2013 3
Landelijk nieuws
NUMMER
Ledenmagazine Nieuws uit de ziekenhuizen Als iedere minuut telt!
JAARGANG
30
Nieuws uit de sportverenigingen
VAN EN VOOR MENSEN MET EEN HART- OF VAATZIEKTE
Regio Noord en Oost
advertenties binnenvoor
Deze keer in uw regioblad
2
Column van de regiovoorzitter van Drenthe, Theun Wijbenga
3
Landelijk nieuws
5
Nieuws uit de regioteams
9
Nieuwe regioteamleden
10
Nieuws uit de ziekenhuizen
14
Nieuws uit de sportverenigingen
17
Interview: Roelf Meijering in gesprek met José Jager
18
Als iedere minuut telt!
22
Activiteiten in de regio
25
De agenda
33
Recepten
34
Puzzel
36
De uitgever en de vereniging zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. Niets uit deze uitgave mag worden gekopiëerd en/of verspreid zonder schriftelijke toestemming van de uitgever en/of de vereniging. Uitgever: Nolin Uitgevers B.V. www.nolin-binnenhofprojecten.nl
1
Geke Rozema
Deze keer in uw regioblad …..
Het laatste regioblad van dit jaar. Opnieuw een jaar dat is omgevlogen. De tijd lijkt sneller te gaan, als je ouder wordt. Herkent u dat?
Deze keer ook veel nieuws uit de ziekenhuizen, zoals de bijeenkomsten die in de verschillende ziekenhuizen hebben plaatsgevonden.
De landelijke Hart&Vaatgroep en de regio Noord&Oost kijken terug op een jaar, dat niet saai is geweest. De samenwerking met de Hartstichting heeft gestalte gekregen. Ook in onze regio Noord&Oost heeft de tijd niet stil gestaan! Alle noordelijke provincies hebben nu een eigen regioteam.
Bijeenkomsten die de ziekenhuizen en De Hart&Vaatgroep samen georganiseerd hebben en die de fundamenten van deze samenwerking versterkt hebben.
De regioteams zijn hard aan het werk met hun beleidsplannen, zodat ze u in 2014 een gevarieerd programma van activiteiten kunnen aanbieden.
Dit en nog veel meer nieuws leest u in uw regioblad van De Hart&Vaatgroep.
In dit blad maakt u kennis met de regiovoorzitter van het nieuwe regioteam Drenthe, Theun Wijbenga, en met het regioteam van de provincie Overijssel!
2
Natuurlijk ontbreekt het interview van Roelf Meijering niet, deze keer met José Jager.
Als geboren Drentse en getogen Groningse sluit ik af in het Gronings. Ik wens u “veul hail en zegen ien ‘t nije joar!” Geke Rozema
Theun Wijbenga
Column van de regiovoorzitter van Drenthe
Hier en daar heeft u er al iets van kunnen merken: het Team Drenthe van de Hartstichting|De Hart&Vaatgroep is een feit! In tegenstelling tot allerlei landelijke trends van groter en groter, maken wij een tegendraadse beweging door in alle provincies met afzonderlijke teams te gaan werken. Zijn wij daarmee ouderwets of bezig met achterhaalde ideeën? Integendeel! Door provinciaal te gaan werken komen we bijvoorbeeld als Team Drenthe dichter bij onze ruim 200 leden te staan, kunnen we de relatie met de vier ziekenhuizen in onze provincie intensiveren, kunnen we bouwen aan een sterkere relatie met onze buitengewone leden en eraan werken dat het aantal buitengewone leden in Drenthe gaat stijgen. Wij zijn dit voorjaar vol enthousiasme als team van start gegaan en mogen inmiddels
terugzien op onze eerste succesvol verlopen bijeenkomst in samenwerking met het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen. Een bijeenkomst met een opkomst van meer dan honderd personen! Binnenkort gaan we om tafel om te kijken welke bijeenkomsten we nog meer samen kunnen organiseren. We hopen dit soort activiteiten ook samen met de andere ziekenhuizen in Drenthe te gaan organiseren en het eerste contact hierover met het Diaconessenhuis in Meppel ziet er veelbelovend uit. In een volgende uitgave komen we hier zeker op terug. Waar we ook zeker op terugkomen, is de samenwerking met de Hartstichting. Natuurlijk moet hiervoor van alles worden geregeld, niet in de laatste plaats binnen de muren van het kantoor in Den Haag waar de twee partijen al een tijdje “voordeurdelers” zijn. Ik hoop dat we op niet al te lange termijn ook in Drenthe de vruchten van deze samenwerking mogen gaan plukken. Betekent dit dat we als Drenthe nu in het vervolg alleen maar voor onze eigen provincie aan het werk gaan? Nee, absoluut niet. We willen bijvoorbeeld graag doorgaan met dit blad zodat leden uit de verschillende provincies kennis kunnen nemen van de
3
advertenties
4
activiteiten over en weer en daaraan ook kunnen deelnemen. Als Team Drenthe willen we ook graag op andere terreinen in Noordelijk verband intensief samenwerken, waarbij we als uitgangspunt willen nemen dat
het ten goede moet komen aan onze leden. We komen graag in een volgende uitgave bij u terug voor een nadere kennismaking en kunnen dan ook wat concreter worden over de plannen waar we nu op zitten te broeden.
