Landschapspark Westvoorne Toekomstvisie van de Partij Westvoorne voor de gemeente Westvoorne
februari 2014
Voorwoord
3
Deel I bestuurlijke, maatschappelijke en landschappelijke veranderingen 1. Bestuurlijke veranderingen 1.1. Herindeling versus zelfstandigheid 1.2. Samenwerking op basis van kracht en kwaliteit 1.3. De metropoolregio Rotterdam Den Haag 2. Maatschappelijke veranderingen 2.1. Wonen 2.2. Demografische ontwikkelingen 2.3. Dorpskernen, middenstand en koopgedrag 3. Landschappelijke veranderingen 3.1. Industriële activiteiten en infrastructuur
3 3 4 4 6 7 7 7 8 9
Deel II Landschapspark Westvoorne Inleiding 1. Dorpen 1.1 Tinte 1.2. Rockanje 1.3. Oostvoorne 2. Binnenduinrand 3. Open poldergebied 4. Duinen, natuurgebieden en strand 5. Wonen in het Landschapspark Westvoorne 6. Ondernemen in Westvoorne Valley 7. Onderwijs, zorg en welzijn voor jong en oud 8. Bestuurlijke toekomst
10 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Deel III De realisatie van het Landschapspark Westvoorne Inleiding 1. Het Landschapspark Westvoorne als compensatiegebied 2. Andere partners en gebruikers 3. Nieuwe bezoekers van het toekomstige Landschapspark Westvoorne 3.1 Paarden en andere viervoeters 4. Bereikbaarheid 5. Beleid en communicatie 6. PW huiskamerbijeenkomsten Olaertsduyn
22 22 23 23 24 26 26 27
Inhoud
Voorwoord Iedere gemeente, hoe klein ook, moet beleid ontwikkelen op basis van een visie. Veel van de huidige Westvoornse problemen ontstaan, omdat er geen onderliggende visie bestaat of, zoals in het geval van de ontwikkeling van het dorpscentrum Rockanje, de bestaande visie “Ruim Rockanje” niet als richtlijn gebruikt is geworden. Het resultaat daarvan is, dat er voortdurend ad-hoc besluiten genomen worden, zoals het plaatsen van een boom op het dorpsplein, omdat er al zolang beloofd is iets aan dat plein te doen, of het verkopen van een stuk duingebied, omdat het toevallig aardig wat geld opbrengt. Bij het opstellen van een gemeentelijke visie gaat het om een veelheid van vragen, antwoorden en gegevens, zowel op maatschappelijk als landschappelijk gebied. Alleen wanneer deze in samenhang met elkaar gesteld, gegeven en verwerkt worden, kan een goed onderbouwde toekomstvisie opgesteld worden, op basis waarvan richting gegeven kan worden aan toekomstige ontwikkelingen. In deel I van deze toekomstvisie wordt ingegaan op een aantal bestuurlijke, maatschappelijke en landschappelijke veranderingen, die leidend geweest zijn bij het opstellen van deze visie. In deel II wordt die toekomstvisie onder de naam ‘Landschapspark Westvoorne’ beschreven en in deel III wordt aangeven welke mogelijkheden er zijn om het Landschapspark te realiseren.
3
Deel I Bestuurlijke, maatschappelijke en landschappelijke veranderingen Bestuurlijke veranderingen De afgelopen jaren is er veel gesproken over gemeentelijke herindeling. Door minister Plasterk werd de term ‘100.000 plus gemeenten’ gelanceerd,waarmee hij aangaf dat het minimale aantal inwoners van een gemeente 100.000 moest zijn. Na veel kritiek op dat idee werd het gelukkig weer afgevoerd, maar de discussie over gemeentelijke opschaling en herindeling is gebleven.
1.1. Herindeling versus zelfstandigheid Volgens voorstanders van gemeentelijke opschaling en in ons geval herindeling, zouden alleen grote gemeenten in staat zijn op een goede wijze de extra taken in het kader van de decentralisaties uit te voeren. Dat werd met de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) ook gezegd. Kleine gemeenten bleken echter heel goed in staat die wet naar behoren in- en uit te voeren. Zo ook de gemeente Westvoorne. Daarnaast hebben verschillendewetenschappelijke onderzoeken, ondermeer van de universiteit
Groningen en Tilburg, uitgewezen, dat herindelingen niet kostenbesparend, maar zelfs over een periode van ongeveer tien jaar kostenverhogend zullen werken. Ook werd niet aangetoond, dat de bestuurlijke kwaliteit door herindeling zal verbeteren. Er zijn, volgens die onderzoeken geen
1.2. Samenwerking op basis van kracht en kwaliteit Samenwerking met andere gemeenten is een manier om een aantal taken beter uit te voeren. Het samenwerkingsverband Voorne-Putten (SVP) bestaat al geruime tijd. Helaas heeft de recentelijk uitgevoerde bestuurskrachtmeting door BMC, waarin onderzoek gedaan is naar regionale bestuurskracht van de gezamenlijke gemeenten op Voorne-Putten (Bernisse, Brielle, Spijkenisse, Hellevoetsluis en Westvoorne) uitgewezen, dat het met die samenwerking droevig gesteld is. Dat kan en dat moet beter.Volgens de Partij Westvoorne is het grote manco bij het aangaan van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden het ontbreken van duidelijke kaders.
