LEIDEN De Europese sleutel tot ontdekkingen De wereldwijde sleutel tot ontdekkingen

LEIDEN De Europese sleutel tot ontdekkingen De wereldwijde sleutel tot ontdekkingen

1

Bergen



•

m



Rotterdam Airport

Rotterdam

3

Lisbon

•Stockholm

•

Belfast

Amsterdam Airport Schiphol

Marseille

k 00

Oslo

• Dublin • • Liverpool Amsterdam London Warsaw Berlin • • • Leiden • • Southampton • Brussels • • Bonn Luxembourg • Paris • Vienna Munich • • • Budepest Zurich • Lyon • • Milan

• Amsterdam Utrecht • • The Hague• Leiden

•

•

Madrid

•

• Rome

• Athens

•

Inhoud 1 LEIDEN De Europese sleutel tot ontdekkingen De wereldwijde sleutel tot ontdekkingen 2 Innovatie in de stad 2.1 Leiden innoveert 2.2 Leiden Kennisstad 2.3 Talent 2.4 Kennis 2.5 Ontmoeting 2.6 Het innovatieve ecosysteem in Leiden

8 9 10 11 14 18 26

3 3.1 3.2 3.3

28 30 33

3.4

Colofon Uitgave Gemeente Leiden December 2013 Concept en realisatie: Campaigns&Results Tekst: Hezelburcht BV Copyright © 2013 Gemeente Leiden.

3

4

Innovatie door de stad De stad Leiden als facilitator van innovatie De aantrekkingskracht van Leiden De actieve rol en betrokkenheid van Leidenaren Leiden werkt samen

35 37

4 Innovatie vanwege de stad 4.1 Cultuur 4.2 Musea 4.3 De historische binnenstad 4.4 Historie van Leiden 4.5 Leiden inspireert

38 40 44 48 51 53

5

54

Leiden in portretten

6 Leiden: de toekomst van innovatie 6.1 Kennis 6.2 Talent 6.3 Ontmoeting 6.4 Leiden en de Europese Unie 6.5 Leiden: de toekomst van innovatie

62 64 66 68 69 71

1

LEIDEN De Europese sleutel tot ontdekkingen De wereldwijde sleutel tot ontdekkingen

Leiden is talent Leiden is kennis Leiden is innovatie Innovatie zit in het DNA van Leiden. De stad is een internationale ontmoetingsplaats voor talent, kennis en innovatie. En juist om die reden, vestigingsplaats voor talloze excellente wetenschapsinstituten en bedrijven van wereldklasse. In de voetsporen van Albert Einstein, Descartes, Rembrandt en Armin van Buuren ontwikkelen studenten van over de hele wereld in Leiden hun talenten. Met vooraanstaande nationale en internationale partners werkt Leiden aan zowel toekomstbepalende als life changing innovaties. Burgers, bedrijven, kenniswerkers en -instellingen leveren vanuit verschillende disciplines wezenlijke bijdragen aan ‘out of the box’ oplossingen voor relevante maatschappelijke vraagstukken. Niet voor niets vormt de historische stad met haar singelrand, rijke cultuur en vele musea al honderden jaren

5

een onuitputtelijke inspiratiebron voor kunstenaars en wetenschappers. Het Leidse bedrijfsleven ontwikkelt zonnepanelen, ruimtevaarttechnologie en medicijnen tegen Alzheimer. Leiden is dynamisch. Leiden is internationaal. Leiden is inspiratie. Leiden. Innovatiehoofdstad van Europa.

Leiden is innovatief Nieuwe ideeën op ieder denkbaar gebied. Innovatie in de zorg; kennisinstellingen, zorgaanbieders en inwoners van de stad testen gezamenlijk baanbrekende concepten ter bevordering van active ageing. Om de woningbouw beter te laten aansluiten bij de woonbehoefte kregen huizenkopers de kans zelf hun eigen woning te ontwikkelen. Oude gebouwen krijgen nieuwe functies. Leidse bedrijven en kennisinstellingen zoeken continu nieuwe samenwerkingsverbanden met nationale en internationale partners om van elkaar te leren, kennis te delen en tot nieuwe innovaties te komen. Het Leidse onderwijs is van hoge kwaliteit op alle niveaus. Het onderwijs aanbod is uiterst divers. De Universiteit van Leiden is wereldwijd erkend als topinstituut, en behoort tot de League of European Research Universities.

Leiden inspireert Leiden zet in op herkenning, erkenning en ontwikkeling van talent. Alle denkbare randvoorwaarden worden gecreëerd om talent aan te trekken, te ontwikkelen en te behouden voor de stad. Dat geldt zowel voor de ‘denkers’ als de ‘doeners’. Juist de combinatie van cognitief en ambachtelijk talent maakt de propositie van Leiden zo sterk. Leiden is een stad met een complex karakter. Een bonte schakering van verschillende culturen, politieke, kunstzinnige en wetenschappelijke stromingen, ‘a gateway of free spirits’. Van zuur tot zoet. Feit is dat ‘oude en nieuwe’ Leidenaren een groot hart hebben -of krijgen- voor zowel hun stad als haar toekomst. Ze zijn nauw betrokken bij de innovatie in de stad. Werken vaak samen met onderzoeksinstellingen, bedrijven en gemeente, of … nemen zelf het initiatief. Veel van deze initiatieven worden omarmd door de stad: het langste stadspark van Nederland dat langs de Leidse singels wordt aangelegd, is een burgerinitiatief. De propositie van Leiden werkt, getuige het feit dat Universiteit Leiden substantiële bijdragen van het Europese subsidieprogramma’s als European Research Council heeft gekregen op het gebied van excellent onderzoek. Daarnaast hebben diverse multinationals zich in Leiden gevestigd. De hoofdkantoren van Heerema Marine Services, IKEA en de European Aeronautic Defence and Space Company staan in Leiden.

De Leidse aanpak is integraal Alle Leidse partijen werken samen aan innovatie. Burgers, bedrijven, kennisinstellingen en de gemeente werken gezamenlijk aan de oplossingen voor maatschappelijke problemen. De Leidse initiatieven sluiten aan bij het Europese streven naar een Innovatie Unie. Dat Leidse projecten in lijn zijn met de Europese agenda, blijkt uit de vele Europese projecten waar Leidse partijen in participeren.

Leiden is interactief De stad stimuleert ontmoeting en multidisciplinaire samenwerking. Eén van de exponenten daarvan is Leiden Global, een samenwerking tussen wetenschappers en musea op het gebied van Global and Area studies. Deze samenwerking leidt tot een ongeëvenaarde kennis over en begrip van de diverse regio’s en culturen in de wereld. Een ander voorbeeld is het Leiden Institute for Brains and Cognition (LIBC). Het LIBC verenigt sociale wetenschappen en geesteswetenschappen met de medische wetenschap. De sociale- en geesteswetenschappen dragen in dit verband bij aan medische ontwikkelingen. Ze leveren de kennis die nodig is om maatschappelijke problemen op te lossen, en borgen de menselijke kant van innovatie.

De ontdekking van Leiden Ertoe doen. Blijvend toegevoegde waarde leveren. Kaderloos durven denken om vervolgens duurzaam verantwoord te doen. Kennisstad Leiden biedt het podium voor innovatieve onderzoekers en vrije denkers. Voortbouwend op het rijke verleden wordt gewerkt aan de toekomst van de stad, het land, Europa… de wereld.

7

2

Innovatie in de stad

Leiden heeft alles in zich om de innovatieve hoofdstad te zijn van het Europa van vandaag en morgen: een traditie van kennis en wetenschap, gecombineerd met een jonge, creatieve bevolking en toonaangevende instellingen. De innovatie in Leiden wordt gestimuleerd vanuit belangrijke kernwaarden: talent, kennis en ontmoeting. Met de wil tot vernieuwing en de moed experimenten aan te gaan, is Leiden de innovatieve hoofdstad van Europa.

2.1. LEIDEN INNOVEERT In Leiden staat innovatie al eeuwenlang hoog in het vaandel, onder meer dankzij de aanwezigheid van de oudste universiteit van Nederland en de vele kennisinstellingen en ondernemingen in en om de stad. Dat gebeurt in een eeuwenlange traditie van vrijheid, door excellente onderwijs- en onderzoeksfaciliteiten te faciliteren en door de jeugd te enthousiasmeren voor onderwijs en wetenschap. En door de directe betrokkenheid van burgers bij de ontwikkeling van hun stad en regio. Leiden ziet al eeuwenlang het belang van participerende samenleving als voedingsbodem voor innovatie, inspiratie, integraliteit en interactiviteit. Leiden innoveert door het stimuleren van vooraanstaand onderzoek en ontwikkeling en het opleiden van mensen op verschillende niveaus. Leiden brengt partijen bij elkaar om behoeften en ideeën om te zetten

9

in nieuwe samenwerkingsverbanden, in projecten voor meer innovatie, betere opleiding van mensen en in economische groei. Door het koppelen van onderwijsinstellingen aan industriële partners, het initiëren van spin-off bedrijven en het aantrekken van nieuwe bedrijven naar de regio, worden wetenschappelijke doorbraken omgezet in economische kansen. De betrokkenheid van de samenleving, kennisinstellingen en het bedrijfsleven stimuleert die innovatie. Cultuur versterkt de levendigheid en identiteit van de stad. Cultuur legt een verbinding met kennis en historie en de openbare ruimte heeft meer cultuurbestemmingen. Kennis zorgt voor het aantrekken van talenten, innovatieve organisaties en financiering. Het bieden van innovatieve cultuur zorgt voor de aantrekkelijkheid van Leiden als woon- en werkstad. Kennis en cultuur dragen bij aan het karakter van de stad. De stad wil deze kracht van Leiden optimaal benutten, zodat de stad, haar inwoners, (kennis) instellingen en bedrijven het beste uit zichzelf en uit elkaar naar boven halen.

2.2. LEIDEN KENNISSTAD Gemeente Leiden onderkent het grote belang van innovatie in de stad en de aanwezigheid

van innovatieve bedrijven en excellente kennisinstellingen in de stad. Daarom heeft de gemeente in 2012 het Programma Kennisstad vastgesteld, met als doel om de Leidse bedrijven en kennisinstellingen te laten floreren en tegelijkertijd de kennis ten goede te laten komen van de inwoners van de Leidse regio. Vanuit Programma Kennisstad stimuleert en faciliteert de gemeente innovatie op diverse manieren. De gemeente stuurt op ontmoeting en synergie tussen partijen, levert geregeld een financiële bijdrage aan

innovatieve projecten en creëert platforms. Daarnaast wordt sterk ingezet op ruimtelijke kwaliteit van de openbare ruimte. Programma Kennisstad levert de basis om cross-overs mogelijk te maken tussen de verschillende disciplines en beleidsterreinen die bij innovatie, bedrijvigheid en onderwijs betrokken zijn. Programma Kennisstad is door de gemeente opgesteld in samenspraak met partners zoals de Universiteit Leiden en het Leids Universitair Medisch Centrum. Het bouwt voort op de Ontwikkelingsvisie 2030 “Leiden, Stad Van Ontdekkingen”. Die visie is tot stand gekomen in samenwerking met burgers, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Het programma wordt dan ook breed gedragen in Leiden. Programma Kennisstad wordt continu ontwikkeld en geactualiseerd.

2.3. TALENT Talent is een belangrijke kernwaarde voor Leiden. Zonder talent geen innovatie. Daarom stimuleert Leiden op allerlei manieren het aantrekken van talent, het faciliteren van talent en het ontwikkelen van talent.

11

Leiden zet zich van oudsher in voor excellent onderwijs voor leerlingen en studenten op alle niveaus en is met recht een echte kennisstad. Dat draagt bij aan de economische ontwikkeling en daarmee aan de welvaartsgroei van stad en regio.

Leiden zet zich actief in voor kenniswerkers in haar stad, met name vanuit Programma Kennisstad. Talent ontdekken in de stad, talenten aantrekken naar de stad en het ontwikkelen van talent in de stad zijn de sleutel. Leiden doet dit onder meer door het creëren van uitmuntende faciliteiten voor studenten, jonge onderzoekers en jonge ondernemers. De Universiteit Leiden is als oudste universiteit van Nederland een belangrijke stuwende kracht achter de ontwikkeling van Leiden als kennisstad. Op diverse disciplines behoort de Universiteit tot de wereldtop. De universiteit blinkt onder andere uit in Geesteswetenschappen, Geneeskunde en bètawetenschappen. Dat nodigt uit om te onderzoeken of er meer kansen zijn om een verdergaande kennisvalorisatie mogelijk te maken. Innovatief is de integratie van universiteit en bedrijvigheid, die mooi tot zijn recht komt met de nieuwe bètacampus op het Leiden Bio Science Park (LBSP). In het gebied waar de campus komt te staan bevinden zich, naast de gebouwen van de faculteit, bedrijven uit met name bio- en lifescience, de Hogeschool Leiden en NCB Naturalis.

Kennisstad Leiden biedt een dekkend en eigentijds onderwijsaanbod van hoge kwaliteit. Het aanbod bevat primair, speciaal en voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs (MBO), hoger beroepsonderwijs (HBO) en Universiteit. Het onderwijsaanbod behoort tot de top van Nederland. Er wordt continu geïnvesteerd in het Leidse onderwijs om het excellente aanbod nog verder te versterken. De gemeente investeert jaarlijks miljoenen in huisvesting voor het primair, speciaal en voortgezet onderwijs. De Universiteit, MBO- en HBO-instellingen investeren zelf fors in hun huisvesting. Ook wordt geïnvesteerd in studentenhuisvesting om aan de immer groeiende vraag te kunnen voldoen.

