MUZIEK BLAUWE ZAAL GROTE PODIA
La Hispanoflamenca olv. Bart Vandewege wo 21 dec 2011
2011-2012 Oude muziek vocaal The Sixteen olv. Eamonn Dougan za 29 okt 2011 La Hispanoflamenca olv. Bart Vandewege wo 21 dec 2011 Shield of Harmony & Andreas Scholl do 12 jan 2012 Jan Decorte & B’Rock olv. Frank Agsteribbe wo 18 jan 2012
inleiding Sofie Taes / 19.15 uur / blauwe foyer begin 20.00 uur pauze omstreeks 21.00 uur einde omstreeks 22.20 uur teksten programmaboekje Sofie Taes vertaling libretto Wannes Gyselinck coördinatie programmaboekje deSingel
La Hispanoflamenca Bart Vandewege muzikale leiding Navidad en Amberes, anno 1611
gelieve uw GSM uit te schakelen
De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze.
reageer & win
Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be Grand café deSingel open alle dagen 9 > 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen 'De geboorte van Jezus' (1445) van Rogier Van der Weyden (1400-1464) die tot de school der Vlaamse Primitieven behoort.
Lope de Vega (1562-1635) La adoración de los Magos
Tomás Luis de Victoria (1549-1611) O magnum mysterium
Gregoriaans Puer Natus est
Duarte Lobo Uit 'Natalitiae Noctis Responsoria', Antwerpen 1602: O magnum mysterium
Cancionero de Uppsala (1556) Un niño nos es nascido (villancico) Dadme albricias hijos d’Eva (villancico) Francisco Guerrero (1528-1599) A un niño llorando al hielo (villancico) John Bull (1562-1628) The Spanish Paven * Peter Philips (ca. 1560-1628) Uit 'Cantiones Sacrae Octonis Vocibus', Antwerpen 1613: Hodie nobis de caelo Llibre vermell de Montserrat Stella Splendens in Monte Mariam Matrem Luys Venegas de Henestrosa (ca. 1510-1570) Diferencias sobre vacas* Francisco Páez Diferencias sobre vacas Lope de Vega De una Virgen hermosa J.D.G. van Dokkum Engelkens door t’ luchtruim zwevend Duarte Lobo (1565-1646) Uit 'Natalitiae Noctis Responsoria', Antwerpen 1602: Hodie nobis caelorum Rex Hodie nobis de caelo Traditional Prieel der gheestelijke melodye, Antwerpen 1620 Het was een maget uytverkoren* Anoniem A los maitines era
Pedro Ruimonte (1565-1627) Uit 'Parnaso Español', Antwerpen 1614: Mal puede estar escondida (villancico) Pieter Phalesius (ca. 1510-1573), Antwerpen 1583 Passomezzo Anvers* Pedro Ruimonte Uit 'Parnaso Español', Antwerpen 1614: Amar y no padecer (villancico ) Francisco Guerrero Niño Dios de amor herido (canción madrigalesca) Pedro de Cristo (ca. 1545-1618) Es nacido (villancico) Anoniem / Luys Venegas de Henestrosa Mírala, cómo llora* Anoniem / Luys Venegas de Henestrosa Pavana con su glosa* Lope de Vega La Virgen con el niño Traditional Blyden Requiem, Antwerpen 1631 Maria tot haer kind* Traditional Anoniem liedblaadje vroege 17de eeuw Mane, sterren, nachtplaneten* Traditional Michael Praetorius (1571-1621) O herders laat uw bokskens en schaapkes*
Traditional Herders, hy is geboren* pauze
*arrangementen: Bart Vandewege
Navidad en Amberes Spaensche Kerst De geschiedenissen van de Lage Landen en Iberië zijn nauw met elkaar verstrengeld – niet het minst in de 16de en 17de eeuw, toen deze gebieden onder één kroon verenigd en door diepgewortelde handelsbelangen met elkaar verbonden waren. Vanuit die premisse werd ook het verkeer van kunstenaars tussen beide landen sterk bevorderd, en zo konden niet alleen de Frans-Vlaamse polyfonisten uitzwermen tot in het verre Zuiden, maar waren ook op Vlaamse bodem heel wat musici uit Spanje en Portugal te vinden. De kosmopolitische dynamiek was in het bijzonder tastbaar in Brugge en later in Antwerpen, waar zich de Iberische handelsnaties hadden gevestigd. Hun belangrijkste vertegenwoordigers slaagden erin zich perfect in het stedelijke en maatschappelijke weefsel te integreren; het hoeft nauwelijks betoog, dat zij in hun kielzog de cultuur en kunst van hun thuisland meebrachten en verweefden met wat er hen vanuit de Vlaamse straten tegemoet kwam gewaaid. Artistieke vaardigheden werden in deze kringen hoog ingeschat en met veel toewijding gecultiveerd; zo werden er vaak privé-concerten georganiseerd in de woningen van belangrijke kooplui, en de beste musici van de stad werden gevraagd om de kinderen des huizes in de muziek te onderrichten. De Portugese handelaar Gaspar Duarte, bijvoorbeeld, nam de uitgeweken Engelse virginalist John Bull (1562-1628), organist aan de Antwerpse kathedraal, onder de arm om de kinderen van het gezin te onderwijzen. Onder hen componiste Leonora Duarte, wier consortmuziek de invloed van de Engelse meester nauwelijks kan verhullen. Overigens was Bull niet de enige Engelse grootheid die zich in die tijd in Antwerpen had gevestigd: zijn goede vriend en componist Peter Philips (vanaf 1590 in Antwerpen) was hem daarin voorafgegaan. Deze families kwamen ook dagelijks in contact met het typische muziekrepertoire van hun nieuwe thuisland. En rond de eeuwwisseling was dat sterk religieus getint – naast politieke en economische belangen, waren de Zuidelijke Nederlanden en de Iberische landen immers ook in hun katholieke geloof én door hun inzet voor de Contrareformatie met elkaar verbonden. In de strijd tegen het protestantisme bleek het katholieke lied een efficiënt wapen: het was een vehikel voor de zelfbevestiging van de christelijke identiteit en de verspreiding van ideologische kernpunten, was dankzij de drukpers makkelijk te produceren en te verspreiden, eenvoudig te onthouden en te reproduceren, en - wanneer uitgevoerd in gezelschap - een kweekbodem voor een sterk gemeenschapsgevoel. De liederen
