PRD
La Cité Administrative de l’État en cartes & en question
GewOP
ZONES 6. 200 LEVIERS
Plannen voor het Rijks Administratief Centrum
45.2 243 Hefboomgebied cès
schéma directeur Streekplan
www.maprac.org
R es taurant e ett cuis ine s urrfa f ce au u soll 7.9 900 m≤ s urrffaace totale 93 Etude approfondie et suivi dans le temps du développement de ces zones par une AGENCE REGIONALE D’URBANISME Diepgaand en voortgezet onderzoek over de ontwikkeling van deze zones
) 2.0 081
anad ad ade de e
V Vesale
jard din n pechere Bloc Bl llo oc o gramme de base Vastleggen van een basisprogramma
m≤ s urfa face t
Evaluation de faisabilité économique du programme et de l’investissement public Evaluatie van de economische haalbaarheid van het programma en van de openbare investering
2 Architectuurprojet
PARTENARIAT PUBLIC-PRIVÉ ET/OU REVENTE PAR LOTS SUR BASE DU SCHÉMA DIRECTEUR PUBLIEK-PRIVÉ PARTNERSCHAP EN/OF HERVERKOOP PER KAVEL OP BASIS VAN HET STREEKPLAN
Salle polyv alente l
Parking A (jusque 2 01 (j 14) 4)
Gare
Parking B (jusq (j que 2 0 014))
SUIVI DANS LE TEMPS PAR UNE s ol AGENCE RÉGIONALE D’URBANISME m≤ DOORLOPENDE OPVOLGING DOOR EEN REGIONAAL s urff STEDENBOUWKUNDIG AGENTSCHAP
7900 13993
Bloc H Parking H (jusque (j sq e 2 0 014) 14)
kings st IB G E Régi 1750 17 1 75 5c0esexploités esxib ex plleo s par Cityparkin Cityparking ng n du AC Congrès Congrè o on negr gsrè rsèib s lle Pou ur le compt compte pAtte pt eccde deesla lsaibl A7 c50 Zgone d de ccng ble -D2ir50 5e0ctp places pl ace ac cces enstr é éservées ée à Cit Cityparking. tCyypark ty phar pa aark rnki ktin ng. ng Régiie Rég ed des es Bâti Bâti Bât tDiim ments m eencttsement elm ees iegr Dir ectement D ecctement Ré iren m e nt 1500 bonnés fixes, inacce avecc pas près et agen nts in égie g des p phyn y A parti ju usqu squ mieux mieux 2 00 00 8 égociation/ égociation/ jusq jusqu qu’aau m - 1 90 pour Comm. F rraançaise01 . 04 au pire 2 00 5 location au pire 2 00 - 40 4D00 0é 0japvoiur udrela r égie Vide a.p éj p. de Vide a.p. de Vide a.p p. de Aprju ssPq ’a rumm isieux 2Re00 jèus usqu’ u ’eaau mi 0s0te8 - 210 inoccupées, à disposition i0s1po p/os o0si s4itti t/io i0on o4n du pr op3ri1ét é/t0ai1rre e/.05 e. 31/0 0 1 /05 Z onau a0u5 x opér ationel aeudpi peire rter a2v0 00 (En négociation )
e
munauté F 8
e
Souvent perçue comme une coupure dans la ville, un chaînon manquant entre Haut et Bas de la Ville, la Cité Administrative est située en plein cœur de Bruxelles, entre le boulevard Pachéco, la colonne du Congrès, le Botanique et la rue Royale. 6 hectares de béton, une tour de 140 mètres. Un bel exemple de la manière dont les théories qui régissaient l’architecture privée ont été appliquées dans l’architecture publique. Le chantier, prévu pour quatre ans, débute en 1958 dans la foulée de l’Exposition Universelle. 