Landerd 2020 Levendig en natuurlijk ondernemend

Landerd 2020 Levendig en natuurlijk ondernemend INLEIDING De gemeente Landerd werkt aan een aantrekkelijk woon-, werken leefklimaat, in een omgeving, die wordt gekenmerkt door een fraai buitengebied, met ruimte voor iedereen om zich thuis te voelen, met een bruisend verenigingsleven en goed sociaal beleid. De gemeente zet zich, in goede samenwerking met anderen binnen en buiten Landerd, in om deze waardevolle elementen vast te houden. De gemeenteraad van Landerd heeft in juni 2010 het college gevraagd een discussie voor te bereiden over de visie op de toekomst van de gemeente. De hier voorliggende notitie is het antwoord op die vraag. De visie maakt duidelijk, wat voor gemeente Landerd in 2020 wil zijn. Na vaststelling, zal een uitwerkingsprogramma worden opgesteld, dat ingaat op de vraag, hoe die visie te realiseren. De visie op Landerd in 2020, geeft voor alle betrokkenen het kader aan van waaruit het huidige handelen plaats moet vinden, om het gezamenlijk gebouwde toekomstbeeld te kunnen realiseren. Het kader brengt samenhang in beleid. Het legt verbinding tussen al degenen die politiek, ambtelijk, maatschappelijk en ondernemend, voor de toekomst van Landerd belangrijk zijn. Het zet aan tot actie en geeft de richting van die actie aan! De visie vertrekt vanuit een situatie waarin Landerd zelfstandig is. Kleinere gemeenten hebben onmiskenbare voordelen. Kortere lijnen tussen bestuur, gemeenteraadsleden en burgers, en tussen burgers en medewerkers. Grotere betrokkenheid van burgers bij de lokale politiek en lagere kosten van de organisatie. Er zijn ook nadelen. Een kleine gemeente leidt noodgedwongen tot combinatiefuncties of tot taken die door slechts één medewerker worden afgedekt. Specialisatie op een bepaald beleidsterrein is moeilijker. Bovendien worden steeds meer (complexe) taken doorgeschoven naar de lokale overheid. Bij sommige taken zou er onevenredig geïnvesteerd moeten worden om die taak in eigen beheer naar behoren in te vullen. De gemeente staat echter niet alleen in deze regio en maakt onderdeel uit van grotere samenwerkingsverbanden. Door middel van samenwerking kunnen de voordelen van de kleine gemeente, gekoppeld worden aan de grotere opgaven die Landerd als onderdeel van de regio heeft. De visie op Landerd in 2020, de uitwerkingsprogramma’s en de sterkte/zwakte analyses, zullen antwoord geven op welke wijze het voorzieningenniveau en de belangen van onze inwoners het best gediend kunnen worden. Uitgangspunt hierbij is dat het voorzieningenniveau op peil blijft, behoud van identiteit, er ruimte is voor nieuw beleid, de wettelijke taken correct worden uitgevoerd, een solide welzijnszorg en een goede dienstverlening wordt geboden. Dit alles binnen een gezond financieel kader. In 2020 beoordelen de inwoners het wonen en leven in Landerd met minimaal een ruime voldoende. De geformuleerde visie is tot stand gekomen op basis van - bestuurlijke notities, rapporten en eerder geformuleerde uitgangspunten; - interviews met medewerkers van de gemeente;

1

Landerd 2020. Levendig en natuurlijk ondernemend.

Vastgesteld 10-11-2011

-

discussies met inwoners, maatschappelijke organisaties, bestuurders en politici op 11 januari 2011 in Reek; interviews met ambtenaren en bestuurders over de “opbrengsten” van 11 januari en de vertaling van de nu voor handen zijnde inzichten, naar een gedragen visie op 2020. discussie over de concept-eindversie van de visie, in een voorbereidende raadsvergadering op 18 mei 2011 in Schaijk; forumdiscussie over de concept-eindversie van de visie, van raadsvertegenwoordigers met inwoners en maatschappelijke organisaties op 31 mei 2011 in Reek. vastelling van de strategische visie door de raad van de gemeente Landerd op 10 november 2011.

De visie op 2020 moet inspireren en de essentie benoemen van wonen, werken en recreëren in de gemeente Landerd. Door zowel de ambities als de unieke kwaliteiten van de gemeente te beschrijven, wordt duidelijk waar Landerd naar streeft en welke keuzen daarvoor gemaakt worden. Zodra is vastgesteld, hoe Landerd er in 2020 uit moet zien, zal een uitvoeringsprogramma worden opgesteld, waarin concreet wordt uitgewerkt hoe aan de realisatie van de toekomstbeelden gewerkt zal gaan worden.

In de opbouw en realisatie van de visie op Landerd in 2020, spelen veel factoren een rol. De meest cruciale lichten wij er uit: wonen, werken, zorg, voorzieningen, de agrarische sector, natuur en recreatie. Het zijn die factoren die de kern vormen van de toekomstvisie op de gemeente Landerd. Daarnaast besteden we aandacht aan de samenwerking in regionaal verband en de rol van de ambtelijke organisatie bij de realisatie van de visie.

“Landerd 2020. Levendig en natuurlijk ondernemend”, is als volgt opgebouwd: Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8 Bijlage

2

Samenvattende visie Wonen Werken Zorg en voorzieningen Agrarische sector: dragende kracht en zorg tegelijk Buitengebied: natuur en recreatie Regionale samenwerking Organisatieontwikkeling Feiten en ontwikkelingen


blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz.

03 09 11 13 17 20 22 25 27


3



1. Samenvattende visie ‘Landerd 2020’ De visie op Landerd in 2020, zoals die kan worden gedestilleerd uit de hierna volgende hoofdstukken, is even eenvoudig als sterk, even uitdagend als complex: In Landerd zetten in 2020, bewoners, organisaties, ondernemers en de gemeente, zich gezamenlijk in voor een positief woon-, werken leefklimaat. De omringende natuur is uitgangspunt voor profilering als ‘groene gemeente’. Landerd is in 2020 een zelfstandige gemeente, die samenwerkt met andere gemeenten in de regio. Bewoners zetten zich vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid in voor de samenleving, waarbij de gemeente de faciliteiten schept. Ondernemers ervaren in Landerd een positief ondernemersklimaat. De in deze notitie beschreven toekomstvisie, biedt zicht op de ontwikkelingen, perspectieven en ambities in Landerd op het gebied van wonen, werken, zorg en voorzieningen, de agrarische sector en natuur en recreatie. Vanuit ieder van die perspectieven worden de ontwikkelingen afgezet tegen de mogelijkheden en gevolgen voor het lokale woon-, werken leefklimaat, alsmede voor de lokale economie. Vanuit het aldus geboden zicht, biedt de visie de basis voor de ontwikkeling van samenhangend beleid op de gemeentelijke aandachtsgebieden. Daarbij dient aangetekend te worden, dat “duurzaamheid” voor de gemeente Landerd een thema is, dat alle onderwerpen in de strategische visie raakt. Niet slechts “eng” gekoppeld aan milieudoelstellingen. In het uitvoeringsprogramma, waarover in de Inleiding wordt gesproken, zal dit thema concreet worden vertaald naar ieder van de beleidsvelden. De hoofdstukken over regionale gemeentelijke samenwerking en de doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie, kunnen gelezen worden als een beschrijving van de ‘middelen’, die cruciaal zijn voor een succesvolle en bestendige realisatie van de strategische visie ‘Landerd 2020’. Bevolkingsontwikkeling en woningbouw De demografische ontwikkelingen in Landerd zullen niet anders zijn dan in vergelijkbare gemeenten, in vergelijkbare gebieden in Nederland: de bevolkingsomvang neemt af, de vergrijzing en ontgroening nemen toe. In 2020 is het aantal jongeren van 0 tot 19 jaar met 19% gedaald; 20 tot 44 jarigen zijn er 20% minder en het aantal 65 tot 79 jarigen is met 61% gestegen. Deze ontwikkelingen zijn autonoom, oftewel er zijn nauwelijks mogelijkheden om de ontgroening, vergrijzing en krimp tegen te gaan. Acceptatie is noodzakelijk en de enig juiste basis om met elan de toekomst te beïnvloeden, door aan de juiste dingen te werken en daarmee de bovengenoemde visie, werkelijkheid te maken! Daarbij ligt er een belangrijke opgave voor de woningbouw. Deze moet geplaatst worden in het beeld van de visie op 2020. Hij moet bijdragen aan het aan Landerd binden van de bewoners. Dat betekent dat er kwalitatief hoogwaardige woningen moeten zijn, die voorzien in de behoefte van met name jongeren en ouderen. Voor die laatste categorie zijn nultreden (huur-)woningen van belang om hen tot op hoge leeftijd de mogelijkheid te bieden zelfstandig te blijven wonen, waar gewenst ‘verzorgd’ of ‘beschermd’. Wat de jongeren betreft: er moet gewerkt worden aan een klimaat waarin Landerd, ook voor hen een aantrekkelijke woonen leefgemeente is. Wil de gemeente levendig en ondernemend blijven, dan zal de bevolking divers van samenstelling moeten blijven, ook qua leeftijden.

