Referentieprojecten Voortgezet Onderwijs

Referentieprojecten Voortgezet Onderwijs maart 2013

INHOUDSOPGAVE 1.

WERKWIJZE M3V

3

2.

SUCCESFACTOREN IN ONDERWIJSHUISVESTING

4

3.

DEN HAAG, WATERINGSVELDCOLLEGE

6

4.

HEERHUGOWAARD, DE POLSSTOK – HUYGENS COLLEGE

10

DEN HAAG, PRAKTIJKONDERWIJS ESLOO

11

6.

BILTHOVEN, DE WERKPLAATS

15

7.

RAALTE, CARMEL COLLEGE SALLAND

18

8.

VEENENDAAL, CSV EN ROC A12

19

9.

ALMERE, ARTE COLLEGE

23

10. WINTERSWIJK, DE DRIEMARK

26

11. STICHTING CARMELCOLLEGE MENUKAART ONDERWIJSHUISVESTING

28

12. REFERENTIEOVERZICHT

35

5.

Referenties Voortgezet Onderwijs | © M3V Adviespartners

2

1. WERKWIJZE M3V

stap 1

x A nu

B morgen

C toekomst stap 2


3

2. SUCCESFACTOREN IN ONDERWIJSHUISVESTING


4

SUCCESFACTOREN IN ONDERWIJSHUISVESTING: 

Gezamenlijke visie gemeente en schoolbesturen op betekenis en inhoud van het onderwijs in de gemeente



Samenwerking tussen scholen / schoolbesturen; gezamenlijk optrekken schoolbesturen (o.a. onderling bespreken en oplossen van de individuele belangen van de scholen)



Partnerschappen: gemeente en school, school – school en school/gemeente – derden



Financiële participatie scholen niet doorslaggevend, maar helpt wel: o verschil tussen investering en middelen wordt kleiner o eigen verantwoording scholen doet (moreel) beroep op gemeente niet achter te blijven extra te investeren



Beleidsvoerend vermogen gemeente (ambtelijk): politieke sensitiviteit, proactief, leggen van verbindingen e.d. Zorg voor goede lokale context waarin de besluitvorming over huisvesting op goede en afgewogen wijze tot stand komt



Ondernemende scholen (management): ondernemende managementvaardigheden, lobbyen bij politiek en bedrijfsleven (strategische managementkwaliteiten i.p.v. passen op de winkel).



Goede besluitvormingsprocessen gericht op draagvlakcreatie bij alle partijen op inhoudelijk en financieel niveau


DE VIJF HOOFDREGELS: 

Het belang van visie



De som van samenhang



De kracht van consistentie



De meerwaarde van partnerschap



De noodzaak van vertrouwen

Onderzoek uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van OCW.

5

3. DEN HAAG, WATERINGSVELD COLLEGE

•

er minder rooster en minder gescheiden vakken zijn, er minder klassikaal wordt lesgegeven

Wateringsveld College is onderdeel van de scholengemeenschap Den Haag Zuid West, voorheen Terra College geheten. De school is gehuisvest in Wateringse Veld, een Vinexlocatie in de gemeente Den Haag. Het College biedt vwo (atheneum en tweetalig onderwijs: tto), havo en vmbo-tl+ (“havo-kans-klas”).

VRAAGSTELLING M3V adviespartners heeft samen met de directie en een vertegenwoordiging van de docenten het onderwijsconcept, het huisvestingsconcept, programma van eisen voor het nieuwe gebouw in Wateringse Veld ontwikkeld. Tevens heeft M3V de architectenselectie begeleid. Ook heeft M3V het concept ontwikkeld voor het bewegingsonderwijs van de school. Op basis van een nieuwe visie op sport en bewegen is een andere ruimtelijke invulling gegeven aan de sportfaciliteiten. De school is gebouwd voor circa 1.350 leerlingen en is ongeveer 10.000 m2 groot. Daarnaast beschikt de school over een grote sportaccommodatie van zo’n 1.380 m2.

•

er meer projectmatig en modulair gewerkt wordt

•

er differentiatie in werkvormen en groepsgroottes gehanteerd worden

•

de groepssamenstelling gedifferentieerder is

•

er een grotere behoefte is aan individuele werkplekken en multifunctionele werkomgevingen waar met kleine groepjes gewerkt kan worden

•

ICT en multimedia het onderwijsproces ondersteunen

•

de relatie met de omgeving c.q. buitenwereld versterkt wordt

•

de leeromgeving prettig is en een veilige sfeer uitademt

Op sport en bewegen profileert Wateringsveld College als sportieve school. In het bewegingsonderwijs is plaats voor de volgende thema’s: 1. 2.

huisvesting veel aandacht besteed aan interactie en samenwerking tussen de

confrontatie met een ander individu. Te denken is in dit verband aan fitness, judo, etc. 3.

expressie en presentatie.

het programma van eisen is ook aangegrepen om de samenwerking tussen de en docenten uit de verschillende scholen heeft dit plaatsgevonden. Met het management en de projectgroep is een onderwijsconcept en huisvestingsvisie ontwikkeld met de volgende kenmerken: •

docent en leerling in een andere relatie met elkaar staan; minder doceren, meer begeleiden

•

de leerling meer zelfverantwoordelijk is voor leerproces; eigen route en regie

Ruimtelijk bewegen (ik en de omgeving): het bewegen van de leerling zelf en in relatie tot de ander en de fysieke omgeving. Bijvoorbeeld dans, drama,

betrokken scholen. De ontwikkeling van het onderwijs- en huisvestingsconcept en fusiescholen te stimuleren. Door interactieve werkbijeenkomsten met management

Fysieke ontwikkeling (individu): leerlingen die bezig willen zijn met de – fysieke – persoonlijke ontwikkeling. Hierin staat het individu meer centraal (alleen of in

AANPAK Omdat sprake was van een fusieschool is in het ontwikkelingstraject van de nieuwe

Samenwerken/groepsdynamiek/(samen-)spel. Te denken is in dit verband aan volleybal en basketbal dan wel andere spelvormen

Belangrijk in het bewegingsonderwijs van de school zijn de volgende aspecten: •

plezier in sport en bewegen voor iedereen

•

fysieke groei van leerlingen

•

ontwikkeling van sociale vaardigheden en samenwerking

•

omgaan met regels, prestaties (topprestaties) en beperkingen

•

oriëntatie op sporten, spelvormen en bewegingsvormen uit diverse culturen

•

actieve (zelf doen) en passieve (kijken) beleving van sport

•

gezonde inrichting van de school o.a. tot uitdrukking komend in ergonomisch verantwoord meubilair, werkplekken en gezond eten


6


7


8


9

4. HEERHUGOWAARD, DE POLSSTOK - HUYGENS COLLEGE Opstellen van eisen

functioneel

en

ruimtelijk

programma

Op basis van de rapportage kan een architect geselecteerd worden die meteen aan de slag kan met de vertaling naar een eerste schetsontwerp.