1983 voit l’ouverture des portes de la Tour des Finances, dernier élément construit du site. 25 ans au total donc pour la construction de cet ensemble qui écrase sous son poids le quartier de la rue de Schaerbeek et son marché couvert Cluysenaar (situé sous la place des Panoramas) et mutilant de façon irréversible le boulevard Pachéco. Un bel exemple également du peu de cas fait du tissu urbain existant par les pouvoirs politiques à une époque où le cadre législatif n’imposait ni mesures de publicité ni concertations. Le projet d’installer là quelques 14.000 fonctionnaires fut abandonné. Mais 700 familles furent tout de même expropriées pour céder la place à des bureaux accueillant dans un premier temps 5.500 fonctionnaires auxquels viendront s’ajouter les 3.000 de la Tour des Finances, après 1983. La Cité Administrative devait incarner, par son échelle et sa modernité, l’efficacité de la fonction publique. Par un retour de l’histoire, la fédéralisation ayant mis un terme aux rêves de centralisation, les bâtiments sont aujourd’hui en partie vides, sans affectation. En 2003, l’Etat belge revendait la Cité Administrative à un groupe privé hollandais, Breevast S.A., qui avait déjà acquis la Tour des Finances un an plus tôt. En 2004, Breevast S.A. revendra la moitié de cette partie du site à Dexia et Immobel / C.I.B. (Compagnie immobilière de Belgique). Il s’agit par ailleurs d’une opération de «sale & rent back», l’Etat belge restant locataire du site, garantissant ainsi le promoteur de la rentabilité de l’opération effectuée1. Aucun cadre urbanistique n’a été préalablement établi quant au futur développement du site. Les fonctionnaires de la Communauté flamande ont déjà quitté les lieux. Ceux de la Communauté française s’apprêtent à vider les lieux pour octobre 2004, et ceux de l’Etat fédéral suivront d’ici janvier 2005. En 2005, l’ensemble de la Cité devrait être totalement vidé de ses occupants, aujourd’hui encore au nombre de 4.700. C’est également en 2005 que devrait démarrer la rénovation de la Tour des Finances. Le reste du site, classé zone d’intérêt régional2, fera quant à lui l’objet de procédures qui prendront plusieurs années avant d’aboutir. Pendant ce temps, les milliers de mètres carrés de la Cité seront vides pendant au moins 3 à 5 ans. Au final… procèdera-t-on à une rénovation ou à une nouvelle «démolition-reconstruction»? Tiendra-t-on compte des qualités actuelles du site? De son aspect patrimonial? Quel sort sera réservé aux espaces publics? Comment seront traités les aspects sociaux en jeu (logement, gentrification,…)? Rien n’est défini et aucun débat public préalable n’est prévu pour mener cette réflexion. La menace d’un démantèlement total et donc d’un nouveau chantier lourd et particulièrement long, se profile pour Bruxelles… Différentes initiatives émanant du monde associatif ont néanmoins émergé, pour attirer l’attention et engager la réflexion sur ce site hors du commun.