4



Het is belangrijk, waar mogelijk, een dam op te werpen tegen de ontgroening en krimp (zonder de illusie te hebben, die teniet te doen) om te voorkomen, dat onnodig veel jongeren wegtrekken. Starterswoningen, betaalbare eengezinswoningen en het aantrekkelijker maken van de bestaande woningvoorraad zijn in dit verband belangrijk. Landerd 2020 is de stip op de horizon die steeds weer verschuift. Zo zal 2020 ook voor de woningbouw niet het eindpunt zijn. Er dient rekening mee te worden gehouden, dat er vanaf 2020 sprake zal zijn van een afname van de benodigde woningvoorraad (Companen, 2010). Ook de optie om door middel van sloop, een aantrekkelijk woonklimaat te behouden, zal op termijn bekeken moeten worden. Zorg, voorzieningen en onderwijs Woonplezier wordt niet alleen bepaald door kwalitatief goede woningen. In 2020 zal Landerd een gemeenschap zijn, waar mensen verantwoordelijkheid voor elkaar nemen en zelfredzaam zijn. Een gemeente waar het prettig leven is, omdat iedereen er onderdeel kan zijn van sociale verbanden, zich er thuis kan voelen en mee kan doen. De gemeente heeft de faciliterende en stimulerende rol. Deze belangrijke accentverschuiving, waarbij de actie duidelijk meer bij de burgers, verenigingen en organisaties ligt, is een ‘kanteling’ in het samenspel tussen gemeente en burgers. Voor het peil van de noodzakelijke voorzieningen, blijft de gemeente zich ook in 2020 sterk maken. Het uit te voeren takenpakket zal zich verder uitbreiden door de decentralisatie vanuit het rijk en de provincie. Om de burger van Landerd het hoge voorzieningenpeil van 2011, ook nog in 2020 te kunnen bieden, zal samenwerking met omringende gemeenten op het gebied van ‘sociale taken’, noodzakelijk blijken.

Het verenigingsleven is voor het leefklimaat in Landerd van groot belang. De gemeente zal in 2020 richting de verenigingen, zorgen voor de harde randvoorwaarden om dat verenigingsleven bloeiend te houden. Langs de lijn die in 2020 de standaard zal zijn: veel minder door het toeschuiven van geld, veel meer door het voor en met de verenigingen zorgdragen voor goede voorzieningen. Samenwerken, samen delen en samengaan, zal sterk bevorderd worden.

5



Onderwijs is een elementaire factor, tussen alle voorzieningen, die de leefbaarheid van Landerd bepalen. Zoals eerder gezegd, is het vasthouden van de jongere bevolking, cruciaal voor die leefbaarheid. De terugloop van de aantallen leerlingen, vraagt aandacht voor de inrichting en de kwaliteit van het onderwijs.

Buitengebied en economie Landerd beschikt over een grote variëteit aan landschappelijke ‘schatten’. De Maashorst springt er als grootste uit. Het landschap is veelzijdig van karakter en het zijn die afwisseling in het landschap en de grote rijkdom aan natuur, die Landerd de mogelijkheden bieden om zijn toekomstbeeld op te bouwen. Landerd profileert zich in 2020 dan ook vanuit zijn omringende hoogwaardige natuur en landschap. Het buitengebied wordt divers gebruikt. Van die diversiteit wordt een speerpunt gemaakt, door het gebruik in samenhang verder te ontwikkelen. Natuur en landschap vormen voor Landerd de uitgelezen mogelijkheid om zich in 2020, te profileren als ‘groene gemeente’. De agrarische sector staat in Nederland onder druk: dierenwelzijn, milieuoverlast, gevaren voor de volksgezondheid. In Landerd verdwijnen steeds meer agrarische bedrijven. Het is de gezamenlijke opgave voor de gemeente en de agrarische ondernemers om deze trend om te buigen en te komen tot een evenwichtige, passende en juist stimulerende aanwezigheid van agrariërs in het buitengebied. Schaalvergroting zal slechts beperkt mogelijk zijn. Duurzaamheid is een kernbegrip voor het agrarische beeld in 2020. Voor Landerd liggen er ook mogelijkheden voor een, weliswaar beperkte, groei in de productie van streekproducten in een vollegrondstuinbouw en voor de productie van verschillende fruitsoorten. Dergelijke initiatieven dragen bij aan de diversiteit in het landschapsbeeld en aan een stuk werkgelegenheid. Ook voor bijzondere ‘alternatieve’ bedrijven moet in de toekomst ruimte zijn –in dezelfde lijn van wederzijdse versterking van landbouw en recreatie Het buitengebied van de gemeente heeft de agrarische sector nodig. De schaal moet bij Landerd passen, zodat de bedoelde samenhang ontstaat met de aanwezige natuur, landschap en recreatiegebieden.

Het inpassen van de agrarische sector in de plannen met betrekking tot natuur en recreatie, maakt duidelijk dat het profilerende beeld waarop de recreatie in Landerd in 2020 drijft, slechts werkelijkheid kan worden, wanneer alle betrokkenen (boeren, natuurbeheerders, recreatieondernemers, horecaondernemers, provincie, waterschappen en gemeente) daar in afstemming en door samenhang in hun plannen, aan werken. 6



Deze opdracht sluit aan bij één van de kernpunten in ‘Landerd 2020’: de gemeente houdt scherp zicht op haar verantwoordelijkheden en treedt regisserend en faciliterend op. Meer gericht op mogelijkheden en duurzame ontwikkelingen op langere termijn. Het slagen van deze beleidsvisie is van groot belang voor de instandhouding van de natuur en het landschap van Landerd in 2020 en daarbij van cruciaal economisch belang. De leefbaarheid in Landerd wordt voor een belangrijk deel bepaald door de aanwezigheid van voorzieningen (winkels), die voor een belangrijk deel hun inkomsten behalen uit de recreanten die Landerd bezoeken. De spiraal moet naar boven gericht blijven: grotere aantallen bezoekers, meer en betere voorzieningen, bewoners die kiezen voor (komen) wonen in Landerd, bloeiende onderwijsvoorzieningen, etc. etc. De overnachtingen en dagbezoeken aan de gemeente zorgen anno 2011 reeds voor belangrijke, directe en indirecte werkgelegenheid. Wanneer ondernemers in de toeristische branche in Brabant, de komende jaren inzetten op 20% groei, moet dit tenminste ook het perspectief voor Landerd zijn. Regionale samenwerking en gemeentelijke organisatie De strategische visie op Landerd in 2020, zoals die in deze notitie is verwoord, kan niet door de gemeente alleen op eigen kracht worden gerealiseerd. Geen enkele gemeente in Nederland – uitgezonderd een klein aantal hele grote- kan dat nog. De redenen zijn bekend, met als belangrijkste: -de in snel tempo veranderende eisen die de omgeving stelt aan de gemeentelijke overheid; -het takenpakket dat door decentralisatie vanuit het rijk en de provincie steeds verder wordt uitgebreid; -de gemeente die voor vrijwel alle overheidstaken eerste aanspreekpunt voor de burger wordt; -de financiële middelen die teruglopen door de bezuinigingen van het rijk op het gemeentefonds en het indirecte gevolg van een zelfde beweging naar de provincie; -de vergrijzing die op korte termijn in de gemeentelijke organisatie toe gaat slaan, terwijl de arbeidsmarkt krapper wordt door de ontgroening. Landerd streeft er naar om die uitdagingen ook in 2020 als zelfstandige gemeente aan te gaan, maar zoekt daarbij wel de samenwerking met andere gemeenten. De samenwerking moet kostenreductie, kwaliteitsverbetering en vermindering van de eigen kwetsbaarheid opleveren. De zelfstandigheid vraagt om het behouden van de eigen identiteit en het als ‘eigen gemeente’ zijn van toegangsportaal voor de burger naar de overheid. Landerd wil het streven naar het op peil houden van het voorzieningenniveau, goede uitvoering van wettelijke taken, goede dienstverlening en een solide financieel kader kracht bijzetten door de strategische visie, die gericht is op 2020, te vertalen naar een meerjarig uitvoeringsprogramma. In dat uitvoeringsprogramma worden de strategische doelstellingen geconcretiseerd en vertaald naar concrete resultaten, uitgezet in de tijd. Eigen identiteit en regie behouden, zijn uitgangspunt. Oplossingen worden gezocht voor die punten waar de gemeente minder sterk in is, dan wel naar verwachting in de toekomst, -gezien de groeiende aanspraak op gemeentelijke inzet-, niet sterk genoeg meer kan zijn. Samenwerken met andere gemeenten is daar geboden. Om de gesprekken daarover met andere gemeenten gericht te voeren, zal een sterkte-/ zwakte analyse gemaakt worden van de huidige situatie in het licht van de nu bekende ontwikkelingen (taken/ financiële middelen/ kennis). Een belangrijk aandachtspunt is het behouden en versterken van de kwaliteit van het bestuur. Zowel op het niveau van het college als van de gemeenteraad dient er aandacht te

