LEARNSHOP Opstellen van een risicobeoordeling (Machinerichtlijn) of een RI&E (Arbowet)

LEARNSHOP Opstellen van een risicobeoordeling (Machinerichtlijn) of een RI&E (Arbowet)

spreker Ing. Henrie Verwey

Verwey Safety Services

Inhoud learnshop  Overzicht wet- en regelgeving

 Introductie (termen en definities)  Doelstellingen risicobeoordeling  Machinerichtlijn  Arbowet  Aanpak volgens EN-ISO 12100:2010  Diverse methoden voor risico-inschatting  Koppeling algemene risicobeoordeling

met SIL en PL


Uitgangspunten learnshop  Risicobeoordeling gerelateerd

aan machineveiligheid en de Machinerichtlijn 2006/42/EG  Risico-inventarisatie en –evaluatie (ri&e) gerelateerd aan de Arbowet  Norm NEN-EN-ISO 12100:2010 

Algemene ontwerpbeginselen – Risicobeoordeling en risicoreductie

 Technical Report ISO-TR 14121-2:2012 

Risicobeoordeling – Deel 2: Praktische gids en voorbeelden van methoden Verwey Safety Services

Overzicht wet- en regelgeving machineveiligheid Europese richtlijnen

EU: Productrichtlijnen

EU: Sociale richtlijnen

EU: Machinerichtlijn 2006/42/EG

EU: Kaderrichtlijn Arbeidsmiddelenrichtlijn

NL: Warenwetbesluit Machines

NL: Arbowet en Arbobesluit hst.7

EU: Europese normen (EN)

NL: Arbo-informatiebladen Arbocatalogi Verwey Safety Services

Overzicht wet- en regelgeving machineveiligheid PRODUCTRICHTLIJNEN (CE)

SOCIALE RICHTLIJNEN (ARBO)

Doel: vrij verkeer van goederen

Doel: veiligheid op de werkvloer

Van toepassing op nieuwe producten, die voor Van toepassing op bestaande en nieuwe het eerst op de Europese markt worden producten, arbeidsmiddelen en processen op gebracht. de werkvloer.

Verantwoording producent

Verantwoording werkgever

Essentiële eisen staan in de richtlijn (Technische) details in normen

Minimumeisen staan in de richtlijn Aanvullingen op nationaal niveau mogelijk

CE-markering

RIE en plan van aanpak

Voorbeeld: Machinerichtlijn

Voorbeeld: Arbeidsmiddelenrichtlijn

Machinerichtlijn 2006/42/EG in Nederland opgenomen in de Warenwet / Besluit machines

Arbeidsmiddelenrichtlijn 2009/104/EEG in Nederland opgenomen in de Arbowet / Arbobesluit deel7


Overzicht wet- en regelgeving machineveiligheid Nieuwe machine (bouwjaar ≥ 1995)

Bestaande machine

Machinerichtlijn

Arbowet (voluit Arbeidsomstandighedenwet)

Machinerichtlijn, Bijlage I met de Essentiële eisen + normen

Arbobesluit, hoofdstuk 7 Arbeidsmiddelen

Risicobeoordeling

Risico-inventarisatie en –evaluatie (rie of ri&e)

Technisch dossier

Plan van aanpak

Gebruiksaanwijzing

Instructies

CE-markering


Risicobeoordelingen Introductie Wat is het verschil tussen een GEVAAR en een RISCO?


Risicobeoordelingen Introductie  Gevaar = een mogelijke bron van schade 

Schade = lichamelijk letsel of aantasting van de gezondheid

 Risico = combinatie van de waarschijnlijkheid van

optreden van schade en de ernst van die schade  RISICO

=

EFFECT


X

KANS

Risicobeoordelingen Introductie  RISICO

=

EFFECT

 KANS wordt bepaald door:  Blootstelling  Waarschijnlijkheid  Gevaarsafwending (mogelijkheid tot)


X

KANS

Risicobeoordelingen Introductie aanwezigheid

gevarenzone Gevaarlijke gevaarlijke situatie situatie

event Voorkomen / beperken schade

letsel Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Introductie  gevarenzone:  elke ruimte in en/of rondom een machine waarin een

persoon aan een gevaar kan worden blootgesteld

 gevaarlijke situatie:  omstandigheid waarin een persoon aan ten minste

één gevaar wordt blootgesteld

 gevaarlijke gebeurtenis:  gebeurtenis die schade kan veroorzaken


Risicobeoordelingen Introductie aanwezigheid

gevarenzone Gevaarlijke Blootsituatie stelling

tijd Voorkomen / beperken schade

Schade gezondheid Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Doelstelling Machinerichtlijn  Doelstelling vanuit de

Machinerichtlijn 2006/42/EG  Artikel 5 geeft de te nemen

stappen voordat een machine in de handel en/of in bedrijf kan worden gebracht.


