervoer goed dient te worden georganiseerd. Voor de bereikbaarheid van een luchthaven is de betrouwbaarheid van de verbindingen erg belangrijk. Dit geldt voor het voor- en natransport. Over de ‘ideale’ invulling van deze reis verschillen de meningen. De één kiest voor het openbaar vervoer, de ander voor de auto en de derde zal kiezen voor een combinatie, waarbij hij of zij overstapt op een transferium. Concreet: te denken valt aan een transferium /P+R in Harderwijk met shuttle naar de luchthaven. Bij dit alles moet de keuzevrijheid van de reiziger voorop staan. Je hebt te maken met 

pagina 12


Op zoek naar de kansen om de modal split in Zuidelijk Flevoland en Lelystad Airport e.o. te verduurzamen. Welke maatregel moet op welk schaalniveau worden genomen. En wie is hiervoor verantwoordelijk? Wat kan op de korte termijn en wat moeten we voor de langere termijn niet onmogelijk maken? Thema’s zijn: duurzame mobiliteit, vervoersmanagement, bereikbaarheidsprofielen, infrastructureel netwerk Zuidelijk Flevoland en omliggende regio’s (o.a. Metropoolregio Amsterdam).

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

gelieerd aan de recyclefabriek, een kenniscentrum over afval voor kinderen of een kunst- en productontwikkelingscentrum voor producten van gerecycled afval te realiseren.

Samenhang tussen succesvolle gebiedsontwikkeling, duurzaamheid en bereikbaarheid

Een succesvolle ontwikkeling van het gebied is volgens de deelnemers een voorwaarde voor het kunnen realiseren van duurzaamheidsmaatregelen. Een goede bereikbaarheid wordt daarbij als voorwaarde gezien voor de ontwikkeling van het gebied. Het gebied moet, als het om infrastructuur en vervoerswaarde gaat, ruim worden geïnterpreteerd. Een goede samenhang tussen ruimtelijke en infrastructurele ontwikkelingen op verschillende schaalniveaus is noodzakelijk om tot effectieve verduurzaming van de mobiliteit te komen. Het creëren van schaalgrootte is daarbij een belangrijke succesfactor. Aandachtpunten voor het openbaar vervoer

- De kwaliteit van het openbaar vervoer moet vanaf de eerste dag goed op orde zijn (voorinvesteren). Let daarbij op de specifieke doelgroep van passagiers die met koffers komen. - Stem de dienstregeling af op de aankomst- en vertrektijden van vliegtuigen. Dus geen dienstregeling met lege bussen, maar maatwerk tot aan de terminal. - Biedt crossplatform overstappen om te voorkomen dat reizigers moeten sjouwen met koffers. - Verknoop openbaar vervoer-systemen goed, zodat snelle en comfortabele overstappen mogelijk zijn. - Bij 1 à 2 miljoen luchtreizigers per jaar is de markt voor het openbaar vervoer klein. - Geef vergunningen af voor het openbaar vervoer naar de luchthaven. Dus de bus naar de luchthaven niet opnemen in de openbaar vervoer-concessie. Hierdoor maximaliseer je marktwerking. Zorg voor hoge ruimtelijke dichtheden rondom de haltes. - Leg koppeling met openbaar vervoerverbindingen naar andere delen van de stad Aandachtspunten voor de auto

- De goede autobereikbaarheid van Lelystad is een belangrijke vestigingplaatsvoorwaarde voor bedrijven en aantrekkelijk voor luchtreizigers. - Parkeren rondom Lelystad zal in eerste instantie relatief goedkoop zijn. De auto is daarom een aantrekkelijk vervoermiddel. Naderhand parkeren duurder maken? Duurzame parkeergelegenheid aanleggen? - Maar de auto is niet duurzaam. Naast problemen met uitstoot en luchtkwaliteit gaat het ook om een ruimtebeslag. - Het wagenpark kan worden ‘vergroend’, door de inzet van o.a elektrische auto’s. Overige aandachtspunten

- Houd in je ruimtelijke plannen alvast rekening met het toekomstig openbaar vervoer. - Voorkom fysieke verplaatsingen, bijvoorbeeld door e-working. OMALA zou hier faciliteiten voor moeten bieden. - Benut de kansen van gebiedsontwikkeling. Bereikbaarheid moet hier onderdeel van uitmaken. - Flevoland biedt kansen voor vernieuwing (Superbus van Wubbo Ockels). - Creëren van werkgelegenheid in Lelystad leidt tot een vermindering van de uitgaande pendel en daarmee tot een afname van het aantal verreden kilometers. - Brandstof voor vliegtuigen per schip of pijpleiding aanvoeren. Wie gaat duurzame mobiliteit realiseren?