Landelijk nieuws Samenwerking Hart&Vaatgroep - Hartstichting In het vorige regioblad hebben we u geïnformeerd over de landelijke bijeenkomsten in het kader van de samenwerking tussen de Hartstichting en De Hart&Vaatgroep. Deze keer gaan we dieper in op de stand van zaken: hoe zit het nu precies met die samenwerking en hoever zijn we? We hebben Ineke Bekkering en Jeanette Stamps, coördinatoren Vrijwilligers, de volgende vragen voorgelegd: Is de samenwerking al een feit? “De Hartstichting en De Hart&Vaatgroep hebben een lange geschiedenis samen en daardoor ook een hechte relatie. De Hartstichting is de grootste financier van De Hart&Vaatgroep. Ook inhoudelijk is er veel overlap en samenwerking. We hebben een gemeenschappelijk belang en daarom is het niet meer dan
logisch, dat de samenwerking geïntensiveerd en geformaliseerd wordt. We slaan de handen ineen, onder andere om harten vaatziekten te bestrijden, patiëntenbelangen te behartigen, mensen te informeren en fondsen te werven.” Zijn beide organisaties al samengevoegd tot één organisatie? “De beide organisaties zijn officieel nog niet samengevoegd, maar er zijn al veel ”dwarsverbanden”: Margot Weerts, directeur van De Hart&Vaatgroep, is toegevoegd aan het managementteam van de Hartstichting, de informatielijn wordt gezamenlijk “bemand” en de regioconsulenten van De Hart&Vaatgroep en de regiocoördinatoren werken samen in één team. Voor het verder samenvoegen van de organisaties
5
moet nog veel gebeuren. Dat komt onder andere door de verschillende rechtsvormen: De Hart&Vaatgroep is een vereniging met een eigen structuur en statuten en de Hartstichting is een stichting. Dat laat onverlet, dat we intensief samen optrekken om zo effectief mogelijk onze gemeenschappelijke doelen te behalen.” Hoe ziet de nieuwe regioindeling in Nederland eruit? “Het land is verdeeld in vier regio’s: Noord, Oost, Zuid en West. Regio Noord bestaat uit de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland en een deel van Noord-Holland (boven het Noordzeekanaal). Iedere regio heeft twee coördinatoren Vrijwilligers en één coördinator Collecte. De taakverdeling tussen deze coördinatoren is in grote lijnen als volgt: de twee coördinatoren Vrijwilligers brengen het werk en de resultaten van De Hart&Vaatgroep/de Hartstichting in de publiciteit, werven vrijwilligers en zorgen voor informatievoorziening en fondsenwerving. Actuele speerpunten zijn “Regie over eigen leven en zorg” en “Nederland één 6-minutenzone”. de coördinator Collecte begeleidt de organisatie van de
6
collecte die ieder jaar tijdens de Hartweek in april plaatsvindt.” Overigens staat deze regio-indeling los van de samenstelling van de regioteams. De regioteams werken vooral voor de eigen provincies. Ieder regioteam heeft één van beide coördinatoren Vrijwilligers als aanspreekpunt. Hebben de Hartstichting en De Hart&Vaatgroep nu één gezamenlijk hoofdkantoor? “De Hartstichting en de Hart&Vaatgroep zitten sinds januari 2012 onder één dak, in een nieuw kantoorpand in Den Haag Ypenburg. Hierdoor kunnen we de samenwerking ook echt handen en voeten geven: de medewerkers ontmoeten elkaar in bijeenkomsten en vergaderingen en ook informeel bij de lunch of het koffiezetapparaat.” Wat doet het hoofdkantoor? “Op het hoofdkantoor wordt hard gewerkt. Meer dan honderd medewerkers verzorgen de administratieve ondersteuning, bedenken campagnes, houden zich bezig met keurmerken zoals het vaatkeurmerk, ondersteunen vrijwilligers, zorgen voor belangenbehartiging van hart- en vaatpatiënten bij onder andere de zorgverzekeraars, etc. Kortom: te veel om op te noemen!
Wilhelmina Ziekenhuis Assen wint NKP-publieksprijs voor zorgpad voor hartkatheterisatie Een team van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen heeft de NKP-publieksprijs gewonnen voor het zorgpad voor hartkatheterisaties (project Zorgpad electieve CAG, ontworpen voor en door patiënten). Dit gebeurde op donderdag 10 oktober 2013 tijdens de vijfde editie van de Prijs Klinische Paden in Utrecht, georganiseerd door het Belgisch-Nederlandse Netwerk Klinische Paden (NKP). Eerder dit jaar ontving het project ook al erkenning tijdens een Europees congres in Glasgow. Coördinator Sascha Linker van
het Wilhelmina Ziekenhuis: “Bij de ontwikkeling van het pad is de zorg rond onze patiënt centraal gezet. Namens onze patiënten is De Hart&Vaatgroep gevraagd om mee te doen in de werkgroep. De Hart&Vaatgroep is nauw betrokken geweest bij het opstellen van vragenlijsten voor onze patiënten met het doel om hun wensen te inventariseren. De antwoorden waren aanleiding om direct enkele praktische verbeteringen door te voeren.” Wilt u hierover meer weten? Ga dan naar de website van het Wilhelminaziekenhuis http://www.wza.nl/data/nieuws/ algemeen.
Dress Red Day op zondag 29 september 2013 De dag waarop heel Nederland rood kleurde en er aandacht gevraagd werd voor hart- en vaatziekten bij vrouwen. Wereldwijd zijn hart- en vaatziekten doodsoorzaak nummer één. Enkele feiten en cijfers over harten vaatziekten bij vrouwen. Wereldwijd overlijden meer dan 8,6 miljoen vrouwen aan een hart- of vaatziekte. In Nederland leven meer dan een miljoen patiënten met een hartziekte en beroerte; 44% daarvan zijn vrouwen.
Vrouwen die voor hun 60e een hartinfarct krijgen, hebben een bijna 2 keer zo grote kans om daaraan te overlijden dan mannen van die leeftijd. Dit zijn verontrustende cijfers. Daarom financiert de Hartstichting ook onderzoeken die zich specifiek richten op hart- en vaatziekten bij vrouwen. Meer informatie hierover kunt u vinden op de website en Facebook van de Hartstichting.
