Leiderschap in grootstedelijke vernieuwing. Metropool 24 april Prof. dr. Jaap Boonstra

Leiderschap in grootstedelijke vernieuwing

Metropool – 24 april 2013 - Prof. dr. Jaap Boonstra

Opbouw §  §  §  § 

Cultuur als werkpraktijk en zijnswaarde Veranderen als avontuurlijke tocht Interveniëren met impact Betekenisvol leidinggeven

1

Organisatiecultuur als werkpraktijk Omgeving & Externe coalities Gedrag & Interacties Kwaliteiten & Competenties Gebruiken & Gewoonten Normen & Waarden

Identiteit

ij prakt k r e W

ken

Cultuur als zijnswaarde

Hierin blinken we uit

Betekenis -  Maatschappelijke betekenis -  Personele betekenis - Historische trots

Competenties

Waarden

-  Unieke kennis -  Bijzondere waarde -  Specifieke expertise

- Waarde voor klanten - Professionele waarden - Kernwaarden

Positionering Dit is onze externe kracht

Hier gaan we voor

- Kwaliteit en kosten -  Innovatiekracht -  Allianties en netwerken

Hier staan we voor

2

Vormgeven aan veranderen Onderzoeken Probleem en ambitie Doel en richting Criteria

Realiseren Proces

Vormgeven aan veranderen Onderzoeken Probleem en ambitie Doel en richting Criteria

Sturen voordenken

Realiseren Proces

Regelen nadenken

3

is There

NO

way t s e b one of

g n i g Chan s n o i t a z i organ

4

5

6

Principes Rochdale Pioneers Society §  §  §  §  §  §  § 

Vrijwillig en open lidmaatschap Democratische controle door de leden Economische participatie door de leden Autonomie en onafhankelijkheid van de coöperatie Opleiding, vorming en informatieverstrekking Coöperatie tussen coöperaties Zorg voor de gemeenschap

7

Principes coöperatief leiderschap Principes coöperatief ondernemen §  §  §  §  § 

Zelfredzaamheid Verantwoordelijkheidszin Democratie Gelijkheid Billijkheid en solidariteit

Principes coöperatief leiderschap §  §  §  § 

Eerlijkheid Openheid Sociale verantwoordelijkheid Aandacht voor anderen

Herstelplan §  Extern forensisch onderzoek: +  Handelswijze bestuursvoorzitter +  Vastgoedtransacties +  Intern toezicht

§  §  §  §  §  §  § 

Beëindiging dienstverband bestuursvoorzitter Nieuwe commissarissen en bestuurders Gedragsregels en klokkenluidersreglement Doorlichten interne beheersing en toezicht Doorlichten projectenportefeuille Doorlichten portfoliobeleid en herijking werkgebied Herinrichten financiële en bestuurlijke informatie

8

Schoon schip maken

Lessen optekenen en delen §  §  §  §  §  §  § 

Integriteit hoog op agenda: ‘zero tolerance’ Terug naar de kerntaak: huisvesten kansarmen Afbouwen vastgoedbedrijf en projectontwikkeling Beëindiging relaties malafide bouwondernemingen Professionaliseren intern toezicht Beloning bestuurders aanpakken Verandering van cultuur en werkwijzen

9

Nieuwe koers: Rochdale geeft thuis §  §  §  §  §  §  §  § 

Volkshuisvesting voor mensen met laag inkomen Goede en betaalbare huisvesting: licht, lucht en ruimte Bijdragen aan veiligheid en leefbaarheid en gezondheid Bewoners als mede-producent en bestuurlijk participant Samenwerken aan gevarieerde en leefbare wijken Duurzaamheid als leidend beginsel Gebiedsgerichte aanpak Kernwaarden: +  +  +  +  + 

Professioneel Resultaatgericht Integer Maatschappelijk betrokken Aanspreekbaar

Prima

Zijnswaarde

Hierin blinken we uit

Betekenis -  Maatschappelijke betekenis -  Personele betekenis - Historische trots

