1
C’EST LA HAYE QUI FAIT LA MUSIQUE Introductie Teylingen is een fusiegemeente (2006) in de Bollenstreek met ruim 35.000 inwoners. De gemeente is een samenvoeging van de voormalige gemeenten Sassenheim, Voorhout en Warmond. De fusie wordt algemeen gezien als een succes. Politiek gezien is Teylingen stabiel. Vanaf de herindelingsverkiezingen in 2005 zijn dezelfde landelijke partijen actief. Trots op Nederland was alleen de afgelopen periode in de raad vertegenwoordigd. Bij gemeenteraadsverkiezingen doet dezelfde lokale partij telkens mee. Vanouds was het CDA sterk in de drie dorpen. In 2010 behaalde de VVD een monster zege (31,5 %) en werd veruit de grootste partij. Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement (2014) behaalde het CDA een nipte overwinning op de VVD. VVD Teylingen telt 140 leden. Permanente campagne VVD Teylingen voert permanent campagne op straat en probeert periodiek de pers te halen. Naast de reguliere campagnes van landelijke verkiezingen is VVD Teylingen de afgelopen negen jaar onafgebroken zichtbaar geweest. De partij organiseert in de drie dorpen jaarlijks een Kerstwensenactie, een Paasactie, staat met een stand op zomerfeesten, houdt schoonmaakacties, bezoekt streekderby’s en organiseerde dit jaar voor de tweede keer een bezoek aan de Tweede Kamer voor geslaagde eindexamenscholieren. Bij alle activiteiten wordt geprobeerd meerdere keren exposure te halen met persberichten, foto’s, etc. Bij de Kerstwensenactie bijvoorbeeld kunnen inwoners van Teylingen een wens voor het komende jaar m.b.t. Teylingen hangen in de VVD kerstboom. De VVD kerstboom wordt vervolgens het college aangeboden tijdens de Nieuwjaarsreceptie. Zo’n activiteit levert al drie berichten in de lokale pers op. Bij de Paasactie worden in elk dorp paaseieren verstopt, die bij inlevering bij de VVD Paashaas een paaslekkernij opleveren. Van kinderen worden foto’s gemaakt bij de VVD Kerstman en de VVD Paashaas. Gemiddeld al gauw honderd. De site van VVD Teylingen wordt vervolgens veelvuldig bezocht om deze weer te kunnen downloaden. VVD Kerngroep Naast zichtbaarheid biedt de permanente campagne organisatorisch het voordeel dat periodiek een beroep wordt gedaan op de leden. Dit bevordert betrokkenheid. Op den duur vormt zich een vaste groep van actieve leden. In Teylingen is dit de VVD Kerngroep van zo’n 25 leden. Fractie-‐ en bestuursleden behoren per definitie tot de Kerngroep. Daarnaast biedt de permanente campagne leden, die functies hebben bekleed of niet zoveel tijd hebben, gelegenheid om af en toe nog eens actief te zijn voor de afdeling. De permanente campagne biedt ook mogelijkheden voor ledenwerving en scouting. Afspraak is dat fractieleden zo veel mogelijk het gesprek aangaan op straat en de overige leden van de Kerngroep ondersteunend bezig zijn (stand bemensen, ballonnen opblazen, flyers en VVD pepermuntjes uitdelen, etc.). Voorbereiding naar GR 2014 Onder het motto “#Teylingen2014” zijn de GR Verkiezingen 2014 in de lokale pers al vroeg onder de aandacht gebracht. In Teylingen is de partij hierin uniek. Er is een drietal openbare bijeenkomsten georganiseerd in de periode oktober 2012 tot april 2013. Naast het generen van publiciteit was het doel tweeledig: (1) het gesprek aangaan met het maatschappelijk middenveld en de kiezer om input