Een keten van techniektalent In Leiden worden jongeren al vroeg enthousiast gemaakt voor technische vakken in het Technolab. Het Technolab inspireert kinderen en jongeren op het gebied van techniek. Het Technolab organiseert workshops en projecten voor het basisonderwijs en voorgezet onderwijs en helpt kinderen en jongeren om hun talenten te ontdekken. Bovendien biedt het Technolab leerwerkplekken voor studenten van het MBO en HBO. Op die manier wordt op innovatieve wijze gepoogd de tekorten op de arbeidsmarkt op het gebied van technologie omlaag te brengen. Technolab is op een inspirerende locatie gehuisvest: in Museum Boerhaave. Jongeren worden tevens enthousiast gemaakt voor de Leidse Instrumentenmakersschool (LIS). De LIS verzorgt MBO-opleidingen precisietechniek, met specialisaties op de terreinen metaal, glas, optiek, lasertechnologie en

mechatronica. Veel wetenschappelijk onderzoek zou onmogelijk zijn zonder de door de instrumentenmakers gemaakte apparaten of meetopstellingen. Daarom is deze unieke school cruciaal onderdeel van het DNA van Leiden.

Leidse Instrumentmakers School (LIS) Het natuurkundig laboratorium van de Leidse universiteit wist door het onderzoek van Prof. Dr. Heike Kamerlingh Onnes (1852-1926) een wetenschappelijke voorsprong op heel de wereld te creëren op het gebied van onderzoek bij lage temperaturen. Kamerlingh Onnes slaagde er als eerste in gasvormige helium zover af te koelen dat het vloeibaar werd. Daarvoor kreeg hij in 1913 de Nobelprijs voor natuurkunde. Het is aan Kamerlingh Onnes te danken dat de Leidse Instrumentmakers school (LIS) bestaat. Hij heeft de opdracht gegeven talentvolle jonge mensen te gaan opleiden tot bekwaam instrumentenmaker. In de directe nabijheid liggen universiteitslaboratoria en wetenschappelijke bedrijven. De school heeft goede banden met deze bedrijven. In 2011 vierde de LIS haar 110-jarig bestaan.

Toplaboranten Een van de kernproblemen waar de sector Life Science mee kampt is het toekomstig tekort aan gekwalificeerd

13

personeel. Om dit probleem op te lossen zal in 2014 op het Leiden Bio Science Park de nieuwe Bio Simulation Factory worden gerealiseerd. Deze proeffabriek wordt een unieke plek waar laboranten getraind kunnen worden. De Bio Simulation Factory wordt een fabriek waar de productieprocessen uit de farmaceutische en biotechnologische industrie worden uitgevoerd bij wijze van oefening. Ieder detail zal kloppen. Het eindproduct is niet bestemd voor de markt, de fabriek is een oefenruimte voor studenten, nieuw personeel en werknemers die moeten worden bijgeschoold. Het concept van de Bio Simulation Factory past perfect in de aandacht van Leiden voor onderwijs en arbeidsmarkt. De aanwezigheid van dit onderscheidende concept zal de aantrekkingskracht van Leiden als vestigingsplaats verder vergroten. Leiden vindt het belangrijk topmedewerkers aan zich te verbinden en te behouden. Daarom maakt Leiden Bio Science Park deel uit van het initiatief ‘BioScience@Work’. De Bio Science professional krijgt de kans om bij verschillende bedrijven ervaring en kennis op te doen met zekerheid van een vaste baan. Als lid van het Bio Scienceteam krijgt de professional intensieve en individuele loopbaanbegeleiding en opleiding en training. Op die manier wordt kennis en ervaring van de professional ingezet bij (bio-) farmaceutische bedrijven in de regio.

2.4 KENNIS Leiden is kennis. Kennis is onderdeel van de identiteit van Leiden. De aanwezigheid van de vele kennisinstituten maakt van Leiden een echte kennisstad. Kennisinstituten trekken talentvolle mensen aan, die met hun kennis en creativiteit de stad een impuls geven. Het is daarom logisch dat de gemeente samen met haar partners tal van inspanningen doet om de positie van Leiden als kennisstad verder te versterken, en om te borgen dat de stad optimaal profijt heeft van alle kennisproductie in de stad. Programma Kennisstad ondersteunt dit streven. Leiden zet zich van oudsher in voor maatschappelijke innovatie en voor de ontwikkeling waarin onderwijs, onderzoek, ondernemers en overheid gezamenlijk een nieuwe bron van welvaart leveren. Leiden stimuleert innovatie in diverse sectoren, zoals Ruimtevaart en Life Science. De sterke samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen ondersteunt de ontwikkeling tot dynamische en succesvolle kennisclusters. Nationale en internationale kennisuitwisseling staat hierbij centraal.

Excellent onderzoek De hoge kwaliteit en het bijzonder innovatieve niveau van het wetenschappelijke onderzoek en onderwijs is één van de kwaliteiten van Leiden. Leiden beschikt over een breed scala aan onderzoeksfaciliteiten en is ontmoetingsplaats voor gerenommeerde wetenschappers en toponderzoek. Met grensverleggend wetenschappelijk onderzoek en goede wetenschappelijke opleidingen wil Leiden de basis leggen voor toekomstige innovaties en nieuwe inzichten die een bijdrage leveren aan welvaart, welzijn

en cultuur. Geïnspireerd door vraagstukken vanuit de samenleving gaan onderwijsinstellingen en bedrijven aan de slag om nieuwe kennis te ontwikkelen. Het stellen van een actuele vraag wordt zo de aanleiding voor het zoeken naar oplossingen voor morgen. In Leiden wordt kennisvalorisatie gestimuleerd om het economische en maatschappelijke voordeel voor de regio te vergroten. Onderzoeksactiviteiten worden versterkt en onderzoeksoutput en -effecten worden gebruikt door de maatschappij voor economisch en klinisch voordeel.

Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) Het Leids Universitair Medisch Centrum is een centrum van medische vernieuwing dat patiëntenzorg wil verbeteren door wetenschappelijk onderzoek. Het LUMC van groot belang voor het uitlokken van innovaties op het gebied van zorg in de Leidse regio. Het LUMC heeft in de periode 2007-2013 geparticipeerd in 97 projecten onder het Zevende Kaderprogramma van de Europese Unie. Van deze projecten zijn er 22 door het LUMC gecoördineerd. Daarnaast werkt het LUMC in de meeste gevallen samen met excellent aangeschreven instellingen, waaronder de universiteiten van Oxford, Cambridge, Leuven en Londen.

In Leiden zijn organisaties die vercommercialisering van onderzoek faciliteren, zoals LURIS, het Technology Transfer Office van het LUMC en de Universiteit Leiden. Het effect daarvan is nationaal merkbaar. Iedere euro die de Universiteit Leiden en het LUMC investeren in onderzoek, kennisexploitatie, onderwijs en gezondheidszorg levert de Nederlandse economie bijna € 4 op. Iedere baan aan de Universiteit Leiden of aan het LUMC levert Nederland 3,6 extra banen op, zo blijkt uit onafhankelijk onderzoek 1. Het onderzoek dat in Leiden wordt gedaan is van groot belang voor de samenleving. Wetenschappers en artsen werken samen aan beter begrip van ziekten en aan nieuwe behandelmethoden. De Leidse burgers die zorg en ondersteuning nodig hebben, profiteren van de aanwezigheid van kennisinstellingen in Leiden, maar dragen ook bij aan de innovatie door mee te werken aan tests.

Life science De Europa 2020-strategie benadrukt het belang van de life science voor de concurrentiekracht van de Europese economie. Life science en onderzoek en ontwikkeling zijn in beide strategieën belangrijke speerpunten om de gestelde doelen te behalen. Op nationaal niveau wordt life science genoemd als één van de topsectoren: sectoren waarin Nederland 1 BiGGAR Economics (2012). Economic Impact of Leiden University and Leiden Medical Center.

15

op internationaal niveau excelleert. Provincie ZuidHolland en de Medical Delta gemeenten Delft, Leiden en Rotterdam delen deze visie, ze onderschrijven de economische waarde van life science. Door te innoveren op het terrein van (gezondheids)zorg en maatschappelijke ondersteuning speelt Leiden sneller in op trends en ontwikkelingen in de stad. Daarbij wordt ook de Leidse bevolking, als eindgebruiker, betrokken.

Leiden Bio Science Park Het Bio Science Park is het eerste volwassen Science Park op het gebied van Life Science. Het wordt daarmee veelal gezien als de Nederlandse troef in de internationale concurrentie op dit gebied. Door samenballing van medische, technische en bètawetenschappelijke innovatie, ondernemerschap en bedrijvigheid in het Bio Science Park speelt Leiden in de voorhoede

1984

van de life sciences en de medische ontwikkeling. Dat kan in Leiden omdat er een cluster van bedrijven, wetenschappelijk onderzoekers en een Universitair Medisch Centrum aanwezig is. Leiden behoort tot de pioniers op het gebied van een gespecialiseerde bedrijvenparken. In een tijd waarin segmentering nog niet gebruikelijk was, is gekozen om een park aan te leggen en te specialiseren in de biomedische life science. Op 4 april 1984 werd het Leiden Bio Science Park opgericht en waren er drie

2010

bedrijven te vinden op het park. Sindsdien is het park uitgebreid tot het grootste toegewijde biomedische science cluster in Nederland, en één van de sterkste biomedische science clusters ter wereld. De aanwezigheid van life science bedrijven en onderzoeksinstellingen maken het Leiden Bio Science Park aantrekkelijk voor start-ups. Het park biedt diverse mogelijkheden voor nieuwe bedrijven. De faciliteiten variëren van incubator gebouwen voor nieuwe start-ups, tot individuele of gezamenlijke huisvesting voor bestaande bedrijven. Ook daarin is Leiden leidend.

De incubator ‘BioPartner Center Leiden’ is met 13.000 m² het grootste bedrijvencentrum voor startende ondernemingen in de biotechnologie in Nederland.

Er zijn vele Research & Development initiatieven ontstaan vanuit de samenwerking tussen kennisinstellingen en multinationals. Samen ontwikkelen en produceren zij onder meer medicijnen en vaccins. De nabijheid van een medische faculteit en een bètafaculteit draagt in belangrijke mate bij aan hun succes, net als de strikte branchering. Met het Leiden Bio Science Park heeft Leiden een werkend voorbeeld op welke wijze kan worden bijgedragen aan een toonaangevende positie op het gebied

17

van innovatie. De instellingen en bedrijven die daar zijn gevestigd willen en kunnen op mondiaal niveau excelleren. Bovendien zijn de resultaten die worden geboekt op het gebied van onderzoek en medicijnontwikkeling enorm belangrijk voor de Europese samenleving, en wereldbevolking. Het park heeft daarom grote maatschappelijke impact.

Den Haag, Delft, Provincie Zuid-Holland, Holland Rijnland, Kamer van Koophandel, SpaceNed, ESA BIC, Universiteit Leiden en Technische Universiteit Delft om de samenwerking tussen overheden, onderwijs- en kennisinstellingen en het bedrijfsleven in de ruimtevaartsector te versterken. Het aantal aangesloten organisaties groeit gestaag. Aangesloten bedrijven zijn over heel Nederland verspreid.

Het park werd in 2009 uitgeroepen tot ‘beste bestaande bedrijvenpark’ van Nederland, vanwege de clustering op één locatie van onderwijs- en onderzoeksinstituten en de life sciences bedrijven die zich specialiseren in onderzoek, ontwikkeling en productie van medicijnen. Een kroon op het vele werk van de bedrijven en kennisinstellingen op het park en de stad. Het park kreeg steun van provincie Zuid-Holland en het ministerie van Economische Zaken.

Holland Space Cluster is in 2013 van start gegaan. De komende jaren zal Leiden een actieve bijdrage leveren aan de doelstellingen van dit cluster onder meer door het uitvoeren van excellent onderzoek. Met haar belangrijke rol in het Holland Space Cluster dat in 2013 van start is gegaan bekleden Leiden en Leidse instellingen een toonaangevende rol in de ontwikkelingen op het gebied van ruimtevaarttechnologie. Zo draagt Leiden bij aan het Industrial Leadership dat Europa op het gebied van ruimtevaart wil stimuleren.

Ruimtevaarttechnologie Universiteit Leiden en ESA/ESTEC voeren toponderzoek op het gebied van ruimtevaarttechnologie uit. De vestiging van ESA/ESTEC in Noordwijk, in de Leidse regio, is het technologische hart van de ESA. Leiden is initiatiefnemer geweest voor de oprichting van het Holland Space Cluster. Het Holland Space Cluster is een initiatief van Gemeenten Leiden, Noordwijk,

2.5 ONTMOETING In Leiden wordt innovatie gestimuleerd door het creëren van verbinding en ontmoeting in en om de stad. Leiden betrekt bedrijven, onderwijsinstellingen, instituten en burgers bij de ontwikkelingen in de stad. Het verbinden zit Leiden in de genen. Als stad van kennis en cultuur, met een centrumfunctie in de regio, hebben de daden van Leiden invloed

op mensen buiten Leiden. Andersom hebben gebeurtenissen buiten Leiden invloed op de ontwikkelingskansen van Leiden. Leiden zoekt daarom actief samenwerking met diverse partners.

Triple Helix Goede samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers is in Leiden cruciaal gebleken in het stimuleren van innovatie. Recentelijk is Medical Delta gestart met het creëren van de Population Imaging Infrastructuur, een unieke grootschalige

19

onderzoeksinfrastructuur van wereldklasse. Bedrijven kunnen gebruik maken van de onderzoeksfaciliteit.

Medical Delta Het LUMC, het Erasmus Medisch Centrum en de universiteiten van Delft, Rotterdam en Leiden hebben zich verenigd in het samenwerkingsverband Medical Delta. De gemeenten Leiden, Rotterdam en Delft en de provincie Zuid-Holland zijn officiële partners. Doel van Medical Delta is het stimuleren van innovatie op medisch gebied. Nieuwe economische kansen worden gecreëerd door middel van het gezamenlijk realiseren van doorbraken in de medische wetenschap en gezondheidszorg en het ontwikkelen van nieuwe technologieën.