Werkwijze De Polsstok is een school voor praktijkonderwijs in Heerhugowaard. Onder het zelfde bestuur (Stichting Openbaar Voortgezet Onderwijs) valt het Huygens College in Heerhugowaard. Het plan is opgevat een school te realiseren voor De Polsstok en de Basis- en Kaderberoepsgerichte opleidingen van het VMBO van het Huygens College. Een geweldige kans om leerlingen van beide scholen optimaal de gelegenheid te geven zich samen te ontwikkelen en gezamenlijke voorzieningen te bieden die het beste in hen naar boven haalt.

Het team van de Polsstok en het Huygens hebben elkaar ontmoet tijdens de eerste studiedag waarin we interactief aan de slag zijn gegaan en de kaders van de nieuwbouw hebben neergezet. Tijdens deze studiedag c.q. workshop is de slogan voor de nieuwe school ontstaan: “Zelfbewust op weg”. Met een kleine projectgroep zijn in twee daaropvolgende bijeenkomsten de kaders van de studiedag uitgewerkt in toekomstscenario’s, is de samenwerking benoemd en het programma van eisen opgesteld.

Het resultaat Het resultaat is een concept dat als vanzelf leidt tot samenwerking en tevens kansen en uitdagingen biedt aan de leerlingen. Onderwijskundig is het een vooruitstrevend concept dat vooruitloopt op de wetgeving “Passend Onderwijs”. In de nieuwbouw staat de praktijk, “het doen” centraal. Het actief bezig zijn met een vak en beroep is zichtbaar zowel van buitenaf als vanuit het centrale hart van de school.

Reactie opdrachtgever Vraagstelling

"Wij hebben gezocht naar een partner die onze innovatieve plannen en visie kon omzetten in concrete vertalingen naar ruimtebehoeftes. M3V heeft haar beloftes in

M3V adviespartners is gevraagd ondersteuning te bieden bij het tot stand komen van

die zin waargemaakt: ideeën werden mogelijkheden en alle collega’s werden

een functioneel en ruimtelijk programma van eisen, dat gebaseerd is op de

gebruikers van het nieuwe gebouw! In een precair traject waarin de teams van beide

onderwijsvisie en het onderwijsconcept van beide scholen. De praktijk, “het doen”

scholen elkaar voor het eerst ontmoeten is M3V in staat geweest een voedingsbodem

staat daarbij centraal. De locatie (vlakbij het station en tegenover het ROC) nodigt uit

voor eenheid te organiseren. In een ontspannen sfeer, met aandacht voor ieders

tot samenwerking met het ROC en biedt ook kansen voor stages en praktijk in “het

inbreng, hebben we samen een prima resultaat geboekt."

echt”.

Dhr. M. Nuchelmans, directeur de Polsstok


10

5. DEN HAAG, ESLOO PRAKTIJKONDERWIJS Van één docent op één groep voor alle lessen het hele jaar door, naar teamgericht werken en vakspecialistisch onderwijs.

het onderwijs. Er is een echte woning met keuken, woon-, slaap- en badkamer om met kleine groepen te werken aan zelfredzaamheid. De bovenbouw heeft 4 (en de mogelijkheid van een 5e) volwaardige en voor omwonenden geopende bedrijven waarin zij onder sterke begeleiding lerend kennismaken met alle facetten van de

Het fenomeen praktijkscholen is relatief jong, maar juist daarom ook volop in

bedrijfsvoering per bedrijf.

ontwikkeling. Esloo Praktijkonderwijs is een vernieuwend voorbeeld. Er is bewust gekozen voor een juist-niet-schools concept. Echte bedrijven voor de arbeidstoeleiding, docententeams in huiskamersettings voor algemeen vormend onderwijs. Geen klaslokalen, maar ruimtelijke units waarin 3 stamgroepen met een docententeam aan de slag zijn. Voor de bovenbouw een fietsenmakerij (in samenwerking met een grote nabijgelegen fietsenwinkel), een kledingwinkel, een plantenzaak en een copyshop. Bedrijven door leerlingen en hun docenten gerund, die de hele dag open zijn voor de buurtbewoners.

Vraagstelling

Reactie opdrachtgever "De tekst van M3V is waar en niet waar. Eigenlijk heeft M3V veel beter werk geleverd dan ze hier opschrijft maar ik kan me voorstellen dat ze door dat te verwoorden voor veel scholen een stap te ver gaat. Ik vind dat ik die stap wel behoor te zetten omdat ik M3V alleen dan recht doe. Vandaar deze wat uitvoerige reactie. Esloo Onderwijsgroep heeft een traditie omdat zij zich altijd uitvoerig bezig heeft gehouden met de nieuwbouw van haar scholen. Het onderwijs is immers sterk in ontwikkeling. Zowel het onderwijsleerproces staat ter discussie (weten wij wel alle

De omslag was groot. Het proces van ontwikkeling met draagvlak vroeg om rust. In

kwaliteiten uit onze leerlingen te halen met het bestaande onderwijsleerproces of is er

meerdere workshops, met soms lange pauzes om resultaten te laten bezinken, is

vernieuwing nodig?) als de relatie tussen de school en de omgeving (denk bijvoorbeeld

samen met het voltallig team het onderwijsconcept ontwikkeld. Gaandeweg het

aan de brede buurtschool). Intussen worden er nog steeds scholen gebouwd als was

proces kwamen daar de ruimtelijke beelden bij. In de oude school werden

het begin vorige eeuw: een rits lokalen achter elkaar waar eigenlijk alleen het

aanpassingen gedaan om learning-on-the-job ervaringen op te doen. M3V werd aan

traditionele onderwijsleerproces (het voortdurend zenden van ‘kennis’ van een docent

de architect (Topos Architecten) gekoppeld om het ruimtelijk concept met hen door

naar een groep leerlingen) wordt gefaciliteerd, terwijl om de school een groot hek

te vertalen naar een ontwerp dat een perfecte weerslag is van de beoogde ambitie.

wordt geplaatst zodat de samenleving fysiek wordt buitengesloten (of zodat de

Elisabeth van Elsen (tegenwoordig medewerker van M3V) begeleidde het team in de

school zich aan leerlingen als een soort ‘gevangenis’ manifesteert. Het bouwen van

aanloop naar de huisvesting in de onderwijskundige omslag.

traditionele schoolgebouwen beperkt de mogelijkheden van scholen om zich naar een andere toekomst van leren te ontwikkelen, terwijl het ook goed mogelijk is dat nieuwe

Aanpak

schoolgebouwen veranderingen in het bestaande onderwijs concept faciliteren. En

Het resultaat is een concept waarin voor de onderbouw per unit van 3 à 4

Esloo kiest (u zult het begrijpen) ervoor om het gesprek over de fundamenten van het

stamgroepen een leerdomein is gecreëerd bestaande uit een leerplein en per

onderwijs te voeren met het personeel op het moment dat er sprake is van

stamgroep een huiskamer. Een docententeam verzorgt als groep in samenwerking

nieuwbouw. Een school is in 30 jaar afgeschreven maar het concept van de school zou zodanig moeten zijn dat het ook na 30 jaar nog volledig voldoet.