waren niet zozeer bedoeld voor uitvoering in liturgische context, maar om op bijeenkomsten van gelijkgezinden of in huiselijke kring gezongen te worden. Naast losse liedbladen werden in het begin van de 17de eeuw dan ook hele liedboeken uitgegeven met stichtelijke, instructieve teksten op eenvoudige, vaak bekende melodieën. De eerste aanzetten daartoe werden gegeven in Italië, Frankrijk en Duitsland, maar ook in Vlaanderen had het concept succes. De Jezuïeten publiceerden er in 1609 de verzameling ‘Prieel der gheestelijke melodye’ (gedrukt bij Petrus Soetaert, Brugge, gevolgd door 4 herdrukken!): thematisch geordende liederen op Franse, Latijnse of Nederlandse tekst, gedeeltelijk met muzieknotatie. Het zuiderse equivalent van dergelijke liederen was de villancico, die in Spanje en Portugal uitgroeide tot een van de belangrijkste muziekgenres van de renaissance en de barok. De term is afgeleid van het Spaanse verkleinwoord voor villano - 'boer' - en duikt voor het eerst op in de late 15de eeuw, als referentie naar een Spaanse, wereldlijke vorm van muziek en poëzie. De villancico was toen een flexibele vorm, bestaande uit diverse strofen (coplas) en een refrein (estribillo) - de grote structuur had een ABA-vorm en dito spanningsboog. Begin 16de eeuw zocht de villancico, als reactie op het relatief complexe canción (een liedgenre dat sterk beïnvloed was door de Frans-Vlaamse polyfonie), aansluiting bij de volkse, Italiaanse frottola. De villancico was in deze fase drie- of vierstemmig, met één geteksteerde stem, een homofone textuur en een syllabische tekstzetting. De liederen waren bedoeld voor een aristocratisch publiek en bezongen de hoofse liefde of de charmes van het landelijke leven. Daarnaast waren er feestliederen, satirische liederen en liederen voor Kerstmis. Vanaf het einde van de 15de en in de 16de eeuw werd de villancico meer gecultiveerd, met vooral amoureuze themata. Geleidelijk aan kreeg de villancico ook een meer uitgewerkte, polyfone stijl, waarbij alle stemmen tekstueel en muzikaal evenwaardig werden en homofone passages met imitatieve fragmenten werden afgewisseld. De melodieën lijken vaak eenvoudig, maar de composities als geheel zijn vrij gesofisticeerd, met uitwisseling van tekstuele en muzikale motieven tussen de verschillende stemmen. Dergelijke villancico’s zijn onder meer terug te vinden in het ‘Cancionero de Uppsala’: een gedrukte verzameling ‘Villancicos de diversos autores’ (Venetië, 1556), die vernoemd werd naar de latere vindplaats van de stemboekjes. Naast werken van Spaanse componisten als Encina,
'Aanbidding van de herders' (1480) van Hugo Van der Goes (1440-1482)
Cárceres, Morales en Flecha, omvat het liederen van Nicolas Gombert en een aantal anonieme composities. Inhoudelijk bezingen de werken de wereldlijke liefde, de Maagd Maria of het wonder van Kerstmis. Later in de 16de eeuw werd de villancico steeds meer een religieus genre - een reflectie van de toen steeds sterker wordende volksdevotie geïnspireerd door de Contrareformatie. Vaak ging het om contrafacten van profane werken, waarbij bestaande melodieën voorzien werden van een nieuwe tekst. Naast kerstvillancico's werden vooral de villancico's voor het feest van Corpus Christi, ter ere van Maria of andere heiligen populair. Een beroemde verzameling uit deze periode is die van Francisco Guerrero ‘Canciones y villanescas espirituales’ (Venice, 1589): zijn villancico’s worden gekenmerkt door een sterke contrastwerking, expressieve effecten, kleurrijke harmonie, dansachtige ritmiek en eenvoudige melodieën met volkse inslag. De invloed van Guerrero schemert door in het oeuvre van vele van zijn tijd- en landgenoten, en zelfs bij zijn Portugese vakbroeders – waaronder Pedro de Cristo, kapelmeester van het klooster Santa Cruz in Coimbra en auteur van een groot aantal composities die in het klooster, door de monniken, werden uitgevoerd: motetten, psalmen, responsoria voor de Goede Week en Kerstmis en andere liturgische werken, waaronder zelfs enkele ‘chansonetas’ en villancico’s in de volkstaal. Vanaf het begin van de 17de eeuw was de villancico in essentie een religieus genre, dat gebezigd werd in kathedralen, kloosters en kapellen ter vervanging van Latijnse responsoria tijdens de metten van Kerstmis en Driekoningen, bij Mariale feestdagen, processies en heiligenfeesten. Dergelijke vroegbarokke villancico’s werden voor uiteenlopende bezettingen gecomponeerd: puur vocaal - eenstemmig of meerstemmig - of begeleid door instrumenten (harp, orgel, viool, gitaar, hobo, trompet, chirimias en bajoncillos). Deze villancico’s circuleerden aan de diverse religieuze instellingen in talloze kopieën in manuscript. Een publicatie zoals Pedro Ruimonte’s ‘Parnaso español de madrigales y villancicos’ (Antwerpen, 1614; vier- tot zesstemmige liederen) was eerder uitzonderlijk. Ruimonte was kapelmeester van de kamermusici van de aartshertogen Albrecht en Isabella in Praag. Zijn bundel bevat villancico’s en madrigalen op Spaanse teksten: vakkundig gecomponeerde liederen, geschoeid op traditionele contrapuntische leest. De charmante villancico’s zijn bijzonder levendig en voorzien van aanstekelijke refreinen. Rond het begin van de 17de eeuw had de villancico het religieuze leven èn het muziekleven van Spanje volledig doordrongen: zowat alle Spaanse componisten uit die tijd hebben zich toegelegd op het genre - van lokale toondichters tot de zangmeesters van grote kathedralen en de topmusici van het koninklijke hof. De populariteit van de villancico was sommige puristen een doorn in het oog: niet iedereen was opgezet met het gebruik van de volkstaal - zelfs meerdere talen door elkaar -, met de vaak komi-