À la suite de ce débat, un week-end de réflexion ouvert à toute personne intéressée s’est déroulé dans le restaurant de la Cité Administrative les 19-20-21 mars 20044. Ce week-end avait pour ambition de générer un dynamisme d’action et de réflexion quant aux enjeux que ce site représente et de proposer des alternatives au cours actuel des évènements. Le projet fut baptisé MapRAC : Map en référence à la carte, résultat graphique synthétique ambitionné à l’origine du projet mais aussi en référence au projet barcelonais MAPAS5 ayant inspiré la méthodologie de travail du WE. RAC sont les initiales pour Rijks Administratief Centrum. Le WE a rassemblé plus ou moins 150 personnes concernées par le devenir de ce site en particulier et de la Ville en général, tant des architectes que des urbanistes, des sociologues, des historiens, des géographes, des artistes, autant gens de terrains que théoriciens, issus du milieu associatif ou académique, … Le WE s’est déroulé en deux phases, la première consacrée à l’état des lieux du site selon 5 axes/ateliers thématiques (architecture, procédure, mobilité, urbanisme, sociologie). La seconde s’est basée sur ces constats afin d’entamer la construction d’une série de visions alternatives du site d’une part à court et d’autre part à long terme. Durant ce WE, les questions suivantes ont entre autres été soulevées : La question de la mixité des fonctions : dans la mesure où le logement, les équipements et les bureaux ont des cycles de vie différents, la mixité des fonctions a l’avantage de préserver le site d’un abandon total et simultané tous les 20 ans. Sera-t-elle garantie dans les nouveaux projets? La question du patrimoine, et plus particulièrement du patrimoine moderniste auquel appartient la Cité : Faut-il préserver ce patrimoine ou, comme c’est la tendance actuellement, l’effacer et reconstruire ? La question de la mobilité, centrale dans la perspective du réaménagement de ce nœud où se superposent de nombreux axes de transports mais dont l’accessibilité n’est paradoxalement pas excellente. La question enfin d’une possible utilisation du site à court terme, des risques et conséquences possibles. Cette publication regroupe les synthèses des différents ateliers. Les informations contenues ici datent donc de mars 2004 et ont pu depuis évoluer, se préciser. La structure du journal reflète le week-end : la première partie regroupe les synthèses des ateliers « état des lieux » ( p.5>15), la seconde reprend les visions à court et long terme ( p.17>24 ). Il s’agit donc de la trace d’un travail collectif, finalisé par les différents responsables d’atelier et les graphistes engagés dans la réflexion depuis le début. Le site www.maprac.org vous permettra de compléter cette vision.
1 Voir détail de l’opération « sale en rent back » dans l’atelier procédure p. 5 2 Voir l’atelier procédure p.5 pour définition et détails 3 Quel avenir pour la Cité Administrative ? Débat organisé à l ‘initiative de Disturb et City Mine(d) – le 10/11/2003 dans salle polyvalente de la Cité Administrative - Participants au débat : Willem Draps Région Bxl – Secrétaire d’Etat à l’Aménagement du territoire - Henri Simons Ville de Bxl - Echevin de l’Urbanisme - François Thiry Rédacteur en chef A+ - Christian Lasserre Economiste ULB - Benoît Moritz Urbaniste, désigné pour la nouvelle étude du quartier européen, assistant ISACF - La Cambre - Gwenaël Breës Cinéma Nova - pleinOPENair - milieu associatif - Chantal Dassonville Communauté française - Architecte - Xaveer De Geyter Architecte - Thierry Decuypere Architecte - assistant ISACF - La Cambre Eric Corijn Sociologue - VUB - Marie Demanet Ville de Bruxelles - Délégation au Développement de la Ville – Breevast s.a. alors unique propriétaire du site ayant décliné l’invitation. 4 Organisé en collaboration par City Mine(d), diSturb, Bureau Vers plus de bien être, Gwenaël Breës. 5 Mapas : réflexions autour des enjeux liés à la construction du Forum 2004 de la culture à Barcelone. www.forumbcn2004.org 6 PleinOpenAir : Cité Administrative de l’Etat, du 09/08 au 04/09/2004, www.pleinopenair.org
Plusieurs projets concrets se nourrissent déjà des réflexions produites lors de ce WE pour se construire (entre autres le Festival PleinOPENair6 qui se concentrera sur la Cité Administrative avec la volonté d’expérimenter de nouveaux usages du site, en utilisant les différentes potentialités spatiales et en y impliquant les acteurs locaux (habitants, associations, …).
En novembre 2003, un débat sur l’avenir de la Cité Administrative3 en présence entre autres des responsables politiques a permis de faire le point sur la situation actuelle. Ce fût également l’occasion d’esquisser quelques visions quant au potentiel du lieu. D’autant que la perspective de le voir se vider pour plusieurs années, incite également à investiguer les possibilités d’une occupation temporaire.