11

Voor de personeelsleden van een school betekent dit dat zij moeten leren over hun

aanvraag gedaan voor een speciale status van de wijk als 40+ wijk (een wijk direct

eigen schaduw heen te springen. Zij kennen alleen het onderwijs en het gebouw zoals

georganiseerd rond de krachtwijken), ik ben benoemd tot wijkregisseur en er zijn

het bestaat en zoals het altijd heeft bestaan, en het nieuwe gebouw moet wel van hen

talloze initiatieven genomen om de wijk uit de put te trekken. (zie www.laaknoord.nl).

zijn. Denken over een nieuw schoolgebouw betekent dus allereerst dat een school leert nadenken over haar toekomst en over de werkelijke waarden die zij wil

Aan de wieg van deze ontwikkelingen heeft M3V gestaan. Zij kan het werk niet alleen

overbrengen aan haar leerlingen.

doen want zij is natuurlijk aanvullend op de ambities van de instantie die haar kennis en vaardigheden wil benutten (in dit geval Esloo Onderwijsgroep). Maar zelfs in deze

Wij hebben ter ondersteuning van dit proces steeds gebruik gemaakt van de diensten

zeer ver gaande situatie is zij in staat geweest de agenda te zetten, partijen bij elkaar

van M3V en ik kan niet anders zeggen dan dat we daarmee heel veel resultaten hebben

te krijgen en een start te maken met het realiseren van datgene dat alleen nog maar

geboekt. Bij Esloo Praktijkonderwijs was onze analyse voorafgaand aan het nadenken

als een droom is geformuleerd.”

over een nieuw schoolgebouw en het inhuren van M3V dat onze leerlingen maar beperkte leercapaciteiten bezaten voor een groot deel het gevolg was van de sociale

Drs. Jaap Westbroek was lid van de Programmaraad Innovatie VO (durven, delen,

omstandigheden waarin de wijk verkeerde waar de school zou worden gebouwd en

doen) en directeur DISQ. Hij heeft de opdracht van de gemeente Den Haag en vier

waar velen van hen woonden. Esloo praktijkonderwijs school wilde de nieuwbouw

maatschappelijke partijen om in drie jaar tijd de wijk waar Esloo Praktijkondewrwijs

gebruiken om samen met haar leerlingen de sociale omstandigheden van de wijk aan

nu is gebouwd, uit het slop te trekken.

te pakken en de wijk op orde te krijgen. Geen geringe ambitie die wel handen en voeten gegeven moeten worden. M3V heeft dit proces begeleid op vier manieren: 1. De docenten hebben een onderwijsconcept ontwikkeld dat hieraan recht doet. 2. Er is een gebouw neergezet dat dit onderwijsconcept faciliteert. 3. Er zijn maatschappelijke partners gevonden in de wijk die deze ambitie ondersteunen. 4. De aanpak is zodanig geformuleerd dat er een incrementeel proces kan ontstaan, d.w.z. dat de tijd ervoor kan zorgen dat het concept zich verder gaat ontwikkelen. Resultaat is inmiddels volop geboekt en wordt de komende jaren alleen maar vergroot. 1. Het nieuwe schoolgebouw is een icoon voor de wijk, er vinden tal van wijkactiviteiten plaats, leerlingen zijn op vele manieren betrokken bij het ordentelijk maken van de wijk, de wijk is trots op de school. 2. De wijk die vanwege het feit dat zij deel uitmaakt van een groter stadsdeel dat net buiten de boot viel bij de krachtwijken, maar die bekend staat als het afvalputje van Den Haag, staat in het centrum van de gemeentelijke belangstelling: B&W heeft een Referenties Voortgezet Onderwijs | © M3V Adviespartners

12


13


14

6. BILTHOVEN, WERKPLAATS KINDERGEMEENSCHAP Gedachtegoed Kees Boeke herleeft

proces ging door toen de bouw al lang in handen lag van architect en aannemer. Het laat zien dat de aanpak van M3V meer in gang zet dan alleen een bouwproces. De

De Werkplaats Kindergemeenschap omvat een school voor basisonderwijs en een

school wordt gestimuleerd en geïnspireerd tot nadenken over en ontwikkelen van

school voor voortgezet onderwijs met vmbo-tl, havo en atheneum/gymnasium.

het eigen onderwijs. Daarbij horen ook de twijfels aan de juistheid van de met de

Beide scholen zijn gesticht door de onderwijsvernieuwer Kees Boeke en hebben

nieuwbouw ingeslagen weg. Tot slot is het uniek dat deze ontwikkeling van het

een onderwijsconcept dat gebaseerd is op zijn idealen.

onderwijs krachtig ondersteund werd door een experiment. In een deel van het oude gebouw werd de nieuwe leeromgeving met kleine ingrepen al gerealiseerd. Daar kon

Vraagstelling

geëxperimenteerd worden met de nieuwe werkwijze. Zo kon iedereen zien dat ‘het

Het voortgezet onderwijs was gehuisvest in een verouderd gebouw en kwam in

wèl kan’, nog voordat men dat in het nieuwe gebouw ging praktiseren.

aanmerking voor vervangende nieuwbouw op hetzelfde terrein. M3V werd in een

De aanpak van de nieuwbouw door de leiding en het team van de Werkplaats laat

vroeg stadium gevraagd om samen met de school het huisvestingsconcept te

zien dat nieuwe huisvesting voor de school veel meer kan betekenen dan bouwen

ontwikkelen vanuit de visie op het onderwijs.

alleen.