sche inhoud, de verwijzingen naar volksdansen of theatermuziek, kortom, met alles wat ertoe bijdroeg dat - zoals Pietro Cerone (Napels, 1613) het verwoordde - “Gods kerk in een theater of amusementshal wordt veranderd”. Nochtans was het niet de eerste keer dat in Spanje voor religieuze liederen uit een volks vaatje werd getapt: een veel ouder voorbeeld zijn de gezangen uit het laat-14de-eeuwse ‘Llibre Vermell’ van Montserrat. De pelgrims die er het legendarische klooster bezochten, hielden vaak nachtwakes in de kerk of bleven er overnachten bij gebrek aan een andere verblijfplaats. Om te vermijden dat hun dansen en gezangen de liturgische sfeer zouden verstoren, bood het schitterende ‘Llibre Vermell’ zogenaamde ‘Cants dels Romeus’: melodieën met volkse inslag of uit het traditionele repertoire, met nieuwe, religieuze teksten waarin essentiële punten van de christelijke geloofsleer werden behandeld. Bijzonder is dat de liederen zeer diverse muzikale invloeden verraden, van overal uit Europa: zij weerspiegelen de open geest, de eruditie en het kosmopolitisme van de monniken van Montserrat. Het instrumentale equivalent van dergelijke contrafacten zijn bewerkingen of arrangementen – in geval van bewerkingen voor gitaar, harp, luit en aanverwanten spreekt men ook wel van ‘intavolaties’: het meerstemmige origineel werd daarbij niet enkel voor een aangepaste bezetting herschreven, maar meteen ook opgetekend in een andere notatievorm, waarbij een combinatie van cijfers en letters de positie van de noten op de snaren verbeeldde. Een belangrijke 16de-eeuwse verzameling van intavolaties is de bundel ‘Libro de cifra nueva’ (Alcalá de Henares, 1557) van de in Sevilla geboren Luis Venegas de Henestrosa (ca. 1510-1570). Bedoeld als eerste volume in een reeks van zeven, bevat het een bijzondere en toentertijd nieuwe variant van de tabulatuurnotatie, voor werken die bedoeld waren voor klavier, vihuela, harp en mogelijk ook voor ensemble. De Henestrosa koos hiervoor composities uit bestaande collecties voor vihuela of luit, maar ook vocale modellen (onder meer van Josquin en Jacobus Clemens non Papa). De genres in de verzameling variëren van hymnen en gregoriaanse melodieën, over chansons, variaties, tientos en fantasia’s tot een veertigstemmige fuga! Doorheen dit spectrum van Nederlandse liederen, Spaanse villancico’s en instrumentale werken, slingert zich een ‘internationaal’, religieus repertoire in het Latijn: dat van het meerstemmige motet. Zeker in de 16de eeuw was het motet - meer nog dan de mis - het summum van de polyfonie, waarin tekst en muziek zo nauw mogelijk op elkaar betrokken werden en doorimitatie de structurele basis van het muzikale weefsel uitmaakte. De kunst van de polyfonisten uit de Lage Landen had Europa doordrongen, en als een lopend vuurtje de plaatselijke muziekproductie aangestoken. In Spanje waren de grootste renaissancecomponisten ongetwijfeld Cristóbal de Morales, Francisco Guerrero en Tomás Luis de Victoria. Die laatste schaar-
de zich met de zetting van ‘O Magnum Mysterium’, een motet voor de kersttijd, overigens in een niet onaardig rijtje van grootheden: ook Adriaan Willaert en Jacobus Clemens non Papa hebben deze tekst op muziek gezet. Daarmee wordt het succes van het gregoriaanse ‘Puer natus est’ in het polyfone oeuvre echter niet geëvenaard: deze melodie werd door een nog indrukwekkender plejade van topcomponisten – waaronder Antoine Brumel, Johannes Regis, Josquin des Prez, Jacobus Regnart en Orlandus Lassus – verklankt. Dat de muziek van deze polyfonisten veel indruk had gemaakt op componisten van het Iberische schiereiland, wordt nog maar eens bevestigd door de vaststelling dat de meesterlijke behandeling van de cantus firmus en de beheersing van canonische technieken door toondichters als Johannes Ockeghem en Josquin des Prez zelfs een eeuw na hun dood nog duidelijk doorschemert in het werk van gindse componisten. Het oeuvre van Duarte Lobo is in dat opzicht exemplarisch. Opgeleid aan de kathedraalschool van Evora door Manuel Mendes, maakte Lobo al op jonge leeftijd furore in Lissabon, waar hij bijna 50 jaar lang de post van kapelmeester aan de kathedraal zou bekleden. Zijn werken werden gepubliceerd in vier volumes met liturgische muziek: een toonbeeld van geleerd contrapunt, gekoppeld aan een verhoogde tekstexpressie. Enigszins verrassend is het, dat net in Antwerpen al dat moois van de persen is gerold: Lobo’s volledige corpus van overgeleverde werken is hier gedrukt, bij de Officina Plantiniana. Lobo's bundel ‘Opuscula: Natalitiae noctis responsoria’ uit 1602, was meteen de allereerste uitgave ooit van meerkorige werken door een Portugese componist. Het feit dat de acht stemmen van deze werken afzonderlijk werden gepubliceerd in stemboekjes, heeft de overlev(er)ingsgeschiedenis van deze muziek echter behoorlijk bezwaard: er is geen enkele volledige set bewaard gebleven... Precies via componisten als Duarte Lobo heeft de laatste bloei van de polyfonie van de Lage Landen zich op het Iberische Schiereiland voltrokken. Daar beleefde men vanaf het einde van de 16de eeuw een periode van artistieke hoogconjunctuur die zich in alle kunsttakken manifesteerde, met onder meer Lope de Vega - El Fénix de España - als literaire grootmeester. Op het moment dat hij zijn duizenden pagina’s vers en proza aan de schatkamer van de Spaanse barok toevoegde, was de zwanenzang van de Franco-Flamands al onherroepelijk ingezet.