Population Imaging Medical Delta heeft een sterke positie op het gebied van Population Imaging onderzoeken. Population Imaging is het systematisch verzamelen en analyseren van medische beelden in grote populatiecohorten. Het doel van dit onderzoek is het ontdekken van biomarkers om de ontwikkeling van ziekten te voorspellen en te voorkomen. Om deze sterke positie te behouden en verder uit te bouwen wordt in de Medical Delta een unieke Population Imaging infrastructuur opgezet voor het verkrijgen, opslaan, verwerken en analyseren van beelddata. De infrastructuur wordt deels opengesteld voor bedrijven. Dat biedt kansen voor het aantrekken van nationale en internationale bedrijven uit diverse sectoren en het ontstaan van nieuwe bedrijvigheid in de regio. De bedoeling van de populatieonderzoeken is dat er meer kennis komt over de preventie en behandeling van ziekten, wat een positief gevolg heeft voor de bevolking en de zorgsector in het algemeen (people). Tevens wordt de ontwikkeling van geneesmiddelen gestimuleerd, waardoor in de toekomst middelen met minder schadelijke gevolgen op de markt worden gebracht, wat beter is voor het milieu (planet). Het project heeft een aanlooptijd, maar leidt tot valorisatie en productontwikkeling (profit). Dit duurzame toekomstperspectief wordt met dit project nagestreefd.

Het creëren van de Population Imaging infrastructuur draagt bij aan de doelstellingen van de Nederlandse overheid en Europa, met betrekking tot onderzoek, innovatie en gezondheidsbeleid. Daarnaast draagt het bij aan de samenwerking tussen overheid, onderwijsinstellingen en ondernemers. Opzet en gebruik van deze infrastructuur heeft positieve effecten op de regionale economie, nieuwe bedrijvigheid, werkgelegenheid, onderwijs, valorisatie en de toppositie van Leiden als centre of excellence op het gebied van Population Imaging onderzoek.

Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC) Het LIBC is een centrum voor multidisciplinair onderzoek naar cognitie en de hersenen, en is voortgekomen uit een samenwerking van het LUMC en de faculteiten Geesteswetenschappen, Sociale Wetenschappen en Wiskunde en Natuurwetenschappen van Universiteit Leiden. Het LIBC is onderdeel van het universitaire profileringsgebied ‘Brain Function and Dysfunction over the Lifespan’. Het LIBC verenigt sociale wetenschappen en geesteswetenschappen met de medische wetenschap. De sociale- en geesteswetenschappen dragen in dit verband in de kern bij aan medische ontwikkelingen. Ze leveren de kennis die nodig is om maatschappelijke problemen op te lossen, en borgen de menselijke kant van innovatie.

21

Het LIBC is betrokken bij projecten als Population Imaging en AThEME (zie kader). Een onderzoeker verbonden aan het LIBC is verantwoordelijk voor de projectcoördinatie van AThEME, waarvoor een bijdrage uit het Zevende Kaderprogramma van de Europese Unie is toegezegd van bijna vijf miljoen euro.

Ontmoeting tussen ondernemers en wetenschappers Samenwerking tussen wetenschappers en bedrijven is belangrijk om innovatie teweeg te brengen. Samen brainstormen over potentiële innovaties biedt de mogelijkheid om elkaars behoeften inzichtelijk te krijgen en die beter op elkaar te laten aansluiten. Verbindend element daarin is dat bedrijven niet alleen innoveren maar in samenwerking met andere partijen. Leiden stimuleert ontmoeting tussen wetenschappers en bedrijven. In de Leidse regio werken Universiteit Leiden, Technische Universiteit Delft, Leids Universitair Medisch Centrum en Erasmus MC Rotterdam en TNO Preventie en Zorg Leiden samen om expertise en faciliteiten van de kennisinstellingen samen te brengen en beter toegankelijk te maken. Daartoe is de Business to Science Portal geïnitieerd. B2SP brengt ondernemers en wetenschappers bij elkaar met als doel innovatie in het MKB te vergroten en kennis te valoriseren. Enerzijds leidt dit voor het bedrijfsleven tot meer innovatiekracht,

meer werkgelegenheid, tijdwinst en betere kansen op de markt. Anderzijds leidt het tot intensivering van de samenwerking tussen de universiteiten en kennisinstellingen onderling en tussen die instellingen en het bedrijfsleven.

Met nieuwe kennis kunnen nieuwe producten en diensten worden ontwikkeld, of bestaande worden verbeterd. Zo kan de kennis die binnen de instellingen aanwezig is gericht bijdragen aan innovaties, aan economische groei en werkgelegenheid.

Advancing The European Multilingual Experience Het project Advancing The European Multilingual Experience (AThEME) benadert multilinguistiek op integrale wijze. Projectcoördinator Universiteit Leiden en haar Europese partners willen meertaligheid op een andere manier benaderen. Regionale talen worden bijvoorbeeld in het onderzoek erkend en meegenomen. AThEME onderzoekt of meertaligheid goed is of er cognitieve voordelen aan verbonden zijn. Om dergelijke vragen te beantwoorden maken de onderzoekers gebruik van onder meer EEG- en fMRI-technieken. Ze onderzoeken of meertaligen cognitieve taken sneller uitvoeren. Of wat het verband is tussen meertaligheid en dyslexie. Leiden is als coördinator verantwoordelijk voor de samenwerking in dit grootschalig project van zeventien partners in acht landen. Voor een deel van de vragen wordt in alle acht landen hetzelfde onderzoek gedaan, met steeds andere talen en taalsituaties als variabelen. De antwoorden op de onderzoeksvragen van AThEME zullen een stevige basis leggen voor de beoordeling van bestaand overheidsbeleid en huidige praktijken op diverse gebieden, zoals onderwijs en gezondheidszorg. AThEME draagt bij aan evidence-based beleidsvorming en is gericht op het verhogen van maatschappelijke bewustwording met betrekking tot meertaligheid door voort te bouwen op een succesvol model van de betrokkenheid van het publiek (programma Bilinguism Matters).

23

Verbinding in de samenleving De bewoners van Leiden voelen een grote betrokkenheid bij hun stad en bij elkaar. Die betrokkenheid is ook zichtbaar in de vele initiatieven van bewoners om de binnenstad aantrekkelijker te maken, zoals StadsLab: Leidenaren die invulling geven aan hun liefde voor hun stad door allerlei projecten te bedenken en uit te voeren. Cultuur zorgt voor verbinding en schept ontwikkelingskansen. Het aanbod van kennis en cultuur in Leiden is van invloed op de welvaart van de stad. Cultuur in internationale context stimuleert een goed vestigingsklimaat, dat zo belangrijk is in een open kenniseconomie. Zonder diversiteit in cultuur ontstaat er geen innovatie. Diversiteit en kennis van cultuur is in Leiden in de universitaire faculteiten aanwezig. Ook bij musea en gespecialiseerde instituten is dit aanwezig. Een innovatief cultuuraanbod heeft een positieve invloed op de werkgelegenheid van de stad Leiden. De kwaliteit en diversiteit van kennis en cultuur in de stad is van wereldniveau. Nieuwe verbindingen tussen onderwijsinstellingen en cultuur worden door de stad Leiden actief gestimuleerd. De afgelopen jaren hebben de gemeente, LUMC en de Universiteit Leiden op dit terrein samengewerkt. Het doel van deze samenwerking is de wetenschap een podium te geven via de verschillende culturele instellingen waaronder musea. Het gaat om het presenteren van het wetenschappelijk werk, en omgekeerd:

een wetenschappelijke kijk op kunst. Regelmatig worden exposities, workshops en kennisfestivals georganiseerd om de bijzondere collecties tot leven te brengen, zoals de Nacht van Kunst en Kennis. .

Internationale samenwerking Voor Leiden is internationale samenwerking onmisbaar. Al sinds 1946 heeft Leiden een stedenband met het Engelse Oxford. Dat is één van de oudste stedenbanden ter wereld. Ook de universiteiten van Leiden en Oxford werken nauw samen. Leiden is, naast Oxford, Cambridge, Heidelberg en anderen, één van de tien founding members van the League of European Research Universities. Universiteit Leiden zoekt voortdurend internationale samenwerking. Intradisciplinair en multidisciplinair, binnen onderzoeksnetwerken, -scholen, -instituten en expertisecentra. Op regionaal, nationaal en internationaal niveau zijn diverse samenwerkingsverbanden met andere kennisinstellingen en partijen. Universiteit

Wetenschappelijke samenwerking Leiden is één van de leidende onderzoeksuniversiteiten in de wereld. Ook HealthTIES (Technological Innovation and Economic Succes) is een krachtig voorbeeld van innovatieve internationale samenwerking. Het bundelt de krachten van gemeenten en Universiteiten Leiden, Rotterdam en Delft, in de vorm van Medical Delta, met die van toonaangevende Europese universiteiten: Oxford, Zürich, Barcelona en Debrecen. Het HealthTIES Consortium is gecreëerd om innovatie in de gezondheidszorg technologie te stimuleren. HealthTIES wordt gesteund door de Europese Unie.

25

De kwaliteit en diversiteit van de Leidse kennis op dit gebied behoort tot de wereldtop. In Leiden Global bundelen de talloze Leidse onderzoeksinstellingen en musea hun wetenschappelijke en educatieve kennis op het gebied van ‘Global and Area Studies’. Door deze kennis tentoon te stellen wordt een verbinding gemaakt met maatschappelijke partners en wordt de kennis ook met het publiek gedeeld. Leiden Global biedt ruime kennis over alle regio’s en culturen ter wereld. Het is daarom een belangrijke partner voor alle disciplines met een internationale component, en draagt bij aan Europese en mondiale integratie. Leiden Global biedt expertise en activiteiten op het gebied van Global and Area Studies aan wetenschappers, studenten, media, politici en een breed publiek van geïnteresseerden.

Culturele samenwerking Ook op cultureel vlak wordt internationaal samengewerkt. De Leidse musea werken regelmatig samen met internationale partners. Museum De Lakenhal werkt samen met Tate Modern Gallery uit Londen, één van de vooraanstaande musea ter wereld op het gebied van avantgardische kunst. NCB Naturalis werkt samen met diverse partners over de hele wereld, onder andere in het Consortium of European Taxonomic Facilities (CETAF). In CETAF zijn de belangrijkste Europese (natuur)historische musea en botanische tuinen verenigd. Aangezien de collectie van NCB Naturalis één van de grootste ter wereld is, heeft het museum een belangrijke rol in het netwerk. Rijksmuseum Volkenkunde werkt regelmatig samen met internationale partners. In 2013/2014 heeft Rijksmuseum Volkenkunde bijvoorbeeld in samenwerking met het British Museum in Londen en National Geographic de tentoonstelling ‘Verlangen naar Mekka’ georganiseerd. Het was de eerste tentoonstelling van deze omvang over de bedevaart naar Mekka van deze omvang in Nederland. De tentoonstelling maakt deel uit van de viering van het 400-jarig bestaan van de Leidse leerstoel Arabische Taal en Cultuur aan de Universiteit Leiden. Gedurende de tentoonstelling worden verscheidene activiteiten gerelateerd aan het onderwerp georganiseerd, zoals bijvoorbeeld een ‘Oriental Night’ en een symposium: ‘Hajj: Global Interactions through pilgrimage’.

2.6 HET INNOVATIEVE ECOSYSTEEM IN LEIDEN Gemeente Leiden levert belangrijke bijdragen aan het innovatie-ecosysteem in de stad. Leiden neemt knelpunten weg waar deze zich voordoen, en stimuleert dat kansen worden benut. Leiden beschouwt talent, ontmoeting en multidisciplinaire samenwerking als voedingsbodem voor innovatie, inspiratie, integraliteit en interactiviteit en zet het daarom centraal in haar beleid. Het Leiden Bio Science Park is het levende voorbeeld van waar het innovatieve ecosysteem al jaren tot zijn recht komt. Bedrijven, (kennis-) instellingen, LUMC, burgers: iedereen is betrokken bij het Leiden Bio Science Park. Het brengt nieuwe onderzoeken teweeg, nieuwe manieren van samenwerken en innovatieve wijzen van training en opleiding. Het realiseert economische groei, werkgelegenheid en trekt nieuwe bedrijven en financiering aan. Het is mooi dat ook op dit park de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn wordt uitgevoerd. Een mooi innovatief concept in co-creatie met zorg- en kennisinstellingen en eindgebruikers: ouderen. Leiden betrekt actief alle partijen in de stad, bevordert ontmoeting en legt verbindingen tussen de partijen. Leiden zet zich in voor maatschappelijke participatie van alle Leidenaren, met als uitgangspunt ‘iedereen doet mee’. Leiden betrekt nadrukkelijk de jeugd, door het investeren in excellent onderwijs.

Leiden biedt een omgeving die aantrekkelijk is om te wonen en te werken met goede faciliteiten en inspirerende initiatieven, zoals het Singelpark. Het Singelpark is bovendien een burgerinitiatief. Het aanbieden van innovatieve cultuur zorgt voor levendigheid en identiteit van de stad. Door het tentoonstellen van kennis wordt een verbinding gemaakt met maatschappelijke partners en wordt de kennis ook met het publiek gedeeld. De Nacht van Kunst en Kennis, waar deze facetten bij elkaar worden gebracht, is een groot succes gebleken. Leiden maakt beleid om de krachten van Leiden optimaal te benutten. Er wordt daarom onder meer in het Programma Kennisstad ingezet op het aantrekken en ontwikkelen van talent, innovatieve organisaties en financiering. Leiden schept de voorwaarden om bedrijven te laten floreren, door het realiseren van faciliteiten en infrastructuren waar bedrijven gebruik van kunnen maken. Op het Leiden Bio Science Park zijn daarom al vele nationale en internationale bedrijven gevestigd. Leiden blijft zich ook de komende jaren inzetten om innovatie mogelijk te maken. Het onderzoek- en innovatiebeleid legt steeds meer nadruk op grote maatschappelijk vraagstukken, in Leiden met name op het gebied van volksgezondheid. Ook blijft Leiden zich inzetten om elke schakel in de innovatieketen, van fundamenteel onderzoek tot het op de markt brengen van producten te faciliteren. Dit zal bijvoorbeeld tot uiting komen in de ontwikkelingen in de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn.

27

3

Innovatie door de stad

‘Doen waar we goed in zijn, en als we dat goed doen, kunnen we uitgroeien tot een nog veel aantrekkelijker stad’

De Leidse aanpak is integraal en interactief. Alle Leidse partijen werken samen aan innovatie. Burgers, bedrijven, kennisinstellingen en de gemeente werken gezamenlijk aan de oplossingen voor maatschappelijke problemen. De Leidse initiatieven sluiten aan bij het Europese streven naar een Innovatie Unie. Dat Leidse projecten in lijn zijn met de Europese agenda, blijkt uit de vele Europese projecten waar Leidse partijen in participeren.

