LEEN ME JE PEN GEEN PAPIER EN OOK GEEN COMPUTER!

LEEN ME JE PEN GEEN PAPIER EN OOK GEEN COMPUTER! We hebben al gezien dat boeken in de middeleeuwen er heel anders uitzagen dan de boeken die je elke dag thuis of op school gebruikt. Het waren 'manuscripten', wat betekent dat ze volledig met de hand zijn geschreven! Daarom noemen we de boeken uit die tijd 'handschriften'. Er is nog een verschil: het middeleeuwse boek is niet van papier gemaakt! Vandaag maakt papier deel uit van onze dagelijkse leefwereld, we vinden het overal rondom ons. In de middeleeuwen was dit helemaal niet het geval! In het Westen kende men het papier nog niet en dus schreven de mensen op dierenhuiden, 'perkament' genoemd. Pas op het einde van de middeleeuwen, in de 15de eeuw, werden enkele boeken van papier gemaakt.

Wat zijn de middeleeuwen en wanneer moeten we ze situeren? Het is een periode in onze geschiedenis die ongeveer 1.000 jaar heeft geduurd, van de 5de tot de 15de eeuw (476-1492 n.C.). Het was de tijd van Clovis en Karel de Grote, van kastelen, kathedralen, troubadours, ridders…

I

• KIJK EENS OM JE HEEN EN ZOEK 3 SOORTEN VOORWERPEN DIE VAN PAPIER ZIJN GEMAAKT. Noteer hieronder wat je hebt gevonden: 1. ………………………….........................................………... 2. ………………………….........................................………... 3. .....……………………….........................................………...

Educatieve dienst - KBR

1

Hieronder vind je enkele dieren waarmee prachtige handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België geïllustreerd zijn.

• PROBEER ELK DIER TE HERKENNEN EN NOTEER ZIJN NAAM BIJ ELKE AFBEELDING.

II

OPGELET, IN DE MIDDELEEUWEN TEKENDE MEN VAAK FANTASTISCHE EN INGEBEELDE DIEREN. DAARVAN VIND JE ER ÉÉN TUSSEN DE ANDERE DIEREN. ZOEK HET EN PROBEER HET EEN NAAM TE GEVEN.

4. 3. 2. 5.

1.

8. 6.

7.

III

• VAN WELK DIER GEBRUIKTE MEN DE HUID OM PERKAMENT TE MAKEN? TIP: OM ÉÉN BOEK TE MAKEN HAD MEN VAAK WEL 200 HUIDEN VAN DIT DIER NODIG, EEN HELE KUDDE DUS! OM WELK DIER GAAT HET? ANTWOORD: …………………………………………………................................................…

2


TEKST EN BEELD In een middeleeuws boek vind je niet alleen geschreven tekst maar ook heel vaak afbeeldingen (net als in je eigen boeken). Sommige boeken waren zo goed geïllustreerd dat het wel stripverhalen leken! De persoon die alle tekst schreef, is de 'kopiist'. Hij kopieerde of schreef een tekst. Een andere persoon, die goed kon tekenen en schilderen, maakte de schilderwerkjes. Men noemde deze schilderwerkjes 'miniaturen', want vaak waren ze heel klein, net als kleine schilderijtjes.

IV

Dit is een mooie miniatuur uit een middeleeuws handschrift van de Koninklijke Bibliotheek. Bekijk ze goed!

• WELKE ZIJN DE MEEST GEBRUIKTE KLEUREN IN DIT SCHILDERIJ? ..................................................... ........................................................................................................................................................... • WELKE FIGUREN EN VOORWERPEN HERKEN JE? ............................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... • ZIJN ER OOK DIEREN? ....................................................................................................................... • WAAR BEVINDEN AL DEZE PERSONEN ZICH? ................................................................................... ........................................................................................................................................................... • WAT DOEN ZE? ................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................... • IS HET DAG OF IS HET NACHT? ......................................................................................................... • WAT ZIE JE IN DE VERTE? ................................................................................................................. • WAT GEBEURT ER? WAT VERTELT DIT SCHILDERIJ VOLGENS JOU? ................................................. ...........................................................................................................................................................


3

DAT IS MIJN BOEK! In de middeleeuwen was een boek een voorwerp van luxe en prestige. Er waren veel huiden nodig om alles op te schrijven en de kleurstoffen die dienden om de gekleurde inkten te maken, kwamen soms helemaal van de andere kant van de wereld (bijvoorbeeld uit Afghanistan). Bovendien was een boek schrijven een enorm werk. Soms had een kopiist vele jaren nodig om één enkel boek te schrijven. In die tijd was een boek dan ook heel duur! De eigenaar van een handschrift was fier dat hij zo'n schat bezat. Net zoals jij je naam in je boeken schrijft om te bewijzen dat ze van jou zijn, lieten de eigenaars van handschriften, die vaak rijke heren waren, hun handtekening in het boek aanbrengen. Het was wel een beetje een speciale handtekening: het was meer een soort tekening, een 'wapenschild', met verschillende symbolen die een persoon, een familie, personen met hetzelfde beroep of ook wel een stad of een land vertegenwoordigen.

