Landgoed Schandelsch Broek Inrichtings- en beheerplan

Landgoed Schandelsch Broek Inrichtings- en beheerplan

COLOFON LANDGOED SCHANDELSCH BROEK Inrichtings- en beheerplan

IND01-251137-04d 4 november 2014

Opdrachtgevers: De heer H. van Ginkel De heer R. Hendriks

CroonenBuro5 Vestiging Oosterhout

Vestiging Maastricht

Beneluxweg 125

Louis Loyensstraat 5

4904 SJ Oosterhout

6221 AK Maastricht

Postbus 40

Postbus 959

4900 AA Oosterhout

6200 AZ Maastricht

T (0162) 487500

T (043) 3253223

[email protected]

www.croonenburo5.com

2

Inrichtings- en beheerplan Landgoed Schandelsch Broek

I N H O U D S O P G AV E 1 Inleiding

5

2 Gebiedsvisie

7

2.1 Locatiestudie

7

2.2 Uitgangspunten

9

2.3 Inrichtingsvisie

11

2.4 Recreatief gebruik

13

3 Natuurdoeltypen

17

3.1 Algemeen

17

3.2 Zwak gebufferd water

19

3.3 Herdimensionering Latbeek

21

3.4 Ecologisch waardevolle watergangen

23

3.5 Zomereiken-Beukenbos

23

3.6 Doornstruweel

25

3.7 Bloemrijk grasland

25

3.8 Laanbeplanting

27

3.9 Hagen

29


3

Landgoed Dassenrijk Landgoed de Vlees Turfkoel

Landgoed Enderhof Schandelosche Veld

Ra

Els

br oe

arv eld

ke r

Vilgert

La

an

de

tbe

lsc

he

an

ch

ek

Br oe

Gr oo te L

rst eS

Schandelo

dw eg

Ee

lo

ssi Kr ng om we g

Schandelosche Broek

kw eg

Zijlandweg

eg losew

nde Scha

Velden

4


Venkoelen

1

INLEIDING In opdracht van dhr. van Ginkel en dhr. Hendriks is in de onderhavige

Bij de ontwikkeling van het landgoed zijn de bestaande landschappelijke

rapportage een inrichtings- en beheerplan opgesteld, voor een nieuw

structuren zoveel mogelijk behouden en worden landschappelijke

landgoed ten noordoosten van de Limburgse kern Velden. Het landgoed

lijnen uit de omgeving opgepakt en versterkt. Daarbij is, in combinatie

krijgt de naam ‘Schandelsch Broek’, overeenkomstig de historische

met de ontwikkeling van het landgoed, voorzien in de realisatie van

benaming van de landgoedlocatie.

twee burgerwoningen. De woningen zijn gesitueerd in de oksel van de Schandeloseweg en de Vilgert en vormen samen één woonensemble

Het landgoed is gebaseerd op dezelfde uitgangspunten die zijn

als tegenhanger van Huize Schandelsch Broek.

gehanteerd bij de ontwikkeling van het landgoed ‘Roodselaar’ in Lunteren. Het landgoed ‘Roodselaar’ vormt een thuis voor tien

In

geestelijk beperkte kinderen en een ondernemingsgezin. Hierin

ontstaansgeschiedenis en het huidig gebruik van de locatie. Middels

staat het open karakter, met een grote mate van leefvrijheid voor de

deze analyse zijn de uitgangspunten geformuleerd waarop de

bewoners centraal, in combinatie met een hoge toegankelijkheid van

inrichtingsvisie is gebaseerd en beschreven. De inrichtingselementen

het landgoed.

zijn vervolgens vertaald naar concrete natuurdoeltypen met de

deze

rapportage

wordt

allereerst

ingegaan

op

de

bijbehorende beheersaspecten. Dezelfde maatschappelijke functie vormt de basis voor het landgoed ‘Schandelsch Broek’. Op het landgoed wordt namelijk een centrale voorziening, genaamd Huize Schandelsch Broek, gerealiseerd waarin zestien dementerende bejaarden in gezinsverband wonen en 24-uurse zorg ontvangen. (‘Herbergier’, franchiseformule van ‘De drie Notenbomen). Aansluitend hierop wordt eveneens kleinschalige dagopvang voor dementerende bejaarden uit de regio geboden.


5

6

InrichtingsIIn Inr nrriic n ich cch httin htin inggsin gsss-- en en beheerplan beh be hee he e ee erp rp rpl pllan an La LLandgoed Lan andg an dgo d ggo oe ed dS Sch Sc Schandelsch cch hand and an nde ellssch els ch B Bro Br Broek rro oe ek k

2

GEBIEDSVISIE 2.1

LOCATIESTUDIE

Het landgoed ‘Schandelsch Broek’ is gesitueerd tussen Velden en

De boeren van Schandelo hebben hier in de 17e eeuw een, door een

Schandelo, tussen de Vilgert en het verlengde van de Elsbroeker

gracht omgeven, vluchtschans aangelegd. De ligging in een moerassig

Kromweg en de Groote Landweg en de Schandeloseweg. De totale

moeilijk toegankelijk gebied vormde de reden om deze schans hier aan

oppervlakte van het landgoed, inclusief gronden in eigendom bij

te leggen.