pagina 13


Bij het realiseren van de duurzaamheidsambitie voor verkeer en vervoer wordt een sterk rol toegedicht aan de overheden. De overheid is verantwoordelijk voor een goed openbaar vervoersysteem. Daarbij moeten exploitatieverliezen in de eerste jaren voor lief worden genomen. Eventueel zouden private partijen bij kunnen dragen. Gedacht kan worden dit via een ‘bereikbaarheids belasting’ te doen. Bedrijven betalen dan rechtstreeks mee aan de bereikbaarheid van hun terrein. In Frankrijk zijn hier ervaringen mee opgedaan. 

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

verschillende groepen die allemaal moeten worden bediend. Door goede openbaar vervoer verbindingen te realiseren, kun je deze keuze in enige mate sturen. Deze verbindingen moeten een goede kwaliteit hebben (als voorbeeld is de Zuidtangent bij Schiphol genoemd).

Resumé

De vier lezingen en de werksessies hebben een aantal inhoudelijke bouwstenen voor een duurzame en innovatieve gebiedsontwikkeling op en rond Lelystad Airport opgeleverd. De belangrijkste staan hieronder weergegeven. Bouwsteen duurzame gebiedsontwikkeling Verbind stedenbouw en landschap in een inspirerende gebiedsontwikkeling

Met het concept van businesspark Airport Garden City is een goede basis gelegd voor een verbinding van stedenbouw en landschap in een inspirerende, voor verschillende doelgroepen aantrekkelijke, gebiedsontwikkeling. Het is belangrijk om bij de verdere ontwikkeling en uitgifte van het gebied dit concept vast te houden en verder uit te werken. Wat betekent de verdere ontwikkeling voor de agrarische bedrijven in het gebied, voor water en groen en voor bijvoorbeeld routes naar omliggende natuurgebieden? Hoe maak je een marktconform vestigingsmilieu, een mooie plek om te ondernemen en te werken, vanuit een duurzaam gebouw met uitzicht op het landschap? Creëer waarde

Maak een flexibele ontwikkelstrategie voor het gebied, die gericht is op waardecreatie. Breng functies bij elkaar die elkaar versterken in plaats van elkaar gedogen. Zoek naast functionele kwaliteit, ook naar belevingswaarde en toekomstwaarde. Maak daarbij gebruik van het landschap. De kwaliteit van het landschap maakt een plek uniek. Kwaliteitskeurmerk: gecertificeerde gebouwen en gebieden

Onderzoek of je in het Businesspark en op de luchthaven alleen BREEAM gecertificeerde gebouwen wil toestaan. Zorg dat ook het businesspark het keurmerk duurzame gebiedsontwikkeling krijgt. Dan laat je zien dat je duurzaamheid echt waarmaakt. De certificaten vergroten de vastgoedwaarde. Professionele beleggers beleggen enkel nog in gecertificeerd, duurzaam vastgoed. Hou vast aan de cradle to cradle gedachte als inspiratie: zoek naar het sluiten van kringlopen

Bij Venlo GreenPark heeft het formuleren van een aantal principes - geïnspireerd op de cradle to cradle gedachte - geholpen om de duurzame gebiedsontwikkeling daadwerkelijk vorm te geven. De principes helpen om een goede integrale analyse van de gebiedskwaliteiten te maken, gekoppeld aan het concept en de doelgroepen waarop men zich richt. Belangrijk uitgangspunt is het zoeken naar het sluiten van kringlopen en het zoveel mogelijk inzetten van duurzame energie. Bij dit laatste gaat het niet alleen om consumeren, maar ook om het produceren van duurzame energie. Onderzoek de optie om geen grond, maar vloeroppervlak uit te geven