Wapenschild

4


Je ziet hier enkele wapenschilden uit een handschrift van de Bibliotheek. Vaak hebben ze de vorm van een schild, vandaar ook zijn naam: 'schild'. Er zijn ook verschillende geometrische motieven (een kruis, een lijn, een ster…) en ook figuren, dieren bijvoorbeeld.

Er worden verschillende kleuren gebruikt: keel,

goud ,

zilver,

azuur,

sabel,

sinopel,

purper.

• SCHILDER JE EIGEN WAPENSCHILD.

Gebruik kleuren die je graag ziet en teken motieven die iets over jou zeggen: houd je bijvoorbeeld van paarden en van de kleur blauw, teken dan een paard en motieven in azuur. Je kunt je schild verdelen in verschillende vormen en je mag ook verschillende kleuren gebruiken.


5

V

SCHRIJVEN MET EEN VEER? In de middeleeuwen was schrijven een hele kunst! Er bestonden geen balpennen of vulpennen. De kopiist gebruikte een gesneden riet dat we 'schrijfriet' noemen. Hij doopte het in zwarte inkt. Later (vanaf de 11de eeuw) schreef hij met een veer van een vogel, vaak van een gans of een eend. Er ontstonden toen heel mooie geschriften. De vorm van het geschrift dat je vandaag op school hebt geleerd, is rechtstreeks afgeleid van een letterschrift dat in de 8ste eeuw werd uitgevonden en 'Karolingische letter' wordt genoemd. Het is het eenvoudige en ronde geschrift dat je elke dag gebruikt.

Volgens een anekdote eiste Karel de Grote, de beroemde keizer van het Westen die volgens een lied het waanzinnige idee zou hebben gehad de school uit te vinden, dat er op elke boerderij in zijn rijk 30 ganzen waren om altijd genoeg veren te hebben om boeken te laten kopiëren!.

VI

Vóór hij ermee kon schrijven moest de kopiist de veer snijden. Je kunt hierna lezen hoe hij dat deed, maar bekijk eerst even deze tekening en zoek de naam van de verschillende delen van een vogelveer.

Baard

Spoel

Schacht

De veren die het meest geschikt waren om te schrijven, zijn de eerste vijf van het uiteinde van de vleugel van een vogel, de 'slagveren', of die van de staart, de 'stuurveren'. Het zijn de grootste en stevigste veren

Slagveren

Stuurveren 6


BEKIJK DE TEKENINGEN AANDACHTIG: 1. Om te beginnen sneed de kopiist de spoel met een mes schuin af. Zo kreeg de veer een spitse punt. Opdat de veer gemakkelijker in de hand zou liggen, kon hij ook een deel van de baard verwijderen (zie de stippellijn op de 1ste tekening).

2. Met de punt van een mes maakte de kopiist binnenin de punt van de spoel een kras van een halve centimeter. Opgelet, dit was geen spleet, alleen maar een schram waardoor de inkt kon lopen.

3. Tot slot moest hij de punt van de spoel dunner maken door 1 centimeter van de schacht in de lengte te snijden.

De veer was nu klaar! Om te schrijven volstond het nu de veer in de inkt te dopen. Dit is heel iets anders dan een vulpen, waarin je alleen maar een vulling moet aanbrengen!


7

EEN BOEK, EEN OMSLAG… Eens het boek geschreven en geïllustreerd is, moet het nog aangekleed worden. Er moet een omslag voor het boek worden gemaakt. Met een omslag, ook wel een 'boekband' genoemd, kun je het boek beschermen tegen alle soorten vuil en alle pagina's samenhouden. Voor deze heel belangrijke fase doet men een beroep op een 'boekbinder'. Hij wordt zo genoemd omdat hij alle pagina's samenbindt. De omslag beschermt het boek, maar helpt het ook mooier maken. Tijdens de middeleeuwen waren omslagen gemaakt van perkament, leder, fluweel of hout. Er zijn ook heel mooie boekbanden in edel metaal, versierd met edelstenen en met goud! De omslag van een boek is soms heel rijkelijk geïllustreerd en versierd!

VII

• WAAROM ZOU JE JE EIGEN BOEKOMSLAG NIET MAKEN? Bekijk de omslagen van je boeken. Sommige zijn heel eenvoudig: ze bevatten bijvoorbeeld alleen de titel en de naam van de auteur. Andere omslagen zijn versierd met kleuren- of zwart-wittekeningen of met foto's… Kies tussen je boeken een boek dat je graag hebt gelezen en ontwerp zelf een nieuwe omslag.

