KELOMPOK
PROYEK AKHIR ARSITEKTUR Periode LXIV, Semester Gasal, Tahun 2013/2014
LANDASAN TEORI DAN PROGRAM SPORT HALL INDOOR DI SEMARANG
Tema Desain Struktur Bentang Lebar
Permasalahan Dominan Kenyamanan Thermal Pada Bangunan
Diajukan untuk memenuhi sebagian persyaratan memperoleh gelar Sarjana Teknik Arsitektur
Disusun Oleh : Hendy Susanto
09.11.0026
Dosen Pembimbing : Ir. AMS Darmawan MBldg
PROGRAM STUDI ARSITEKTUR FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA September, 2013
A
PRAKATA Puji Syukur dipanjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa, yang telah memberikan kesehatan sehingga dapat terselesaikannya Landasan Teori dn Progam (LTP) ini. Pada Kesempatan ini ucapan terimakasih disampaikan kepada : 1. Ir. AMS Darmawan Mbldg yang telah membimbing penyusunan LTP ini dari awal hingga akhir sehingga LTP ini dapat diselesaikan dengan tuntas, 2. Ir. Tri Hesti Mulyani, MT IAI selaku Dekan Fakultas Arsitektur dan Desain 3. Ir. FX. Bambang SUskiyatno, MT selaku Ketua Progam Studi Jurusan Arsitektur 4. Ir. Ryandi Tarigam, MT selaku koordinator Proyek Akhir Arsitektur 5. Prof.Dr.-Ing.LMF Purwanto selaku penguji 6. Ir. CH Koesmartadi selaku penguji 7. Serta pihak-pihak yang telah membantu dalam penyusunan LTP ini. Adanya LTP ini diharapkan pembaca dapat mengetahui mulai dari gambaran, dimensi bangunan dan lahan yang dibutuhkan, spesifikasi dan persyaratan desain, konsep progam, sampai pada penekanan desain dan permasalahan dominan proyek yang direncanakan. Semua menjadi modal dan dasar merancang Sport Hall Indoor di Kota Semarang tersebut. Kritik dan saran atau usulan yang muncul setelah membaca LTP ini di terima dengan senang hati.
Semarang, September 2013
Hendy Susanto
ii
LEMBAR PENGESAHAN Projek Akhir Arsitektur Periode LXIV Semester Gasal, 2013/2014 Program Studi Arsitektur Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranta Semarang
Judul
: SPORT HALL IN DOOR DI SEMARANG
Tema Desain
: Struktur Bentang Lebar
Fokus Kajian
: Kenyamanan Thermal Pada Bangunan
Penyusun
: Hendy Susanto
Pembimbing
: Ir. AMS Darmawan MBIdg
Penguji
: Prof. Dr-Ing. LMF Purwanto.
NIM : 09.11.0026
Moediartianto, ST.,M.Sc. Ir. Ch. Koesmartadi, MT.
Semarang, Oktober 2013 Mengetahui dan Mengesahkan Pembimbing,
Ir. AMS Darmawan MBIdg NIDN : 0006085001
Penguji,
Penguji,
Prof. Dr-Ing. LMF Purwanto. Moediartianto, ST.,M.Sc. NIDN : 0602066801 NIDN : 0611057401
Penguji
Ir. Ch. Koesmartadi, MT. NIDN : 061605901 iii
LEMBAR PENGESAHAN Projek Akhir Arsitektur Periode LXIV Semester Gasal, 2013/2014 Program Studi Arsitektur Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas Katolik Soegijapranta Semarang
Judul
: SPORT HALL IN DOOR DI SEMARANG
Tema Desain
: Struktur Bentang Lebar
Fokus Kajian
: Kenyamanan Thermal Pada Bangunan
Penyusun
: Hendy Susanto
Pembimbing
: Ir. AMS Darmawan MBIdg
Penguji
: Prof. Dr-Ing. LMF Purwanto.
NIM : 09.11.0026
Moediartianto, ST.,M.Sc. Ir. Ch. Koesmartadi, MT.