Risicobeoordelingen Doelstelling Machinerichtlijn  Machinerichtlijn, Bijlage I


Risicobeoordelingen Doelstelling Machinerichtlijn  Machinerichtlijn, Bijlage VII, deel A


Risicobeoordelingen Doelstelling Arbowet  Arbeidsomstandighedenwet, artikel 5


Risicobeoordelingen Doelstelling Arbowet  Arbeidsomstandighedenwet, artikel 5


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Aan de Machinerichtlijn is een norm gekoppeld, die

een methodiek geeft voor het opzetten van een risicobeoordeling.  Deze methodiek kan ook gebruikt worden voor de beoordeling van arbeidsmiddelen (Arbowet).  Norm NEN-EN-ISO 12100:2010 (nl)  Deze norm is een combinatie van: 

EN-ISO 14121-1, EN-ISO 12100-1, EN-ISO 12100-2

 Dus nu 1 norm voor het gehele proces van veilig

ontwerpen: Risicobeoordeling en risicoreductie Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Begin Grenzen machine bepalen Indentificatie van gevaren Risico-analyse Risico-inschatting Risico-evaluatie

Voldoende gereduceerd ?

Risicobeoordeling

ja

Einde

nee

Risicoreductie


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Risico-analyse  combinatie van bepaling van de grenzen van de machine, identificatie van gevaren en risico-inschatting  Risico-inschatting  bepaling van de mogelijke omvang van de schade en de kans dat schade optreedt  Risico-evaluatie  beoordeling, op basis van de risicoanalyse, of de doelstellingen van de risicoreductie zijn gehaald  Risicobeoordeling  het gehele proces dat een risicoanalyse en risico-evaluatie omvat Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Begin

Grenzen machine bepalen

Grenzen van machine:

Indentificatie van gevaren

• Gebruiksgrenzen

Risico-inschatting

• Ruimtelijke grenzen

Risico-evaluatie

• Tijdgrenzen Voldoende gereduceerd ?

ja Einde

• Overige

nee Risicoreductie


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Gebruiksgrenzen:  bedrijfstoestanden en procedures voor ‘ingrijpen’ (ook bij storingen e.d.)  type gebruik (industrieel, huishoudelijk), type gebruikers  verwacht opleidingsniveau, ervaring, bekwaamheid  Ruimtelijke grenzen:  bewegingsruimte t.b.v. machine en uitvoering werkzaamheden  interfaces (bediening, energietoevoer)  Tijdgrenzen:  technische levensduur; aanbevolen onderhoudstermijnen  Overige:  reiniging, omgevingsomstandigheden etc. Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Tabel B3 uit NEN-EN-ISO 12100 geeft per

levensduurfase van de machine taken, die kunnen leiden tot een gevaarlijk situatie.  Voorbeelden van fasen in de levensduur:  Transport  In bedrijf nemen  Afstellen  In bedrijf zijn  Reinigen  Onderhoud  Etc. Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Begin

 gevaar:

Grenzen machine bepalen

 mogelijke bron van schade Indentificatie van gevaren Risico-inschatting Risico-evaluatie

Voldoende gereduceerd ? nee Risicoreductie

ja Einde

aan de gezondheid  relevant gevaar:  gevaar dat is geïdentificeerd bij de machine  significant gevaar:  relevant gevaar waarvoor een risicoreductie is


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Hier worden 10 basisgroepen onderkend, zoals:  Mechanische gevaren  Elektrische gevaren  Thermische gevaren  Gevaren gerelateerd aan geluid  Gevaren gerelateerd aan trillingen  Stralingsgevaren  Gevaren gerelateerd aan (vloei)stoffen / gassen / dampen  Gevaren gerelateerd aan ergonomie  Gevaren gerelateerd aan omgeving van de machine  Combinatie van gevaren Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Kennis van gevaarfenomen is wel van belang!  Voorbeeld gevaarsfenomeen straling: 

Laser voor graveren van stalen onderdelen


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Voorbeeld gevaarsfenomeen straling  Ioniserende straling 

Radioactieve straling (bijv. α- en β-straling)

 Niet-ioniserende straling 

Voorbeelden zijn UV- en laserlicht

Straling Radiostraling (lange golf)

Golflengte > 600 m

Radiostraling (midden golf)