MATERIAAL : boek - papier - schaar - plakband - potloden, stiften of verf… je mag zelf kiezen! In plaats van een tekening kun je ook een collage maken met foto's of illustraties die je in tijdschriften kunt uitknippen. En in plaats van kleurpotloden kun je ook oude tijdschriften of kranten zoeken…

Titel

Auteur

8


1. Neem een blad papier. Je kunt gelijk welk papier gebruiken (wit, gekleurd…), maar het mag niet te dik zijn! Maak eerst je omslag, zoals een hoes (vraag aan een volwassene of hij een handje kan toesteken). Leg het boek op het papier (met de kaft tegen het papier) 5 cm en sla het open om te zien hoeveel papier je nodig hebt. Tel er aan elke kant 5 cm bij. Zo is het blad papier groter en kun je het naar 5 cm binnen omslaan om de omslag te maken. Knip het blad uit. Leg het boek op het papier (met de kaft tegen het papier). Tot slot knip je ter hoogte van het midden van het boek een opening uit. 5 cm

2. Sla het papier dat uitsteekt om naar binnen.

3.

Sla de omslag rond het boek en maak hem vast met plakband of met lijm.

4. Maak nu een tekening op je omslag. Bedenk een tekening die het best illustreert waarover het boek gaat. Schrijf de titel van het boek en de naam van de auteur op je omslag. Vaak geeft de titel goede aanwijzingen over wat je op de omslag kunt tekenen!

Je boek is nu beschermd met je spiksplinternieuwe en originele omslag die je zelf hebt ontworpen en geïllustreerd! Bravo!


9

VIII

GEMAKKELIJK… OF NIET Je hebt alles gelezen en gevonden! Bijna… Dan zul je het helemaal niet moeilijk vinden om deze vragen op te lossen!! Noteer je antwoord in de vakjes op de lijn die overeenkomt met het nummer van de vraag. In de gekleurde vakjes verschijnt het verborgen woord.

1.

C T

2.

T

3. P

4. W

5.

D

6. K

7. A

8. M

9.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

GEEF DE NAAM VAN HET DIER WAARVAN DE HUID GEBRUIKT WORDT OM PERKAMENT TE MAKEN... EEN PLAATS WAAR VEEL BOEKEN ZORGVULDIG BEWAARD WORDEN EEN SCHRIJFINSTRUMENT DAT NOG VÓÓR DE VEER GEBRUIKT WERD HOE NOEMEN WE DE PERSOON DIE BOEKEN OVERSCHRIJFT? HOE NOEMEN WE DE 'HANDTEKENING' DIE DE EIGENAAR VAN HET BOEK VAAK IN ZIJN HANDSCHRIFT LAAT PLAATSEN? WANNEER WERDEN ER VOORAL HANDSCHRIFTEN GEMAAKT? IN DE ... DE BOEKBINDER MAAKT DE ... (OMSLAG) VAN EEN BOEK EEN ANDER WOORD VOOR MANUSCRIPT GEEF DE NAAM VAN EEN GESCHILDERDE AFBEELDING IN EEN MANUSCRIPT

HET VERBORGEN WOORD IS: ………………………………………………………………………..

10


ANTWOORDEN

I

Een schrift, een affiche, een etiket, een post-it, een boek! Waar je ook bent, overal vind je dingen die van papier zijn gemaakt!

II

1) Deze vogel bestaat echt, het is een lepelaar. Het is een steltloper met een lange platte snavel, een beetje zoals een lepel, vandaar dus zijn naam. Een lepelaar lijkt een beetje op een ooievaar. In de winter trekt hij naar Afrika, in de lente keert hij terug naar Europa (Spanje, Frankrijk, Nederland…). Het is dus een trekvogel. 2) Een vogel 3) Een hert 4) Een hond 5) Schapen 6) Een vos. Een middeleeuwse roman heeft als titel 'Van den vos Reynaerde', waarin het hoofdpersonage, een vos, 'Reynaert' heet. Hier heeft hij een haan op zijn rug: het is 'Cantecleer', een ander personage uit de roman. 7) Een draak. Dit is het fantastische wezen dat je moest zoeken! 8) Een konijn

III

Het is het schaap. Schapenhuid werd heel vaak gebruikt om perkament te maken. Ook de huid van andere dieren, zoals een geit of een lam, werd gebruikt. Opgelet, net zoals vandaag kweekte men deze dieren vooral om hun vlees.

IV

Deze miniatuur illustreert de brand van de stad Troje (in het huidige Turkije), waarover Homerus vertelt in de Odyssee. De voornaamste kleuren zijn blauw, rood, groen en wit. Het tafereel speelt zich af in een exotisch landschap: we zien kleine palmbomen. Een kasteel staat in brand! Drie personen vluchten via een brug over een rivier. Ook buiten is iedereen op de vlucht, met tassen en koffers op het hoofd of de schouders. We zien ook een hond en een paard, in de verte een molen en nog een kasteel. Aan de hemel fonkelen sterren: het is nacht.


11

VIII

1. 2. 3.

B

S

C

H

A

A

P

I

B

L

I

O

T

H

E

E

K

S

C

H

R

I

J

F

R

I

E

T

K

O

P

I

I

S

T

A

P

E

N

S

C

H

I

L

D

M

I

D

D

E

L

E

E

U

W

I

F

T

4. W

5. 6. 7.

B

O

E

K

B

A

N

D

8.

H

A

N

D

S

C

H

R

I

A

T

U

U

R

9.

12

M

I

N

E


N

LEEN ME JE PEN GEEN PAPIER EN OOK GEEN COMPUTER!

Recommend Documents