4
Er wordt geroepen ‘we moeten samenwerken, want dat is beter’. Er wordt echter nergens duidelijk gesteld waarom en in welk geval samenwerking beter is De volgende simpele vragen worden niet gesteld: • welke taken gaan wij in samenwerking met andere gemeenten oppakken, • waarom is het beter om die taken gezamenlijk op te pakken, • welk doel wordt nagestreefd (kwalitatief en financieel), • wanneer moet dat doel bereikt zijn, • wie gaat wat doen om dat doel te bereiken? In plaats van het stellen van dergelijke vragen wappert de stuurgroep Voorne-Putten, bestaande uit burgemeesters en gemeentesecretarissen met een groot vaandel waarop staat ‘samenwerking moet’. De stuurgroep krijgt echter niets voor elkaar omdat, volgens de stuurgroep, iedere gemeente zijn eigen welvaren voorop stelt en omdat, alweer volgens de stuurgroep, dat niet zo zou moeten zijn. Dat laatste is heel raar. Natuurlijk komt een gemeente voor het belang van zijn eigen burgers op. Waarom zou men iets in samenwerking oppakken wanneer men daar
slechter van wordt? Tot samenwerking moet pas besloten worden wanneer heel duidelijk in beeld is wat de eigen kracht is, tot hoever die reikt en tot wat men niet zelfstandig in staat is. Dan is duidelijk waarom er bepaalde zaken beter in samenwerking opgepakt kunnen worden. Vervolgens moeten die zaken dan duidelijk, kwalitatief, financieel en procedureel omkaderd worden. De Partij Westvoorne wil voor een aantal ambtelijke taken vaststellen of die wellicht beter in Voorne-Putten verband opgenomen kunnen worden. Dat zullen niet meteen alle taken zijn. Datzelfde geldt voor taken die nu nog bij de stadsregio ondergebracht zijn. Steeds moeten daarbij de vragen gesteld worden ‘welke taken en waarom’? Het is buiten kijf, dat de jeugdzorg eilandbreed opgenomen dient te worden, aangezien de problematiek van de jeugdzorg zelf gemeentegrensoverschrijdend is. Daarnaast heeft de provincie ons de opdracht gegeven het woningbouwprogramma eilandbreed op te pakken. Dat zal moeilijk zijn, omdat individuele gemeenten woningbouwprojecten zullen moeten inleveren.
5
1.3. De Metropoolregio Rotterdam Den Haag Het Rijk heeft, in verband met een ‘ongewenste vierde bestuurslaag’, besloten tot afschaffing van de stadsregio’s, waaronder de stadregio’s Haaglanden en Rotterdam. Deze regio’s houden per 1 januari 2015 (of later) op te bestaan. De Metropoolregio Rotterdam den Haag is een reactie op dat Rijksbesluit. Ook andere grote steden (Amsterdam, Groningen,
Utrecht, Almere) ontwikkelen voor hun eigen gebied een Metropoolregio. Omdat de gemeente Westvoorne
binnenkort onderdeel zal uitmaken van de Metropoolregio, zal de toekomstvisie voor onze gemeente ‘metropool-proof’ moeten zijn. In hoofdstuk 8 van deel II wordt hier nader op in gegaan.
2. Maatschappelijke veranderingen Westvoorne is geen eiland op zich. Er zijn daarom allerlei zaken van buiten de gemeente, die invloed hebben op de toekomst van onze gemeente. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op deze invloeden. De hieronder genoemde lijst van maatschappelijke veranderingen is zeker niet compleet, maar is bedoeld om aan te geven wanneer binnen een gemeente maatschappelijke veranderingen optreden die van invloed zijn op toekomstige ontwikkelingen. Wanneer er bij het opstellen van een toekomstvisie voorbij gegaan wordt aan die veranderingen zal een visie onbruikbaar blijken en eerder een negatieve dan een positieve invloed op ontwikkelingen hebben. In deel II zal aangegeven worden op welke wijze in de geschetste toekomstvisie de invloeden van buiten opgepakt worden.
6
2.1. Wonen De algemene woonwensen in Nederland zijn veranderd. Er wordt niet meer met een heel groot gezin in een klein huisje gewoond, er wordt liever niet meer bij de ouders ingewoond en jongeren gaan steeds eerder zelfstandig wonen. Dat betekent kleinere huishoudens. Daarnaast blijven ouderen veel langer zelfstandig wonen, gedeeltelijk omdat zij daar zelf voor kiezen en gedeeltelijk als gevolg van het terugdringen van de intramurale zorg. De bejaardenhuizen zoals wij die heel lang gekend hebben zullen meer en meer gaan verdwijnen.
2.2. Demografische ontwikkelingen Naast deze toename van kleinere huishoudens (kleinere gezinnen en alleenstaande jongeren en ouderen) staan demografische ontwikkelingen. Alle prognoses voorspellen dat het aantal inwoners in Westvoorne zal dalen. Voor heel Voorne-Putten moet uitgegaan worden van een bevolkingskrimp van 10 %. Er is echter tot 2020 nog wel sprake van een toename van het aantal huishoudens. Na 2020 zal ook in dat opzicht de dalende trend inzetten. Behalve bevolkingskrimp krijgt Voorne-Putten ook te
maken met ontgroening en vergrijzing. Het spreekt voor zich dat deze demografische ontwikkelingen direct van invloed zijn op de woningmarkt en op de vraag naar de hoeveelheid en het type woningen waar Westvoorne behoefte aan zal hebben. Op dit moment, wanneer de verschillende gemeenten vasthouden aan hun huidige woningbouwprogramma, is er sprake van een groot overaanbod aan woningen. Gezamenlijk gaan die programma’s uit van de bouw van 3.700 woningen terwijl er hooguit vraag zal zijn naar 1.300 woningen. De Partij Westvoorne hanteert hierbij de gegevens uit Stec Groep B.V. ‘Brede Woningmarktverkenning Voorne-Putten’ d.d. 5 december 2013. Een bijkomend probleem vormt het grote aantal leegstaande woningen. In Westvoorne staat op dit moment 10 % van alle woningen leeg.
2.3. Dorpskernen, middenstand en koopgedrag Ons koopgedrag is aan het veranderen. Er wordt steeds meer online in webwinkels geshopt en we zijn minder afhankelijk geworden van het winkelaanbod in de directe omgeving. Was het een aantal tientallen jaren geleden nog gewoon dat een van de ouders geen baan had en daardoor meer tijd in de eigen woonom-
7
geving doorbracht, zo is het nu gewoon geworden dat er tweeverdieners zijn. De dagelijkse boodschappen worden nu tussen de bedrijven door en het liefst in één keer in een grote supermarkt gedaan. Dat alles maakt het voor de middenstand in onze woonkernen steeds moeilijker om voldoende omzet te genereren. De voorspelde bevolkingskrimp komt daar nog bovenop. Leegstand van winkels is daar het directe gevolg van. Onze woonkernen zullen er door deze ontwikkelingen anders uit gaan zien. Anders is niet per se slechter, tenzij er door gebrek aan visie niets gedaan wordt aan de leegstand van winkels en woningen. Er zal gezocht moeten worden naar mogelijkheden om onze dorpen aantrekkelijk te houden. Het dorpse woonmilieu, waarover als een bijzondere, positieve eigenschap gesproken wordt, zal die bijzondere aantrekkelijkheid in de toekomst wel waar moeten maken.