Staatsbosbeheer en Waterschap Peel en Maas bedraagt circa 16,2 hectare. In de directe omgeving van het Schandelsch Broek liggen

De belangrijkste waterlopen in de directe omgeving van de

daarnaast meerdere (nieuwe) landgoederen, waaronder Landgoed

landgoedlocatie, de Raarveldlossing en de Latbeek, hebben een

de Vleês, Landgoed Dassenrijk en Landgoed Enderhof. Deze

redelijk ontwikkelde oevervegetatie met ondermeer moerasmuur en

landgoederen vormen gezamenlijk een netwerk van kleinschalige

wateraardbei. De Latbeek heeft deels nog een natuurlijk karakter

natuur, waar Landgoed Schandelsch Broek op aansluit.

en vormt een verbinding tussen de zuidelijk gelegen Venkoelen en het noordelijke Turfkoel. Ten noorden ligt bovendien natuurgebied

Het landgoed is gelegen in het Schandelose Broek, een oude verlande

de Schandelosche Heide en ten zuiden het Zwart Water. Beide

oostelijke Maasmeander. De kern Schandelo ligt op de Maasterrasrand.

natuurgebieden hebben een keur aan bijzondere en beschermde

Het gebied ten oosten daarvan (het Schandelosche Veld) bestaat

soorten.

grotendeels uit akkers en glastuinbouw. Uit de aanwezigheid van oude veldwegen, wegkruizen en historische akkerranden (steilranden) blijkt

Op dit moment zijn de gronden in gebruik als bouwland en grasland.

dat het gebied oud bouwland is. In de oksel van een zich splitsende en

Daarnaast zijn een aantal bomenrijen en singels aanwezig, die

verlaten riviergeul bevond zich een riviereiland, dat tot op heden als

eigendom zijn van Staatsbosbeheer. Ook lopen door of langs het

lichte glooiing in het landschap aanwezig is.

landgoed een aantal hoofdwatergangen die eigendom zijn van Waterschap Peel en Maas. Over en langs het landgoed lopen twee

In de 17 eeuw lag deze glooiing als een eiland in het moerasbos van e

openbare zandpaden, de Zijlandweg en de Grote Landweg.

het Schandelosche broek.


7

A

C

8


B

2.2

UITGANGSPUNTEN

HET WOONENSEMBLE (C)

Bij de ontwikkeling van het landgoed zijn de

onderstaande

uitgangspunten gehanteerd.

Het woonensemble is gesitueerd in de oksel van de Schandeloseweg en de Vilgert. De twee woningen vormen samen één woonensemble als tegenhanger van Huize Schandelsch Broek.

HUIZE SCHANDELSCH BROEK (A) Deze voorziening betreft een woonzorggebouw bestaande uit zestien

De bebouwing refereert qua situering, massa en architectuur aan het

verzorgsappartementen,

wordt

woonzorggebouw en de rest van het landgoed. De woningen worden

geboden voor dementerende ouderen. Hierbij is eveneens voorzien

omsloten door groen en zijn gesitueerd op ruime, groene kavels en zijn

in bijbehorende gemeenschappelijke voorzieningen, alsmede een

georiënteerd op het landgoed. De ontsluiting van de woningen vindt

inpandige dienstwoning voor de beheerder(s).

plaats via een neveningang op de Schandeloseweg en vormen daarbij

waarbij

24-uurse

kwaliteitszorg

een markant punt. Deze neveningang vormt tevens de toegang tot het Het gebouw is centraal gesitueerd op een terp, op geruime afstand

landgoed voor het langzaamverkeer (fietsers en voetgangers).

van de Schandeloseweg. Het gebouw is gericht op én zichtbaar vanaf de Schandeloseweg en bestaat overwegend uit twee bouwlagen met

De woningen hebben een bebouwingshoogte van 1 à 1,5 bouwlaag

kap, waarbij de 2e laag plaatselijk/deels in de kap opgenomen kan

met kap en een inhoud van maximaal 1.000 m3 (excl. bijgebouwen).

zijn. De verbinding tussen de beide vleugels van het hoofdgebouw

De totale omvang van de woonpercelen bedraagt gemiddeld 1.800 m2.

is lager, bestaande uit één bouwlaag met kap. De inhoud van het

Voor de gronden nabij de Vilgert zijn in het bestemmingsplan nadere

hoofdgebouw bedraagt circa 3.800 m3. Daarnaast komt er nog een

voorwaarden opgenomen. Hiermee wordt de groene uitstraling naar

aparte kleinschalige dagopvang voor dementerende ouderen uit de

het omliggend gebied vastgelegd en wordt de mogelijkheid om de,

directe omgeving/regio, bestaande uit éen bouwlaag met kap, met een

binnen het plangebied gelegen, gasleiding te beheren en onderhouden

inhoud van circa 1.000 m3.

gewaarborgd.

De hoofdtoegang/oprijlaan tot de bebouwingsterp bevindt zich aan de Schandeloseweg. Het woonzorggebouw en de entree zijn in het verlengde van deze as gesitueerd. DE BOERENSCHANS (B) De voormalige vluchtschans uit de 17e eeuw dient bij de landgoedontwikkeling in ere te worden hersteld en kan bijvoorbeeld een recreatieve functie krijgen (infopaneel landgoed en omgeving, startpunt van recreatieve routes, enkele parkeerplaatsen, etc).