Semarang, Oktober 2013 Mengetahui dan Mengesahkan
Dekan Fakultas Arsitektur dan Desain
Ketua Program Studi Arsitektur
Ir. IM. Tri Hesti Mulyani, MT. NIDN : 0611086201
Ir. Fx. Bambang Suskiyatno, MT. NIDN : 0625116302
iv
SURAT PERNYATAAN
Yang bertanda tangan dibawah ini saya :
Nama
: Hendy Susanto
NIM
: 09.11.0026
Menyatakan bahwa karya ilmiah pada Proyek Akhir Arsitektur periode semester gasal TA. 2013/2014 Program Studi Arsitektur, Fakultas Arsitektur dan Desain, Universitas Katolik Soegijapranata Semarang
Judul
: SPORT HALL IN DOOR DI SEMARANG
Tema Desain
: Struktur Bentang Lebar
Fokus Kajian
: Kenyamanan Thermal PAda Bangunan
Pembimbing
: Ir. AMS Darmawan MBIdg
NIDN
: 0616046301
Adalah bukan karya plagiasi, Bila dikemudian hari diketemukan tindak plagiasi dalam penyusunan karya ilmiah tersebut, maka pembuat pernyataan diatas siap menerima segala konsekuennya
Semarang, Oktober 2013 Penulis
Hendy Susanto NIM : 09.11.0026 v
Daftar Isi
Halaman Judul .................................................................................................
i
Halaman Pengesahan .....................................................................................
ii
Prakata ............................................................................................................
iii
Daftar Isi ..........................................................................................................
vi
Daftar Gambar .................................................................................................
xii
Daftar Tabel .....................................................................................................
xvii
Daftar Diagram ................................................................................................
xviii
BAB I
PENDAHULUAN...............................................................................
1
1.1.
Latar belakang Proyek ......................................................................
1
1.2.
Tujuan dan Sasaran Pembahasan ....................................................
2
1.3.
Lingkup Pembahasan ........................................................................
3
1.4.
Metoda pembahasan .........................................................................
4
1.4.1. Metoda Pengumpulan Data ....................................................
4
1.4.2. Metoda Penyusunan dan Analisis ...........................................
5
1.4.3. Metoda Pemrograman ............................................................
6
1.4.4. Metoda Perancangan Arsitektur ..............................................
7
1.5.
Sistematika Pembahasan ..................................................................
7
BAB II
TINJAUAN PROYEK .......................................................................
9
2.1.
Tinjauan Umum .................................................................................
9
2.1.1. Gambaran Umum ...................................................................
9
2.1.2. Latar Belakang ........................................................................
16
2.1.3. Sasaran Yang Akan Dicapai ...................................................
18 vi
2.2.
Tinjauan Khusus ...............................................................................
18
2.2.1. Terminologi .............................................................................
18
2.2.2. Kegiatan .................................................................................
20
2.2.2.1.
Pelaku ....................................................................
20
2.2.2.2.
Struktur Organisasi ................................................
23
2.2.2.3.
Aktivitas..................................................................
24
2.2.2.4.
Fasilitas ..................................................................
27
2.2.2.5.
Sarana dan Prasarana ..........................................
34
2.2.3. Spesifikasi dan Presyaratan Desain ........................................
35
2.2.3.1.
Aspek Arsitektur .....................................................
35
2.2.3.2.
Aspek Bangunan ....................................................
36
2.2.3.3.
Aspek Lingkungan ..................................................
38
2.2.4. Deskripsi Konteks Kota ...........................................................
38
2.2.4.1.
Deskripsi Kota Semarang .......................................
38
2.2.4.2.
Relevansi Antara Proyek dan Kota Semarang .......
43
2.2.5. Studi Banding .........................................................................
44
2.2.6. Permasalahan Desain .............................................................
48
2.2.6.1.
Permasalahan Arsitektur ........................................
48
2.2.6.2.
Permasalahan Bangunan .......................................
49
2.2.6.3.
Permasalahan Lingkungan .....................................
50
Kesimpulan, Batasan, dan Anggapan ...............................................
