Leidraad APRIL 2007
Nederland Kennisland
Kansen en bedreigingen Paul van der Heijden nieuwe rector Presidentsverkiezingen beïnvloed door blues
Slaaf, student, predikant De eerste zwarte student die in Nederland een proefschrift verdedigt, is Jacobus Capitein die op 10 maart 1742 het Leidse spreekgestoelte beklimt. Capitein bepleit aan het Rapenburg zijn Dissertatio politico-theologica de servitute, libertati christiani non contraria. Nog in hetzelfde jaar verschijnt een Nederlandse vertaling (door zijn vriend Hieronymus de Wilhem) van deze dissertatie: Staatkundig-godgeleerd onderzoekschrift over de slaverny, als niet strydig tegen de christelyke vryheid. Het lijkt ongelofelijk: een zwarte student die 17 jaar eerder als jongetje door een Nederlandse koopman in Ghana verkocht is, verdedigt in Leiden de stelling dat slavernij niet strijdig is met de Bijbel. Bovenstaand gedicht is afkomstig uit de inleiding van Capiteins proefschrift. Het is
een deel van het lofdicht van 80 regels, dat hij schrijft als elegie (lijkdicht) voor zijn oude Haagse leraar Johan Manger. Ook in het buitenland blijft Capitein niet onopgemerkt. Al in 1808 vertaalt de Franse revolutionaire bisschop Henri Grégoire bovenstaand lofdicht in zijn De la littérature des nègres. Capitein wordt weer populair in de 20e eeuw: in 1993 verschijnt zowel een Duitse als een Engelse vertaling van het gedicht. Het leven van onze Ghanese landgenoot is minder fortuinlijk: hij sterft op 1 februari 1747, nog geen 30 jaar oud, in Elmina (Ghana), in onmin met zijn opdrachtgevers (de West-Indische Compagnie en de Kerkeraad), met achterlating van een aan hem opgedrongen Nederlandse vrouw (Antonia Ginderdros) en met een behoorlijke geldschuld. (JD)
www.leidenuniv.nl
Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken
Inhoud
Kort
Grootste woordenboek ter wereld online Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) is voortaan voor iedereen gratis op het internet te raadplegen. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal, een product van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL), is een boek dat allerlei records breekt. Er is 134 jaar – van 1864 tot 1998 – aan gewerkt. Het bevat honderdduizenden lemma’s met verklaringen van Nederlandse woorden en ruim anderhalf miljoen citaten uit bronnen tussen ongeveer 1500 en 1976. Het boek verscheen in 686 afleveringen die uiteindelijk in 40 banden samengevoegd zijn. Daarmee is het een zeer complete neerslag van bijna vijf eeuwen Nederlandse taalgeschiedenis. In het WNT online kunnen alle trefwoorden worden opgevraagd in hun originele spelling uit 1863, maar ook in de moderne spelling. Daarnaast is het mogelijk te zoeken naar delen van woorden, zoals achtervoegsels en voorvoegsels, naar woordcategorieën, zoals tussenwerpsels en voegwoorden of naar termen die in betekenisverklaringen gebruikt zijn. Zie http://wnt.inl.nl
Depressieonderzoek bekroond
Wie Annemarike Stremmelaar (1972) Wanneer promoveerde op woensdag 7 februari bij professor E.J. Zürcher Wat Aan de hand van vier gedetailleerde kronieken reconstrueerde Stremmelaar de twee maanden van oproer in Istanbul. Op 17 juli 1703 eiste een groep wapensmeden, gevestigd vlak naast de Aya Sofya-moskee, achterstallig salaris op. Toen ze niet snel genoeg geld zagen, trokken ze de stad in, waar de situatie escaleerde. Het was het begin van een opstand tegen sultan Mustafa II. De opstand zorgde ervoor dat Mustafa van de troon moest. Waarom Stremmelaar wilde de vraag beantwoorden wanneer een bevolking een sultan mag afzetten? Het antwoord luidt: als 2
Leidraad
April 2007
die niet opkomt voor zijn bevolking. Bevolking en sultan hadden daar in de achttiende eeuw een ongeschreven contract over. Daarmee toont Stremmelaar aan dat de wortels van het moderne Turkije dieper gaan dan de negentiende eeuw, toen Europese ideeën intrede deden. In de negentiende eeuw veranderde de positie van de sultans. Naar Europees model kwamen er een grondwet en een parlement. De macht van de sultan werd ingeperkt door wetten. Stremmelaar zocht naar een kiem van die hervormingen in de achttiende eeuw. De rechtvaardigheidsgedachte bestond toen ook al, zij het nog niet op papier. Waar De opleiding talen en culturen van het Midden-Oosten.
Prof.dr. Willem van der Does (bijzonder hoogleraar vanwege het LUF) krijgt een Vici-subsidie voor zijn onderzoek naar de behandeling van depressies. Het is de eerste Leidse Vici voor psychologisch onderzoek. Van der Does gaat proberen om onderzoeksresultaten uit de experimentele psychologie om te zetten in concrete behandelmethoden. Ze moeten niet alleen helpen een depressie te verdrijven, maar ook te voorkomen. De Vici is bestemd voor excellente, zeer ervaren onderzoekers die met succes een vernieuwende onderzoekslijn hebben ontwikkeld. Viciwinnaars behoren tot de top van hun onderzoeksveld en hebben bewezen als coach voor jonge onderzoekers kunnen optreden. Van der Does doet al jaren onderzoek naar depressie: ‘Depressieve mensen ervaren een groot persoonlijk leed en ook de samenleving ondervindt op allerlei manieren de gevolgen van depressiviteit. Zeventien procent van de mensen is gedurende een bepaalde periode in het leven depressief. Daarmee is depressie de meest voorkomende psychiatrische aandoening.’
‘B-mails’ uit de Middeleeuwen In Noordwest-Rusland, geconcentreerd rond de stad Novgorod, vond in de Middeleeuwen een levendige correspondentie plaats op stukjes berkenbast. Meer dan duizend van deze ‘b-mails’ zijn nu gefotografeerd, geanalyseerd en op internet gezet door een consortium van zeven onderzoeksinstituten. De Universiteit Leiden is daarvan de penvoerder. De berichten zijn het equivalent van iets dat het midden houdt tussen moderne e-mail en sms’jes. Het materiaal beperkt de lengte van de boodschap die overgedragen kan worden. De schrijfcultuur op berkenbast ontstond in het tweede kwart van de elfde eeuw en duurde tot iets na het midden van de vijftiende eeuw. Naast allerlei historische ontwikkelingen heeft dat ook te maken met de archeologische gesteldheid, waardoor berkenbast niet meer in het bodemarchief kon worden opgenomen. ‘Het wil niet per se zeggen dat het er niet meer was, maar het is niet overgeleverd’, zegt slavist prof.dr. Jos Schaeken, de leider van het project. Behalve de cultuurhistorische waarde hebben de teksten ook taalkundig een onschatbare waarde.
Archeologen vinden Egyptisch graf Archeologen van de Universiteit Leiden en het Rijksmuseum van Oudheden hebben in een grafveld bij Sakkara wederom overblijfselen van een 3300 jaar oud graf ontdekt. Het behoort toe aan Ptahemwia, die ‘schenker des konings’ was ten tijde van farao Achnaton (1353 - 1335 v. Chr.). Het graf heeft de vorm van een vrijstaande tempel met een poortgebouw, een binnenplaats met zuilgalerijen en een schacht naar de ondergrondse grafkamers, en drie naast elkaar gelegen kapellen. De kleistenen muren van de bovenbouw staan nog twee meter overeind. Een deel van de bekleding met kalkstenen reliëfpanelen is bewaard. Hierop zijn afbeeldingen te zien van de grafeigenaar Ptahemwia, zijn vrouw Maia, priesters, ambtenaren, dienaren en muzikanten en scènes uit het dagelijks leven. Volgens de inscripties in het graf vervulde Ptahemwia de hoge hoffunctie van ‘Schenker des konings, rein van handen’. In die hoedanigheid moet hij verantwoordelijk zijn geweest voor de verzorging van de farao met voedsel en drank. De opgraving in Sakkara staat onder leiding van dr. René van Walsem, universitair docent van de opleiding Egyptologie, en dr. Maarten Raven, conservator van de Egyptische collectie van het museum.
U kunt zich per e-mail aanmelden voor meer nieuws over de Universiteit Leiden:
[email protected] U ontvangt dan wekelijks de digitale Nieuwsbrief gratis.
Leidraad
April 2007
3
April 2007
Loopbaanevolutie
Gevangen zitten
2 Inhoud Annemarike Stremmelaar over de Turkse sultan
en elkaar gek maken
3 Etalage Kort nieuws uit de Leidse wetenschap
5 Bas Haring ‘We maken elkaar gek’
6 Nieuwe rector
Bas Haring is een verdienstelijk hoogleraar, schrijver en tv-presentator. Zijn nieuwste boek heet Voor een echt
22
succesvol leven. Wie daarin tips verwacht over de weg naar de top, komt bedrogen uit.
Paul van der Heijden naar Leiden
ARJEN VAN VEELEN
8 Academische jaarprijs Talen- en slangenonderzoek genomineerd
10 Nederland Kennisland Prof. dr. Meindert Damhof over kansen en bedreigingen
16 Presidentenblues De invloed van zwarte muziek op de verkiezingsuitslag
16
18 Universitaire collecties Het geheugen van de universiteit
20 De koers Dirk Bouwmeester op jacht naar het absolute nulpunt
22 Après Leiden Filosoof bij investeringsmaatschappij van John de Mol
24 Het topstuk Telescoop van de Sterrewacht
25 LUF Grant 27 Leids Universiteits Fonds 30 Leiden biedt aan 32 Gedicht
COLOFON LEIDRAAD IS EEN UITGAVE VAN HET ICS DEVELOPMENT OFFICE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN. DIT BLAD IS BESTEMD VOOR ALLE ALUMNI, MEDEWERKERS EN EXTERNE RELATIES VAN DE UNIVERSITEIT, EN WORDT VIER MAAL PER JAAR UITGEGEVEN UITGEVER LEIDRAAD UNIVERSITEIT LEIDEN, JOHN KROES, DIRECTEUR ICS HOOFDREDACTEUR FRANK PROVOOST (
[email protected]) BASISVORMGEVING TMPW, AMSTERDAM VORMGEVING KADE 10 COMMUNICATIE, LEIDEN: ROELAND SEGAAR (ART DIRECTOR), DANNY VAN BAKEL FOTOGRAFIE MARC DE HAAN MEDEWERKERS AAN DIT NUMMER BART BRAUN,THOMAS BLONDEAU, DAVID BREMMER, CHRISTEL CALSIJN, JOS DAMEN, HILJE PAPMA, ARJEN VAN VEELEN, CHRISTIAAN WEIJTS, ANNETTE DE WOLDE REDACTIERAAD PIET VAN STERKENBURG (VZ), ADRIAAN IN ‘T GROEN, ANNAH NEVE, MAAIKE KOOLHOVEN, JOHN KROES UNIVERSITEIT LEIDEN, DEVELOPMENT OFFICE HANNEKE WIESSING, ALUMNI OFFICER (CONTACTPERSOON) RAPENBURG 70. 2311 EZ LEIDEN TEL. 071-5273237
[email protected] WEBSITE WWW.ALUMNI.LEIDENUNIV.NL GEHELE OF GEDEELTELIJKE OVERNAME VAN ARTIKELEN, FOTO’S EN ILLUSTRATIES UIT LEIDRAAD IS ALLEEN TOEGESTAAN NA OVERLEG MET DE REDACTIE EN MET BRONVERMELDING OPLAGE 52.000 Leidraad
April 2007
Die titel klinkt als een zelfhulpboek. Wat geeft u de lezer mee?
Hoe komt dat we vaak voor het eerste kiezen?
‘Dat een echt succesvol leven niet hoeft. Ik breek een lans voor de uitzonderingen, zoals de luiaard, die een leven van louter patience leeft. Daar is niks mis mee. Er
‘We zitten in een proces gevangen waarin we elkaar gek maken met de gedachte dat we die tachtig jaar zo succesvol mogelijk moeten benutten. Denk aan leuzen als: we moeten harder werken, anders winnen de Chinezen. Of: we moeten onze schouders eronder zetten, anders wordt Nederland een soort Efteling. ‘Dan zeg ik: so what? De meeste mensen willen niets liever dan dat. Er zijn ook uitzonderingen. Dennis Bergkamp, bijvoorbeeld. Bij zijn afscheid, voor tachtigduizend man in het stadion, zei hij dat hij eigenlijk gewoon rustig wilde leven. Maar zoiets hoor je zelden vanaf de middenstip.’
‘Een pauwenstaart zit alleen maar in de weg’
6
4
Om inspiratie op te doen voor zijn boek werkte Bas Haring (1968), bijzonder hoogleraar publiek begrip van wetenschap, een maand als fellow bij de beroemde filosoof Daniel Dennett. Het eerste gesprek met de Amerikaan liep niet lekker. Haring ging gefrustreerd de stad in, om te shoppen. Toen zag hij in een Diesel kledingzaak een kalender met een glunderend stel in jaren vijftig-stijl naast een koelkast. For real succesfull living stond er bij. Hij wist meteen waar zijn nieuwe boek over moest gaan. In zijn boekje neemt hij het met Darwin in de hand op voor de evolutionaire losers, de onsuccesvollen. Zoals de lapzwans die alleen maar op de bank hangt. Haring geeft hem geen schop onder zijn kont, maar een aai over de bol.
zijn heel veel mensen die eigenlijk rustig hun tuin willen wieden maar het niet doen. Dan ben je tachtig, denk je, verdomme, had ik maar… ‘Er is een managementoefening, met de vraag: wat wil je dat er op je grafsteen staat. Wil je drie bedrijven hebben opgericht, of een fijne tachtig jaar hebben meegemaakt?’
Wat zeg Darwin hierover? ‘Ik steel processen uit de biologie om mijn punt te maken. Darwin vraagt zich in zijn tweede boek af hoe het kan dat wezens
dingen krijgen die onhandig zijn. Het geel-rood-blauw van de mandril, bijvoorbeeld. Of de enorme grote kop van de potvis. Of de pauwenstaart. Die zit alleen maar in de weg. Hoe kan dat? Omdat vrouwtjes vallen op mannen met een grote pauwenstaart. ‘Technisch gezien gaat mijn boekje over memen: dingen die we denken, die voor het individu niet per se goed zijn om te hebben, maar die zich wel vermenigvuldigen. ‘De gedachte dat je succes moet hebben is net zoiets. Dat zie je al aan de etymologie van het woord ‘succes’: dat komt van het Latijnse ‘succedere’, opvolgen. Succes is goed voor de opvolgers, in plaats van voor degene die het heeft. Voor u en mij is het misschien wel veel fijner om niet het maximale eruit te halen - zeg ik tegen mezelf, die enorm hard werkt.’