FR NL
Het Rijks Administratief Centrum (RAC), gelegen in hartje Brussel tussen de Pachecolaan, de Congreskolom, de Kruidtuin en de Koningslaan, wordt vaak gezien als een breukvlak tussen de hoog- en de laagstad. 6 hectaren beton en een toren van 140 meter: een mooi voorbeeld van de manier waarop theorieën uit de privé-architectuur toegepast zijn op een overheidsgebouw. Een mooi voorbeeld ook van de manier waarop de publieke overheden met het stedelijk weefsel zijn omgesprongen gedurende de periode waarin de wetgeving in publiciteits- noch overlegmaatregelen voorziet. Tijdens de gekte van de wereldtentoonstelling Expo ’58 start de werf die normaal gezien vier jaar zou duren. Pas in 1984 opent het laatste gebouw op de site, de Financiëntoren, plechtig de deuren. Uiteindelijk gaan er 25 jaar over de volledige opbouw van het RAC. Intussen is de wijk rond de Schaarbeekstraat en de overdekte Cluysenaarsmarkt (onder de huidige Esplanade) onder het gewicht van de site verpletterd en de Pachecolaan op onomkeerbare manier verminkt. Het plan om 14 000 ambtenaren onder te brengen in het RAC wordt opgegeven. Maar hoedanook zijn 700 gezinnen onteigend om plaats te ruimen voor bureaus. In eerste instantie komen de staatsambtenaren met z’n 5 500. Na 1983 worden er nog eens 3 000 ondergebracht in de Financiëntoren. Door haar grootschaligheid en moderniteit moest het RAC de incarnatie zijn van de efficiëntie van de overheidsdiensten. Vandaag staan de gebouwen grotendeels leeg en hebben ze geen bestemming meer. Door een ommezwaai in de geschiedenis, de federalisering, is het ideaal van de centralisatie plots voorbijgestreefd. In 2003 verkoopt de Belgische Staat het RAC aan Breevast N.V., een Nederlandse privé-groep die een jaar eerder al de Financiëntoren overkocht. In 2004 wordt de helft daarvan weer doorverkocht aan Dexia en Immobel / C.I.B. (Compagnie immobilière de Belgique) door Breevast N.V. . Het gaat hier overigens om een « sale & rent back », waarbij de Belgische Staat huurder blijft van de site en zo ook de rentabiliteit van de operatie voor de bouwpromotor verzekert. Voor wat er in de toekomst met de site moet gebeuren, is op voorhand nooit enig stedenbouwkundig kader vastgelegd. De ambtenaren van de Vlaamse Gemeenschap hebben intussen de gebouwen al verlaten. Die van de Franse Gemeenschap maken zich op om in oktober 2004 te vertrekken. De federale staatsdiensten volgen uiteindelijk in januari 2005. In 2005 zouden dus alle 4 700 mensen die nu de site bevolken, weg moeten zijn. En in 2005 ook, zou de renovatie van de Financiëntoren moeten starten. De rest van de site is geklasseerd als Gebied van Gewestelijk Belang en zal het voorwerp zijn van een reeks procedures die meerdere jaren in beslag
zullen nemen vooraleer ze rond zijn. En ondertussen, voor minstens 3 tot 5 jaar, blijven de miljoenen vierkante meters van het RAC leeg en onbenut. Zal er uiteindelijk aangestuurd worden op een renovatie of, naar oude gewoonte, op een « afbraak-heropbouw » ? Zal er rekening gehouden worden met de kwaliteiten en de patrimoniale waarde van de site ? Welk lot is er weggelegd voor de openbare ruimten ? Hoe zal het sociale aspect (huisvesting, gentrificatie, …) aangepakt worden ? Voorlopig staat niets vast en is er geen enkel publiek debat voorzien waarin deze vragen ter discussie staan. Een totale ontmanteling van de site, en dus ook een zware, jaren durende werf, dreigt zich aan te kondigen voor Brussel… . Verschillende initiatieven van uiteenlopende organisaties zijn intussen ontstaan om de aandacht te trekken van het publiek en een constructief debat rond deze buitengewone site op gang te trekken. In november 2003 is dankzij een debat over de toekomst van het