51
2.3.1. Kesimpulan .............................................................................
51
2.3.2. Batasan ..................................................................................
52
2.3.3. Anggapan ...............................................................................
53
BAB III ANALISA PENDEKATAN PROGRAM ARSITEKTUR .....................
54
2.3.
vii
3.1.
3.2.
Analisa Pendekatan Arsitektur ..........................................................
54
3.1.1. Studi Aktivitas .........................................................................
54
3.1.1.1.
Pengelompokan Kegiatan ......................................
54
3.1.1.2.
Kategorisasi ...........................................................
55
3.1.1.3.
Pelaku Kegiatan danSIfat Kegiatan ........................
57
3.1.1.4.
Pola Kegiatan .........................................................
62
3.1.1.5.
Pengelompokan Kegiatan ......................................
64
3.1.2. Studi Fasilitas .........................................................................
70
3.1.2.1.
Kebutuhan Ruang ..................................................
70
3.1.2.2.
Besaran Ruang ......................................................
70
3.1.2.3.
Studi Ruang Khusus ..............................................
72
3.1.2.4.
Studi Kebutuhan Luas Bangunan ...........................
77
3.1.2.5.
Studi Citra Arsitektural............................................
80
Analisa Pendekatan Sistem Bangunan..............................................
80
3.2.1. Studi Sistem Struktur dan Enclosure .......................................
80
3.2.1.1.
Alternatif Pilihan Sistem Struktur ............................
80
3.2.1.2.
Alternatif Pilihan Material Bangunan.......................
93
3.2.2. Studi Sistem Utilitas ................................................................
107
3.2.2.1.
Transportasi ...........................................................
107
3.2.2.2.
Sistem Pemadam Kebakaran .................................
108
3.2.2.3.
Jaringan Listrik .......................................................
113
3.2.2.4.
Jaringan Telepon ...................................................
116
3.2.2.5.
Penangkal Petir ......................................................
117
3.2.2.6.
Jaringan Air Bersih dan Kotor.................................
118
3.2.2.7.
Pencahayaan .........................................................
121
viii
3.2.2.8.
3.3.
Penghawaan ..........................................................
125
3.2.3. Studi Pemanfaatan Teknologi .................................................
125
3.2.4. Studi Pintu Keluar ...................................................................
130
Analisa Pendekatan Konteks Lingkungan .........................................
133
3.3.1. Analisa Pemilihan Lokasi Makro (skala BWK) .........................
133
3.3.1.1.
Kriteria Pemilihan Lokasi Makro .............................
133
3.3.1.2.
Alternatif Lokasi Makro ...........................................
134
3.3.1.3.
Pemilihan Lokasi Makro .........................................
138
3.3.2. Analisa Pemilihan Lokasi Mikro (Koridor Jalan) ......................
139
3.3.2.1.
Kriteria Pemilihan Lokasi Mikro ..............................
139
3.3.2.2.
Alternatif Lokasi Mikro ............................................
140
3.3.2.3.
Pemilihan Lokasi Mikro ..........................................
144
3.3.2.4.
Deskripsi Konteks Lingkungan ...............................
145
3.3.3. Analisa Pemilihan Tapak.........................................................
146
3.3.3.1.
Kriteria Pemilihan Tapak ........................................
146
3.3.3.2.
Alternatif Tapak ......................................................
148
3.3.3.3.
Pemilihan Tapak ...................................................
155
BAB IV PROGRAM ARSITEKTUR ................................................................
156
4.1.
Konsep Program ...............................................................................
4.2.
Tujuan Perancangan, Faktor Penentu Perancangan, dan Faktor
156
Persyaratan Perancangan .................................................................
157
4.2.1. Tujuan Perancangan (Design Objective).................................
157
4.2.2. Faktor Penentu Perancangan .................................................
157
4.2.3. Faktor Persyaratan Perancangan ...........................................
158
4.2.3.1.
Persyaratan Arsitektur ............................................
158
ix
4.3.
BAB V 5.1.
4.2.3.2.
Persyaratan Bangunan...........................................