Leidraad
April 2007
5
Interview Paul van der Heijden (1949) is de nieuwe rector magnificus en collegevoorzitter van de ook genoeg. Maar de ambitie van Leiden was, is en blijft om de beste wetenschappers in huis te hebben. ‘We zijn nu als bestuur bezig om een “foto” te maken van het onderzoek zoals dat in Leiden plaatsvindt: waar zijn we nou eigenlijk heel goed in? Die foto wordt gemaakt aan de hand van zo objectief mogelijke criteria. Dan kun je zeggen: die groep, die groep en die groep behoren tot de beste ter wereld. ‘Je toponderzoek identificeren is heel belangrijk. Het Kaderprogramma van de Europese Unie, bijvoorbeeld, heeft vijftig miljard in kas voor de komende vijf, zes jaar. Door goed onderzoek aan te bieden proberen we daar aanspraak op te maken.’
Universiteit Leiden. Hij was eerder hoogleraar in Groningen en Amsterdam en rector van de UvA. ‘Waar zijn we nou eigenlijk heel goed in?’
‘Leiden wil excelleren en selecteren’ ARJEN VAN VEELEN
U promoveerde in de jaren tachtig in Leiden. Welk verschil valt u op tussen Leiden toen en nu? ‘Indertijd was de rechtenfaculteit in de Hugo de Grootstraat gevestigd; nu in het schitterende Kamerling Onnes, waar heel Nederland jaloers op is. Ook het Bestuursgebouw is veranderd. Dat was een duistere spelonk tegenover het station. Hier aan het Rapenburg is het iets aangenamer vertoeven, bovendien zit je midden tussen de studenten.’
En een overeenkomst? ‘De wellevende omgangsvormen. Die heb ik altijd als heel prettig ervaren en die heb ik nu weer aangetroffen.’
Hoe zou u uw bestuursstijl typeren? ‘Ik ben iemand die heilig gelooft in overleg om tot draagvlak te komen. Dat is ook de stijl van mijn voorganger Douwe Breimer, en de stijl die bij de universiteit hoort. Er werken hier allemaal hoog gekwalificeerde professionals die aan de top van hun vakgebied zitten - vergelijk het met een groot advocatenkantoor of architectenbureau. Er moet een bestuur zijn, maar het echte werk - onderwijs, onderzoek - gebeurt op de faculteiten.’
6
U bent hier ook aangesteld als hoogleraar internationaal arbeidsrecht. Gaat u college geven? ‘Ja. Ik heb dat de afgelopen jaren altijd gedaan. Het zal waarschijnlijk gaan over de grondslagen in arbeidsrecht. Ik ben ook actief in de International Labour Organization van de Verenigde Naties. Je komt daar niet alleen de theorie tegen, maar ook de praktijk. Een mooie combinatie om college over te geven, lijkt me. En wellicht kan ik studenten stageplekken bezorgen.’
Welke rol ziet u voor de alumni?
wil een academische uitstraling hebben, wil excelleren, in de top meedoen van onderzoek en academisch onderwijs. Leiden wil selecteren.’
U studeerde in Amsterdam tijdens de Maagdenhuisbezetting. Was u er bij? ‘Nee, ik was aan het werk, ik was een werkstudent. Het was mijn eerste jaar überhaupt in Amsterdam en ik keek met grote verwondering om me heen. Ik stond er wel achter dat de ouderwetse universiteit werd verruild voor een nieuwerwetse. Maar de positie waarin rector Belinfante toen verkeerde was wel een heel moeilijke. Ik kende hem als rechtenstudent; hij was hoogleraar staats- en bestuursrecht. ‘Ik moest daar nog aan denken toen onder mijn rectoraat het Maagdenhuis werd bezet, voor de - geloof ik - elfde keer in de geschiedenis. Die actie was niet gericht tegen het bestuur van de UvA, maar tegen staatssecretaris Rutte. De studenten eisten dat hij kwam. Ik heb hem nog proberen te verleiden net zo flink te zijn als een week eerder toen hij de studenten zei dat ze in opstand moesten komen. Maar hij wou niet en toen moesten wij het opknappen.’
‘De aardige kant van het rectorschap is dat je het gezicht van de universiteit bent, en dat je zoveel mogelijk mensen probeert te stimuleren en te faciliteren. Het mooiste moment voor iedere rector is natuurlijk als een van die mensen een Nobelprijs wint, zoals in 1999 in Utrecht geschiedde. Ik hoop dat we dat hier ook nog een keer mogen meemaken.’
‘Ik wil een actieve band met ze. Wij hopen dat iemand die hier heeft gestudeerd, dat met plezier heeft gedaan, een mooie baan krijgt en uitdraagt: ik heb in Leiden gestudeerd. ‘Dat is in Nederland altijd een beetje op de achtergrond gebleven. En iedereen weet dat een universiteit in 2007 niet volledig door de overheid kan worden betaald. We proberen op allerlei manieren de tweede, derde, vierde geldstroom aan te boren. Alumni kunnen daarbij een belangrijke rol in spelen. Ze krijgen er beter gevormde nieuwe generaties voor terug. ‘Het is een verantwoordelijkheid om, als je een aardig inkomen hebt verworven met de opleiding die je hebt gekregen, voor komende generaties die opleiding te behouden. En door de band met de universiteit onderhoud je een netwerk dat overal van belang kan zijn.’
Leidt goed beleid tot een Nobelprijs? ‘Nee. Dan zou ik moeten beschikken over het eigen vermogen van Harvard of Yale. Dus, zeg, twintig miljard. Of tien miljard,
Wat doet u in uw vrije tijd? ‘Ik heb me altijd geïnteresseerd in universitaire lectuur. Ik ken mijn Otterspeer en ik lees graag romans waarin de universiteit een rol speelt. Van Saul Bellow, bijvoorbeeld. Of Tom Wolfe’s I am Charlotte Simmons. Die boeken geven scherpe insights - niet altijd even fraai, wel altijd leuk om te lezen. ‘Ik woon nu op de Prinsengracht, vlak bij een oud, bruin Amsterdams café, de Eland. Daar loop ik nog wel eens naar binnen. Er komt van alles, de professor zit er naast de timmerman.’
U was hiervoor rector aan de UvA. Wat is de uitdaging die Leiden biedt?
Wat trekt u in het vak rector?
En de Herman Brood boven uw bureau?
‘Hier is de rector ook voorzitter van het college van bestuur. Dat is een aardige toevoeging. Verder is het aardig dat Leiden een heel ander profiel heeft. De UvA werkt intensief samen met de Hogeschool. Het is een enorme instelling voor hoger onderwijs: vijfenzestigduizend studenten, enorm veel opleidingen. Leiden
‘Ik ben jurist. En juristen zijn geen uitvinders zoals bèta’s of geneeskundigen. Het maximale wat je daar in de wetenschap kunt bereiken is dat je een prachtboek of een schitterend artikel schrijft waar veel over gesproken en geschreven wordt. Dat heb ik gelukkig een aantal keren mogen meemaken.
‘Het is een litho. Het straalt een enorme levenslust en enthousiasme uit, in een moderne vorm. Ik vind het erg leuk om moderniteit met traditie te combineren. Ik heb ook een oude lamp meegenomen die ik al twintig jaar achter me aandraag. En die kan met “rector” op mijn bureau heb ik van Douwe Breimer geërfd.’
Leidraad
April 2007
Leidraad
April 2007
7
Onderzoek
Jaarprijs?
Wie wint de Academische Twee onderzoeksteams uit Leiden maken kans om de Academische Jaarprijs te winnen. Taalkundigen willen bedreigde talen redden, biologen proberen het imago van gifslangen te verbeteren. De hoofdprijs van 100.000 euro wordt op 6 juni bekendgemaakt.
‘Vergeet het Fries niet!’
Toen zijn nominatie bekend werd, vergeleek NRC Handelsblad hem met David Attenborough, Indiana Jones, Steve Irwin en Crocodile Dundee. ‘Ik krijg er nog rode koontjes van’, lacht biologiestudent en winnaar Janneke Fruin-beurs Freek Vonk (23), ‘maar het is wel heel leuk’. Hij begint te wennen aan enthousiaste journalisten, na de internationale aandacht voor zijn Nature-publicatie van verleden jaar. Samen met zijn hoogleraar Michael Richardson en een groep Amerikanen ontdekte hij dat er veel meer giftige hagedissensoorten zijn dan altijd werd aangenomen. Voor de Academische Jaarprijs willen Vonk en Richardson een serie documentaires maken over andere giftige dieren: slangen. De films worden aangevuld met lespakketten, een tentoonstelling en een open dag op het slangenverblijf van het laboratorium. De eerste stap, het openen van www.slangengif.nl, hebben ze al gezet. Binnenkort gaat Vonk met een regisseur aan de slag om een pilot-video te maken voor het Academische Jaarprijs-project, met als onderwerp de enige Nederlandse gifslang, de adder.
BART BRAUN
‘Wereldwijd zijn er zo’n zesduizend talen. Ik schat dat duizend daarvan met uitsterven bedreigd zijn’, vertelt Maarten Mous. ‘Dat heeft allerlei redenen: politieke, economische, of sociale. Door die talen zoveel mogelijk te beschrijven kunnen we meer inzicht krijgen in het verschijnsel taal.’ De hoogleraar Afrikaanse taalkunde is één van de twee Leidse hoogleraren wiens onderzoeksteam mee mag strijden om de Academische Jaarprijs 2007, een initiatief van NRC Handelsblad, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Met een team van zeven studenten en zes wetenschappers die onderzoek doen naar bedreigde talen hoopt Mous de hoofdprijs te winnen. Is het erg als er talen verdwijnen? ‘Dat ligt er aan hoe de sprekers dat ervaren. We merken wel dat veel gebruikers van bedreigde talen het prettig vinden wanneer hun taal beschreven wordt in een grammatica of een woordenboek. Je kunt het gebruik van de
‘Taal is alleen te redden als de sprekers dat willen’ moedertaal ook stimuleren door de wetenschappelijke aandacht.’ Die aandacht krijgen ze onder andere uit Leiden. Onderzoekers verblijven vaak een halfjaar of langer tussen de sprekers van de bedreigde taal om aan hun materiaal te komen. Mous: ‘Dat is een ontzettend leerzame ervaring, die je je leven niet meer vergeet.’ Staat zo’n gemeenschap daar altijd voor open? ‘Zeker. Vaak gaat het om dorpen waar heel weinig gebeurt. Die zijn allang blij als er zo’n gek uit Leiden komt om hun taal te beschrijven.’ Als ze de honderdduizend euro prijzengeld winnen, gaat het team een tentoonstelling over uitstervende talen en taalbeschrijving opzetten. De locatie is nog niet bekend: ‘We denken aan 8
Leidraad
April 2007
‘Slangenbeten zijn het beroepsrisico’
Naturalis, als we daar tenminste welkom zijn’, vertelt Mous. Onderdeel van de expositie wordt in elk geval een documentaire die het team gaat maken, over wat de sprekers ervan vinden dat hun taal dood gaat. Daarnaast zal het wetenschappelijke gemis van een verloren taal duidelijk worden gemaakt. Ook komt de vraag aan bod wat er tegen taaldood is te doen. ‘Een taal is alleen te redden als de sprekers dat zelf willen’, legt Mous uit. ‘Maar als ze het willen, dan gaat het ook vanzelf. Het slechtste wat je kunt doen is het te behandelen als een bedreigde diersoort, en het in een reservaat te zetten of te cultiveren.’ Ook als het team niet wint, gaat het onderzoek door. ‘Ik denk dat we wel een goede kans maken om bij de laatste drie te eindigen. Dat zou goed zijn om ons onderzoek onder de aandacht te brengen. Ik krijg nu al mailtjes van mensen die mij schrijven: vergeet het Fries niet!’
Dat er al veel Engelstalige documentaires over gifslangen zijn, deert Vonk niet. ‘Met Nederlandse films bereik je toch een ander publiek. Bovendien kun je niet genoeg van zulke documentaires hebben, want slangen staan nog steeds onterecht in een kwaad daglicht.’ Zonde, vindt Vonk: ‘Er zijn heel veel mensen die medicijnen slikken die hun basis hebben in slangengif.’ De zogeheten ACE-remmers, die gebruikt worden tegen hoge bloeddruk en hartklachten, zijn gebaseerd op het gif van de lanspuntslang. Vonk heeft er eentje als huisdier. Andere slangengiffen werken als medicijn tegen hartfalen, suikerziekten en mogelijk zelfs kanker.
‘Slangen staan onterecht in een kwaad daglicht’ De naam van Steve Irwin roept de vraag op of Vonk met zijn gifslangenonderzoek wel zijn oude dag denkt te halen. ‘Ik ben een tijdje geleden tijdens het geven van een cursus over slangenbeten voor de Landmacht nog gebeten door een python’, vertelt hij. Die slang was niet giftig. ‘Met gifslangen ben ik een stuk voorzichtiger. Maar slangenbeten zijn een risico van het vak. Een autocoureur weet dat hij kan verongelukken, ik weet dat ik gebeten kan worden. Gelukkig loopt het meestal goed af.’ Richardson is beretrots op zijn student. ‘Zijn onderzoek gaat erg goed en hij is een uitstekende communicator. Hij kan zijn enthousiasme en passie zo goed overbrengen op andere mensen dat ik hem nu zelf ook een student laat begeleiden, en ook dat gaat goed. He’s blossoming.’ Ook als die Academische Jaarprijs er niet van komt, wil Richardson Vonk graag aanstellen als promovendus. Met een beetje geluk zal hij daar meer dan genoeg geld voor hebben: een voorstel van zijn groep zit nu in de laatste ronde voor een zogeheten Smartmix-subsidie, een nieuw programma van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) met een jaarlijks budget van honderd miljoen euro. Het programma stimuleert samenwerking tussen ondernemingen, maatschappelijke instellingen en kennisinstellingen. Het Leidse project heeft een aanvraag van 54 miljoen gedaan. ‘We willen onder andere laten zien dat er geld te verdienen is met slangengif ’, aldus Richardson. Leidraad
April 2007
9
Coverstory
Nederland Kennisland: kansen en bedreigingen
De ontwikkeling van Nederland als kennisland is de laatste tijd regelmatig in het nieuws. ‘Drup op de gloeiende plaat’ kopte Elsevier op 10 februari. Citaat: ‘Het nieuwe kabinet trekt jaarlijks veel extra geld uit voor onderzoek. Toch is het allemaal veel te weinig. Wetenschapsbeleid in Nederland blijft een armoedig allegaartje.’ Twee weken eerder stond in de landelijke dagbladen de oproep van de Spinozapremie-laureaten: ‘1 Miljard voor excellente wetenschap. Europa raakt in wetenschappelijke zin meer en meer de aansluiting kwijt op de Verenigde Staten.’ Ronduit alarmerend is het beeld dat de kennisindustrie Nederland dreigt te verlaten. Zo werd er in het Financieele Dagblad van 5 januari openlijk gespeculeerd over een overname, en daarmee een mogelijk vertrek, van onze grootste innovatieve farmaceutische industrie Organon. Wie deze en andere berichten leest, ontkomt niet aan de indruk dat Nederland, door onvoldoende investeringen, zijn vooraanstaande positie op het terrein van wetenschap en technologie dreigt te verliezen. Met alle gevolgen van dien.