Door de vraag naar nieuwe huisvesting integraal te benaderen vanuit het onderwijsconcept en de daarbij passende onderwijsorganisatie, ontstond een uniek ontwerpen realisatieproces. Dit leidde niet alleen tot een prachtig, functioneel gebouw, maar

Reactie opdrachtgever

ook tot een krachtige impuls voor de ontwikkeling van het onderwijs zelf. "Toen wij de unieke kans kregen om voor het voortgezet onderwijs van de Werkplaats

Aanpak

een nieuw schoolgebouw neer te zetten wisten we als schoolleiding één ding zeker:

Uniek is dat de benadering vanuit het onderwijsconcept snel duidelijk maakte dat het

het gebouw voor de komende 40 jaar kan niet hetzelfde zijn als het gebouw van de

gedachtegoed van Kees Boeke in de loop van de tijd vervaagd was; de school was

afgelopen 40 jaar. Ook zou het een gebouw moeten worden dat recht doet aan de

een ‘gewone’ goede school voor voortgezet onderwijs geworden. De nieuwbouw

idealen van de oprichter: het moest het “Werkplaats-leren” mogelijk maken en

gaf een enorme kans om het onderwijsconcept nieuw leven in te blazen.

nieuwe impulsen geven. Maar op verschillende studiedagen kwamen wij, zelfs met

Ook uniek is dat het Designing Down proces dat M3V hanteert om synergie te laten

externe ondersteuning, met onze medewerkers niet verder dan hetzelfde gebouw als

ontstaan tussen onderwijs, organisatie en huisvesting, is uitgevoerd met alle

het oude, maar dan mooier en beter. Door de inzet van M3V hebben we dit kunnen

medewerkers en een grote vertegenwoordiging van leerlingen en ouders van de

doorbreken. Door het Designing Down proces en het denken in “groepsgrootte,

Werkplaats. Door intensief met het team in gesprek te blijven, zelfs tijdens drie

activiteiten en werkvormen” zijn we - begeleid door M3V - samen met onze

schoolbrede ‘heidagen’, kon het team zich voorbereiden op het werken in een

medewerkers tot een nieuw onderwijsconcept gekomen met een daarbij passende

nieuwe, meer bij het gedachtegoed van Kees Boeke passende, leeromgeving. Dit

huisvestingsvisie en huisvestingsconcept.


15

Het vroeg veel koersvastheid van de schoolleiding om in de gekozen richting door te gaan, maar samen met M3V en werkgroepen van medewerkers, leerlingen en ouders hebben we een Programma van Eisen gemaakt dat tot op de laatste vierkante meter de weerslag was van de nieuwe visie. Een zeer geslaagd proces. Na bijna vier jaar in de nieuwbouw durf ik te zeggen dat ook het resultaat aan de verwachting beantwoord. Door de nieuwe indeling van de ruimtes met de nadruk op domeinen en teamwerkplekken en de daarin aanwezige royale voorzieningen (instructielokalen met Activ Bord en open domeinruimte met één computer op drie leerlingen) en het werken in teams van leraren heeft de vernieuwing van ons onderwijs een enorme vlucht genomen. De Werkplaats is weer meer een werkplaats geworden. En dat wilden we met de nieuwbouw bereiken. Zonder M3v hadden wij dit niet voor elkaar gekregen!" Jos Heuer, plv. rector Werkplaats Kindergemeenschap


16


17

7. RAALTE, CARMEL COLLEGE SALLAND Onderwijskundige en bouwtechnische schouw havo/vwo-vestiging Carmel College Salland

Resultaat Een objectief document, met feiten over de huidige onderwijskundige en technische staat van de gebouwen. Met daarin gegevens over het onderwijs, de organisatie,

Vraagstelling

prognoses, gebouwgegevens (werkelijk gebruik gebouwen versus gewenst gebruik

In opdracht van de gemeente Raalte is een schouw gedaan van de havo/vwo-

van de gebouwen en mogelijkheden om dit te realiseren). Tevens zijn mogelijke

vestiging van het Carmel College Salland in Raalte. Dit om objectief te bepalen wat de

scenario’s in beeld gebracht. Zo ligt er een gedegen input voor verdere gesprekken

huidige onderwijskundige en technische staat van de twee gebouwen is. Vervolgens

tussen de gemeente en de school over de toekomst van de havo/vwo-vestiging.

zijn mogelijke toekomstscenario’s opgesteld, die samen met de uitkomsten van de schouw input vormen voor gezamenlijk overleg tussen de gemeente en de school

Reactie opdrachtgever

over de toekomst van de havo/vwo-vestiging.

“De gemeente Raalte en het Carmelcollege zijn tevreden met het door M3V ingestelde

Visie Kwalitatieve uitspraken over functionaliteit en flexibiliteit kunnen alleen gemaakt worden door onderwijsconcept, organisatieconcept en huisvesting integraal te benaderen. Immers, als het onderwijsconcept verandert, dan dienen organisatie en huisvesting aangepakt te worden, zodat beide het onderwijs maximaal ondersteunen.

Aanpak

onderzoek naar de bouwtechnische en onderwijskundige staat van de havo/vwogebouwen. Het eindrapport is duidelijk en inzichtelijk. Samen met de drie opgestelde scenario's hebben we een goede basis voor het verdere bestuurlijke overleg met het Carmelcollege.” Ben Neppelenbroek, Gemeente Raalte "De gesprekken tussen M3V en de schoolleiders over de onderwijskundige staat van het huidige gebouw waren voor ons zeer verhelderend. In de rapportage zijn de bevindingen en de eisen voor actueel en toekomstig onderwijs krachtig en duidelijk

Na deskresearch is gesproken met de schoolleiding over het onderwijsconcept, de

beschreven. Bovendien hebben de gesprekken ons geholpen in het denken over het

organisatie en de functionaliteit van de gebouwen. Zo ontstond een goed beeld van

ontwikkelingsproces “vernieuwd onderwijsconcept” en daaruit voortvloeiend een

het huidige onderwijs en ontwikkelingen die gaande zijn, de huidige en de gewenste

passende leeromgeving."

organisatie en de huidige huisvesting. Kleissen & Partners heeft de technische

Ingrid Hegeman, Sectordirecteur H/V, Carmel College Salland

schouw verzorgd. De gegevens zijn naast elkaar gelegd, waardoor een goed beeld ontstond over de (on)mogelijkheden van de gebouwen. Mogelijke aanpassingen en de kosten daarvan zijn op basis van kengetallen berekend. Om deze in perspectief te plaatsen, zijn ook de nieuwbouwkosten in beeld gebracht. Vervolgens zijn mogelijke scenario’s opgesteld, waarbij is ingegaan op de kosten en de voor- en nadelen van de diverse scenario’s.


18

8. VEENENDAAL, GEZAMENLIJK NIEUWBOUW CSV EN ROC A12 EEN

HUISVESTINGSCONCEPT VOOR EEN OP ONTWIKKELING GERICHT ONDERWIJSGEBOUW VRAAGSTELLING De Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal (CSV, beroepsgericht VMBO) en het ROC A12 realiseren een gezamenlijke nieuwbouw aan de Sportlaan in Veenendaal. ROC A12 wil met deze nieuwbouw voor ca. 800 deelnemers een breder ROC aanbod in Veenendaal realiseren dat wat betreft onderwijsconcept aansluit bij de vernieuwingen waar heel ROC A12 in Ede mee bezig is (competentiegericht onderwijs). Voor het CSV betekent het kwalitatief hoognodige vervangende nieuwbouw dat gelijktijdig een versterkt en vernieuwend beroepsonderwijs moet accommoderen en mogelijk maken. Gezamenlijk wil men vanuit twee schoolorganisaties in één gezamenlijke nieuwbouw een doorgaande leerlijn van beroepsonderwijs voor leerlingen van 12 tot 20 jaar (e.v.) realiseren. Uiteindelijk zou dit zelfs kunnen uitmonden in één organisatie in één gebouw. Veenendaal, Gezamenlijk nieuwbouw
CSV en ROC A12 De opdracht omvat: 

Verder uitwerken van de onderwijsvisie en onderwijsconcept en vertaling daarvan in een huisvestingsconcept en daarop gebaseerd Programma van Eisen.