7
advertenties
8
Nieuws uit de regioteams Even voorstellen: het regiobestuur van de Hart&Vaatgroep van Overijssel
Het is een waar genoegen om het regioteam Overijssel aan u voor te stellen. Van links naar rechts: Herman Muller Willy Bartelds Jeanette Mentink Karin Duin Sjoerd Velsing Theo Broens Anneke Brandt Joop Kesler Bernardo van Olst Rolf van der Walle Miriam Jansen Ton den Teuling
bestuurslid bestuurslid bestuurslid bestuurslid, aandachtsgebied webredactie, communicatie en PR bestuurslid, aandachtsgebied leefstijl secretaris bestuurslid, aandachtsgebied patiënteninformatie/ voorlichting voorzitter bestuurslid, aandachtsgebied communicatie en PR bestuurslid, aandachtsgebied lotgenotencontact coördinator Vrijwilligers Hart&Vaatgroep bestuurslid landelijke Hart&Vaatgroep
(Niet op de foto: Harm Pol, Ben Analbers, Paula van de Star, Jos Graas). Een aantal teamleden is kortgeleden bestuurslid van het regioteam geworden. Zij stellen zich persoonlijk aan u voor bij “Nieuwe regioteamleden”. Contactgegevens van regioteam Overijssel: Email:
[email protected] Telefoon: 0523-267993, Postadres: Veldsinklaan 21, 7773 AJ Hardenberg
9
Nieuwe regioteamleden Ymkje Kort, secretaris van het regioteam Friesland Ik ben Ymkje Kort, 56 jaar en woon in Drachten, getrouwd, vijf kinderen en zes kleinkinderen. Ik ben altijd werkzaam geweest in een verzorgingshuis, maar door omstandigheden raakte ik mijn baan kwijt. Na een periode zonder werk te zijn geweest ben ik in de particuliere zorgsector terecht gekomen als zelfstandig ondernemer. Deze zorg is één op één (soms een echtpaar) bij mensen die graag thuis willen blijven wonen, maar niet meer alleen kunnen zijn. Daarnaast werk ik bij een organisatie voor mensen met een beperking. Naast mijn vrijwilligersfunctie van secretaris bij De Hart&Vaatgroep, ben ik wijkhoofd en collectant van het KWF (kankerbestrijding) en begeleid ik één keer per zes weken op zondagochtend mensen van en naar de kerk. Theo Broens, secretaris van het regioteam Overijssel Ik ben Theo Broens, ben 61 jaar geleden in Groningen geboren en getrouwd. We hebben twee kinderen en één kleinzoon. Ik was werkzaam bij het departement van Justitie. Hart- en vaatproblemen heb ik gelukkig niet; ik heb er ook geen verstand van. Door enige burnouts heb ik slechts enkele perioden last gehad van een onregelmatige hartslag en van hoge bloeddruk. In de familie zijn wel serieuzere hart- en vaatproblemen geweest. Via de vrijwilligerscentrale in mijn woonplaats ben ik bij De Hart- & Vaatgroep terecht gekomen. Joop Kesler, de regiovoorzitter en Jeanette Stamps, coördinator Vrijwilligers van De Hart&Vaatgroep, hebben me “verleid” tot de functie van secretaris. Ik heb bewondering voor de inzet en kunde van de andere regioteamleden. Ik hoop, dat de toekomstige ontwikkelingen rondom de samenwerking met de Hartstichting de effectiviteit van hun inspanningen ten goede komt.
10
Paula van der Star, vrijwilliger van het regioteam Overijssel Ik ben Paula van der Star, 33 jaar en woon in Zwolle. Nadat ik mijn sportopleiding heb afgerond, ben ik gaan studeren voor logopedist. Ik ben veelvuldig werkzaam geweest in de sport- en logopediewereld. Ik heb gewerkt met de oudere doelgroep, jongere kinderen en tieners. Het geven van groepslessen aan senioren en het behandelen van mensen met een neurologische aandoening hebben mijn hart. Vorig jaar heb ik een Bijbelstudie in ZuidAfrika gevolgd. Na mijn terugkeer in Nederland wilde ik graag weer actief bezig zijn met sport, lifestyle, voeding en communicatie om hiermee een nieuwe slag en start te maken. Via een vrijwilligersvacature kwam ik in contact met De Hart&Vaatgroep. Ik hoop dan ook een positief, gezonde en sportieve bijdrage te leveren in het regioteam van Overijssel. Wie weet, ontmoeten we elkaar in de toekomst. Tot dan! Ben Analbers, penningmeester van het regioteam Overijssel Mijn naam is Ben Analbers en ik woon in Delden. Ik ben sinds 1 januari 2013 penningmeester van de regio Overijssel. De aanleiding hiervoor ligt al weer enige tijd terug, namelijk in 2008, toen ik het ziekenhuis in Hengelo bezocht vanwege een etalagebeen. Ik kon in die tijd bijna niet meer lopen. Ik ben toen in contact gekomen met De Hart&Vaatgroep en heb onder andere de brochure "Etalagebenen? Lopen!" opgevraagd. De looptrainingen die in deze brochure staan, hebben mij goed geholpen. Na een moeizaam begin loop ik nu elke dag - pijnvrij - ongeveer een uur (4,8 tot 5 km)! In die periode ben ik ook lid geworden van De Hart&Vaatgroep. Op de website van De Hart&Vaatgroep zag ik een advertentie voor een penningmeester en na overleg met Jeanette Stamps, coördinator Vrijwilligers, ben ik penningmeester geworden.
11
advertenties
12
Het penningmeesterschap is mij bekend, want ik ben penningmeester geweest van een grote sportvereniging en heb vroeger op een accountantskantoor gewerkt. Ik heb persoonlijk veel gehad aan De Hart&Vaatgroep. Daarom wil ik graag op deze manier mijn steentje bijdragen, voor mensen met hart- en vaatproblemen.
Jos Graas, vrijwilliger van regioteam Overijssel Mijn naam is Jos Graas, ik woon in Hengelo (Overijssel) en ben 58 jaar oud. Sinds februari van dit jaar ben ik werkeloos, nadat ik 33 jaar bij de Post heb gewerkt. Ik heb me nadien laten omscholen tot rijinstructeur. Na 3 contracten van een half jaar kon en wilde men mij geen vast contract aanbieden. Toen ben ik gaan rondkijken of ik iets kon betekenen als vrijwilliger. Ik ben terecht gekomen bij de forellenvijvers in Reutum. Gedurende drie à vier dagen in de week verricht ik onderhoudswerk en begeleid ik groepen die komen vissen. En ik ben vrijwilliger bij De Hart&Vaatgroep geworden. Niet dat ik nu al veel gedaan heb, maar dat komt wel: eerst inwerken, horen wat er van mij verwacht wordt en dan aan de slag! Ik heb al een vrijwilligersdag meegemaakt en dat was zeer gezellig. En ik heb mijn diploma Reanimatie en AED gehaald! Ik hoop u allen in de toekomst te ontmoeten bij de activiteiten van De Hart&Vaatgroep!