7



zijn dat de gemeente aantrekkelijk genoeg blijft om goede bestuurders aan te trekken, nieuwe raadsleden te werven en de politieke partijen te versterken. Behoud van ‘eigen identiteit’ is ook binnen de gemeente van belang. De 3 kernen maken Landerd tot wat het is: sterk door verscheidenheid en gemeenschapszin. De ambtelijke organisatie zal vanzelfsprekend sterk beïnvloed gaan worden door de komende regionale samenwerking. De mate waarin, hangt af van de daarin te maken keuzes. Maar los daarvan zag de gemeente ook eerder al aanleiding voor veranderingen. Onder de naam ‘Landerd 2.0’ worden plannen ontwikkeld, voor de doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie per 1-1-2012. Zowel de gevolgen van de strategische keuzes voor 2020, als die van de keuzen voor de intensivering van de regionale samenwerking, zullen daarbij ingepast moeten worden. Uiteindelijk gaat het er om dat in de gemeente Landerd de dienstverlening op orde is en de burgers tevreden zijn over de manier waarop zij worden geholpen. Een naar buitengerichte, vraaggestuurde organisatie, die zijn bedrijfsvoering efficiënt en effectief heeft ingericht en waarin de samenwerking tussen bestuur en medewerkers over en weer inspirerend is. De moderne medewerker, die een plezierige en uitdagende werkomgeving zoekt en zich tegelijk met zijn organisatie verder wil ontwikkelen, heeft in 2020 bij de gemeente Landerd zijn ideale werkplek gevonden. De 6 kernpunten van de visie De kern van de visie op Landerd in 2020, kan in 6 punten worden samengevat: • Wonen en werken Landerd is in 2020 een gemeente waar het prettig leven is, waar de burger handelt vanuit eigen kracht en medeverantwoordelijkheid, waar een sterke gemeenschapszin heerst en voldoende voorzieningen aanwezig zijn. De gemeente houdt scherp zicht op haar verantwoordelijkheden en treedt regisserend en faciliterend op. Lokale bedrijvigheid vindt in een voor ondernemers positief klimaat plaats. • Ontgroening, vergrijzing en krimp Landerd ondervindt in 2020 de gevolgen van ontgroening, vergrijzing en krimp. Dit gegeven zet aan tot aangepaste woningbouw, maatregelen ten behoeve van een positief woonen leefklimaat voor zowel ouderen als jongeren, kwalitatief goed onderwijs en een sterk verenigingsleven. • Natuur en recreatie Landerd profileert zich in 2020 vanuit zijn omringende hoogwaardige natuur en landschap. In 2020 is de recreatiesector, een belangrijke hoeksteen van de lokale economie. • Duurzaamheid Alle onderwerpen in de visie moeten bezien worden vanuit het streven naar “duurzaamheid”. In het uitvoeringsprogramma, dat gekoppeld aan de visie wordt opgesteld, zal hierop concreet worden ingegaan. Daarnaast zal duurzaamheid als zelfstandig thema de komende jaren een belangrijk beleidsonderwerp zijn. • Zelfstandigheid Landerd streeft er naar om de uitdagingen ook in 2020 als zelfstandige gemeente aan te gaan. De lijnen zijn kort, de betrokkenheid van burgers, raadsleden en bestuur is groot. Zelfstandig blijven kan, mits wettelijke taken goed worden uitgevoerd, het voorzieningenniveau op peil gehouden wordt, er sprake is van een goede dienstverlening en een solide financieel kader. Zelfstandigheid is een streven, maar geen doel op zich. • Ambtelijke organisatie

8



Het realiseren van de visie wordt ambtelijk mogelijk gemaakt door een gemeentelijke organisatie, die naar buiten gericht is, zich vraaggestuurd organiseert en die zijn bedrijfsvoering efficiënt en effectief heeft ingericht.

9



2. Wonen Het aantal en de omvang van de woningbouwplannen van de gemeente Landerd worden eind 2011 aangepast aan de veranderde marktomstandigheden, inzichten in de ontwikkeling van de bevolking en de voorraad van nieuwe en bestaande woningbouwplannen. Bevolkingsontwikkeling In 2010 telde Landerd 14.800 inwoners. De bevolking van de gemeente Landerd neemt in de komende 20 jaar af, met ruim 2.000 tot 12.725 inwoners in 2030. Het aantal 55 plussers neemt sterk toe, van 30% in 2010 tot 45% in 2030. In absolute aantallen: van 4.445 naar 5.725 (zie bijlage, nr. 1). Uit onderstaande figuur blijkt, dat Landerd in de periode van 2003 tot 2008 een grote aantrekkingskracht heeft gehad op 65-plussers. Deze waren veelal uit buurtgemeenten afkomstig. Het migratiesaldo in deze periode is positief. Met name jongeren tussen de 15 en 24 jaren verlaten de gemeenten vanwege werk en/of studie. 125

75

25

-25

-75

-125 2003

2004 0-14

2005 15-24

25-49

2006 50-64

2007

2008

65+

Woningvoorraad De bevolkingsontwikkeling laat op grond van bovengegeven cijfers, een krimp zien. Toch zal tot 2020 de woningbehoefte in Landerd toenemen, met name door de toename van het aantal één- en tweepersoons huishoudens en de gezinsverdunning. Tot 2015 groeit de behoefte aan woningen nog met 71 per jaar. In de jaren daarna (tot 2020) nog met 8 per jaar. Maar in of rond 2020 komt er een omslagpunt te liggen. Daarna neemt de woningbehoefte af. De eerste 5 jaren nog gering , maar daarna steeds sterker. Tot 2020 wordt de bouw van 395 nieuwbouwwoningen voorzien. In de periode van 2020 tot 2025 neemt de behoefte aan nieuwbouwwoningen voor alle drie de kernen af met circa 12% en in de periode hierna, tot 2030, zelfs met 60%. nieuwbouwwoningen 2010-2015 2015-2020 2020-2025 2025-2030 10

Schaijk 165 20 -20 -105

Zeeland 150 15 -15 -90

Reek 40 5 -5 -25


Totaal 355 40 -40 -220


Af te stemmen woningaanbod De ontwikkelingen van de bevolking en de voorraad van nieuwbouwplannen, maken de opgave voor 2020 duidelijk: zorgen dat het woningaanbod in 2020 afgestemd is op de bevolkingsopbouw. Een kwalitatief woningaanbod, dat gedifferentieerd is in prijs, grootte en toegankelijkheid. Dat betekent, dat slechte en niet meer geschikte woningen gesloopt moeten worden, waarvoor in de plaats, duurzame en levensloopbestendige woningen moeten komen. Deze opgave is met name gericht op de situatie na 2020, wanneer sprake zal zijn van een sterke toename van 55+ en 75+ huishoudens. Op plekken waar gesloopt wordt komen overigens niet automatisch nieuwbouwwoningen terug. Het biedt meer ruimte voor groen, alternatieve bouwmogelijkheden en andere functies zoals toerisme en recreatie. Ook kan er gebruik gemaakt worden van krimp om ‘planologische fouten’ uit het verleden op te ruimen. Nieuwbouw alleen is niet langer de oplossing, er moet ook geïnvesteerd worden in kwaliteit en voorzieningen. Kwaliteit van woningen, woonomgeving en betaalbaarheid zijn tevens de kernpunten van een woningbeleid waarmee het voor jongeren aantrekkelijk gemaakt moet worden om in Landerd te blijven wonen, dan wel daar naar terug te keren. Met betrekking tot de woonomgeving is er een rol voor de gemeente weggelegd als het gaat om investeren in centra, verenigingsleven, scholen, dorpshuizen, openbaar vervoer, in wijken en openbaar groen. Het is zaak om de kwaliteit van het wonen en de woonomgeving op peil te houden, en de bevolking aan je dorp te binden. De rol van de gemeente bij het creëren van een gedifferentieerd woningaanbod, kan niet anders dan beperkt zijn, gegeven het lokaal omvangrijke particuliere woningbezit. Maar, wil de gemeente zijn visie realiseren en Landerd levendig houden, met (dus) een qua leeftijden gedifferentieerde bevolkingsopbouw, dan is er een belangrijke stimulerende rol voor de gemeente weggelegd bij het tot stand brengen van de noodzakelijke ontwikkelingen binnen het lokale woningaanbod. Het zoveel als mogelijk in stand houden van een gedifferentieerde bevolkingsopbouw, kan o.a. bevorderd worden door - een gedifferentieerd aanbod van nieuwbouwwoningen in diverse prijsklassen, in zowel de huur- als de koopsector; - het bouwen van starterswoningen en daarnaast het voor starters aantrekkelijker maken van bestaande woningen; - het bieden van ruimte aan Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, waarmee starters gefaciliteerd worden bij het realiseren van goede betaalbare woningen; - het aanbieden van kavels voor duurdere woningen.