29

3.1 DE STAD LEIDEN ALS FACILITATOR VAN INNOVATIE Een internationale kennisstad als Leiden vraagt om een overheid die meedenkt, mogelijkheden schept en waar nodig investeert. De stad Leiden draagt dan ook actief bij aan het versterken van de innovatieve slagkracht van Leiden. De stad creëert draagvlak voor samenwerking en treedt verbindend op tussen alle innovatiepartners: kennisinstellingen, bedrijven en burgers. Zo was de bijeenkomst tussen gemeente Leiden, Universiteit Leiden en het LUMC op 12 januari 2011 de feitelijke start van het programma Kennisstad. Ook de Leidse Proeftuin voor Zorg en Welzijn is ontstaan na een gemeentelijk initiatief om betrokken partijen bij elkaar aan tafel te zetten. De stad initieert en organiseert vaker ontmoetingen en bijeenkomsten met thema’s als internationaal onderwijs, hoogbegaafden, revitalisering van de historische binnenstad, ontwikkeling van het Holland Space Cluster en een bio-based economy cluster.

De stad investeert actief in onderzoeks- en innovatieprojecten en infrastructuur: • jaarlijks structureel € 500.000 in het Leiden Bio Science Park. • € 450.000 in de bouw van het BioPartner Incubator III, onderdeel van BioPartner Center Leiden, het grootste bedrijventerrein voor startende ondernemingen in life sciences in Nederland; • € 200.000 in de realisatie van de Bio Simulation Factory, dat naast de gemeentelijke bijdrage ook € 1.500.000 aan rijksbijdrage en € 2.500.000 uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling heeft ontvangen; • € 200.000 in het project Population Imaging; • € 450.000 in de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn.

Om meer ruimte te creëren voor kennisintensieve bedrijvigheid en wetenschappelijke instellingen, investeert de stad Leiden daarnaast stevig in de infrastructuur en ontsluiting van het Leiden Bio Science Park. Samen met de universiteit en de gemeenten Leiden en Oegstgeest zijn er plannen voor uitbreidingsmogelijkheden van in totaal 570.000 m2. Het park wordt op die manier geschikt gemaakt om te werken, te wonen en te recreëren. Ook de provincie en het rijk dragen fors bij aan dit initiatief van € 36.000.000. De stad acquireert nieuwe life science en medische technologische bedrijven om te investeren in de regio. De combinatie van (goed samenwerkende) top-kennisinstellingen en het onderling delen van

31

de top-onderzoeksinfrastructuur maakt Leiden voor bedrijven aantrekkelijk als vestigingsstad. Zo heeft Leiden in totaal 92 bedrijven met meer dan 50% aandelen in handen van een buitenlands moederbedrijf. Onlangs heeft Welch Allyn, een prominent bedrijf op het gebied van medisch diagnostisch instrumentarium, aangekondigd haar nieuwe hoofdkantoor voor de EMEI regio in Leiden te vestigen. Met het Leidse Cofinancieringsfonds stimuleert de stad op innovatieve wijze spin-off bedrijven en valorisatie. De stad heeft met dit fonds € 1.000.000 aan cofinanciering beschikbaar gesteld om snel in te kunnen spelen op (inter-)nationale subsidiemogelijkheden voor innovatieve projecten. Technolab en Proeftuin Zorg en Welzijn zijn uit dit fonds gesubsidieerd, en een aanvraag van het project Bio Solarcells is in behandeling.

Bio Solarcells is een vijfjarig onderzoeksproject waarin kennisinstellingen en bedrijven samenwerken. Het project wordt aangestuurd door een managementteam en een Wetenschappelijke Adviesraad en beschikt over een budget van € 42.000.000 uit publieke en private bronnen. Bio Solarcells doet onderzoek naar algen en bacteriën, planten, kunstmatige bladeren, en Solar fuels voor duurzame energie en grondstoffen. Via al deze onderzoekslijnen wil Bio Solarcells bewerkstelligen dat energie opgewekt wordt uit hernieuwbare bronnen. Een aantal deelprojecten en –onderzoeken wordt in Leiden uitgevoerd, waaronder het demonstratieproject Solar Fuels Leiden. De doelen van dit deelproject zijn: • Het ontwikkelen van een proeffaciliteit voor opschaling en toepassing van katalysatoren; • Demonstratie van unieke kennis van deelnemende partijen naar alledaagse toepassingen; • Demonstratie gebruik duurzame waterstof in bijvoorbeeld het openbaar vervoer. Leiden blinkt erin uit om unieke kennis te vertalen naar concrete (economische) toepassingen. Daarom is Leiden de perfecte locatie om een dergelijk demonstratieproject uit te voeren.

Stimuleren spin-off bedrijven en valorisatie In Leiden wordt kennisvalorisatie gestimuleerd om economische groei en maatschappelijke voordelen te vergroten. Leiden doet dit onder meer door te investeren in uitmuntende faciliteiten voor studenten, onderzoekers en (jonge) ondernemers. Zo zijn op het Leiden Bio Science Park diverse faciliteiten ter ondersteuning en begeleiding van start-ups en spin-off bedrijven. Ook aanwezigheid van getalenteerde en initiatiefrijke academici zorgt voor spin-off potentieel. Het BioPartner Center Leiden is het grootste bedrijvencentrum voor startende ondernemingen in de rode biotechnologie in Nederland de belangrijkste partner in het stimuleren van start-ups en spin-offs. Bedrijven kunnen samen optrekken en bouwen aan een waardevol netwerk. Ook vanuit de Universiteit Leiden worden spin-offs gerealiseerd. Zo is uit de activiteiten van de onderzoeksgroep Interface Physics van de Universiteit Leiden Leiden Probe Microscopy BV. ontstaan. De reactor-STM (scanning tunneling microscope) is door LPM BV op de markt gebracht. De initiatiefnemer van LPM BV, hoogleraar Joost Frenken, heeft hiermee in 2012 de FOM-valorisatieprijs gewonnen.

3.2 DE AANTREKKINGSKRACHT VAN LEIDEN Met de gedeelde infrastructuur en samenwerking tussen LUMC en Universiteit Leiden, de goede onderzoeksfaciliteiten en de nabijheid van het Leiden Bio Science Park met farmaceutische bedrijven oogst het Leidse gezondheidsonderzoek (inter)nationale lof. Hiermee heeft Leiden een grote aantrekkingskracht op talentvolle kenniswerkers, bedrijven en investeerders en is Leiden een ontmoetingsplaats voor gerenommeerde wetenschappers en toponderzoek. Dat blijkt uit de aanwezigheid van verschillende unieke expertisecentra zoals Netherlands Centre for Nanoscopy (NeCEN), Leiden Cell Observatory en het MRI Gorter Centrum. De aanwezigheid van getalenteerde en initiatiefrijke academici en resultaten uit bovengenoemd toponderzoek zorgt voor spin-off potentieel. Dit trekt weer diverse bedrijven aan die kennis uit onderzoek kunnen omzetten in het verbeteren van medische technologie en het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen.

In het zogenaamde Biggarrapport (2011) is onderzocht wat de economische lokale, regionale en landelijke impact is van investeringen in het totale pakket aan Leids wetenschappelijk onderzoek. De toegevoegde waarde van het totale onderzoeksprogramma aan de Universiteit Leiden en het LUMC is groot: elke euro die geïnvesteerd wordt in onderzoek, levert nationaal een toegevoegde waarde op van € 3,88.

33

Door de grote economische én maatschappelijke impact van het Leids wetenschappelijk onderzoek, investeren overheden en private partners graag in nieuwe Leidse initiatieven. Op Europees niveau (Zevende Kaderprogramma) en op nationaal niveau (Topsectorenbeleid) scoren Leidse onderzoeksaanvragen sterk op economische en maatschappelijke valorisatiekansen. De Universiteit Leiden is hierin een relatief sterke speler en weet met haar goede reputatie veel onderzoeksgeld naar zich toe te trekken. De Universiteit Leiden en het LUMC hebben hun onderzoeksprogramma’s samen afgestemd op meer aandacht voor kennisbenutting, de human capital agenda en de maatschappelijke impact van onderzoek. Hierdoor zal Leiden ook in het nieuwe Horizon2020 een goede kans maken op financiering voor nieuwe medische doorbraken. Ook de internationale farmaceutische sector investeert volop in Leids onderzoek naar de ontwikkeling van medicijnen, therapieën en/of vaccinaties voor verschillende ziektegebieden.

Made in Leiden Voorbeelden van Leidse ontdekkingen en onderzoek zijn: • Stier Herman, de eerste genetisch gemodificeerde stier ter wereld. Zijn nakomelingen produceren nieuwe geneesmiddelen in hun melk. • Factor-V Leiden, een aangeboren en erfelijke bloedstollingsziekte, ontdekt in het LUMC. • Remicade®, een medicijn van Centocor tegen reumatische arthritis en verschillende andere auto-immuunziekten. • Quinvaxem®, het eerste volledig vloeibare vaccin ter wereld tegen vijf belangrijke kinderziekten: difterie, tetanus, kinkhoest, hepatitis B en HiB, ontwikkeld door Crucell.

Leiden is trots op de mensen die de stad maken. De Leidse bevolking heeft een samenstelling die afwijkt van andere steden en kent een grote creatieve klasse: wetenschappers, kunstenaars, journalisten, architecten. Die blijken heel vaak bereid te zijn tijd in hun stad te investeren, mits je ze aanspreekt op hun professionele expertise. De stad geeft dan ook ruim baan voor initiatieven van burgers, bedrijven en instellingen. Initiatieven die bijdragen aan kennis, cultuur en de kracht van de historische binnenstad, maar ook initiatieven die het leefklimaat, de saamhorigheid en de zelfredzaamheid van burgers versterken.

Stadslab, een bijzondere samenwerking tussen burgers en gemeente

• Het biotech bedrijf Prosensa en het LUMC doen onderzoek naar de behandeling van de ziekte Duchenne spierdystrofie.

’Wat in Leiden gebeurt, is bijzonder. Zo’n constructieve, partnerschapsachtige samenwerking tussen burgers en gemeente is echt vooruitstrevend’.

• OctoPlus ontwikkelt een medicijn Locteron® tegen chronische hepatitis C.

Enkele jaren geleden lanceerde de gemeente de slogan Leiden, stad van ontdekkingen. Dat had een bijzonder effect. Mensen realiseerden zich ineens de grote historische betekenis van hun stad in wetenschap en kunst en werden weer trots op Leiden. In die sfeer

• DNAge ontwikkelt een medicijn tegen ouderdomsziekten als het Cockayne Syndroom.

35

3.3 DE ACTIEVE ROL EN BETROKKENHEID VAN LEIDENAREN

is Stadslab ontstaan. Gedreven door een ambitieuze toekomstvisie voor de Leidse openbare ruimte, organiseerden de initiatiefnemers van Stadslab in de zomer van 2009 de Stadszomernachtsdroom. Een uitnodiging voor alle inwoners om mee te denken over hoe de stad mooier en spannender gemaakt kon worden. De verrassend grote opkomst van ruim tweehonderd inwoners was het startsein voor Stadslab. Ruim twee jaar later is Stadslab Leiden een netwerk van zo’n vierhonderd vrijwilligers. Leidenaren die invulling geven aan hun liefde voor hun stad door allerlei projecten te bedenken en uit te voeren, voor Leiden en de Leidenaren. Stadslab heeft in Leiden de verhouding tussen gemeentebestuur en burgers veranderd, zo menen alle betrokkenen. Maar dat is niet alleen de verdienste van Stadslab. Het is een wisselwerking met een open bestuurscultuur waarin deze vorm van burgerparticipatie kan gedijen. Burgers verwachten niet meer alle heil uit het stadhuis en de gemeente wil niet langer alles zelf bepalen. Leidenaren zien dat je ook zelf initiatief kunt nemen. En de gemeente praat met mensen in de stad, vooral met deskundigen, alvorens plannen te maken. Het stadsbestuur beschouwt deze vorm van publieksparticipatie als een zegening. Veel gemeenten doen al jaren tevergeefs hun uiterste best om interactief beleid te maken. Leiden loopt met deze ‘omwenteling’ in de verhouding tussen burgers en bestuur voorop.

Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn In juni 2013 is de Leidse Proeftuin Zorg en Welzijn gestart. Deze Proeftuin wordt ingericht door vier Leidse organisaties die veel kennis in huis hebben over zorg: Hogeschool Leiden, TNO, het Leiden Institute for Brain and Cognition en de Leyden Academy on Vitality and Ageing. Samen willen zij antwoorden vinden op vraagstukken die opkomen door de vergrijzing en de hervormingen in de gezondheidszorg. De ambitie is om ervoor te zorgen dat Leidenaren, en vervolgens ook Nederlanders en Europeanen, gezond oud worden en de beste zorg krijgen. In de Proeftuin wordt tevens de verbinding met het Leidse zorgonderwijs gelegd, zodat ook het onderwijs verbetert door nieuwe kennis. Ook cliëntorganisaties en burgers zijn betrokken bij de ontwikkeling van de Proeftuin. Het is een inspirerend

voorbeeld van hoe burgers betrokken worden bij innovatie. Het initiatief geldt als best practice binnen het European Innovation Platform on Active and Healthy Ageing.

Particulier opdrachtgeverschap Ook op het gebied van woningbouw is Leiden innovatief. De stad speelt in op de behoeften van haar inwoners. Milieuvriendelijke maatregelen hebben daarbij de aandacht, zodat de ontwikkelingen in alle opzichten duurzaam zijn. Zo krijgen inwoners van Leiden de vrijheid om zelf woningen te ontwikkelen volgens het concept van (collectief) particulier opdrachtgeverschap. Hierbij bepaalt de koper van het huis, en niet een projectontwikkelaar, hoe de woning ontworpen en gebouwd wordt. De voordelen hiervan zijn dat woningen vraaggestuurd ontwikkeld worden en goedkoper gerealiseerd kunnen worden.