13
Nieuws uit de ziekenhuizen “Een lè-hètter va-han ….” Bijdrage van Martje van der Wal, hartfalenverpleegkundige UMCG Toen ik dit stukje schreef, was het eind september. Ik fietste nog in een zomerjurk naar het werk, overal zag je mensen buiten in het zonnetje zitten. Maar bij Tuinland werden de kerstballen al weer uitgepakt en in de supermarkt lagen de pepernoten en chocoladeletters in de rekken. Ik vond het vreselijk! Het mocht nog wel even zomer blijven. Als u dit stukje leest, is het december en smaken al die dingen waar ik in september nog niet aan moest denken, me prima. Pepernoten, chocoladeletters, heerlijk! Maar is het ook allemaal gezond en verantwoord, zowel voor gezonde mensen als voor u als patiënt? Tja, wat moet ik daar van zeggen……. Pepernoten: niets mis mee zou ik zeggen. Niet al te vet, maar als je er veel eet, krijg je wel veel calorieën binnen. En hoe zit het dan met de chocoladeletters? Eerst was chocola slecht: veel te vet, vooral teveel verzadigd vet, en veel calorieën (wat natuurlijk ook zo is). Maar de laatste tijd
14
wordt er ook geschreven over het mogelijk gunstige effect van chocola op het voorkomen van hart- en vaatziekten. Op de laatste congressen van de Europese Vereniging voor Cardiologie zijn zelfs presentaties over chocola gegeven! Hoe zit dat nou eigenlijk? Het antwoord kan ik u helaas niet geven, want dat zal er voorlopig niet zijn. Wel is bekend dat cacao, de grondstof van chocola, rijk is aan flavanoiden en juist deze flavanoiden zouden een gunstig effect hebben op onder andere de bloeddruk. Pure chocola zou meer van deze flavanoiden bevatten en daarom gunstiger zijn. Appels, rode wijn en thee bevatten overigens ook flavanoiden. Eigenlijk weet niemand nog precies hoe het zit. Ik zou zeggen: “Niet aan denken rond de feestdagen. Neem gewoon een letter die u lekker vindt, puur, melk of wit en laat de wetenschappers het eerst maar eens goed uitzoeken met de chocola.” Ik wens u fijne feestdagen en alle goeds voor het nieuwe jaar.
Henk van Hierden over het project Zorgpad Hartfalen Martini Ziekenhuis Het project “Zorgpad Hartfalen” richt zich op de zorg voor patiënten en hun naasten die bij het Hartfalenen Ritmecentrum van het Martini Ziekenhuis komen. Doelen van het project zijn: de verbeterkansen in het traject voor patiënten met hartfalen in kaart brengen, deze verbeteringen gezamenlijk oppakken en invoeren. Er is een projectgroep ingesteld die bestaat uit vertegenwoordigers van het Martini Ziekenhuis (cardioloog, verpleegkundige, organisatieadviseur), Zorgbelang Groningen, Menzis en De Hart & Vaatgroep. Zie voor meer informatie ook het vorige regioblad. In deze editie vertelt Henk van Hierden van De Hart&Vaatgroep regio Groningen over de stand van zaken van het verbeterplan, dat door de projectgroep is opgesteld. Deze stand van zaken is in hoofdlijnen: een aantal aanbevelingen in het verbeterplan is tekstueel verder aangescherpt of verduidelijkt, een groot aantal verbeterpunten is ingevoerd of wordt de komende weken ingevoerd, alle aanbevelingen van
De Hart&Vaatgroep zijn overgenomen en worden standaard meegenomen in alle te voeren procedures. Op de eerstvolgende bijeenkomst van de projectgroep worden de eerste bevindingen besproken en de gemaakte afspraken getoetst. Verder is in de projectgroep besproken, dat de samenwerking tussen het Martini Ziekenhuis en De Hart&Vaatgroep een vervolg moet krijgen. Een onderwerp voor volgend jaar is Hartrevalidatie. Het Martini Ziekenhuis en De Hart&Vaatgroep gaan samen onderzoeken, welke andere onderwerpen geschikt zijn voor gezamenlijke activiteiten. Te denken valt aan voorlichtingsbijeenkomsten, lezingen etc. Ook zijn er - in het kader van de samenwerking tussen het Martini Ziekenhuis en het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen - mogelijkheden om gemeenschappelijke activiteiten te organiseren. Zorgbelang Groningen wil de samenwerking met De Hart&Vaatgroep eveneens voortzetten in die gevallen, waarbij De Hart&Vaatgroep haar deskundigheid kan inbrengen.
15
advertenties
16
Nieuws uit de sportverenigingen Aquafysio in zwembad De Wilder in Haaksbergen Joop heeft in 1999 een hartoperatie ondergaan in Nieuwegein. Daarna is hij in 2003 gedotterd. In 2003 is hij ook gaan zwemmen bij het zwembad De Wilder.
Een bijdrage van Sjoerd Velsing, Leefstijl regio Overijssel.
In het zwembad De Wilder in Haaksbergen is iedere woensdagmorgen van 9.30 tot 10.15 uur zwemmen voor ondermeer hartpatiënten onder de deskundige leiding van Roos Nijhuis. De groep (12 tot 13 personen) waar Roos les aan geeft, bestaat uit mannen en vrouwen variërend in de leeftijd van 40 tot 80 jaar. Vandaag tijdens mijn bezoek zijn er alleen mannen aanwezig. Naast het oefenen wordt er ook veel gelachen. Dit is onder andere een reden voor Joop van Oosterhout (bijna 80 jaar) om er met plezier naar toe te gaan en hij moet er een half uur voor rijden vanuit Enschede!
“In de sportschool waren allemaal jongeren. Bij de zwemles van Roos worden regelmatig rustmomenten ingelast en dat is erg prettig”, volgens Joop. “Bovendien is het een leuke, vrolijke groep en erg gezellig vooral als de dames er bij zijn. We accepteren alles van elkaar, letten ook op elkaar en helpen daar waar het nodig is”, vervolgt hij. “Het is ook heel prettig dat Roos controleert of je de oefeningen goed doet; dat geeft een vertrouwd gevoel en je kunt eerder je eigen grens opzoeken”, aldus Joop. In het begin was Joop ‘s middags na het zwemmen moe en deed dan niets meer. De laatste jaren gaat hij na het zwemmen wel eens fietsen of andere dingen doen. Joop merkt, dat hij fit blijft! Roos Nijhuis is in 2003 gestart met de zwemtraining van hartpatiënten. Roos heeft de HIB-opleiding bij De Hart&Vaatgroep gedaan. Ook nu volgt ze regelmatig bijscholing en andere aanvullende cursussen.
17
Roos heeft de noodzakelijke medische gegevens van de deelnemers van deze zwemgroep. Deelnemers die angstig zijn, krijgen vertrouwen door de intensieve begeleiding. Naast hartpatiënten zwemmen ook mensen met een longaandoening, reuma en fybromyalgie in deze groep. De training begint met lichte oefeningen gevolgd door zwaardere oefeningen met tussendoor rustmomenten.