11



3. Werken Landerd wil in 2020 een gemeente zijn, waar –gemeten naar de mogelijkheden van de eigen schaalvoldoende werkgelegenheid wordt geboden, voor de eigen inwoners, binnen de eigen gemeentegrenzen. Een gemeente ook, waar –als versterking van dat streven- startende en kleinschalige ondernemers zich graag vestigen en in het algemeen, ondernemers een klimaat ervaren waarin hen ruimte wordt geboden. Ondernemers moeten zelf investeren en kwaliteit bieden. Als zij die kwaliteit willen uitbreiden, moeten ze een positieve gemeente treffen, die primair de houding aanneemt van ”ja, mits ...” in plaats van “nee, tenzij ...”. Daarbij moeten ondernemers –zoals alle burgers- kunnen rekenen op een snelle gemeentelijke besluitvorming. In de strategische visie van Landerd, staat een positief woon-, werken leefklimaat centraal. Een positief ondernemersklimaat, ondersteund door mogelijkheden voor vestiging of uitbreiding, is daar een belangrijke invulling van. Landerd zal in dat opzicht concurrerend met zijn omgeving kunnen zijn, door de beschikbare ruimte, die van hoge kwaliteit is en een naar verhouding gunstige grondprijs heeft. Voor een levendige gemeente zijn aantrekkelijke dorpscentra belangrijk. Met name voor Schaijk en Zeeland blijft de intentie, in beide dorpen een levendig dorpshart in stand te houden, waar mensen graag boodschappen doen, elkaar ontmoeten, scholen bezoeken, e.d. Het zijn tegelijk ook factoren die aan de werkgelegenheid binnen Landerd’s grenzen bijdragen. Het is de taak van de gemeente, in overleg met lokale ondernemers, te faciliteren in de infrastructuur en bij te dragen aan een aantrekkelijke uitstraling. Werkgelegenheid anno nu In 2008 telde de gemeente Landerd 6.573 arbeidsplaatsen. De beroepsbevolking in Landerd bestond in 2008 uit 7.300 mensen. De vraag naar en het aanbod van arbeid sluiten daarmee in de gemeente niet geheel op elkaar aan. Er is sprake van een relatief grote pendelstroom. Een beeld dat veel voorkomt bij plattelandsgemeenten. Circa eenderde deel van de beroepsbevolking is werkzaam in de gemeente. Buiten de gemeente valt de pendelstroom op, richting Oss (24%) en Uden (22%). Opvallend gegeven is, dat de ca. 6.600 banen in de gemeente, voor het grootste deel door personen van buiten de gemeente worden ingevuld. De inkomende pendelstroom is derhalve ook groot. Het werkgelegenheidsdraagvlak (aantal arbeidsplaatsen afgezet tegen de beroepsbevolking) in Landerd ligt op ca. 90%, wat hoog is voor een gemeente van deze omvang. In 2008 waren er 1.108 bedrijfsvestigingen in Landerd. In vergelijking tot andere, overeenkomende, gemeenten, zijn er in Landerd relatief veel personen werkzaam in de sectoren landbouw, bouwnijverheid, horeca, vervoer, opslag en communicatie. De sectoren industrie, handel en reparatie, dienstverlening en overheid zijn minder sterk vertegenwoordigd. De meeste bedrijven in de gemeente maken geen onderdeel uit van grotere (internationale) concerns. Dit betekent dat bedrijfsbeslissingen bij de bedrijven in de gemeente zelf worden genomen. De binding aan de gemeente bij dit soort bedrijven is groot. In de periode 2003-2008 is zowel het aantal werkzame personen als het aantal bedrijfsvestigingen gestegen, respectievelijk met 14 en 10%. De bedrijven in Landerd zijn voornamelijk kleinschalig van aard. Ca. 55% van de bedrijven heeft maar 1 werkzaam persoon in dienst. Er zijn 7 bedrijven met een aantal van 50 tot 100 werknemers en één bedrijf heeft meer dan 100 werknemers.

12



Inzicht in het aantal starters en opheffing van bedrijven geeft een beeld van de dynamiek in de gemeente. Starters zijn de bedrijven van de toekomst en daarom van grote waarde voor de gemeente. Sinds 2003 is het aantal starters flink gestegen (van 42 in 2003 tot 74 in 2008). De omvang van het aantal starters wordt beïnvloed door de conjunctuur en het lokale vestigingsbeleid. De bouwsector en de adviessector zijn populaire sectoren om in Landerd een bedrijf op te starten. Het aantal bedrijfsopheffingen is in de periode 2003-2008 ongeveer gelijk gebleven (42 in 2003 en 45 in 2008). Werkgelegenheid anno 2020 In lijn met de constatering, dat Landerd veel kleinschalige bedrijven kent, waarvan de binding aan de gemeente groot is, zet de gemeente in, op het ook in 2020 voldoende ruimte bieden aan deze lokale bedrijvigheid. De toekomstige ruimtebehoefte aan bedrijventerrein, is berekend op 6,5 hectare netto bedrijventerrein, voor kleinschalige bedrijvigheid. Op Reek-Zuid is voorzien in woon-werklocaties (ca. 25 kavels tot 1.500 m2 groot) waarbij bedrijfswoningen toegestaan zijn en bedrijven in milieucategorie 1 en 2 Grotere lokale bedrijvigheid kan in principe terecht op Voederheil 2, waar bedrijven in milieucategorie 3 zijn toegestaan. Voor nog grotere bedrijven bestaan in de regio alternatieve vestigingsmogelijkheden. Vestiging op of verhuizing naar die plekken, betekent dat de werkgelegenheid voor de inwoners van Landerd behouden kan blijven. De werkgelegenheid in Landerd zal nooit volledig dekkend kunnen zijn in verhouding tot de vraag naar werk, ondanks het eerder vermelde gegeven, dat het werkgelegenheidsdraagvlak in Landerd hoog is voor een gemeente van deze omvang. Teneinde zoveel mogelijk inwoners aan de gemeente als woonplaats te binden, zijn goede verbindingen naar werkplekken elders, belangrijk. Landerd kan in dat opzicht profiteren van zijn ligging tussen een aantal relatief grote centra met werkgelegenheid. In 2020 zullen de openbaar vervoer verbindingen naar die plaatsen (o.a. Oss, Den Bosch, Uden, Nijmegen) op orde zijn, zoals ze dat voor het autoverkeer al langere tijd zijn.

13



4. Zorg en voorzieningen De ambitie met betrekking tot het leefklimaat in Landerd, is in 2020 van hetzelfde niveau als die anno nu is: leven in een plezierige omgeving, waar mensen verantwoordelijkheid nemen voor elkaar en zelfredzaam zijn. Een gemeente waar het prettig leven is, omdat iedereen er onderdeel kan zijn van sociale verbanden, er zich thuis kan voelen en mee kan doen. Er zijn ten opzichte van de eerdere werkwijzen, belangrijke verschillen te zien in de wijze waarop gemeente en burgers aan die plezierige omgeving werken. In het oog springende ontwikkelingen zijn: - burgers die in hoge mate zelf verantwoordelijk zijn voor hun welzijn, met waar noodzakelijk, de gemeente in een faciliterende rol; - de gemeente die vanwege decentralisatie steeds meer sociale taken uitvoert; - de gemeente Landerd die verregaand samenwerkt met andere gemeenten bij de uitvoering van ‘sociale taken ’; - de grotere samenhang in de zorg; - de kwaliteit van het onderwijs, die onder druk komt te staan door de effecten van ontgroening en krimp. Eigen verantwoordelijkheid ALGEMENE TENDENS

Landerd kent anno 2011 een zeer goed voorzieningenpeil. Binnen de gestelde spelregels kunnen mensen een beroep op de gemeente doen, om voor zorg en welzijnsvoorzieningen in aanmerking te komen. De inwoners van Landerd, die van de WMO gebruik maken, zijn, zo blijkt uit onderzoek, zeer positief over de wijze waarop de gemeente die taak uitvoert. De gemeente zal in 2020 een rolverandering hebben ondergaan: van subsidieverstrekker, naar stimuleren van de burger tot ‘zelfredzaamheid’: zelf actief zijn, naar eigen kracht handelen, gericht op het eigen welzijn en dat van de naasten. Deze stelregel geldt voor alle inwoners. Als voorbeeld mag de positie van de dorpshuizen gelden. In principe kunnen alle inwoners van de gemeente Landerd profiteren van de aanwezigheid van dorpshuizen in de gemeente. Die dragen bij aan het woonklimaat zoals dat bij Landerd past. Eenieder die daar (vrijwillig) de schouders onder zet, neemt zelf verantwoordelijkheid voor de leefbaarheid in de kernen. Participeren in maatschappelijke activiteiten zal sterker de norm worden en is noodzakelijk in verband met de betaalbaarheid. Ieder z’n rol, burger en overheid, maar het accent van de actie ligt in 2020 duidelijk meer bij de burgers, verenigingen en organisaties. Aldus bezien is hier sprake van een ‘kanteling’. Die kanteling geldt ook voor de wijze waarop de burgers de overheid kunnen benaderen. Die verschuift van “waar heb ik recht op?” naar “wat heb ik nodig?”.