3. Landschappelijke veranderingen
grootschaliger en daarnaast krijgen de voormalige kleine bedrijven vaak een tweede leven als burgerwoning met hobbydieren of als semi professioneel bedrijf, zoals een boerderijcamping of een paardenpension. De oorspronkelijke, kleinschalige polders in Westvoorne hebben, gedeeltelijk door ruilverkavelingen, het karakter van grootschalige, open polders gekregen, zoals deze ook in andere gebieden in Nederland aanwezig zijn. In het binnenduinrandgebied, het gebied waarin ook de van oudsher aanwezige kleine, beschutte polders lagen en nog steeds liggen, heeft meer natuurontwikkeling plaatsgevonden. Ons natuur- en duingebied is, mede dankzij Europese regelgeving, grotendeels behouden gebleven. Onze stranden, hoewel ze er nog liggen en nog steeds de naam strand dragen, liggen nu ingeklemd tussen de Haringvlietdam in het zuiden en het Maasvlakte gebied in het Noorden. Op het kleine stukje open zee in het westen is zich een grote zandbank aan het vormen. Wat daar de gevolgen van zullen zijn voor ons strand is nog moeilijk te voorspellen.
Ook de agrarische sector is aan het veranderen. De kleine, gemengde bedrijven zijn inmiddels zo goed als volledig uit het landelijke gebied verdwenen. De land- en (glas)tuinbouwbedrijven worden steeds
8
3.1. Industriële activiteiten en infrastructuur De grootste landschappelijke verandering in ons gebied wordt veroorzaakt door de ontwikkeling van de Rotterdamse haven. Dit is ook van grote invloed op de infrastructuur en met name op de verkeersbelasting van ons gebied. De Westvoorneweg, ooit bedoeld als een uitvalsweg en verbindingsweg tussen Rockanje en Oostvoorne, wordt nu ook druk gebruikt als doorgaande weg voor containervervoer vanaf de Maasvlakte richting het zuiden en vice versa. Door al het industriële vervoer over de weg en het toegenomen woon-werkverkeer van en naar het havengebied is er weinig ruimte meer voor toeristisch verkeer. Aangezien Westvoorne zich toch nog steeds graag als recreatieve gemeente verder wil ontwikkelen, zal er gezocht moeten worden naar andere vormen van toeristisch verkeer en vervoer.
9
Deel II Landschapspark Westvoorne Inleiding Om Westvoorne, als groene, landelijke gemeente aan de rand van het enorme, alsmaar uitdijende industriële havencomplex, toekomstbestendig te maken, zal gezocht moeten worden naar die ene bijzondere kwaliteit die Westvoorne haar eigen inwoners, haar toeristen, de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en dat industriële complex te bieden heeft. We zullen moeten zoeken naar het ‘unique selling point’ (USP) van onze gemeente, de allesomvattende term waarmee alle kwaliteiten en toekomstmogelijkheden van ons gebied aangeduid kunnen worden. De Partij Westvoorne heeft gekozen voor de term ‘Landschapspark Westvoorne’ als USP van Westvoorne. Het Landschapspark Westvoorne omvat ons totale grondgebied. Daarin zijn vier typen landschap te onderscheiden: 1. dorpen 2. binnenduinrand (kleine poldertjes en natuurgebieden) 3. open poldergebied (ruilverkavelingsgebieden) 4. duinen, natuurgebieden en strand
Van belang voor de toekomst van ons grondgebied is om voor deze vier typen vast te stellen welke eigenschap zij zullen moeten inbrengen om een bijdrage te leveren aan het Landschapspark als USP, binnen het grotere geheel van Voorne-Putten en het nog grotere geheel van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Van belang daarbij is dat ons USP los moet staan van een onzekere bestuurlijke toekomst.
1. Dorpen De drie kernen van Westvoorne hebben ieder een eigen identiteit. Om die identiteit van onze dorpen te bewaren en waar mogelijk te versterken, zal aansluiting gezocht moeten worden bij de van oudsher aanwezige kenmerken. Ieder dorp zal zijn eigen bijdrage aan het Landschapspark moeten leveren.
10
1.1. Tinte Ons kleinste dorp, Tinte, is een lintdorp. Eventuele toekomstige woningbouw moet aansluiten bij dat profiel. Dat wil zeggen, dat niet gekozen moet worden voor de bouw van een extra woonwijk, vergelijkbaar met de Weidehof, maar juist voor lintbebouwing. Om van het dorp Tinte één geheel te maken en de noord en zuidzijde van het dorp ruimtelijk gezien met elkaar te verbinden, zou lintbebouwing, op zeer beperkte schaal en in aansluiting bij het agrarische karakter van het dorp, langs de Kade een goede mogelijkheid zijn. Daarnaast kan gedacht worden aan de verbouw van voormalige agrarische bebouwing, zodat deze geschikt gemaakt wordt voor bewoning
van meerdere huishoudens. Wij denken dan met name aan woningen voor (jonge) starters en/of ouderen. Tinte zal helaas, vanwege het gebrek aan leerlingen, de basisschool Tintestein moeten sluiten. Tintestein is een prachtig schoolgebouw, ontworpen door Tjeerd Kuipers. Tinte en Tintestein zijn het waard dat er gezocht wordt naar een nieuwe bestemming voor het schoolgebouw. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld atelierruimte in combinatie met tentoonstellingsruimte voor kunstenaars en architecten. Een dergelijk gebruik vergt veel minder aanpassingen aan het gebouw dan bijvoorbeeld de omvorming naar woningen. De Odiaan in Tinte is de afgelopen periode meerdere keren in commissies en raad onderwerp van gesprek geweest. De Odiaan is aan een grondige renovatie toe om dienst te kunnen blijven doen als multifunctionele accommodatie voor Tinte. De Partij Westvoorne vindt dat de fondsen voor een dergelijke renovatie in de gemeentelijke begroting moeten worden gevonden. Een andere mogelijkheid is subsidie bij de stadsregio aan te vragen zoals dat ook voor projecten in Oostvoorne en Rockanje gebeurd is. Waar het geld dan ook vandaan komt, er moet zo snel mogelijk worden gestart met het toekomstbestendig maken van de Odiaan.