In Venlo GreenPark wordt een deel uitgegeven in vierkante meters bvo. Bedrijven moeten niet investeren in gebouwen, dat is niet hun core business. De gebiedsbeheerder houdt de grond in eigendom en bewaakt het belang van de bedrijven voor het totale gebied. Hierbij gaat het niet alleen om de functionele en ruimtelijke kwaliteit (gezamenlijke beveiliging, bedrijfsrestaurants, kinderopvang, etc.), maar worden ook facilitaire zaken die ondersteunend zijn voor de bedrijfsvoering opgepakt. Mogelijke voorbeelden zijn: ziekteverzuimpreventie, pool van flexibele arbeidskrachten. Bouwsteen duurzame economie Vanuit het oogpunt van economische duurzaamheid is het belangrijk dat het beste bedrijf op de beste plek terecht komt. Voor Lelystad Airport en Businesspark Airport Garden City betekent dit het zoeken naar een scherpe positionering en ‘branding’ in de Metropoolregio Amsterdam. Voor een hoogwaardig, duurzaam en innovatief gebied (bedrijventerrein) is marketing, branding en imago cruciaal. Het gebied ontpopt zich als één groot stedelijk gebied, oftewel een ‘daily urban system’. De provincie Flevoland maakt hier volledig onderdeel van uit. Door toekomstige ontwikkelingen, zoals de aanleg van de Hanzelijn, zal Flevoland bovendien een steeds strategischer ligging krijgen binnen dit ‘daily urban system’. Het is belangrijk in te zetten op regionale afstemming op de as Schiphol – Lelystad. Daarbij gaat het om de profilering en ontwikkeling van bedrijvenlocaties en een gezamenlijke promotie en acquisitie voor de gehele as. Een groei van de regionale werkgelegenheid heeft een positief effect op het verminderen van de pendel naar Amsterdam. Bied een aantrekkelijk leefklimaat in het groen en aan het water

Voor de versterking van de arbeidsmarkt en het locale woonklimaat moet worden ingezet op een grotere aantrekkingskracht op goed geschoold vaktechnisch personeel, managers en ondernemers, daarbij is het belangrijk maximaal te profiteren van de schaalsprong Almere. Hierbij is het ook belangrijk de landschappelijke en recreatieve kwaliteiten van Lelystad en Zuidelijk Flevoland te vergroten. Benut de multimodale ontsluiting van het gebied maximaal

De multimodale ontsluiting van het gebied, is een aantrekkelijke vestigingsplaatsfactor voor bedrijven in



pagina 14


Positioneer het gebied en de luchthaven in de Metropoolregio Amsterdam

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

4. De duurzame bouwstenen

Synergie zoeken, faciliteren en stimuleren tussen bedrijven

Op het vlak van energie, afval en water is het belangrijk van meet af aan synergie tussen de bedrijven die zich zullen vestigen te zoeken. Dit levert voordeel op in de bedrijfsvoering van bedrijven en bevordert het sluiten van kringlopen. Bouwsteen duurzame mobiliteit Stuur op duurzame mobiliteit op de korte en de lange termijn

De ontwikkelingen op het gebied van duurzame mobiliteit gaan snel. Stel een regionale danwel provinciale visie op voor verduurzaming van de mobiliteit. Ga hierbij uit van de trias mobilica (1. reduceer mobiliteitsbehoefte, 2. verduurzaam reizigerskilometers (modal shift), 3. efficiëntere en schonere mobiliteit). Borg dat toekomstige innovaties in mobiliteit niet onmogelijk worden gemaakt. Onderzoek wat op de korte en de langere termijn de mogelijkheden zijn voor vervoer met niet-fossiele brandstoffen. Versterk de samenhang op verschillende schaalniveaus

Een goede samenhang tussen ruimtelijke en infrastructurele ontwikkelingen op verschillende schaalniveaus is noodzakelijk om tot effectieve verduurzaming van de mobiliteit te komen. Zet in op de daadwerkelijke ontwikkeling/verbetering van de spoorverbinding Schiphol-Amsterdam-Almere-Lelystad (OV-SAAL) en het benutten van de Hanzelijn. Het creëren van schaalgrootte is daarbij een belangrijke succesfactor. Probeer vervoerswaarde te combineren om draagvlak en haalbaarheid te vergroten. Aandachtspunten openbaar vervoer: maatwerk en comfortabel

De kwaliteit van het openbaar vervoer moet vanaf de eerste dag goed op orde zijn (voorinvesteren). Let daarbij op de specifieke doelgroep van passagiers die met koffers komen. Stem de dienstregeling af op de aankomst- en vertrektijden van vliegtuigen. Dus geen dienstregeling met lege bussen, maar maatwerk tot aan de terminal. Verknoop openbaar vervoer-systemen goed, zodat snelle en comfortabele overstappen mogelijk zijn. Geef vergunningen af voor het openbaar vervoer naar de luchthaven. Dus de bus naar de luchthaven niet opnemen in de openbaar vervoer-concessie. Hierdoor maximaliseer je marktwerking. Leg een koppeling met openbaar vervoerverbindingen naar andere delen van de stad. Aandachtspunten auto: vergroenen en ruimtegebruik