14



Ouderen In het licht van bovengenoemde ontwikkelingen op het gebied van wonen, zorg en welzijn heeft Landerd de ambitie te werken aan een sociale duurzame samenleving, waarbinnen het op de langere termijn goed wonen en leven is. De kanteling in de WMO wordt lokaal ingekleurd en de daarvoor beschikbare middelen worden integraal ingezet. Op deze manier wordt het begrip sociale duurzaamheid als ambitie gerealiseerd. De groep werkenden zal bij het stijgen van de gemiddelde leeftijd, gaan afnemen. Dit moet niet primair als een probleem worden opgevat. Het toenemende aantal senioren, biedt ook kansen. Zij kunnen bijvoorbeeld een nog grotere rol gaan vervullen binnen de mantelzorg. JONGEREN Aparte vermelding verdient de positie van de jongeren in 2020. De hiervoor genoemde rolwisseling en mentaliteitverandering is van toepassing op alle inwoners van Landerd. Een positief woonen leefklimaat idem, maar dat verdient daarnaast bijzondere aandacht voor de categorie jongeren. Wil de gemeente levendig en ondernemend blijven, dan zal de bevolking divers van samenstelling moeten blijven, ook qua leeftijden. Jongeren en jonge gezinnen voor Landerd behouden, is daarom een opgave op zichzelf voor 2020. In samenspraak met de jongeren en in dezelfde lijn als hiervoor bedoeld (verantwoordelijkheid voor de eigen situatie nemen), zal ook ‘de jongere inwoner’ van de gemeente, speerpunt van beleid zijn. Stap 1 zal moeten zijn, de jongere op de bedoelde terreinen geïnteresseerd en actief te maken, om vanuit diens eigen interesse, activiteiten te kunnen ondernemen en stimuleren. VERENIGINGEN Richting de verenigingen zal de gemeente zorgen voor de harde randvoorwaarden om het verenigingsleven in Landerd bloeiend te houden. Dat betekent ook hier niet –dan wel veel minderhet toeschuiven van geld,wel ervoor zorgdragen, samen met de verenigingen, dat voorzieningen op orde zijn (gebouwen en terreinen). Op alle terreinen in het verenigingsleven en bij maatschappelijke activiteiten, zal serieus overwogen moeten worden, hoe door ‘samenwerken’, ‘samen delen’ of ‘samengaan’, met de beperkt beschikbare middelen een optimaal bevredigend resultaat behaald kan worden. Onderstreept wordt dat de gemeente Landerd één is en de beschikbare middelen maar één keer uitgegeven kunnen worden. Onderwijs Basisonderwijs is een elementaire factor, tussen alle voorzieningen, die de leefbaarheid van Landerd mede bepalen. Zoals vaker gezegd, is het vasthouden van de jongere bevolking (dan wel het bevorderen dat jonge gezinnen terugkeren naar Landerd) cruciaal voor die leefbaarheid is. Echter, de terugloop van de leerlingenaantallen, zoals die nu voorzien wordt, maakt dat hier lastige afwegingen gemaakt moeten worden, met name ten aanzien van schoolgebouwen. Gezien de leeftijdsopbouw van de bevolking ligt het voor de hand dat schoolgebouwen in 2020 niet alleen gebruikt worden voor onderwijs en dat concentratie wordt overwogen. Voor de kern Zeeland geldt dat gekozen wordt om het basisonderwijs te concentreren in één gebouw. De schoolgebouwen in Schaijk en Reek hebben een zodanige kwaliteit dat die tot 2020 voldoen. Zo lang als mogelijk wordt het basisonderwijs in ’t Oventje behouden. De aanwezigheid van voldoende scholen voor middelbaar onderwijs in de regio, die goed bereikbaar zijn, zorgt er voor, dat een goed onderwijsaanbod voorhanden is voor kinderen van 0 tot 18 jaar. De cijfers bevestigen, dat het aantal leerlingen de komende jaren terugloopt (zie bijlage, punt 3). In haar plannen ten aanzien van het basisonderwijs heeft de gemeente Landerd daarmee al rekening gehouden. Maar wat betekent die terugloop voor de kwaliteit van het onderwijs in 2020?

15



In het rapport “Vergrijzing, ontgroening en krimp in Landerd” (PON, 2010) wordt het volgende gezegd over het verband tussen kwantiteit en kwaliteit: “ 1e : Een afname van het aantal leerlingen heeft gevolgen voor de bekostiging van het onderwijs (minder leerlingen veroorzaken door gelijkblijvende vaste lasten, grote financiële problemen). 2e : Minder leerlingen betekent afname van onderwijspersoneel. Een geringe instroom van nieuwe jonge leerkrachten, kan de kwaliteit van het onderwijs onder druk zetten. 3e : De afstand die kinderen moeten overbruggen tot de onderwijslocaties is een probleem. Omdat het aantal locaties waarschijnlijk moet afnemen, zullen bepaalde wijken in de drie kernen hun schoolgebouw zien verdwijnen. De gevolgen voor de kwaliteit van het onderwijs en voor de kernen zijn van een behoorlijke omvang en vragen dringend om aandacht.”, aldus PON in 2010. Samenhang in zorg In het streven naar borging van de leefbaarheid in de kernen, moet Landerd in 2020, gebaseerd op een solide welzijnszorg, haar inwoners, in alle omstandigheden een aantrekkelijk en passend woonen leefklimaat bieden. Voor hen die dat behoeven, betekent dat, dat thuiszorg geboden kan worden in een geclusterde woonvorm of in woonvormen met verschillende vormen van zorg. In samenspraak met Mooiland Maasland, Pantein, BrabantZorg en Brabant Wonen zijn plannen opgesteld, die dat streven via een samenhangend aanbod, moeten realiseren. In 2020 zal in Zeeland en Schaijk sprake zijn van een volledig, volwaardig en op elkaar afgestemd zorgaanbod. In Reek wordt aangesloten op de vraag en gekeken naar de mogelijkheden die nu of in de toekomst geboden worden. Decentralisatie Ontwikkelingen in het eerste decennium van de 21e eeuw lieten al zien, dat gemeenten op het gebied van zorg en welzijn, steeds meer de enig uitvoerende overheid worden. Dat is een ingezette beweging, die zich in het tweede decennium zal voortzetten. Te voorzien valt dat o.a. AWBZ-taken en Jeugdzorg aan gemeenten worden opgedragen. Bij de nieuwe taken voor de gemeente moet ingecalculeerd worden, dat het Rijk, de verder door te zetten decentralisatie, óók zal benutten om de rijksuitgaven voor die taken te verminderen. Landerd zal in 2020 een werkwijze ontwikkeld hebben, die het mogelijk maakt, de betreffende taken efficiënter dan voorheen gebeurde, uit te voeren. Verdere (regionale) samenwerking is daarbij één van de noodzakelijke middelen. Verwachtingen en ambities De verschuivingen, in soort en mate van aandacht, de eigen verantwoordelijkheid, het toenemend aantal taken en de geringere financiële middelen, moeten haast wel tot de conclusie leiden, dat Landerd in 2020 “sociale zaken en welzijn” niet meer alleen uitvoert, maar samen met andere gemeenten. De nu al bestaande regionale samenwerking, zal in de periode tot 2020 alleen maar verder toenemen. In hoofdstuk 7 ‘Regionale samenwerking’ wordt voorzien, dat Landerd kiest voor aansluiting bij een van de omringende subregio’s. Daarmee zal dan ook de richting van de samenwerking op het gebied van sociale zaken en welzijn worden aangeven.

16



Een goed voorbeeld van het bestaande is de zorg voor werkzoekenden in Landerd. Vergeleken met het gemiddelde in Noord-Oost Brabant en ook met de omringende gemeenten, blijkt Landerd anno december 2010, een duidelijk lager aantal zogenaamde ‘niet werkende werkzoekenden’ (NWW) te hebben (zie bijlage, punt 4). Het valt moeilijk in te schatten in hoeverre de persoonlijke aandacht, die Landerd de NWW’ers anno 2011 geeft, bijdraagt aan dit relatief lage aantal. Echter, er zit wel een boodschap in: het intergemeentelijk samenwerkingsverband biedt veel voordelen. Ook sociale zaken kan er sterker van worden c.q. sterk door blijven. In 2020 moet Landerd nog steeds trots kunnen zijn op het peil van de gemeentelijke voorzieningen en de goede zorg voor de ‘eigen’ werkzoekenden, zorgbehoevenden, ouderen, jongeren, leerlingen en het nog immer bruisende verenigingsleven.

17



5. Agrarische sector: dragende kracht en zorg tegelijk Landerd is ook in 2020 een gemeente, die omgevingskwaliteit hoog in het vaandel heeft staan. Belangrijke vormgever van die kwaliteit is de agrarische sector. Een fraai buitengebied kan niet zonder zijn agrarische en andere gebruikers. Agrarische bedrijven dragen bij aan de kwaliteit van het landschapsbeeld, als beheerders van het buitengebied en leveren hun bijdrage aan de recreatieve sector. Een gezonde agrarische sector zorgt voor een vitaal buitengebied. Leegstand leidt tot verpaupering. Landerd is blijvend gericht op de permanente en onmisbare positie van de landbouw en veehouderij. De agrarische sector en de zorg voor natuur, landschap en recreatie, zorgen er in 2020 gezamenlijk voor, dat de activiteiten in het buitengebied van de gemeente Landerd, bij uitstek geschikt zijn om een belangrijke economische drager te zijn! Sector onder druk De agrarische sector staat echter meer en meer onder druk. In de afgelopen (bestemmings-) planperiode (10 jaar), is het aantal agrarische bouwblokken in de gemeente Landerd met circa 20 % afgenomen. Het feitelijk aantal afzonderlijke, volwaardige agrarische bedrijven, is met een nog veel groter percentage gedaald. Procentueel gezien is deze afname in de gemeente Landerd met circa 28 % het grootst bij het aantal intensieve veehouderijen (bron: CBS) Deze trend zal zich tot 2020 versneld doorzetten. Naast het slechte imago waarmee de agrarische sector te maken heeft en die het naar verwachting de komende jaren zal houden, hebben veehouders ook rekening te houden met strenger wordende regelgeving met betrekking tot uitbreidingsruimte voor de intensieve veehouderij, huisvestings- en dierenwelzijnseisen en tal van overige eisen op het gebied van milieu en ruimtelijke ordening. Individuele ondernemersbelangen dienen serieus gewogen te worden. Het belang van de volksgezondheid speelt daarbij echter een zware rol. De gemeente Landerd kiest voor een duurzame landbouw, die ruimtelijk ook duurzaam wordt ingepast. Dit betekent dat het buitengebied ruimte biedt voor landbouw, recreatie en natuur (uitwerking volgt in het meergenoemde Uitvoeringsprogramma). Kansen, verwachtingen en ambities 2020 De druk op de sector zal de komende jaren in toenemende mate ook een andere reactie laten zien. De zoektocht naar nieuwe economische kansen, zal meer en meer uitkomen bij ecologisch en maatschappelijk verantwoorde modellen. Dat zijn bijvoorbeeld agrarische bedrijven met recreatieve nevenactiviteiten, zoals minicampings, b&b en groepsaccommodaties, of zorggerelateerde nevenactiviteiten, zoals zorgboerderijen en kinderopvang. Deze ontwikkeling kan uitstekend worden ingevoegd in de ontwikkeling van de identiteit van de gemeente in 2020, die zijn basis vindt in hoge