11
Voor alle accommodaties en dus ook voor de Odiaan, geldt dat gekeken moet worden naar de mogelijke uitbreiding van functies en combinaties van functies. De opdracht voor Tinte, als onderdeel van het Landschapspark Westvoorne, is zich als kleine kern binnen het grote agrarische landschap te profileren. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op het recreatief medegebruik van het agrarische gebied door aanleg van recreatieve routes. Tinte zou de uitvalsbasis van deze routes kunnen worden met bijvoorbeeld een fietscafé, een B&B en een ‘Camping municipal de Tinte’.
1.2. Rockanje Het oudste deel van Rockanje is de Dorpsweg. Het dorp heeft zich in de loop der tijd vanaf de Dorpsweg verder uitgebreid. Het huidige dorpscentrum, van oudsher dus niet het centrum van het dorp, heeft echter de uitstraling van ‘het hart van het dorp’ nu meer dan ooit nodig. Het moet niet alleen een aantrekkelijk centrum worden voor de bewoners van Rockanje, maar ook voor toeristen. Rockanje heeft toeristen nodig om leegloop van winkels te voorkomen en omgekeerd zal Rockanje de toerist wat moeten bieden. Omdat het totale woningbouwprogramma
van Westvoorne drastisch naar beneden bijgesteld zal moeten worden, moet bouwen aan de ‘Noordrand’ in combinatie met een grondige facelift van het dorpsplein prioriteit moeten krijgen boven alle andere bouwprojecten. Om Rockanje voor toeristen een aantrekkelijke plaats te maken, moet gebruik gemaakt worden van de natuurlijk schoonheid van het meertje De Waal. Dat kan door het dorpsplein richting De Waal te openen en ‘het water naar het dorp toe te halen’. Daarnaast moet de kerk weer een gezichtsbepalend bouwwerk in het centrum van Rockanje worden. We willen dit project middels een combinatie van winkels, horeca en woningbouw vorm geven. Om te zorgen, dat er sprake zal zijn van betaalbare huren voor ondernemers en bewoners moet onderzocht
12
worden of het gemeentelijk woonbedrijf het project zelf kan ontwikkelen en zowel de bedrijfspanden als de woningen in de verhuur kan nemen.Rockanje zal zich moeten gaan profileren als ‘Rockanje aan zee’, waarbij toeristische ontwikkelingen aansluiten bij het natuurlijke karakter van haar omgeving, bij het strand als familiestrand, bij het prachtige duingebied en bij het dorpse karakter van Rockanje zelf. Bij mogelijke toeristische ontwikkelingen kan gedacht worden aan een zeehondencrèche, aan natuureducatieprojecten en aan buitensportactiviteiten (wandelen, fietsen, paardrijden, recreatieve tour per treintje) met als vertreken eindpunt het gezellige dorpscentrum van Rockanje met horecavoorzieningen die passen bij de toeristen van Rockanje. Om het hele jaar door toeristen te trekken is de ontwikkeling van een landal-achtig bungalowpark een mogelijkheid. De Drenkeling zou daar een ideale locatie voor zijn.
1.3. Oostvoorne Een van de oudste dorpsvormen van Zuidwest-Nederland is het ringdorp. Deze ontstonden tussen 950 en 1100. Hoofdkenmerk van dit type is de ‘ring’, de kom waaromheen de bebouwing gegroepeerd is.
Oostvoorne is het enige voorbeeld van een ringdorp op Voorne-Putten. De voormalige kern van de heerlijkheid Voorne is zeker al vóór de systematische bedijkingen uit de tweede helft van de twaalfde eeuw ontstaan. Mogelijk was de ring van Oostvoorne oorspronkelijk een plein met eromheen een aantal boerderijen. De kerk zou dan eerst later op dit plein zijn verrezen, waarmee de aanvankelijk open ruimte werd omgevormd tot kerkring. In de nabijheid bouwden de heren van Voorne bovendien hun burcht . In Oostvoorne zijn de laatste jaren veel bouwwerken geplaatst met verschillende bouwstijlen. Volgens ons komt dat niet ten goede aan het eigen karakter van Oostvoorne. Om in dat opzicht in de toekomst sturing te geven aan bouwplannen zal er voor heel Westvoorne, zowel voor het buitengebied als de woonkernen, een architectuurnota opgesteld moeten worden. Oostvoorne en Rockanje moeten niet elkaars concurrent worden, maar moeten elkaar juist gaan aanvullen. Toch zal ook Oostvoorne in moeten zetten op toeristische ontwikkelingen, maar dan gericht op een andere doelgroep dan die van Rockanje. Zakelijk toerisme en een combinatie van recreatie en welzijn gericht op ouderen sluiten beide goed aan op het reeds bestaande profiel van Oostvoorne. Bij zakelijk toerisme kan gedacht worden aan het organiseren en huisvesten van
13
seminars, en ‘dagen in het groen’. Een nieuw kuuroord met verblijfsaccommodatie zou prima passen bij het Oostvoorne van weleer. Bij nieuwe toeristische ontwikkelingen zal daarnaast altijd rekening gehouden moeten worden met mensen met een lichamelijke beperking. Dat geldt zeker voor de toegankelijkheid van onze duinen en het strand. Een ‘elektrisch autostrand’ voor minder validen of een strand dat toegankelijk is voor golfkarretjes zou, als vervanging van het oude autostrand, een prachtig initiatief zijn. Oostvoorne heeft al een mountainbikebaan maar nog geen rollator- of scootmobielbaan. De Man op het Dorpsplein zou veel meer dan nu een centrumfunctie moeten gaan vervullen. Dat kan alleen
wanneer de exploitatie uit handen gegeven wordt aan een commerciële uitbater. Dan wordt het ook mogelijk daar een terras te realiseren en een Grand Café.