Lope de Vega (1562-1635) La adoración de los Magos
De verering van de Koningen
Cancionero de Uppsala Un niño nos es nasçido
Er is ons een kind geboren
Reyes que venís por ellas, no busquéis estrellas ya; porque donde el Sol está no tienen luz las estrellas.
Koningen die komen voor sterren, zoek die toch niet meer; want daar waar de Zon is hebben de sterren geen licht.
Un niño nos es nasçido hijo nos es otorgado
Dios y hombre prometido
sobre divino humanado.
Er is ons een kind geboren een zoon is ons geschonken de beloofde God en mens goddelijk in mensengedaante.
No busquéis la estrella ahora; que su luz ha oscurecido este Sol recién nacido en esta Virgen Aurora.
Zoek nu toch geen sterren; want hun licht is dof geworden deze Zon onlangs geboren in deze Maagd Dageraad.
Niño porque en las gentes
nunca primero fue visto
en cuerpo y ánima mixto,
mostrando sus accidentes.
Een kind zoals dat tussen de mensen nooit eerder gezien werd, in lichaam en ziel vermengd dat zijn kwaliteiten toont.
Y no hallaréis luz en ellas. El Niño os alumbra ya. Porque donde el Sol está no tienen luz las estrellas.
En jullie zullen in hen geen licht vinden. Het Kind verlicht u reeds. Want daar waar de Zon is hebben de sterren geen licht.
Un niño que a los viviente s
oy comunica su ser
y comienza a padescer
sobre divino humanado.
Een kind dat aan de levenden vandaag zijn bestaan bekend maakt en het lijden op zich neemt, goddelijk in mensengedaante.
Gregoriaans Puer natus est
Een kind is geboren
Cancionero de Uppsala Dadme albricias hijos d'Eva
Puer natus est nobis, et filius datus est nobis: cuius imperium super humerum eius: et vocabitur nomen eius, magni consilii Angelus
Een kind is geboren voor ons, en een zoon is ons geschonken: Hem wordt de macht op de schouders gelegd: en Zijn naam zal zijn: afgezant van de Grote Raad.
Geef me geschenken, kinderen van Eva
Dadme albricias hijos d'Eva;
dí, ¿de qué dártelas han?
Que es nascido el nuevo Adán.
Geef me geschenken, kinderen van Eva; zeg me, welke moet ik geven? Want de nieuwe Adam is geboren.
¡Oh y de Dios y qué nueva,
oh y de Dios y qué nueva!
Dádmelas y haved placer,
pues esta noche es nascido
el Mexías prometido,
Dios y Hombre, de muger.
Oh en van God, wat een nieuws, oh en van God, wat een nieuws!
Y su nascer nos relieva
del peccado y de su afán,
pues nasció el nuevo Adán.
En Zijn geboorte verlost ons van de zonde en van ons smachten, want de nieuwe Adam is geboren.
Geef ze me en heb plezier, want deze nacht is geboren de beloofde Messias, God en Mens, uit een vrouw.
Francisco Guerrero A un niño llorando al hielo
Het kind huilend in de kou
A un niño llorando al hielo
van tres Reyes a adorar
Porque el niño puede dar
Reinos, vida, gloria y cielo.
Het Kind huilend in de kou gaan drie Koningen vereren want het Kind kan koninkrijken, leven, glorie en hemel schenken.
Nace con tanta bajeza
Aunque es poderoso Rey
Porque nos da ya por ley
Abatimento y pobreza.
Hij wordt zo klein geboren ofschoon Hij een machtig Koning is want Hij geeft ons rechtmatig nederigheid en armoede.
Por ello llorando al hielo
van tres Reyes a adorar
Porque el niño puede dar Reinos, vida, gloria y cielo.
Hem, huilend in de kou, gaan drie Koningen vereren want het Kind kan koninkrijken, leven, glorie en hemel schenken.
Alma, venid también vos
A adorar tan alto nombre
Veréis que este niño es hombre
Y mayorazgo de Dios.
Ziel, komt u er ook bij om zo een hoge naam te vereren U zal zien dat dit Kind mens is en de eerstgeborene zoon van God.
Y aunque pobre y pequeñuelo Le van Reyes a adorar
Porque el niño puede dar
Reinos, vida, gloria y cielo.
En ofschoon arm en klein, gaan Koningen Hem vereren want het Kind kan koninkrijken, leven, glorie en hemel schenken.
Peter Philips Hodie nobis de caelo
Vandaag daalt voor ons de ware vrede neer
Hodie nobis de caelo pax vera descendit: Hodie per totum mundum melliflui facti sunt caeli.
Hodie illuxit nobis dies redemptionis novae,
reparationis antiquae,
felicitatis aeternae.
Vandaag daalt voor ons de ware vrede neer: Vandaag regende over heel de wereld uit de hemelen niets dan zoetheid. Vandaag gloort ons de dag van een nieuwe verlossing, van aloud herstel, van eeuwig geluk.
Llibre vermell de Montserrat Stella Splendens in monte
Schitterende ster op de berg
Stella splendens in monte
Ut solis radium
Miraculis serrato Exaudi populum
Schitterende ster op de berg, als een zonnestraal met wonderlijke schittering.
Concurrunt universi
Gaudentes populi,
Divites et egeni,
Grandes et parvuli,
Van overal stromen mensen verheugd toe, rijken en armen, ouderen en jongeren,
Ipsum ingrediuntur
Ut Cernunt oculi
Et inde revertuntuntur Gratiis repleti.
En gaan naar Hem toe, om Hem met eigen ogen te aanschouwen, en ze keren terug vervuld met genade.
Llibre vermell de Montserrat Mariam Matrem
Moeder Maria
Mariam Matrem Virginem attolite,
Jesum Christum extolite Concorditer.
Bejubel Maagd Moeder Maria, bejubel als met één stem Jezus Christus,
Maria, saeculi asilum, defendenos.
Jesu, tutum refugium, exaudi nos.
Jam estis vos totaliter diffugium,
totum mundi confugium realiter.
