Leerlijn Waddenzeeschool Voortgezet onderwijs

Leerlijn Waddenzeeschool

Voortgezet onderwijs

Algemene doelen Waddenzeeschool • Zoveel mogelijk scholieren in aanraking brengen met het Waddengebied, zowel op school als op het wad, om zo het draagvlak voor het behoud van de Waddenzee te vergroten. • De toekomstige generatie bewustmaken van de Waddenzee als international natuurgebied dat de moeite waard is om te beschermen. • Leerlingen leren over het ontstaan van het waddengebied, de bijzondere natuurwaarden, ontwikkeling van het landschap en de rol van de mens daarin. • Bij het veldwerk staan actieve werkvormen centraal, het gaat er niet om dat de educatief medewerker zijn/haar kennis overbrengt, maar dat de leerlingen het wad beleven en geprikkeld worden om er meer over te leren, dan pas kan de educatief medewerker gericht kennis aanbieden. Daarbij verschilt de aanpak per doelgroep. • Er komt een doorlopende leerlijn voor de Waddenzeeschool waarbij er gekeken wordt naar een inhoudelijke én didactische leerlijn opbouw. Bij de jongste groepen in het basisonderwijs zal het accent meer liggen op ontdekking en verwondering, bij de bovenbouw van het voortgezet onderwijs zal meer nadruk liggen op ecologische principes en eigen onderzoek.

Algemene uitgangspunten waddenzeeschool • Voor elke doelgroep binnen het onderwijs wordt een passend educatief programma ontwikkeld, bestaand uit lesmateriaal dat op de scholen zelf gebruikt kan worden en een bijbehorend veldwerkaanbod dat op een van de waddeneilanden kan worden uitgevoerd. De educatieve programma’s sluiten aan bij de ontwikkelingsfase van kinderen. • De leerlingen maken in hun eigen klas kennis met de Waddenzeeschool en bereiden zich met de docent voor op het veldwerkdeel op een van de eilanden. • De leerstof moet gemakkelijk in te passen zijn in de gewone schoolpraktijk, met keuzemogelijkheden in de activiteiten. In de activiteiten zijn er verbanden met andere vakken. • Voor de intermediairen (de docenten) worden trainingen aangeboden, zodat ze vertrouwd raken met de Waddenzeeschool en de mogelijkheden voor lessen op school en veldwerkprogramma’s op een van de waddeneilanden.

INHOUDSOPGAVE • Leerlijn VMBO 1e en 2e klas

2

3e en 4e klas

4

• Leerlijn HAVO/VWO 1e en 2e klas

6

3e en 4e klas

9

5e en 6e klas

12 1

Eerste en tweede klas VMBO Eerste en tweede klas VMBO Algemene didactiek; vaardigheden & houdingen Vaardigheden: • vragen stellen • Motorische ontwikkeling is belangrijk

Houding: • alles is met elkaar verbonden • nieuwsgierig naar achtergronden/ hoe dingen zitten • eigen gevoel/ houding t.o.v. de natuur verwoorden, en/of creatief verwerken • dichtbij eigen leefwereld en eigen persoon houden • bewust worden van eigen rol/ invloed op de omgeving. • speelse natuurbeleving, natuur helpen • verband leggen met beroepskeuze

Algemene inhouden

Uitgewerkte ‘wadinhouden’

Eenvoudige verbanden zien, onderzoek doen aan en eigen invloed op:

Planten

• Strand

• Aanpassingen van planten: drijfblazen; zouthuishouding

Aanpassing door drijfblazen. Veel microscopisch kleine algen in

• Ordening: Onderscheid algen van dieren en landplanten:

zee. Er zijn plantjes die bewegen en dieren die vastzitten.

geen wortels, stengel, blad en vaatbundels; bladgroen en

• Duin

fotosynthese.

Door wortels wordt duin vastgehouden. Met lopen door duin, loop je als het ware door de tijd, van “jonge” vegetatie naar “oude” vegetatie.

• Wad De viltlaag op het wad bevat zeer veel kleine plantjes. Vooral bij droogvallende bodem veel fotosynthese en algengroei.

• Kwelder Zouthuishouding en aanpassingen aan zout milieu (zoutuitscheiding, groeivorm, bloemen op stengel).

Dieren

• Strand

• Aanpassingen

Aanpassingen van planten en dieren aan het mariene milieu:

• Biodiversiteit

- schelpdieren: voedingssystemen; spieren; uitwendig skelet.