200 – 600 m

Radiostraling (korte golf)

5 - 200 m

TV/FM radio Microgolfstraling / Radar

20 cm – 5 m 1 mm - 20 cm

Infraroodstraling

1 mm - 750 nm

Zichtbaar licht UV-A UV-B UV-C UV-D UV-E Röntgenstraling Gammastraling

400 – 780 nm 315 – 380 nm 280 – 315 nm 180 -280 nm 40 – 180 nm 10 – 40 nm 0.1 – 10 nm < 0.1 nm


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Voorbeeld gevaarfenomeen Lichtsoort Relatie met golflengte (λ) Ultra Violet C 180 – 280 nm Ultra Violet B 280 – 315 nm Ultra Violet A 315 – 400 nm Zichtbaar licht 400 – 780 nm Infrarood A 780 – 1400 nm Infrarood B 1,4 μm – 3 μm Infrarood C 3 μm –

Reactie van het oog Hoornvliesontsteking

Grauwe staar Fotochemische en thermische beschadiging van het hoornvlies Grauwe staar, Verbrand netvlies Uittredend oogvocht, grauwe staar, hoornvliesverbranding Hoornvliesverbranding

van de huid Zonnebrand (rode huid) Versnelde veroudering Toenemende pigmentvorming Verkleuring en Huidpigmentatie verbranding Lichtgevoelige reactie


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Normen laserveiligheid:  EN-IEC 60825-1, Safety of laser products -- Part 1:

Equipment classification and requirements 



Klassen 1, 1M, 2, 2M, 3R, 3B, 4 en maximale blootstellingsgrenzen Eisen aan specificaties en labeling

 EN ISO 11553-1, Safety of machinery - Laser

processing machines - Part 1: General safety requirements (geharmoniseerd onder Machinerichtlijn)  Etc. Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Methode of model voor

Begin

risicoschatting wordt niet voorgeschreven in norm NEN-EN-ISO 12100:2010

Grenzen machine bepalen Indentificatie van gevaren Risico-inschatting

 In het Technical Report

Risico-evaluatie

Voldoende gereduceerd ? nee

ja Einde

ISO-TR 14121-2:2012 worden wel verschillende methoden en modellen voorgesteld.

Risicoreductie


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  NEN-EN-ISO 12100:2010


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  NEN-EN-ISO 12100:2010


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  NEN-EN-ISO 12100:2010, figuur 3


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling aanwezigheid

gevarenzone Gevaarlijke gevaarlijke situatie situatie

Blootstelling

event Voorkomen / beperken schade

Gevaarsafwending

letsel Verwey Safety Services

Effect

Waarschijnlijkheid

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Diverse modellen om risico’s in te schatten, zoals:  Risicomatrix

 Risicograaf

 Numeriek model

RISICO

=

OMVANG


x

BLOOTSTELLING

x

KANS

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Uit ervaring blijkt dat in Nederland:  een risicograaf-methode het meest wordt toegepast

door machinebouwers  een numerieke methode (Fine&Kinney, of een variant hiervan) het meest wordt toegepast door arbodiensten en preventiemedewerkers bij het opstellen van een ri&e.


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Risicomatrix

 Volgens Amerikaanse norm ANSI B11 TR3  Als voorbeeld opgenomen in TR-ISO 14121-2


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Risicomatrix Impact

Waarschijnlijkheid Zeer onwaarschijnlijk

Onwaarschijnlijk

mogelijk

waarschijnlijk

Zeer waarschijnlijk

Ramp

gemiddeld

gemiddeld

hoog

zeer hoog

zeer hoog

Groot

Laag

gemiddeld

gemiddeld

hoog

zeer hoog

Gemiddeld

laag

gemiddeld

gemiddeld

gemiddeld

Hoog

Matig

Erg laag

gemiddeld

gemiddeld

gemiddeld

gemiddeld

verwaarloosbaar

Erg laag

Erg laag

laag

laag

gemiddeld


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Numerieke methode - Fine & Kinney

RISICO

Gerelateerd aan het beschouwde gevaar

=

OMVANG

Grootte van de schade door het beschouwde gevaar

x

BLOOTSTELLING

Frequentie en duur van de blootstelling


x

KANS

Kans dat de gevaarlijke gebeurtenis optreedt

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Kinney & Wiruth


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling C – Consequence Grootte van het mogelijke letsel 100

Catastrofaal, vele doden

40

Ramp, verscheidene doden

15

Zeer ernstig, één dode

7

Aanzienlijk, ernstig letsel

3

Belangrijk, arbeidsverzuim

1

Betekenisvol, eerste hulp vereist Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling E– Exposure