2 te verzamelen voor het verkiezingsprogramma en (2) belangstelling te wekken voor de kandidatenlijst. De thema’s waren Wonen en Werken, Bestuurlijke Toekomst en Zorg, Welzijn en Veiligheid. De bijeenkomsten hebben punten voor het programma en twee kandidaten opgeleverd. Teylingen Academy Afdeling Teylingen besteedt veel aandacht aan opleiding en training. Naast de Masteropleidingen, die vanuit de VVD Kamercentrale Zuid-‐Holland Noord worden georganiseerd, is -‐ in navolging van GR 2010 -‐ weer gekozen voor een eigen opleidingstraject: de Teylingen Academy 2014. In zes sessies, waaronder twee volle zaterdagen, is het hele palet gepasseerd en nagespeeld waarmee een toekomstig raadslid te maken krijgt. De Teylingen Academy 2014 werd ook bezocht door cursisten uit omliggende afdelingen. Trainers waren raadsleden, een wethouder, een Tweede Kamerlid, een bestuurslid en een trainer van het opleidingsinstituut van de VVD (“de Haya”). Een prettige bijkomstigheid is dat de cursussen ook nog middelen generen voor de campagnekas. De GR Campagne 2014 Er is een drietal invalshoeken te onderscheiden die elkaar beïnvloeden: 1. de gezamenlijke inspanning van lokale partijen en gemeente 2. de landelijke VVD campagne 3. de lokale VVD campagne 1. De gezamenlijke inspanning van lokale partijen en de gemeente In Teylingen is er vanouds bij de voorbereiding van de gemeenteraadsverkiezingen goed overleg tussen de partijen. Aanvankelijk werd dit het “Keukentafeloverleg” met de campagneleiders genoemd. Dit jaar vaardigden partijen vaak twee vertegenwoordigers af waardoor naar het Bestuurscentrum is verhuisd. De VVD heeft altijd het voortouw genomen voor dit overleg. Dat is weliswaar extra werk, maar levert ook voordelen op als rust, sympathie en regie. Ook de gemeente trekt de laatste jaren een stukje regie naar zich toe als het gaat om publieksvoorlichting en stimulering van de kiezersopkomst. Voor de partijen en hun kandidaten betekent dat extra werk. Nieuwkomers en kleine partijen profiteren van deze gemeentelijke inspanning, omdat hen een forum wordt geboden dat zij op eigen kracht niet zo makkelijk bereiken. De gemeentelijke website -‐ althans die van Teylingen-‐ bevat een programmavergelijking, verwijst naar de programma’s, plaatst een verkiezingsagenda, publiceert foto’s, profielen en video’s van alle verkiesbare kandidaten, etc. Door de gemeente worden artikelen geplaatst op de gemeentelijke pagina’s in lokale krant. Ook heeft de gemeente dit jaar brieven gestuurd naar alle inwoners die voor het eerst mochten stemmen. De gemeentelijke publieksvoorlichting is een goede zaak, maar het verzwakt ook de daadkracht van een partij. Deze is immers belangrijke als drijfveer van een partij en rechtvaardigt het bestaansrecht. Vanwege de extra gemeentelijk inspanningen is het “Keukentafeloverleg” , dit jaar uitgebreid met een medewerker van de griffie. Dit zal vermoedelijk wel zo blijven en is ook praktisch. Gespreksonderwerpen in het “Keukentafeloverleg”: -‐ Verdeling van de zogenaamde ‘Driehoeksborden’ (de VVD had alle borden tijdig ingekocht). -‐ Organisatie rondom lijsttrekkersdebatten voor doelgroepen. Vanouds zijn er drie doelgroepdebatten: ondernemersverenigingen, woningcorporaties en de koepel van ouderen. De doelgroepen organiseren zelf hun debat. De belangstelling ervoor was redelijk. De partijen komen vaak met hun eigen achterban. -‐ Organisatie van het ‘Grote Teylingse Lijstrekkersdebat’ (gefinancierd door gemeente). Dit keer niet
3 in het Bestuurscentrum, maar in een meer laagdrempelige locatie en o.l.v. een landelijk bekende mediator. Dit leverde een betere opkomst op met meer gevarieerd publiek. -‐ Organisatie maatschappijlessen op het Rijnlandslyceum Sassenheim. Een scholierendebat werd dit keer door het RLS afgewezen. -‐ Communicatieplan gemeente Teylingen . -‐ Organisatie gezamenlijke Politieke markt, afspraken over “plakken” en afspraken over deelname aan gezamenlijke radiodebatten. Het “Keukentafeloverleg” tussen campagneleiders is een goed middel om opkomende brandjes tijdig te blussen en elkaars vertrouwen te winnen. In het algemeen leert men van elkaar. Met name nieuwe campaigners zijn met het overleg gebaat.