Ontwikkeling van de kenniseconomie Een vooraanstaande positie op het terrein van wetenschap en technologie is voor ons land van cruciale betekenis. Door internationale ontwikkelingen en maatschappelijke trends (mondialisering, vergrijzing) verandert de wereld in een hoog tempo. Dat levert belangrijke nieuwe uitdagingen op. Daarbij gaat het om vragen als: ‘Hoe verdienen we in de toekomst ons brood?’ ‘Hoe houden we onze zorg betaalbaar en op een goed niveau?’ En: ‘Hoe kunnen we goede sociale voorzieningen garanderen voor hen die het echt nodig hebben?’ Daarenboven vormen voor Nederland de gevolgen van de uitputting van de aardgasvoorraden en de te verwachten noodzakelijk hoge investeringen in waterbeheer een extra uitdaging. Dit betekent dat we nieuwe initiatieven zullen moeten ontwikkelen om ons leefklimaat en onze welvaart zeker
te stellen en waar nodig te verbeteren. Naast uitbouw van bestaande activiteiten op het terrein van handel en transport biedt vooral de ontwikkeling van de kenniseconomie een voor Nederland interessant en belangrijk perspectief: het levert hoogwaardige werkgelegenheid op, genereert potentieel substantiële inkomsten, is milieuvriendelijk en er is relatief weinig ruimte voor nodig. Bovendien kan het een significante bijdrage leveren aan de oplossing van maatschappelijke problemen.
Investeren in kennis Hoe aantrekkelijk ook, de ontwikkeling en uitbouw van een kenniseconomie gaat niet vanzelf. Nederland is niet de enige speler in het veld. Er is toenemende concurrentie vanuit het buitenland: niet alleen van de Verenigde Staten en Japan, maar ook van groeieconomieën als India en China. Dit betekent dat er nieuwe impulsen nodig zijn om de kenniseconomie in Nederland gestalte te geven. Aan de andere kant zijn er ook kansen: Nederland heeft nog steeds een sterke positie op het terrein van wetenschap en kan bovendien profiteren van stimuleringsgelden uit het Europese circuit. In het rapport ‘Kennisinvesteringsagenda 2006-2016’ van het Innovatieplatform worden de kansen en bedreigingen voor de ontwikkeling van de kenniseconomie geanalyseerd en wordt een strategisch plan gepresenteerd. In het rapport wordt opnieuw geconstateerd dat Nederland economisch en maatschappelijk nog steeds te weinig profiteert van kennis, technologie, ondernemerschap en creativiteit. Om ons land te laten behoren tot de meest dynamische kenniseconomieën in de wereld zullen forse inspanningen nodig zijn in de gehele keten van onderwijs, onderzoek, innovatie en ondernemerschap. Om dat mogelijk te maken wordt er gepleit voor structurele additionele investeringen van 6 miljard euro per jaar. In het coalitieakkoord van het nieuwe kabinet wordt daarvoor 1.775 miljoen euro uitgetrokken. De vraag is of dit voldoende is: met de huidige totale investering in innovatie van rond de 1,9 procent
Meindert Danhof is hoogleraar farmacologie en wetenschappelijk directeur van het ‘Leiden-Amsterdam Center for Drug Research’(LACDR).
10
Leidraad
April 2007
‘Nederland dreigt vooraanstaande positie te verliezen op het terrein van wetenschap en technologie’
Leidraad
April 2007
11
Coverstory van het bruto binnenlands product behoort Nederland nog steeds tot de middenmoot.
Strategisch onderzoek Om kansrijk te zijn, zullen investeringen in de kenniseconomie onderdeel moeten uitmaken van een integraal wetenschaps- en technologiebeleid, met aandacht voor kwaliteit, relevantie, marktwaarde en coördinatie. Kwaliteit is een voorwaarde voor succes. Om die reden moeten extra middelen uitsluitend worden toegewezen aan excellent onderzoek. Dit betekent ook dat we moeten ‘kiezen voor talent’, met andere woorden kansen moeten bieden aan veelbelovende jonge onderzoekers uit binnen- én buitenland. Voor wat betreft de relevantie is het essentieel dat het nieuwe onderzoek nauw aansluit bij vraagstellingen uit de samenleving en oplossingen biedt voor maatschappelijke problemen. Dit stimuleert en inspireert de onderzoeker en draagt bij aan het creëren van draagvlak in de samenleving. Bovendien is het cruciaal voor de aansluiting bij vraagstellingen uit het bedrijfsleven en daarmee de ontwikkeling van marktwaarde: economisch aantrekkelijke producten en diensten. Ten slotte is er veel aandacht nodig voor de coördinatie en de stimulering van de samenwerking tussen universiteiten, bedrijfsleven én de overheid. De betrokken partners moeten van elkaar leren: dat levert ‘meerwaarde door synergie’ op.
Het instituut werkt volgens het zogenoemde ‘matching fund’principe: investeringen van de deelnemende kennisinstellingen en industriële partners worden verdubbeld door de overheid. Het totale budget bedraagt 260 miljoen euro voor de komende vier jaar. Het Topinstituut Farma voldoet in alle opzichten aan de hierboven genoemde criteria van kwaliteit, relevantie, valorisatie en coördinatie voor investeringen in innovatie. Het vormt daarmee een uniek voorbeeld voor andere initiatieven.
Kwaliteit: geneesmiddelonderzoek in Nederland in perspectief Nederland heeft een uitstekende reputatie op het terrein van kwalitatief hoogwaardig geneesmiddelonderzoek. Bij de Nederlandse universiteiten bestaan vier onafhankelijke onderzoekscholen, waaronder het Leidse ‘Leiden-Amsterdam Center for Drug Research’, elk met een eigen profiel. Daarmee wordt vrijwel het gehele spectrum van onderzoek op het brede terrein van de ontdekking en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen bestreken. Enkele jaren geleden zijn de activiteiten van de vier onderzoekscholen gebundeld in de ‘Federatie voor Innovatief Geneesmiddel Onderzoek Nederland’ (FIGON). Verscheidene andere organisaties hebben zich daar vervolgens bij aangesloten. Dat heeft een integraal netwerk voor innovatief geneesmiddelonderzoek opgeleverd dat een unieke basis vormt voor vruchtbare samenwerking met de internationale farmaceutische industrie.
Nieuw elan: ‘Topinstituut Farma’ als pars pro toto
Relevantie: de behoefte aan nieuwe geneesmiddelen
De eerste resultaten van nieuwe investeringen in de kenniseconomie beginnen zichtbaar te worden. Een belangrijk initiatief is de oprichting van het Topinstituut Farma. Leiden (de universiteit én het Leids Universitair Medisch Centrum) heeft een voortrekkersrol gespeeld bij de oprichting en is met een actieve deelname in 19 onderzoeksprogramma’s één van de meest toonaangevende partners in dit landelijke instituut. Mede om die reden is het instituut in Leiden gevestigd. In het Topinstituut Farma wordt door 12 kennisinstellingen (universiteiten en academische medische centra) in Nederland samengewerkt met 22 farmaceutische industrieën wereldwijd. Het gaat daarbij om strategische onderzoeksprogramma’s gericht op de ontdekking en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen.
Een recente analyse in het rapport ‘Priority Medicines for Europe and the World’ van Wereldgezondheid organisatie (WHO) laat zien dat er, door de ontwikkeling van wereldwijde resistentie, een dringende noodzaak is voor de ontwikkeling van nieuwe concepten én nieuwe middelen voor de behandeling van infectieziekten. Bovendien is er, vooral ook door de vergrijzing van de wereldbevolking, een sterke en stijgende behoefte aan geneesmiddelen voor de behandeling van niet-overdraagbare chronische ziekten, waaronder hart- en vaatziekten, ziekten van het (centrale) zenuwstelsel, (auto-)immuunziekten en kanker. Daarbij is een belangrijk punt dat er, naast symptomatisch werkende stoffen, vooral behoefte is aan middelen die de voortgang van het ziekteproces remmen. De conclusies van het WHO-rapport hebben
‘We moeten kansen bieden aan veelbelovende jonge onderzoekers’
12
Leidraad
April 2007
Leidraad
April 2007
13
Leids Universiteits Fonds
Coverstory
Steun uw faculteit, geef aan het LUF! Het Leids Universiteits Fonds (LUF) ondersteunt grensverleggende wetenschap. Bijvoorbeeld door het instellen van bijzondere LUF leerstoelen en het geven van subsidies. Dit alles is mogelijk dankzij de bijdragen van alumni. Mogen wij ook op uw steun rekenen? U kunt uw donatie overmaken op 16 45 35 of on line op www.LUF.nl (machtiging, creditcard en IDEAL). Geeft u de voorkeur aan een bijdrage per maand voor opmerkelijke Leidse wetenschap? Vult u dan een maandelijkse machtiging in op www.LUF.nl. Nieuws van uw faculteit
Faculteit der Rechten
Wat hebben wij in de 21e eeuw aan organisch materiaal op aardewerk van rond het jaar nul? Archeologe Tania Oudemans gebruikte deze ‘restjes’ om met behulp van moleculaire chemie aan te tonen waarvoor verschillende soorten aardewerk uit een Noord-Hollandse inheems-Romeinse nederzetting werden gebruikt. Hiermee leverde zij direct bewijs voor de wijze waarop in die tijd voedsel werd bereid.
Bestaat het DNA van een strafblad? Arjan Blokland, verbonden aan het Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving, koppelde de strafbladen van ruim 5000 veroordeelden aan gegevens uit onder meer de Gemeentelijke Basis Administratie. Conclusie: levensomstandigheden zijn van grote invloed op het verloop van een criminele carrière. Blokland onderzoekt bovendien aan de hand van deze wereldwijd unieke database of er sprake is van een bepaalde volgorde in delicten. Als patronen in criminele carrières kunnen worden voorspeld, kan er op tijd worden bijgestuurd en kan ook de straf beter worden afgestemd.
Faculteit der Geneeskunde
Faculteit der Sociale Wetenschappen
Wat moeten narcolepsiepatiënten met een brandweerpak? Uit onderzoek van Rolf Fronczek, verbonden aan het LUMC en het Nederlands Instituut voor Neurowetenschap, blijkt dat bij gezonde mensen de handen en voeten warmer worden voordat ze in slaap vallen. Bij patiënten met deze slaapziekte bleken handen en voeten overdag constant warmer te zijn. Wanneer hun huidtemperatuur echter werd gereguleerd met een speciaal brandweerpak, leidde dit tot verbetering van de slaapproblemen. Dit kan een doorbaak betekenen in de behandeling van narcolepsieklachten.
Is het gebruik van cannabis en XTC schadelijk? Volgens onderzoek van cognitief psychologe Lorenza Colzato wel. Zij vergeleek drie groepen in de leeftijdsklasse van 18 tot 30 jaar: XTC-gebruikers die jarenlang één tot drie pillen per week slikten, cannabisgebruikers die over een zelfde periode vier tot twaalf joints per week rookten, en mensen die nooit drugs hadden gebruikt. Alle proefpersonen kregen in nuchtere staat afbeeldingen te zien op een computerscherm, waar zij zo snel mogelijk op moesten reageren. XTC- en cannabisgebruikers bleken in vergelijking met de niet-gebruikers twee keer zoveel reactietijd nodig te hebben.
Faculteit der Archeologie
Faculteit der Godgeleerdheid Wat kunnen wij leren van de Islam? De Leidse studenten die de nieuwe opleiding Islamitische theologie volgen, krijgen daar een antwoord op. Zij verdiepen zich in alle richtingen van deze godsdienst, waaronder de moderne islam in Europa. Met deze actuele uitbreiding van het opleidingenaanbod versterkt de Faculteit der Godgeleerdheid haar gedegen internationale positie.
Faculteit der Kunsten Hoe hoort de muziek van Mozart en Bach eigenlijk te klinken, volgens henzelf? Ton Koopman, hoogleraar Historisch Geïnformeerde Uitvoeringspraktijk aan de Faculteit der Kunsten, zoekt de authenticiteit in de uitvoering van muziekstukken. De muziek moet bijvoorbeeld kloppen met de leefomgeving van de componist en met de instrumenten van zijn tijd. Dankzij het onderzoek van Koopman is de muziek van deze grote componisten niet langer meer ‘vogelvrij’.
Faculteit der Letteren Is ‘b-mail’ de voorloper van onze e-mail? In Noordwest-Rusland vond in de middeleeuwen een levendige correspondentie plaats op stukjes berkenbast. Meer dan duizend van deze ‘b-mails’ – die het midden houden tussen onze huidige e-mails en sms’jes – zijn nu gefotografeerd, geanalyseerd en op internet gezet door een consortium van zeven onderzoeksinstituten, waarvan de Universiteit Leiden penvoerder is.
Faculteit der Wijsbegeerte Helpt het kijken naar ‘Monty Python and the Holy Grail’ om ons kritisch denkvermogen aan te scherpen? Het vertellen en verbeelden van verhalen in de vorm van een film is in veel wetenschappen een onbekend en onderschat fenomeen. Terwijl een beeld toch meer kan zeggen over een complex onderwerp dan duizend woorden. Tijdens de collegereeks ‘Zin in Film’ kiezen acht sprekers een film die hen aan het denken zet en wordt daar na het bekijken van de film over gediscussieerd. Het bewijs dat filosofie ook laagdrempelig kan zijn!
Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen Kan een slang iets doen tegen hoge bloeddruk en hartfalen? De stof captropil, afkomstig van de Zuid-Amerikaanse Lanspuntslang, is een bekend middel tegen deze aandoeningen. En er zijn veel meer voorbeelden van geneesmiddelen op basis van reptielengif. De Leidse ontwikkelingsbioloog Michael Richardson en biologiestudent Freek Vonk (winnaar Janneke Fruin beurs) zien grote toepassingsmogelijkheden voor deze natuurlijke medicijnen. Zij zijn met hun onderzoek naar de gifkliergenen van reptielen genomineerd voor de prestigieuze Academische Jaarprijs 2006/2007.
Mede namens uw faculteit, hartelijk dank voor uw bijdrage!
14
Leidraad
April 2007
een leidende rol gespeeld bij het vaststellen van het onderzoekprogramma van het Topinstituut Farma. Daarmee is het maatschappelijke draagvlak van dit initiatief verankerd.