2. Binnenduinrand Het binnenduinrand gebied vormt de overgang tussen de grote polders landinwaarts en de duinen met daarachter het strand en de zee. Een gebied dat cultuurhistorisch van grote waarde is, omdat de geschiedenis van het ontstaan van het Hollandse cultuurlandschap nog steeds in de dijkpatronen en het krekenstelsel te zien is. Het landschappelijk en cultuurhistorische karakter van het binnenduinrandgebied biedt mogelijkheden op het gebied van ecotoerisme en excursies, zowel voor volwassenen als voor kinderen en jongeren. Door teveel te focussen op Westvoorne als strandvakantieoord worden deze mogelijkheden op dit moment te weinig gebruikt. Daarbij komt dat, hoewel de grote campings jaarlijks veel toeristen herbergen die onze stranden bezoeken, wij niet verwachten dat die groep kampeerders zich nog substantieel uit zal breiden. Wij verwachten eerder een grotere vraag naar kleinere kampeerfaciliteiten. Onze gemeente is bij
14
uitstek geschikt is voor het kamperen ‘bij de boer’ en op kleine natuurcampings. Het thema ‘Historisch Westvoorne’ is een aantrekkelijk onderwerp voor excursies en werkweken voor scholen. Hiermee is een nieuwe groep ‘toeristen’ aan te trekken, die ook buiten de vakantieperioden van de verschillende verblijfsaccommodaties gebruik kunnen maken. De binnenduinrand, als uniek cultuurhistorisch erfgoed, waar geen schaalvergroting als gevolg van ruilverkaveling opgetreden is, is binnen het grote geheel van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag een plaats om stil te staan bij het ontstaan van ons landschap, om terug te gaan naar een tijd zonder cijfers over economische vooruitgang en grote industriële belangen. Een plaats om even op adem te komen.
3. Open poldergebied Tussen de 12de eeuw en de 18de eeuw zijn de polders in Westvoorne ontstaan. In het midden van de vorige eeuw heeft de schaalvergroting binnen de agrarische sector geleid tot ruilverkaveling. Daardoor is het grote open polderlandschap ontstaan met daarin de steeds groter wordende agrarische bedrijven. Ons agrarische landschap zal, door veranderingen in de agrarische bedrijfsvoering, blijven veranderen. Wanneer wij enerzijds de openheid van onze polders in stand willen houden en anderzijds de agrarische bedrijven mogelijkheden willen bieden om zich toekomstbestendig te kunnen ontwikkelen dan zal er duidelijke beleid opgesteld moeten worden met betrekking tot het gebruik van het agrarische landschap. Van belang voor het Landschapspark Westvoorne is de beleving van die grote, open ruimte. Het spreekt daarom voor zich, dat wat open is ook open moet blijven. Voor verdere verstedelijking van de poldergebieden is daarom in deze toekomstvisie geen ruimte. Om de beleving van het open polder gebied mogelijk te maken, moet recreatief medegebruik van het agrarisch gebied mogelijk gemaakt worden. Een voorbeeld van een dergelijk recreatief medegebruik is het ‘Texel model’ waarin boeren natuurbeheerders
15
worden en agrarische activiteiten gecombineerd worden met de aanleg van houtwallen, wandel-, fiets- en ruiterpaden. In het Landschapspark wordt ruimte gegeven aan bedrijven, maar daarvoor wordt wisselgeld gevraagd in de vorm van recreatief medegebruik van werksporen en natuurbeheer in de vorm van bijvoorbeeld onderhoud aan houtwallen. In het Landschapspark zijn de agrarische bedrijven een ‘open economie’, ze zijn zichtbaar en gedeeltelijk begaanbaar. Ze worden daarnaast gekoppeld aan educatie door rondleidingen voor scholen te organiseren.
4. Duinen, natuurgebieden en strand De duinen en de natuurgebieden met hun unieke en rijke vegetatie en meer dan honderd soorten broedvogels hebben een beschermde natuurstatus binnen Europa gekregen. Die beschermde status is voor Westvoorne van levensbelang. Want Europese regels zijn sterke wapenen in de strijd tegen de almaar uitbreidende industriële activiteiten van het Havenbedrijf en de milieu effecten daarvan op Westvoorne. Die prachtige natuur is er en laten we daar dus dankbaar gebruik van maken om het Landschapspark Westvoorne op de kaart te zetten. Door te zorgen voor goede recreatieve verbindingen, zowel wandel- fietsscootmobielpaden als ruiterroutes, tussen de dorpen, het poldergebied, de binnenduinrand, de duinen en het strand, zal het hele grondgebied van Westvoorne gebruikt kunnen worden als Landschapspark De stranden van Rockanje en Oostvoorne zijn niet meer wat ze eens, voor de uitbreiding van de Rotterdamse haven en de aanleg van Maasvlakte 1 en 2, geweest zijn. Dat is een gegeven waar we mee moeten leven. Inzetten op de ontwikkeling van een badstrand lijkt om die reden niet een zinvolle exercitie. De concurrentie van de Zeeuwse stranden en die van Hoek van Holland is daarvoor te groot. Onze stranden
16
5. Wonen in het Landschapspark Westvoorne
zijn een aanvulling op en een onderdeel van het totale aanbod van het Landschapspark, waarin de beleving van de natuur in al haar verscheidenheid centraal staat. Daarom zullen onze stranden hun eenvoudige uitstraling moeten behouden. Een heerlijke plaats om het hele jaar door te wandelen en op mooie dagen van de zon te genieten..
Westvoorne zal zich moeten profileren als de mooiste, beste leefomgeving binnen onze Metropoolregio. Een leefomgeving is meer dan een prettig huis. Het is ook de buurt, het dorp en de voorzieningen op het gebied van winkels, scholen, sport, recreatie en cultuur, zowel voor de jeugd als voor ouderen. De vraag is wat er moet gebeuren om deze totale leefomgeving, ondanks de bevolkingskrimp, de vergrijzing en andere maatschappelijke veranderingen, toekomstbestendig te maken. De vraag naar betaalbare woningen is nog steeds groter dan het aanbod, maar op dit moment staat ongeveer 10 % van de woningen in onze gemeente leeg. En zoals gezegd heeft Westvoorne daarbij te maken met vergrijzing en krimp van de bevolking. De Partij Westvoorne ziet daarom weinig in grote nieuwbouwprojecten, maar wel in nieuwbouw op beperkte schaal en het verruimen van de mogelijkheden om bestaande grote woningen om te vormen tot meerdere kleinere eenheden en geschikt te maken voor bewoning door meerdere gezinnen of alleenstaanden. Zo worden huizen, die al lang op de markt zijn, wellicht verkoopbaar. Daarnaast zouden ook kleine woningen samen-
17
gevoegd kunnen worden tot één woning om op die manier te voldoen aan de vraag naar meer woonruimte. Kortom in plaats van bouwen, zal het moeten gaan om ‘verbouwen’ van de bestaande woonvoorraad, zowel van woningen in particulier bezit als van de woningen van het gemeentelijk woonbedrijf. Eventuele sloop van een aantal oude huurwoningen, geeft de mogelijkheid tot aanpassing van het huurwoningenbestand aan de huidige vraag naar een bepaald type woning. Met het woningbouwprogramma zal geanticipeerd moeten worden op de bevolkingskrimp en op de veranderingen met betrekking tot de samenstelling van de huishoudens. Het uitgangspunt voor het realiseren van bouwplannen in Westvoorne moet de behoefte aan woningen en de haalbaarheid van plannen zijn. Om deze behoefte te bepalen, zal er voorafgaand aan een woningbouwplan altijd een marktonderzoek uitgevoerd moeten worden door een daarvoor gekwalificeerd bureau. Een onderzoek, zoals dat bijvoorbeeld voor het bouwplan De Rots uitgevoerd is door een lokale makelaar, voldoet niet aan die eis.