De laatste 15 minuten wordt er gevolleybald. Na afloop zit men gezellig bij elkaar onder het genot van een kopje koffie. Het is een hechte groep. Is er bijvoorbeeld een groepslid ziek, dan wordt er altijd voor een bloemetje gezorgd. Men betaalt per 10 “ritten” € 65, en los per les € 7,50. In Twente kunnen hartpatiënten ook terecht in de zwembaden te Losser, Hengelo en Denekamp.
José Jager
Interview: Roelf Meijering in gesprek met..
18
In jaargang 30, nummer 1 van het regiobulletin Noord en Oost, leest José Jager de oproep van het regioteam Groningen van De Hart&Vaatgroep, waarin een lid voor de patiëntenraad Groninger Huisartsen Coöperatie (GHC) wordt gevraagd. Dat is iets voor mij, denkt ze. Haar reactie leidt tot een intakegesprek en voor mij zit een vrouw die zichzelf kenmerkt als strijdbaar, realistisch en iemand die al heel wat heeft meegemaakt. Ze staat positief in het leven, woont met man Rindert in Haren en is sinds 2000 lid van Hartezorg, nu De Hart&Vaatgroep. Ze verricht allerlei vrijwilligerswerk en helpt ondermeer de Hartstichting om nieuwe versies van voorlichtingsbrochures te beoordelen. Recent heeft ze twee brochures van de Hartstichting “Dotteren en plaatsen van een stent” beoordeeld en van commentaar voorzien. José vertelt tijdens de kennismaking, dat ze zich lange tijd machteloos heeft gevoeld en ontwijkingsgedrag vertoonde: ben ik hartpatiënt? José is aan zichzelf gaan werken en op mijn vraag of ze hierover in een interview meer wil vertellen, stemt ze in. Hier volgt het ervaringsverhaal van iemand die zich geen zorgen hoefde te maken.
Wanneer José 49 jaar is, heeft ze twaalf jaar pijnklachten in haar hartstreek. Eerder al heeft ze een maagonderzoek ondergaan. Diagnose: een geïrriteerde maag en slokdarm zijn de oorzaak van de pijnaanvallen. Nu weet José wel beter. De pijnaanvallen werden veroorzaakt door haar hart: angina pectoris, een pijn die ontstaat door vernauwingen van de kransslagader en die in het ergste geval kan leiden tot een hartinfarct. Volgens de weekendarts, waar José op een zeker moment naar toe gaat, is de slokdarm de oorzaak van haar plotseling heftige pijn op haar borst en ze krijgt ontstekingsremmers. De pijn verdwijnt, maar na een paar maanden heeft José geen gevoel meer in haar rechtervoet. In het ziekenhuis reageren de artsen verbaasd op de onderzoeksresultaten: “Heeft u niet gemerkt dat u een hartinfarct heeft gehad?” De pijn die José heeft, lijkt niet op de traditionele symptomen zoals drukkende pijn op de borst die uitstraalt naar de linkerarm. Uiteindelijk wordt na een hartkatheterisatie een bypassoperatie uitgevoerd. Vijf jaar later herhalen de klachten zich en moet José haar arts ervan overtuigen, dat het wederom niet haar slokdarm is.
19
advertenties
20
Er wordt een stent geplaatst en sindsdien hebben de problemen zich niet opnieuw voorgedaan. José wil haar ervaringen delen. Veel vrouwen hebben vage klachten die volgens de protocollen niet bij een hartaandoening passen. Ze waarschuwt: “Krijg je een onbevredigende diagnose? Ga er niet mee akkoord. Vraag een second opinion, laat je niet wegsturen, volg je eigen gevoel.” “Ik ben er strijdbaar door geworden”, zegt José, “en heb lang getwijfeld wie ik moest geloven. Nu weet ik dat ik op mezelf kan vertrouwen en me niet afhankelijk van een arts op moet stellen. Soms daal ik af in mezelf en dan besef ik: mij kan niets gebeuren.” “Hoe is dat besef gekomen?” vraag ik. José wijst op een diploma aan de muur van de Academie voor Transformatiewerk. José heeft de 4-jarige opleiding tot transformatiewerk met succes afgerond. “Mijn opleiding transformatiewerk was tevens mijn therapie”, vertelt zij. “In het 1e en 2e jaar van de opleiding moet je vooral aan jezelf werken, je hebt daarnaast vakken als communicatie en psychologie. Transformatiewerk daagt je uit om het veranderingsproces met jezelf aan te gaan. Het is een ervaringsthe-
rapie en vanuit dit ervaren ontstaat inzicht in jezelf en kun je ervoor kiezen om het veranderingsproces aan te gaan.” “Is het niet een beetje zweverig?”, vraag ik. “Nee, juist niet”, zegt José. “Je staat echt wel met beide benen op de grond. Het is een alternatieve vorm van hulpverlening op spirituele basis.” José toont haar boekenkast. Ik zie onder andere “De bevrijdende kracht van emoties” van Riet Okken, “De ziel, een oerbesef” van Hen Straver en “Een uitnodiging om te leven vanuit je oorsprong” van Lenne Gieles. “Mijn man en ik hebben de opleiding samen gevolgd. Heel soms helpen we anderen, we hadden ooit het idee een praktijk op te richten, maar inmiddels zijn er ook andere interesses”, vertelt José. Thuis gekomen bezoek ik de website (www.transformatiewerk. nl) van de landelijke organisatie van transformatiewerk (NVVT) en lees op één van de pagina’s: “Verdieping helpt je om persoonlijke thema’s te onderzoeken, om te helen wat om aandacht vraagt.” José, bedankt voor je openhartige interview en succes als afgevaardigde van De Hart&Vaatgroep in de patiëntenraad van de Groninger Huisartsen Coöperatie.
21
Als elke minuut telt!
Wout Peters
Interview van Eliane Wintgens met Wout Peters, woordvoerder van Stichting GroningenHartVeilig
Wout Peters is in het dagelijks leven ambulanceverpleegkundige in de regio Groningen. Hij is 36 jaar, vader van vijf kinderen en woont in de provincie Groningen. Een jaar geleden is hij benaderd door Erik Uniken om samen met hem en nog vier vrijwilligers het burgerhulpverlenersproject “GroningenHartVeilig” in de provincie Groningen op te zetten. Dit project is inmiddels een groot succes. Doel van dit project in het kort: binnen 6 minuten reanimeren bij hartstilstand.
22
De eerste 6 minuten bij een hartstilstand zijn cruciaal. Als in deze 6 minuten een ambulance wordt gebeld, direct gestart wordt met hartmassage en beademing en een Automatische Externe Defibrillator (AED) het hart één of meerdere stroomstoten toedient, dan heeft de patiënt een overlevingskans van 50-70%. Met andere woorden: als binnen de 6 minutenzone snel en doeltreffend wordt gehandeld, dan kan dat voor veel mensen overleven betekenen!