Marktwaarde: de noodzaak van innovatie Het voortbestaan van de farmaceutische industrie (en daarmee het ter beschikking komen van nieuwe geneesmiddelen) is gebaseerd op innovatie. De farmaceutische industrie is daarmee één van de meest kennisintensieve bedrijfstakken. Een ernstige bedreiging is het feit dat de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen stagneert. Dit wordt geïllustreerd door de sterke stijging van de investeringen in onderzoek. In de afgelopen jaren zijn de uitgaven van de farmaceutische industrie aan onderzoek en ontwikkeling gestegen van 2 miljard dollar in 1980 tot bijna 40 miljard dollar in 2006. Het aantal nieuwe geneesmiddelen dat per jaar in op de markt wordt toegelaten is echter nagenoeg hetzelfde gebleven (in de Verenigde Staten ongeveer 20 per jaar). Bovendien zijn veel van die nieuwe geneesmiddelen niet echt innovatief, maar vooral verbeteringen van al bestaande geneesmiddelen. Er is dus bij de farmaceutische industrie een dringende noodzaak tot innovatie. Dat biedt nieuwe kansen voor de kenniseconomie. Op dit moment is er bij de farmaceutische industrie grote belangstelling voor innovatie onder meer het terrein van de ‘biologische systeemanalyse’ als basis voor het ontwerp, de ontwikkeling en de, geïndividualiseerde, toepassing van nieuwe geneesmiddelen. Bovendien is er wereldwijd een ernstig
tekort aan gekwalificeerde onderzoekers met ervaring op het terrein van innovatief geneesmiddelonderzoek. Het Topinstituut Farma speelt rechtstreeks in op deze behoeftes, zowel voor wat betreft de ontwikkeling van nieuwe kennis als voor wat betreft de opleiding van onderzoekers.
Coördinatie: technologisch topinstituut als rolmodel Het Topinstituut Farma is opgezet volgens het model van een ‘technologisch topinstituut’. Dit betekent dat er in strategische projecten nauw wordt samengewerkt tussen de universitaire kennisinstellingen en de bedrijven. Je zou kunnen zeggen dat universiteiten en industrie als het ware ‘in elkaars huid kruipen’. Dit verhoogt niet alleen de kans op waardevolle ontdekkingen, en daarmee op valorisatie, maar biedt tevens een unieke omgeving voor de opleiding van uniek gekwalificeerde jonge onderzoekers.
Conclusie Het Topinstituut Farma voldoet in alle opzichten aan de voorwaarden van kwaliteit, relevantie, marktwaarde en coördinatie voor investeringen in de kenniseconomie. Het vormt een unieke basis voor publiek-private samenwerking in strategische projecten, op het terrein van innovatief geneesmiddelonderzoek. Naar verwachting zal dit een belangrijke impuls zijn voor de vestiging van nieuwe bedrijven. In Leiden zijn de eerste contouren daarvan al zichtbaar in het BioScience Park, in de directe omgeving van Universiteit en LUMC. Leidraad
April 2007
15
Politiek
Bezeten door de
presidentenblues ‘Only man I ever loved in my life was my president, and
I also loved his wife.’ Aan de hand van de blues bepaalt Guido van Rijn de populariteit van Amerikaanse presidenten onder de zwarte bevolking. Na boeken over Roosevelt, Truman en Eisenhower verschijnt binnenkort Kennedy’s Blues. ‘Je hoort hem
echt huilen.’ CHRISTEL CALSIJN
‘Pinetops Boogie Woogie. Toen mijn muziekleraar dat liet horen ben ik helemaal gek geworden van de blues.’ Guido van Rijn zit tussen een imposante verzameling van lp’s, cd’s, dvd’s, tijdschriften en boeken. Zijn werkkamer is een klein bluesmuseum. ‘Mijn grootste helden zijn Robert Johnson en Elmore James. Die emotie, het geweldige gitaarspel, die muziek is echt schitterend.’ Van Rijn promoveerde in 1995 aan de Leidse universiteit op zijn proefschrift Roosevelt’s Blues. Inmiddels is hij al wat presidenten verder. Na de The Truman and Eisenhower Blues (2004), verschijnt deze zomer Kennedy’s Blues. Daarin onderzoekt hij welke rol zwarte muziek heeft gespeeld op de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen. ‘Ain’t gonna be no peace in Europe. Till we cut off Hitler’s head.’ In Roosevelt’s Blues lost van Rijn aan de hand van blues- en gospelnummers een van de raadsels uit de geschiedenis van de Amerikaanse politiek op. ‘Er vond toen een enorme verschuiving plaats binnen de zwarte bevolking. Die stemde eerst altijd op de republikeinse partij van Lincoln, maar koos in 1936 opeens voor de democraat Roosevelt.’ Van Rijn geeft aan dat er drie redenen voor de verschuiving zijn terug te vinden. ‘Roosevelt was erg sterk in het direct communiceren met de bevolking. Hij was 16
Leidraad
April 2007
gewoon een meesterpoliticus. Hij werd door de zwarte bevolking als een vaderfiguur gezien. Ook startte hij allerlei werkgelegenheidsprogramma’s.’ Hitler was een populair onderwerp bij de blueszangers. ‘Het was natuurlijk heerlijk dat ze eindelijk op een blanke mochten schelden’, aldus van Rijn. Ook Stalin en Mussolini moesten het ontzien. Peter ‘Doctor’ Clayton in ‘41 Blues’: ‘Ooh, Mussolini have heart-failure, when he hears Stalin is dead.’ De oorlog was dan ook een reden voor Roosevelts populariteit. ‘Hij was er goed op voorbereid en wist op tijd te mobiliseren. Ze vonden hem een geweldige oorlog voeren.’ Het idee voor zijn proefschrift ontstond bij het lezen van Franklin Delano Roosevelt. Koning van Amerika van de (inmiddels emeritus) hoogleraar Amerikaanse geschiedenis Alfons Lammers. ‘Hij vertelt hierin over het raadsel van de verkiezingen van 1936. Ik herinnerde me dat hierover in bluesnummers werd gezongen. Toen heb ik gelijk contact opgenomen met Lammers, die was enorm enthousiast.’ Er is een duidelijk verschil tussen de gospel en de blues, legt hij uit. ‘Gospel gaat vooral over het leven na de dood. Er waren bijvoorbeeld gospelnummers over de dood van Kennedy en Roosevelt. Ook gaan de gospelnummers vaak over burgerrechten: mensen werden opgeroepen voor het protest. Blues gaat meer over de persoonlijke en economische situatie van de zwarte bevolking.’ In gospel is volgens hem ook de oorsprong van de nu zo populaire rap terug te vinden. ‘Rap betekent oorspronkelijk rhythm and poetry, maar dat schijnt niemand te weten.’ Van Rijn heeft een breed netwerk van blueskenners en stuurde enkele exemplaren van het proefschrift naar vrienden in Amerika. ‘Die vonden het erg goed. Het
werd in boekvorm uitgebracht met een cd erbij. En het was een groot succes. Ik word overal gevraagd voor lezingen zelfs in Cambridge en Oxford. Het toont aan dat wetenschappelijk onderzoek beslist niet saai hoeft te zijn.’ Na Roosevelt, Truman en Eisenhower, volgt nu Kennedy. ‘Het gaat er om te kijken hoe de zwarte bevolking over de president dacht.’ Uiteraard gaan veel nummers over de plotselinge dood van de president. Daaruit blijkt hoe geliefd Kennedy was bij de zwarte bevolking. ‘Only man I ever loved in my life was my president, and I also loved his wife’ Van Rijn: ‘Dit is een enorm emotioneel nummer, van de allergrootste bluespianist Otis Spann. Je hoort hem echt, echt huilen.’ Ook de ‘grootste blueszangeres’ Mahalia Jackson zong een prachtig nummer over de dood van Kennedy. ‘Het is een enorm dramatisch nummer, met alleen een
‘Ik hoop natuurlijk bij de Bush Blues uit te komen’ drum. In het nummer wordt Kennedy niet bij naam genoemd. Het is prachtig als jij dan ontdekt dat het over hem gaat. ‘Ik ben nu alweer met Kennedy’s opvolger Johnson bezig. De bluesnummers gaan vooral over de oorlog in Vietnam. Uiteindelijk hoop ik natuurlijk bij de Bush Blues uit te komen.’ Maar wie was nou de populairste president onder de zwarte bevolking? ‘Dat is lastig, omdat de ene president langer zat dan de andere. Het is dus moeilijk te vergelijken aan de hand de hoeveelheid bluesnummers. Maar ik denk dat Kennedy op nummer één staat, Roosevelt op twee. Zij werden beide door hun plotselinge dood mythische figuren. ‘Na Kennedy en Roosevelt komt Clinton. Clinton was al een populaire president, en werd door de hele Monica Lewinsky-affaire nog populairder. Blueszangers vonden dit natuurlijk prachtig.’ En de huidige democratische presidentskandidaten Hillary Clinton en de zwarte Barack Obama? ‘Over hen zijn nog geen bluesnummers. Maar dat komt er echt wel aan.’ Leidraad
April 2007
17
Universitaire collecties
Schatkamer met open deuren De universitaire collecties zijn het geheugen van de universiteit. Maar hoe slaag je er in een uitdijende collectie bereik- en betaalbaar te houden? ‘Zonder collecties, geen identiteit.’
THOMAS BLONDEAU
Het begon met een bijbel. Een door Plantijn gedrukte Polyglotbijbel die Willem van Oranje schonk als eerste boek voor de bibliotheekcollectie. Vier eeuwen later staat de teller wat banden betreft boven de drie- en half miljoen werken. De omvang en verscheidenheid van de verzameling oogst bewondering maar dat maakt het in stand houden ervan nog geen vanzelfsprekende zaak. De toenmalige rector Douwe Breimer zinspeelde hier op in zijn speech bij de opening van dit academisch jaar. Hij zei dat het ‘onvoldoende wordt onderkend welke omvangrijke investeringen’ hierbij kwamen te kijken. Zeker, zo beargumenteerde hij, omdat deze collecties niet alleen van belang zijn voor onderwijs en onderzoek maar ook als cultureel erfgoed zijn te beschouwen. Maar ook binnen de universiteitsmuren ontstaan wel eens verschillende zienswijzen over deze voorraadkamers van kennis. Bijvoorbeeld in 2002 toen de universiteit voor een flinke tien miljoen euro de broekriem moest aanhalen. Loek Vredevoogd, collegevoorzitter van dienst, zei te overwegen stukken uit de bijzondere collecties te verkopen. Als deze verzuchting als tactische zet bedoeld was, dan was het geslaagd. Boris Dittrich stelde Kamervragen en de Times Higher Education Supplement wijdde er een artikel aan. Waarin Breimer zich achter deze onorthodoxe maatregel schaarde. Die overigens nooit tot uitvoer kwam. En volgens bibliothecaris Kurt De Belder, directeur van de universiteitsbibliotheek (UB), zal dat ook niet snel gebeuren. ‘Dit speelt nu niet meer. Waar de rector terecht op wijst, is dat er aan de buitenwereld constant duidelijk gemaakt moet worden dat allerlei kosten zijn verbonden aan het in stand houden van de collecties. En zeker in het geval van een brede universiteit als Leiden is dat van belang. Met opleidingen als Chinees, Koreaans, Arabisch enzovoorts moeten we zorgen dat we bij de bibliotheek voor al die talen kennis in huis hebben. Je moet er ook rekening 18
Leidraad
April 2007
mee houden dat het in deze gevallen dan vaak over publicaties gaat die niet altijd op reguliere wijze te verkrijgen zijn. Dat betekent dus dat er iemand naar die regio moet.’ Over de erfgoedfunctie is De Belder duidelijk. ‘De primaire functie van de bibliotheek is het ondersteunen van wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. We zijn geen museum. Maar het is niet het een of het ander. Onze collecties zijn van belang voor onderzoek en onderwijs, maar maken soms deel uit van onze nationale identiteit.’ Een voorbeeld van hoe een universitaire collectie in de buitenwereld resoneert, is momenteel te zien in de tentoonstelling Istanbul in Amsterdam. Een van de pronkstukken daar is een panorama van Istanbul getekend door de Deense kunstenaar Melchior Lorichs dat al sinds 1598 tot de collecties van de Universiteitsbibliotheek behoort. De universiteitsbibliotheek herbergt verschillende bijzondere collecties. Zo is daar het Prentenkabinet die de oudste Nederlandse fotocollectie heeft, bestaande uit zo’n 100.000 foto’s en apparatuur en archivalia die met Nederlandse fotografen en fototechnieken te maken hebben. Of de collectie Bodel Nijenhuis waarvan het grootste deel verworven is als legaat van de jurist Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872) die een verwoed verzamelaar van cartografisch en topografisch materiaal was. Deze collectie bestaat uit ca 60.000 kaarten, 1.350 atlassen, 24.000 topografische prenten, 1.600 tekeningen van Nederland en zeven globes. Een aparte positie heeft de Bibliotheca Thysiana. Sinds haar oprichting in 1653 is deze een zelfstandige stichting. Wel wordt het curatorium benoemd door het college van bestuur uit de hoogleraren van de universiteit en ontvangt de bibliotheek ook enige financiële steun van het college. De curatoren doen hun werk om niet. Secretaris is professor Paul Hoftijzer. ‘De Bibliotheca Thysiana omvat ca. 2300 banden met daarin in totaal ongeveer 3500 verschillende teksten. Het overgrote deel is
gedrukt, maar er is ook een klein aantal handschriften en prentbundels. Daarnaast is er het familie-archief van de stichter, Johannes Thysius, maar dat wordt sinds jaar en dag bewaard op de UB.’ Door het aparte karakter van deze collectie hoeft Hoftijzer niet te vrezen dat, mocht ooit iemand het voorstel van Vredevoogd willen herhalen, zijn collectie onder vuur zou komen te liggen. ‘Wij zijn zelf verantwoordelijk voor aanvullende fondsenwerving. Maar mijn argument tegen dergelijke bedreigingen voor andere universitaire collecties is, dat zij het wetenschappelijk geheugen van deze universiteit zijn. Zij laten zien hoe hier door de eeuwen heen wetenschap is bedreven. Zonder haar geweldige collecties heeft Leiden geen geschiedenis en dus geen identiteit. Daarnaast vormen de collecties een onuitputtelijk onderzoekspotentieel voor de toekomst. In de Verenigde Staten kent men Leiden vooral vanwege haar indrukwekkend verleden en rijke verzamelingen.’ Een boekenverzameling die niet geraadpleegd wordt, is een stapel dood papier. Het sleutelwoord is dan ook ontsluiting. Hoe komt de informatie bij de mensen die hem zoeken? De manieren hier-
toe zijn velerlei onderwijs aan studenten, publicaties en tentoonstellingen. Zo bestaat er voor het Prentenkabinet een samenwerkingsverband tussen de Leidse Universiteit, het Fotomuseum en de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Maar het middel bij uitstek is digitalisering: zorgen dat de collectie via beschrijving elektronisch beschikbaar wordt. De Belder geeft aan dat dit proces steeds verfijnder wordt. Naast titel- en collectiebeschrijvingen zal het mogelijk worden om bij bijvoorbeeld kaarten en foto’s over een digitale versie te beschikken. En na een gezamenlijk voorstel van de UB Leiden, Koninklijke Bibliotheek en de UB van de Universiteit van Amsterdam heeft het ministerie van Onderwijs drie miljoen vrijgemaakt om werken van voor 1800, gedrukt in Nederland, in volledige tekst beschikbaar te maken. En dat is een schatkamer aan informatie die niet alleen voor de student en wetenschapper bestaansrecht heeft. Sinds begin dit jaar moet de Leidse alumnus niet langer betalen om lid te worden van de UB. Wanneer zij een alumnuspas aanvragen, staan de deuren van de immer groeiende universitaire collectie voor hen weer open. Leidraad
April 2007
19
De Koers
Terugnaar Leidse kou Natuurkundige Dirk Bouwmeester komt terug naar Leiden. Met
behulp van een Marie Curie Excellence Grant kan hij een Europese onderzoeksgroep opzetten, op jacht naar het absolute nulpunt.