18



landschapsen natuurwaarden en kwalitatief hoogwaardige recreatieve voorzieningen. In hoofdstuk 6 wordt hier verder op ingegaan. Een gezonde en substantiële agrarische sector, is in het Landerd van 2020 van groot belang voor het succesvol beschermen en ontwikkelen van de in de gemeente aanwezige natuur-, landschap- en recreatiegebieden. Dat betekent voor de reguliere bedrijven, dat er plaats is voor (grotere) gezinsbedrijven, waarbij landschappelijke inpassing, het voorkómen van hinder en scherp zicht op de gevolgen voor de volksgezondheid, het uitgangspunt zijn. Naast de landelijke en provinciale wet- en regelgeving, zoekt Landerd naar mogelijkheden om bedrijven te bewegen gebruik te maken van de meest moderne stalsystemen waarbij door innovatie in stalontwerp en dierenhuisvesting forse stappen worden gezet op het gebied van dierenwelzijn, milieu en duurzaamheid. Daarbij is er aandacht voor de afstand tot woongebieden, tot natuur en tussen bedrijven onderling. Voor agrarische bedrijven die op zoek gaan naar nieuwe economische kansen, zal gezocht moeten worden naar maatwerkoplossingen. Het is op meer plaatsen in deze visienotitie benadrukt: in alle keuzen die Landerd maakt, is belangrijk dat die keuzen duurzaam zijn. Onder ‘duurzaam’ wordt in dit verband verstaan, dat een aanpak gekozen wordt, die op lange termijn het gewenste resultaat garandeert, maar ook recht doet aan de generaties van de toekomst. Duurzaamheid is een leidend principe voor de gemeente, binnen ieder beleidsterrein. Maar duurzaamheid kan alleen succesvol in praktijk worden gebracht, wanneer ook de burgers van Landerd duurzaam handelen. Het is de taak van de gemeente een dergelijk gedrag te stimuleren. Mogelijkheden die in 2020 in het buitengebied de gebruikelijke praktijk moeten vormen, zijn in dit verband o.a.: kleinschalige windmolens, zonnepanelen op alle daken, het gebruik van restwarmte, mestvergisting, biomassa, e.d. Draagvlak bij de consument is van cruciaal belang voor de overlevingskansen van de agrarische sector. Het is aan de agrarische sector zelf om hierin te investeren. Zo liggen er kansen bij de sterker wordende wens van de consument om voedsel te kunnen kopen, dat verantwoord geproduceerd is: verantwoord voor de gezondheid van de consument, maar ook voor het milieu en de dieren in de veehouderij. Met name voor de veeteelt zal dat in 2020 tenminste net zo gevoelig liggen als nu. De veehouderij zal daarom gestimuleerd worden tot het versterken van het imago als duurzame veehouderij, die energieneutraal, met verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid en het welzijn van de dieren, produceert. Voor Landerd liggen er verder mogelijkheden voor groei in de productie van streekproducten in een vollegrondstuinbouw en ook voor de productie van verschillende fruitsoorten. Dergelijke initiatieven dragen bij aan de diversiteit in het landschapsbeeld en aan een stuk werkgelegenheid (oogsten, bewerken, verpakken, verkopen aan de markt, ook aan huis). Ook voor bijzondere ‘alternatieve’ bedrijven moet in de toekomst ruimte zijn –in dezelfde lijn van wederzijdse versterking van landbouw en recreatie- zoals daar nu al zijn, een hertenfarm en een paardenmelkerij. Als klein onderdeel van de totale markt, kunnen dergelijke bedrijven een belangrijke positieve bijdrage leveren aan de toegankelijkheid, kwaliteit, educatie en duurzaamheid van de agrarische sector in Landerd. Dergelijke bedrijven zullen er trots op zijn, zich aan de consument c.q. recreant in 19



Landerd te presenteren, waarmee de connectie tussen deze beide sectoren ook in dit opzicht wordt gelegd. Uitbreiding van dergelijke bedrijven zal tegelijk slechts gelimiteerd mogelijk zijn. Verzadiging van de markt werkt averechts en moet voorkomen worden. De sturingsmogelijkheden voor Landerd zijn evenwel beperkt. Het proces zal zich hoofdzakelijk binnen de dynamiek van de marktwerking afspelen. De gemeente faciliteert alleen de totstandkoming door planologische medewerking. De gemeente Landerd onderkent, dat de diversiteit en duurzaamheid in de agrarische sector, vraagt om eigenschaligheid en onderscheidend vermogen, waarbij het aantal, soort en de omvang van bedrijven is aangepast aan het landschap en de leefomgeving De gemeente kiest er voor, gezamenlijk met ondernemers en overige inwoners op te trekken, waarbij de productie daar plaatsvindt waar de gemeente in het kader van haar ruimtelijk beleid de mogelijkheden biedt. Hierin zal het streven naar maatwerk oplossingen leidend zijn. De gemeente zal zich inzetten om de visie op landschap, natuur, recreatie, duurzaamheid en werkgelegenheid in de agrarische sector, waar nodig, te verduidelijken en uit te dragen.

20



6. Buitengebied: natuur en recreatie De gemeente Landerd is rentmeester over de natuur en het landschap waarin haar woonkernen zich bevinden. Het totale oppervlakte aan bos en natuur is binnen de gemeente ca 1500 ha, ofwel 20% van het grondgebied. Natuur De Maashorst is met een omvang van ruim 3.500 hectaren, het grootste aaneengesloten natuurgebied van Brabant, met een grote variëteit in landschapsen natuurwaarden. Bossen, heide en cultuurgrond worden afgewisseld met stuifduinen, beekdalen en vennen. De provincie Noord-Brabant heeft de Maashorst uitgeroepen tot ‘Provinciaal Landschap’, waarmee het regionale en provinciale belang wordt onderstreept. De Maashorst is niet het enige natuurgebied, dat voor Landerd van belang is. Ook de Trentse Bossen, de Reekse Heide en de ecologische verbindingen met de natuurgebieden in de directe omgeving, zoals Herperduin en Keent, onderstrepen het natuurrijke karakter en het regionale belang ervan. Daarnaast heeft het landschap als geheel, een veelzijdig karakter, van de kleinschaligheid ten zuiden van Zeeland tot de weidsheid van het rivierenlandschap bij Reek. Deze afwisseling en grote rijkdom aan natuur moeten wij bewaken zodat wij met recht het predicaat “groene gemeente” kunnen voeren. Recreatie en economie Landerd heeft veel potentie en een hoge ambitie op het gebied van recreatie. In de gemeente bevindt zich een groot aantal verblijfsaccommodaties van diverse aard. Landerd vervult hierdoor als het ware de verblijfsfunctie voor de Maashorstregio. Het grootste deel van de campings en recreatie-eenheden in de gemeente is echter verouderd en voldoet niet helemaal meer aan de eisen van de moderne consument. Het economisch belang van ‘de recreatie’ is groot voor Landerd. Dit blijkt o.a. uit het aantal van circa 260.000 overnachtingen per jaar (uit: ‘Toeristisch-recreatief beleidsplan Landerd’, Grontmij 2007). Dit aanzienlijke aantal was door de jaren heen relatief stabiel, maar is de laatste jaren dalende. Vernieuwing, kwaliteitsverbetering en inspelen op marktontwikkelingen, moeten die tendens weer omkeren. Groeiperspectief mag blijken uit het aantal van ca 940.000 mensen, dat in 2010 alleen al De Maashorst bezocht. Brabant breed, zetten ondernemers de komende jaren in op 20% meer overnachtingen (TOP Brabant). De economische waarde van het gebied vertaalt zich in 2020 ook naar de lokale horeca, middenstand en detailhandel. Toeristische gasten dragen in belangrijke mate bij aan het in stand houden van het lokale voorzieningenniveau en de levendigheid in de kernen en het buitengebied. Om het economisch belang van de recreatie verder te onderstrepen: de gasten van de verblijfsaccommodaties in Landerd zorgen anno nu, jaarlijks voor ruim € 4,1 miljoen aan bestedingen, waarvan zo’n € 740.000,- bij de horeca en € 712.000,- bij de detailhandel. Hiermee is 40,6 fte directe werkgelegenheid en 15,8 fte indirecte werkgelegenheid gemoeid (uit: Impactmodel Recron/ZKA, obv gegevens 2009). De verblijfsrecreatie, horeca en vrijetijdssector zorgen in Landerd voor 7,2% van de (directe) banen (uit: Landelijk InfoSysteem Arbeidsplaatsen 2009).