Competenties

Waarden

-  Unieke kennis -  Bijzondere waarde -  Specifieke expertise

- Waarde voor klanten - Professionele waarden - Kernwaarden

Positionering Dit is onze externe kracht

Hier gaan we voor

- Kwaliteit en kosten -  Innovatiekracht -  Allianties en netwerken

Hier staan we voor

10

Cultuurverandering §  §  §  §  §  §  § 

Managementconferenties Afdelingsmarkt: elkaar leren kennen Werkateliers: nieuwe werkverbanden Opnieuw activeren bewonersraden Bliksemstages commissarissen, bestuurders, managers Rochdale cafés en workshops Verhalen verzamelen en delen over successen

Cultuurverandering §  §  §  §  §  §  § 

Managementconferenties Afdelingsmarkt: elkaar leren kennen Werkateliers: nieuwe werkverbanden Opnieuw activeren bewonersraden Bliksemstages commissarissen, bestuurders, managers Rochdale cafés en workshops Verhalen verzamelen en delen over successen Woonservice en Huurincasso gaan samen

Opzichter en sociaal beheer werken samen

Klantcontactcentrum en vakmannen samen op locatie

Slimmer werken bewonersklachten

Bijdrage aan “Stille Armoede”

Verhuisvergoeding en huurachterstand

Begroting en afdelingsplannen

11

Fair proces §  Openheid en helderheid over situatie §  Duiden van de situatie en ervaringen delen §  Ruimte voor het uiten van emoties §  Helderheid over processtappen §  Betrokkenen hebben invloed tijdens het proces §  Besluitvormingsproces transparant §  Uiteindelijke beslissing helder en rechtvaardig §  Duidelijk van de beslissing voor individuen betekent §  Helder wat op basis van beslissing wordt verwacht

12

Veranderstrategiën

Macht Strategie

Planmatige Strategie

Onderhandeling Strategie

Programmatische Strategie

Interactieve Strategie

Doorduwen

Verhuizen

Onderhandelen

Trekken

Verkennen

Sturing door top Doelgericht Legitieme macht Inbreng controllers Macht-dwang Geen participatie

Initiatief bij top Doelgericht Expertmacht Inbreng experts Rationeel-empirisch Weinig participatie

Meer partijen Resultaatgericht Positiemacht Inbreng partijen Onderhandeling Politiek proces

Participatief Probleemgericht Indirecte macht Inbreng medewerkers Normatief-reëducatief Veel participatie

Interactief Toekomstgericht Verbeeldingskracht Samen optrekken Dialoog en conflict Veel interactie

13

Ervaringen benutten Portfolio

Leersessies

Menukaart

Focus op leergroep 1

2

3

4

Experimenten

Focus op zelfsturing 5

6

7

8

9

V

Leersessies in Caleidoscoop Inhoudelijke expertise

Methodieken

Learning community procesbegeleiding

Waarderende benadering

De brug bouwen terwijl je erover loopt

Sponsorship Korpsleiding

Interventies Meerdere perspectieven §  Een ingreep om de verandering te sturen in een gewenste richting §  Concrete activiteiten om invloed uit te oefenen op het procesverloop §  Interactie met actoren om hen te ondersteunen in een veranderingstraject en leerproces

14

Interveniëren

Aan de slag Systemen en

en

Aan de praat

Structuren

Ingrijpen en

ken Doorpak

Betekenis en

Waarden a

geven

rticuleren

Met el Van e

kaar en

lkaa

leren

r lere

n

en waarder Verschil en n regulere Conflict

Interveniëren

Structuur Technologi wijzigen e vernieuw en Belonings systeem w ijzig Risicokap itaal verstre en kken Meetsyste m Onbetwistb en inrichten are feiten ge Gedragsre gels formul ven eren Gedragstra iningen ge ven Kweekvijv er jong tale nt

rhogen besef ve staat Urgentie et op h r a a w n Zeggen b e n o e me e n Grenzen trekk n a a n se en Nieuwe m isselen Spelers w

e Actie en emoti nnen Elkaar leren ke elen Teams ontwikk arderen Verschillen wa biliseren Management mo nemen ar Onbevangen wa rkennen Waarderend ve biliseren Netwerken mo en Klanten betrekk enties fer on stc om ek To es Zoekconferenti ties en fer on kc er W n Monitorsysteme