VVD Teylingen, Campagne 2014. Op de politieke markt. 2. De landelijke VVD campagne Lokale afdelingen van landelijke partijen hebben tijdens en ruim voor de officiële campagneperiode te maken met hun landelijk partijbureau. De aanpak en ondersteuning van de meeste landelijke partijbureaus verschilt per soort verkiezing. Er wordt voornamelijk op inhoud en behoud van de ‘corporate indentity’ gefocust. Naar de inhoud wordt minder gekeken naarmate de verkiezing meer lokaal is (Provinciale Staten-‐ en gemeenteraadsverkiezingen/herindelingsverkiezingen) of de kiezer minder aanspreekt (Waterschapverkiezingen).
4 Bij de VVD bepaalt het landelijk partijbureau de campagnestrategie bij EP-‐ en TK-‐verkiezingen. Bij Provinciale Staten-‐, waterschapverkiezingen en gemeenteraadsverkiezingen wordt respectievelijk meer inbreng verwacht van Kamercentrale en lokale afdeling. Behalve bij herindelingsverkiezingen wordt bij alle verkiezingen een landelijke campagneleider aangesteld, vaak een Tweede Kamerlid. Centraal wordt een campagne-‐ en mediaplan opgesteld, dat landelijk wordt gefinancierd voor alle landelijke ‘performance’. De campagneplannen van de Provinciale Staten, en waterschapverkiezingen en gemeenteraadsverkiezingen worden gefinancierd door de betreffende VVD Kamercentrale en lokale afdeling. Lokale afdelingen horen jaarlijks voor hun campagnebudget te sparen. Dit lukt bij de ene afdeling wat beter dan bij de andere. Financiële gaten proberen afdelingen te dichten met fundraisingsbijeenkomsten en door bij hun fractie aan te kloppen. De aansturing door het VVD partijbureau ( “De Laan”) geschiedt enige maanden vóór de verkiezingsdatum op landelijke campagnedagen. Meestal twee per campagne. Deze worden bezocht door lokale campagneleiders. Daarnaast zijn er bijeenkomsten voor regionale campagneleiders (de VVD Kamercentrales). De afdelingen worden vervolgens aangestuurd en op de hoogte gehouden door campagnenieuwsbrieven vanuit het partijbureau. Bij Provinciale Staten-‐ en gemeenteraadsverkiezingen wordt dit stramien ook aangehouden. Het partijbureau stuurt op inhoud en beeldvorming. Inhoudelijk met name om landelijke thema’s over het voetlicht te brengen. De beeldvorming wordt bereikt door zoveel mogelijk landelijk materiaal aan te leveren. Provinciecentrales en afdelingen wordt meestal en keuze voorgelegd, zij behouden voldoende vrijheid voor eigen inbreng. VVD Provinciecentrales en VVD afdelingen benoemen eigen campagneleiders. Bij TK-‐ en EP-‐ verkiezingen hebben sommige kandidaten soms ook nog een eigen campagneleider. Vanwege de verwevenheid en de herkenbaarheid met landelijke thema’s worden bij de campagnes vaak landelijke prominenten (Bewindspersonen en Eerste en Tweede Kamerleden) ingezet. Ook in verkiezingskranten en flyers is deze lijn terug te vinden, al verschilt dat per provincie en gemeente. Voor de kiezer is het inzetten van landelijke prominenten verhelderend voor de uiteindelijke partijkeuze, maar het kan ook storend werken als ‘Den Haag’ even niet zo goed in de markt ligt. Toch vinden afdelingen het voor de beeldvorming van de partij belangrijk prominenten tijdens campagnes op bezoek te krijgen. Agendatechnisch is het altijd een hele klus. Van de afdelingen wordt verwacht dat van het bezoek een ‘event’ wordt gemaakt, compleet met bedrijfsbezoek, politiek café en persmoment. Afdelingen trekken vaak een volle zaal als voor een bepaalde doelgroep een woordvoerder of specialist uit de Eerste of Tweede Kamer wordt uitgenodigd. Het landelijk VVD partijbureau is bij de campagnes steun en toeverlaat voor provinciecentrales, Kamercentrales en afdelingen. Het zorgt er voor dat, meestal tegen betaling, verkiezingsmateriaal beschikbaar is, verleent ondersteuning bij drukwerk en last but not least deelt informatie over ‘best practices’, bemiddelt bij het aanvragen van prominenten en verstrekt gedurende de campagneperiode periodiek Q&A’s over actuele politieke thema’s om campaigners te wapen tegen lastige vragen op straat. 3. De lokale VVD campagne Ruime voorsortering Met de bijeenkomsten van ‘#Teylingen2014’ en de ‘Teylingen Academy’ heeft VVD Teylingen al eind 2012 en in het voorjaar van 2013 voorgesorteerd op de verkiezingen in 2014. Ook voor de lokale pers is het aantal persberichten in 2013 opgevoerd van minimaal een per maand naar liefst drie per