21



Verwachtingen en ambities 2020 Landerd kenmerkt zich in 2020 als “groene gemeente”. Een levendige gemeenschap, waar het goed wonen en werken is, waar de waarde van goed ondernemerschap wordt onderkend en waar verschillende belangen worden ingepast in de zorg voor de omgeving. Daarmee richt Landerd zich op een identiteit, die in 2020 wordt ontleend aan de hoge landschapsen natuurwaarden (biodiversiteit) van de omringende omgeving en daarmee in overeenstemming zijnde kwalitatief hoogwaardige recreatieve voorzieningen. De gemeente heeft daarbij twee rollen te vervullen. Het bewaken en voor de generaties na ons bewaren van de natuur en het landschap (‘duurzaamheid’) en het inzetten van de natuurlijke rijkdom om Landerd in 2020 levendig en ondernemend te houden. Deze opdracht vraagt een gezamenlijk optrekken van alle belanghebbenden en is één van de kernpunten in ‘Landerd 2020’: de gemeente houdt scherp zicht op haar verantwoordelijkheden en treedt regisserend en faciliterend op. Meer gericht op mogelijkheden en duurzame ontwikkelingen op langere termijn. Minder gericht op ‘regels’ en ook minder op subsidieverstrekking. Die visie is evenzeer van toepassing op de natuur- en recreatiegebieden. Zo zal de gemeente stimuleren, dat in 2020 “de boeren van De Maashorst nauw samenwerken als plattelandsondernemers in de meest brede zin van het woord, met elkaar, met natuurbeheerders, recreatieondernemers, zorginstellingen, dienstverleners, industriëlen, onderwijs en overheden, aan het kwaliteitsproduct ‘De Maashorst’.” (uit: Maashorst Manifest). Het buitengebied van Landerd is ook voor de regio belangrijk. Het vormt de ‘groene long’ en een ‘uitloopgebied’ voor de bewoners uit de meer stedelijke gebieden in de omgeving. Andersom is de regio aantrekkelijk voor de recreant, die vanuit Landerd cultuurhistorische objecten kan bezoeken, historische vestingstadjes aan de Maas, winkels, theaters, bioscopen, e.d.. De recreatieve diversiteit, blijkt in 2020 ook uit andere unieke zaken, die (deels) op het grondgebied van Landerd voorhanden zijn, zoals het voormalige ‘Duits Lijntje’ en de internationale ‘Market Garden Bevrijdingsroute’. Deze cultuurhistorische grootheden, zullen zich ontwikkelen tot regionale economische dragers van formaat, waar Landerd een belangrijk aandeel in heeft. De trots op wat er nu is, mag niet verstikkend gaan werken. Een museumachtige aanpak, waarbij alles behouden moet worden, is niet de goede richting. De strategische visie op de natuur en recreatie in ‘Landerd 2020’, wil daarom zowel levendigheid als duurzaamheid uitstralen en kansen bieden voor verdere ontwikkeling. Hij is zeker niet slechts op economisch voordeel gericht. Het belang van de natuur voor de eigen inwoners blijft een prominente plaats innemen. Anno 2011 kon vastgesteld worden dat de voorgaande 3 jaar, 88% van alle inwoners van Landerd de Maashorst heeft bezocht (onderzoek van de Nationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer, in Breda). De ambitie is om dit beeld nog verder te versterken, nog meer recreanten aan te trekken, ondernemend Landerd verder vooruit te helpen en bij dat alles de natuurlijke rijkdom van Landerd te blijven bewaken en bewaren.

22



7. Regionale samenwerking Voorop staat de keuze in het coalitieprogramma 2010 – 2014, dat Landerd in de komende periode nadrukkelijk stil moet staan bij de vraag hoe we alle wettelijke en maatschappelijke opgaven kunnen blijven uitvoeren en hoe we het door ons gewenste voorzieningenniveau het best kunnen waarborgen. Landerd is een ‘groene gemeente’, met een kernenbeleid dat aansluit op de wens van de inwoners, met een bruisend verenigingsleven, een voorzieningenniveau dat we willen handhaven, met een relatief grote werkgelegenheid en lage werkloosheid, een gewaardeerde uitvoering van de WMO, etc. Dit alles is het meer dan waard behouden te worden voor de inwoners van de gemeente Landerd. Essentieel is antwoord te krijgen op de vraag op welke wijze dit het best gegarandeerd kan worden. Vanuit de realiteit dat de complexiteit van de opgaven voor gemeenten steeds verder toeneemt en de financiële ruimte daarmee geen gelijke tred houdt, is samenwerking met andere gemeenten daarbij wel geboden. Onze richting is daarmee voor een belangrijk deel bepaald en daarop willen we zelf regie blijven voeren. Datzelfde geldt voor de middelen die we daarbij in willen zetten. Speciale aandacht is er voor de stuurbaarheid van de gemeenschappelijke regeling zowel op kosten als kwaliteit/productie. Het is niet de vraag óf Landerd in 2020 met andere gemeenten samenwerkt, maar hoe die samenwerking wordt aangegaan, met wie en op welke terreinen. Inhoudelijke, organisatorische en geografische vragen. Doelstellingen Samenwerking met andere gemeenten heeft een uitgebreide historie voor de gemeente Landerd. Er was in het verleden veeleer sprake van toevallig gegroeide samenwerking dan van bewuste strategische keuze voor een bepaalde richting. In 2010 heeft het college de wens geuit de bestaande samenwerkingsvormen te reduceren en is de afspraak gemaakt, dat structurele samenwerking, geconcentreerd, met een beperkt aantal partners, verdere uitwerking zou krijgen. Inmiddels zijn er 15 onderzoeksopdrachten uitgezet binnen de ambtelijke organisatie, waarmee de inhoudelijke vraag beantwoord moet kunnen worden, wat de gemeente Landerd ‘dichtbij’ wil/kan/moet organiseren en wat kan worden uitbesteed. In hoofdstuk 8 wordt daarop teruggekomen. De onderzoeksopdrachten zijn gericht op het behalen van bezuinigingen. Kostenreductie was in eerste instantie doelstelling nummer één. Andere doelstellingen moeten zijn: – verbetering van de kwaliteit; – vermindering van de kwetsbaarheid; – waarborgen van de eigen identiteit; – directe publieksgebonden diensten in eigen gemeente uitvoeren. Deze doelstellingen moeten in de te maken samenwerkingsafspraken, vorm krijgen. Varianten zijn per werkveld mogelijk, afhankelijk van de inbreng van de andere partij(-en) en de te behalen resultaten.

23



Vorm Er is een scala aan keuzemogelijkheden, als het gaat om de vorm waarin intergemeentelijke samenwerkingsverbanden kunnen worden aangegaan. Landelijk zijn die ook allemaal terug te vinden. Van ‘zwaar’ naar ‘ licht’: • een openbaar lichaam, met een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een voorzitter (bijvoorbeeld stadsregio’s); • een gemeenschappelijk orgaan met of zonder rechtspersoonlijkheid; • het laten behartigen van de gemeenschappelijke taken door een zogenaamde centrumgemeente (vergaand voorbeeld: Ten Boer en Groningen); • een regeling zonder organisatorisch verband (bestuursovereenkomst ook wel Seta genoemd, ‘Samen en toch apart’). Inhoud Het is nuttig vooraf vast te stellen waarover de inhoudelijke discussie moet gaan. Een discussie, die ook tot de uitkomst kan leiden, dat niet in intergemeentelijk verband wordt uitbesteed of samengewerkt, maar dat om redenen van effectiviteit of efficiency, gekozen wordt voor uitbesteding aan een marktpartij In het (in de inleiding aangekondigde) uitwerkingsprogramma zal een methode worden opgenomen, die de discussies kan sturen, waar het gaat over wat in ieder geval niet, mogelijk wel en in ieder geval wel, uitbesteed zou moeten worden. Te hanteren criteria zullen zijn: kosten, kwaliteit en de invloed die de gemeente Landerd wil blijven uitoefenen op de betreffende taak. De gemeenteraad zal aan de hand van de uitkomsten van de 15 onderzoeksopdrachten, in de loop van 2011 –na de discussies over de strategische visie 2020- de inhoudelijke discussie kunnen voeren. Geografische keuze Bij het maken van de geografische keuze, is het belangrijk te onderkennen, dat de vorming van diverse subregio’s in de omgeving van Landerd, inmiddels duidelijk vorm heeft gekregen. Oss, Uden, Veghel en Bernheze, zijn ver gevorderd met de vorming van zo’n subregio, onder de naam ‘As-50’. Verder ontwikkelt zich in de omgeving van Landerd, ook de samenwerking in het Land van Cuijk. Het ontstaan en sterker worden van die subregio’s maakt duidelijk, dat Landerd zich bij één van die samenwerkingsverbanden moet aansluiten.

24



We kiezen voor een besluitvaardige en zelfbewuste gemeente. Dit vraagt wel een gemeentelijk apparaat dat kwaliteit biedt en daadkrachtige politieke partijen en bestuurders heeft (in het volgende hoofdstuk wordt op de organisatie teruggekomen). Landerd wil het streven naar het op peil houden van het voorzieningenniveau, goede uitvoering van wettelijke taken, goede dienstverlening en een solide financieel kader, kracht bijzetten door de strategische visie, die gericht is op 2020, te vertalen naar een meerjarig uitvoeringsprogramma. In dat uitvoeringsprogramma worden de strategische doelstellingen geconcretiseerd en vertaald naar concrete resultaten, uitgezet in de tijd. Hierbij zullen ook oplossingen worden geboden op die punten waar de gemeente minder sterk in is, dan wel naar verwachting in de toekomst -gezien de groeiende aanspraak op gemeentelijke inzet- niet sterk genoeg meer kan zijn. Samenwerken met andere gemeenten is daar geboden. Om de gesprekken daarover met andere gemeenten gericht te voeren, zal een sterkte-/ zwakte analyse gemaakt worden van de huidige situatie in het licht van de nu bekende ontwikkelingen (taken/ financiële middelen/ kennis). Daarnaast wordt verwezen naar de (hierboven genoemde) 15 onderzoeken, die momenteel naar de verschillende samenwerkingsmogelijkheden worden uitgevoerd. Tegelijk met de uitvoering van die onderzoeken, zullen oriënterende gesprekken gevoerd worden met de As-50 gemeenten. Uit die gesprekken zal de duidelijke meerwaarde voor de aansluiting bij dit samenwerkingsverband moeten blijken. Op basis van die gesprekken zal een concreet voorstel aan de gemeenteraad worden voorgelegd om al dan niet aan te sluiten bij de As-50 gemeenten en zo ja, op welke wijze en onder welke condities. Een eerste oriëntatie op de As-50 ligt voor de hand. De inwoners van Landerd zijn veel meer gericht op Oss en Uden dan op het Land van Cuijk. Ook het pendelverkeer naar werkplekken elders, gaat voor een belangrijk deel naar Oss en Uden (zoals vermeld in hoofdstuk 3). Er spelen binnen het Land van Cuijk andere samenwerkingsdiscussies, waar Landerd geen onderdeel van uitmaakt. Grave, Cuijk en Mill voeren reeds een aantal taken gezamenlijk uit. Bestuurlijk en ambtelijk zijn er geen sterke of frequente contacten met de gemeenten in het Land van Cuijk, afgezien van contacten die plaatsvinden binnen overkoepelende regionale samenwerkingsverbanden, zoals de Veiligheidsregio. Verder blijkt de grens van de Midden-Peelweg, hoewel dun, een duidelijke begrenzing te zijn. Een keuze voor het aangaan van een samenwerkingsverband met het Land van Cuijk,wordt op voorhand niet uitgesloten, maar ligt daarom minder voor de hand.

