Laura Kuipers, Janneke Scholten & Maurice La Haye
De eikelmuis in Nederland Deze onderzoeken waren mogelijk dankzij subsidies van de Provincie Limburg, het Ministerie van Economische Zaken en met toestemming van terreineigenaar Staatsbosbeheer.
Soortbeschrijving
Slaapmuis Gewicht van ca. 120 gram Lang-levend (3-6 jaar) Omnivoor Hellingbossen Boomgaarden Winterslaap (géén voedselvoorraad) Rode Lijst: EB, Ernstig Bedreigd
Sterke achteruitgang
<1985
1986-1995
Na 2003 alleen nog Savelsbos?!
1996-2003
Relatie met kalk-houdende bodem?
Interessante bosgemeenschap (met ondiepe kalk) verdwenen! (Willers, Hommel & Schaminee, 2012) Zie ook OBN-rapport 2010/dk140-O
Wat is er aan de hand?
1) Inteelt?
2) Overwintering?
Onderzoek overwinteringslocaties (winter 2012-2013)
3) Voedsel?
Analyse uitwerpselen In: Lutra 55 (1), Kuipers et al., 2012
Voedsel analyse Waaruit bestaat het voedsel van de Nederlandse eikelmuis in de zomer en herfst?
Uitkomsten voedsel analyse
20% of meer aanwezig
5-20% aanwezig
Minder dan 5% aanwezig
Miljoenpoten (Diplopoda)
Vliesvleugeligen (Hymenoptera)
Vliegen en muggen (Diptera)
Slakken (Gastropoda)
Spinnen (Araneae)
Wantsen (Heteroptera)
Kevers (Coleoptera)
Hooiwagens (Opiliones)
Pseudoschorpioenen (Pseudoscorpiones)
Vruchten
Regenwormen (Lumbricidae)
Pissebedden (Isopoda)
Zaden
Kleine knaagdieren (Rodentia)
Vlinders (Lepidoptera)
Bladeren en/of stengels
Zangvogels (Passeriformes) Meeldraden
Voedsel analyse
Vergelijking met andere studies 100% Miljoenpoten 90%
Kevers
80%
Slakken Bramen en frambozen
70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Savelsbos voorjaar
Savelsbos zomer en herfst
Slowakije zomer en herfst
noordwest Formentera - Coto Donana Spanje voorjaar -herfst herfst
Miljoenpoten • Groot aandeel in de bodemfauna van vochtige bossen op kalksteen, met goed door de bodem gemengde humus (mull bodems) • Veel predatoren mijden miljoenpoten omdat ze giftig zijn, maar de eikelmuis eet ze dus wel. • Mogelijk bron van calcium voor eikelmuis • Geen winter-voorraad: energie en mineralen?
Kortom •
Afhankelijk van miljoenpoten (?), in ieder geval van rijke bodemfauna met relatief grote ongewervelden
•
Aandacht voor bodemfauna
•
Goed verteerbare humus is belangrijk, pas op voor verbeuking. Strooisel van linde, iep, es en esdoorn is beter.
•
Meer licht in het bos
•
Vergelijking met België?
Ruimtegebruik - Voedsel
Zender-onderzoek aan 3 individuen in 2009, kortlopend (7 weken)
Favoriete locatie in Savelsbos rond (holle) zomereik, bovenaan de helling.
Even wisselen
Even wisselen
Opfrissen: wat is er aan de hand? Herstelbeheer
1) Voedsel ? 2) Overwintering? 3) Inteelt? • Voedsel -> herstelbeheer uitvoeren. • Overwintering -> verblijfplaatsen • Inteelt -> populatie-omvang?
4 dieren gezenderd in 2012-2013
Vangstsessie September 2012: 15 adulten ~ 25% -> 4 zenders Oktober 2012: 2 man & 2 vrouw met een zender
Waar zijn de overwinteringslocaties?
= 500 meter
= 200 meter
Alle winter-locaties op maximaal 200 meter van vang-locatie. In holle boom of dassenburcht.
Verhuizingen Individu
Periode
Locatie
Man nr. 24
Week 42 Week 43 Week 44
Holle weg Holle boom Ondergronds? Dood?
Vrouw 32
Week 42 Week 43 Week 44 Week 45-52 Week 1-9
Holle weg Holle weg, braam Dassenburcht nr. 1 Dassenburcht nr. 2 Dassenburcht nr. 1 (!)
Vrouw 39
Week 42 Week 44-45 Week 46-12
Hellingbos Holle boom Dassenburcht
Man 44
Week 42 Week 43-44 Week 45-9
Hellingsbos Holle boom nr. 1 Holle boom nr. 2
Dieren gingen niet in torpor (geen verlaging lichaamstemperatuur)?!
Overleving was goed Overleving was goed, 3 van de 4 lange tijd overleefd, maar kleine steekproef…. Eikelmuizen leven meerdere jaren, dus terugvangsten zijn mogelijk!
Op de foto vrouw 39. Gevangen mei 2011 (als sub-adult na 1e winter). In mei 2013 nog steeds aanwezig! -> 3e jaars vrouw.
Terugvangsten verschillende jaren jul-09 1 1 1
mei-10
mei-11
sep-12
mei-13
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 ?
1
1
1 1
aantal individuen 70 60 50 40 30 20 10
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1
0
1x
2x
3x
4x
Meeste individuen slechts 1 maal gevangen, enkele meerdere jaren achtereen. 1 1 1 1 1 1 1
Echter, vangen = dieren missen
Populatie-omvang sinds 2009
aantal
07-2009
05/06-2010
09/10-2012
05-2013
vallen
??
85
105
105
adult
3
22
16
4
subadult
4
15
15
3
juveniel
5
0
2
0
nieuw
12
37
33
7
terugvangst binnen jaar
0
29
45
16
terugvangst voorgaande jaren
0
0
7
4
geschat aantal dieren
?
69
38
‘58’
46-92
35-49
38-79
spreiding aantal dieren
Populatie lijkt stabiel rond de ca. 60 (40-90) individuen
Monitoringsvoorstel
100 kasten in Savelsbos plus jaarlijks vangronde (2 weken)
Op nog eens 4 potentiële locaties: 125 extra kasten. Aandachtspunten: • minimaal 5 jaar monitoren (vangen en kasten-controle), • Gewichtsverloop najaar-voorjaar (automatische weegschaal), • Nieuwe meldingen nalopen (telmee.nl/waarneming.nl/waarnemingen.be)
Zijn er nog vragen?
Met dank aan: Dick Bekker, Wesley Overman, Sil Westra, Johan Thissen, Rob Koelman, Jasja Dekker, Arnold Bakker, Paul Voskamp, Ingrid van Westerlaak, Patrick Kloet, Rian Pulles, Gerard Müskens, Rob Geraeds, Johan Staelens, San Claessens, Linda Bekkers, Marten Geertsema, Henk Siepel en Linda van Turnhout.