37

3.4 LEIDEN WERKT SAMEN In Leiden nemen kennisinstellingen, bedrijven, de publieke sector en haar burgers gezamenlijk de verantwoordelijkheid om innovatie tot een succes te maken. Door zo intensief en op grote schaal samen te werken, revolutioneert Leiden de manier waarop publieke en private partners samen innoveren. Zo lost Leiden maatschappelijke problemen op.

4

Innovatie vanwege de stad 

Het historische karakter van de aantrekkelijke binnenstad is een belangrijke ontwikkelkracht van Leiden, naast de traditie van onderwijs, ontdekkingen, verbeeldingskracht en innovatie. De kracht van Leiden als internationale kennisstad, met een schitterende binnenstad en een prachtig aanbod aan cultureel erfgoed is onlosmakelijk verbonden met haar geschiedenis. Het patroon van straten, singels en grachten dat de binnenstad tot op de dag van vandaag haar charme geeft, heeft zijn oorsprong in de vroege middeleeuwen. De stad en haar cultuur nodigen uit tot ontmoeting en ademen een sfeer van vrijheid. Dat schept het ideale klimaat voor innovatie. Niet voor niets vormt de historische stad met haar singelrand, rijke cultuur en vele musea al honderden jaren een onuitputtelijke inspiratiebron voor kunstenaars en wetenschappers.

39

4.1 CULTUUR Leiden is één van de aantrekkelijkste monumentale steden van Nederland. Je kunt geen wandeling door de binnenstad van Leiden maken zonder onder de indruk te raken van alle historische pracht en praal. De binnenstad is het visitekaartje voor bezoekers uit de regio, voor cultuurliefhebbers uit heel Nederland en voor toeristen uit binnen- en buitenland. De Leidse cultuur is een tijdloze inspiratiebron, van Rembrandt tot de hedendaagse ondernemers, studenten en wetenschappers. Leiden ademt cultuur. Er is cultuur in de openbare ruimte, cultuur op podia, cultuur in het museum en op talloze andere plaatsen in de stad. De stad is inspirator en podium tegelijk. De aanwezigheid van de vele internationale studenten zorgt voor kleur en sfeer. Door het bruisende klimaat en de creativiteit in de stad ontstaan in Leiden mooie nieuwe dingen.

Monumenten Leiden onderscheidt zich op het gebied van cultuur door meer dan 3.000 monumenten. Van hofjes tot molens en van kerken tot stadspoorten en tal van musea en theaters: de Leidse binnenstad is één groot monumentaal centrum. Overal in Leiden vind je de sporen van een roemruchte culturele en wetenschappelijke geschiedenis. In de Weddesteeg staat bijvoorbeeld het geboortehuis van Nederlands grootste schilder: Rembrandt van Rijn. Toen Leiden in 1575 haar universiteit kreeg, werd deze gehuisvest in de kapel

van het voormalige Dominicanessenklooster, het latere Academiegebouw, gelegen aan het Rapenburg, door velen bestempeld als de mooiste gracht ter wereld.

Academiegebouw Leiden Het Kamerlingh Onnesgebouw en het Lorentzinstituut dragen de namen van twee van de dertien Nobelprijswinnaars die in Leiden werkten. In het Ehrenfesthuis, waar Leids hoogleraar Paul Ehrenfest lange tijd woonde, waren talloze vooraanstaande wetenschappers te gast. Zij zetten hun handtekening op een muur in de logeerkamer, als ware het een gastenboek. Op deze muur staan de handtekeningen van wetenschappers die de wereld veranderden, zoals Albert Einstein, Marie Curie en Niels Bohr.

“Onze stad is cultuur en ademt cultuur” De stad Leiden werkt samen met de musea en de universiteit om vorm te geven aan de ambitie: “Leiden, capitol of heritage in the Netherlands”.

Verbinding tussen kennis en cultuur Cultuur nodigt uit tot ontmoeting. Om meer ruimte te kunnen bieden voor innovatie en experiment in kennis- en cultuurbeleid wordt het Programma Kennisstad uitgevoerd. Hiermee stimuleert het stadsbestuur van Leiden initiatieven die kennis en cultuur met elkaar verbinden. Het academische en culturele leven is immers bepalend voor de charme van de stad. 41

Cultuurfonds Leiden Dat gemeente Leiden haar rol in het stimuleren van cultuur serieus neemt blijkt uit de initiatieven die de afgelopen jaren zijn gestimuleerd en die de komende jaren worden gestimuleerd. Leiden heeft bijvoorbeeld een belangrijke financiële stimulans gegeven aan het Cultuurfonds Leiden. Het Cultuurfonds, gestart in 2009, is een investeringsfonds bedoeld om de cultuursector te professionaliseren. Cultuurfonds Leiden zal zich de komende jaren inzetten om de samenwerking tussen cultuur en andere sectoren aan te jagen en om cultuur en communicatie meer in te zetten ten dienste van de Universiteit Leiden en de lokale economie. Bij de creatie van het fonds is een cultuurmakelaar aangesteld als een meedenkende, adviserende en bindende kracht het Leidse cultuurveld. Deze innovatieve aanpak is een groot succes gebleken.

Erfgoed Het maatschappelijk en publieke belang van erfgoed is de laatste jaren enorm toegenomen en biedt tevens een waardevolle bron voor wetenschappelijk onderzoek. In het najaar van 2013 wordt daarom het startsein gegeven voor het nieuwe erfgoedcentrum “Leiden-Delft-Erasmus Centre for Global Heritage”. Dit erfgoedcentrum zal als interdisciplinair en interuniversitair centrum verder gaan dan de gangbare bestudering van erfgoed, door

zich te richten op de relatie van erfgoed met culturele, sociale en ruimtelijke ontwikkeling.

Cultuurkwartier Het Cultuurkwartier wordt tot een levendig, bruisend cultureel uitgaanscentrum gemaakt. Om dat doel te bereiken is een nauwe samenwerking ontstaan tussen de verschillende musea in het gebied en andere belanghebbenden, zoals bewoners en wijkverenigingen. Door deze integrale en interactieve aanpak belooft Cultuurkwartier een doorslaand succes te worden.

Nacht van Kunst en Kennis Tijdens de Nacht van Kunst en Kennis staat de binnenstad in het teken van de ontdekkingstocht naar nieuwe kennis, kunst, muziek en revolutionaire uitvindingen. Kunstenaars en wetenschappers belichten oplossingen voor maatschappelijke problemen die in de toekomst mogelijk zouden kunnen zijn. Leidse musea en podia zetten tijdens de Nacht hun deuren open. Er zijn overal in de stad activiteiten, zoals talkshows, lezingen, muziek, literatuur, theater, dans, experimenten, eten en drankjes.

Science café Boven alles is innovatie mensenwerk. Daarom worden in Leiden Science Cafés georganiseerd. In een informele setting vertellen wetenschappers over een onderwerp, waarna er tijd is voor vragen en discussie. Behalve de prikkelende inhoudelijke bijdragen aan een Science Café, zijn deze bijeenkomsten vooral gericht op ontmoeting en inspiratie. Er ontstaan nieuwe ideeën, vriendschappen en samenwerking. 43

4.2 MUSEA De historische kracht van Leiden is zichtbaar in de vele gerenommeerde musea, die veelal ontstaan zijn uit universitaire collecties. Leiden is een echte museumstad, met Nationaal Centrum voor Biodiversiteit Naturalis, het Rijksmuseum voor Oudheden, het Rijksmuseum voor Volkenkunde, de Lakenhal, het Sieboldhuis, het Pilgrimmuseum, Corpus, museum Boerhaave en de Hortus Botanicus. De musea dragen met hun collecties bij aan de innovatie in Leiden. De collecties zijn een inspirerende goudmijn aan informatie. Door het initiatief Leiden Global wordt op het gebied van Global and Area Studies een brug geslagen tussen de musea en onderzoeksinstellingen. In dit initiatief bundelen de talloze Leidse onderzoeksinstellingen en musea hun wetenschappelijke en educatieve kennis op het gebied van ‘Global and Area Studies’. Leiden Global biedt ruime kennis over alle regio’s en culturen ter wereld. Het is daarom een belangrijke partner voor alle disciplines met een internationale component, en draagt bij aan Europese en mondiale integratie. Hiernaast worden zes toonaangevende Leidse musea kort omschreven.

Naturalis Biodiversity Center Naturalis Biodiversity Center is een onderzoeksinstituut en natuurhistorisch museum in Leiden. Het instituut beheert het grootste deel van de Nederlandse natuurhistorische collecties. De totale collectie van Naturalis Biodiversity Center behoort qua omvang tot de top vijf van de wereld en telt 37 miljoen objecten. Er wordt ook hoogwaardig wetenschappelijk onderzoek verricht. In 2012 werken er ongeveer honderd onderzoekers en zo’n tweehonderd gastonderzoekers aan biodiversiteitvraagstukken. Daarbij worden zij geholpen door een groot netwerk van amateuronderzoekers.

Rijksmuseum van Oudheden

Rijksmuseum Volkenkunde

Het Rijksmuseum van Oudheden is het nationale centrum voor archeologie, waar jong en oud kan genieten van de beschavingen uit het oude Egypte en het Nabije Oosten, de Griekse en Romeinse wereld en het vroege Nederland. Het museum beheert collecties van archeologische artefacten afkomstig uit culturen die van grote invloed zijn geweest op onze hedendaagse cultuur. Het Rijksmuseum van Oudheden is betrokken bij archeologisch onderzoek over de hele wereld.

Het Rijksmuseum Volkenkunde is opgericht in 1837, en is een van de oudste volkenkundige musea ter wereld. Het beheert wereldvermaarde collecties en maakt deze toegankelijk voor een breed publiek. Het museum maakt nieuwsgierig naar culturele diversiteit en nodigt uit daarover in gesprek te gaan, zowel nationaal als internationaal. Het doet dat met collecties, activiteiten, beelden en verhalen. Respect voor anderen en meerstemmigheid staan daarbij centraal.

Om de jeugd te enthousiasmeren voor en te informeren over archeologie en geschiedenis heeft het Rijksmuseum van Oudheden samen met onder andere het British Museum een aantal online games ontwikkeld. Deze kunnen via de website van het museum gespeeld worden (www.rmo.nl).

De tentoonstelling ‘Het verhaal van de totempaal’ (2012/2013) in Rijksmuseum Volkenkunde is genomineerd voor de prestigieuze SBID International design Excellence Awards 2013 in de categorie Contract Public Space.

45

Museum De Lakenhal

CORPUS

Museum De Lakenhal is sinds 1874 het gemeentelijk kunstmuseum van Leiden. Het museum maakt beeldende kunst, kunstnijverheid en geschiedenis toegankelijk voor een breed publiek om hen te inspireren en een bijdrage te leveren aan hun persoonlijke ontwikkeling. Grote meesters als Rembrandt, Jan Steen, Theo van Doesburg en Erwin Olaf zijn in het museum te bewonderen. Het gebouw waarin het museum is gehuisvest is in 1642 gebouwd en geldt als een van de hoogtepunten van het Hollands classicisme.

Bezoekers van CORPUS maken een spectaculaire ‘reis door de mens’. Het concept is uniek: nergens ter wereld bestaat een museum als dit. Tijdens het bezoek wordt op laagdrempelige wijze aan jong en oud uitgelegd hoe het lichaam in elkaar zit, hoe het werkt en hoe het gezond gehouden kan worden. Zo wordt beweging, verantwoord eten en gezond leven gestimuleerd. De reis begint bij de knie, van hieruit kan men via diverse menselijke organen door het lichaam lopen, en kan men een kijkje nemen in de baarmoeder, de darmen, de longen, het hart, het hoofd, met de mond, de neus en het oor en uiteindelijk de hersenen. CORPUS is gevestigd in een gebouw dat een 35 meter hoog zittend model van een menselijk lichaam bevat.

Museum Boerhaave Museum Boerhaave , vernoemd naar Leidenaar en groot innovator Herman Boerhaave, is het Rijksmuseum voor de Geschiedenis van de Natuurwetenschappen en van de Geneeskunde. De collecties van het museum behoren tot de wereldtop. Ze weerspiegelen ruim vierhonderd jaar Nederlandse wetenschapsgeschiedenis. Enkele hoogtepunten uit de collectie zijn de microscopen van Antoni van Leeuwenhoek en de uitvindingen van Christiaan Huygens, zoals de eerste slingerklok. Tevens zijn er voorwerpen van de Nederlandse Nobelprijswinnaars, indrukwekkende anatomische preparaten en de Leidse Sphaera is het oudste Nederlandse planetarium. Museum Boerhaave organiseert regelmatig leuke kinderworkshops. Technolab, het instituut dat kinderen enthousiasmeert voor techniek, is in Museum Boerhaave gehuisvest.

47

4.3 DE HISTORISCHE BINNENSTAD Leiden heeft een historische binnenstad die door singels omringd wordt. De inrichting van de openbare ruimte sluit aan bij de historische kwaliteiten. Zo blijven inspanningen en rijkdommen uit het verleden bijdragen aan een aantrekkelijke en innoverende stad voor vandaag en morgen. De voorbeelden van Leidse ontwikkelkracht in een historische omgeving zijn legio. Oude gebouwen worden opnieuw ingericht als broedplaats voor nieuwe ideeën. De Meelfabriek en Nieuwe Energie (kader) zijn daar goede voorbeelden van. Maar er zijn veel meer voorbeelden van innovatie met het historische te noemen. In de Pieterskerk worden regelmatig congressen gehouden, een oude dekenfabriek zal worden omgebouwd tot poppodium, het langste stadspark van Europa wordt langs de oude singelrand aangelegd, et cetera. In Leiden wordt het historische samengebracht met het heden, en dat leidt tot innovatieve oplossingen maar bovenal ook tot een inspirerend stadsbeeld dat zijn weerga niet kent. Bepalend voor het stadsbeeld zijn de Pieterskerk en de Hooglandse Kerk, ooit de religieuze centra van de stad. Daarnaast zijn de Burcht, op de plaats waar de stad is ontstaan, de Sterrewacht en de singels kenmerkend voor Leiden.