RAC , in aanwezigheid van o.a. de verantwoordelijke politici, de actuele situatie duidelijk uit de doeken gedaan en aan de kaak gesteld. Meteen werden al enkele mogelijke toekomstperspectieven geschetst. Gezien de leegstand binnenkort een vaststaand feit is, werd voor op korte termijn ook nagedacht over de mogelijkheden van een tijdelijke gebruik van het Centrum. Als vervolg op dit debat werd op 19, 20 en 21 maart 2004, in het restaurant van het RAC, een open weekend georganiseerd om met alle mogelijke geïnteresseerden na te denken over de site . De bedoeling van dit weekend was om een dynamiek op gang te brengen rond de belangen die op het spel staan voor het RAC en alternatieven voor de nabije toekomst uit te denken. Het project kreeg de naam MapRAC, waarbij ‘Map’ refereert aan een kaart, als grafische synthese, maar ook aan MAPAS , waaraan de werkmethode werd ontleend. ‘RAC’ zijn de initialen van het Rijks Administratief Centrum. Tijdens het weekend kwamen zo’n 150 mensen bij elkaar die de toekomst van deze site ter harte nemen, maar meer algemeen ook die van de stad als geheel. Er waren architecten, stedenbouwkundigen, sociologen, historici, geografen en kunstenaars, zowel mensen van op het terrein als theoretici, mensen uit het verenigingsleven en de academische wereld ….
Het weekend verliep in twee fases, waarbij in de eerste fase een inventaris van de site werd opgesteld aan de hand van 5 thema’s, behandeld in workshops (architectuur, procedures, mobiliteit, stedenbouw, sociologie). De tweede fase vertrok vanuit deze vaststellingen om visies op te bouwen, over de bestemming en het gebruik op korte en lange termijn. Tijdens dit weekend zijn o.a. de volgende vragen voorgelegd : de vraag naar de functievermenging. Omdat huisvesting, uitrusting en kantoorfunctie andere levenscycli met zich meebrengen, biedt het vermengen van functies het voordeel dat de site niet elke 20 jaar opnieuw leeg komt te staan. Zal dit gewaarborgd worden in de nieuwe projecten ? De patrimoniumkwestie, en meer bepaald die van het modernistisch patrimonium waarvan het RAC deel uitmaakt. Moet dit patrimonium beschermd worden, of moet het, zoals tegenwoordig vaak gebeurd, uitgewist en vervangen worden door iets nieuws ? De vraag van de mobiliteit : deze moet centraal staan bij de herinrichting van het RAC, de site is een kruispunt van verschillende, boven elkaar liggende vervoersassen, maar waarvan de toegankelijkheid paradoxaal genoeg te wensen overlaat. En tenslotte de vraag van een mogelijke bezetting van de site op korte termijn, van de risico’s ervan en de mogelijke gevolgen. Deze publicatie bundelt de samenvattingen van de debatten, gevoerd in elk van de 5 workshops. De inhoud dateert dus van maart 2004 en is intussen mogelijk al geëvolueerd. De structuur van de krant weerspiegelt het verloop van het weekend : deel 1 verzamelt de syntheses van de « inventaris »-ateliers ( p. 5>15 ), deel 2 herneemt de visies op lange en korte termijn ( p.17>24 ). Het gaat dus om de weerslag van een groepswerk, opgesteld door de atelierverantwoordelijken en de grafici die van het begin af deel uitmaakten van de denktank. Als aanvulling van wat er in deze publicatie staat, is er de website www.maprac.org met meer informatie. Op dit moment maken verschillende concrete projecten gebruik van de informatie die tijdens de workshops naar boven is gekomen, en worden ze op een zo pertinent mogelijke manier uitgewerkt (o.a. het festival PleinOPENair6 dat focust op het RAC ). Door te spelen met de verschillende ruimtelijke mogelijkheden en door de lokale actoren (buurtbewoners, buurtverenigingen, …) er actief bij te betrekken, worden nieuwe manieren uitgetest om de site te gebruiken.