Toekomst ve Verhalen rbeelden vertellen Artefacte n benutte n Symbole n Nieuwe ta gebruiken al introdu ceren Veelzijdig commun ic Kernwaa rden artic eren uleren Vakkenn is waarde ren Cases ad opteren

Leer p Leid rocesse er n Werk schap on inrichten Kenn ateliers twikkele aan n isg Leer emeens bieden kring chap Erva en a ctiv pen rin Twin gen verz eren ning ilver en aa Succ esse ngaan n de len nnen en erke Verschill fbreken a s je is hu en Heilige besprek eringen eling Belemm d id m e Conflictb storm Beelden umor nde h ri P kkele

15

Aanleiding: groepsverkrachting §  §  §  §  §  §  §  §  §  §  §  §  § 

Irma (13 jaar) slachtoffer van groepsverkrachting Irma vertelt haar moeder Anna van de verkrachting Moeder en dochter doen aangifte bij politie Agenten horen verhaal en gaan naar plaats delict Agenten maken proces verbaal op Politiearts onderzoekt Irma en knipt haarlok af Irma doorgestuurd naar slachtofferhulp Irma naar GGD voor nader onderzoek, vaccinatie en PEP Agenten gaan op zoek naar daders en bewijs Adres Irma via proces verbaal bekend bij daders Daders beginnen met stalken en bedreigen Daders direct op straat na veroordeling Irma onverwacht geconfronteerd met haar verkrachters

Aanleiding groepsverkrachting §  §  §  §  §  §  §  §  § 

Daders intensiveren stalking en bedreiging Verhuizing naar andere woning noodzakelijk Woningcorporatie wil niet meewerken aan verhuizing Fiom, Riagg, GGD en slachtofferhulp geen adequate hulp Moeder informeert gemeenteraad Gemeenteraad verzoekt om onderzoek Burgemeester en wethouder willen onderste steen boven Directie veiligheid zegt we moeten een audit doen Directieraad veilig moet hier verantwoordelijkheid nemen

16

Wat wel en wat niet Niet

Wel

Zondebokken en zwartepieten Zoeken naar weerbarstigheid Schuldvraag neerleggen

Verkennen van mogelijkheden

Eén dominante invalshoek

Respect voor verschil

Nieuwe protocollen maken

Deskundigheid professionals

Beoordelen van beleid

Reflectie op praktijk

Lijvig rapport

Verbetering praktijk

Onderzoek van betrokkenen

Onderzoek met betrokkenen

Werkwijze aanpak: Hoe Inbreng cases door betrokken professionals Adoptie cases door directieraad veiligheid Gezamenlijke workshop verzamelen feiten en verhalen Case 1

Case 2

Politie

OM

Case 3 GGD

Case 4 Corporatie

Gezamenlijke uitwisseling van ervaringen en vertalingen Presentatie opbrengsten Jeugd, Veiligheid, Zorg

17

Werkwijze aanpak: Hoe Inbreng cases door betrokken professionals Adoptie cases door leden directieraad veiligheid Gezamenlijke workshop verzamelen feiten en verhalen Case 1

Case 2

Politie

OM

Case 3 GGD

Case 4 Corporatie

Gezamenlijke uitwisseling van ervaringen en vertalingen Presentatie opbrengsten Jeugd, Veiligheid, Zorg Doorlopende initiatieven en diffusie naar andere gebieden