5 maand. Dit is redelijk gehaald. De berichten werden meestal integraal met foto overgenomen. Daarnaast heeft een van de twee VVD wethouders bijna wekelijks in de lokale weekkrant gestaan met een activiteit met betrekking tot eigen portefeuille. Deze ‘overkill’ bleef niet onopgemerkt bij de andere partijen. Naarmate de datum van de verkiezingen naderde, kwamen ook zij met berichten in de lokale pers. Vaak met onderwerpen die er niet meer toe deden, omdat programma en lijst al waren vastgesteld of met onderwerpen die regionaal werden geïnitieerd. De intensiteit van het pre-‐ campagnevoeren verschilde in Teylingen wel van partij tot partij. Het CDA trad na de VVD het meest op de voorgrond. De enige lokale partij in Teylingen bleef ver achter. Campagneteam Een kandidatenlijst met 29 personen, een helder programma en een campagnebudget van 12.000 euro waren het uitgangspunt van een driekoppig campagneteam, aangevuld met de lijsttrekker. Dit team kwam vanaf half januari elke zondagmorgen bijeen. Met de kandidaten zijn twee bijeenkomsten gehouden. Meer was niet nodig, omdat de meesten ook al aan de Teylingen Academy hadden deelgenomen en daar waren geïnformeerd over het verkiezingsmateriaal, waaraan werd gewerkt. Online werden de kandidaten hierover om hun mening gevraagd en op de hoogte gehouden van de vorderingen. Streven was 1 januari met al het materiaal klaar te zijn. Dit is niet gehaald vanwege uitvoeringsproblemen bij het uitbrengen van het verkiezingsprogramma en een computercrash (ook dat kan gebeuren!). De kandidatenlijst was in november unaniem door de ledenvergadering vastgesteld op voordracht van het bestuur. Bij een fusiegemeente blijft de ‘couleur locale’ nog lang belangrijke rol spelen. Bij de samenstelling van de lijst is daar rekening mee gehouden. Een minpunt was dat in de kleinste woonkern Warmond (5000 inwoners) geen verkiesbare kandidaat kon worden gevonden. Er is wederom gekozen voor een lange lijst. De reden is, dat iedere kandidaat wel een goedgezinde buurman of buurvrouw heeft, die anders mogelijk geen VVD zou hebben gestemd (bij de GR Verkiezingen in 2010 haalde VVD Teylingen twee restzetels binnen. Een daarvan was op basis van 1 stem verschil met de PvdA!). De GR 2014 lijst werd aangevoerd door de fractievoorzitter. Als lijstduwer fungeerde een wethouder, die voor zijn derde termijn ging. Campagnestrategie VVD Teylingen heeft zo veel mogelijk haar succesvolle campagne van 2010 gekopieerd. Besloten is weer vroeg te beginnen met het uitnodigen van prominenten en pas echt lokaal in te zetten gedurende de laatste weken voor de verkiezingsdatum. De verkiezingsslogan van VVD Teylingen was ‘Vertrouwd, Verantwoord en Zichtbaar’. Hiermee werd aangegeven dat de VVD al jaren in het college vertegenwoordigd is, altijd een degelijk financieel beleid heeft gevoerd, en vaak aanwezig was in de pers en op straat. Besloten is tot de gebruikelijke VVD exposure in de drie dorpen. Daarnaast is veel nadruk gelegd op het benutten van social media. Als er nog middelen over waren, zouden deze op het laatste moment worden ingezet voor meer conventionele uitingen, zoals krantenadvertenties en banners op websites van nieuwskranten. Dit is overigens inderdaad nog uitgevoerd, tegen veel aantrekkelijker tarieven dan waarmee veel kranten, drukkers en regionale radiostations je bestoken aan het begin van de campagne. Er is een groot aantal straat-‐ en stationsacties ingepland. Voorafgaand aan de campagne werd nog een doelgroepactie gehouden (‘Stop de Dief’, in samenwerking met de lokale Doe-‐het-‐Zelfmarkten). Alle campagneplannen stonden vermeld in het campagne Draaiboek dat vanaf december wekelijks werd geüpdate en gemaild naar de Kerngroep. Het Draaiboek was leidend en is een combinatie van campagne-‐ en productie-‐agenda en geeft aan wie voor wat verantwoordelijk is.