Flour Mill Meelfabriek De stad biedt kansen voor cultureel en creatief ondernemerschap. In de ontwikkeling van de Meelfabriek, een industrieel gebouwencomplex, wordt een aantrekkelijke mix van wonen, werken, leren, recreëren, cultuur en winkelen geboden. Het monument wordt samen met de wereldberoemde

architect Peter Zumthor gerenoveerd op baanbrekende wijze. De gekozen aanpak staat model voor de wijze waarop de Nederlandse overheid monumentenzorg wil moderniseren. Het plangebied van de nieuwe Meelfabriek bestaat uit de oude fabriek aan de Zijlsingel en het halflege kavel ten westen daarvan. Samen vormen deze twee kavels het terrein van de nieuwe Meelfabriek. Nieuwe gebouwen worden aan de oude toegevoegd. Nieuwe bouwlagen bekronen de daken van de bestaande gebouwen. Samen vormen ze een nieuwe footprint en een nieuwe compositie van bouwvolumes. Zo wordt een dialoog tussen oud en nieuw gecreëerd.

49

Nieuwe Energie Nieuwe Energie is gevestigd in de monumentale spinnerij van een in 1978 textielfabriek. Het gebouw is gerenoveerd en biedt nu onderdak aan dak- en thuislozen. Het is de bedoeling dat deze mensen vanuit Nieuwe Energie door middel van begeleiding, dagbesteding en werk weer terug worden geleid naar de maatschappij. Daarnaast zijn allerlei bedrijven, met name de communicatiesector, in het gebouw gehuisvest. Er is ook een restaurant voor koks in opleiding. Het is een bijzondere combinatie van functies in een bijzonder gebouw.

Het Gebouw Het Gebouw is een Brede School in Leiden Noord waarin duurzaamheid centraal staat, zowel op het gebied van energie als op sociaal vlak. Het Gebouw is een multifunctionele accommodatie. In Het Gebouw zijn drie basisscholen gehuisvest, twee sportzalen, vijftien educatie-, welzijns- en zorginstellingen met 34 wooneenheden en vijftig luxe woningen en een ruime half verdiepte parkeergarage. Bij het complex horen ook negen schoolwoningen en negen starters appartementen. In Het Gebouw wordt welzijn en ontmoeting bevorderd. Op Het Gebouw is een grasdak aangelegd om een beter binnen- en buitenklimaat te bewerkstelligen. Dit is een gemeenschappelijke tuin voor de bewoners waar burendagen en barbecues georganiseerd worden. Daarnaast is er een speeldak voor de kleuters. Het grote plein bij Het Gebouw is een schoolplein dat buiten schooltijden gebruikt door de kinderen uit de buurt en voor buitenschoolse activiteiten. Er wordt zoveel mogelijk spelaanleiding gegeven aan de kinderen om buiten spelen te bevorderen. Het gebouw is goed geïsoleerd en wordt door middel van stadsverwarming (restwarmte van energie-opwekking) en afgifte via vloerverwarming verwarmd. Daardoor zijn er geen radiatoren meer nodig, en wordt er geen stof verbrand. Zo is de schoonmaak eenvoudiger en ook dit komt het binnenklimaat ten goede. In het gebouw wonen verstandelijk gehandicapten en dementerende ouderen. Zij worden maximaal betrokken bij de buurt en de scholen. De verstandelijk gehandicapten voeren (onder begeleiding) kleine klusjes uit

in en om het gebouw. Ook is er een buurtkeuken: periodiek wordt er gekookt. Iedereen mag mee-eten tegen een heel redelijke prijs. De verstandelijke beperkte medebewoners eten hier ook. Zo wordt ontmoeting gestimuleerd en eenzaamheid bestreden. Duurzaamheid, wonen en zorg gaan in Het Gebouw hand in hand.

4.4 HISTORIE VAN LEIDEN Stichting van de stad Leiden is rond het jaar 860 ontstaan op de plaats waar de rivieren Oude en de Nieuwe Rijn samenkwamen. Rond het jaar 1000 is hier de stenen burcht gebouwd die er nu nog steeds staat. Het is één van de oudste nog bestaande burchten van Nederland. In 1266 werden de stadsrechten van Leiden bevestigd. In de jaren daarna ontwikkelde de stad zich, vooral dankzij een bloeiende lakennijverheid, tot één van de grootste steden van het Hollandse gewest. In de veertiende eeuw kreeg de binnenstad haar huidige vorm.

Nederlandse Opstand In 1572 kwam Nederland onder aanvoering van Willem van Oranje in opstand tegen de SpaansHabsburgse koning Filips II. Op 1 april 1572 viel Den Briel onverwachts in handen van de Nederlandse edelen. Vele steden volgden. In Leiden namen teruggekeerde calvinisten, gesteund door een grote groep inwoners, het bestuur van de stad over. Leiden sloot

51

zich aan bij de Opstand. De Spanjaarden probeerden de opstandige gebieden terug te veroveren. In oktober 1573 begon legeraanvoerder Valdez het beleg van Leiden. Op 3 oktober 1574 werd Leiden ontzet. Nog steeds wordt het Leids Ontzet op 3 oktober gevierd.

Beginjaren van de universiteit In 1575 schonk Willem van Oranje, leider van de Nederlandse Opstand, Leiden een universiteit, de eerste in de Noordelijke Nederlanden, omdat Leiden de grootste en belangrijkste stad was in bevrijd gebied. De universiteit werd het baken van de vrijheid van de Nederlandse Republiek. Leiden werd al snel een beroemde universiteit met (vooral protestante) wetenschappers en studenten uit heel Europa. Ook vluchtten veel Vlaamse en Franse protestanten naar Leiden. Zij vonden werk in de bloeiende lakennijverheid. De naam van stedelijk museum De Lakenhal herinnert aan deze periode, net als een groot deel van de collectie van dit museum en de tekst in het stadswapen (Haec Libertatis Ergo, “Dit omwille van de vrijheid”). De Leidse universitaire bestuurders zorgden voor een evenwichtig aanstellingsbeleid. Bekende grootheden en jong talent, praktijk en theorie, pro’s en contra’s wisselden elkaar af en zorgden zo voor internationaal erkende kwaliteit. Het leidde ook tot een sfeer van grote tolerantie op levensbeschouwelijk gebied. De universiteit voert dan ook het motto Praesidium Libertatis, “bolwerk van vrijheid”.

Universiteit Leiden heeft zestien Nobelprijswinnaars voortgebracht, in vijf van de zes categorieën.

Nobelprijswinnaar

Jaar

Categorie

Onderzoek

J.H. van ‘t Hoff

1901

Scheikunde

Thermodynamica

H.A. Lorentz P. Zeeman

1902

Natuurkunde

Effect van magnetische velden op licht

J.D. van der Waals

1910

Natuurkunde

Gassen en vloeistoffen

T. Asser

1911

Vrede

Permanent Hof van Arbitrage

H.K. Onnes

1913

Natuurkunde

Materie bij lage temperaturen; vloeibaar helium

A. Einstein

1921

Natuurkunde

Foto-elektrisch effect

W. Einthoven

1924

Fysiologie of Geneeskunde

Elektrocardiogrammen

A. Szent-Györgyi

1937

Fysiologie of Geneeskunde

Biologische verbrandingsprocessen / vitamine C

E. Fermi

1938

Natuurkunde

Radioactiviteit

G.J. van Heuven Goedhart

1954

Vrede

Vluchtelingen

I. Tamm

1958

Natuurkunde

Tsjerenkov-effect

J. Tinbergen

1969

Economie

Econometrie, kwantitatieve modellen

N. Tinbergen

1973

Fysiologie of Geneeskunde

Ethologie

T. Koopmans

1975

Economie

Wetmatigheden in economische processen

N. Bloembergen

1981

Natuurkunde

Laserspectroscopie

4.5 LEIDEN INSPIREERT De stad Leiden inspireert studenten, bedrijven, wetenschappers, inwoners en bezoekers. De schoonheid van de stad zelf, de cultuur van vrijheid en ontmoeting, de rijke historie en de vele culturele schatten die Leiden herbergt, allen dragen bij aan een klimaat waarin talent zich kan ontwikkelen en nieuwe ideeën vorm krijgen. De aanwezigheid van de excellente opleidingsinstituten, kennisinstellingen en bedrijven draagt hier verder aan bij. De inspiratie die van Leiden uitgaat, overstijgt de stadsgrenzen. Diverse steden uit binnen- en buitenland komen Leiden bezoeken om ideeën en inspiratie op te doen.

53

5

Leiden in portretten

Door de eeuwen heen heeft Leiden veel beroemdheden voortgebracht, en nog veel meer getalenteerde mensen van over de gehele wereld aangetrokken. De vrijheid, de excellente wetenschap, de talentvolle samenleving en de inspirerende binnenstad maakten Leiden voor al deze mensen een prettig thuis en een vruchtbare grond voor innovatie. Hieronder volgt een aantal portretten van personen en organisaties die een band hebben met Leiden.

55

Carolus Clusius (1526 – 1609) was arts en botanicus. In 1594 werd hij professor aan de Universiteit van Leiden en leidde er de Hortus Botanicus. Clusius is tot zijn dood in Leiden blijven wonen. Hij introduceerde een nieuwe manier van planten bestuderen. Deze manier ging uit van de planten zelf, en niet welke geneeskundige werking de planten hebben zoals tot dan toe gebruikelijk was. Bovendien beschreef Clusius planten uit een bepaald gebied (taxonomie). Hij legde de basis voor wat onder Linnaeus uit zou groeien tot de botanische nomenclatuur waarbij elke plant een unieke naam gegeven wordt die uit twee delen bestaat. Naast zijn werk als onderzoeker speelde Clusius een grote rol bij de verspreiding van de aardappel en tulp in Europa. Hij legde door zijn onderzoek de basis voor de Nederlandse bollenteelt en tulpenveredeling. Nederland behoort op dat gebied nog altijd tot de wereldtop. Behalve de aardappel en de tulp heeft Clusius in Nederland de ranunculus, anemoon, iris, en narcis geïntroduceerd.

Justus Lipsius (1547 - 1606) was een Zuid-Nederlandse humanist. In 1578 kwam hij naar Leiden om er hoogleraar te worden in de oude geschiedenis en het recht. Hij zou dertien jaar in dienst blijven bij de Universiteit Leiden, waarvan vier jaar als rector magnificus. Het gebouw waarin het hoofdkwartier van de Raad van de Europese Unie is ondergebracht is naar Justus Lipsius vernoemd. Lipsius schreef in Leiden een aantal van zijn belangrijkste werken schrijven, waaronder de Constantia (1584) en de Politica (1589). Met zijn werk droeg Lipsius bij aan goed staatsbestuur en aan vrede in Europa. Hij had een uitgebreid Europees netwerk van geleerden waar hij intensief mee correspondeerde. In zijn politiektheoretische werken verbond Lipsius klassieke stoïsche ideeën met het christendom om zo een leidraad te bieden in zijn door godsdienstige en politieke conflicten gekenmerkte tijd. In zijn werk beschreef hij hoe een staat goed bestuurd kan worden. De principes die hij beschreef liggen ten grondslag aan de vroegmoderne staat. In zijn beschouwing over de buitenlandse politiek van Spanje pleitte Lipsius voor vrede in Europa. Hij maande Spanje tot vrede met Frankrijk en Engeland en tot een wapenstilstand tussen de strijdende partijen in de Nederlanden.

René Descartes (1596 – 1650) was een Franse filosoof en wiskundige. Hij was een groot innovator in de filosofie en de natuurwetenschappen en een sleutelfiguur in de wetenschappelijke revolutie van de zestiende en de zeventiende eeuw. Descartes is de grondlegger van de moderne filosofie en legde de basis voor het rationalisme. Hij was sterk beïnvloed door de vooruitgang in de natuurkunde en sterrenkunde. In Leiden schreef hij zijn belangrijkste publicaties. In de Leidse traditie van vrijheid werden zijn ideeën geaccepteerd waar deze in veel andere gemeenschappen verworpen of als gevaarlijk beschouwd werden. In de wiskunde legde hij de basis voor de analytische meetkunde en leverde bijdragen aan de natuurkunde en fysiologie. Descartes’ beroemdste uitspraak luidt “Cogito ergo sum”: ik denk, dus ik ben.

Constantijn Huygens (1596 —1687) was een Nederlandse uitvinder, dichter, diplomaat, geleerde en componist. Huygens staat bekend als een van de grootste Nederlandse dichters uit de Gouden Eeuw. Hij was secretaris van drie prinsen van Oranje, sprak veel talen en reisde door heel Europa. Huygens studeerde aan de Universiteit van Leiden. Huygens was geïnteresseerd in veel wetenschappelijke thema’s, waaronder wiskunde, natuurkunde en astronomie. In zijn boek Cosmotheoros reist hij in gedachten door de ruimte, langs planeten, manen en sterren, en ontmoet hij de bewoners van de Maan en van Saturnus. Het boek kwam uit in een tijd dat er door enkelen nog altijd gedacht werd dat de wereld plat was. Huygens wordt daarom ook wel de eerste science fiction auteur genoemd. Deze vooruitstrevende denker heeft allerlei uitvindingen gedaan, waaronder het slingeruurwerk, het principe van de stoommachine en een buskruitmotor. Huygens had een groot aandeel in het ontwerp van zijn eigen huis, was de ‘ontdekker’ van Rembrandt en onderhield contacten met grote denkers als Spinoza en Descartes. Constantijn Huygens had dus veel weg van het toenmalige humanistische ideaalbeeld van de homo universalis.

Rembrandt van Rijn (1606 – 1669) was één van de grootste schilders in de Europese geschiedenis. Zijn werken hangen in alle internationale topmusea. Het bekendste werk van Rembrandt is De Nachtwacht. Rembrandt is in Leiden geboren en opende in Leiden zijn eerste atelier. Hij stond bekend om zijn vernieuwende spel met donker en licht. In veel van de schilderijen van Rembrandt worden Leidse, en Nederlandse, innovaties afgebeeld. Zijn werk ‘De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp’ uit 1632 staat symbool voor de innovatiekracht in de Nederlandse Gouden Eeuw.