18

Anton 1984: 1992: 1993: 1995: 2002: 2003: 2004: 2007: 2008: 2009:

Anton (7) wordt mishandeld door moeder na scheiding Vernielingen en diefstal met geweld: tuchtschool Stopt met school, werkt zwart en gebruikt soft drugs Meer jaren winkeldiefstallen en gebruik hard drugs Krijgt onderdak in begeleide woonomgeving Winkeldiefstallen en vernielingen: 10 weken detentie Van hard drugs naar alcohol; winkeldiefstallen en vernielingen Jaren van overtredingen en winkeldiefstal: 6 maanden detentie Hulpverlening: reclassering, trainingen, begeleid wonen Zedenzaak en meerdere delicten: opeenvolgende detentie Meerdere hulpverleners en instanties die zorgen voor begeleiding, woning, training, veroordeling, behandeling Beëindiging relatie, terugval in drugsgebruik en diefstal

Wat is hier gaande Rollen Hulpverlener Behandelaar Ordehandhaver Toezichthouder Aanklager Rechter Conflicterende werkelijkheden 12 organisaties 56 professionals 6 soorten regie Losse dossiergegevens Strijdende opvattingen Eigen taal Eigen protocollen Administratieve drukte

Acties

Institutionele verlamming 4 beleidsministeries 7 financiële stromen Meer dan 500 registraties Justitieel kader en Hulpverleningskader

Beelden Hulpvrager Patiënt Ordeverstoorder Burger Overtreder Verdachte

Nabije zorg Medicatie Regels opleggen Gericht sturen Drang en dwang Detentie

19

Veelpleger: aanbevelingen 1.  Overbruggen professionele denkwerelden 2.  Zorg en straf op elkaar betrekken in uitvoeringsteam 3.  Reclassering in uitvoeringsteam met specifieke taken 4.  Handelingsruimte voor ambulante veldwerker 5.  Zorg en strafgeschiedenis in één dossier met één plan 6.  Van protocollen naar klantbenadering 7.  Rijke informatie bij rechter: keten-kalender 8.  Snelle rechtelijke procedure en uitspraak 9.  Hulpverlening continueren tijdens detentie 10.  Ruimte maken, richting geven, rekenschap afleggen 11.  Financiering vereenvoudigen en richten op behoefte 12.  Bestuurlijke steun en doorzetting

Zedenzaak: situatie Gezin: Moeder, stiefvader, meisje(10), zusje (6) [+ 2 kinderen] 2000: Aanmelding bij MEE en aanbod AMW, GGV en PPT PPT stopt, PPG start, PPG stopt, IGB start indicatie thuiszorg en dagbehandeling. 2003: IGB en thuishulp loopt door, extra diagnostisch onderzoek 2005: Crisisopvang van meisje in achtereenvolgens: Apeldoorn, Gezemsprong, Van den Bent, Uddel en KvT 2005: IGB stopt - OTS volgt 2006: Opvang van meisje in achtereenvolgens: Groot Emaus, Maasstad, Dynamo, Zeddam, Teylingereind. 2007: Plaats in Teylingereind, hulpverleningsplan William Schrikker Melding door meisje en ouders van Loverboy problematiek. Behandeling Groot Emaus stagneert door moeder 2008: MST door De Waag – Meisje loopt weg van huis Meisje inmiddels 18 jaar en andere hulp nodig

20

Zedenzaak: analyse Moeder bekwaam in hulpverleningscircuit Veeleisend en streetwise

Jongens geven aandacht Moeder

Wanneer ging het goed? - Groepsleider Teylingereind - Leerkracht van School - Regievoering door GGD

Jongens Meisje

Hulpverleners Institutionele drukte 35 professionals 11 organisaties

Waarom ging het mis? - Wisselende voogden - Onvoldoende regie - Geen oog voor systeem - Kopiëren van diagnose - Verschillende beelden - Productaanbiedingen - Marktwerking in zorg