Hoe werkt het systeem GroningenHartVeilig? “Bij een hartstilstand wordt 112 gebeld. De meldkamer voor de provincies Groningen, Friesland en Drenthe zit in Drachten. De meldkamer stelt de beller een aantal vragen om te weten te komen of het om een hartstilstand gaat. Zodra dat duidelijk is, worden direct twee ambulances naar het slachtoffer gestuurd. Tegelijkertijd wordt via het unieke softwaresysteem ‘HartslagNu’ in één seconde bepaald of er hulpverleners binnen een straal van 1,5 km van het slachtoffer aanwezig zijn. Zij krijgen een sms’je met de melding om direct naar het desbetreffende adres te gaan en de reanimatie te starten totdat de ambulance ter plaatse is. Eén van de hulpverleners neemt (indien beschikbaar) ook een AED mee.” Hoeveel hulpverleners krijgen dan een sms’je? “Maximaal 30 hulpverleners krijgen een sms’je. In de praktijk blijkt dat de helft niet beschikbaar is, omdat hulpverleners bijvoorbeeld op een andere plaats zijn. Zijn er voldoende hulpverleners aanwezig, dan vertrekt de rest van de hulpverleners.”
Kan iedereen in de provincie Groningen rekenen op hulp bij een hartstilstand? “De provincie Groningen is redelijk goed gedekt qua hulp, maar nog niet voldoende. Ons streven is om 3000 hulpverleners in 2016 te hebben. Dan kun je echt spreken van een dekkend Reanimatie Oproep Netwerk (RON).” Hoeveel hulpverleners zijn er op dit moment? “Afgelopen weekend hebben we net de 1000e hulpverlener ingeschreven. Het gaat ongelooflijk hard. En we weten, dat er dagelijks meerdere hulpverleners bijkomen.” Welke eisen worden aan hulpverleners gesteld? “De minimale leeftijd van een hulpverlener is 18 jaar; het is emotioneel nogal zwaar. Iedereen die een BHV- of EHBO-diploma heeft, kan zich aanmelden.
23
Maar ook personen die belangstelling hebben voor het hulpverlenerschap, kunnen zich aanmelden. Zij krijgen van ons een gratis reanimatietraining. Ik raad vooral partners van hart- en vaatpatiënten aan om zich te melden.”
Na elke reanimatie evalueren we met de betrokken hulpverleners. Het is zo belangrijk om er over te praten. Ook ik als ambulanceverpleegkundige die regelmatig moet reanimeren, vind het altijd bijzonder prettig om mijn verhaal kwijt te kunnen.
Hoe houden jullie de hulpverleners goed getraind? “Wij zorgen ervoor, dat alle hulpverleners goed getraind zijn in reanimatie én het emotionele proces.
Als een hulpverlener het fijn vindt om met het aanwezige ambulancepersoneel na te praten, dan proberen wij dat ook te regelen.”
Vier maal per jaar geven we een ‘real live training’. Dan wordt ergens in een huis een oefenpop neergelegd. De hulpverleners krijgen een sms’je om naar dat adres te gaan en de reanimatie te starten.” Jullie hechten veel waarde aan het emotionele proces van de hulpverlener? “Reanimeren is een heftige gebeurtenis. Daarom hebben we een nazorgteam samengesteld.
Wat fijn dat het zo’n succes is! “Ja, dat is ook zo. Er gaat heel veel tijd in zitten om alles te organiseren. Het kost veel energie, maar je krijgt er ook enorm veel energie van! Wij hebben bij dit project ervoor gekozen eerst te laten zien waar we voor staan, en dat het succesvol is. Vervolgens willen we de financiële middelen in de vorm van sponsors zoeken. Het blijkt dat onze werkwijze succesvol is: het draait echt enorm goed!”
Wilt u meer informatie of u aanmelden als hulpverlener: www.groningenhartveilig.nl
24
Activiteiten in de regio Leefstijldag in Tjongerschans Ziekenhuis Het was een hele drukte op vrijdag 20 september 2013. Zeker zo’n 200 mensen hebben die dag een bezoek gebracht aan het Tjongerschans Ziekenhuis in Heerenveen, waar een leefstijldag werd georganiseerd door De Hart&Vaatgroep Friesland in samenwerking met de afdelingen Cardiologie en Communicatie. Er werden presentaties gegeven over onder andere over het vrouwenhart, mindfulness en
Tai Chi. De presentaties werden goed bezocht. Uiteraard ontbrak gezonde voeding niet. Kok Arnoud presenteerde ‘live’ hoe je lekker kunt koken zonder zout. En de kok van Tjongerschans gaf hilarische uitleg over heerlijke, verse vruchten- en groentesappen. Kortom, een zeer geslaagde middag!
Slaapapneu bij hartfalen Zaterdag 28 september 2013 luisterden zo’n 25 mensen naar het boeiende verhaal van onderzoekster Grietje de Vries in het UMCG. Uit onderzoek is gebleken dat patiënten met hartfalen een verminderde pompfunctie van het hart kunnen hebben, waardoor het bloed minder efficiënt door het lichaam kan worden rondgepompt. Er ontstaan dan klachten als slecht slapen, niet uitgerust zijn, etc.
De belangrijkste boodschap van Grietje is, dat patiënten met chronisch hartfalen een verhoogde kans hebben op slaapapneu en dat daarom screening op slaapapneu erg belangrijk is. Grietje is bezig met onderzoek, het zogenaamde SNURC-onderzoek. Op dit moment is haar onderzoek nog in volle gang, maar van de 40 patiënten die meegedaan hebben, is bij 35% matig tot ernstig slaapapneu vastgesteld.
25
Op donderdag 26 september 2013 hebben 107 mensen de themabijeenkomst “Ritmes van het hart” in het Wilhelmina Ziekenhuis Assen bijgewoond. Marieke Mulder, redacteur regioteam Drenthe en Geke Rozema, redacteur regioteam Groningen, doen verslag. Een hart in ritme Fysiotherapeute Agnieta de Bruin zet de zaal in beweging. Met het buigen en strekken van armen en benen laat Agnieta zien, hoe het ritme van een gezond hart er uit ziet. En de mensen in de zaal buigen en strekken enthousiast mee! Agnieta laat de mensen in de zaal benoemen waarom het goed is om te bewegen. Antwoorden:
26
voor de bloedsomloop, behoud spierfunctie, conditie, tegengaan overgewicht, lol, om je goed te voelen. Het is ook belangrijk om naar je lichaam te luisteren: soms kun je meer gaan sporten en soms kun je beter even minderen. Agnieta laat vervolgens ook zien, hoe een hart beweegt waarmee iets aan de hand is: armen en benen bewegen willekeurig alle kanten op.
