Leerlingenvervoer over de grens bekeken
Jeroen Bastiaanssen
Inhoud Studie gericht op: • kenmerken van het onderwijssysteem en locatiebeleid scholen • reizen naar school: leerlingenvervoer Focus op: • Vlaanderen • Engeland • Zweden • Duitsland
Leerlingen met speciaal onderwijs label van totaal leerlingen (%)
Europese Commissie (2013)
Leerlingen op speciaal onderwijs scholen van totaal leerlingen (%)
Europese Commissie (2013)
Vlaanderen - onderwijs Onderwijswet: recht op (aangepast) onderwijs en vrije schoolkeuze Onderwijsplichtige leeftijd bij 6 jaar; secundair onderwijs bij12 jaar. Gewoon basisonderwijs: • basisschool: kleuter- én lager onderwijs • autonome kleuterscholen (circa 165 scholen in Vlaanderen) • autonome lagere scholen (circa 270 scholen in Vlaanderen) (sinds ’04/’05 afname door groepering scholengemeenschappen) Buitengewoon basisonderwijs (bij wet sinds ‘70): leerlingen met handicap, ernstige leerstoornissen of langdurige ziekte.
Vlaanderen - onderwijs Kenmerkend voor Vlaamse onderwijssysteem: Indeling basisonderwijs in 4 onderwijsnetten: • Officieel gesubsidieerd onderwijs: algemene grondslag via overheid. (circa 70% van alle leerlingen, vooral Katholieke grondslag) • • •
Gemeenschapsonderwijs: vroegere staatsscholen of rijksscholen, via Vlaamse gemeenschap. (circa 20% van alle leerlingen) Vrij Gesubsidieerd Onderwijs: godsdienstige of onderwijskundige grondslag, via congregatie, bisdom, vereniging of stichting. Niet-confessioneel onderwijs: net-overschrijdende initiatieven of initiatieven buiten traditionele netten om.
Beperkt scholenaanbod door historische voorkeur voor grote scholen. • Onevenwichtige geografische spreiding van scholen BO
Vlaanderen - leerlingenvervoer Leerlingenvervoer: komt voort uit recht op vrije schoolkeuze Drie smaken: • Ophaaldienst (gewoon onderwijs): woon-schoolpendel • Zonaal vervoer (buitengewoon onderwijs): vervoer van verblijfplaats, tehuis, pleeggezin, of vaste opstapplaats naar school. • Ander vervoer: naar zwemlessen, excursies e.d. Gewoon onderwijs Recht op (gratis) leerlingenvervoer, indien: • dichtstbijzijnde school met gepaste onderwijstype. • afstand naar school > 4 km. • < 4km (niet rechthebbend); financiële compensatie gebruik schoolbus •
leerlingen Wallonië; geen recht tenzij, bestaand bustraject en bushalte op Vlaams grondgebied.
Vlaanderen - leerlingenvervoer Leerlingenvervoer vooral belangrijk sinds invoering BO: - 50.000 leerlingen in BO - 38.000 leerlingen in zonaal vervoer Buitengewoon onderwijs Recht op (gratis) vervoer voor elke leerling, indien: • dichtstbijzijnde school met gepaste onderwijstype. Uitvoering in 3 opties: • Collectief leerlingenvervoer: leerling wordt opgehaald met taxibus. Organisatie: Departement Onderwijs en De Lijn Of: • Individueel leerlingenvervoer: - ouder brengt leerling zelf naar school; financiële vergoeding; - leerling gebruikt OV; gratis vervoerabonnement.
Vlaanderen - leerlingenvervoer
West-Vlaanderen: Dominiek Savio Instituut
Vlaanderen - leerlingenvervoer Gedeelde bevoegdheden: • Departement Onderwijs: verantwoordelijk voor bepalen recht op leerlingenvervoer. • Departement Mobiliteit: verantwoordelijk voor organisatie van zonaal leerlingenvervoer (excl. collectief vervoer door scholen). Concrete organisatie ligt bij Dienst Leerlingenvervoer: • Verantwoordelijk voor kwaliteitseisen vervoer in bestek. Uitvoering vervoer sinds1 september 2001 door de Vlaamse Vervoermaatschappij ‘De Lijn’. • De Lijn verantwoordelijk voor organisatie zonaal collectief vervoer: - vastleggen reisroutes en (reis)behoeften; - in eigen beheer of via uitbesteding uitvoeren van (taxi)busdiensten.