9

10


2.3

INRICHTINGSVISIE

Op het landgoed vormen de bestaande en nieuwe zichtlijnen belangrijke

Het nattere oostelijke deel bestaat uit halfnatuurlijk grasland met

structurerende elementen. Door middel van bestaande en nieuwe

houtsingels en slootjes of greppels evenwijdig aan de Grote Landweg

stukken bos alsmede brede houtsingels zijn doorkijken van en naar

en de Schandeloseweg. Deze slootjes of greppels krijgen brede, flauwe

het landschap gerealiseerd. Met de ontwikkeling van het landgoed

oevers met lange gradienten. Het drogere deel bestaat uit halfnatuurlijk

profiteren de natuurwaarden in en rond het gebied. Bijzondere flora

grasland en bos.

en fauna krijgen meer ruimte. Het landgoed dient als corridor tussen de natuurgebieden ten noorden en ten zuiden van het gebied, en zo

Centraal in het plangebied, gelegen aan de Schandeloseweg, wordt de

de verbindende functie van het Schandelose Broek versterkt. Zeker

aanwezigheid van de verdwenen boerenvluchtschans uit de 17e eeuw

gezien het glastuinbouwgebied aan de oostzijde en de kern Velden ten

als aanleiding gebruikt om het schansterrein te reconstrueren en de

westen van het gebied, is deze corridor zeer belangrijk.

(cultuurhistorische) belevingswaarde te vergroten. Het maaiveldniveau wordt ter plaatse van de locatie van de boerenschans opgehoogd en

Bijzondere en beschermde soorten kunnen het gebied (nog) beter

begrensd door een aardenwal van circa twee meter hoog.

gebruiken als foerageer- en verbindingszone. Door toename van kleine landschapselementen (lanen, houtwallen en singels, bosjes

Op het binnenterrein wordt een infopaneel/schuilhut geplaatst

en struwelen) en een gericht beheer van bestaande en nieuwe

met informatie over het landgoed en de omliggende omgeving. Het

elementen, verbetert het leefgebied voor dassen en struweelvogels.

schansterrein vormt het startpunt van de recreatieve routes. Op het

Vleermuizen in het bijzonder kunnen profiteren van de aanleg van

terrein zullen enkele parkeerplaatsen middels groenroosters worden

kleine landschapselementen in combinatie met water. Door de

gerealiseerd. De ontsluiting voor het autoverkeer vindt plaats vanaf de

aanleg van poelen en het creëren van brede oeverzones ontstaat ook

Schandeloseweg.

aantrekkelijk leefgebied voor amfibieën. Bloemrijke graslanden en laanbomen voegen een biotoop toe aan het landgoed en de omgeving welke aantrekkelijk is voor een veelheid aan vlinders en insecten, die op hun beurt weer vogels en vleermuizen aantrekken. Huize Schandelsch Broek alsmede het woonensemble zijn voorzien op het westelijk deel van het landgoed. Hierdoor ontstaat een geleidelijke overgang vanuit de lintstructuur aan de Vilgert naar het natuurlandschap op het oostelijk deel van het landgoed. De inrichting van het landgoed volgt hierbij de natuurlijke glooiing en bodemtypologie van het landschap, waardoor een natuurlijke tweedeling ontstaat in natte en droge natuurtypen.


11

Sfeerimpressie bebouwingsterp en omgeving (Bron: Novares Architecten, d.d. 23-08-2013) 12


2.4

RECREATIEF GEBRUIK

De padenstructuur in het landgoed is vormgegeven al naar gelang

DE TERP

de voorgenomen functie en de gebruikers. De hoofd- en neventree

Huize Schandelsch Broek, in combinatie met de kleinschalige

vormen hierbij de belangrijkste lineaire dragers van de interne

dagopvang voor dementerende ouderen, is gesitueerd op een

verkeersstructuur. Om deze reden is zowel de hoofdentree als

bebouwingsterp centraal gepositioneerd op het landgoed.

de neveningang geaccentueerd met laanbeplanting. De entrees zijn primair bestemd voor autoverkeer maar zijn daarnaast ook

Deze terp is zodanig vormgegeven dat activiteiten, bestemd voor deze

toegankelijk voor fietsers en wandelaars. Om deze reden worden deze

doelgroep, hierop plaats kunnen vinden. Tot dit doel heeft de terp een

wegen volledig verhard uitgevoerd. De nevenentree wordt hierbij slecht

omvang van circa 4.000 m2, waarop zowel het hoofdgebouw als een

verhard tot de entree van het woonensemble ten behoeve van de

separaat bijgebouw is gesitueerd. Om het semi-openbare karakter te

bereikbaarheid voor de bewoners.

benadrukken is een talud van 1:3 toegepast, bij een hoogteverschil van 1,5 meter, in combinatie met de toepassing van een meidoornhaag.