De Pilgrim Fathers was een groep Engelse puriteinen. De groep was op zoek naar een woonplaats waar de leden hun religie vrij konden uitoefenen en in staat waren volgens door hen zelf gestelde regels te leven. In Engeland was daar geen ruimte voor. De Pilgrim Fathers verbleven tussen 1609 en 1620 in Leiden. In het vrijheidslievende Leiden werden hun ideeën wel geaccepteerd. In 1620 is een aantal van de Pilgrim Fathers naar Amerika gereisd om hun fortuin te zoeken in de Nieuwe Wereld. Veel van hen zijn echter in Leiden gebleven, waaronder de geestelijk leider van de Pilgrim Fathers.

Jan Steen (1625 – 1679) was een vooraanstaand Nederlands schilder, bekend om zijn uitdagende weergave van taferelen uit het dagelijkse leven. De werken van Jan Steen hangen in musea overal ter wereld. Jan Steen is geboren in Leiden en liet zich inspireren door het leven in de stad.

Herman Boerhaave (1668 – 1738) was een Nederlands arts, anatoom, botanicus, scheikundige en onderzoeker. Met name op het gebied van anatomie is Boerhaave een autoriteit. Hij was hoogleraar in Leiden, bekleedde een tijdlang drie van de vijf leerstoelen van de medische faculteit, was rector magnificus en directeur van de Hortus Botanicus. Boerhaave was één van de bekendste mannen van Europa, wier faam zelfs tot in China was doorgedrongen. Hij keek op een nieuwe, empirische wijze naar het menselijk lichaam. Hij demonstreerde als eerste het verband tussen symptomen en laesies. Hij was ook de eerste die erin slaagde om urea van urine te scheiden. Dankzij de reputatie van Boerhaave trok de Universiteit van Leiden nóg meer bezoekers uit heel Europa. Boerhaave beschikte over buitengewone kennis en wist daar heldere structuur aan te geven. Bovendien was hij didactisch zeer begaafd. Hij werd niet alleen bewonderd, maar was ook geliefd bij zijn studenten. Alle Europese prinsen stuurden hem leerlingen. Ook Voltaire en tsaar Peter de Grote hebben in Leiden les gekregen van Boerhaave. Zijn handboeken blonken uit door helderheid en werden aan bijna alle Europese universiteiten gebruikt, waardoor het vak geheel was hervormd. Boerhaave heeft de geneeskunde hervormd in een periode waarin die zijn samenhang had verloren. De klassieke leer, reeds in de tweede eeuw door de Griekse arts Galenus afgeleid van de filosofie van Aristoteles, werd nog altijd beoefend. Boerhaave was de uitdaging aangegaan om met behulp van de nieuwste natuurwetenschappelijke inzichten een systeem te ontwerpen dat geworteld was in de ervaring. Er mochten geen elementen in voorkomen waarvoor geen empirisch bewijs bestond. Hij is eclectisch te werk gegaan en is erin geslaagd een samenhangend systeem te ontwerpen waarin alle nieuwe ontdekkingen waren geïntegreerd. Boerhaave was de man die de geneeskunde opnieuw uitvond.

57

Boerhaave’s motto was simplex sigillum veri: Eenvoud is het kenmerk van het ware.

Carl Linnaeus (1707 – 1778) was een Zweeds arts, plantkundige, zoöloog en geoloog. Hij was een groot vernieuwer binnen de biologie. Zijn invloedrijkste werken zijn Species Plantarum, waarvan de eerste druk (1753) sinds 1905 geldt als beginpunt van de botanische nomenclatuur, en Systema Naturae, waarvan de tiende druk (1758) geldt als beginpunt van de zoölogische nomenclatuur. Systema Naturae is gepubliceerd in Leiden. In Leiden leerde Linnaeus Herman Boerhaave kennen, die direct een groot talent in de Zweed herkende. Een opzienbarend aspect van Linnaeus’ werk was dat hij voor het indelen van planten uitging van kenmerken van de geslachtsorganen. In die tijd was het nog een nieuw gegeven dat planten geslachtsorganen hadden. Bovendien was het spreken over seksualiteit een groot taboe. Nu maakte Linnaeus juist deze geslachtsorganen tot de basis van zijn systeem: de planten werden ingedeeld in 24 klassen op basis van het aantal meeldraden, en daarna verder onderverdeeld in orden op basis van het aantal stijlen. De seksuele aard van zijn indeling en het voor die tijd zeer uitgesproken gebruik van seksuele termen maakte zijn systeem voor sommige van zijn tijdgenoten controversieel.

Nicolaas Beets (1814 – 1903) was een Nederlands auteur, dichter, predikant en hoogleraar. Hij studeerde van 1833 tot 1839 theologie aan de Universiteit van Leiden, waar hij in 1839 promoveerde tot doctor in de theologie. Beets schreef proza, poëzie, en preken. Zijn bekendste werk is Camera Obscura.

Heike Kamerlingh Onnes (1853 –1926) was een Nederlands natuurkundige, winnaar van de Nobelprijs voor de Natuurkunde, hoogleraar aan de Universiteit van Leiden en oprichter van de Leidse Instrumentmakers School (LIS). Kamerlingh Onnes heeft in Leiden een aantal wetenschappelijke doorbraken bereikt. De belangrijkste daarvan zijn het vloeibaar maken van helium en de ontdekking van supergeleiding. “Door meten tot weten” was de slagzin van zijn laboratorium. In 1908 slaagde Kamerlingh Onnes er als eerste ter wereld in om helium bij een temperatuur van -269 °C vloeibaar te maken. Met dit doel voor ogen had hij in 1904 een speciaal cryogeen lab opgericht, dat nog geruime tijd als ‘het koudste plekje ter wereld’ gold. Tot 1923 was dit de enige plek ter wereld waar de temperatuur van vloeibare helium bereikt kon worden. Veel wetenschappers kwamen daarom naar Leiden om te testen of hun theorieën ook onder extreme kou golden. In 1911 ontdekte Kamerlingh Onnes supergeleiding. Hij kwam erachter dat zuivere metalen – zoals kwik, tin en lood – bij extreem lage temperaturen supergeleidend worden. Supergeleiding wordt nu toegepast in MRI-scanners, GSM-masten en deeltjesversnellers.

Hendrik Lorentz (1853 – 1928) was één van Nederlands grootste natuurkundigen en winnaar van de Nobelprijs voor de Natuurkunde 1902. Hij ontving de Nobelprijs samen met Pieter Zeeman voor hun onderzoek naar de invloed van magnetisme op spectraallijnen: het Zeemaneffect. Vanaf 1910 was hij organisator en voorzitter van baanbrekende Solvayconferenties over onder meer vroege kwantummechanica met Marie Curie, Albert Einstein, Max Planck, Ernest Rutherford en vele anderen. In 1923 aanvaardde hij de benoeming door de Volkenbond tot secretaris van de Commission internationale de coopération intellectuelle, onder voorzitterschap van de Franse filosoof Henri Bergson. In 1925 werd Lorentz voorzitter. Hij spande zich in om de samenwerking tussen onderzoekers uit de landen die elkaar na de Eerste Wereldoorlog boycotten te herstellen. Daarmee werkte Lorentz aan Europese verzoening en legde hij de basis voor Europese eenwording.

Willem Einthoven (1860 –1927) was een Nederlandse arts. In 1886 werd hij benoemd tot hoogleraar in de fysiologie en histologie aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hij zou tot zijn overlijden in Leiden blijven. Einthoven was de uitvinder van de snaargalvanometer, waarmee hij praktisch bruikbare elektrocardiogrammen (ECG) kon vervaardigen. Hij ontwikkelde ook terminologie voor het interpreteren ervan. De medische wetenschap profiteert nog dagelijks van deze Leidse innovatie. In 1924 werd Einthoven voor zijn werk onderscheiden met de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde.

Pieter Zeeman (1865 –1943) was een Nederlands natuurkundige en Nobelprijswinnaar. Samen met Lorentz legde hij de basis voor de kwantummechanica. Zeeman studeerde aan de Universiteit Leiden en promoveerde er. Op verzoek van Hendrik Lorentz begon Pieter Zeeman in 1896 met een onderzoek naar het effect van magnetische velden op licht. Hij ontdekte daarbij dat spectraallijnen van een atoom dat vanuit een aangeslagen toestand licht uitzendt, zich opsplitsen bij de aanwezigheid van een sterk magnetisch veld. Dit verschijnsel wordt sindsdien het Zeemaneffect genoemd. In 1902 kreeg hij met Hendrik Lorentz de Nobelprijs voor deze ontdekking. Zeeman’s ontdekking van het Zeemaneffect was een bewijs voor Lorentz’ theorie van de elektromagnetische straling.

Albert Einstein (1879 – 1955) was een Duits-Zwitsers-Amerikaanse theoretisch natuurkundige en uitvinder. Hij wordt algemeen gezien als één van de belangrijkste natuurkundigen en één van de intelligentste personen uit de geschiedenis. Tussen 1920 en 1946 was Einstein bijzonder hoogleraar aan de Leidse Universiteit. Einstein heeft bijgedragen aan het bewijs dat moleculen en atomen bestaan. Hij ontwikkelde de theorie dat licht uit fotonen bestaat. In de relativiteitstheorie legt hij uit dat tijd en beweging relatief zijn aan degenen die het ervaart. Zolang de lichtsnelheid constant is, zouden natuurwetten derhalve constant moeten zijn in het gehele universum. Ook legde hij verband tussen massa en energie. Samen met de kwantummechanica, waar Lorentz en Zeeman de grondslag voor legden in Leiden, is de relativiteitstheorie van Einstein de basis van de moderne natuurkunde. Albert Einstein kwam regelmatig naar Leiden in verband met zijn zetel aan de universiteit en om met bevriende wetenschappers als Paul Ehrenfest te discussiëren.

59

Paul Ehrenfest (1880 – 1933) was een Oostenrijks natuurkundige. Zijn wetenschappelijk oeuvre bestaat vooral uit bijdragen aan de statistische mechanica en de kwantummechanica. Hij legde een probleem in de relativiteitstheorie bloot, bekend als de Ehrenfest-paradox. Vanaf 1912 verbleef Ehrenfest in Leiden. Hij doceerde er aan de universiteit tot het einde van zijn leven. Ehrenfest organiseerde regelmatig bijeenkomsten grote internationale wetenschappers, waaronder Einstein en Bohr. Hij kon als geen ander de zwakke plekken in theorieën aanwijzen die door de anderen ontwikkeld werden. Door de vragen te stellen die genieën als Einstein en Bohr aan het denken zetten, heeft hij als klankbord en inspirator een grote bijdrage geleverd aan de wetenschap. De Leidsche Flesch is de studievereniging voor studenten Natuurkunde, Sterrenkunde, Wiskunde en Informatica, evenals verscheidene masteropleidingen, aan de Universiteit Leiden. Opgericht in 1923 door Paul Ehrenfest, is het één van de oudste Leidse studieverenigingen die heden nog bestaan. De vereniging is vernoemd naar de Leidse fles, de eerste soort condensator.

Rudolph Cleveringa (1894 – 1980) was een Nederlandse hoogleraar in de rechtsgeleerdheid. Hij werd bekend door zijn rede op 26 november 1940 aan de Leidse universiteit waarin hij protesteerde tegen het ontslag van Joodse collega’s. Ter ere van Cleveringa’s toespraak in 1940 sponsort het Leidse Universitair Fonds (LUF) jaarlijks diverse Cleveringa Lectures rond 26 november. Die lezingen worden op diverse plaatsen ter wereld gehouden.

Julius Oppenheimer (1904 –1967) was een Amerikaanse natuurkundige. Hij verwierf vooral bekendheid als wetenschappelijk directeur van het Manhattanproject, het project waarin tijdens de Tweede Wereldoorlog de eerste kernwapens ontwikkeld werden. Hij wordt daarom ook wel de “vader van de atoombom” genoemd. In 1928 gaf Oppenheimer in het Nederlands les aan Universiteit Leiden.

De Stijl (1917 – 1932) is een Nederlandse kunstbeweging, vernoemd naar het in 1917 in Leiden opgerichte tijdschrift De Stijl. De belangrijkste leden van De Stijl waren Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Vilmos Huszár, Bart van der Leck, J.J.P. Oud, Jan Wils, Robert van ‘t Hoff, Gerrit Rietveld en Georges Vantongerloo. De leden van De Stijl streefden naar een radicale hervorming van de kunst, die gelijke tred hield met de technische, wetenschappelijke en sociale veranderingen in de wereld. De Stijl had een grote invloed op de internationale kunst.

Armin van Buuren (Leiden, 25-12-1976) is een Nederlandse DJ en producer. Hij is vijfmaal uitgeroepen tot beste dj van de wereld, al tien jaar aaneengesloten eindigt hij in de top drie van deze uitverkiezing. Zijn radioprogramma “A state of trance”, waarin hij twee uur lang de nieuwste tranceplaten draait, wordt uitgezonden in 26 landen en heeft naar schatting vijftien miljoen luisteraars. Daarnaast zijn Van Buuren’s feesten in het buitenland de Nederlandse muziekshows die het meeste opbrengen. Van Buuren is één van de boegbeelden van de internationale creatieve industrie.

61

6

Leiden: de toekomst van innovatie

Leiden is de sleutel tot de toekomst van innovatie. Het rijke verleden van de stad is een sterk fundament om op voort te bouwen. Kenmerkend voor de Leidse aanpak zijn kennis, talent en ontmoeting. De stad draagt daaraan bij vanuit Programma Kennisstad. Leiden vervult een belangrijke centrumfunctie in de regio als het aankomt op kennis en innovatie.

63

6.1 KENNIS Door haar veelzijdigheid en topinstituten is Leiden een belangrijke kennisleverancier voor nationale en internationale partners. Op basis van de kennis en het begrip waar Leiden rijk aan is, kunnen nieuwe ideeën en technologieën ontwikkeld worden. De kennisvelden waarin Leiden excelleert zijn divers. Zo is Leiden uiterst sterk op het gebied van kennis van en begrip over de regio’s en culturen overal ter wereld. Op basis van die kennis kan gebouwd worden aan wereldvrede, maar de kennis is ook van groot belang voor organisaties die zich in een bepaalde regio willen vestigen. Leiden Global heeft de indrukwekkende hoeveelheid kennis die in Leiden beschikbaar is, gebundeld.