Maria, vrijhaven van onze tijd, bescherm ons. Jezus, veilig toevluchtsoord, verhoor ons. Jullie zijn waarlijk een bolwerk, voorwaar een vluchthaven voor de hele wereld.
Jesu, suprema bonitas verissima.
Maria, dulcis pietas gratissima.
Amplissima conformiter sit caritas
ad nos quos pellit vanitas enormiter.
Jezus, hoogste en meest waarachtige goedheid. Maria, zoete en allerzaligste genade. Moge Uw genade evenzeer overvloedig zijn voor ons die wereldse ijdelheid ernstig in bekoring bracht.
Maria, facta saeculis salvatio.
Jesu, damnati hominis redemptio. Pugnare quem viriliter per famulis
percussis duris iaculis atrociter.
Maria, redding voor de eeuwigheid. Jezus, verlosser van de verdoemde mens. Dapper vochten ze voor hun dienaars, die wreed doorboord waren met harde slagan.
Lope de Vega De una Virgen hermosa
Over een prachtige Maagd
De una Virgen hermosa celos tiene el sol, porque vio en sus brazos otro sol mayor. Cuando del Oriente salió el sol dorado, y otro sol helado miró tan ardiente, quitó de la frente la corona bella, y a los pies de la estrella su lumbre adoró, porque vio en sus brazos otro sol mayor. «Hermosa María, dice el sol vencido, de vos ha nacido el sol que podía dar al mundo el día que ha deseado». Esto dijo humillado a María el sol, porque vio en sus brazos otro sol mayor.
De zon is jaloers op een prachtige Maagd, omdat hij in Haar armen een andere, grotere zon zag. Toen vanuit het Oosten de gouden zon oprees, en de andere ijzige zon Haar zo vurig zag, nam hij zijn prachtige kroon van zijn voorhoofd, en aan de voeten van de ster aanbad hij Haar vuur, omdat hij in Haar armen een andere, grotere zon zag. ‘Prachtige Maria,’ zegt de overwonnen zon, ‘Uit U is geboren de zon die aan de wereld de dag kon geven dat het gewenst heeft.’ Dit zei de zon vernederd aan Maria, omdat hij in haar armen een andere, grotere zon zag.
J.D.G. van Dokkum Engelkens door ‘t luchtruim zwevend Engelkens door ‘t luchtruim zwevend Zongen zo blij, zo wonderzacht Van de Heer van dood en leven Die er vrede op aarde bracht. Gloria in excelsis Deo Zongen zo blij zo wonderklare Van ‘t zoete kindeke, onze Heer En de herderkens die er waren Knielden bij de kribbe neer. Gloria in excelsis Deo.
Duarte Lobo Hodie nobis caelorum Rex
Vandaag is voor ons de koning der hemelen
Hodie nobis coelorum Rex
de Vírgine nasci dignatus est, ut hominem perditum
ad coelestia regna revocaret.
Gaudet exercitus Angelorum,
quía salus aeterna humano generi apparuit.
Vandaag achtte de Koning der hemelen Zich waardig om uit de Maagd voor ons geboren te worden, om de verloren mens naar het hemelse rijk terug te roepen. De hemelse scharen verheugen zich, omdat het eeuwig heil aan de mensheid verscheen.
Gloria in exelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto.
Eer aan God in de hoge en vrede op aarde aan de mensen van goede wil. Eer aan de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Prieel der gheestelijke melodye, Antwerpen 1620 Het was een maghet uytverkoren Het was een maghet uytverkoren, Daer Jesus af wou zijn gheboren: Dies ben ick vro. Ho, ho, ho, ho, Benedicamus Domino. Te Nasareth binnen die stede, Daer was een maeght suyver van sede: Dies ben ick vro… Daer quam een groot legaet van Gode, Want Gabriël die was den bode: Dies ben ick vro… “Maria weest ghegroet en blijde!” Maer Maria haer seer vermijde; Dies ben ick vro…
Duarte Lobo Hodie nobis de caelo
Hodie nobis de caelo pax vera descendit: Hodie per totum mundum melliflui facti sunt caeli.
Hodie illuxit nobis dies redemptionis novae,
reparationis antiquae,
felicitatis aeternae.
Vandaag daalt voor ons de ware vrede neer Vandaag daalt voor ons ware vrede neer: Vandaag regende over heel de wereld uit de hemelen niets dan zoetheid. Vandaag gloort ons de dag van een nieuwe verlossing, van aloud herstel, van eeuwig geluk.
Anoniem A los maitines era
A los maytines era
antes era del alva
que la Virgen parida
ella Virgo fincara.
Nueve meses avya
que la Virgen sagrada
A su fijo traya
en el seno ençerrada.
Des que fue allegada
la ora del esperança
parió sin dudança
al qu’el mundo fiçiera.
Het was tijdens de ochtendmetten Het was tijdens de ochtendmetten voor het ochtendgloren dat de Maagd onbevlekt ontvangen was. Het waren negen maanden dat de heilige Maagd Haar Zoon droeg in de schoot gesloten. Toen het uur van de hoop aangebroken was beviel Ze zonder twijfel van Hem die de wereld zou vormen.
Traditional Herders, hy is geboren Herders, hy is geboren in ‘t midden van den nacht, Die zolang van te voren de wereld heeft verwacht. Vrolijk, o herderkens, zongen ons d’engelkens, zongen met blijde stem: haast u naar Bethlehem. Wij arme, slechte liekens, gelijk de boeren zijn, Wekten ons gebuurkens en, in de maneschijn, Liepen met blij geschal naar dezen armen stal Daar ons de englenzang altemaal toe bedwang. Als wij daar zijn gekomen, ziet een klein kindeken, Leit op ‘t strooi nieuwgeboren, zoet als een lammeken; D’oogskens van stonden aan zag men vol tranen staan, ‘t weende uit druk en rouw in deze straffe kou. Ik nam mijn fluitje een ander die nam zijn moezeltje En dus fluiten en zongen voor ‘t zoete kindeken: Na na na kindje teer, sus sus en krijt niet meer, Doet uw klein oogskens toe: zij zijn van ‘t krijten moe. Ziet, wij schenken u samen een teer klein lammeken, Boter, melk en sane voor uw lief mondeken; Na na na kindje teer, sus sus en krijt niet meer, doet uw klein oogskens toe: zij zijn van ‘t krijten moe. ‘t Kindje begon te slapen, de moeder sprak ons aan: lieve herderkens samen, wilt zoetjes buitengaan? Jullie zij peis en vree dat brengt mijn kind u mee, want ‘t is uw God en Heer, komt morgen nog eens weer!
pauze
'De goede Herder' (16de eeuw): gravure van Gerard De Jode (1509-1591)
Tomás Luis de Victoria O magnum mysterium
O groot mysterie
O magnum mysterium
et admirabile sacramentum,
ut animalia viderent Dominum natum
jacentem in praesepio. O beata Virgo, cujus viscera meruerunt portare Dominum Jesum Christum. Alleluia.