Het landgoed Schandelsch Broek sluit tevens aan op de fietsverbindingen

Deze hagenstructuur heeft niet alleen een sierwaarde heeft maar ook

in de omgeving. De centraal gesitueerde bebouwingsterp, met daarop

een afschermende/beschermde functie ten behoeve van de bewoners

Huize Schandelsch Broek, vormt hierbij het oriëntatiepunt. De

van huize Schandelsch Broek.

fietsverbindingen van én naar het landgoed zijn hierop georiënteerd. Het fietsverkeer sluit indien mogelijk aan op padenstructuur, behorend

De toegankelijkheid van en naar het landgoed blijft echter behouden

tot de hoofd- en neveningang. Indien een verbinding specifiek bestemd

doordat er aansluitingen op de padenstructuur van het landgoed

is voor fietsers en wandelaars is deze uitgevoerd in een halfverharding.

worden gemaakt. Deze aansluitingen zijn vormgegeven met een

Dit benadrukt het onderscheid in de diverse paden en creëert vanuit

hellingbaan, zodat ook mindervalide bewoners/bezoekers van het

verkeersveiligheid duidelijkheid.

landgoed kunnen genieten. Tot slot is in principe het gehele landgoed voor wandelaars vrij om te EXTENSIEVE DAGRECREATIE

betreden. Bepaalde routes worden echter benadrukt om de routing

Het recreatief gebruik van het landgoed richt zich voornamelijk

voor bezoekers te vergemakkelijken en bepaalde onderdelen van het

op extensieve vormen van dagrecreatie. Wandelen en fietsen, in

landgoed, ten behoeve van de natuurontwikkeling, te ontzien. Tevens

aansluiting op de bestaande padenstructuur in het omliggend

wordt aangesloten op de bestaande wandelroutes in de omgeving,

gebied, vormt hierbij het belangrijkste uitgangspunt. Alle wegen en

waaronder het ‘rondje landgoederen’. Deze wandelpaden bestaan uit

paden dienen daarom in principe toegankelijk te zijn voor fietsers

onverharde (zand)paden.

en voetgangers. Een uitzondering hierop geldt voor de entrees tot de bebouwingsterp en het woonensemble.


13

Ligging schans op historische kaart (1811-1832): (Bron: watwaswaar.nl) 14


BOERENSCHANS Centraal in het plangebied, gelegen aan de Schandeloseweg, wordt de verdwenen boerenvluchtschans uit de 17e eeuw gereconstrueerd. Van grotere schansen en vestingwerken zijn soms bouwtekeningen of gedetailleerde kaarten overgebleven. Voor de boerenschansen zijn dergelijke documenten tot nu toe niet bekend. De Limburgse boerenschansen zijn gebouwd tijdens de Tachtigjarige oorlog, een onrustige periode waarin het Maasdal voortdurend werd doorkruist door de strijdende partijen. De gemiddelde boerenschans bestond vermoedelijk uit een twee tot drie meter hoge wal, verstevigd met takkenbossen. Bij de vormgeving van de boerenvluchtschans op het landgoed is hetzelfde principe toegepast. Het schansterrein vormt hierbij het startpunt van de recreatieve routes op het landgoed. Het voormalige bastion aan de noordoostzijde van de boerenschans dient hierbij als observatieplatform van waaruit het landgoed en de waterplas is te overzien. Op het binnenterrein wordt aansluitend informatie geboden over het landgoed, de boerenschans en de omliggende omgeving. Dit ter verklaring van de cultuurhistorische waarde van de locatie.


15

16 1 6

InrichtingsIn Inr nrrich n ich ic chttin tiiin nggsgss- en en beheerplan behe be hee h ee eerpl errpl rp pllan p an LLan Landgoed an a ndgo dggo goed ed S Sc Sch Schandelsch ch cha an and nd n de dels ells els lsc scch hB Bro Broek ro roek ek

3

N AT U U R D O E LT Y P E N 3.1

ALGEMEEN

De in het Provinciaal Natuurbeheerplan beschreven natuurdoeltypen

Om particuliere landeigenaren te assisteren bij het aanleggen en

staan uitgebreid beschreven in het handboek ‘Streefbeelden voor

beheren van nieuwe natuur- en landschapselementen is in 2010 een

Natuur en Water in Limburg’. De uitgangspunten zoals benoemd in

landelijk systeem in werking getreden: de Index Natuur en Landschap.

de inrichtingsvisie zijn in de navolgende paragrafen vertaald naar de natuur- en landschapsbeheertypen, ontleend uit de ‘Index Natuur en

De Index Natuur en Landschap vormt een onderdeel van het

Landschap’ en het handboek ‘Streefbeelden voor Natuur en Water in

Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Het SNL is bedoeld

Limburg’.

voor het behoud en de verbetering van de (agrarische) natuur en landschapskwaliteit in Nederland. Het subsidiestelsel gaat uit van afstemming en samenwerking tussen alle partijen die landschap en natuurgebieden beheren en een bijdrage kunnen leveren aan de doelstellingen van de natuurkwaliteit. Voor de provincie Limburg zijn de na te streven doelen op het gebied van natuur- bos en landschapsbeheer vertaalt naar het Provinciaal Natuurbeheerplan Limburg 2013. Het Provinciaal Natuurbeheerplan vormt daarbij het leidend document voor de subsidieverlening in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer (SNL). De gebiedsplannen beschrijven hiertoe de natuurdoelen, de mogelijkheden voor subsidie vanuit genoemde subsidieregelingen en geven de begrenzingen aan van gebieden waar deze regelingen van toepassing zijn.