Vlaanderen - leerlingenvervoer Knelpunten: • Lange reistijden (>4u / dag): - Stijgend aantal leerlingen BO - Ontbreken middelen bij De Lijn voor extra ritten - Capaciteitsprobleem scholen - Onevenwichtige geografische spreiding van scholen BO - Ontbreken voor- en naschoolse opvang voor leerlingen met een beperking - Hoge ongevallencijfers belemmeren stimuleren bijv. fietsgebruik Lopend onderzoek Vlaamse overheid en universiteiten naar nieuw concept/ andere parameters (afstand/ reistijd/ vervoerszones) leerlingenvervoer in BO.
Verenigd Koninkrijk - onderwijs Onderwijswet: recht op gratis onderwijs op publieke scholen. Onderwijsplichtige leeftijd bij 5 jaar; secundair onderwijs bij 11 jaar. • 90% bezoekt publieke scholen. • 10% bezoekt (betaalde) private scholen; dagscholen en internaten. Verschillende onderwijsniveaus (lage- en middelbare school); zoveel mogelijk geconcentreerd op één locatie: • primary school voor kinderen van 5 t/m 8 jaar; • ‘middle school’ voor kinderen van 9 t/m 10 jaar; • secondary school voor kinderen vanaf 11 jaar. •
SEN-scholen: leerlingen met Special Educational Needs
Verenigd Koninkrijk - leerlingenvervoer Onderwijswet: recht op gratis schoolvervoer met OV of taxibussen, naar dichtstbijzijnde geschikte school: • •
afstand school > 2 mijl (3,2 km) en kind < 8 jaar of; afstand school > 3 mijl (4,8 km) en kind > 8 jaar.
•
onveilige looproute naar school (ongeacht afstand); melden en aanvragen door ouders bij gemeente.
•
voor lage inkomens met maximale ‘Working Tax Credit’ : afstand geschikte school > 2 mijl (3,2 km), ongeacht leeftijd kind.
•
indien leerling (t/m 25 jaar) fysieke/ cognitief beperkt is en hierdoor niet naar school kan lopen, ongeacht de afstand (SEN-verklaring). - bij gemeente aangevraagd en beoordeeld.
Verenigd Koninkrijk - leerlingenvervoer Gemeenten verantwoordelijk voor leerlingenvervoer en indicatiestelling: • doorgaans uitbesteed aan lokale busmaatschappijen; contractering taxibus vervoerders • vooral inzet reguliere bussen; naast llv ook voor andere doeleinden. Greater Londen: uitgebreid OV-netwerk en gratis gebruik met Oyster card bij <18 jaar
Verenigd Koninkrijk - leerlingenvervoer 1,6 mln. kinderen reizen met leerlingenvervoer: • 1,12 mln. kinderen reizen met regulier OV • 480.000 kinderen reizen met taxibussen of minibussen - hiervan 240.000 SEN-leerlingen Leerlingen voortgezet onderwijs vaker recht op leerlingenvervoer, vanwege grotere afstanden naar scholen.
Verenigd Koninkrijk - leerlingenvervoer Knelpunt: veiligheid Overstap schoolbussen naar regulier OV: • gebrek veiligheidsgordels en overvolle bussen; • Noord-Ierland ‘drie-voor-twee’ zitplaatsen in de bus; 3 kinderen moeten samen 2 zitplaatsen delen; •
slecht onderhouden bussen, achtergrond chauffeurs en gedrag van kinderen (geen begeleiding).
Stappen: • Sinds 10 jaar toenemend gebruik (gele) schoolbussen; • Vaker gecontracteerde vervoerders: voorkeur ouders naar scholen met eigen schoolvervoer i.p.v. OV; •
‘Walk to school’ campagnes: meer beweging/ overgewicht beperken.
Verenigd Koninkrijk - leerlingenvervoer
Ontwikkeling afstanden naar school NL / VL / VK
Focus in Engeland op ‘loopafstanden’. De Boer (2010); MON
Vervoerwijze naar basisschool NL / VL / UK
NL heeft fietsinfrastructuur sinds jaren 1970/80 sterk verbeterd. De Boer (2010); MON
Vervoerwijze naar middelbare school
De Boer (2010); MON
Zweden - onderwijs Onderwijswet: recht op gelijke toegang en gelijke kwaliteit onderwijs • gemeenten verplicht om plaats te bieden in (vrijwillige) voorschoolse klassen vanaf 6e levensjaar. Onderwijsplichtige leeftijd bij 7 jaar; secundair onderwijs bij 12 jaar. • basisonderwijs (Grundskola) en lager middelbaar onderwijs. • leerlingen met leerproblemen hebben recht op 10e jaar onderwijs; •
Leerlingen in speciaal onderwijs hebben eveneens 10 jaar onderwijs
•
kinderen met ernstige cognitieve beperken volgen SAMI-onderwijs, gelijk aan 6 jaar van het verplichte onderwijs.