• Ordening

Ademhaling rechstreeks via de huid. - kreeftachtigen: voortplanting; ademhaling via tracheeën/kieuwen; voedingssysteem; zintuigen; uitwendig skelet - Kwallen: voeding, voortbeweging; voortplanting. Hoog percentage diersoorten en groot aantal rijken in het zoute milieu. Voorbeeldsoorten noemen: geleedpotigen (kreeftachtigen); wormen (wadpier, zeeduizendpoot); stekelhuigen (zeesterren en zeeegels); holtedieren (anemonen en kwallen); sponzen; weekdieren etc.

2

• Duin Vogels en hun gedrag; insekten, aanpassingen en hun leefomgeving.

• Wad Aanpassingen van planten en dieren aan het mariene milieu: - schelpdieren: voedingssystemen; spieren; uitwendig skelet - Wormen: voedingssysteem; leefwijze

• Kwelder Gele weidemier, steurgarnaal, vogels.

Niet-levende natuur

• Strand

• Vervuiling

Herkomst vuil; afbreekbaarheid; schadelijkheid.

• Abiotische factoren: zout, zoet, temperatuur, nat/droog, kalkrijk.

Vloedlijn

• Getij

Wat maakt de zee zout. Waterkringloop.

• Werken met zoekkaarten, determineren.

• Duin

• Kringloop water, zuurstof en koolstofdioxide.

Noord/zuid helling; kalkrijke duinen; natte duinvalleien. Duinafslag; zandtoevoer, natuurlijk en suppletie.

• Wad Slikrijk/ zanderig wad; afwisseling zou/zoet; eb/vloed; warm/koud.

• Kwelder Zout en zoet. Hoogteverschillen in het landschap. Verschil in bodemstructuur.

Ecologie

• Strand

• Voedselketen, voedselweb

Voedselketen/web van alg tot zeehond/vogel/mens/krab

• Ophoping van gif

Ophoging strand en duin. Effecten van suppletie

• Effecten veranderend klimaat

Nieuwe soorten in zee. Accumulatie/ophoping van gif in voedselketen.

• Duin Primaire en secundaire duinvallei. Opeenvolging van vegetatietypen.

• Wad Voedselketen van alg (benthos) naar vis/vogel.

• Kwelder Effect zeespiegelstijging op zonering in kweldervegetatie.

Mensen

• Strand

• Gebruiksfunctie natuur

Recreatie en visserij. Gebruiksfunctie van de zee: brandstoffen,

• Verstoring van de natuur

transport, voeding.

• Maakbaarheid van de natuur

• Duin

• Eigen handelen van de leerlingen

Duin als beschermer. Duin als waterzuiveraar. Duin als

• Beleving van de natuur

speelplaats.

• Natuurbeheer

• Wad Effecten wadlopen; varen en droogvallen op vogels, zeehonden. Effecten visserij op de bodem. effecten gaswinning.

• Kwelder Maakbaarheid van de natuur, inpolderen of niet.

3

Derde en vierde klas VMBO Derde en vierde klas VMBO Algemene didactiek; vaardigheden & houdingen Vaardigheden: • vragen stellen • Motorische ontwikkeling is belangrijk

Houding: • alles is met elkaar verbonden • nieuwsgierig naar achtergronden/ hoe dingen zitten • eigen gevoel/ houding t.o.v. de natuur verwoorden, en/of creatief verwerken • dichtbij eigen leefwereld en eigen persoon houden • bewust worden van eigen rol/ invloed op de omgeving. • speelse natuurbeleving, natuur helpen • verband leggen met beroepskeuze

Algemene inhouden


Oorzakelijke verbanden zien, onderzoek doen aan en invloed van de mens op:

Planten

• Strand

• Aanpassingen van planten: drijfblazen;

Aanpassing door drijfblazen. Veel microscopisch kleine algen in

zouthuishouding. Zelfregulatie.

zee. Er zijn plantjes die bewegen en dieren die vastzitten.

• Osmose

• Duin

• Ordening: Onderscheid algen van dieren en

Door wortels wordt duin vastgehouden. Met lopen door duin, loop

landplanten: geen wortels, stengel, blad en

je als het ware door de tijd, van “jonge” vegetatie naar “oude”

vaatbundels; bladgroen en fotosynthese.

vegetatie.

• Begrippen: benthos, fytoplankton.