HILJE PAPMA
Dirk Bouwmeester, specialist in kwantumoptica en kwantuminformatie, gaat doen wat hij zelf bestudeert: zich in tweeën splitsen, en vervolgens een relatie met zichzelf onderhouden op afstand. Verstrengeling heet dat in zijn vak. Bouwmeester (1967) combineert sinds 1 februari zijn hoogleraarschap in Santa Barbara met een leerstoel in Leiden. Doelen: kwantumverschijnselen aantonen bij macroscopische objecten, en wetenschappers opleiden aan beide zijden van de oceaan. Hij studeerde in Leiden, promoveerde er ook en kwam via Oxford, Innsbruck als hoogleraar terecht aan de University of Santa Barbara in Californië. Voor zijn experimenten met kwantumteleportatie, driedeeltjes-kwantumverstrengeling en quantum cloning werd hij in 2005 bekroond met de Descartesprijs. Hoogleraar Peter Kes, tot voor kort directeur van het Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde: ‘Het knappe is: hij heeft allerlei ideeën voor uitdagende experimenten, die hij nog weet uit te voeren ook. Hij is een magneet voor ambitieuze postdocs.’ De Universiteit Leiden haalde Bouwmeester terug met behulp van de Europese Unie die een Marie Curie Excellence Grant van twee miljoen euro uitkeerde, bedoeld om binnen Europa een transnationale onderzoeksgroep op te zetten.
20
Leidraad
April 2007
Bouwmeester gaat met zijn Leidse groep experimenten opzetten die het mogelijk moeten maken kwantumeffecten te zien optreden in macroscopische objecten. In losse atomen of moleculen, of wolkjes van atomen of moleculen kan dat al langer, maar in echt tastbare objecten nog niet. Een voorbeeld van zo’n kwantumeffect is het verschijnsel superpositie: de eigenschap om in meerdere toestanden tegelijk te zijn (bijvoorbeeld van een wel en een niet-trillende snaar). Een ander kwantumverschijnsel is verstrengeling, waarbij twee deeltjes ook op grote afstand van elkaar nog met elkaar verknoopt blijven, een verschijnsel dat Einstein ‘spukhaft’ (spookachtig) noemde. Dit soort effecten wil Bouwmeester kunnen aantonen met behulp van een minuscule bladveer die aan één kant wordt vastgehouden. Op het vrije einde is een nog veel kleiner spiegeltje gemonteerd. Met behulp van licht en spiegeltje kan de bladveer tot extreem lage temperaturen worden gekoeld. Bij die temperaturen volgt de bladveer de wetten van de kwantummechanica. De bewegingsenergie van die bladveer kan alleen in eindige (kwantum)stapjes toe of afnemen. Het koelen van minuscule macroscopische objecten met behulp van laserlicht is hot, en wetenschappers proberen elkaar af te troeven met ingenieuze trucs om steeds lagere temperaturen te bereiken. In Nature beschreef Bouwmeester een door hem ontworpen variant, die gebruikmaakt van
de kracht die licht uitoefent door te reflecteren aan het spiegeltje. ‘Hiermee kunnen we een kleine mechanische veer met daarop een spiegeltje koelen van kamertemperatuur (ongeveer 293 Kelvin) tot ongeveer - 273 graden Celsius (0,133 Kelvin).’ Het absolute nulpunt (vastgesteld op 0 Kelvin, en onbereikbaar) ligt bij -273,16 graden Celsius. Twee andere groepen, die in dezelfde editie van Nature hun onderzoek naar koeling met fotonen publiceerden kwamen niet verder dan 10-20 K. In Leiden, dat in 1908 de ‘koudste plek op aarde’ werd toen Heike Kamerlingh Onnes Helium-4 vloeibaar wist te maken, is het onderzoek bij extreem lage temperaturen nog steeds een specialisme. Het Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde beschikt over high-tech cry-
ogene opstellingen, en de bijbehorende trillingsvrije eilanden. De fijnmechanische dienst, eveneens een erfenis van Kamerlingh Onnes, is nauw bij het onderzoek betrokken, en zorgt voor techniek op maat. Gekoeld met behulp van fotonen wordt er in Leiden echter nog niet. ‘De koelvloeistof helium is nog steeds de basis’, vertelt Peter Kes. ‘Al is dit niet meer helium-4, maar helium-3, dat pas sinds de jaren vijftig beschikbaar is dankzij de waterstofbom. Daarmee kun je koelen tot 300 milli-Kelvin. We kunnen een met helium voorgekoelde vaste stof nog verder koelen. Bijvoorbeeld met een mengkoelmachine waarin een mengsel van Helium3 en Helium-4 wordt ontmengd. De laagste waarden die hiermee zijn behaald liggen rond de 10 milli-Kelvin. Een ande-
re methode maakt gebruik van het aan- en uitzetten van een magnetisch veld. Kes: ‘Als je een voorwerp, dat je met helium hebt voorgekoeld in een magneetveld zet, dan richten zich de spins in dat voorwerp parallel aan dat magneetveld. Dan isoleer je het voorwerp thermisch van de omgeving, en haal je het magnetische veld er weer af. De spins willen dan meteen alle richtingen op. Dat kan alleen door energietoevoer, dus door opwarming. Maar omdat het systeem geïsoleerd is kan er geen warmte worden onttrokken aan de buitenwereld. De enige mogelijkheid is dan: warmte onttrekken aan het voorwerp waar de spins inzitten. Dus koelt het voorwerp af. Hiermee bereiken we temperaturen van minder dan 1 milli-Kelvin. Met kernspins kan deze techniek ook, dan
wordt het nog kouder.’ Bouwmeester gaat deze Leidse technieken combineren met zijn eigen manier van optische koeling. Hij vermoedt dat hij en zijn groep dan temperaturen van een miljoenste Kelvin kunnen bereiken. Bij die uitzonderlijk lage temperaturen hopen ze vervolgens de kwantumeigenschappen van de veer met het spiegeltje te bestuderen. Naast deze experimenten met optische koeling zal Bouwmeester een tweede project beginnen met als doel elementaire bouwstenen te ontwikkelen voor een zogenoemde kwantumcomputer, de heilige graal van al het kwantumonderzoek. Zoals Leiden een heeft naam hoog te houden op het gebied van lage temperaturen staat de University of Santa Barbara in Californië nummer één op het gebied van nano-engineering. Nanofabricage is hun specialiteit. Bouwmeester gaat de twee expertises bij elkaar brengen. Vanaf 1 juni neemt hij voor een half jaar zijn intrek in Leiden. Maar eerst komt hij eind maart zijn werkplek inspecteren. Om zijn onderzoeksgroep ruim baan te geven moet daar het een en ander afgebroken en opgebouwd worden. ‘Dat heb je als je een nieuwe experimentator inhuurt’, zegt Kes. Drie van vijf zware betonnen ‘tempels’ op trillingsvrije eilanden zullen bijvoorbeeld moeten sneuvelen. Eén van de beide resterende tempels is voor Bouwmeester. Dat wordt de behuizing van zijn lage-temperatuuropstelling.
Leidraad
April 2007
21
Après Leiden
Haroon Sheikh, promovendus en onderzoeker bij investeringsmaatschappij
Lang nadenken, snel beslissen
een zolderkamer te zitten.’ Overigens houdt hij wel contact met zijn Leidse studievrienden. ‘Met een aantal van hen zijn we een leesclub begonnen waar we een keer per maand mee bijeenkomen en boeken bespreken, bijvoorbeeld op het gebied van de antieke filosofie.’ Voorlopig blijft Sheikh nog wel bij Cyrte Investments werken. ‘Heel veel van mijn interesses vallen hier op hun plaats. En ik krijg de mogelijkheid om veel te reizen. Onlangs ben ik nog bij allerlei bedrijven in India op bezoek geweest.’ Naast die drukke baan is Sheikh ook nog op andere manieren maatschappelijk betrokken en actief. Samen met twee studenten vormt hij het studentenforum van de vereniging Beter Onderwijs Nederand
‘Waar gaat de modernisering heen?’
Hoe is het om met je bul vers op zak aan een nieuwe baan te beginnen? Leidse alumni vertellen over hun leven na de studie. In deze aflevering: Haroon Sheikh (25). Hij deed drie studies, promoveert bij filosofie en werkt bij een investeringsmaatschappij in technologie, media en telecommunicatie.
CHRISTIAAN WEIJTS
‘Ik wilde altijd al promoveren en dat combineren met iets in het bedrijfsleven of in de politiek’, vertelt Haroon Sheikh. Ambitie kan hem niet ontzegd worden. Dat hij ook als student al ijverig was, blijkt alleen al uit de drie afstudeerbullen die sinds vorig jaar in zijn bezit zijn: bestuurskunde, filosofie, en politicologie. ‘De wetenschap trok mij enorm. Ik ben erg geïnspireerd geraakt door Ad Verbrugge, die nu mijn promotor is.’ De populaire docent (LSR-Onderwijsprijswinnaar) verruilde Leiden voor Amsterdam, zodat ook Sheikh nu een promotieonderzoek gestart is aan de Vrije Universiteit daar. ‘Ad Verbrugge werd benaderd door het researchteam van Cyrte Investments, mijn huidige werkgever. Hij wist dat ik een promotie wilde combineren met een andere baan, dus raadde mij aan daar eens langs te gaan.’ 22
Leidraad
April 2007
Na twee gesprekken was de overeenkomst rond. Sindsdien werkt Sheikh voor deze investeringsbank, die grotendeels in handen is van mediamagnaat John de Mol. Zijn taak: het signaleren van wereldwijde trends, zowel maatschappelijk, politiek, economisch en sociaal. Door die in kaart te brengen kunnen investeerders beter inspelen op het consumptiegedrag van mensen. Cyrte richt zich vooral op telecommunicatie, media en technologie. ‘We hebben een researchteam dat het hele scala van trends in kaart brengt. De laatste tijd doe ik veel onderzoek naar de macroeconomie. Het uiteindelijke doel is om een politiek-economische visie te ontwikkelen op wat er gebeurt in de hele wereld.’ Dat sluit aan bij Sheikhs promotieonderzoek. ‘Daarvoor stel ik de vraag: waar gaat de modernisering heen? Is er een universeel pad in modernisering van samenlevingen of is dit pad per cultuur verschil-
lend? En aan welke factoren zou dit kunnen liggen? Daar probeer ik vat op te krijgen. Toch zie ik ook duidelijke verschillen tussen de wetenschap en de praktijk. In de wetenschap kun je veel langer nadenken over een probleem, en kun je onzekerheid laten bestaan, terwijl je in het bedrijfsleven snelle beslissingen moet nemen. Er is minder tijd om iets uit te zoeken en je moet veel stelliger zijn in je conclusies. Dat was wel iets waar ik met mijn academische achtergrond aan moest wennen.’ Zijn promotie hoopt hij binnen vier jaar af te hebben. ‘Er is afgesproken dat ik er
vijf jaar over zou doen en ik begin nu aan mijn tweede jaar.’ In Leiden heeft hij naar eigen zeggen vooral geleerd om ‘scherp en onafhankelijk te denken’. ‘Ook heb ik een halfjaar in Oxford gezeten, waar ik ongelooflijk veel heb geleerd. De laatste jaren werd het bij filosofie in Leiden wel iets minder, moet ik toegeven. Er vertrokken een hoop goede mensen op een rij: Herman Philipse, Ad Verbrugge.’ Is er in het dagelijks leven ook veel veranderd na de studie? ‘Als student was ik gewend om ingevingen tot mooie stukken
uit te werken, wanneer ik maar wilde, vaak van acht uur ‘s avonds tot vijf uur ‘s ochtends. Nu vertrek ik ‘s ochtends naar Naarden waar ik van acht tot half zes werk. Er is meer regelmaat. Ik ben in Amsterdam gaan wonen. Er is wat minder tijd voor de lokale borrel, maar zo erg vind ik dat niet. Alles heeft zijn eigen tijd. Aan het eind van mijn studententijd vond ik ook wel dat het tijd werd om mijn leven aan iets te gaan wijden. Die vrijheid in je studententijd heeft ook wel iets artificieels. Ik leer nu om in teamverband te werken en niet alleen maar met boeken op
(BON), en doet hij mee aan debatten over hoe het Nederlandse onderwijs kan worden verbeterd. ‘Ik kijk vooral naar hoe we meer aandacht kunnen hebben voor de positie van allochtonen in het onderwijs. Daar is nog te weinig oog voor. Dat raakt mij persoonlijk omdat ik daarvan van dichtbij veel schrijnende gevallen zie. Ik geef taekwondoles aan kinderen en jongeren in niet de beste buurten.’ Idealisme? ‘Dat klinkt wat uit de tijd. Ik geloof in het vermogen om dingen te veranderen. Daar wil ik mij voor inzetten.’ En waar is hij over tien of twintig jaar? ‘Dat vind ik heel moeilijk om te zeggen. Er is nu in zo’n korte tijd al zoveel veranderd dat ik niet weet hoe dat jaren later zal zijn. Voorlopig voel ik me nog wel erg prettig in de financiële wereld. Misschien beweeg ik me in de toekomst meer in de richting van de publieke ruimte, als diplomaat bijvoorbeeld. Idealiter blijf ik een baan hebben waarbij ik iets praktisch combineer met een onderzoeksaanstelling aan een universiteit.’ Leidraad
April 2007
23
Het topstuk
LUF Grant
Three-dimensional Cell Culture Models A subsidy from the Leiden University Fund (LUF) will make it possible for Luuk Hawinkels to attend a top-level scientific conference in Florence to present his findings on the working of tumour cells in the large intestine.