Zweden - onderwijs Publieke scholen: • doorgaans openbaar (geen religieus profiel) en worden gerund door de gemeenten. • verplicht publieke onderwijs is gratis (zowel onderwijs, lesmateriaal, schoolmaaltijden als leerlingenvervoer). • schooldistricten; ouders kunnen overeenkomst met gemeenten buiten district sluiten Private scholen: • voor iedereen toegankelijk. • zelfde doelstellingen als openbare scholen, maar kunnen specifiek religieus- of onderwijsprofiel hebben.
Zweden - leerlingenvervoer Onderwijswet: recht op gratis schoolvervoer naar dichtstbijzijnde geschikte school in eigen district: • • •
landelijk gebied: schoolbus stedelijk gebied: afstand school > (doorgaans) 2-4 km leerling met fysieke/ cognitieve beperking (taxibus)
Gemeenten verantwoordelijk voor leerlingenvervoer en indicatiestelling: • schoolvervoer doorgaans deel van regulier OV; speciaal- en SAMI onderwijs: gecontracteerd vervoer met taxibussen •
gemeenten kiezen vervoerders en hoe zij hun diensten moeten uitvoeren; bijvoorbeeld enkel speciaal opgeleide chauffeurs.
Zweden - leerlingenvervoer Schoolbestuur verantwoordelijk voor veiligheid en theoretische en praktische training van de leerlingen, ter voorbereiding op reizen. Circa 1.2 miljoen schoolgaande kinderen; • 440.000 kinderen reizen met leerlingenvervoer; • 250.000 kinderen hiervan bezoeken een basisschool; • 25.000 kinderen (10%) heeft een fysieke/ cognitieve beperking. 1/3 leerlingen in Zweden maakt gebruik van (recht op) schoolvervoer. In voortgezet onderwijs en landelijk gebied: vaker recht op leerlingenvervoer, door grotere afstanden naar scholen.
Duitsland - onderwijs Onderwijswetgeving op federaal niveau; organisatie bij deelstaten. •
1970 afschaffing ‘Volksshhule’: steeds grotere scholen
Openbare scholen (gratis) onderhouden en betaald door de overheid: • voor basisschoolleerlingen gelden schooldistricten. • weinig private scholen. Onderwijsplichtige leeftijd: bij 6 jaar; secundair onderwijs: bij 10 jaar. • Grundschule (basisschool) duurt circa 5 jaar, afhankelijk van deelstaat. Middelbare scholen: • Gymnasium of Fachoberschule: duurt 8 tot 9 jaar (voorbereiding WO) • Realschule: duurt 6 tot 7 jaar (voorbereiding HBO) • Hauptschule: duurt 5 tot 6 jaar (voorbereiding MBO)
Duitsland - leerlingenvervoer Onderwijswet: recht op leerlingenvervoer naar dichtstbijzijnde school van gewenste schooltype, indien: • •
afstand school > 2km bij basisonderwijs en > 3km bij voortgezet onderwijs en/ of: leerling heeft fysieke danwel cognitieve beperking (taxibus). geschat aantal leerlingen speciaal onderwijs: 340.000
Deelstaten verantwoordelijk voor leerlingenvervoer. Gemeenten organiseren leerlingenvervoer (gratis of gereduceerd tarief), veelal met reguliere bussen. • • •
sommige deelstaten bieden vergoeding of gereduceerd tarief voor gebruik van OV naar school bij alternatieve schoolkeuze. soms wordt een schoolbus voor specifieke school opgezet. in gebieden zonder OV zijn leerlingen veelal aangewezen op de auto.
Duitsland - leerlingenvervoer Knelpunten: Opheffen Volksshule en inzet op grote scholen heeft geleid tot jaarlijks miljarden Marken extra kosten voor schoolvervoer: • •
kleine scholen daarna met rust gelaten; aanleg fietspaden om schoolvervoer (bussen) te beperken. schoolvervoer veelal getransformeerd tot OV.
Zorgen over veiligheid reguliere bussen (gebrek veiligheidsgordels e.d.) en veiligheid bushaltes. Schoolbus wordt in toenemende mate (weer) ingezet, mede als instrument om leerlingen naar scholen te trekken.
Totaalbeeld
Nederland
Vlaanderen
Verenigd Koninkrijk
Zweden
Duitsland
Onderwijsplichtige leeftijd
5
6
5
7
6
Secundair onderwijs Vrij onderwijsaanbod Vrije schoolkeuze Integrale school
12 ja ja Ja en nee
12 ja ja nee
11 ja Ja, maar ja
12 ja ja Ja
10 Ja, maar nee ja en nee
Leerlingenvervoer Collectief vervoer (BO)
79.000
38.000
240.000
25.000
340.000 (?)
Onderwijssysteem
Buitenland: meeste leerlingenvervoer met OV kosten/ veiligheid Nederlandse situatie zo slecht nog niet!