17

GHG GLG

Doorsnede natuurvriendelijke oever

18


3.2

ZWAK GEBUFFERD WATER

De centrale waterplas vormt één van de beeldbepalende elementen van

De vormgeving van de natuurvriendelijke oever is verdeeld in drie zones: •

Oeverbegroeiing: de oeverbegroeiing vormt een geleidelijke

het landgoed en is een essentieel onderdeel voor de natuurontwikkeling

overgang vanuit het aangrenzende maaiveld naar de plas-

in het gebied. Waterplantenrijke wateren hebben een grote betekenis

draszone. Hierbij wordt een talud gehanteerd van circa 1:3 om

voor allerlei soorten flora en fauna. Bij de vormgeving van de waterplas

afkalving van de oeverwand te voorkomen.

is derhalve aandacht besteedt om zoveel mogelijk variatie te bieden voor zowel flora en fauna.

•

Plas-draszone: de omvang van deze zone varieert al naar gelang de positionering in de waterplas en is gelegen onder de gemiddeld

Een zwak gebufferd ven of waterplas bevat zeer helder water met

hoogste grondwaterstand (40 cm onder maaiveld). Hierdoor zal de

vegetaties van biesvormige planten. Dit natuurdoeltype kan bijzonder

plas-draszone is de winter en het voorjaar regelmatig overstromen

rijk zijn aan soorten en biotopen. Essentieel voor vrijwel alle zwak

blijven deze gronden gedurende het jaar vochtig.

gebufferde vennen is de lage fosfaatbeschikbaarheid als gevolg van een goed functionerende ijzerhuishouding. De beschikbaarheid van

•

Ondergedoken en drijvende waterplanten: na de plas-draszone

fosfaat blijft in de zwak gebufferde vennen met grondwatervoeding

vindt een geleidelijke overgang plaats naar de bodem van de

laag omdat het grondwater rijk is aan ijzer. In deze situaties bevat

waterplas. De bodem van de waterplas dient minimaal een

de onderwaterbodem wel fosfaat, maar de waterlaag niet. Dat is een

meter onder de gemiddeld laagste grondwaterstand te zijn

optimale situatie voor wortelende, ondergedoken waterplanten.

gelegen. Binnen het plangebied bedraagt de gemiddeld laagste grondwaterstand circa 100 cm onder maaiveld. De bodem heeft

Daarnaast hangt de variatie in een waterplas hangt af van verschillende

derhalve een minimale diepte van 200 cm onder maaiveld. Het

factoren; wind, stroming van het water, diepte, grondsoort, helderheid

toegepaste talud bedraagt hierbij 1:10 om aan zoveel mogelijk

van het water, aanwezigheid van slib, sloef of bagger en aanbod van

planten diersoorten een geschikt habitat te bieden.

voedingstoffen en mineralen. De stroming in het water is meestal niet groot, maar wind en peilverschillen tussen verschillende waterlichamen

ASSORTIMENT

kunnen wel stroming veroorzaken. De toepassing van natuurvriendelijke

Qua sortiment wordt gestreefd naar de ontwikkeling van een

oevers rondom de waterplas vormt hierbij een belangrijk uitgangspunt.

natuurlijke

Bij natuurvriendelijke oevers vindt er een geleidelijke overgang van

Knolrus (Juncus bulbosus), gesteeld glasroos (Elatine hexandra),

water naar land, waardoor er variatie ontstaat in waterdiepten. Dit geeft

duizendknoopfonteinkruid

variatie in groeiomstandigheden zodat een diversiteit aan oeverplanten,

vlottende bies (Eleogiton fluitans) is bekend voor te komen bij dit

waterplanten en diersoorten kan voorkomen. Een gevarieerde begroeiing

natuurdoeltype.

begroeiing.

Spontane

vestiging

(Potamogeton

van

ondermeer

polygonifolius)

en

de

van oever en watergang en een grote diversiteit aan waterdieren en vissen zijn indicatoren voor een goede ecologische waterkwaliteit.


19

Doorsnede herdimensionering Latbeek

20


BEHEER

ASSORTIMENT

In het verleden zorgden de traditionele kleinschalige activiteiten


van de mens voor het behoud van de vennen in het halfnatuurlijke

natuurlijke begroeiing. Derhalve behoeft er in principe geen beplanting

landschap. Tegenwoordig vindt echter veelal instandhoudingsbeheer,

aangeplant te worden. Ter ondersteuning van de natuurlijke vegetatie

als vervanging van het traditionele gebruik in het halfnatuurlijke

kunnen, indien wenselijk, enkele plantensoorten worden aangeplant

landschap, plaats om de vegetatiesuccesie tegen te gaan.

bij de herinrichting van de Latbeek. Hierbij kan gedacht worden aan de kleine lisdodde (Typha angustifolia), het klein fontuinkruid

Het beheer komt in hoofdzaak neer op het in stand houden van

(Potomogeton obtusfolius) of de gele waterkers (Rorippa amphibia). Op

een open landschap en, indien noodzakelijk, het verwijderen van

deze manier wordt een gevarieerd beeld bereikt en wordt voorkomen

ophopingen van organisch materiaal. De omvang van de waterplas

dat de langzaam groeiende soorten worden overgroeid door snel

zelf zorgt ervoor dat deze door windwerking open wordt gehouden. Om

groeiende soorten.

bosopslag op de oevers te voorkomen kan ervoor gekozen worden om begrazing toe te passen of door periodiek de jonge boompjes uit te

BEHEER

trekken.