Regie op afstand en papier – Aandacht vanuit nabijheid Productaanbiedingen – Aansluiten bij behoefte Indicatiestellingen – Eigen budgetten Protocollen en taakstellingen – Creativiteit en eigen ruimte

Zedenzaak: aanbevelingen 1.  Gezinsvoogd regierol voor hele gezin 2.  Geschiedenis van hulpverlening in beeld 3.  Ondersteun school in steunende taak 4.  Voordurend signalen in praktijk verzamelen 5.  Activeren van lokale netwerken 6.  Beperk papierwerk en streef naar direct contact 7.  Nabij zijn en grenzen aangeven als professional 8.  Contact met alle professionals rond het gezin 9.  Centrale informatiesite met hulpmogelijkheden 10.  Meer eigenkracht-conferenties en pleegzorggezinnen 11.  Zorg voor veiligheid van professionals in gezin 12.  Bewuste mediastrategie door bestuurders

21

Wat is hier gaande §  §  §  §  §  §  §  §  §  § 

Complexe probleemsituaties Hulpverleningsdrukte Conflicterende werkelijkheden Tegengestelde acties Weinig nabijheid in hulpverlening Onvolledige informatie Onduidelijke communicatie Managementsturing professionele ruimte Protocollen en financiering Institutionele verlamming

Opbrengsten §  Ontwikkeling van professioneel handelen in netwerken - Probleemgezin: 31 professionals van 12 instellingen - Veelpleger: 39 professionals van 13 instellingen - Zeden: 35 professionals van 12 instellingen §  §  §  §  §  § 

Reflecties op weerbarstigheid en samenwerking Leerervaringen 105 professionals in 33 organisaties 12 lessen voor professionals en managers Specifieke aanbevelingen voor werkvelden Persoonlijke aanbevelingen van deelnemers op DVD Algemene aanbevelingen voor bestuurders

22

Accepteer probleem-complexiteit

Zoek nabijheid en blijf bij jezelf

23

Samenwerking zoeken

Verbind leefwereld en dossierwereld

24

Durf en steun van management

25

Een modaal probleem gezin §  Pa is werkloos, aan de drank en slaat ma §  Ma is daardoor in psychiatrische behandeling §  Jongste zoon (9) door Raad na melding mishandeling bij pleeggezin geplaatst wegens onveilige situatie §  Martijn (14) klaar met VMBO, veel bij Halt, en dik tevreden met zijn nieuwe scooter §  Stiefdochter (16) in handen van een “loverboy” gevallen

26

16 hulpverleners en instanties §  Pa in verslavingszorg (1) en rehabilitatieprogramma (2) Caseload bij W&B (3) §  Ma in psychiatrie (4) en samen bij huiselijk geweld (5). Caseload bij MPG (6) §  Jongste zoon bij pleegzorg (7) onder toezicht RKB (8) Caseload bij BJZ (9) en JZ Pleegzorg (10) §  Martijn achtervolgd door trajectbegeleider (11), klant bij JIB (12) en Halt (13). Caseload bij BJZ (14) en JZ Daghulp (15). §  Jeugdzorg ontfermt zich over stiefdochter (16) Caseload bij JZ Crisisopvang Kinderen officieel naar school

Samenwerking en samenspel? §  §  §  §  §  §  §  §  §  §  §  § 

Wijkagent Justitie in de buurt Openbaar ministerie Woningcorporatie Psychiatrie Jeugdgezondheidszorg Verslavingszorg Werk en bijstand Schuldsanering Welzijnswerk Maatschappelijk werk Wijkwelzijn en opbouw

§  §  §  §  §  §  §  §  §  §  §  § 

Onderwijzer Leerplichtambtenaar Kinderbescherming Jeugdzorg Pleegzorg GGD Onderwijs Welzijn Werk Zorg Inkomen Veilugheid