6
VVD Teylingen: Vertrouwd, Verantwoord, Zichtbaar. Weilanden werden niet ontzien. Distributie Uit een analyse van vorige verkiezingsuitslagen bleek dat gericht canvassen niet veel zin heeft. Zowel het ‘verborgen potentieel’ als de vermoedelijke VVD stemmers wonen in de kiesdistricten te verspreid. De verschillen tussen kiesdistricten zijn niet groot, met uitzondering van het agrarisch buitengebied. Echte VVD kiesdistricten zijn er niet in Teylingen. Tot canvassen is dan ook niet besloten. Het aankloppen bij voordeuren wordt niet-‐kiezersvriendelijk bevonden. De distributie van de verkiezingskrant is uitbesteed. De krant is huis-‐aan-‐huis verspreid. De enige vorm van gericht actievoeren is geweest dat de 12 verkiesbare kandidaten elk 1000 persoonlijke flyers in hun woonbuurt hebben verspreid. Het verstrekken van persoonlijke flyers heeft altijd al goed gewerkt. Besloten is ook niet in te zetten op ‘countervailing power’ als de VVD zou worden aangehaald. Het blijft dorpspolitiek in Teylingen. De kiezer zit niet op gekissebis te wachten. Er valt ook geen winst mee te halen. Soms drong er in de debatten wat landelijke ideologie door, maar voor de praktische dorpspolitiek is dat vaak een stap te ver. De mogelijke komst van een Intratuin was het enige splijtpunt, maar besluitvorming hierover was uitgesteld tot na de verkiezingen. Exposure
7 Naast het plakken van posters op gemeentelijke verkiezingsborden probeert VVD Teylingen zoveel mogelijk verkiezingsborden te plaatsen in tuinen en weilanden. Dat lukt redelijk wel. Klapstuk was weer een enorm grote VVD banner bovenin de Sassenheimse watertoren langs de A44 bij station Sassenheim. De watertoren staat tussen de drie dorpen in. De banner was ‘s nachts verlicht.
Exposure: Banner op Sassenheimse watertoren Tijdens de campagneperiode is de afdeling bezocht door slechts een bewindspersoon. Twee Tweede Kamerleden hielden een spreekbeurt. Er is deelgenomen aan vier openbare lijsttrekkersdebatten en twee radiodebatten. Op de vier zaterdagen voor de verkiezingen was VVD Teylingen aanwezig in de winkelstraten en gedurende de laatste drie dagen voor de verkiezingen werden kranten, flyers en koffie uitgedeeld bij uitvalswegen en bij de twee stations die de gemeente rijk is.
8
VVD Teylingen, Campagne 2014. Doelgroepbijeenkomst met agrarisch ondernemers. Social media De VVD Teylingen campagne is ook gevoerd op social media. Er is instructie gegeven en er is een gedragscode afgesproken. Van alle verkiesbare kandidaten waren voor hun eigen accounts clips, foto’s en profielen gemaakt. Hiervoor is gekozen om de VVD huisstijl te bewaken en uniform beeldmateriaal te hebben voor de eigen VVD Teylingensite, de verkiezingskrant en de flyers. Kandidaten werd gevraagd berichtjes van lijsttrekker en afdeling zo veel mogelijk te delen. Dit laatste kwam moeizaam op gang (bij de EP-‐verkiezingen zijn de afdelingen in Zuid-‐Holland Noord gevraagd een lid te benoemen tot DSM’er: Doorzetter Social Mediaberichten. Hiermee kwam wel een berichtenstroom opgang, vermoedelijk omdat de EP-‐kandidaat geen directe ‘concurrent’ was). Kandidaten die al veel twitterden en Facebook al gebruikten zijn Twitter en Facebook tijdens de campagne actiever gaan gebruiken. Vooral foto’s en de clips werden veel gedeeld. Het aantal hits bij een clip van een jonge kandidaat liep op tot over de 1000. Kandidaten die minder bekend waren met social media, waren er nauwelijks toe te bewegen. Van zeker één kandidaat kan gezegd worden dat deze met voorkeurstemmen is gekozen door actief gebruik van social media en het benutten van netwerken. De VVD website fungeerde als centraal portaal alleen voor berichtjes van de lijsttrekker en de afdeling.