Waterplantenrijke wateren vergen weinig regulier beheer. Ten behoeve van de watervoerende functie van de Latbeek wordt de watergang

3.3

HERDIMENSIONERING LATBEEK

jaarlijks onderhouden om te voorkomen dat deze dichtgroeit. Deze

Het kleinschalige karakter van het beekdal is door ondermeer de

onderhoudswerkzaamheden hebben als bijkomend voordeel dat

schaalvergroting in de landbouw vrijwel geheel verloren gegaan. Dit

hiermee de diversiteit van het waterplantenassortiment behouden

heeft er ook toe geleid dat in het verleden de Latbeek is rechtgetrokken

blijft.

en genormaliseerd. De realisatie van het landgoed Schandelsch Broek biedt de mogelijkheid om het waterbergend vermogen, de natuurwaarden en recreatieve waarde van de Latbeek in het gebied terug te brengen. Ter vergroting van de beleefbaarheid van de Latbeek wordt een nieuw recreatief wandelpad gerealiseerd. Deze loopt parallel tussen de bestaande struweelrand en de Latbeek. Tot dit doel wordt het profiel van de westelijke oever van de Latbeek behouden maar komt de beek zelf ondieper te liggen. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om aan de oostzijde brede, flauwe oevers met bijpassende oevervegetatie te realiseren. Ter versterking van de natuur- en belevingswaarde is daarbij gevarieerd in de diepte van de desbetreffende oeverzone.


21

22


3.4

ECOLOGISCH WAARDEVOLLE WATERGANGEN

3.5

ZOMEREIKEN-BEUKENBOS

De inrichting van het landgoed volgt de natuurlijke glooiing en

Ter versterking van het landgoed is aan de noorden westzijde, op de

bodemtypologie van het landschap, waardoor een natuurlijke

hogere en drogere gronden, een robuuste bosstructuur voorzien. Deze

tweedeling ontstaat in natte en droge natuurtypen. Het nattere

bosgebieden sluiten aan op de groenstructuren in de omgeving en

oostelijke deel bestaat grotendeels uit vochtig kruidenrijk grasland.

vormen een duidelijke begrenzing van het landgoed. De positionering

Eveneens worden er een viertal sloten/greppels gerealiseerd welke

van de bosgebieden is zodanig bepaald dat zichtlijnen van én naar

evenwijdig aan de Grote Landweg zijn gelegen.

het landgoed worden versterkt. Tevens vormt het de achtergrond voor bezoekers die het landgoed via de hoofd- en zijentree betreden.

Deze slootjes of greppels krijgen brede, flauwe oevers met lange gradiënten. Deze oevers zijn uitermate geschikt voor riet-, biezen en/

Hierbij is ervoor gekozen om de bosstructuur middels een zomereiken-

of zeggevegetaties. Vanwege het extensief gebruik bieden rietzomen

beukenbos vorm te geven. Vanwege de open structuur van deze bossen

en kleine rietpercelen een belangrijk broedgebied voor amfibieën,

zijn ze aantrekkelijk voor allerlei vormen van (extensieve) recreatie.

ringslang, libellen en moerasvegetaties. ASSORTIMENT ASSORTIMENT

Deze bostypologie is te vinden op kalkarme, matig zure, voedselarme


tot matig voedselarme bodems. Het betreffen opgaande beukenbossen

natuurlijke begroeiing. Bij deze watergangen worden geen specifieke

met verspreid zomer- en wintereiken, met een boomlaag die tot 25

plantensoorten aangeplant.

meter hoog kan reiken. De struiklaag is vrij open in combinatie met een redelijk ontwikkelde kruidlaag

BEHEER De watergangen worden per jaar één keer gemaaid. Deze maaibeurt

Bij de realisatie van het zomereiken-beukenbos vindt de aanplant

kan plaatsvinden vanaf de maand augustus. De vrijgekomen

plaats van een drietal boomsoorten: overwegend de zomereik

materialen blijven minimaal vier dagen liggen. In deze periode kunnen

(Quercus Robur) en de beuk (Fagus sylvatica), met incidenteel de

zaden op de bodem terechtkomen en kunnen dieren zich terugtrekken

wintereik (Quercus petraea). Hierbij wordt een minimale onderlinge

naar hun natuurlijke biotoop. Uiterlijk zeven dagen na maaien worden

plantafstand van circa vijf meter aangehouden. De ontwikkeling van

de vrijgekomen materialen verzameld en afgevoerd. Dit heeft tot doel

de struiken kruidenachtige vegetatie vindt plaats via een natuurlijke

de grond verder te verschralen.

begroeiing. Door de juiste voorwaarden en omstandigheden te creëren wordt getracht doelsoorten zoals bergbeemdgras, geschubde mannetjesvaren en witte veldbies in het gebied te herintroduceren. BEHEER De bestrijding van niet-inheemse plantsoorten en/of boomvormers kan nodig zijn. Aanvullend hierop wordt ‘niets doen’ en kappen als de meest positieve beheersmaatregelen aangewezen.


23

24


3.6

DOORNSTRUWEEL

BEHEER

Een struweelrand is een aaneengesloten rand met een mozaïek van

Zonder onderhoud vindt een snelle ontwikkeling plaats van struweel tot

struweel (bramen en/of andere inheemse bomen of struiken) en een

bos. Om bosvorming van het doornstruweel tegen te gaan zal selectief

kruidachtige begroeiing van inheemse grassen en kruiden die zich

het kappen van bomen noodzakelijk zijn.

spontaan kan ontwikkelen. Kenmerk van een struweelrand is dat deze zowel vrijliggend, als aansluitend aan een ander element kan liggen.