O groot mysterie en wonderbaarlijk sacrament, dat dieren de pasgeboren Heer mochten aanschouwen liggend in een kribbe! O gezegende Maagd,wier schoot waardig was te dragen de Heer Jezus Christus. Halleluja.
Duarte Lobo O magnum mysterium O magnum mysterium
et admirabile sacramentum,
ut animalia viderent Dominum natum
jacentem in praesepio. O beata Virgo, cujus viscera meruerunt portare Dominum Jesum Christum. Ave Maria, gratia plena: Dominus tecum. Beata Virgo, cujus viscera meruerunt portare Dominum Jesum Christum.
O groot mysterie O groot mysterie en wonderbaarlijk sacrament dat dieren de pasgeboren Heer mochten aanschouwen liggend in een kribbe! O, gezegende Maagd,wier schoot waardig was te dragen Jezus Christus. Wees gegroet Maria, vol van genade: de Heer zij met U. Gezegende Maagd, Wier schoot waardig was te dragen Jezus Christus.
Pedro Ruimonte Mal puede estar escondida
Het kan slecht verborgen zijn
Mal puede estar escondida, Niño, nuestra buena suerte, Si al que os ha de dar la muerte Le venís a dar la vida.
Het geluk kan slecht verborgen zijn, kind, als U het leven komt brengen aan diegene die U de dood moet geven.
Ya de hoy más conocida, Niño, nuestra buena suerte, Si al que os ha de dar la muerte Le venís a dar la vida
Al vanaf vandaag is ons lot gekend, kind, als U het leven komt brengen aan diegene die U de dood moet geven.
Y vos, Virgen escogida, Causa de tan buena suerte, Toma en paciencia su muerte Pues no ha de dar la vida
En u, uitverkoren Maagd, oorzaak van zo’n groot geluk, onderga geduldig zijn dood want Hij heeft geen leven te geven.
Pedro Ruimonte Amar y no padecer
Beminnen en niet lijden
Amar y no padecer No puede ser.
Beminnen zonder lijden is onmogelijk.
Llorad, mi Niño y mi Dios, Que ya el hombre se consuela De que el frío que a él le hiela, Habéis de sufrirle vos. Concierto fue entre los dos Y cumplirle os le han de hacer, Que amar y no padecer No puede ser.
Huil, mijn Kind en mijn God, want reeds troost de mens zich dat de koude die hem bevriest, ook U zult moeten trotseren. Een overeenkomst was er tussen beide en die moet worden nageleefd, namelijk dat beminnen zonder lijden onmogelijk is.
Si de la gracia perdida Fue causa de la inobediencia, Tened, Niño Dios, paciencia Y baste el agua vertida, Que hasta que os cuesta la vida Siempre habéis de obedecer, Que amar y no padecer No puede ser.
Indien de verloren genade oorzaak was van ongehoorzaamheid, heb dan geduld, Kind Gods, en laat het vergoten water volstaan, zodat U, tot het U het leven kost steeds gehoorzaamt, dat beminnen zonder lijden onmogelijk is.
Francisco Guerrero Niño Dios de amor herido
Kind Gods van gekwetste liefde
Niño Dios de amor herido, tan presto os enamoráis,
que apenas habéis nacido,
cuando de amores lloráis.
Kind Gods van gekwetste liefde, zo snel wordt U verliefd, dat U amper geboren bent, wanneer U huilt over liefdes.
En esa mortal divisa, nos mostráis bien el amar,
pues siendo hijo de risa,
lo trocáis por el llorar.
In deze menselijke vorm, toont U ons goed het liefhebben, want zijnde zoon van de lach, ruilt U hem voor het huilen.
La risa nos á cabido,
el llorar vos lo aceptáis, y apenas avéis nasçido, quando d'amores lloráis. Pedro de Cristo Es nascido.
De lach is ons ten deel gevallen, het huilen aanvaardt U, en U bent amper geboren, wanneer U huilt over liefdes. Pedro de Cristo Hij is geboren.
Es nasçido, es nasçido Dinos quien?
El que Zacharias vido
nasçeria em Belem.
Hij is geboren, Hij is geboren Vertel ons wie? Hij van wie Zacharias voorzag dat Hij in Bethlehem zou geboren worden.
Las senhas del ninho Dios
son presepe i stablo
por enganhar al diablo i redemiros a vos.
De tekenen van het kind Gods zijn de kerststal en de kribbe om de duivel te misleiden en jullie allen te verlossen.
Sancto Dios i nasçio ia, i nasçe en nuestra pobreza
Si por darnos su riqueza i quanto nel çielo a.
Heilige God is reeds geboren, en Hij is geboren in onze armoede om ons Zijn rijkdom te geven en al wat in de Hemel is.
Lope de Vega La Virgen con el niño
De maagd en het kind
La Niña a quien dijo el Ángel que estaba de gracia llena, cuando de ser de Dios madre le trujo tan altas nuevas,
Het Meisje tegen wie de Engel zei dat ze vol gratie was, wanneer ze moeder van God zou worden bracht haar zo een groot nieuws,
ya le mira en un pesebre, llorando lágrimas tiernas, que obligándose a ser hombre también se obligó a sus penas.
ze bekijkt hem al in een kribbe, weke tranen wenend, omdat door zich te binden aan het mens zijn hij zich ook bond aan zijn smart.