Telescoop met paalwarmer Er was een tijd dat Leidse sterrenkundigen niet naar Chili, Hawaii of de Canarische eilanden hoefden af te reizen om het universum waar te nemen. Dat kon ook in de eigen achtertuin, in de Leidse Sterrewacht. In de grootste van de vier koepels op het hoofdgebouw werd in 1885 de 10-duimstelescoop in gebruik genomen, genoemd naar de lensdiameter ter grootte van tien duimen of te wel 26,6 centimeter. De telescoop, destijds het modernste van het modernste, draaide om twee assen: een gelijk aan de aardas en de ander loodrecht daarop. Hierdoor kon de sterrenkijker alle kanten op worden gedraaid en de hele hemel waarnemen. Om de draaiing van de aarde en de planeten te corrigeren – waargenomen planeten verdwijnen anders al binnen seconden uit beeld - moest de telescoop steeds worden bijgedraaid. In de negentiende eeuw gebeurde dat handmatig, tegenwoordig gemotoriseerd. Door de 10-duimstelescoop konden Leidse sterrenkundigen zeer nauwkeurig de posities van sterrenclusters bepalen. Ondanks de state of the art telescopen had het onderzoek op de Sterrewacht te maken 24
Leidraad
April 2007
met bepaalde kinderziekten. ‘In de winter, als het koud was, zetten de metalen telescoopbuizen uit door de lichaamswarmte van degene die de posities aflas en werden de metingen verstoord’, vertelt Susanne Brown, die voor Leidsch Astronomisch Dispuut ‘Frederik Kaiser’ rondleidingen organiseert in de Sterrewacht. ‘Er was dan een “paalwarmer” nodig om de telescoop op temperatuur te houden als de professor koffie wilde halen.’ Een ander probleem had meer voeten in de aarde. ‘In de positiemetingen trad periodiek een verschil op met die van andere universiteiten. Een hele tijd brak men zich daar het hoofd over, totdat de oorzaak werd gevonden in de kolenkelder. Wanneer deze vol was trok het gebouw scheef, wat de metingen beïnvloedde.’ Om deze reden is in het midden van de grote koepel een fundering van 81 heipalen gestort, waarmee dit probleem voor de 10-duims werd voorkomen. ‘Het geeft aan hoe trots men was op de Sterrenwacht.’ Door de voortschrijdende techniek was de 10-duimstelescoop tegen de jaren dertig verouderd. In 1937 is toen in de nabijgele-
gen koepel de Zunderman-kijker geïnstalleerd. Daarmee kon de sterrenkunde in Leiden weer tot de jaren zestig vooruit. Met de Zunderman-telescoop slaagden Leidse sterrenkundigen er in fotometrische waarnemingen van dubbelsterren te maken. Dat ook deze telescoop erg waardevol was, bleek toen de Duitsers Nederland in 1940 binnenvielen. ‘De Zunderman-telescoop is toen helemaal gedemonteerd en de onderdelen door hoogleraren en studenten naar huis genomen. Na de oorlog is hij weer in elkaar gezet en pas in 1947 opnieuw in gebruikgenomen.’ Tegenwoordig worden de telescopen alleen nog gebruikt door amateurastronomen. De echte onderzoeker vertrekt naar moderne observatoria in Chili, Hawaii of La Palma waar op grote hoogte de zon bijna constant schijnt. De oude Sterrewacht, het gebouw stamt uit 1860, opent zijn deuren nog slechts voor rondleidingen en bijzondere gebeurtenissen als maansverduisteringen. ‘Wie voor zo’n duizend euro een goede thuistelescoop koopt, ziet al meer dan met de telescopen in de Sterrenwacht.’ (DB)
PhD researcher Luuk Hawinkels has been conducting research at LUMC since 2003 into cancer of the large intestine. This type of cancer is relatively common, particularly in people above the age of fifty. ‘There are different types of cells in a tumour, which are able to communicate with one another. I am studying the interaction of so-called epithelial cells with other tumour-related cells, such as connective tissue, inflammatory and vascular cells, in order to gain a better understanding of them. Each cell produces nonactive growth factors which are unable to do anything unless they are activated by another cell type, but together they can. As an example, a process can be set in motion whereby the tumour is able to make blood vessels using VEGF vascular endothelial growth factor). Blood vessels are very important for a tumour, since it cannot grow any larger than one or two millimeters without its own blood supply system.’ He hopes that his research will provide him with greater insight into the processes mentioned above. ‘If we know more about how different cells cause tumours to develop, we will be better able to intervene.’ He mentions as an example that there is a relatively new drug which can isolate and remove the VEGF mentioned above, which means that less blood vessels are formed. He hopes to present his findings this month at a top-level five-day scientific conference in Florence. ‘Some 350 participants from 35 countries will be attending the conference to talk on cell-to-cell interaction in tumours. The Leiden University Fund (LUF) has given me a subsidy to
cover the costs of the trip and conference registration.’ Hawinkels enjoys doing research. ‘It is fascinating to unravel particular mechanisms and to make even a minor contribution to resolving a major problem.’ He realizes, however, that there
is still a long way to go. ‘For every experiment that I conduct, I see ten other experiments which are needed. There is so much to do and so little time.’ Cancer of the large intestine is in theory possible to treat, although it is often not discovered until it is too late. ‘Fortunately, thirty to forty centimetres of the large intestine can be removed operatively, with no adverse effects on intestinal functioning.’ His love of research started during his study of biopharmaceutical sciences,
which he took in Leiden from 1998 to 2003. ‘This study gives you a thorough training in how to conduct research.’ After obtaining his degree, he decided to apply himself to a career in research. ‘Although I realize that many of my colleagues in the business sector are better paid, money is not my motivating factor.’ The actual research takes a lot of time. ‘Sometimes I spend the whole week in the lab for particular experiments. And it can sometimes
take another two weeks to write up the results afterwards.’ Hawinkels works with three-dimensional cell culture models in order to try to explain particular processes. ‘The advantage of this method is that less test animals are needed and the research is closer to the human situation.’ He hopes to complete his research in December. ‘It will mean a lot of hard work, but I am really pleased with my research results.’ (DB)
Leidraad
April 2007
25
South Africa’s future leaders
Leids Universiteits fonds
Mandela Study Fund It is our hope that all those who are committed to South Africa and who support former President Mandela’s objective of developing and enriching his country, will continue to support the Mandela Study Fund. Leiden University fully supports this initiative and we have asked the South African Government to give candidates all the assistance they might need to avail themselves of this wonderful opportunity. We strongly encourage you to support this initiative. In doing so you will be making a direct and very worthwhile investment in the future of South Africa by supporting their future leaders. In light of the above, the former Rector Magnificus and President of the Executive Board, Prof. Dr D.D. Breimer of Leiden University requested everyone who would like to make a donation during the celebration of the 432nd Dies Natalis to transfer their financial contribution to the Mandela Study Fund. Upon this request, the Mandela Study
Fund received many donations; unfortunately, the fund does not have enough funding available to support excellent South African students to study at Leiden University. We are welcoming new donations. Should you be interested in showing your concern, please feel free to contribute on: Giro number: 128188
Mandela Study Fund needs your support
Mandela Study Fund C/o International Office Postbus 9500 2300 RA Leiden Phone: +31-71 527 3171 Fax: +31- 71 527 7298 E-mail:
[email protected] Website: www.mandelafund.leidenuniv.nl www.leiden.edu
Rudolf de Korte heft het glas. Het ‘Io vivat!’ wordt ingezet. © Jeronimus van Pelt
Leidse Diesviering in Den Haag daverend succes
It is our hope that all those who are committed to South Africa and who support former President Mandela’s objective of developing and enriching his country, will continue to support the Mandela Study Fund. Leiden University fully supports this initiative and we have asked the South African Government to give candidates all the assistance they might need to avail themselves of this wonderful opportunity. We strongly encourage you to support this initiative. In doing so you will be making a direct and very worthwhile investment in the future of South Africa by supporting their future leaders.
We are welcoming new donations Mandela Study Fund Giro number: 128188 Mandela Study Fund C/o International Office Postbus 9500 2300 RA Leiden E-MAIL
26
Leidraad
Phone +31 71 527 3171 Fax +31 71 527 7298
[email protected]
April 2007
WEBSITE
www.mandelafund.leidenuniv.nl www.leiden.edu
JAN RUTGER VAN ZWET (1987)
Zoals altijd vond de Diesviering van onze Universiteit ook dit jaar weer plaats in de Pieterskerk. De rectoraatsoverdracht door prof. Breimer aan prof. Van der Heijden verleende de plechtigheid dit keer een bijzonder cachet temidden van de lange reeks verjaardagen van onze Universiteit. Er was evenwel nòg een reden, waarom de diesviering 2007 meer bijzonder was dan gewoonlijk. Te ’s-Gravenhage vond namelijk op diezelfde 8 februari eindelijk weer eens een bijeenkomst van Leidse alumni plaats. Nadat er in de Residentie – tevens thuishonk van de Haagse Vestiging – sinds enige jaren geen bijeenkomsten meer hadden plaatsgevonden, wensten enige alumni tevens leden van de Nieuwe of Littéraire Sociëteit De Witte actie te ondernemen. Men besloot om redenen van efficiëntie uitsluitend uitnodigingen per e-mail de wereld in te zenden. Dankzij de ruimhartige medewerking van het LUF en van het Collegium van de LSV Minerva kon worden beschikt over een groot aantal adressen en was het mogelijk een voldoende ruim aantal alumni te bereiken. Chris Staalman (1959) was de grote motor achter dit elektronische postbedrijf, waarvoor hulde! De Witte droeg een steentje bij door haar statige zalen ter beschikking te stellen. Zo werden de voorwaarden geschapen voor een succesvolle bijeenkomst.
Dat het KNMI op 8 februari een ‘weeralarm’ meende te moeten afgeven, mocht de pret allerminst drukken. Maar liefst honderdzes-en-negentig alumni trotseerden de elementen en begaven zich naar het Plein. Daar zat de stemming er al spoedig in en verliep de borrel zoals dat heet ‘geanimeerd’. Op uitnodiging van Comité-voorzitter Erik Bree (1957) voerde Witte-voorzitter Henk Grootveld (1971) kort het woord. Hij wees er op dat de ook aanwezige emeritus hoogleraar Burgerlijk Recht Wim Kleyn (1945) op dezelfde dag als de Universiteit zijn verjaardag viert en dat het dit jaar bovendien zijn tachtigste was. Het ‘Lang zal ’ie leven!’ werd uiteraard zonder mankeren ingezet! Nadat oudminister Rudolf de Korte (1955) als jongste Leienaar-tevensWitte-lid het telegram met aanhankelijkheids-betuiging aan de Koningin had voorgelezen en daaraan enige opwekkende woorden toegevoegd, daverde vervolgens het ‘Io vivat!’ als nimmer tevoren door de Sociëteit. Daarmee was de traditie van Haagse bijeenkomsten van Leidse alumni hersteld en het ligt dan ook zonder meer in de bedoeling dergelijke bijeenkomsten op 8 februari en 26 november te blijven houden. Hagenaars, die daarin geïnteresseerd zijn, raadplegen http://8februari.nl of melden zich aan via
[email protected].
Leidraad
April 2007
27
Leids Universiteits Fonds
Ruim 600 alumni op Dies Natalis Op 10 februari 2007 vond de Dies Natalis voor alumni plaats in het Kamerlingh Onnes Gebouw. Ruim 600 oud-studenten kwamen naar Leiden. Naast lezingen van Bas Haring, Ineke Sluiter, Leo Samama en Mariëlle Bruning was er een debat over het generatieconflict. De debaters waren Kees Schuyt, Annelies van Vianen, Mei Li Vos en Rob Honig. Onder leiding van Jacobine Geel ontwikkelde zich tussen de debaters en de zaal een boeiende discussie.
Win een Reünie Een cursus kantklossen met je oud-huisgenoten? Een dagje duiken naar fietsen in het Rapenburg met je oud-bestuur? Theeleuten in Tunis met je EL CID groepje uit 1974? Of bierbungeejumpen met je oud-studiegenoten in Brussel? Heeft u ook een origineel idee voor een Leidse reünie en lukt het u de groep van weleer weer bijeen te krijgen? Stuur dan uw plan, vóór 10 september 2007, naar het Leids Universiteits Fonds (LUF). Het LUF sponsort het beste idee met een bedrag van maximaal € 3000 en een exclusieve reportage in Leidraad. U kunt uw idee sturen naar: Leids Universiteits Fonds Rapenburg 61 2311 GJ Leiden
[email protected]
De winnaar wordt bekend gemaakt op de alumniborrel van 22 september 2007. De borrel vindt plaats van 18.00 uur – 21.00 uur in het Snouck Hurgronjehuis, Rapenburg 61 te Leiden. Uiteraard bent u daar van harte welkom! Meer informatie en voorbeelden van reünies vindt u op www.LUF.nl/reunie. Deelname is alleen mogelijk als u alumnus / a van de Universiteit Leiden bent. Vergeet niet uw naam en telefoonnummer te vermelden.
Bijzondere LUF leerstoel Fonologische microvariatie Marc van Oostendorp is benoemd tot bijzonder LUF hoogleraar ‘fonologische microvariatie’. De nieuwe leerstoel wordt ondergebracht bij de Faculteit der Letteren.
ALUMNI GEZOCHT
Naam Mw. M.H.C. Aangenendt Mw. drs. H. Aans
Van de onderstaande alumni zoeken wij een actueel adres. Als u ons hieraan kunt helpen, kunt u de gegevens telefonisch (071-5130503) of per e-mail aan ons doorgeven. Hartelijk dank.
28
Leidraad
April 2007
Mw. A. Aardema Drs. J.R.S. Aarden Mw. A. van Aarem P.G.M. van Aarle Drs. J.G. van Aarsen Mw. drs. C.L.C. Aarts Mw. F.C. Aarts Mw. M.W.M.M. Aarts
Studie Geneeskunde Talen en culturen van Zuidoost Azië en Oceanië Aerospace Law Scheikunde Geneeskunde Biologie Politicologie Geschiedenis Geneeskunde Scheikunde
Jaar v an aankomst 1979
1988 2003 1988 1984 1981 1983 1991 1982 1984
Fonologische microvariatie is de studie van kleine klankverschillen tussen bijvoorbeeld twee dialecten van dezelfde taal. Als taal als een perfect communicatiemiddel functioneerde om zakelijke boodschappen over te brengen, zouden alle mensen op dezelfde manier praten. Dat is niet het geval: tussen iedere twee individuen zijn wel kleine verschillen in klankstructuur en taalgebruik te bespeuren die correleren met bijvoorbeeld verschillen in hun geografische of sociale herkomst. Het onderzoek naar fonologische microvariatie brengt die verschillen in kaart, en probeert te verklaren waar ze vandaan komen, wat hun functie is, en wat ze ons kunnen leren over het verschijnsel 'menselijke taal'.
Alumnibijeenkomst voor Leidse politicologen Op zaterdag 12 mei organiseert de LAP van 14.00 uur tot 18.00 uur een alumnimiddag. De dag biedt de gelegenheid om weer eens college te volgen van je voormalige docenten en om oude bekenden te zien. De dag wordt georganiseerd in samenwerking met de SPIL, zodat ook studenten die in de eindfase van hun studie zitten er naar toe kunnen. In navolging van de Daalderlezing wordt een bekende gastspreker uitgenodigd die het thema van de alumnidag luister bij kan zetten. Meer informatie over het uiteindelijke programma en aanmelden kunt u vinden op: http://www.fsw.leidenuniv.nl/ politicologie/alumni/lap.jsp
Leidraad
April 2007
29
Leiden biedt aan UNIVERSITEIT LEIDEN
FACULTEIT DER KUNSTEN
ALUMNIBORRELS FACULTY CLUB Vanaf 26 april zal er geregeld weer geborreld worden in de Faculty Club van de Universiteit Leiden. Alle oud-studenten van de universiteit zijn deze donderdag 26 april welkom om vanaf 1730 uur onder het genot van een drankje bij te praten aan de bar van Rapenburg 6. Het is tevens mogelijk om na de borrel te dineren in de Club. Reserveren hiervoor kan via 071 527 3290. Meer informatie: www.alumni.leidenuniv.nl en tevens www.ufb.leidenuniv.nl/parytcatering De volgende borrel is gepland op donderdag 28 juni as., tevens vanaf 17.30 uur. Faculty Club, Rapenburg 6, 2311 EV Leiden.