Universiteit Leiden – Campus Den Haag

internationaal topinstituut. Door deze kennis van het heelal en de daaraan verwante technologie is Leiden een belangrijke partner van het European Space Agency (ESA). Het is niet voor niets dat het technologische hart van ESA in de Leidse regio gevestigd is. Leiden heeft het initiatief genomen om de Nederlandse ontwikkelingen op het gebied van ruimtevaart te bundelen. Zo is het Holland Space Cluster ontstaan, dat regionaal is begonnen maar inmiddels vertakkingen door heel Nederland heeft. De innovatie in de ruimtevaart zal een belangrijke bron zijn van nieuwe technieken die uiteindelijk breed toegepast worden. Leiden is de motor achter de ontwikkeling van deze technieken en zal in de komende jaren investeren in deze sector. Daarmee bouwt Leiden aan industrieel leiderschap van de Europese ruimtevaartindustrie.

Life Science

Space

Leiden behoort al decennialang tot de wereldtop op het gebied van Life Science. De kennis over life science die in de Leidse onderwijsinstellingen en bedrijven verankerd is, is ongeëvenaard. Het Leiden Bio Science Park is het hart van de life science in Noordwest Europa. Op het Leiden Bio Science Park is continu geïnvesteerd in unieke infrastructuur en faciliteiten. De organisaties op het Leiden Bio Science Park werken geregeld samen met de Leidse bevolking, onder andere op het gebied van Active ageing.

Op het gebied van astronomie beschikt Leiden over een faculteit van wereldklasse. De optische industrie is ijzersterk, en de Leidse Sterrewacht is een

Een voorbeeld is NeCEN: twee van de meest geavanceerde cryo-transmissie-elektronenmicroscopen ter

De Universiteit van Leiden heeft een nevenvestiging geopend in Den Haag. Deze faculteit profileert zich op het gebied van bestuurskunde, politicologie en internationaal recht. Zo levert Universiteit Leiden de specialistische kennis die Den Haag als International City of Peace and Justice nodig heeft, en draagt Leiden bij aan internationaal recht en wereldvrede.

wereld waartoe iedereen toegang kan krijgen. Ook de Population Imaging Infrastructuur die op het Leiden Bio Science Park en in Rotterdam gebouwd wordt is een baanbrekende gemeenschappelijke infrastructuur die opengesteld wordt voor geïnteresseerden. Deze infrastructuur begint met een verbinding tussen Leiden en Rotterdam, maar het streven is om dit netwerk uit te bouwen tot een breed Europees netwerk. Het zijn slechts twee van de vele voorbeelden van unieke faciliteiten die het Leiden Bio Science Park biedt. Het is niet voor niets dat in Leiden voor het eerst het totale DNA van een persoon in beeld gebracht is. Het Leiden Bio Science Park zal in de komende jaren fors uitgebreid worden op het gebied rond museum CORPUS. Op deze locatie wordt ook de komende jaren de aantrekkelijke woonwijk Nieuw-Rhijngeest gebouwd in een parkachtige omgeving met 1.100 woningen en veel voorzieningen. De beschikbare ruimte voor bedrijven die actief zijn op het gebied van Life Sciences & Health zal verdubbelen. Met deze uitbreiding worden duizenden banen gecreëerd. De geschatte groei is van 15.000 banen nu naar 25.000 banen in 2025. Het Leidse life science cluster bouwt voort op de successen uit het verleden, maar heeft de blik gericht op de toekomst. Leiden en haar partners zullen toekomstbepalende medische innovaties bewerkstelligen, op de korte en op de lange termijn.

65

6.2 TALENT Leiden hecht groot belang aan de herkenning, erkenning en ontwikkeling van talent. Dat gebeurt op alle opleidingsniveaus en leeftijden. Talent heeft de toekomst, en moet daarom gekoesterd worden.

Complete leerlijn In Leiden wordt elk soort onderwijs aangeboden, op alle niveaus. Daardoor kan talent van alle niveaus zich in Leiden ontwikkelen en ontmoeten de talenten elkaar in Leiden. Briljante sterrenkundigen en handvaardige instrumentmakers wonen en werken in Leiden naast elkaar. Zij versterken elkaar en leren van elkaar. Deze combinatie heeft al vaak synergie opgeleverd. Omdat Leiden een stad van ontmoeting is, zal dit effect in de toekomst nog groter zijn.

Leidse Instrumentmakers School Er is veel vraag naar de opleidingen van de LIS. De school zal de komende jaren daarom investeren in nieuwe ruimte, opdat haar leerlingenaantal kan verdubbelen.

Talentontwikkeling Al vanaf het eerste levensjaar kan talent herkend worden. De Leidse onderwijsinstellingen werken daarom samen met ondersteunende diensten om talentvolle en excellente leerlingen tijdig te signaleren. Deze leerlingen krijgen begeleiding om hun talenten optimaal te benutten en te ontwikkelen. Er is voorzien in basisonderwijs op maat voor uitzonderlijk getalenteerde kinderen. Daarna kunnen deze kinderen

middelbaar en hoger onderwijs volgen. Door deze integrale aanpak wordt voorkomen dat talentvolle leerlingen gaan onderpresteren en hun talenten onbenut laten. Dat komt vaak voor bij talentvolle leerlingen die niet begeleid worden.

Universiteit Leiden Een gerenommeerde universiteit als die van Leiden heeft een intrinsieke aantrekkingskracht voor talent. Europa heeft echter meer topuniversiteiten, dus de internationale student zal niet alleen vanwege de goede naam van de universiteit naar Leiden komen. Toch slaagt Universiteit Leiden er elk jaar weer in om veel internationale studenten aan te trekken. De sleutel tot succes ligt hier in de eeuwenlange traditie van vrijheid en diversiteit. De universiteit heeft een diversiteitsfunctionaris om te borgen dat alle talent, ongeacht de afkomst, zich thuis voelt in Leiden. Deze diversiteitsfunctionaris stuurt op inclusiviteit, legt nieuwe verbindingen en maakt de kracht diversiteit zichtbaar. De universiteit organiseert jaarlijkse bijeenkomsten over diversiteit. In 2013 was het thema van het symposium excellence through diversity. Iedereen is welkom in Leiden, en wordt aangemoedigd om zijn of haar talenten te ontplooien. In deze sfeer van vrijheid en diversiteit worden de talenten van overal ter wereld onderwezen door excellente professoren, in een historische stad met topinstituten en topfaciliteiten. Dat maakt Leiden de stad waar internationaal talent zich graag vestigt.

67

6.3 ONTMOETING Leiden is een compacte stad met veel hoogopgeleide inwoners. Het is één van de meest kennisintensieve steden van Nederland. Deze relatief kleine stad doet qua kennis niet onder voor een stad als Parijs. De kennis is in Leiden sterk geconcentreerd. Alle belangrijke instituten bevinden zich binnen een gebied van ongeveer 1 km 2 . Ook in inwoneraantallen is het kennisniveau uitzonderlijk hoog. De kwaliteit en diversiteit van kennis is in Leiden van wereldschaal. De korte afstanden en de hoge kennisconcentratie bevorderen ontmoeting. De rijke cultuur van de historische stad draagt hier verder aan bij. Studenten ontmoeten elkaar in de vele uitgaansgelegenheden van de stad. Wetenschappers en het bedrijfsleven ontmoeten elkaar en studenten in de Science Cafés. De diverse evenementen in de stad, zoals de Nacht van Kennis en Cultuur, nodigen uit tot ontmoeting. In Leiden ontmoeten mensen elkaar. Jong en oud, hoog- en laagopgeleid, en van elke denkbare afkomst. Door de cultuur van ontmoeting ontstaat nieuwe samenwerking en synergie. Er ontstaan nieuwe ideeën die in multidisciplinair verband worden uitgewerkt. Sociale wetenschappen en geesteswetenschappen werken samen met de medische en technologische innovators om samen maatschappelijke problemen op te lossen. Zowel het menselijke als het technische krijgt daardoor de volledige aandacht. Er ontstaat innovatie op elk denkbaar gebied.

6.4 LEIDEN EN DE EUROPESE UNIE Als stad verricht Leiden grote inspanningen om innovatie te bevorderen en te faciliteren en om de kwaliteit van leven van haar burgers te verbeteren. Haar uitstekende track record in het bundelen van middelen in onderzoek en innovatie kan worden beschouwd als een Europese best practice over hoe je efficiënt gebruik van kennis en technologische capaciteit optimaliseert. Het is niet zonder reden dat Leiden is aangewezen als een van de leidende innovatieregio’s in Europa (2012 Scorebord voor Regionale Innovatie). Leiden heeft een dynamische, op innovatie gebaseerde economie die wordt aangedreven door ideeën en creativiteit, en die in staat is aan te sluiten bij wereldwijde waardeketens. De Leidse economie boort nieuwe kansen en markten aan en creëert hoogkwalitatieve banen. Om verdere slimme groei te realiseren, investeert Leiden volop in het creëren van de beste omstandigheden voor Europese onderzoekers en ondernemers om te innoveren. Alle randvoorwaarden worden gecreëerd om talent aan te trekken, te ontwikkelen en te behouden voor de stad. Dat geldt zowel voor de “denkers” als voor de “doeners”. Juist de combinatie van cognitief en ambachtelijk talent maakt Leiden sterk. Een mooi voorbeeld hiervan is de Leidse Instrumentenmakers School, waar instrumentenmakers de cruciale onderdelen leveren voor wetenschappelijk onderzoek. Ook zet Leiden in op een doorlopende leerlijn, een keten van techniektalent van basisonderwijs tot hoger onderwijs, geïnspireerd door Technolab. Hiermee draagt zij bij aan de Europese doelstelling voor voldoende aanbod van hooggekwalificeerd technisch personeel. Ook de Bio Simulation Factory, als unieke trainingsplek voor laboranten, draagt hieraan bij. Op innovatieve wijze probeert Leiden zo de tekorten aan hooggekwalificeerd technisch talent aan te vullen. 69

Leiden heeft ook oog voor leven lang leren en het bieden van aantrekkelijke carrière mogelijkheden voor wetenschappers. Als lid van het BioScience@Work initiatief krijgen professionals de kans bij verschillende bedrijven ervaring en kennis op te doen en kunnen de bedrijven optimaal gebruik maken van het in de regio aanwezige talent. Met haar belangrijke rol in het Holland Space Cluster dat in 2013 van start is gegaan bekleden Leiden en Leidse instellingen een toonaangevende rol in de ontwikkelingen op het gebied van ruimtevaarttechnologie. Zo draagt Leiden bij aan het Industrial Leadership dat Europa op het gebied van ruimtevaart wil stimuleren. De intensieve samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en burgers in Leiden gecombineerd met een sterk clusterbeleid hebben geleid tot een werkelijk gespecialiseerd regionaal innovatieprofiel. Leiden biedt innovatieve ondernemers veel mogelijkheden om een nieuw bedrijf te starten en te laten groeien (BioSciencePartner). Doordat de uitmuntende onderzoeksinfrastructuur ook toegankelijk is voor bedrijven (NeCen, Population Imaging), zijn Leidse bedrijven en kennisinstellingen in staat om optimaal samen te werken en versneld te excelleren. Zij zoeken daarnaast continu nieuwe samenwerkingsverbanden met nationale en internationale partners om van elkaar te leren en tot nieuwe innovaties te komen.

Slimme, duurzame en inclusieve groei, daarin is Leiden al behoorlijk op weg. Ook in het vormen van Innovatie Partnerschappen, in het vinden van oplossingen om de Europese bevolking langer en gezonder te laten leven en in het wegnemen van innovatiedrempels loopt Leiden voorop. De Leidse initiatieven dragen hiermee duidelijk bij aan de doelstellingen van de Innovatie Unie en de Europese groeistrategie Europa 2020. In Leiden nemen kennisinstellingen, bedrijven, de publieke sector en haar burgers gezamenlijk de verantwoordelijkheid om innovatie tot een succes te maken. Door zo intensief en op grote schaal samen te werken, revolutioneert Leiden de manier waarop publieke en private partners samen innoveren. Sociale en geesteswetenschappen leveren hun bijdrage waar deze het meest nodig is. Ze zorgen voor de nodige kennis en inzicht om maatschappelijke uitdagingen samen aan te pakken met andere disciplines. Dit betekent dat bij innovatie niet alleen aandacht is voor de technologische aspecten, maar ook de sociale, politieke en menselijke aspecten. Door samen op te treden in een dergelijke nauwe samenwerking, revolutioneert Leiden de manier waarop publieke en private partners samen innoveren. Met een succesvolle en volledig ingebed innovatie-ecosysteem, heeft Leiden een sterke positie om een inspirerende bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van een brede innovatieve cultuur in Europa.

71

6.5 LEIDEN: DE TOEKOMST VAN INNOVATIE De relatief kleine stad herbergt evenveel kennis als Europese metropolen. Waar die kennis elders over een groot gebied verdeeld is, bevinden weinig Leidse kennisdragers zich verder dan twee kilometer van elkaar. Leiden is een echte Kennisstad, met innovatie in het DNA. De stad is de bakermat van de moderne natuurkunde. De stad herbergt kennis op vrijwel elk onderwerp, maar behoort tot de wereldtop op het gebied van medische wetenschap, biologie, astronomie, sociale en geesteswetenschappen. Door de sociale en geesteswetenschappen in te bedden in andere wetenschappen, wordt de menselijke maat bewaakt tijdens technologische innovaties. De manier waarop Leiden innovatie benadert is innovatief in zichzelf. Publieke en private partijen, inclusief de bevolking van de stad zelf, werken samen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen. Dat gebeurt in een omgeving met een lange traditie van innovatie en vrijheid. Een mooie en inspirerende stad met een unieke kennisinfrastructuur. Het Programma Kennisstad faciliteert en stimuleert het Leidse innovatie-ecosysteem. Vanuit dit succesvolle en volledig ingebedde innovatie-ecosysteem, heeft Leiden een sterke positie om een inspirerende bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van een brede innovatieve cultuur in Europa. Leiden is de sleutel tot innovatie in Europa. Leiden is de sleutel tot innovatie in de wereld.