159
4.2.3.3.
Persyaratan Konteks Lingkungan ...........................
160
Program Arsitektur ............................................................................
161
4.3.1. Program Kegiatan ...................................................................
161
4.3.1.1.
Pola Ruang ............................................................
161
4.3.1.2.
Studi Kebutuhan Luas Lahan .................................
162
4.3.2. Program Sistem Struktur .........................................................
165
4.3.2.1.
Program Sistem Struktur dan Materialnya ..............
165
4.3.2.2.
Pemilihan Material Bangunan.................................
166
4.3.3. Sistem utilitas ..........................................................................
175
4.3.3.1.
Transportasi ...........................................................
175
4.3.3.2.
Sistem Pemadam Kebakaran .................................
176
4.3.3.3.
Jaringan Listrik .......................................................
178
4.3.3.4.
Jaringan Telepon ...................................................
179
4.3.3.5.
Penangkal Petir ......................................................
180
4.3.3.6.
Jariangan Air Bersih dan Air Kotor .........................
180
4.3.3.7.
Pencahayaan .........................................................
182
4.3.3.8.
Pengahawaan ........................................................
185
4.3.4. Program Lokasi dan Tapak .....................................................
186
4.3.4.1.
Data Eksisting Tapak .............................................
186
4.3.4.2.
Persentase Ruang Hijau pada Tapak .....................
189
4.3.4.3.
Pilihan Vegetasi Pada Tapak .................................
190
4.3.4.4.
Pilihan Penutup Tanah Pada Tapak .......................
191
Kajian Teori......................................................................................
192
Kajian Teori Penekanan Desain ........................................................
192 x
5.1.1. Interpretasi dan Elaborasi Teori Penekanan Desain ...............
192
5.1.2. Studi Preseden .......................................................................
194
5.1.3. Penerapan Teori Penekanan Desain ......................................
196
Kajian Teori Permasalahan Dominan ................................................
196
5.2.1. Interpretasi dan Elaborasi Teori Permasalahan Dominan .......
196
5.2.2. Studi Preseden .......................................................................
199
5.2.3. Kemungkinan Penerapan Teori Permasalahan Dominan ........
202
Kepustakaan ....................................................................................................
203
5.2.
xi
Daftar Gambar Gambar 2.1 : Lapangan Basket ............................................................................. 28 Gambar 2.2 : Ukuran lapangan bulu tangkis .......................................................... 29 Gambar 2.3 : Ukuran lapangan futsal .................................................................... 30 Gambar 2.4 : Locker Room .................................................................................... 30 Gambar 2.5 : Kolam Renang indoor ....................................................................... 31 Gambar 2.6 : Ruangan GYM ................................................................................. 32 Gambar 2.7 : Peta Kota Semarang ........................................................................ 39 Gambar 2.8 : Peta Pola Kota Semarang ................................................................ 40 Gambar 2.9 : Basket Stadium Knight ..................................................................... 44 Gambar 2.10 : Futsal Stadium Knight .................................................................... 45 Gambar 2.11 : Tianjin Sport Center ....................................................................... 46 Gambar 2.12 : Tianjin Sport Center ....................................................................... 47 Gambar 2.13 : Sport and Leisure Center ............................................................... 47 Gambar 3.1: Spasial kursi penonton ...................................................................... 72 Gambar 3.2: Lapangan Bulu Tangkis ..................................................................... 72 Gambar 3.3: Lapangan Basket .............................................................................. 73 Gambar 3.4: Lapangan Basket .............................................................................. 73 Gambar 3.5: Kolam Renang Dewasa ..................................................................... 74 Gambar 3.6: Kolam Renang Anak ......................................................................... 74 Gambar 3.7 : Struktur Kabel .................................................................................. 86 Gambar 3.8 : Struktur Cangkang ........................................................................... 87 Gambar 3.9 : Struktur Membrane ........................................................................... 88 Gambar 3.10 : Struktur Space Frame .................................................................... 89 Gambar 3.11 : Struktur Pneumatic ......................................................................... 90 xii