6. Ondernemen in Westvoorne Valley De toeristische mogelijkheden die hierboven geschetst werden, zijn voor een groot deel afhankelijk van investeringen van ondernemers. Dat geldt ook voor het aanbod van winkels en horecagelegenheden. Westvoorne heeft haar ondernemers hard nodig. De gemeente zal daarom ondernemers moeten faciliteren. Er zal ruimte geboden moeten worden aan zzp’ers, aan het uitoefenen van beroepen aan huis en aan kleinschalige overnachtingsmogelijkheden aan huis, zoals hostels of een B&B. Het omvormen van bijzondere gebouwen binnen de bebouwde kom of van voormalige agrarische bedrijven in het buitengebied moet daarom, onder bepaalde voorwaarden, mogelijk worden. Daarnaast zou de gemeente zelf voor huisvesting van jonge ondernemers en zzp’ers moeten zorgen. De gemeente Westvoorne zou, naar Amerikaans model, haar eigen, bescheiden, ‘Westvoorne Valley’ moeten creëren, door in eventueel aan te kopen, leegstaande gebouwen kantoorruimte aan te bieden aan ondernemers, kunstenaars, architecten en zzp’ers. Door die ruimte te bieden kunnen kunstenaars en ondernemers elkaar inspireren en heeft Westvoorne jonge ondernemende mensen iets te bieden.
18
Tot slot wordt met deze huisvestingsmogelijkheden leegstand van gebouwen, een trieste aanblik in onze dorpen, tegengegaan.
7. Onderwijs, zorg en welzijn voor jong en oud Het ontbreekt in Westvoorne aan onderwijsmogelijkheden na het basisonderwijs. Dat is een van de redenen dat jongeren voor hun vervolgopleidingen naar elders vertrekken. Zolang dat op Voorne-Putten is, blijven zij soms nog wel thuis wonen, maar veelal verlaten de jonge mensen na hun middelbare school Westvoorne. Mochten ze een paar jaar later terug willen komen dan blijkt dat, door te dure woningen, vaak onmogelijk. Omdat Westvoorne wel een grote groep ouderen telt en die groep in de komende periode zelfs groter zal worden, zou een middelbare opleiding zorg en welzijn, prima in onze gemeente passen. Naar jongeren, die opgeleid zijn in zorg en met name in welzijn voor ouderen, zal in de komende jaren steeds meer vraag komen. Ook op dit gebied kan de gemeente een bijdrage leveren. Naast gesprekken daarover te voeren met ouderen, mantelzorgers, ouderenbonden, onderwijsinstellingen en zorgaanbieders kan
de gemeente zorgen voor zowel onderwijshuisvesting als voor studentenhuisvesting. Door een opleiding in welzijn voor ouderen te faciliteren, zullen niet alleen onze oudere inwoners een goed maatschappelijk leven kunnen leiden, ook als zij daarbij aangewezen zijn op hulp, maar het zal tevens het aantal jonge inwoners in onze gemeente doen toenemen. Niet alleen in Tinte, maar ook in de andere kernen, is er sprake van een terugloop van het aantal leerlingen. Samenwerking tussen en samenvoeging van scholen is daardoor noodzakelijk. Dat is echter niet genoeg. Wil Westvoorne ook voor jonge ouders en hun kinderen de plaats om te wonen zijn, dan zal er gezorgd moeten worden voor scholen, die veel meer te bieden hebben dan goed onderwijs. De school moet een plaats worden waar ieder kind van 0 tot 12 jaar een veilige plek heeft en waar het de hele dag kan verblijven. Waar gesport kan worden, waar onderwijs op cultureel gebied zoals muziek, dans, toneel en beeldende kunst gegeven wordt in combinatie met voor- en naschoolse opvang. Kortom, het moet een plaats zijn waar iedere ouder zijn of haar kind met een gerust hart achterlaat. Een brede school dus in de breedste betekenis van het woord. Dat zal jonge ouders eerder doen kiezen voor Westvoorne als veilige leefomgeving dan voor een stedelijk gebied met al
19
zijn culturele aantrekkelijkheden. Om de ontwikkeling van de brede school nu echt in gang te zetten, moet daarvoor op zeer korte termijn een fysieke locatie, zowel in Rockanje als in Oostvoorne, bepaald worden. De vrijkomende locaties van de oude scholen moeten een herbestemming krijgen, bijvoorbeeld als kleine woningbouwlocaties of studentenhuisvesting of de gebouwen zelf moeten een andere bestemming krijgen. Misschien als locatie voor middelbaar beroepsonderwijs, zorg en welzijn.