VOORDRACHTENCYCLUS Onder de titel Promovendi in de kunsten presenteren zich organiseert de Faculteit der Kunsten een voordrachtencyclus waarin promovendi van de faculteit hun onderzoek presenteren. Op deze avonden komt de diversiteit aan onderzoeksonderwerpen in muziek en beeldende kunst aan bod. In dit studiejaar staan er nog twee avonden op het program: • 4 april: Joost Vanmaele met Ars bene movendi. Aanzetten tot een bio-cultureel geïnspireerde uitvoeringspraktijk, en • 9 mei: Luk Vaes met Extended techniques voor de piano. Aanvang: 20.00 uur in Scheltema, Marktsteeg 1, Leiden. Kijk voor de laatste informatie over de presentaties op www.kunstenenwetenschappen.nl.
DIGITALE UNIVERSITAIRE NIEUWSBRIEF De Nieuwsbrief van de Universiteit Leiden is bestemd voor studenten, medewerkers, alumni en externe relaties en verschijnt wekelijks. Wilt u op de hoogte blijven van het nieuws van de Universiteit Leiden en de digitale nieuwsbrief automatisch ontvangen? Mail naar
[email protected] ALUMNI-WEBSITE UNIVERSITEIT LEIDEN Op www.alumni.leidenuniv.nl vindt u alle informatie over o.a. het universitaire alumnibeleid, de alumninetwerken en de activiteitenagenda voor alumni.
LEIDS UNIVERSITEITS FONDS www.LeidenAlumni.nl Het netwerk voor Leidse afgestudeerden. Vraagt u zich wel eens af hoe het uw studievrienden of clubgenoten is vergaan? Nu kunt u hen snel en gemakkelijk terugvinden via het netwerk www.LeidenAlumni.nl. Op LeidenAlumni.nl kunt u uw profiel samenstellen, bijvoorbeeld met CV, foto's en persoonlijke berichten. Ook kunt u oud-studiegenoten 'ontmoeten', afspraken maken, een Leidse Kring samen stellen, berichten versturen of discussiëren op het Forum. U geeft zelf aan welke gegevens wel of niet openbaar zijn voor andere alumni. Ook vindt u hier informatie over reünies van studie-, alumni- en studentenverenigingen, alumniborrels van het LUF en alle andere voorkomende activiteiten. Kortom: LeidenAlumni.nl is de onmisbare schakel in het netwerk van iedere Leidse alumnus! Geen gebruikersnaam en wachtwoord? Stuurt u dan een e-mail naar
[email protected]. LeidenAlumni.nl is ontwikkeld door het Leids Universiteits Fonds (LUF). Meer weten over het LUF? Bezoek ook eens onze website www.LUF.nl Oud besturendiner Asopos op 31 maart Asopos de Vliet organiseert op 31 maart een oud besturendiner in het kader van de nieuwbouw. Meer informatie over het diner vindt u op de website van Asopos: www.oud-asoposdevliet.nl Alumniborrel op 8 juni Aanvang: 18.00 uur Locatie: Snouck Hurgronje huis, Rapenburg 61 te Leiden Voor: alle alumni die afgestudeerd zijn tussen 1991 en 2006 Toegang is gratis. Voor drank en hapjes wordt gezorgd.
FACULTEIT DER ARCHEOLOGIE BENOEMING Dr. Corinne L. Hofman is per 1 januari 2007 bij de Faculteit der Archeologie benoemd tot hoogleraar Archeologie van het Caraïbisch gebied, met bijzondere aandacht voor de gebieden waar Nederland een historische band mee heeft. Meer informatie: http://www.nieuwsbrief.leidenuniv.nl/070123.ht ml onder ‘Benoemingen’ ALUMNIACTIVITEITEN Voor alle activiteiten kijk bij ‘Alumni’ op www.archeologie.leidenuniv.nl
30
Leidraad
April 2007
KUNST & WETENSCHAP De serie Kunst & Wetenschap is een serie publicaties van de Faculteit der Kunsten over onderwerpen op het terrein van kunst en wetenschap. Deel 3 in de serie is onlangs verschenen: • Ton Koopman, Authenticiteit in de historische uitvoeringspraktijk van de oude muziek. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk, op 15 december 2006. (7,50 euro) In de serie is eerder verschenen: • Frans de Ruiter, Over de noodzaak van lagen. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Kunsten, in het bijzonder de betrekkingen tussen het kunstonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs, op 8 april 2003. (7,50 euro) • Paul Hoftijzer en Korrie Korevaart (eindred.), Geluck, geneughd, vermaeck en vreught. Muziekboeken in de Leidse Universiteitsbibliotheek. Met bijdragen van Ton Koopman en Kathryn Cok. Catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in juni 2005. (10,- euro). Deze publicaties zijn tegen betaling te bestellen bij Marijke Hamel, Faculteit der Kunsten, Universiteit Leiden, Postbus 9500, 2300 RA Leiden (e-mail:
[email protected]). À LA CARTE STUDEREN Bij de Faculteit der Kunsten zijn de meeste keuzevakken voor alumni als à la carte-onderwijs te volgen. U kunt de studiegids met het onderwijsprogamma voor 2007-2008 nu al aanvragen bij het secretariaat van de faculteit, e-mail:
[email protected]. (verschijningsdatum in augustus). DIGITALE NIEUWSBRIEF EN DE NIEUWE K De Faculteit der Kunsten brengt regelmatig een digitale nieuwsbrief uit. Wilt u deze toegestuurd krijgen, meldt u zich dan bij de redactie: Rosalien van der Poel,
[email protected]. ‘De nieuwe K’ is de naam van het gezamenlijke blad van de faculteit, het conservatorium en de kunstacademie. Gratis abonnement? Stuur een e-mail aan
[email protected]. STUDENTCONCERTEN Dinsdag 17 april: klarinetconcert met muziek van Mozart en fluitconcert van Sains-Saëns met studenten Practicum musicae Daniël Abel en Koosje van der Loo. Dinsdag 8 mei: Celloconcert (tryout eindexamenconcert) door Nienke Vreeken. Beide concerten zijn in de Oude UB, Rapenburg 70. Aanvang 17.15 uur. Wilt u op de hoogte blijven van de concertagenda, stuur dan een e-mail aan het secretariaat van de faculteit:
[email protected]. ALUMNI FACULTEIT DER KUNSTEN De Faculteit der Kunsten wil oud-studenten op de hoogte houden van haar activiteiten en blijft dan ook graag in contact met hen. Je bent oud-student van de faculteit als je als dubbelstudent zowel een Leidse wetenschappelijke als een Haagse kunstvakopleiding hebt gevolgd, je masteropleiding Photographic Studies of Media Technology hebt afgerond of een majorminor-
combinatie (inclusief een minor van de Faculteit der Kunsten) hebt gedaan. Wil je na je afstuderen worden uitgenodigd voor concerten, tentoonstellingen, lezingen en andere evenementen op het terrein van de kunsten en wetenschap, geef je dan op bij de alumnicoördinator Rosalien van der Poel, e-mail:
[email protected].
FACULTEIT DER LETTEREN BOEKWETENSCHAP Alumniavond Boekwetenschap: The World of the Manuscript Woensdag 9 mei 2007, vanaf 18.30 in de pressroom: Lipsius/152, Cleveringaplaats 1, Leiden. Inclusief buffet. Lezingen vanaf 20.00 in de vergaderzaal van de Universiteitsbibliotheek, aansluitend receptie in het Lipsius-restaurant. Voor meer informatie: Dominique de Roo,
[email protected] KUNSTGESCHIEDENIS 100 jaar kunstgeschiedenis in Leiden Dit jaar bestaat de opleiding kunstgeschiedenis in Leiden honderd jaar. In 1907 werd Wilhelm Martin benoemd tot buitengewoon hoogleraar in de kunstgeschiedenis en op 23 oktober 1907 hield hij zijn inaugurele rede. Op 20 oktober 2007 vieren we onze honderdste verjaardag met een symposium waarop de hoogleraren kunstgeschiedenis vertellen over hun passie voor het vak. De dag wordt afgesloten met een feestelijke borrel. Ook alle alumni zijn van harte uitgenodigd. Zie voor meer informatie www.kunstgeschiedenis.leidenuniv.nl. Aanmelden en verdere informatie:
[email protected] NEDERLANDS Alumnidag 2007 Op zaterdag 12 mei 2007 (13.00-18.00 uur, Lipsiusgebouw Leiden) organiseert de alumnivereniging Siegenbeek alweer de derde alumnidag. Op deze dag vindt de algemene ledenvergadering plaats en krijgt de positie van Leidse alumni in de wereld van de uitgeverij aandacht: vijf alumni vertellen over hun loopbaan in het boekenbedrijf. Daarna discussiëren ze, onder leiding van Berry Dongelmans, docent Boekwetenschap, over de ‘hete onderwerpen’ in de wereld van het boek: de vaste boekenprijs, de digitalisering (die de boekverkoop ondermijnt), het plaatselijke antiquariaat versus www.boekwinkeltjes.nl, etc. De tweede helft van de middag bestaat uit een open podium waar een aantal alumni, docenten en studenten zullen optreden met zang, cabaret, poëzie en proza. De middag is voor leden gratis, studenten betalen 2,50 Euro en overige belangstellenden 5,00 Euro. Aanmelden:
[email protected] REÜNIE DISPUUT ENDE LEVET SCONE (1957-1977) Op dezelfde datum, zaterdag 12 mei 2007, vindt er een reünie plaats van de oud-leden van het dispuut ‘Ende levet scone’. Belangstellenden kunnen zich opgeven bij Christa Fontein (
[email protected]). METAAL 2007, NR. 1 Binnenkort verschijnt ook weer een nummer van Metaal. In dit nummer o.a. (onder voorbehoud) een interview met Kader Abdolah over zijn gastschrijverschap, een interview met Christiaan Weijts over de media-aandacht en prijzen/nominaties na verschijning van zijn debuutroman Art. 285b, een essay van taalbeheerser Manon van Rooij over TellSell-advertenties op televisie, een verslag van Ton Harmsen over zijn verblijf in China en een bijdrage van Ludo Jongen over Mia Gerhardt. U kunt zich abonneren door lid te worden van Siegenbeek, alumnivereniging voor Leidse Neerlandici. U wordt lid door (minimaal) 20 Euro over te maken op giro 9697540, ten name van Siegenbeek Alumnivereniging Leidse Neerlandici te Leiden (o.v.v. lidmaatschap 2007). VERSCHENEN: SNL-REEKS 15 In 2006 was het vijftig jaar geleden dat het boek Nederlands tussen Duits en Engels van de taalkundige C.B. van Haeringens verscheen. Dit was de aanleiding voor een workshop onder dezelfde titel die op 30 september en 1 oktober 2005 plaatshad aan de Freie Universität Berlin. De resultaten van deze work-
shop verschenen onlangs in een bundel, als deel 15 van de reeks van de Stichting Neerlandistiek Leiden, onder redactie van Matthias Hüning, Ulrike Vogl, Ton van der Wouden & Arie Verhagen: Nederlands tussen Duits en Engels (ISBN 90-78531-02-9; 293 pp.; euro 29,50). Het boek is te bestellen bij Berry Dongelmans (e-mail:
[email protected], tel. 071 527 2109). A LA CARTE STUDEREN / CONTRACTONDERWIJS Begin juli verschijnt de A la carte-gids voor het studiejaar 2007-2008 met daarin het rijke aanbod van de Faculteit der Letteren op het gebied van taal en cultuur, literatuur, geschiedenis, kunstgeschiedenis, theater en film uit alle werelddelen. U kunt zich tot 27 augustus inschrijven voor de cursussen die starten in de week van 10 september (en tot 21 januari voor de cursussen die beginnen in de week van 4 februari 2008). Prijs € 205 per cursus (circa 12 weken) of € 75 per studiepunt als u ook tentamen wilt afleggen (de meeste cursussen tellen 4 of 8 studiepunten). Een overzicht van de colleges en andere informatie vindt u vanaf juni ook op de websites: alacarteletteren.nl en contractonderwijsletteren.nl. Ontvang de gratis studiegids met ruim 150 cursussen. Stuur een mail naar
[email protected] of bel 071-527 6485. Alumnicoördinator Faculteit der Letteren Drs. Barbara Sumer, Loopbaancentrum Letteren Telefoon: 071-527 2235
[email protected] www.loopbaancentrumletteren.nl
FACULTEIT DER RECHTSGELEERDHEID LEIDEN REVISITED In het najaar 2007 is voor de tweede keer 'Leiden Revisited'. Een middag met post-academische sessies waarvoor maximaal 2 NOvA punten zijn te behalen. Aansluitend is er een borrel & buffet. Hierbij heeft u de gelegenheid informeel met elkaar van gedachte te wisselen. Het definitieve programma kunt u binnenkort lezen op www.law.leidenuniv.nl/alumni JURIDISCH PAO Het Juridisch PAO van de Leidse rechtenfaculteit organiseert halfjaarlijks cursussen voor diegenen die professioneel in het recht werkzaam zijn. Voor een actueel overzicht raadpleegt u de website www.paoj.nl . Indien u alumnus bent van de Leidse rechtenfaculteit en lid bent van de Vrienden van de Juridische Faculteitsvereniging (VVJF) ontvangt u 10% korting op het gehele cursusaanbod van het Juridisch PAO. Meer over het lidmaatschap kunt u ook lezen op www.law.leidenuniv.nl/alumni of bel met 071- 527 4865.
FACULTEIT DER SOCIALE WETENSCHAPPEN BESTUURSKUNDE Er was een tijd van komen en een tijd van gaan. Nu is de tijd om terug te komen! Bestuurskunde zoekt haar alumni. Bent u zelf een afgestudeerd Bestuurskundige: meld u aan! Dan kan via de site
[email protected] of via
[email protected] Kent u nog oud-studiegenoten die nog geen lid zijn: stuur ze naar de website. Zo verlies je de BIL en je studievrienden nooit uit het oog. POLICOLOGIE Alumnibijeenkomst voor Leidse politicologen op 12 mei Wilt u ook weer eens college van voormalige docenten en wilt u oude bekenden ontmoeten? Kom dan op 12 mei naar de alumnimiddag van de Leidse Alumnivereniging van Politicologen. De middag wordt In samenwerking met de SPIL georganiseerd. Het programma is van 14.00 uur - 18.00 uur. Meer informatie over het uiteindelijke programma en aanmelden kunt u vinden op: http://www.fsw.leidenuniv.nl/politicologie/alumni/lap.jsp
PSYCHOLOGIE Congres ‘Psychologie: een kleurrijke wereld’ Datum: 2 april 2007 Een zeer hedendaags en maatschappelijk thema draagt het ‘multi-culti-congres’ van Labyrint. Rode draad door het congres is dat bepaalde stoornissen cultureel bepaald zijn of alleen voorkomen bij specifieke bevolkingsgroepen. Verschillende vakgebieden zullen op deze dag vertegenwoordigd zijn: klinische-, gezondheids-, neuro-, cognitieve- en ontwikkelingspsychologie. Er zullen o.a. workshops gegeven worden over allochtone, vrouwelijke slachtoffers van huiselijk geweld; het GGD-project ‘Aan de Grenzen’ over hoe om te gaan met jongeren met parasuïcidale neigingen en automutilerend gedrag wordt gepresenteerd; en het serieuze probleem ‘videospelletjesverslaving’ komt aan bod. Locatie: Zalencentrum Delfstede te Delft Albert Bandura in Nederland Datum: 9 mei 2007 De ‘bobo-doll’ waarmee agressief imitatiegedrag bij kinderen aangetoond werd, de ‘self-efficacy theory’, de ‘social learning theory’ en ‘social cognitive theory’ alle concepten waar de naam van dr. Albert Bandura onlosmakelijk aan verbonden is. Bandura beweegt zich op het grensgebied van de psychologie, pedagogiek en criminologie. In het kader van het 12e lustrum van Labyrint zal deze 81-jarige gerenommeerde hoogleraar van Stanford University en bezitter van 14 ereonderscheidingen en –doctoraten een inspirerende lezing houden in de St. Pieterskerk te Leiden. Tijdstip: 19:00 Locatie: St. Pieterskerk te Leiden Studievereniging der Psychologie Labyrint Wassenaarseweg 52, kamer SA55 2333 AK Leiden 071 - 527 3618.