3.7

BLOEMRIJK GRASLAND

De natuurlijke glooiing en bodemtypologie van het landschap leidt tot Doornstruwelen zijn vooral te vinden in gradiëntmilieus (overgangen

een natuurlijke tweedeling in een natter en droger gedeelte. Hierop

tussen nat en droog, bos en gras, etc.) en ontstaan vaak door

wordt aangesloten door de realisatie van twee verschillende soorten

extensieve begrazing. Struweelranden kunnen daarmee dienen als

grasland: het vochtig kruiden- en faunarijk grasland & het droog

overgangsgebied tussen agrarisch gebruikte percelen en bossen, en

kruidenrijk grasland.

zijn in die vorm vooral te beschouwen als een naar voren geschoven bosrand. Met een gunstige ligging kunnen struweelranden bijdragen

VOCHTIG KRUIDEN EN FAUNARIJK GRASLAND

aan een warmer microklimaat, en zijn dan vooral van belang voor

Het vochtig kruidenrijk grasland is een relatief voedsel- en kruidenrijk

insecten, amfibieën en reptielen. Wanneer dat microklimaat ontbreekt,

grasland op vochtige tot natte bodems. Kruiden- en faunarijk grasland

kunnen struweelraden vooral van belang zijn voor broedvogels en

komt in vrijwel alle landschapstypen voor. Kruiden- en faunarijk grasland

planten van een meer extensief beheer.

wordt bij een goede kwaliteit gekenmerkt door variatie in structuur (ruigte en plaatselijk struweel, hogere en lage vegetatie) en een kruidenrijke

Op het landgoed is reeds, in het verlengde van de Latbeek, een

graslandbegroeiing die rijk is aan kleine fauna. Gradiënten binnen

struweelrand aanwezig. Deze blijft behouden en wordt indien nodig

(grond)waterpeil en voedselrijkdom zorgen voor diverse vegetatietypen.

versterkt. Aansluitend worden op het oostelijk gedeelte van het

Indien wenselijk kan een kruidenrijk grasland een tussenfase vormen

landgoed nieuwe struweelranden gerealiseerd.

indien de benodigde abiotische omstandigheden voor schraallanden niet of nog niet gerealiseerd kunnen worden.

ASSORTIMENT Doornstruwelen komen voor op matig voedselrijke, kalkhoudende tot

DROOG KRUIDENRIJK GRASLAND

kalkrijke bodems. Kenmerkend zijn doornige struiken zoals Sleedoorn,

Dit type grasland is te vinden op droge bodems in het agrarisch

Wegedoorn, meidoorns, rozen en bramen. Daarnaast komen struiken

cultuurlandschap. Droog grasland omvat open, droge, laagproductieve,

voor als Rode kornoelje, Wilde kardinaalsmuts en Gewone vlier. Hierbij

kruidenrijke, grazige vegetaties. Deze soorten graslanden kenmerken zich

wordt een onderlinge plantafstand van circa 2 meter aangehouden.

door een afwisseling van hogere en lagere vegetaties, ruigtes en struweel. Deze variatie wordt meestal in stand gehouden door begrazing. Door de gevarieerde structuur zijn deze plekken rijk aan insecten en vogels.


25

Doorsnede laanprofiel hoofdentree

Doorsnede laanprofiel neveningang 26


ASSORTIMENT

Voor het creëren van een duurzame bloemenweide is het in het jaar

De essentiële voorwaarde voor een geslaagde bloemenweide is een

van inzaaien van belang de vegetatie volop kans te geven zich goed

geschikt milieu en dat betekent in eerste instantie: een passende

te kunnen ontwikkelen. In het eerste jaar kan dan ook weinig bloei

bodem. Hierbij moet de soortenkeuze worden aangepast aan de

verwacht worden, aangezien het vooral om meerjarige soorten gaat die

uitgangssituatie en kan niet meer worden verwachten dan van nature

in het eerste en tweede jaar een plant zullen vormen en vaak vanaf het

mogelijk is.

tweede of derde jaar zullen gaan bloeien.

Indien de bodem zeer voedselrijk is kan gekozen worden voor een

Door in het eerste jaar de vegetatie vier à vijf keer, tot minimaal 5 centimeter

kostbare, maar effectieve methode om de bodem reeds bij aanleg

boven de bodem te maaien en het maaisel af te voeren, wordt deze

te verschralen. Dit kan door de vruchtbare teeltlaag af te voeren.

gemiddeld niet hoger dan vijftien tot twintig centimeter. Hierdoor kan het

Daarnaast kunnen de teeltlaag en de onderliggende schralere laag,

licht doordringen tot op de ondergrond en kunnen zoveel mogelijk zaden

indien aanwezig, omgewisseld worden, waarbij de teeltlaag naar

kiemen en zich ontwikkelen. Vanaf het tweede jaar kan overgegaan worden

beneden wordt gebracht en wordt afgedekt door de naar boven

op één tot twee keer per jaar maaien en afvoeren. Maai jaarlijks steeds

gehaalde schralere onderlaag (diepploegen). Tot slot kan een

in dezelfde periode, met een speling van maximaal twee weken. Door

functieverandering van landbouw naar natuur plaatsvinden middels

een constant beheer wordt een stabiele bloemrijke vegetatie verkregen,

fosfaatuitmijning. Dit betreft het gericht verschralen door middel van

doordat soorten zich in de vegetatie kunnen vestigen en handhaven.