8. Bestuurlijke toekomst Of en hoe lang Westvoorne als zelfstandige gemeente zal voortbestaan, is op dit moment onduidelijk. Het is eveneens onduidelijk of de verschillende samenwerkingsvormen, zowel op Voorne-Putten schaal als op metropoolschaal, onze bestuurlijke kwaliteit positief zullen beïnvloeden. Veel zal afhangen van de visionaire en bestuurlijke vermogens van onze bestuurders. Bij ieder toekomstig bestuurlijk model past echter het Landschapspark Westvoorne. Het heeft een intrinsieke waarde, die niet afhankelijk is van bestuurlijke veranderingen. Ons Landschapspark bestaat al en het zal blijven bestaan ook al zal dat
gebied in de toekomst misschien een andere gemeentelijke naam gaan dragen of onderdeel uitmaken van het metropolitaanse landschap. De kwaliteit van ons gebied kan en moet alleen veel duidelijker onder de aandacht gebracht worden en veel beter benut worden. Westvoorne zal binnenkort onderdeel gaan uitmaken van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. De oprichting van die Metropoolregio is gebaseerd op de economische belangen en het grote geld van de Metropoolregio zal ingezet worden voor de zogenaamde ‘pijlers’ vervoer en economie. Ondanks pogingen van onder andere de gemeente Westvoorne zullen er vooralsnog geen gelden beschikbaar zijn voor de ontwikkeling van de ‘pijler groen’. Wel wordt in de visie van de Metropoolregio gesteld, dat groen, natuur en recreatiemogelijkheden belangrijke succesfactoren voor de ontwikkeling van de Metropoolregio zijn. Hoewel Westvoorne qua inwoneraantal (±14.000) een kleine gemeente is, is het qua oppervlakte een van de grootste gemeenten binnen de Metropoolregio (97,52 km2). Ruimte is schaars binnen Nederland en zeker binnen de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Dat maakt Westvoorne een belangrijke gemeente binnen de Metropool. Daarnaast wordt Westvoorne gekenmerkt door een heel divers landschap met de hiervoor beschreven
20
polders, natuurgebieden, duinen en strand. In dat opzicht is het een uniek gebied. Dit unieke karakter is onmisbaar binnen de Metropoolregio. Het is het USP van Westvoorne, dat vooralsnog als economisch belang ingebracht zal moeten worden. Wij zullen zelf aan moeten geven wat wij de Metropoolregio te bieden hebben en welke rol wij daarin willen spelen. Dat is niet alleen voor de Metropoolregio van belang, maar er wordt tegelijkertijd mee voorkomen dat onze eigen identiteit binnen het grote geheel van de Metropoolregio verloren gaat.
21
Deel III De realisatie van het Landschapspark Westvoorne Inleiding In de volgende hoofdstukken zal ingegaan worden op de stappen die gezet moeten worden om het Landschapspark Westvoorne te realiseren. Het gaat daarbij zowel om het in kaart brengen van ontwikkelingsmogelijkheden, die passen bij het Landschapspark en het opstellen van beleid, als om de belangrijke vraag waar de noodzakelijke investeringen vandaan moeten komen.
1. Het landschapspark Westvoorne als compensatiegebied Het Landschapspark Westvoorne heeft investeerders nodig en de industrie heeft compensatiegebieden nodig. Die twee noden kunnen gelenigd worden door zowel in Nederland als in andere Europese landen, het Landschapspark Westvoorne als mogelijk compensatiegebied onder de aandacht van de industrie te brengen. Niet om onze polders onderwater te zetten, maar om aan onze polders natuur toe te voegen. Het gaat dan om de aanleg van natuurlijke wandel-, fiets-
en ruiterpaden op een zodanige wijze dat de oude polderstructuur van vóór de ruilverkaveling weer zichtbaar gemaakt wordt en om, waar mogelijk, het herstel van ons krekenstelsel. Dit in combinatie met de aanleg van landschapseigen houtwallen (ter compensatie van CO2 uitstoot elders). Om de weidevogels weer ruimte te geven zouden kleine, onrendabele stukken grond als natuurlijke akkers benut kunnen worden. De compensatie binnen het Landschapspark Westvoorne moet gericht zijn op de ontwikkeling van natuur met recreatief medegebruik binnen het bestaande agrarische landschap. Het spreekt voor zich, dat om dit te kunnen realiseren overleg nodig zal zijn met de agrarische sector. Hun medewerking is noodzakelijk voor het welslagen van de ontwikkeling van het Landschapspark. Zoals reeds in hoofdstuk 3 gesteld werd, staat tegenover het recreatief medegebruik van agrarische grond de mogelijkheid voor agrarische bedrijven om uit te breiden naar een schaal, die voor een toekomstbestendige bedrijfsvoering nodig is. Naast de agrarische sector is de industrie, zowel in Nederland als in Duitsland, van belang. Bij eventuele industriële uitbreidingen moet het Landschapspark Westvoorne dan ook als compensatiemogelijkheid in
22
beeld zijn. Enerzijds zal de gemeente daarom kennis moeten vergaren over regelgeving en richtlijnen in dit opzicht en anderzijds zal er gelobbyd moeten worden bij bedrijven, waarbij de eigen ideeën over het Landschapspark onder de aandacht gebracht moeten worden.
2. Andere partners en gebruikers Naast de industriële bedrijven en de agrarische sector zijn er tal van organisaties die mee zouden kunnen werken aan de ontwikkeling van het Landschapspark Westvoorne. Dat zijn natuurlijk de ondernemers en ondernemersorganisaties, zoals de Businessclub Westvoorne, TOPVoorne en het Ondernemers Platform Westvoorne, maar daarnaast ook tal van culturele en maatschappelijke organisaties. Het is van belang om bij de uitwerking van deze toekomstvisie zoveel mogelijk gebruik te maken van de kennis en de kunde van deze organisaties, zoals onder andere de Historische Vereniging Westelijk Voorne, de Stichting Concertleven Westvoorne, de Vereniging Groei & Bloei, de Volksuniversiteit Westvoorne, de Verontruste Burgers van Voorne, de stichting jongerenwerk Push, de Adviesraad Sport en
Accommodaties, de verschillende Ouderenbonden in Westvoorne en de vereniging Onderdak Westvoorne.
3. Nieuwe bezoekers van het toekomstige Landschapspark Westvoorne Naast de reeds aanwezige toeristen, voor wie het aan te leggen Landschapspark een reden moet zijn om hier vooral te blijven komen, zal ingezet moeten worden op sportieve recreanten, op kinderen, op ouderen en op zakelijk toerisme. In het Landschapspark worden sport, recreatie en educatie gekoppeld. De sportieve recreant moet kunnen wandelen (met hond), fietsen, paardrijden, skaten, surfen, kitesurfen, duiken en golfen. Misschien kan hij’s winters zelfs schaatsen op de aangelegde polderbaan, die vanuit het glastuinbouwgebied van energie voorzien wordt om het ijs in perfecte conditie te houden. Maar hij kan ook een dag naar de proeftuin gaan om ‘jam uit eigen tuin’ te maken. Ook kinderen kunnen van alle sportieve mogelijkheden gebruik maken en kunnen daarin ook les krijgen. Daarnaast is er een groot educatief aanbod in de vorm van excursies of activiteiten. Mogelijkheden in dat opzicht zijn excursies naar bijvoorbeeld de duinhuisjes, agrarische bedrijven en de Biber Bunker.