Duur van de blootstelling aan latente gevaren

10 6 3

Voortdurend Dagelijks tijdens de werkuren Wekelijks of incidenteel

2 1

Maandelijks Enkele malen per jaar

0,5

Zeer zelden


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling P– Probality

Waarschijnlijkheid van het risico

10 6 3

Kan worden verwacht, bijna zeker Goed mogelijk Ongewoon, maar mogelijk

1 0,5

Alleen mogelijk op de lange termijn Zeer onwaarschijnlijk

0,2 0,1

Vrijwel onmogelijk Virtueel onmogelijk


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling R

Risico

> 320

Zeer Hoog

160 – 320

Hoog

70 – 160 20 – 70 < 20

Aard van de te nemen maatregelen Overweeg stopzetten van de activiteit Onmiddelijk maatregelen vereist

Substantieel Correctie is nodig Mogelijk Aandacht Licht Misschien aanvaardbaar


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Risicograaf (14-punten) W1 E1

W2

W3

1

2

3

4

5

6

B1

3

4

5

6

7

8

B2

5

6

7

8

9

10

B1

7

8

9

10 11 12

B2

9

10 11 12 13 14

E2

E3

G1 G2

G1 G2


G1 G2

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Ernstgraad  E1 = Lichte verwondingen, geen verzuim  E2 = Ernstig, verzuim, eventueel onherstelbaar  E3 = Dood  Opmerkingen:  E1 : normaal herstelbaar (snijwond, schaafwond etc.)  E2 : bij zware kneuzingen, botbreuken of amputatie


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Blootstelling  B1 = zelden / soms  B2 = vaak / continue  B1 =  tweemaal of minder per workshift blootstelling of  minder dan 15 minuten cummulatieve blootstelling  B2 =  meer dan tweemaal per workshift blootstelling of  meer dan 15 minuten cummulatieve blootstelling Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Waarschijnlijkheid  W1 = Laag  W2 = Gemiddeld  W3 = Hoog  Waarschijnlijkheid, rekening houden met:  ongevallenhistorie  ervaring en opleiding van bedienend personeel  expertise van consultant / vergelijkbare machines  status van huidige beveiligingen Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Waarschijnlijkheid W1 volwassen technologie, bewezen en erkend in

veiligheidsapplicatie, robuust

W2 technisch falen opgetreden in de laatste 2 jaar;

onjuist handelen door goed getraind persoon met meer dan 6 maanden ervaring op deze werkplek

W3 technisch falen regelmatig waargenomen (elke 6 maanden

of minder); onjuist menselijk handelen door ongetrainde persoon met minder dan 6 maanden ervaring op deze werkplek; gelijkwaardig ongeval waargenomen afgelopen 10 jaar. Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Gevaarsafwending  G1 = Mogelijk  G2 = Niet of nauwelijks mogelijk  Meewegende factoren:  snelheid van beweging of van het proces  wijze van opstart (onverwachts of langzaam)  zijn gevaren inzichtelijk of juist niet  Wel/niet waarschuwingen voordat gevaar optreedt  Is er ruimte en tijd om te ontwijken Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Gevaarsafwending

G1 = mogelijk onder bepaalde omstandigheden  als snelheid onderdelen kleiner is dan 0,25 m/s  EN de werknemer bekend is met de risico’s en de

kenmerken van een gevaarlijke situatie of gebeurtenis  afhankelijk van bepaalde condities (temperatuur, geluid, ergonomie, etc.)

G2 = onmogelijk


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Uitgebreide Canadese studie van 31 verschillende

modellen voor risico-inschatting


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Risico-evaluatie wordt

Begin

Grenzen machine bepalen Indentificatie van gevaren Risico-inschatting Risico-evaluatie

Voldoende gereduceerd ? nee Risicoreductie

ja Einde

uitgevoerd om te bepalen of risicoreductie noodzakelijk is.  Hierbij kan gebruik worden gemaakt van risicovergelijking met soortgelijke ‘machines’, mits omstandigheden inderdaad vergelijkbaar zijn.  Controleer de ‘Stand der techniek’ aan de hand van bijvoorbeeld een EN norm


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Risico-evaluatie volgens Machinerichtlijn