9 Verkiezingsuitslag De verkiezingsuitslag was voor VVD Teylingen teleurstellend. De VVD fractie was met negen zetels de grootste fractie in de 25 zetels tellende raad van Teylingen. CDA en D66 volgden respectievelijk met vijf en vier zetels. Tezamen met deze partijen werd in 2010 een coalitie gevormd. Na de recente verkiezingen kon eenzelfde coalitie worden gevormd, maar nu met zes zetels voor VVD en CDA en 5 voor D66. De VVD is in Teylingen nog wel de grootste partij gebleven. De lokale partij Trilokaal behaalde relatief gezien de meeste winst. Tabel Verkiezingsuitslag VVD Teylingen TEYLINGEN Raadszetels Opkomst Partijen VVD CDA D66 PvdA Trilokaal CU Overige
GR 2014 25 55,9% % Zetels 23,9% 6 22,8% 6 19,1% 5 12,0% 3 16,4% 4 5% 1 0% 0
GR 2010 25 56,5% % Zetels 31,5% 9 20,4% 5 14,9% 4 14,0% 3 8,9% 2 3,6% 1 6,3% 1
Verklaring Er kan waarschijnlijk niet gesteld worden, dat het verlies van de VVD in Teylingen het gevolg is van sterke campagnes van andere partijen. Een afstraffing voor het gevoerde beleid lijkt ook onwaarschijnlijk. De fractievoorzitter was tevens lijsttrekker en had overtuigend veel stemmen. Een van de twee wethouders was lijstduwer en werd met voorkeurstemmen gekozen. Ook de kandidaten die fractielid waren scoorden goed. De kandidatenlijst is unaniem vastgesteld en tussen fractie en bestuur is de afgelopen jaren een goede klik geweest . Een mogelijke verklaring voor het verlies aan zetels kan liggen in het feit dat de GR verkiezingen in 2010 nog werden gehouden onder een relatief goed VVD gesternte in Den Haag. Veel zwevende VVD stemmers uit 2010 zijn dit keer vermoedelijk in het geheel niet gaan stemmen. Of men heeft niet op een landelijke coalitiepartij willen stemmen uit onvrede over het uitblijven van een beter economisch klimaat en vanwege de hervormingsmaatregelen die het kabinet aan het doorvoeren is. Van deze proteststemmen heeft de enige Teylingse lokale partij kunnen profiteren. Slot. Heeft campagnevoeren nut voor een lokale afdeling ? De invloed van de Haagse politiek op het stemgedrag van de kiezer is groot. Dit wordt voornamelijk gevoed door actualiteitenprogramma’s op TV en ‘last minute bullets’ van politici enkele dagen voor verkiezingsdatum. Daarbij maakt het soort verkiezingen niet veel uit. Ook bij de EP-‐verkiezingen en Statenverkiezingen voeren landelijke politici veelal de boventoon in de debatten. Een enkele specifieke lokale of regionale omstandigheid misschien uitgezonderd, valt het stemgedrag van de kiezer nauwelijks te beïnvloeden door lokale inspanningen van een partij, als deze onderdeel uitmaakt van een partij die ook in de Tweede Kamer vertegenwoordigd is. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 was in Teylingen bijna op elke hoek van de straat een CDA poster te zien. Landelijk verloor de partij. De VVD campagne bij de GR verkiezingen 2014 kan wederom intensief
10 genoemd worden. Het heeft echter onvoldoende resultaat opgeleverd, omdat voor de VVD landelijk het economisch getij nog onvoldoende is gekeerd om een overwinning te claimen. Geschat wordt dat bij lokale verkiezingen meer dan 90% van de kiezers zich laat leiden door het vertrouwen dat Haagse politici uitstralen. Het gros van de kiezers maakt zich niet druk om lokale verkiezingen. Iets meer dan de helft gaat stemmen. Overigens wil e.e.a. niet zeggen dat lokaal campagnevoeren niet nodig is. In tegendeel, doch ‘C’est La Haye qui fait la musique’.