Een hart uit ritme Dr. Richard de Jong is werkzaam als cardioloog bij het Wilhelminaziekenhuis Assen. Hij legt uit hoe het zit met een hart dat uit het ritme is: het hart bestaat uit 2 kamers en 2 boezems. De sinusknoop, een groepje cellen in het hart, geeft impulsen aan het hart, zodat het hart gaat kloppen. Bij hartritmestoornissen vindt een verstoring van deze impulsen plaats. Gevolg: de pompfunctie van het hart vermindert waardoor er minder bloed wordt rondgepompt. Er zijn verschillende categorieën boezemfibrilleren: mensen die er nauwelijks last van hebben en mensen die ernstige klachten hebben. Hoe dat kan, is niet
bekend. Er zijn verschillende inwendige oorzaken van boezemfibrilleren, zoals hoge bloeddruk en hartfalen. Oorzaken buiten het hart zijn bijvoorbeeld een longontsteking, te hard werkende schildklier, operatie en genotsmiddelen, zoals koffie en alcohol. Boezemfibrilleren kent ook risico’s, met name het ontstaan van stolsels in het lichaam en de hersenen. Het risico op stolsels hangt af van een aantal factoren, zoals hoge bloeddruk, de aanwezigheid van hartfalen, leeftijd ouder dan 65 jaar, etc. Is er risico op stolsels, dan worden bloedverdunners voorgeschreven. Mensen die traditionele bloedverdunners gebruiken, moeten regelmatig hun bloed laten controleren. Bij de nieuwe generatie medicatie is die controle er niet meer. Uiteraard ligt de verantwoordelijkheid voor het medicijngebruik bij de patiënten.
27
Als mensen boezemfibrilleren hebben, wordt niet altijd gestreefd naar het bereiken van een normaal ritme. Als mensen geen klachten, dan is het een kwestie van accepteren van de aandoening. Ervaren mensen wel klachten, dan wordt er gekeken hoe het ritme hersteld kan worden. Niet in alle gevallen leidt behandeling tot blijvend succes, zoals uit het verhaal van de heer Buist zal blijken. Het verhaal van ervaringsdeskundige, de heer Buist De heer Buist weet alles van boezemfibrilleren. Het begon op een normale werkdag, toen hij zich niet zo goed voelde. Het ging niet over en hij ging naar de huisarts die hem toch maar verwees naar het ziekenhuis voor een ECG. Diagnose: boezemfibrilleren. Voor hij het wist, was hij aan de medicijnen. Hij voelde zich daardoor niet beter. Sterker nog, hij voelde zich steeds vermoeider worden en achteruitgaan. Uiteindelijk belandde hij met zijn klachten in de Ziektewet. Door de stress raakte hij ook nog overspannen. Gelukkig had hij een echtgenote die rustig bleef,
28
voor hem een geweldige steun in deze spannende situatie. Na twee cardioversies knapte hij op en hij kon weer aan het werk. Helaas bleef het hier niet bij. In 2007 werd hij opnieuw behandeld voor zijn klachten. In totaal heeft hij 16 cardioversies gehad. Zijn grootste zorg is dan ook, dat het chronisch wordt. De effect van boezemfibrilleren op zijn leven is enorm. Plannen, zoals buitenlandse reizen, staan in de koelkast. Hij blijft in Nederland,
dicht bij huis en bij het ziekenhuis. Bang is hij niet, maar hij voelt zich wel onzeker. Ondanks de impact is zijn motto: “Zorg dat je leuke dingen doet, blijft doen en geniet van het leven!” Plotselinge hartstilstand “Zo’n 15.000 mensen per jaar krijgen een plotselinge hartstilstand”, vertelt dr. Richard de Jong. Zo’n 80% krijgt het in de thuissituatie en 20% in openbare ruimtes. Bekend en indrukwekkend zijn de YouTube-filmpjes van plotselinge hartstilstand op het voetbalveld. Buitenhuis zijn er vaak getuigen, meer kans dus, dat iemand een reanimatiecursus heeft gevolgd. Bij plotselinge hartstilstand is het namelijk van levensbelang, dat zo snel mogelijk
met reanimeren en defibrilleren wordt begonnen. Daarom is het zo belangrijk, dat de 6-minutenzone in Nederland gerealiseerd wordt. Dat zijn gebieden waar omstanders bij een hartstilstand binnen 6 minuten 112 bellen, starten met reanimeren en de AED toepassen. Meestal is een hartstilstand een indicatie van een hartaandoening. Bij bepaalde hartaandoeningen, zoals het overleven van een plotselinge hartstilstand, wordt een ICD, een interne defibrillator, onder het sleutelbeen geplaatst. Een ICD kan complicaties geven, zoals een infectie of een klaplong. En, een ICD is en blijft techniek, waarbij op de langere termijn problemen kunnen ontstaan, bijvoorbeeld een batterij die vervangen moet worden. Soms ervaren mensen e een ICD als een e psychische belasting p en hebben ze te e maken met bepaalde m beperkingen b in sommige activiteiten, zoals a ccontactsporten, en niet te vergeten sterke n elektromagnetische e vvelden, zoals de MRI-scan. M
29
Het belang van samenwerken Ervaringen, zoals die van de heer Buist, maken keer op keer het belang duidelijk van samenwerking van De Hart&Vaatgroep met de ziekenhuizen voor de preventie en behandeling van hart- en vaatziekten. Hans van Laarhoven van De Hart&Vaatgroep legt uit, hoe De Hart&Vaatgroep en de Hartstichting aan deze samenwerking vormgeven. Beide organisaties willen hun kennis en ervaring bundelen om de volgende doelen te bereiken: 3 x minder: minder overlijden minder mensen die ziek worden minder last van de gevolgen 3 x meer: meer betrokkenheid van mensen meer vrienden meer geld voor wetenschappelijk onderzoek De Hart&Vaatgroep zet zich in voor goede informatie en voorlichting, lotgenotencontact, leefstijlbegeleiding en belangenbehartiging voor goede en betaalbare zorg.