¿Qué tenéis dulce Jesús?, le dice la Niña bella; ¿tan prestos sentís, mis ojos, el dolor de mi pobreza?
“Wat heeft U, zoete Jezus?”, zegt het mooie Meisje hem; “voelt U zo snel, mijn engel, de pijn van mijn armoede?”
Yo no tengo otros palacios en que recibiros pueda, sino mis brazos y pechos que os regalan y sustentan.
“Ik heb geen andere paleizen waarin ik u zou kunnen ontvangen, enkel mijn armen en borst die U schenken en ondersteunen.”
No puedo más, amor mío, porque si yo más pudiera, vos sabéis que vuestros cielos envidiarían mi riqueza.
“Ik kan niet meer, mijn geliefde, want indien ik meer zou kunnen, weet U dat Uw hemelen mijn rijkdom zouden benijden.”
El niño recién nacido no mueve la pura lengua, aunque es la sabiduría de su eterno Padre inmensa.
Het kind onlangs geboren bezit de pure taal niet, hoewel het de oneindige wijsheid is van zijn eeuwige Vader.
Mas revelándole al alma de la Virgen la respuesta, cubrió de sueño en sus brazos blandamente sus estrellas.
Terwijl aan de ziel van de Maagd het antwoord geopenbaard werd, bedekte ze zachtjes de sterren in haar armen met slaap.
Ella entonces desatando la voz regalada y tierna, así tuvo a su armonía la de los cielos suspensa.
Terwijl ze toen haar tedere stem, haar tedere geschenk, liet opklinken, kwam ze zo tot haar vervoerende harmonie van de hemelen.
Blyden Requiem, Antwerpen 1631 Maria tot haer kind
Anoniem liedblaadje uit de vroege 17de eeuw Mane, sterren, nachtplaneten
Waertoe toch maekt uw mondeken reyn, Mijn lief, zoo veel bedrijf? En waertoe uwe handekens kleyn Toch duymelen alzoo stijf Op het albaster van mijn borst? Zou het ook zijn, peys ik, van dorst?
Mane, sterren, nachtplaneten, Noyt en was u glans so claer, O wat hemelsche secreten Brengt gy in het openbaer! In het midden van uw smaelen Met een aengenaeme stem, Siet men eenen enghel daelen, Die ons noodt tot Bethleëm.
Maer of ‘t daerom ook ware gedaen, Gy weet wel dat een maegd, Hoe rijp, hoe rond haer boezemkens staen, Geen melk of spon en draegt. Hoe kan ik geven dan een burst Die nooit en wist van ‘s werelds lust? Nu dan, o liefste mondeken rood, Nu dan, o lipkens zoet, En doet niet meer alzulk een nood, Want ‘t is verloren moeit: ‘t Is al om niet wat dat gy rekt, ‘t Is al om niet wat dat gy trekt. Doch neen, mijn lieveken, neen, kom aen, Het was u maer geproefd, Neen, mondeken kom, wil u verzaên, Gy weet wat u behoeft. Gy weet het wel hoe alles gaet, Gy weet hoe ‘t met uw moeder staet. Gy weet dat zy is vrouw en maegd, Gy weet dat zy alleen Voor u twee volle boezems draegt, Gy weet dat anders geen, O groote God van dezen Al, Als kind u beter koestren zal.
‘s Hemels alderhoogsten coningh, Die het al te boven gaet, Die met d’Enghels hebt uw woningh, Hoe licht ghy hier soo versmaet! Hoe is uw’ ghesicht gheswollen! Hoe is ’t dat ghy sucht en beeft! Hoe siet men uw traenen rollen, Vreucht van wat op d’aerde leeft! Vorsten van de jodsche landen, Borgers van het Bethleëm, Herders der Jordaensche stranden, Hoort ghy niet die droeve stem? Hoort ghy niet Messias suchten? ‘t Is Messias die hier leyt, Hoort ghy niet vol onghenuchten, Hoe dat hy om hulpe schreyt? Isser niemand van hier boven? Isser niemand op het land? Enghels die Godt stadigh loven, Die altijdt in liefde brandt, Daelt hier neder allegader, Siet des hemels vreugt bedroeft, Siet het woordt van Godt den vader, Siet hoe dat hy troost behoeft. Mensch, aenschouwt hier dat groot wonder, Godt light machteloos en cranck, Die den blixem en den donder Stadigh heeft in sijn bedwanck; Die (met gheen ghewelt van wercken
Maer met sachte woorden cracht) Aerd en hemel kan verstercken, Weent om bijstandt in de nacht. Soete kindt, siet ons hier knielen Met een verootmoedight hert, Wilt ontfermen onze zielen Door uw lyden, door uw smert: Wilt ons hier beneden geven, O bedruckte Majesteyt, Dat wy met u namaels leven Boven in der eeuwicheyt.
Traditional O Herders laat uw bokskens en schaapkes O herders verlaet uw bokjes en schapen, De machtige Heer, die ‘t al heeft geschapen Is ons geboren, die al waert verloren. Te kribbe geleid in eene stal, O mensen, om Adams val. Hij wordt nu gevonden, in doekjes gewonden, de moeder en maged is één. De geest van den Heer aan ons scheen, spoedt dan herderkens, u op de been. Herderkens loopt, loopt, herderkens loopt, Zingt hem toe, ‘t kindeken teer, Sus, sus en schreit toch niet meer. Kom laat ons dan gaan, het kindje bezoeken, Der werelden Heer, gewonden in doeken Die thans onze kudden der wolven zal schudden, Die hier in die kleine kribbe leijt Zo heeft het ons d’engel gezeit. De herderkens zingen de lammekens springen En hemel en aard’ schept geneugd Zij zingen in God verheugd aan de mensen van vrede en deugd Kindeken slaapt, slaapt, kindeken slaapt Zingt hem toe, ‘t kindeken teer, Sus, sus en schreit toch niet meer. Maar eer wij nog gaan, al d’andren opwecken, En eer wij van hier naar Bethlehem trekken Wat zullen wij geven, ten welkom in ‘t leven In deze zoo lange, koude nacht, Zo dient hem een beddeken zacht Zoo ‘t schreien mocht willen wij zullen het stillen En troosten met spel en gezanck En fluiten een hele nacht lanck Zullen zingen met zoeten klanck. Zingen in vreugd, vreugd, zingen in vreugd, Zingt hem toe, ‘t kindeken teer, Sus, sus en schreit toch niet meer.