Onderzoek de mogelijkheden voor een bonus-malusregeling, zoals geopperd in één van de werksessies. Hierbij wordt bijvoorbeeld betaald voor het parkeren wat weer ten goede komt aan collectief of openbaar vervoer. Zet in op het ‘vergroenen’ van de auto. Maak collectieve parkeergelegenheid, vanuit het oogpunt van zorgvuldig ruimtegebruik en de belevingswaarde van het gebied. Bouwsteen duurzame luchthaven Sluiten van kringlopen in en buiten de luchthaven

Op Schiphol wordt geprobeerd kringlopen van water, afval en energie te sluiten. TheGrounds zoekt hierin naar innovaties. Lelystad Airport en Businesspark Airport Gardencity, kunnen van deze ervaringen leren en kijken naar mogelijke toepassingen. Ga een kennisuitwisselingverband aan met TheGrounds. Ontwikkel luchthaven klimaatneutraal

Op het luchthaventerrein is voldoende ruimte en zijn er mogelijkheden om duurzame energie op te wekken (zie ook bouwsteen duurzame energie). Denk aan een eis dat alleen hybride of zero-emission voertuigen op de luchthaven worden toegelaten, zodat de uitstoot van het grondmateriaal tot een minimum beperkt wordt. Bouwsteen duurzame energie Door het aanleggen van energiesystemen en energieplanning op gebiedsniveau, kan een enorme besparing worden gerealiseerd. Zet hiervoor collectieve warmtekoude systemen gecombineerd met een slimme ruimtelijke planning van ‘warmtevragers’ en ‘kouvragers’ op. Produceer duurzame energie

Probeer in of in de nabije omgeving van gebied en luchthaven duurzame energie te produceren. Denk daarbij in verschillende mogelijkheden, zoals zon, wind, biovergisting, algen, aardwarmte, energieopwekkend asfalt, etc. De verbouw van olifantengras voor biomassa zou ideaal zijn in dit gebied. Olifantengras trekt geen vogels aan, zodat vliegtuigen er geen last van hebben. Voorwaarde is een langetermijnvisie. De investering wordt niet morgen terugverdiend. Duurzaam energienetwerk

Stel vast of er nog wel aardgas moet worden aangelegd. Het gebied leent zich uitstekend voor decentrale energievoorziening met smart grids. Dit kan economisch verantwoord met een rendement van 6 procent. 

pagina 15


Bespaar energie

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

Value added en high-end logistics. De kansen voor een nieuwe Greenport zouden kunnen worden verkend, waarbij een relatie wordt gelegd tussen agriproductie, logistiek en innovatie.


Betrek omwonenden en ondernemers in een open en transparante overlegstructuur bij de ontwikkeling van het gebied. Betrokkenheid van omwonenden en andere belanghebbenden vergroot de acceptatie en beidt mogelijkheden voor participatie in de gebiedsontwikkeling. Weerstand versus constructief meedenken liggen dicht bij elkaar, maar maken een wereld van verschil. Bied beleving en educatie

pagina 16


Zorg dat het gebied bij Lelystad, en Almere gaat horen, een duidelijke positionering krijgt binnen de Metropoolregio Amsterdam. Mensen bezoeken het gebied graag vanwege de landschappelijke kwaliteiten, of omdat er iets te beleven of te zien valt. Educatieve projecten gericht op kinderen, zoals bij Venlo Greenport zijn het onderzoeken waard. 

Aviodrome Lelystad

werkconferentie

Duurzame relatie met de omgeving

11 november 2010

Bouwsteen sociale duurzaamheid

Aan de hand van de resultaten van de werkconferentie zijn aanbevelingen voor het vervolg opgesteld. Hierbij is voor de Provinciale Staten van Flevoland en voor de gemeenteraad van Lelystad een belangrijke rol weggelegd. Deze rol is enerzijds het langdurig ‘vastpinnen’ van de ambities als het om duurzaamheid en innovatie gaat in relatie tot bestaand beleid. Het gaat erom een heldere keuze te maken, op welke doelen zouden de partijen die de ontwikkeling van gebied en gebouwen ter hand nemen zich echt moeten richten? Waar is samenhang te vinden met andere duurzaamheidinitiatieven in Lelystad of Flevoland? Provinciale Staten en de gemeenteraad hebben in het verdere traject een verbindende, faciliterende en monitorende rol. Dus kortweg; een verbindende rol in het samenbrengen van partijen en netwerken, ondersteunen met bestaand beleid en middelen en ‘een vinger aan de pols houden’ als het om de voortgang en resultaten gaat. Ontwikkel het gebied duurzaam of helemaal niet