30
De Hartstichting zorgt sinds jaar en dag voor de inzameling van geld voor belangrijk wetenschappelijk onderzoek. Speerpunten zijn ook de introductie van de 6-minutenzone en Dress Red Day, de dag waarop het vrouwenhart volop in de aandacht staat. Beide organisaties hebben samen een hoofdkantoor in Den Haag.
Per provincie is er een regioteam, een team van vrijwilligers dat met steun van een coördinator zorgt voor allerlei regionale activiteiten. Voorbeelden van activiteiten zijn kookworkshops, vakantieweken, informatiebijeenkomsten voor patiënten en familieleden, ontwikkelen van kwaliteitscriteria voor de zorg, etc. Sinds kort heeft de provincie Drenthe ook een eigen regioteam, onder leiding van voorzitter Theun Wijbenga. Het regioteam Drenthe is bezig met het opstellen van een activiteitenplan. De enquête die tijdens deze
themabijeenkomst is gehouden, wordt meegenomen bij het opstellen van dit plan. Bezoekersstands Natuurlijk ontbraken de stands van De Hart&Vaatgroep, de Hartstichting en STIN niet. Ze zijn goed bezocht door de mensen. Na de themabijeenkomst hebben we dr. Richard de Jong geïnterviewd. Dit interview kunt u lezen op de website van de Hart&Vaatgroep http://www.hartenvaatgroep.nl.
31
Agenda We hebben op dit moment één activiteit en wat voor één! Na het succes van 2013 wordt opnieuw een Valentijnsconcert in 2014 georganiseerd. Hierna volgt nadere informatie over het concert. Raadpleeg ook de website van De Hart&Vaatgroep voor informatie over deze en andere activiteiten.
Organisatoren
De Hart&Vaatgroep, regioteam Groningen, en de Hartstichting, regionale vriendencommissie Groningen
Wanneer
Zondag 16 februari 2014
Tijdstip(pen)
Zaal open: 14.30 uur Aanvang concert: 15.00 uur
Waar
De Doorritzaal van café Hammingh Hunzeweg 32, 9893 PC Garnwerd
Voor wie
De leden, buitengewone leden, vrijwilligers en donateurs van beide organisatoren
Kosten
Toegang is gratis. Consumpties zijn voor eigen rekening
Opgave
Vóór 31 januari 2014 kunt u kaarten voor dit concert reserveren via: Email:
[email protected] of Telefonisch bij Roelf Meijering (06 – 16 36 34 68) Maximaal twee kaarten per reservering. U ontvangt een bevestiging van uw reservering.
32
Informatie over de activiteit
Het Valentijnsconcert biedt een uitgelezen mogelijkheid om op informele wijze met elkaar kennis te maken en te genieten van een optreden van Albon Elm. Albon Elm
Albon Elm bestaat uit 2 muzikanten: Liesbeth Betten (zang) en Ton de Jong (zang, gitaar, piano). De muziek van Albon Elm is toegankelijk, variërend van vrolijke swing tot romantische ballads. Het Valentijnsconcert van Albon Elm wordt een blij en hartelijk optreden, vergezeld van projecties en animatiefilmpjes, beelden en teksten. En met een primeur! Over Liesbeth: zij studeerde aan het conservatorium en is muziekdocente. Zij woont met man, twee kinderen en nogal wat dieren op het Groningse platteland. Samen met Ton treedt ze al een aantal jaren op, sinds vorig jaar onder de naam Albon Elm. En zoals uit één van hun nummers blijkt, is Liesbeth ook nog topkok! Over Ton: hij studeerde journalistiek, had bijna 25 jaar een galerie voor moderne kunst en is schrijver, videomaker en componist. Met andere muzikanten speelt hij in formaties als De Wisch en Bad Holster op grote festivals als Noorderzon, De Zwarte Cross en Folkwoods. Meer informatie op: http://albonelm.com http://facebook.com/AlbonElm http://youtube.com/albonelm
33
Recepten voor de Kerst Wilt u niet de hele dag in de keuken staan, maar wel iets lekkers en verantwoords op tafel zetten, dan is het onderstaande recept misschien iets voor u.
Voorgerecht: Taboulé (kan ook als bijgerecht) Benodigdheden (4 personen): • 75 gram fijne bulgur (een graanproduct gemaakt van verschillende soorten tarwe) • 150 gram kerstomaatjes • 1 kleine komkommer • 3 lente- of bosuitjes • sap van 2 citroenen • 4 eetlepels olijfolie • paar takjes peterselie • kwart bosje munt • zwarte peper Bereidingswijze - Alle ingrediënten schoonmaken en in stukjes snijden, citroensap en olijfolie toevoegen - De fijne bulgur overgieten met 1 kop kokend water en even laten staan. - Dan alles mengen voor een verfrissende, kleurrijke salade!
Hoofdgerecht: Doperwten met sjalotjes en zalmmoot Benodigdheden voor de doperwten met sjalotjes: • 450 gram doperwtjes (tuinerwten), verse of uit de diepvries • 200 ml. natriumarme bouillon • 150 gram sjalotjes • 3 lente- of bosuitjes • 1 bosje peterselie • vers gemalen peper • 1 eetlepel yoghurt
34
Bereidingswijze - Maak de sjalotjes schoon en snijdt ze in 4 partjes, Kook de natriumarme bouillon met de sjalotjes 5 minuten met het deksel op de pan. - Voeg de doperwten en de gesneden lenteui toe. Kook het geheel opnieuw zo’n 10 minuten met het deksel van de pan totdat de bouillon verdampt is. - Hak ondertussen enkele takjes peterselie. Neem de pan van het vuur en voeg de peterselie, de yoghurt en - naar smaak - peper toe en roer alles zorgvuldig door. - Serveer de doperwten bijvoorbeeld met een stukje zalm en aardappelen of rijst.
Wilt u afsluiten met een nagerecht of meer informatie over deze recepten? Bezoek dan de website van Smakelijketenzonderzout: http:// www.smakelijketenzonderzout. nl/recepten/
Puzzel Jan Burgstra heeft weer een mooie puzzel voor ons blad gemaakt. U kunt de oplossing van deze puzzel vóór 15 februari 2014 sturen naar: J. Burgstra Boekweitstraat 34 9734 AW Groningen De prijswinnaar krijgt persoonlijk bericht. De winnaars van de vorige puzzel zijn: B.J.F.M. ter Horst uit Enschede en C. Zuidema uit Zuidhorn.
35
36