 Er is voldoende risicoreductie bereikt als, onder

andere,  voldaan is aan relevante essentiële veiligheidseisen    

(zie Bijlage I van Machinerichtlijn) oplossingen volgens EN-norm(en) zijn gekozen de gevaren zijn weggenomen of de risico’s tot het laagste praktische niveau zijn verminderd nieuwe gevaren voldoende zijn aangepakt gebruikers voldoende zijn geïnformeerd over overblijvende risico’s Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Risico-evaluatie volgens Arbeidsomstandighedenwet  Er is voldoende risicoreductie bereikt als, onder

andere,  voldaan is aan relevante doelvoorschriften uit het

Arbeidsomstandighedenbesluit (voor machineveiligheid met name hoofdstuk 7)  rekening is gehouden met de voor de branche beschikbare arbocatalogus  de gevaren zijn weggenomen of de risico’s tot het laagste praktische niveau zijn verminderd  gebruikers voldoende zijn geïnformeerd over overblijvende risico’s Verwey Safety Services

Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Bij de 2e risicobeoordeling (na het nemen van maatregelen) worden er vaak fouten gemaakt, zoals:  Puur sturen op het risicogetal;  Drang om het risicogetal zo laag mogelijk te willen hebben en daardoor fouten maken met de waardering/keuze van de parameters (E, B, W, G). Risicogetal

Gradatie

Acties

1-4

Laag risico

Acceptabel

5-7

Gemiddeld risico

Maatregelen gewenst; mogelijk acceptabel

8-10

Hoog risico

Maatregelen vereist

11-14

Zeer hoog risico

Onacceptabel hoog risico; maatregelen vereist


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Mogelijkheden om risico’s te verminderen:  gevaar wegnemen óf  schade verminderen en/of  kans op schade verminderen

Begin

Grenzen machine bepalen Indentificatie van gevaren Risico-inschatting Risico-evaluatie

Voldoende gereduceerd ?

ja Einde

nee Risicoreductie


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Model volgens EN-ISO 12100

Risicobeoordeling Risico Beschermende maatregelen genomen door de ontwerper

Stap 1: inherent veilige ontwerpmaatregelen

Stap 2: Beveiliging en aanvullende beschermende maatregelen Stap 3: Info voor het gebruik - op de machine - in gebruiksaanwijzing Aanwijzingen van de gebruiker

Overblijvend risico

Aanwijzingen van de ontwerper


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling Aanwijzingen van de gebruiker

Aanwijzingen van de ontwerper

Beschermende maatregelen genomen door de gebruiker: • Organisatie • veilige werkmethoden • toezicht • werkvergunningen / procedures • Aanvullende beveiligingsvoorzieningen • Gebruik PBM’s • Opleiding / instructies


Risicobeoordelingen Methodiek risicobeoordeling  Effectiviteit van diverse maatregelen voor

risicoreductie (tabel uit TR-ISO 14121-2) Gewenste actie

PRIO

Alternatief

Eliminatie van het gevaar

1

Reductie van de ernstgraad gerelateerd aan het gevaar

Eliminatie van de gevaarlijke situatie, dit is de blootstelling van personen aan het gevaar

2

Reductie van de blootstelling (frequentie en/of blootstellingstijd)

Eliminatie van mogelijke gevaarlijke gebeurtenissen (events)

3

Reductie van de waarschijnlijkheid van het optreden van gevaarlijke gebeurtenissen (events)

Implementatie van maatregelen om schade te voorkomen

4

Implementatie van maatregelen om de schade te beperken


Risicobeoordelingen Koppeling met SIL en PL De koppeling tussen de algemene risicobeoordeling en de modellen om PL of SIL (betrouwbaarheid veiligheidscircuit) te bepalen:  moet op basis van de parameters  en NIET op basis van de uitkomsten (risicogetallen)


Risicobeoordelingen Koppeling met SIL en PL  PL = Performance Level (EN-ISO 13849-1)


Risicobeoordelingen Koppeling met SIL en PL  PL = Performance Level (EN-ISO 13849-1)  Eenvoudige koppeling te maken met ‘14-punten risicograaf’


Risicobeoordelingen Koppeling met SIL en PL  SIL = Safety Integrity Level (NEN-EN-IEC 62061)  Model om SIL te bepalen kan tevens gebruikt worden om algemene risicobeoordeling mee op te stellen


Risicobeoordelingen Koppeling met SIL en PL  SIL = Safety Integrity Level






Boek CE-markering van machines  Praktisch boek op basis

van een flowchart met 12 stappen tot CE  Elke stap is een hoofdstuk  Uitgeverij Vertoog  www.vertoog.nl

 Verschijning augustus 2015  Prijs € 27,50


Boek CE-markering van machines


EINDE


LEARNSHOP Opstellen van een risicobeoordeling (Machinerichtlijn) of een RI&E (Arbowet)

Recommend Documents