Er kan met een schone lei worden begonnen met het door OMALA te ontwikkelen terrein. Dit biedt uitstekende kansen en mogelijkheden om het geheel duurzaam te ontwikkelen. Vanuit de markt is er vraag naar duurzame bedrijventerreinen, waar méér gebeurt dan alleen maar werken. Dynamische en duurzame multifunctionele werkmilieus hebben de toekomst. Standaard bedrijventerreinen met een goede ontsluiting over de weg zijn er in Nederland en de regio voldoende. Als het gebied op de traditionele manier wordt ontwikkeld, zullen bedrijven op de goedkope vestigingslocatie afkomen, maar ook snel weer vertrekken als er elders gunstiger voorwaarden zijn te vinden. De bedrijven zullen niet in het gebied investeren. De gebiedsontwikkeling kan enkel succesvol op de lange termijn zijn als deze kwalitatief hoogwaardig en duurzaam wordt ontwikkeld. Werk aan een integrale en duurzame gebiedsontwikkeling.

Elke ontwikkeling in Flevoland moet per saldo bijdragen aan een verhoging van de duurzaamheid (brede definitie). Voor dit gebied is de economische ontwikkeling (werkgelegenheid) belangrijk. (profit) De ontwikkeling van het gebied is zo duurzaam en innovatief mogelijk. Dat betekent concreet: zo min mogelijk overlast en vervuiling (planet), met zoveel mogelijk draagvlak van de omgeving (people). Durf de integrale duurzaamheidafweging gezamenlijk met de verschillende belanghebbenden te maken. Valt de duurzaamheidsbalans negatief uit, ontwikkel dan niet. Partijen moeten sturen op sluitende businesscases: verbind duurzaamheid en economie

Voorkom het stapelen van ambities, onderzoek de meest kansrijke duurzaamheidsmaatregelen en –projecten. Zoek daarbij naar synergie tussen maatregelen en projecten. Verbind locale met regionale en nationale netwerken en stuur op sluitende businesscases. Daarbij is het belangrijk dat markten overheidspartijen, belangenorganisaties, ondernemers en bewoners, gezamenlijk kansen signaleren, creëren, faciliteren en tot uitvoering brengen. Zoek daarbij creatief naar nieuwe verdienmodellen en financieringsconstructies en sluit allianties met nieuwe partijen, zoals bijvoorbeeld energiemaatschappijen, locale ondernemers, of bewoners. Maak een proeftuin duurzame gebiedsontwikkeling, vanuit een scherpe positionering in de markt

Zowel het gebied van de luchthaven als het businesspark bieden de ruimte om duurzaamheid te testen. Naar analogie van TheGROUNDS kunnen kennisinstellingen en bedrijven die koploper zijn in duurzaamheid met elkaar in contact worden gebracht om duurzame en innovatieve toepassingen te ontwikkelen. Begin daarbij met de kennisinstellingen en bedrijven in Flevoland, zij beschikken over locale kennis en locale netwerken die zij kunnen inzetten. Doe dit vanuit een scherpe positionering in de markt. Wie zijn je doelgroepen, wat is hun netwerk en wat hebben zij nodig voor hun bedrijfsvoering? Kijk daarbij ook naar het voorbeeld van Venlo GreenPark. Het gebied positioneert zich als bron van kennis en experimenteerdrift, ingebed in het groene parklandschap. Voor een hoogwaardig, duurzaam en innovatief gebied (bedrijventerrein) is marketing, branding en imago cruciaal. In economisch mindere tijden is het belangrijk om toch aan het concept vast te houden. Een zorgvuldig opgebouwd imago is zo weer afgebroken en dan wordt een doodnormaal bedrijventerrein ontwikkeld dat toevallig in de buurt van een luchthaven ligt. Voorkom en bewaak dat korte termijn gewin voor gaat op lange termijn kwaliteit en duurzaamheid. Beter langzaam en goed, dan een snellere ontwikkeling van het terrein, waarbij de beoogde kwaliteit niet wordt gehaald. Als de onderscheidende kwaliteit niet wordt gehaald, leidt dit op de langere termijn tot een letterlijk en figuurlijk minder waardevol en waardevast gebied. Het is belangrijk om een slimme businesscase te maken, die ook een langzame ontwikkeling aan kan en flexibel kan inspelen op nieuwe kansen. Tekst verslag: drs. Jeanet van Antwerpen, Inbo In opdracht van provincie Flevoland Tekst verslag: drs. Jeanet van Antwerpen, Inbo Datum: 10 januari 2011

pagina 17


Geduld hebben, rug recht houden

Aviodrome Lelystad

werkconferentie


11 november 2010

5. Aanbevelingen

Aviodrome Lelystad

L E LYSTA D airpor t

11 november 2010

werkconferentie

LELYSTAD. 11 november Aviodrome Lelystad. werkconferentie

Recommend Documents