Met het (basis-)huisvestingsconcept als uitgangspunt: het ontwikkelen van daarbinnen passende huisvestingsscenario’s op basis van diverse scenario’s van onderwijskundige ontwikkeling en samenwerking

Resultaat Een fantastisch onderwijsgebouw met een ogenschijnlijk eenvoudig gebouwontwerp (twee rechthoeken die schuin op elkaar staan, de overblijvende driehoeken zijn doorontwikkeld naar prachtige ruimtelijke atria). Door het technisch en functioneel ruimtelijk ontwerp is elke functie (onderwijs, bedrijf, kantoor, etc.) mogelijk en dus ook elke mogelijke ontwikkeling. Ruimten met hoge vrije hoogte en zeer weinig kolommen geven een sublieme ruimtelijke beleving. Een onderwijsgebouw waar elke vmbo- en roc-


leerling met trots rond zal lopen, evenals het onderwijzend en onderwijsondersteunend personeel. Het gebouw is in aanbouw en wordt deze zomer (2010) opgeleverd. Bijzonderheden Het ging hier om twee organisaties die afzonderlijk sterk in ontwikkeling zullen zijn, met een samenwerking die sterk in ontwikkeling zal zijn. Dit vergde een toekomstgericht huisvestingsconcept, met een sterke uitstraling, dat transparant zicht geeft op (de kracht van) het onderwijsconcept en dat zich steeds op eenvoudige wijze aan nieuwe ontwikkelingen daarin laat aanpassen. Er is niet alleen gekozen voor een vernieuwend adviseur om het huisvestingsconcept te ontwikkelen, maar ook voor een innovatief bouwproces om tot een flexibel en goed aanpasbaar gebouw te komen (Living Building Concept). De bouwprocesinnovatie wordt in een aparte referentie beschreven.

Reactie opdrachtgever " Nadat wij onze onderwijsvisie hadden opgesteld, zijn we op zoek gegaan naar een bureau dat ons zou kunnen helpen met het opstellen van een huisvestingsconcept en een programma van eisen voor de nieuwbouw. Medewerkers van M3V hebben ons bij de uitwerking van het huisvestingsconcept regelmatig enorm verrast: een frisse kijk op onderwijs en scholenbouw, door mensen die verstand hebben van onderwijs en van bouwen. Geen standaard aanpak, maar inspirerend en enthousiasmerend, waardoor we uiteindelijk zelf een grotere stap konden zetten, dan eerst voorzien. De opgave was extra ingewikkeld, omdat een vmbo-school en een ROC gezamenlijk een schoolgebouw bouwen, waarbij de samenhang gaandeweg het proces ook nog gevonden moest worden. Het gebouw maakt het mogelijk om de komende jaren het beroepsonderwijs verder door te ontwikkelen en binnen een aantal jaren de volledige integratie van vmbo en mbo-onderwijs mogelijk te realiseren. Het resultaat is een schoolgebouw, waar we enorm trost op zijn. Leerlingen gaan onderwijs volgen in een school voor beroepsonderwijs, waar docenten alles op alles zetten om dit beroepsonderwijs ook uitdagend en praktijkgericht in te gaan vullen." Dick Looyé, directeur Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal

19


20


21


22

9. ALMERE, ARTE COLLEGE De opdrachtgever

De oplossing

Openbare Scholen Gemeenschap De Meergronden. Deze school voor Voortgezet

In gezamenlijkheid is een definitief programma van eisen gerealiseerd. Tevens zijn met

onderwijs is gevestigd in Almere en biedt onderwijs aan voor gymnasium, atheneum,

geïnteresseerde partners gesprekken gevoerd over samenwerking. De Stichting De

HAVO, VMBO, LWOO en tweetalig onderwijs voor HAVO en VWO.

Schoor (jongerenwerk), het CKV, het ROC, de theaters en de bibliotheek hebben aangegeven inhoudelijk te willen gaan samenwerken. De Schoor is eveneens bezig met

De aanleiding

nieuwe huisvesting in dezelfde wijk en besloten is dat dit onderdeel kan vormen van de te

Het Openbaar Onderwijs in Almere streeft naar een gedifferentieerd aanbod van

realiseren school.

opleidingen. Het doel daarbij is om binnen de gemeente een veelheid aan onderwijsmogelijkheden te kunnen aanbieden, waarin alle leerlingen een bij hen passende en uitdagende opleiding kunnen volgen. Als onderdeel van dit aanbod realiseert OSG De Meergronden een nevenvestiging in het vinexlocatie Almere Poort (wijk ‘Europakwartier’).

De nieuwe huisvesting met de naam Arte College is officieel geopend op 10 februari 2011.

De doelstelling De Meergronden wil van Almere Poort een school maken die wordt ingericht op basis van de nieuwste pedagogische en didactische inzichten. De ambitie bestaat om de nieuwe vestiging inhoudelijk en functioneel op te zetten rondom het thema ´Theater´. Dit sluit aan op het project Verbindend Vernieuwen van de gemeente om het onderwijs meer thematisch, vraaggericht, competentiegericht en contextrijk te organiseren. M3V is gevraagd om in gezamenlijkheid het onderwijskundige concept te ontwikkelen, wat als input zal dienen voor vervolgens de huisvestingsvisie en het huisvestingsconcept.

De uitdaging De school streeft ernaar om theater het podium van het nieuwe onderwijs te laten zijn. Daarbij wenst zij samen te werken met partners (w.o. het bedrijfsleven) die inhoudelijk bijdragen aan dit nieuwe onderwijskundige concept en die een versterking kunnen geven aan dit thema. Tevens kunnen zij een rol spelen voor wat betreft leerlingenaantallen; de gemeente beoogt een aantal van 850 leerlingen, terwijl de school 1200 leerlingen verwacht.


23


24


25

10. WINTERSWIJK, DE DRIEMARK CONTINUÏTEIT

EN CONCEPTBEWAKING: BEGELEIDING VAN EEN LANGDURIG BOUWPROCES

proefde een grote behoefte bij het team om betrokken te worden in het

VRAAGSTELLING

FASE 2

Scholengemeenschap De Driemark is een school voor vmbo, havo en vwo in Winterswijk.