[email protected] www.labyrintleiden.nl Alumnibeleid Het departement psychologie en de studievereniging Labyrint zijn hard bezig met het gezamenlijk formuleren van een alumnibeleid. Dit kan alleen een succes worden met uw medewerking. Wanneer u alumnuslid wordt van Labyrint (€7,50 per jaar) kunt u o.a. deelnemen aan alle activiteiten die georganiseerd worden en ontvangt u minstens vier keer per jaar het verenigingsblad ‘deSofa’. Kijk voor meer informatie op www.labyrintleiden.nl of mail naar
[email protected].
FACULTEIT DER WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN 100 jaar Niko Tinbergen 15 april 2007 is de 100ste geboortedag van Niko Tinbergen, ter ere hiervan organiseert de Universiteit Leiden samen met Naturalis, NRCHandelsblad en NWO een dag die geheel in het teken zal staan van Niko Tinbergen, de etholoog die in 1973 de Nobelprijs kreeg. Locatie: Gorlaeus, Einsteinweg 55, Leiden. Voorlopig Programma: 13.00 deuren open, tentoonstelling en films, koffie en thee 14.00 prof. Johan Bolhuis over Niko Tinbergen en de ethologie 14.45 tentoonstelling en films, koffie en thee 15.30 prof. Frans de Waal over de evolutie van moreel gedrag 16.30 borrel, tentoonstelling en films 17.30 sluiting Toegang is gratis, maximum aantal bezoekers is 1500, kaarten verplicht, Bestellen op: www.100jaarnikotinbergen.nl Meer informatie: www.science.leidenuniv.nl Bloemen onder de loep Hommage aan Linnaeus In samenwerking met het Nationaal Herbarium Nederland is in het Teylers Museum te Haarlem deze tentoonstelling t/m 3 juni te bezichtigen. Er is te zien hoe bloemen en planten zowel voor als na Linnaeus (1707-1778) door wetenschappers en kunstenaars zijn afgebeeld en beschreven. www.teylersmuseum.nl Linnaeus in Leiden Van 12 mei tot 21 oktober is de tuin tevens tentoonstelling: een wandeling door de Hortus leidt u over Linnaeus voetsporen en vertelt via de planten over zijn ideeën over ordening in het plantenrijk.
L.P.S.V. „Aesculapius”, www.aesculapius.nl 27 april Oud-besturen diner Heeft u begin maart geen reünistenblad van ons ontvangen, neem dan contact met ons op. Tevens is er een mogelijkheid om Vriend van „Aesculapius” te worden. Neem voor meer informatie contact op met:
[email protected] Het Chemisch Dispuut Leiden viert op 20 mei as. haar 81e Dies. Ter ere van deze Dies wordt o.a. een bierlezing gehouden op vrijdag 25 mei, waar zowel leden als alumni van harte welkom zijn. Kijk op www.chemischdispuutleiden.nl voor meer informatie. 12 en 13 april, Nederlands Mathematisch Congres, www.nmc2007.nl This week’s Discoveries: Scientists from our faculty present their most recent discoveries (in English). This "lunch-colloquium" takes place in the De Sitterzaal (Groundlevel J.H.Oortgebouw, Niels Bohrweg 2) and lasts from 13.00 until 13.40 o'clock. Everybody is welcome. The short presentations (15 minutes followed by 5 minutes of discussion) are such that everybody should be able to understand what has been discovered. A lunch to Discover is provided at 12.30 near De Sitterzaal. For more information: http://www.science.leidenuniv.nl/ www.physics.leidenuniv.nl/eureka : blad over de studies Informatica, Natuurkunde, Sterrenkunde, Wiskunde, in samenwerking met De Leidsche Flesch. www.originmagazine.nl: magazine over de studies Bio-Farmaceutische Wetenschappen, Biologie, LS&T, MST
LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM LAG-VOORJAARSLEZING Alumni Geneeskunde en Biomedische Wetenschappen zijn van harte uitgenodigd voor de LAG_voorjaarslezing op woensdag 18 april 2007: Vanaf 17.15 uur: Ontvangst met een warm buffet in de Kunstgalerie. 19.15 uur in Collegezaal 5: Lezing door prof.dr. M.A. van Buchem De hoofdzaak: voorbij de vorm 19.45 uur: Lezing door de prijswinnaar scriptieprijs 2007 Aansluitend prijsuitreiking van LAG-scriptieprijs 20.30 uur: Lezing door prof.dr. A.E. van Voorthuizen Van Radiologie in Leiden, de dingen die voorbij gaan Rond 21.00 uur: Afronding lezing waarna er nog de mogelijkheid is tot napraten onder het genot van een drankje. U kunt zich opgeven bij het secretariaat van de afdeling Communicatie (0712568005) of e-mailen naar
[email protected]. HOGER ONDERWIJS VOOR OUDEREN VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN (HOVO) Het HOVO biedt collegeseries op universitair niveau voor vijftigplussers. De colleges worden doorgaans gegeven door docenten en ouddocenten van de Universiteit Leiden. Zij behandelen onderwerpen op het gebied van de letteren, de geesteswetenschappen, de sociale wetenschappen en de natuurwetenschappen. Voor informatie over de inhoud van de cursussen kunt u kijken op www.hovo.leidenuniv.nl of via HOVO, Universiteit Leiden, postbis 9555, 2300 RN Leiden, 071-5277299 (ma. t/m do. 10-13 uur),
[email protected]. Zomercursussen Juni Van Maagdenhuis tot de moord op Van Gogh Mentaliteisveranderingen in Nederland 19662006. Docent: Dr. Bas Levinsohn. Maandag 25 en dinsdag 26 juni, 10:00-16:30 uur Kosten: € 195,- (incl. reader en koffie/thee) Tristam Shandy en de onvolmaaktheid van het verlichtingsdenken. Docent: dr. W. Tigges Dinsen donderdagen 5, 7, 12 en 14 juni, 14.30-17.00 uur Kosten: € 170,- (incl. koffie/thee)
Augustus (onder voorbehoud) Het ideale kerkgebouw. Een intensieve cursus van 3 à 4 dagen in de tweede helft van augustus, met hoorcolleges en rondleidingen langs kerken in Leiden en omgeving. Voor de excursie regelt HOVO busvervoer. Naast de functie van preekzaal ontdekken de cursisten diverse liturgische en ideële functies van het Middeleeuwse tot moderne kerkgebouw. (onder voorbehoud) Culturele aspecten van de sterrenkunde. Een intensieve cursus van 3 à 4 dagen in de tweede helft van augustus waarin onderwerpen aan de orde komen als afstandbepaling, navigatie en cartografie, kijkers en optica, ruimtevaart. De hoorcolleges worden afgewisseld met museumbezoek en een excursie naar Estec. ICLON Voorlichtingsmiddag Lerarenopleiding ICLON woensdag 28 maart 2007 Ben je toe aan een nieuwe stap in je carrière en denk je erover om als docent les te gaan geven in het Voortgezet Onderwijs (in onderbouw én bovenbouw van havo/vwo en bij het mbo) dan kun je bij het ICLON een eerstegraads bevoegdheid halen in de volgende schoolvakken: Nederlands, Grieks en Latijn en KCV, Frans, Duits, Engels, Spaans, Turks, biologie, natuurkunde, scheikunde, wiskunde, filosofie, geschiedenis, godsdienst en levensbeschouwing, kunstgeschiedenis en CKV1, maatschappijleer, bedrijfseconomie en algemene economie. Voor meer informatie over deze opleiding en de verschillende trajecten, waaronder assessment/zij-instroom, ben je van harte welkom op onze voorlichtingsmiddag. De voorlichtingsmiddag vindt plaats op woensdag 28 maart 2007 van 15:00 tot ong.17:00 uur in chalet 02 (noodgebouw) naast het Pieter de la Courtgebouw, Wassenaarseweg 52, Leiden. Ook kun je alvast een kijkje nemen op www.iclon.nl
STUDIUM GENERALE Serie Op zoek naar Socrates Prof.dr. Ineke Sluiter Ineke Sluiter is hoogleraar Griekse taal- en letterkunde aan de Faculteit der Letteren van de Universiteit Leiden. Zij schrijft over antieke literatuur en over antieke en moderne ideeën over taal, van grammatica tot vrijheid van meningsuiting. 28 maart 2007 De dood van Socrates: Dit college behandelt het proces en de dood van Socrates. Ons beeld van zijn leven is bepaald door onze ‘herinnering’ aan zijn dood. 4 april 2007 Socratische gesprekken: In dit college zien we Socrates in zijn favoriete rol: in gesprek, op zoek naar kennis, als een bron van ideeën, ironisch, soms irritant, altijd boeiend. 18 april 2007 Socrates en de politiek: Dit college behandelt Socrates in de context die hem het dierbaarst was: die van de democratische stadsstaat Athene. We zien hem fungeren als kritische en loyale burger. 25 april 2007 Socrates en de liefde: Dit college behandelt de omgang van Socrates en zijn groep en culmineert in de magistrale visie van Plato’s Symposium over de filosofische rol van de liefde. Tijd: 19.30 - 22.00 uur (inclusief pauze en vragen) Plaats: zaal 011, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden Serie SG & Toneel De serie lezingen staat in relatie tot toneelstukken die in het LAKtheater en de Leidse Schouwburg worden opgevoerd, maar zijn ook als op zichzelf staande lezingen te volgen. Dinsdag 3 april 2007 De tragische held in het werk van Arthur Miller: Dood van een Handelsreiziger en Heksenjacht Mw.dr. Marguérite Corporaal UD Opleiding Engelse Taal en Cultuur, Universiteit Leiden Dinsdag 24 april 2007 De pelikaan van August Strindberg: een turbulent gezinsdrama Drs. Karst Woudstra Regisseur, auteur en vertaler van o.a. Strindberg Tijd: 18.45 - 20.15 uur Plaats: zaal 011, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden TOEGANG GRATIS, IEDEREEN WELKOM! Informatie/organisatie: Studium Generale Universiteit Leiden Postbus 9500, 2300 RA
Leiden Telefoon: 071 5277283/7295/7296 EMail:
[email protected]
UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK TENTOONSTELLINGEN Christiaan Snouck Hurgronje 1857- 2007 Eerste kwartaal 2007 Tentoonstelling ter gelegenheid van de 150ste geboortedag op 8 februari van de arabist, islamoloog en rector van de Universiteit Leiden, Christiaan Snouck Hurgronje. Deze tentoonstelling is te bezichtigen in de Tielehal van de Universiteitsbibliotheek Leiden, Witte Singel 27, tijdens de openingsuren van de bibliotheek. Voor meer informatie kijk bij programma op www.ub.leidenuniv.nl/tentoonstellingen
STUDENTENVERENIGINGEN L.S.V. MINERVA Geachte Reünist(e) van de L.S.V. Minerva/het Leids Studenten Corps/de V.V.S.L., Sinds januari jl. is de digitale reünistenalmanak online op www.reunistminerva.nl U kunt hier uw jaarclubgenoten, huisgenoten en andere vrienden uit uw studententijd vinden. Tevens kunt u uwzelf toevoegen aan groepen of groepen aanmaken zoals subverenigingen of gezelschappen. Voor het verbeteren en up to date houden van ons bestand stellen wij het op prijs als adreswijzigingen vanaf heden ook op deze site doorgegeven worden. Middels een brief heeft u een wachtwoord gekregen om in te loggen. Indien dit niet het geval is, kunt u zich op de website zelf registreren en na goedkeuring van het Collegium ontvangt u dan alsnog een wachtwoord. Wij hopen dat u binnenkort een kijkje neemt de website en wensen u hier uiteraard bijzonder veel plezier mee! Met vriendelijke groet, De bestuursgang van de L.S.V. Minerva. L.S.V. Minerva Breestraat 50 2311 CS Leiden
[email protected] 071-5149241 A.L.S.V. QUINTUS Meer informatie: www.antikwariaat.nl SSR-LEIDEN Meer informatie:
[email protected] LVVS AUGUSTINUS 28 april 2007 Oud-leden feest op de Sociëteit Eigen Huis. Meer informatie: http://www.lvvsaugustinus.nl/pages/sola VSL CATENA Op 12 mei 2007 organiseert stichting Horusfonds een reünistendag ter gelegenheid van het 11e Lustrum van VSL Catena. Er is een middag- en een avondprogramma. Voor meer informatie over het lustrum zie de lustrumsite van Catena (http://lustrum.vslcatena.nl) en houd zowel de brievenbus als de website van het Horusfonds (www.horusfonds.org) in de gaten voor de nadere invulling van het programma van de reünistendag! Meer informatie: www.vslcatena.nl/ FACULTY CLUB De Faculty Club is hèt ontmoetingspunt voor alumni van de Universiteit Leiden. Als alumnus kunt u de Faculty Club bezoeken op alle werkdagen tussen 11.00 – 15.00 uur voor een (zaken)lunch en tot 23.00 uur voor diner. Vanaf april zullen speciaal voor alumni maandelijkse borrels worden georganiseerd. Wij heten uw jaarclub, studievereniging of studievrienden van harte welkom onder het genot van een hapje en een drankje. De eerste alumniborrel staat gepland op donderdag 26 april 2007 vanaf 1730 uur. Ook is de Faculty Club voor alumni beschikbaar als u op zoek bent naar een bijzondere locatie voor een feest, buffet of receptie. De Faculty Club biedt u hiervoor een groot restaurant, twee kleinere kamers en een ruime binnentuin met terras. Bezoekadres: Rapenburg 6, 2311 EV Leiden Info: Telefoon: 071-527 3290 E-mail:
[email protected] Website: www.ufb.leidenuniv.nl/partycatering
Leidraad
April 2007
31