23
Het ontstaan van het Hollandse cultuurlandschap is een uitstekend educatief thema voor jong en oud. Voor het organiseren van werkweken of schoolprogramma’s is het Landschapspark daarom bij uitstek geschikt. Er zijn bovendien voldoende betaalbare overnachtingsmogelijkheden in een aantal, speciaal daarvoor omgebouwde voormalige agrarische gebouwen. Voor ouderen geldt, dat zij naast het sportieve aanbod, gebruik kunnen maken van een zogenaamd ‘wellness’ aanbod in het Wellnesspark, waar het vanzelfsprekend dag en nacht heerlijk vertoeven is. Het Landschapspark is bovendien heel goed begaanbaar voor mindervaliden. Zakelijk toerisme kan, naast het hierboven genoemde aanbod, gebruik maken van prachtige faciliteiten voor het houden van seminars en ‘dagen in het groen’ en dat op nog geen twintig minuten afstand van het industriële havencomplex Europoort en Maasvlakte 1 en 2. Voor de regio Rotterdam is het Landschapspark Westvoorne dé plek voor dagrecreatie. Er zijn tal van actieve recreatiemogelijkheden, in combinatie met een prachtige landelijke omgeving, duinen en strand. Er zijn aantrekkelijke dorpen en het is mogelijk om gebruik te maken van het recreatieve vervoer over het water, zodat u met uw fiets van Rotterdam naar de ‘halte’ Landschapspark Westvoorne kunt varen.
3.1. Paarden en andere viervoeters
In het Landschapspark worden vakanties voor ruiter en paard aangeboden, met de daarbij behorende overnachtingsmogelijkheden. Een Hippisch Centrum zou een goede aanvulling op het huidige aanbod kunnen zijn. Er zijn goede routes aangelegd, voorzien van ‘aanlegplaatsen’ en er zijn op centrale plaatsen parkeerplaatsen voor trailers. Deze centrale plaatsen, waar routekaarten verkrijgbaar zijn, kunnen ook door wandelaars en fietsers gebruikt worden. Er is ook even tijd voor de jaarlijkse controle bij de paardentandarts
24
in een heuse bunker. Voor kinderen zijn er paardenkampen, waar paardrijles genomen kan worden en ook geleerd kan worden hoe paarden verzorgd moeten worden. Met uw hond op vakantie is geen enkel probleem in het Landschapspark Westvoorne. Er zijn voldoende hotels en vakantiebungalows waar u met uw hond welkom bent.
Behalve op het strand, zijn er grote losloopgebieden en door houtwallen omsloten wandelpaden waar uw hond veilig en vrij is. Daarnaast worden er hondentrainingen gegeven en er is even tijd voor een hondenmassage bij ‘De Gelukkige Hond’. In het Landschapspark worden eveneens cursussen en opleidingen dierenverzorging gegeven.
25
4. Bereikbaarheid
5. Beleid en communicatie
De bereikbaarheid van Voorne-Putten is en blijft een groot probleem. In het kader van de ontwikkeling van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag is een goede infrastructuur noodzakelijk. De aanleg van de Blankenburgtunnel zal zeker bijdragen aan een betere en snellere verbinding. Voor het welslagen van het Landschapspark Westvoorne is met name de bereikbaarheid van ons gebied voor toeristen van belang. Uitbreiding van de bestaande watertaxi vanuit Rotterdam, zodat via het Hartelkanaal naar Westvoorne gevaren kan worden, zou een geweldige verbetering betekenen. Een andere mogelijkheid is een aansluiting op de pont van Hoek van Holland naar de Maasvlakte. Een dagtochtje naar Westvoorne wordt zo, zonder daarvoor in de file te moeten staan, heel eenvoudig en leuk. Ook een schoolklas kan op die manier gemakkelijk een dagje naar Westvoorne.
Een aantal zaken op het gebied van communicatie is vrij eenvoudig te realiseren. Het gaat daarbij om goede bewegwijzering en communicatie over ons gebied, over onze natuur, onze verschillende landschapstypen, onze dorpen en over de reeds bestaande recreatieve mogelijkheden. Daarnaast zouden een aantal nieuwe activiteiten per direct opgepakt kunnen worden. Daarbij kan gedacht worden aan het organiseren van mountainbike wedstrijden en een jaarlijkse strandloop en het aanbieden van excursies rondom thema’s die reeds aanwezig zijn in Westvoorne (agrarische sector, cultuurhistorie), in combinatie met educatieve en sportieve werkweken voor scholen uit de regio. Om het Landschapspark op de kaart te zetten, zullen er marketing en beleidsplannen opgesteld moeten worden die gericht zijn op verschillende doelgroepen (investeerders en gebruikers) en op de vier landschapstypen binnen het Landschapspark. Vervolgens zullen, door middel van een advertentiecampagne, de recreatieve mogelijkheden van het Landschapspark Westvoorne onder de aandacht van alle mogelijke geïnteresseerden, gebruikers en investeerders, gebracht moeten worden.
26
6. Huiskamerbijeenkomsten Olaertsduyn Deze toekomstvisie is voortgekomen uit een lange reeks gesprekken tussen een groot aantal burgers, zowel leden als niet-leden van de Partij Westvoorne, gedurende een serie ‘huiskamerbijeenkomsten’ in de Huiskamer van het Conferentiecentrum Olaertsduyn naar aanleiding van de oprichting van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Het thema tijdens de bijeenkomsten, waarvan de eerste reeds begin 2012 plaatsvond, was de positie van Westvoorne binnen de Metropoolregio. De leidende vragen tijdens de bijeenkomsten waren:
Deze huiskamerbijeenkomsten werden door ons als zeer waardevol en inspirerend ervaren. Bestuur en fractie van de Partij Westvoorne willen dan ook bij deze alle deelnemers daaraan van harte danken voor hun inzet.
• Wat heeft Westvoorne de Metropoolregio te bieden, waar kan het proces beïnvloed worden en wat is een mogelijke bedreiging voor onze gemeente? • Hoe kunnen wij Westvoorne zo op de kaart kunnen zetten, dat de Metropoolregio ons nodig heeft en hoe voorkomen wij dat de eigen identiteit van Westvoorne verloren gaat?
27