Allereerst heeft M3V het concept uit 2006 met het managementteam weer stevig in de

De school is gehuisvest in drie verouderde gebouwen verspreid over de stad. In 2006

steigers gezet. Daarna hebben alle medewerkers van de school in meerdere workshops

werd duidelijk dat de school nieuwbouw zou krijgen, waarbij alle afdelingen gehuisvest

het concept en programma van eisen voor hun eigen werkomgeving ontwikkeld. Niet

zouden worden op een unielocatie. De directie vroeg M3V om de school te begeleiden bij

alleen de afdelingen, maar ook de specials (exact, beeldend, muziek,

het ontwikkelen van een onderwijs- en huisvestingsconcept en een programma van eisen

bewegingsonderwijs), het OOP en de staf. M3V heeft al deze informatie vervolgens

voor de nieuwe school.

vertaald in een gedetailleerd huisvestingsbeeld voor de totale school, waarin ook de

Winterswijk, de Driemark

relaties tussen de verschillende delen van de school helder en functioneel zijn

ontwikkelproces.

weergegeven. Daarnaast werden een gedetailleerd ruimteboek en een ruimtestaat In het ontwikkelproces van de Driemark trad tweemaal een breuk op. Tussen 2006 en

opgesteld zodat de architectenselectie en de bouwvoorbereidingen konden starten.

2008 door onduidelijkheid over de locatie en in de tweede helft van 2008 door een totale vernieuwing van de directie. Het is niet ongebruikelijk dat tijdens de lange looptijd van

FASE 3

een bouwproces dergelijke vertragingen en wisselingen optreden, maar het is dan wel

Tijdens de ontwikkeling van het gebouw is het van belang dat ook het gesprek over

zaak om voor continuïteit in de conceptbewaking te zorgen. De schoolleiding heeft dit

werken in de nieuwe leeromgeving in de school op gang blijft. Maar dit stagneerde eind

gedaan door het gehele traject door M3V te laten verzorgen.

2008 door het tijdelijk wegvallen van de leiding. Toen begin 2009 de nieuwe rector aantrad, constateerden we samen dat het goed was om opnieuw de puntjes op de i te

FASE 1

zetten. Met alle eerdere groepen werden korte sessies gehouden om het uitgewerkte

In 2006 heeft M3V een onderwijs- , organisatie- en huisvestingsconcept ontwikkeld voor

concept toe te lichten en vragen te beantwoorden. Dit resulteerde in een aantal

de school als geheel, met daarbij een programma van eisen op hoofdlijnen. Dit gebeurde

aanbevelingen aan de directie. Met deze aanbevelingen en het eerdere rapport konden

met een projectgroep samengesteld uit alle geledingen van de school. Gedurende de

architect en school prima verder. Inmiddels is er een prachtig ontwerp en hoopt de

stagnatie tot 2008 ging binnen school het informele proces door. Het rapport uit 2006

school in augustus 2011 een gebouw te betrekken dat voor het huidige team een feestje is

ging een eigen leven leiden en er ontstonden beelden over hoe de nieuwe school er op

en waarin het onderwijs van de Driemark zich op eigen wijze kan ontwikkelen.

basis van het concept uit zou gaan zien. Beelden die meer ingegeven waren door kritische

Waarborgen continuïteit

discussies over onderwijsvernieuwing in het land en door de eigen fantasie, dan door het opgeleverde rapport. Begin 2008 besloot de directie tot een reset; daarna zou de verdere

Het proces van de Driemark leert dat continuïteit in de begeleiding van het bouw-

uitwerking van het concept plaatsvinden. Het was van wezenlijk belang dat er na dit

/ontwikkelproces van groot belang is. Elke school maakt immers ontwikkelingen door

proces een groot draagvlak zou zijn voor het concept van de nieuwe school. De directie

gedurende de bouwperiode die over het algemeen 5 tot 10 jaar duurt. Belangrijk is ook dat dit proces begeleid wordt door deskundigen die niet alleen verstand hebben van


26

bouwen maar ook van het leiden van een school. Zij begrijpen, of kunnen zelfs voorzien, wat er gebeurt als een school met dergelijke verstoringen van het proces te maken krijgt. M3V heeft al die deskundigheden in huis. Voor een succesvolle afronding van dit is hun bijdrage wezenlijk gebleken.

Reactie van de Driemark: “Waar we als school tevreden mee zijn is dat M3V in staat is geweest een goede balans te vinden tussen enerzijds het creëren van eigentijds onderwijs en anderzijds de wensen en behoeften van het team. Flexibiliteit is van begin af aan het sleutelwoord geweest." Jan Paul Beekman, rector de Driemark


27

11. STICHTING CARMELCOLLEGE, MENUKAART HUISVESTINGSCONCEPTEN


28


29


30


31


32


33


34

12. REFERENTIEPROJECTEN M3V ADVIESPARTNERS

literatuur bovenbouw havo/vwo en opzetten en monitoren training tekstbegrip. Opdrachtgever: Berger Scholengemeenschap •

onderwijsvernieuwing en consequenties daarvan voor huisvesting.

BELEID EN INNOVATIE BELEIDSONTWIKKELING •

Opdrachtgever: Maaswaal College. •

Apeldoorn: Het samen met de docenten van de bètavakken ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie op bètaonderwijs en de daarbij passende leeromgeving voor deze vakken. Opdrachtgever: Christelijk Lyceum Apeldoorn.

•

nieuwbouw. Opdrachtgever: Stichting Joods Bijzonder Onderwijs, Amsterdam.

LIVING •

theorie naar praktijk, evaluatie en procesontwerp. Opdrachtgever: PSI Bouw

tijdelijke voorziening voor leerlingen met gedragsproblemen in het onderwijs en Doetinchem. •

i.s.m. CSV Veenendaal en ROC A12. •

Living City Concept. Opdrachtgever: gemeente Almere.

onderwijshuisvesting (aanpassing ruimtebehoeftemodel). Opdrachtgever: DHV •

Den Haag: Ministerie van OCenW: onderzoek good practices realisatie onderwijshuisvesting VO. Opdrachtgever: Ministerie van OCenW.

•

ONDERWIJSONTWIKKELING 

intersectorale vmbo programma Dienstverlening en Commercie.

kleinschaligheid binnen grote scholen, i.s.m. KPC Groep Den Bosch.

Opdrachtgever: CSG Het Streek. 

Almelo: CSG Het Noordik: studiedag voor personeel met als thema leeromgeving t.b.v. herindeling bestaande gebouw. Opdrachtgever: CSG Het Noordik.

•

Bergen: Berger SG: opzetten en uitvoeren talenoverstijgend trainingstraject voor docenten MVT brugklas; vormgeven en verzorgen van een cursus


Enschede: ontwikkelen en uitvoeren workshop ter herijking en verlevendiging onderwijsconcept Scholingsboulevard. Opdrachtgever: Scholingsboulevard

IMPLEMENTATIE •

Ede: vormgeven en uitvoeren workshop om vanuit nieuw onderwijsconcept CSG Het Streek te komen tot beelden voor inrichting van de vleugel voor het

Den Haag: Ministerie van OCenW: onderzoek en publicatie goede voorbeelden Opdrachtgever: Ministerie van OCenW.