25



8. Organisatieontwikkeling De gemeente Landerd werkt anno 2011 aan de doorontwikkeling van de eigen organisatie. Nagegaan wordt hoe de ambtelijke afdelingen er per 1 januari 2012 uit moeten zien opdat zij de weg naar de toekomst met vertrouwen kunnen ingaan. De actie draagt de naam ’Landerd 2.0’. Vanzelfsprekend wordt bij de doorontwikkeling van de organisatie, de link gelegd met 2 andere ontwikkelingen: de ‘Strategische visie Landerd 2020’ en 15 onderzoeken die in gang zijn gezet naar intergemeentelijke samenwerking of uitbesteding van taken. Deze onderzoeken worden medio 2011 afgerond. De genoemde ontwikkelingen, kunnen niet allemaal tegelijk meegenomen en gerealiseerd kunnen worden in ‘Landerd 2.0’. Dat zijn er teveel ineens en sommige onderwerpen vragen meer (besluitvormings- en ontwikkel-) tijd. Toch is er anno 2011 een globaal, maar tegelijk zo concreet mogelijk, beeld van de nabije toekomst van de organisatie van de gemeente Landerd nodig, want - het functioneren van de gemeentelijke organisatie is een cruciale slaag- of faalfactor bij de realisatie van de Strategische Visie Landerd 2020; - in de te voeren discussie naar aanleiding van de 15 onderzoeksopdrachten voor gemeentelijke samenwerking, moet richting gegeven worden aan de beantwoording van de vraag, wat de gemeente Landerd ‘dichtbij’ wil/kan/moet organiseren en wat kan worden uitbesteed; - ontwikkelingen om de gemeente heen, vragen dwingend om het maken van keuzes (voorbeelden: decentralisatie van taken naar de gemeente/ afnemende financiële middelen/ maatschappelijke ontwikkelingen, die eisen stellen aan toegankelijkheid en participatie).

Kenmerken van de gemeentelijke organisatie Los van het antwoord op de hierboven bedoelde vraag, of en hoe Landerd de intergemeentelijke samenwerking gaat intensiveren, kiest de gemeentelijke organisatie er zelf voor, op de volgende wijze de toekomst tegemoet te willen gaan. De gemeente Landerd - is een organisatie, die de dienstverlening op orde heeft en waar burgers tevreden zijn over de manier waarop ze worden geholpen; - is een organisatie die robuust genoeg is om de maatschappelijke ontwikkelingen voor de komende jaren het hoofd te bieden. Dit doet de organisatie op eigen kracht, inhuur is alleen noodzakelijk bij een tijdelijk te hoge werkdruk, het ontbreken van zeer specifieke kennis of daar waar inhuur effectiever c.q. efficiënter is; - werkt effectief en efficiënt (zo klein als mogelijk en zo groot als nodig); - is een organisatie die kwaliteit uitstraalt en waar het bestuur trots op is; 26



-

wordt bestuurd door een college van burgemeester en wethouders waar de organisatie graag voor werkt, met een groot onderling vertrouwen en begrip; heeft medewerkers die tevreden zijn over hun werk en werkgever. Er is sprake van een modern personeelsbeleid en er zijn genoeg ontwikkelingsmogelijkheden en uitdagingen in het werk om goede medewerkers aan te trekken en te behouden. Uitbesteden of zelf doen?

Landerd streeft naar het op peil houden van het voorzieningenniveau, goede uitvoering van wettelijke taken, goede dienstverlening en een solide financieel kader. Samenwerking met andere gemeenten is een nadrukkelijke optie en op onderdelen noodzaak om het gewenste voorzieningenniveau en de belangen van de inwoners van Landerd, het beste te dienen. Maar ook uitbesteding aan marktpartijen kan een optie zijn. In hoofdstuk 7 is gemeld, dat verdere actie op deze ‘hoe-vragen’ gezet zal worden. Verwachtingen en ambities Zoals aangegeven, focussen de huidige en toekomstige ontwikkelingen zich op het tot stand brengen van Landerd 2.0, in combinatie met het werken aan de realisatie van de strategische visie en het uitbreiden van de intergemeentelijke samenwerking. Die ambities kunnen niet in een stilstandsituatie gerealiseerd worden. De strategische visie Landerd 2020, is de stip op de horizon, die voortdurend aantrekkingskracht houdt. Ook het toetsen van de geformuleerde visie aan de ontwikkelingen buiten en binnen de organisatie, zal continu aandacht vragen. De doorontwikkelingen van de gemeentelijke organisatie, zal steeds gericht zijn op het versterken van het spoor, richting de realisatie van de strategische visie in 2020.

27



BIJLAGE Feiten en ontwikkelingen 1. Sterke vergrijzing en krimp In 2008 was 1 : 7 inwoners van Landerd 65 jaar of ouder, in 2020 zal die verhouding 1 : 4 zijn. Naar 2030 zet die tendens zich door, naar bijna 1 : 3. Tegelijk krimpt de bevolking. In vergelijking met 2008 telt Landerd in 2020 ruim 700 inwoners minder en in 2030 ongeveer 2000 minder! Het aantal jongeren (0- 19 jaar) zal in 2020 en 2030 afgenomen zijn met 700 en 1230 ten opzichte van 2008. Hierna wordt daar in relatie tot het onderwijs, nader op ingezoomd.

De verdeling van de bevolking over de 3 kernen, zag er in 2010 als volgt uit 2010 0-14 15-24 25-54 55-74 75+ Totaal

Gemeente 2.875 1.705 5.775 3.435 1.010 14.800

19% 12% 39% 23% 7% 100%

Schaijk 1.262 793 2.668 1.637 458 6.818

19% 12% 39% 24% 7% 100%

Reek 362 192 687 382 80 1.702

21% 11% 40% 22% 5% 100%

Zeeland 1.182 700 2.550 1.444 404 6.280

19% 11% 41% 23% 6% 100%

2. Vergrijzing en krimp aanpakken Het rapport “Vergrijzing, ontgroening en krimp in Landerd” (PON, 2010) bevat een aantal conclusies en aanbevelingen in relatie tot de vraag, hoe op deze ontwikkeling van de bevolking in te spelen. Hierna volgen er enkele: • “De meeste ouderen redden zichzelf wel in de toekomst, eventueel met zeer beperkte ondersteuning. Voer daarom geen generiek ouderenbeleid, maar focus op risicogroepen (ruw geschat omvat die 20% van de totale ouderenpopulatie). • Signaleren van manifeste ondersteuningsbehoeften binnen risicogroepen is essentieel. Afstemming en samenwerking tussen steunpunten, huisartsen, thuiszorg, maatschappelijk werk, vrijwillige ondersteuners, andere hulpverleners is noodzakelijk. • De gemeente is goed op weg door in te zetten op de bouw van nultredenwoningen. • De vergrijzing doet de vraag naar intramurale voorzieningen stijgen. Dat kan leiden tot tekorten in Landerd, mede door de regiofunctie van een deel van de beschikbare plaatsen. 28



• • •

De vraag naar thuiszorg en huishoudelijke hulp zal flink stijgen; tussen de 250% en de 280%. Grote kostenstijgingen tekort aan aanbod. Woningaanpassingen hebben een gunstig effect op de vraag naar huishoudelijke hulp, stimuleer die aanpassingen. De komende 10 jaar moeten beleidskeuzes worden gemaakt over de wenselijkheid en de haalbaarheid van jeugdvoorzieningen. Bepaalde sportvoorzieningen en andere verenigingen zullen minder leden krijgen. Stimuleer samenvoegen van verenigingen en voorzieningen.”

3. Onderwijs In november 2009 heeft Pronexus voor Landerd een rapport uitgebracht over de leerling-prognoses in de gemeente. Dat leverde het volgende beeld tot 2020 op.

4. Niet werkende werkzoekenden (NWW), december 2010

240 323 748 1.116 2.836

3,3% 5,6% 4,4% 6,2% 8,1%

15 26 jaar 133 107 18 171 152 29 397 351 81 553 563 89 1.372 1.464 278

14.944

5,5%

7.820 7.124

Aantal NWW Landerd Grave Veghel Uden Oss NoordOost Brabant

29

M.

V.

1.531

27 44 jaar 72 96 292 410 1.039

> 45 jaar 150 198 375 617 1.519

5.472

7.941


Duur niet werkend 0-6 > 6mnd. mnd. 86 154 112 211 287 461 377 739 831 2.005 5.275

9.669


Landerd 2020 Levendig en natuurlijk ondernemend

Recommend Documents