Gambar 3.12 : Struktur Folded Plate ...................................................................... 91 Gambar 3.13 : Batu Bata ....................................................................................... 95 Gambar 3.14 : Dinding Bata Ringan ...................................................................... 96 Gambar 3.15 : Lantai Parket Kayu ......................................................................... 99 Gambar 3.16 : Lantai Vinyl ..................................................................................... 102 Gambar 3.17 : Lantai Karpet .................................................................................. 104 Gambar 3.18 : Kemiringan ramp ............................................................................ 108 Gambar 3.19 : Ramp difable .................................................................................. 108 Gambar 3.20 : Detektor Asap ................................................................................ 110 Gambar 3.21 : Detektor Panas .............................................................................. 110 Gambar 3.22 : Detektor Ion .................................................................................... 111 Gambar 3.23 : Hydrant dan perletakannya ............................................................ 112 Gambar 3.24 : Sprinkler ......................................................................................... 112 Gambar 3.25 : Jaringan listrik bawah tanah ........................................................... 114 Gambar 3.26 : Jaringan listrik kabel udara ............................................................. 114 Gambar 3.27 : Diagram Penyaluran Distribusi Listrik ............................................. 115 Gambar 3.28 : Diagram Distribusi Telepon ............................................................ 116 Gambar 3.29 : Ruang Panel .................................................................................. 117 Gambar 3.30 : Ruang Kontrol Air Bersih dan Kotor ................................................ 118 Gambar 3.31 : Diagram Distribusi Air Bersih .......................................................... 119 Gambar 3.32 : Diagram Distribusi Air Kotor ........................................................... 119 Gambar 3.33 : Terang langit .................................................................................. 122 Gambar 3.34 : Bukaan Dinding .............................................................................. 122 Gambar 3.35 : Lampu sorot ................................................................................... 123 Gambar 3.36 : LED ................................................................................................ 124
xiii
Gambar 3.37 : Lampu Doewnlight .......................................................................... 124 Gambar 3.38 : skema instalasi solar panel ............................................................ 126 Gambar 3.39 : skema instalasi solar panel pada umumnya ................................... 127 Gambar 3.40 : skema instalasi solar panel untuk arus DC ..................................... 127 Gambar 3.41 : Distribusi luminansi berbagai model langit ...................................... 128 Gambar 3.42 : Kamera CCTV ............................................................................... 130 Gambar 3.43 : Peta Kawasaan BWK V .................................................................. 135 Gambar 3.44 : Kawasan Masjid Agung Semarang ................................................. 135 Gambar 3.45 : Masjid Agung Semarang ................................................................ 135 Gambar 3.46 : Jalan Soekarno Hatta ..................................................................... 135 Gambar 3.47 : Gerbang GOR Jati Diri ................................................................... 137 Gambar 3.48 : Gerbang Kawasan Papandayan ..................................................... 137 Gambar 3.49 : Peta Kawaasan BWK II .................................................................. 137 Gambar 3.50 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 140 Gambar 3.51 : Peta Kontur jalan Arteri Soekarno Hatta ......................................... 141 Gambar 3.52 : Foto Udara jalan Arteri Soekarno Hatta .......................................... 141 Gambar 3.53 : Koridor jalan Soekarno Hatta ......................................................... 141 Gambar 3.54 : Sungai Banjir Kanal Timur .............................................................. 141 Gambar 3.55 : Jalan Masjid Agung Semarang ....................................................... 141 Gambar 3.56 : Kawasan Masjid Agung Semarang ................................................ 141 Gambar 3.57 : Koridor Jalan Supriadi .................................................................... 142 Gambar 3.58 : Koridor Jalan Supriadi .................................................................... 143 Gambar 3.59 : Peta Koridor Jalan Supriadi ............................................................ 143 Gambar 3.60 : Lapangan Kosong .......................................................................... 143 Gambar 3.61 : Ruko Supriadi ................................................................................. 143
xiv