Almere Haven: quickscan naar de mogelijkheden voor een innovatieve aanpak voor duurzame revitalisering van de stadskern Almere Haven op basis van het

Den Haag: VNG Ruimtebehoeftemodel. Onderzoek naar aanpassing verordening Amersfoort.

BUILDING CONCEPT / LIVING CITY CONCEPT

Veenendaal: 1e praktijktoepassing bouwprocesinnovatie conform Living Building Concept: procesbegeleiding, ontwikkeling tools, praktische vertaalslag van

Doetinchem: beleidsstudie en conceptontwikkeling voor het realiseren van een op stageplaatsen. Opdrachtgever: ROC Het Graafschap College en AOC Oost

Amsterdam: Joodse SG Maimonides: ondersteuning bij het invoeren van onderwijskundige vernieuwingen en de consequenties daarvan voor de

’s Hertogenbosch: opstellen van scenario’s voor toekomstige huisvesting Sancta Maria Mavo. Opdrachtgever: Sancta Maria Stichting ‘s Hertogenbosch.

•

Wijchen: Maaswaal College: creëren van breed draagvlak voor

Enschede. 

Bergen: opzetten en uitvoeren van trainingstraject voor docenten MVT t.b.v. kennismaking methode Tabasco; ondersteunen en begeleiden Kerngroep MVT bij invoering Tabasco in brugklas; opzetten en monitoren training tekstbegrip docenten zaakvakken onderbouw. Opdrachtgever: Berger Scholengemeenschap.

35



Den Haag: opstellen profielnotitie onderwijs t.b.v. verhuizing school naar

•

andere locatie. Opdrachtgever: Internationaal College Edith Stein. 

Nieuwegein: opzetten en verzorgen workshop t.b.v. ontwikkeling

bètaonderwijs. Opdrachtgever: Olympus College. •

leren met verbouwingsvoorstellen voor MBO SintLucas. Opdrachtgever:

Opdrachtgever: ROC Midden Nederland.

SintLucas. •

Stedelijk Dalton College. •

Opdrachtgever: De Kopgroep.

•

Deventer: Platform VMBO Intersectoraal: onderzoek leermiddelen.

Amsterdam, Calvijn met Junior College: ontwikkeling van onderwijs- en huisvestings-concept. Opdrachtgever: Amarantis Onderwijsgroep Amsterdam.

•

Amsterdam, Academie voor Beeldende Vorming: ontwikkeling onderwijs- en

Opdrachtgever: Platform VMBO Intersectoraal.

huisvestingsconcept, PvE en inpassingsstudie huidige huisvesting.

Voorburg: Besturenraad Protestant Christelijk Onderwijs: ontwikkeling en

Opdrachtgever: Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.

uitvoering leergang Bouwen aan onderwijs. Opdrachtgever: BPCO. •

Alkmaar, Stedelijk Dalton College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor aanpassing bestaand gebouw. Opdrachtgever:

Arnhem: De Kopgroep: coördinatie en ontwikkelen/verzorgen van Werkplaatsen (leergang) en Gereedschap Bouwstenen voor Sociaal.

•

Boxtel, SintLucas: ontwikkeling van leeromgevingen voor competentiegericht

competentiegerichte leermiddelen voor de opleiding tot gastheer/-vrouw.

OVERIG •

Arnhem, Olympus College: ontwikkeling nieuwe leeromgeving t.b.v.

•

Den Haag: Ministerie van OCenW: ontwikkelen thematische zoekmachine t.b.v.

huisvestingsconcept voor een bèta-vleugel in het bestaande gebouw.

inzichtelijk maken good practices praktijkgericht leren. Opdrachtgever: Ministerie van OCenW.

Spijkenisse, Penta College vestiging Blaise Pascal: ontwikkeling onderwijs- en Opdrachtgever: Penta College.

•

Ameland, Burgemeester Waldaschool: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor verbouw huidige gebouw of beredeneerde noodzaak

HUISVESTING

nieuwbouw. Opdrachtgever: gemeente Ameland. •

Dordrecht, Johan de Witt gymnasium, de Dr. H. Bavinckschool en het gymnastiekonderwijs: projectleider voor het realiseren van een ver- en nieuwbouwproject. Opdrachtgever: gemeente Dordrecht.

HUISVESTINGSCONCEPTEN VOORTGEZET EN HOGER ONDERWIJS •

Amsterdam, STARO leerdomeinen CGL: opstellen notitie Competentiegericht

huisvestingsconcept voor verbouw juniorcollege. Opdrachtgever: Bouwens van

verzorgen interactieve workshop CGL tijdens studiebijeenkomst architecten

der Boijecollege. •

Wijchen, Maaswaal College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor verbouw huidige gebouw. Opdrachtgever: Maaswaal College.

Den Haag, Lucas Onderwijs: opstellen profielnotitie Internationaal College Edith Stein t.b.v. verhuizing school naar een andere locatie. Opdrachtgever:

•

Panningen, Bouwens van der Boijecollege: ontwikkeling onderwijs- en

Leren ten behoeve van vormgeving en inrichting leeromgeving voor CGL; voorafgaand aan ontwerpopdracht. Opdrachtgever: STARO Amsterdam •

•

•

Uden, Udens College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept met

Internationaal College Edith Stein.

verbouwplan voor de huidige gebouwen, alsmede een inrichtingsconcept.

Nijmegen, Montessori College: second opinion PvE en ontwikkeling

Opdrachtgever: Udens College.

huisvestingsconcept. Opdrachtgever: Montessori College.


36

•

Eindhoven, Augustinianum: onderzoek naar nieuwbouw scholengemeenschap

•

incl. onderzoek herontwikkelingsmogelijkheden bestaande locatie en

architectenselectie voor Amstelveen College en Topsporthal. Opdrachtgever:

ontwikkeling van onderwijs- en huisvestingsconcept voor havo, vwo en gymnasium. Opdrachtgever: Stichting Carmelcollege Hengelo. •

gemeente Amstelveen. •

Zevenaar, Liemers College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE nieuwbouw locatie Vestersbos. Opdrachtgever: Stichting Voortgezet Amsterdam, Joodse SG Maimonides: ontwikkeling onderwijs- en

•

school’. Opdrachtgever: Stichting Joods Bijzonder Onderwijs Amsterdam.

•

•

• •

gezamenlijk huisvestingsconcept, PvE, architectenselectie en begeleiding

deelplannen in het kader van subsidiëring praktijkgerichte leeromgeving.

huisvestingsaanvraag bij gemeente voor nieuwbouw VMBO en ROC.

Opdrachtgever: OSG Echnaton (BCOO).

Opdrachtgever: CSV Veenendaal en ROC A12.