La Hispanoflamenca De term ‘pintura hispanoflamenca’ omschrijft de Vlaamse invloed op de 15de-eeuwse Spaanse schildersschool en was de modernste en meest verfijnde van zijn tijd. ‘Hispanoflamenca’ wordt ook gebruikt als benaming van een architectuurstijl uit diezelfde periode.
La Hispanoflamenca © Michal Novak
La Hispanoflamenca specialiseert zich in 16de-17de-eeuwse polyfonie uit de Lage Landen en het Iberisch schiereiland. Componisten uit het noorden die hun geluk zochten in het zuiden genieten daarbij speciale aandacht, alsook de Spanjaarden die net in de tegenovergestelde richting reisden. Door het vermengen van Spaanse, ‘warmere’ timbres met noordelijke ‘slankere’ stemtypes krijgt men een aparte toonkleur die volgens artistiek leider Bart Vandewege de kwaliteiten van een goede Rioja en een gerijpte Vlaamse jenever samenbrengt. La Hispanoflamenca was reeds meermaals te gast op het Festival van Vlaanderen Brussel, Antwerpen, Gent, Brugge, Kortrijk, Hasselt, Sint Truiden, Bozar, Europalia, Laus Polyphoniae, het Festival de Wallonie, het Festival Oude Muziek Utrecht, het Festival Musica Sacra te Maastricht, de Festivals te Aranjuez, Málaga, Burgos en Badajoz. Hun cd’s met o.m. de verloren gewaande lamentaties van Pedro Ruimonte, een Spaans componist die lange tijd werkzaam was aan het hof van Albrecht en Isabella te Brussel, werden door de internationale pers uitbundig geprezen. Met La Hispanoflamenca in grotere bezetting werden ondertussen ook een Bach-programma (olv. Gustav Leonhardt) en een Mozart-programma (olv. Monica Huggett) gecreëerd in samenwerking met het Orquesta Barroca De Sevilla. Een recente coproductie met dit orkest onder leiding van Enrico Onofri resulteerde in een concertreeks met werken van Pedro Rabassa (1683-1767), een zanger-componist werkzaam te Barcelona en Sevilla. Dit programma verscheen recent op cd.
Bart Vandewege muzikale leiding, bas en fluit Olalla Alemán, Magdalena Padilla, Lore Agusti, Kerlijne Van Nevel sopraan Gabriel Diaz contratenor Steve Dugardin contratenor, schaap Albert Riera, Reinhoud Van Mechelen tenor Antonio Trigueros tenor, recitant, fluit Luis Millán bariton Paul Mertens bas Manuel Vilas harp Felipe Sánchez vihuela, barokgitaar Pablo Zapico chitarrone, vihuela Jesús Fernández Baena theorbe Vega Montero violone Bart Naessens orgel Dani Espasa klavecimbel en draailier Bart De Cock doedelzak Hans Quaghebeur draailier
Bart Vandewege is actief als zanger, dirigent en componist. Hij profileert zich vooral in de wereld van de oude en de hedendaagse muziek. Hij zingt met het Collegium Vocale Gent (Philippe Herreweghe), het Amsterdam Baroque Choir (Ton Koopman), Huelgas Ensemble (Paul Van Nevel), Bach Collegium Japan (Masaaki Suzuki), Il Gardellino (Marcel Ponseele), Plus Ultra (Michael Noone), La Petite Bande (Sigiswald Kuijken), Concerto Köln, Il Giardino Armonico en Freiburger Barockorchester, met dirigenten als Gustav Leonhardt, René Jacobs, Thomas Hengelbrock, Robert King, Jos Van Immerseel, Alan Curtis, Roy Goodman, Christopher Hogwood, Peter Rundel, Skip Sempé, Peter Phillips en Marcus Creed. Als gastdirigent realiseerde Bart Vandewege diverse cd-opnames met vergeten composities van Fétis en Lemmens (VRK / Jan Van Mol, orgel), tot werk van de Amerikaanse componist Elliott Carter (Pamela Hunter, recitant / Stijn & Steven Kolacny, piano / VRK). In 2008 werd hij aangesteld als samensteller en artistiek leider van Vozes, het nieuwe koor van het ensemble Al Ayre Español olv. Eduardo López Banzo, waarmee hij recentelijk de Johannespassie van J.S. Bach uitvoerde in het Festspielhaus Baden-Baden en de Nicolaikirche te Leipzig. Hij was tot 2004 programmamaker bij Radio 3 / Klara (VRT Brussel) en is thans actief als artistiek supervisor bij opnames, zoals recentelijk bij première-opnamen van composities van Mauricio Kagel en Cristóbal Halffter. Als componist werkt hij meestal in functie van theater, film en dans, in opdracht van o.m. de Vlaamse Opera, de VRT, Les Ballets C De La B, Ars Animación (Film Animation Studio) en diverse theatergezelschappen in Europa. Er verschenen reeds verschillende cd’s met zijn composities.
Binnenkort in deSingel Freiburger Barockorchester & Collegium Vocale Gent olv. Marcus Creed Christina Landshamer sopraan Damien Guillon altus Thomas Hobbs tenor Peter Kooij bas J S Bach Brandenburgs Concerto nr 1 in F, BWV1046 Cantate ‘Nun komm der Heiden Heiland’, BWV62 J D Zelenka Messa dei Filii, ZWV20
vr 23 dec 2011 20 uur / blauwe zaal
inleiding Jens Van Durme 19.15 uur / blauwe foyer € 42, € 36, € 30 basis / € 36, € 30, € 26 -25/65+ / € 8 -19 jaar
architectuur theater dans muziek
WWW.DESINGEL.BE
T +32 (0)3 248 28 28 DESGUINLEI 25 / B-2018 ANTWERPEN
WORD FAN VAN DESINGEL OP FACEBOOK
deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor
mediasponsors