• Kwelder Zouthuishouding en aanpassingen aan zout milieu (zoutuitscheiding, groeivorm, bloemen op stengel). Osmose is een belangrijk biologisch proces waar de planten rekening mee moeten houden.

Dieren

• Strand

• Aanpassingen/ zelfregulatie


• Biodiversiteit


• Geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting

Ademhaling rechtstreeks via de huid.

• Ordening

Uitwendige bevruchting: geslachtelijk.

• Begrip: zooplankton

- kreeftachtigen: voortplanting; ademhaling via tracheeën/ kieuwen; voedingssysteem; zintuigen; uitwendig skelet - Kwallen: voeding, voortbeweging; ongeslachtelijke voortplanting. Hoog percentage diersoorten en groot aantal rijken in het zoute milieu. Voorbeeldsoorten noemen: geleedpotigen (kreeftachtigen); wormen (wadpier, zeeduizendpoot); stekelhuigen (zeesterren en zeeegels); holtedieren (anemonen en kwallen); sponzen; weekdieren etc.

4




Niet-levende natuur

• Strand

• Vervuiling

Herkomst vuil; afbreekbaarheid; schadelijkheid. Vloedlijn

• Abiotische factoren: zout, zoet, temperatuur, nat/droog,


kalkrijk. Voedselrijkdom.

• Duin

• Getij

Noord/zuid helling; kalkrijke duinen; natte duinvalleien.


Duinafslag; zandtoevoer, natuurlijk en suppletie.



• Kwelder Zout en zoet. Hoogteverschillen in het landschap.

Ecologie

• Strand




Ophoging strand en duin. Effecten van suppletie Nieuwe soorten in


zee.

• Evenwicht in een systeem

Accumulatie/ophoping va gif in voedselketen.

• Dynamiek in een systeem


• Wad Voedselketen van alg naar vis/vogel. Het is lastig om voorspellingen te doen over bodemdaling, zeespiegelrijzing en effecten op de Waddenzee.


Mensen

• Strand


Recreatie en visserij. Gebruiksfunctie van de zee: brandstoffen,


transport, voeding.


• Duin


Duin als beschermer. Duin als waterzuiveraar. Duin als speelplaats.


• Wad

• Natuurbeheer

Effecten wadlopen; varen en droogvallen op vogels, zeehonden. Effecten visserij op de bodem. effecten gaswinning. Wad als ontspanningsgebied.


• Anders Agrarisch; recreatie, bewoning.

5

Eerste en tweede klas HAVO/VWO Eerste en tweede klas HAVO/VWO Algemene didactiek; vaardigheden & houdingen Vaardigheden: • vragen stellen • informatie opzoeken • resultaten noteren en verwerken begin van abstracter denken • Motorische ontwikkeling is belangrijk

Houding: • alles is met elkaar verbonden • nieuwsgierig naar achtergronden/ hoe dingen zitten • eigen gevoel/ houding t.o.v. de natuur verwoorden, en/of creatief verwerken • dichtbij eigen leefwereld en eigen persoon houden • Bewust worden van eigen rol/ invloed op de omgeving. • Speelse natuurbeleving, natuur helpen • Duurzaamheid

Algemene inhouden


Eenvoudige verbanden zien, onderzoek doen aan en eigen invloed op:

Planten

• Strand

• Aanpassingen van planten: drijfblazen; zouthuishouding

Aanpassing door drijfblazen. Veel microscopisch kleine algen


in zee. Er zijn plantjes die bewegen en dieren die vastzitten.


• Duin

fotosynthese.

Door wortels wordt duin vastgehouden. Met lopen door duin, loop je als het ware door de tijd, van “jonge” vegetatie naar “oude” vegetatie.


• Kwelder Zouthuishouding en aanpassingen aan zout milieu (zoutuitscheiding, groeivorm, bloemen op stengel).

Dieren

• Strand

• Aanpassingen

Aanpassingen van dieren aan het mariene milieu:

• Ordening en ordeningscriteria: symmetrie, skelet, aantal poten,

- schelpdieren: voedingssystemen; spieren; uitwendig

• Biodiversiteit

skelet. Ademhaling rechtstreeks via de huid. Uitwendige bevruchting: geslachtelijk. - kreeftachtigen: voortplanting; ademhaling via tracheeën/ kieuwen; voedingssysteem; zintuigen; uitwendig skelet - Kwallen: voeding, voortbeweging; ongeslachtelijke voortplanting. - Hoog percentage diersoorten en groot aantal rijken in het zoute milieu. Voorbeeldsoorten noemen: geleedpotigen (kreeftachtigen); wormen (wadpier, zeeduizendpoot); stekelhuigen (zeesterren en zeeegels);

6

holtedieren (anemonen en kwallen); sponzen; weekdieren etc.