Geleen, Graaf Huyn College: opstellen huisvestingsvisie en vertaling hiervan in

•

•

Den Haag, ISC Edith Stein: ontwikkeling huisvestingsconcept tijdelijke

(BCOO).

voorziening Edith Stein (O-gebouw). Opdrachtgever: Esloo Scholengroep Den

Best, Heerbeeck College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en

Haag. •

Winterswijk, SG De Driemark: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept Zutphen, Stedelijk Daltoncollege: ontwikkeling huisvestingsconcept voor Den Haag, Haagse Hogeschool: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor masterplan onderwijshuisvesting. Opdrachtgever: Haagse Hogeschool.


Almere, OSG De Meergronden: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE voor nieuwbouw (theaterconcept). Opdrachtgever: OSG De Meergronden.

•

aanpassing bestaand gebouw. Opdrachtgever: Stedelijk Daltoncollege. •

Utrecht, Gerrit Rietveld College: ontwikkeling huisvestingsvisie, PvE en architectenselectie. Opdrachtgever: Willibrord Stichting Utrecht.

•

en PvE voor nieuwbouw. Opdrachtgever: SG De Driemark. •

Almere, onderzoek versterking bestuurlijke samenwerking VO. Opdrachtgever: bestuurscommissie openbaar onderwijs Almere.

•

Almere, Het Baken: onderzoek aanpassing huisvesting in het kader van

PvE. Opdrachtgever: Heerbeeck College en gemeente Best. •

Opdrachtgever: Hogeschool voor de Kunsten Amsterdam. •

Ede, CSG Het Streek: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en

subsidiëring praktijkgerichte leeromgeving. Opdrachtgever: Het Baken Almere

Amsterdam, Reinwardt Academie (HBO museologie): ontwikkeling huisvestingsconcept nieuwbouw en inpassingsstudie huidige gebouw.

Zierikzee, SG Pieter Zeeman: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE.

gedetailleerd PvE. Opdrachtgever: CSG Het Streek. •

Veenendaal, Christelijke SG Veenendaal (CSV) en ROC A12: ontwikkeling

Almere, OSG Echnaton: opstellen masterplan schoolgebouw en uitwerking op

Opdrachtgever: SG Pieter Zeeman. •

Gouda, Goudse SG Leo Vroman: ontwikkeling huisvestingsconcept en locatieonderzoek. Opdrachtgever: GSG Leo Vroman.

benodigde aanpassing in het gebouw. Opdrachtgever: Graaf Huyn College. •

Zevenaar, Liemers College: ontwikkeling strategisch huisvestings- en locatiebeleid VO. Opdrachtgever: Liemers College.

Wolvega, Linde College: ontwikkelen onderwijsvisie t.b.v. inrichting technieklokaal. Opdrachtgever: Linde College.

•

Weert, Bisschoppelijk College: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept en PvE nieuwbouw. Opdrachtgever: Bisschoppelijk College.

huisvestingsvisie nieuwbouw en docententraining ‘werken in een scenario 2•

Leiden, Stedelijk Gymnasium: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept, PvE en architectenselectie nieuwbouw. Opdrachtgever: Stedelijk Gymnasium.

Onderwijs De Liemers Zevenaar. •

Amstelveen, Amstelveen College: ontwikkeling huisvestingsconcept en

Hengelo, Bornsche Maten: ontwikkeling huisvestingsconcept. Opdrachtgever: Stichting Carmel Hengelo.

•

Wijk bij Duurstede, Revius Lyceum: ontwikkeling huisvestingconcept nieuwbouw. Opdrachtgever: Revius Lyceum. 37

• •

Venlo en Sittard, Fontys Hogeschool: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE

•

Den Haag/Nootdorp, Montaigne Lyceum: ontwikkeling van de

voor aanpassing bestaande gebouwen. Opdrachtgever: Fontys Hogeschool.

outputspecificatie voor de nieuwbouw (1e pilot project PPS Ministerie van

Sliedrecht, Griendencollege: ontwikkeling huisvestingsconcept en locatiestudie.

OCenW). Opdrachtgever: SCO Lucas.

Opdrachtgever: Griendencollege. •

•

Arnhem, Stedelijk Gymnasium: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en

INRICHTINGSCONCEPTEN

architectenselectie voor aanpassing bestaand gebouw (monument).

•

Opdrachtgever: Stedelijk Gymnasium.

onderwijsconcept te komen tot beelden voor inrichting van de vleugel voor het

Alkmaar, CSG Jan Arentsz: ontwikkeling onderwijs- en huisvestingsconcept voor

intersectorale vmbo programma Dienstverlening en Commercie. Opdrachtgever: CSG Het Streek.

aanpassing bestaand gebouw. Opdrachtgever: CSG Jan Arentz. •

Ede, CSG Het Streek, vormgeven en uitvoeren workshop om vanuit nieuw

Den Haag, onderzoek naar aanpassing bestaande onderwijsvoorzieningen (ruimtelijk en financieel) op basis van conceptueel ontwerp school van de

•

Uden, Udens College: inrichtingsconcept voor de aula. Opdrachtgever: Udens College.

toekomst voor PO en VO. Opdrachtgever: gemeente Den Haag. •

Den Haag, Overbosch College: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE uitbreiding en aanpassing. Opdrachtgever: Esloo Scholengroep Den Haag.

•

Den Haag, ISC Edith Stein: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en locatiestudie nieuwbouw. Opdrachtgever: Esloo Scholengroep Den Haag.

•

Den Haag, Terra College: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en architectenselectie nieuwbouw locatie Wateringse Veld. Opdrachtgever: SCO Lucas Voorburg.

•

Wassenaar, Rijnlands Lyceum: ontwikkeling van de outputspecificatie voor de nieuwbouw (2e pilot project PPS Ministerie van OCenW). Opdrachtgever: Rijnlands Lyceum.

•

Noordwijk, Northgo College: ontwikkeling huisvestingsconcept, PvE en architectenselectie uitbreiding en aanpassing. Opdrachtgever: Northgo College.

•

Maastricht, VMBO Maastricht-West: ontwikkeling huisvestingsconcept uitbreiding en aanpassing. Opdrachtgever: gemeente Maastricht.

•

Texel, OSG De Hogeberg: ontwikkeling huisvestingsconcept uitbreiding en aanpassing, modellenstudie. Opdrachtgever: gemeente Texel.

•

Delft, haalbaarheidsonderzoek ontwikkeling “Interactive Group Design Room” (Protospace). Opdrachtgever: TU Delft, faculteit Bouwkunde.

•

Bilthoven, VO De Werkplaats: ontwikkeling huisvestingsconcept en PvE nieuwbouw en architectenselectie. Opdrachtgever: De Werkplaats.


38

COLOFON

ONDERWERP

|

Referentieprojecten VO M3V adviespartners

REDACTIE

|

M3V adviespartners

FOTOGRAFIE

|

DigiDaan

Referentieprojecten Voortgezet Onderwijs

Recommend Documents