een gewas om daarmee een maximale fosfaatuitvoer te verkrijgen. 3.8

LAANBEPLANTING

De initiatiefnemer zal ten tijde van de aanleg bepalen welke methode

Lanen zijn wegen die aan beide zijde met een of meerdere rijen bomen

de voorkeur heeft.

zijn beplant. Lanen vormen sinds de 17e eeuw belangrijke dragers van landgoederen en buitenplaatsen. Lanen werden niet alleen aangeplant

BEHEER

uit esthetische motieven, maar dienden ook als beschutting tegen

Voor het inzaaien van een bloemenweidemengsel kan worden uitgegaan

weersinvloeden en voor de houtproductie.

van een gram per vierkante meter. Het inzaaien gaat het beste door het zaad te mengen met een vulmiddel. Meestal is iets vochtig zand hiervoor

Bij het landgoed Schandelsch Broek dient de laanstructuur ter

het meest geschikt en het makkelijkst verkrijgbaar. Handmatig zaaien

begeleiding en accentueren van de entrees tot het landgoed. Zowel de

lijkt misschien, zeker bij grote oppervlaktes, arbeidsintensief, maar valt

hoofd- als neveningang zijn beiden gesitueerd aan de Schandeloseweg

toch te prefereren boven machinaal zaaien. Doordat de verschillende

en georiënteerd op de bebouwingsterp. Hierbij vormt de oprijlaan naar

soorten zaden nogal verschillen van formaat en vorm, is de kans op

het hoofdgebouw de officiële hoofdentree. Tot dit doel is deze entree

ongelijke verdeling over het perceel voor de hand liggend. Tevens wordt

vormgegeven met een dubbele bomenrij aan weerszijden van de

onnodige verdichting van de bodem door machines voorkomen.

rijweg. De nevenentree daarentegen heeft slecht een enkele bomenrij, gesitueerd aan één zijde van de toegangsweg.


27

28


ASSORTIMENT

Op het landgoed Schandelsch Broek worden deze haagstructuren

De boomsoort welke gekozen is om de laanstructuur vorm te geven

toegepast als begrenzing van de beide woonpercelen en de

betreft de rode beuk (Fagus sylvatica var. purpureau). Deze bomen

bebouwingsterp, waarop Huize Schandelsch Broek is gesitueerd. De

worden, indien van toepassing, in een driehoeksverband geplant met

hagenstructuur versterkt de groene uitstraling naar de rest van het

een onderlinge afstand van circa 8 meter. Hierdoor wordt de ruimte

landgoed en biedt eveneens privacy voor de bewoners.

geboden om uit te kunnen groeien naar een boom van de eerste orde. ASSORTIMENT BEHEER

Aangezien de hagenstructuur op de bebouwingsterp niet alleen een

•

De bomen worden periodiek gesnoeid;

sierwaarde heeft maar ook een afschermende functie heeft, wordt de

•

• •

3.9

Er mag geen snoeihout verbrand worden in de directe omgeving

eenstijlige meidoorn (Crataegus monogyna) toegepast. De eenstijlige

van het element of versnipperd hout verwerkt worden in het

meidoorn vormt een haag met stekels met in het voorjaar sterk

element;

geurende bloemen en rode bessen in het najaar.

Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in het element is niet toegestaan

De breedte van de toegepaste haagstructuur varieërt van circa 0,5

Snoeiwerkzaamheden worden alleen verricht in de periode tussen

meter tot 1 meter. Indien van toepassing wordt een driehoeksverband

15 juli en 15 maart.

toegepast met een onderlinge plantafstand van 25 centimeter.

HAGEN

BEHEER

Heggen zijn al eeuwen te vinden in het Nederlandse cultuurlandschap.

•

De heg wordt tenminste eenmaal per 3 jaar en maximaal eenmaal

Waar in natte delen van Nederland sloten als eigendoms- of

per jaar geknipt of geschoren. Na het knippen of scheren heeft de

perceelscheiding dienden, werden in drogere delen veelal heggen

heg een minimale hoogte van 0,8 meter;

gebruikt. Ook op landgoederen en forten is het gebruik van hagen

•

bekend. Heggen komen in heel Nederland voor, maar zijn vooral te

Er mag geen snoeihout verbrand worden in, of in de directe omgeving van het element en als snoeihout versnipperd wordt

vinden rondom dorpen en boerderijen.

mogen de snippers niet verwerkt worden in het element; •

Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in het element

Een hagenstructuur vormt zowel een leefgebied als migratieroute

is niet toegestaan, behalve bij bestrijding van ongewenste

voor

houtsoorten.

verschillende

diersoorten.

Daarnaast

bieden

hagen

schuilmogelijkheden voor de fauna in het cultuurlandschap. In Limburg is de knip- en scheerheg ook een karakteristiek landschapselement in

•

Snoeiwerkzaamheden worden alleen verricht in de periode tussen 15 juni en 15 maart.

het landelijke gebied. Door het regelmatig knippen verkrijgt de heg een strak en recht uiterlijk.


29

Landgoed Schandelsch Broek Inrichtings- en beheerplan

Recommend Documents