27

Vitale slagkracht ontwikkelen Niet gerealiseerde strategie Be

oo

gd

e

str

at eg

toevall

ie Be

e

ea Ger

g trate

ie

lis

he

de

n

n

teg i

es eerd

llig

ede

stra

va

lligh

ste

n

to e

va toe

wu

ighede

Strategisch handelen

28

Succesvol vernieuwing realiseren

Verkennen Verbeelden

Verankeren

Vernieuwen

Vernieuwende jeugdzorg

Inhoudelijke inspiraties RvB RvT

Professioneel handelen en samenwerken

MT

☺

Methodisch verrijken

M a n i f e s t e r e n

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

Wanneer je een schip wilt bouwen, breng dan geen mensen bij elkaar om hout aan te slepen, werktekeningen te maken, taken te verdelen en het werk te verdelen, maar leer mensen verlangen naar de open zee

Antoine de Saint-Exupéry

Drie kernvragen Identiteit Wat en wie ben ik ? Wat is mijn kracht ? Wat wil ik zijn ?

Betrokkenheid

Betekenis

Met wie verbind ik me ? Met wie werk ik samen ? Wat is mijn engagement ?

Welke betekenis heb ik ? Waaraan draag ik bij ? Waarop kan ik trots zijn?

41

Prof. dr. Jaap J. Boonstra Mijn professionele missie is om kennis en ervaring te delen over leiderschap en veranderprocessen in organisaties. Op deze manier wil ik bijdragen aan het succesvol handelen van leiders en managers in de veranderingen die zij ambiëren. Met plezier werk ik samen met leiders, managers en professionals die verschil willen maken en daarvoor hun nek durven uitsteken. Het geeft me energie als ik kan bijdragen aan de trots van mensen in hun werk en hun bijdragen aan organisatorische en maatschappelijke vernieuwing. Jaap Boonstra is hoogleraar ‘Organisatieverandering’ aan de Universiteit van Amsterdam en bij Esade Business School in Barcelona. Hij is als onderzoeker en docent verbonden aan Sioo, interuniversitair centrum voor organisatie en veranderkunde in Utrecht. Hij is commissaris bij enkele Nederlandse bedrijven en toezichthouder bij een jeugdzorginstelling in Amsterdam en bij de Nederlandse Academie voor Overheidscommunicatie. Als zelfstandig adviseur is hij betrokken bij complexe veranderprocessen in organisaties. Op de universiteit verzorgt Jaap onderwijs over verandermanagement, strategische besluitvorming en over leerprocessen en machtsprocessen in organisaties. Bij Sioo levert hij bijdragen aan leergangen over leiderschap en diepgaande verandering. Bij Esade verzorgt hij opleidingen voor internationale studenten en veranderkundige leergangen voor bestuurders en leiders in internationale organisaties. Als onderzoeker verricht hij onderzoek naar sociale, technologische en organisatorische aspecten van innovatie en naar duurzame veranderingen in organisatorische netwerken. Zijn huidige onderzoek richt zich op waardegedreven leiderschap, cultuurverandering en maatschappelijke innovatie. Jaap publiceerde meer dan tweehonderd artikelen en diverse boeken over technologische en organisatorische vernieuwing, management van verandering, leerprocessen in organisatorische netwerken en transformationeel leiderschap. Zijn internationale handboek “Dynamics of Organizational Change and learning” is gewaardeerd als de beste professionele bijdrage aan organisatiekundige kennis door de Orde van Organisatieadviseurs. Het boek “Interveniëren en Veranderen, Zoeken naar betekenis in interacties” wordt door vakgenoten gezien als boek dat nieuwe perspectieven opent voor duurzame veranderingen van organisaties. In 2009 produceerde hij “De Verandermanagementbox”, een serie luister CD’s over verandermanagement. Zijn meest recente boek is “Leiders in Cultuurverandering” over mensen die initiatief nemen om de cultuur van hun organisatie diepgaand te veranderen. www.jaapboonstra.nl - [email protected] - 035 6954114

42