Gambar 3.62 : Koridor Jalan Supriadi .................................................................... 143 Gambar 3.63 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 145 Gambar 3.64 : Foto Udara jalan Arteri Soekarno Hatta .......................................... 148 Gambar 3.65 : Koridor Jl Soekarno Hatta .............................................................. 148 Gambar 3.66 : Sungai Banjir Kanal Timur .............................................................. 148 Gambar 3.67 : Kawasan Masjid Agung Semarang ................................................. 148 Gambar 3.68 Lahan Kosong ................................................................................. 148 Gambar 3.69 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 149 Gambar 3.70 : Koridor jalan Arteri Soekarno Hatta ................................................ 149 Gambar 3.71 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 150 Gambar 3.72 : Koridor Jalan .................................................................................. 150 Gambar 3.73 : Foto Udara Alternatif Tapak 1......................................................... 151 Gambar 3.74 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 151 Gambar 3.75 : Lokasi Tapak 1 ............................................................................... 151 Gambar 3.76 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 152 Gambar 3.77 : Pom Bensin .................................................................................... 153 Gambar 3.78 : Alternatif tapak Ke 2 ....................................................................... 153 Gambar 3.79 : Foto Udara Alternatif Tapak 2......................................................... 154 Gambar 3.80 : Foto Alternatif Tapak 2 ................................................................... 154 Gambar 3.81 : Foto Alternatif Tapak 2 ................................................................... 154 Gambar 4.1 : Lantai Parket Kayu ........................................................................... 170 Gambar 4.2 : Lantai Interlocking ............................................................................ 173 Gambar 4.3 : Kemiringan ramp .............................................................................. 176 Gambar 4.4 : Ramp difable .................................................................................... 176 Gambar 4.5 : Hydrant dan perletakannya .............................................................. 178
xv
Gambar 4.6 : Diagram Penyaluran Distribusi Listrik ............................................... 179 Gambar 4.7 : Diagram Distribusi Telepon .............................................................. 180 Gambar 4.8 : Diagram Distribusi Air Bersih ............................................................ 181 Gambar 4.9 : Diagram Distribusi Air Kotor ............................................................. 182 Gambar 4.10 : Terang langit .................................................................................. 183 Gambar 4.11 : Bukaan Dinding .............................................................................. 184 Gambar 4.12 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 186 Gambar 4.13 : Foto Udara Alternatif Tapak 1......................................................... 187 Gambar 4.14 : Alternatif Tapak 1 ........................................................................... 187 Gambar 4.15 : Lokasi Tapak 1 ............................................................................... 187 Gambar 4.16 : Peta CAD Alternatif 1 ..................................................................... 188 Gambar 5.1: Perspektif bangunan ......................................................................... 194 Gambar5.2: Lapangan Basket ............................................................................... 195 Gambar 5.3: Perspektif bangunan ......................................................................... 200 Gambar 5.4: Lapangan Basket .............................................................................. 201
xvi
Daftar Tabel Tabel 3.1 : Pelaku Kegiatan-Sifat Ruang ............................................................... 57 Tabel 3.2 : Pelaku-Kelompok Ruang ...................................................................... 64 Tabel 3.3 : Besaran Ruang .................................................................................... 69 Tabel 3.4 : Kebutuhan Luas Bangunan .................................................................. 75 Tabel 3.5 : Pemilihan Lokasi Makro ....................................................................... 134 Tabel 3.6 : Pemilihan Lokasi Mikro ........................................................................ 140 Tabel 3.7 : Pemilihan Tapak .................................................................................. 151 Tabel 4.1 : Kebutuhan Luas Bangunan .................................................................. 158
xvii
Daftar Diagram Diagram 2.1 : struktur Organisasi ........................................................................... 23 Diagram 3.1 : Pola Aktivitas dalam Sport Hall ........................................................ 62 Diagram 3.2 : Pola Aktivitas Pengunjung ............................................................... 63 Diagram 3.3 : Pola Aktivitas Pengelola .................................................................. 63 Diagram 3.4 : Pola Aktivitas Petugas Kebersihan .................................................. 63 Diagram 3.5 : Kebutuhan Ruang-Pola Ruang ........................................................ 69
xviii