• Wad Aanpassingen van planten en dieren aan het mariene milieu: - weekdieren: voedingssystemen; spieren; uitwendig skelet - Wormen: voedingssysteem; leefwijze


Niet-levende natuur

• Strand

• Vervuiling

Herkomst vuil; afbreekbaarheid; schadelijkheid. Vloedlijn.

• Abiotische factoren: zout, zoet, temperatuur, nat/droog, kalkrijk.


• Getij

• Duin







Ecologie

• Strand





• Energiestroom

Nieuwe soorten in zee. Energiestroom door de voedselketen.


Accumulatie/ophoping van gif in voedselketen.


• Wad Voedselketen van alg (benthos) naar vis/vogel. Energiestroom door de voedsleketen.


Mensen

• Strand


Recreatie en visserij. Gebruiksfunctie van de zee:


brandstoffen, transport, voeding.


• Duin




speelplaats.

• Natuurbeheer

• Wad Effecten wadlopen; varen en droogvallen op vogels, zeehonden. Effecten visserij op de bodem. effecten gaswinning. Wad als ontspanningsgebied.


• Anders Agrarisch; recreatie, bewoning. 7

Derde en vierde klas HAVO/VWO Derde en vierde klas HAVO/VWO Algemene didactiek; vaardigheden & houdingen Vaardigheden: • abstracter denken • eenvoudige onderzoeksvragen stellen • zelf antwoorden bedenken • abstracte verbanden begrijpen en • verbanden leggen oorzaak-gevolg

Houding: • kunnen inleven in ideeën van anderen uit de peergroup en daarvover kunnen uitwisselen. • bewust worden van invloed van anderen uit de directe omgeving op de natuur. • natuur als ontspanplek (rust en activiteit (survival)). • onderwerpen uit leefwereld, beroepswereld en (toepassings) wetenschappelijke contexten. • Verschil in leerstijlen wordt duidelijker. • Sterk rechtvaardigheidsgevoel. • Op zoek naar grenzen.

Algemene inhouden


Eenvoudige verbanden zien, onderzoek doen aan en invloed van de mens op:

Planten

• Strand

• Aanpassingen van planten: drijfblazen; zouthuishouding.

Aanpassing door drijfblazen. Veel microscopisch kleine algen

• Osmose

in zee. Er zijn plantjes die bewegen en dieren die vastzitten.


• Duin


Door wortels wordt duin vastgehouden. Met lopen door duin,

fotosynthese.

loop je als het ware door de tijd, van “jonge” vegetatie naar


“oude” vegetatie.



Dieren

• Strand

• Aanpassingen


• Biodiversiteit




• Ordening



- kreeftachtigen: voortplanting; ademhaling via tracheeën/ kieuwen; voedingssysteem; zintuigen; uitwendig skelet

8

- Kwallen: voeding, voortbeweging; ongeslachtelijke voortplanting. Hoog percentage diersoorten en groot aantal rijken in het zoute milieu. Voorbeeldsoorten noemen: geleedpotigen (kreeftachtigen); wormen (wadpier, zeeduizendpoot); stekelhuigen (zeesterren en zeeegels); holtedieren (anemonen en kwallen); sponzen; weekdieren etc.




Niet-levende natuur

• Strand

• Vervuiling



Vloedlijn



• Getij

• Duin







Ecologie

• Strand






Nieuwe soorten in zee.

• Begrippen: microklimaat; nis/niche; biotoop; dynamiek;

Onderscheid tussen bodembewoners, pelagische soorten

successie, competitie

en oppervlakte soorten. Al het organisch materiaal regent

• Gelaagde systemen in de zee.

uiteindelijk op de bodem. Accumulatie/ophoping va gif in voedselketen.

• Duin Primaire en secundaire duinvallei. Opeenvolging van vegetatietypen. Successie in de duinen. Microklimaten in de duinen.

• Wad Voedselketen van alg (benthos) naar vis/vogel. Het is lastig om voorspellingen te doen over bodemdaling, zeespiegelrijzing en effecten op de Waddenzee. Niches in het wadsysteem.

9

• Kwelder Effect zeespiegelstijging op zonering in kweldervegetatie. Niches als zones in de vegetatie te herkennen.

Mensen

• Strand






• Duin




speelplaats.

• Natuurbeheer

• Wad Effecten wadlopen; varen en droogvallen op vogels, zeehonden. Effecten visserij op de bodem. effecten gaswinning. Wad als gebied om tot rust te komen.



10

Vijfde en Zesde klas HAVO/VWO Vijfde en Zesde klas HAVO/VWO Algemene didactiek; vaardigheden & houdingen Vaardigheden: • Complexe, gerichte, onderzoeksvragen stellen • Eigen antwoorden vergelijken met theorieën • Eigen theorieën van anderen verwoorden. • Complexe abstracte verbanden bedenken • Reflecteren

Houding: • Inleven in ideeën en belevingen van andere groepen. • Bewust worden van de invloed van andere groepen op de natuur. • Bewust worden van de eigen invloed op anderen. • Bewust worden van de esthetische en intrinsieke waarde van de natuur • Natuur als langdurige recreatieplek: sport, vakantie. • Zingeving mens en natuur • Interesse voor eigen omgeving, beroepsomgeving en (toepassings en fundamentele) wetenschappelijke contexten.

Algemene inhouden


Oorzakelijke verbanden zien, onderzoek doen aan en invloed van de mens op:

Planten

• Strand

• Aanpassingen van planten: drijfblazen; zouthuishouding.

Aanpassing door drijfblazen, oppervlaktevergroting en

• Osmose

beweging. Veel microscopisch kleine algen in zee. Er zijn


plantjes die bewegen en dieren die vastzitten.


• Duin

fotosynthese.

Door wortels wordt duin vastgehouden. Met lopen door duin,


loop je als het ware door de tijd, van “jonge” vegetatie naar “oude” vegetatie.



Dieren

• Strand:

• Aanpassingen/zelfregulatie


• Biodiversiteit

- weekdieren: voedingssystemen; spieren; uitwendig skelet.



• Ordening



- geleedpotigen: voortplanting; ademhaling via tracheeën/ kieuwen; voedingssysteem; zintuigen; uitwendig skelet 11

- holtedieren: voeding, voortbeweging; ongeslachtelijke voortplanting. Hoog percentage diersoorten en groot aantal rijken in het zoute milieu. Voorbeeldsoorten noemen: geleedpotigen (kreeftachtigen); wormen (wadpier, zeeduizendpoot); stekelhuigen (zeesterren en zeeegels); holtedieren (anemonen en kwallen); sponzen; weekdieren etc.


• Wad Aanpassingen van planten en dieren aan het mariene milieu: - weekdieren: voedingssystemen; spieren; uitwendig skelet - Wormen: voedingssysteem; leefwijze


Niet-levende natuur

• Strand

• Vervuiling



Vloedlijn



• Getij

• Duin



• Kringloop water, zuurstof en koolstofdioxide. Stikstof?


• Wad Slikrijk/ zanderig wad; afwisseling zou/zoet; eb/vloed; warm/ koud.


Ecologie

• Strand

• Voedselketen, voedselweb, voedselpiramide


• Accumulatie/ Ophoping van gif



Nieuwe soorten in zee.

• Begrippen: microklimaat; nis/niche; biotoop; dynamiek;

Onderscheid tussen bodembewoners, pelagische soorten

successie, competitie

en oppervlakte soorten. Al het organisch materiaal regent

• Gelaagde systemen in de zee.

uiteindelijk op de bodem. Accumulatie/ophoping van gif in voedselketen.

• Duin Primaire en secundaire duinvallei. Opeenvolging van vegetatietypen. Successie in de duinen. Microklimaten en niches in de duinen.

• Wad Voedselketen van alg (benthos) naar vis/vogel. Het is lastig om voorspellingen te doen over bodemdaling, zeespiegelrijzing en effecten op de Waddenzee. Microklimaten en niches in het wadsysteem.

12

• Kwelder Effect zeespiegelstijging op zonering in kweldervegetatie. Niches als zones in de vegetatie te herkennen.

Mensen

• Strand






• Duin




speelplaats.

• Complexere ecologische beheersvragen

• Wad Effecten wadlopen; varen en droogvallen op vogels, zeehonden. Effecten visserij op de bodem. effecten gaswinning. Wad als gebied om tot rust te komen.



13

Leerlijn Waddenzeeschool Voortgezet onderwijs

Recommend Documents