1 De operatie “sale & rent back” wordt in detail beschreven in het atelier Procedures, p. 5 2 Definitie en details: zie atelier Procedures, p. 5 3 Welke toekomst voor het Rijks Administratief Centrum? Debat georganiseerd op initiatief van Disturb en City Mine(d) – op 10/11/2003 in de polyvalente zaal van het RAC – Deelnemers aan het debat: Willem Draps Brussels Gewest - Staatssecretaris belast met o.a. Ruimtelijke Ordening en Monumenten en Landschappen - Henri Simons Stad Brussel, Eerste Schepen belast met o.a. Stedenbouw en de bescherming van het Erfgoed - François Thiry Hoofdredacteur A+ - Christian Lasserre Econoom ULB - Benoît Moritz Stedenbouwkundige, aangesteld voor de nieuwe studie rond de Europese wijk, assistent ISACF-La Cambre - Gwenaël Breës Cinéma Nova - pleinOPENair - verenigingsleven - Chantal Dassonville Franse Gemeenschap - Architect - Xaveer De Geyter Architect - Thierry Decuypere Architect - assistent ISACF-La Cambre - Eric Corijn Socioloog - VUB - Marie Demanet vertegenwoordigster van de Afvaardiging voor de Ontwikkeling van de Vijfhoek – Breevast n.v., op dat ogenblik de enige eigenaar van de site is niet ingegaan op de uitnodiging. 4 Het initiatief werd genomen door City Mine(d), diSturb, Bureau Vers plus de bien être en Gwenaël Breës 5 Gezamelijk project van een groot aantal B arceloneze initiativen rond de kritiek op het Forum 2004. www.forumbcn2004.org 6 PleinOPENair: Rijks Administratief Centrum, van 9 augustus tot 4 september 2004, www.pleinopenair.org
1
2
3
4 3
4
Quartiers Wijken
Points de repères Aanknopingspunten
1
Saint-Josse Sint-Joost
1
Rogier
2
Sainte-Marie Sint-Maria
2
Cathédrale Sainte-Gudule Sint-Goedele Kathedraal
3
Liberté Vrijheidswijk
3
Colonne du Congrès Congreskolom
4
Bas-fonds Bas-fonds
4
Botanique Kruidtuin
5
Grand’Place Grote Markt
2
1
5
3
1ere PARTIE / 1ste DEEL
p.04
2de PARTIE / 2de DEEL
p.17
Procédure/Procedure // Socio // Archi // Urbanisme/Stedenbouw // Mobilité/mobiliteit
Long terme/Lang termijn // Court terme/Korte termijn
MapRAC organisé à l’initiative de / is een initiatieve van Disturb
[email protected] - www.disturb.be City Mine(d)
[email protected] - www.citymined.org - 02 779 59 00 Bureau Vers plus de bien être
[email protected] Gwenaël Breës
Un peu de tout à propos de la Cité / Een beetje van alles over het RAC En vrac/in willekeurige volgorde Demey Thierry, Bruxelles. Chronique d’une capitale en chantier, Tomes 1 et 2, Bruxelles, Paul Legrain, 1992 | Jaumain Serge (ed), Bruxelles et la jonction Nord Midi, Bruxelles, Archives de la Ville de Bruxelles, coll. Studia Bruxellae, 2004 | Van Maerten M., Verbeurgt, G. et Van der Herten B., Un tunnel sous Bruxelles. Les 50 ans de la jonction Nord-Midi, Bruxelles, Edition Racine, 2002 | Grisel Laurent, Les jardins de René Péchère, Bruxelles, Archives d’architecture moderne, 2002 | Bas Smet, Stedelijk-landschappelijke exploratie van de noord-zuidverbinding : een ontwerpvoorstel voor het rijksadministratief centrum in Brussel, Eindwerk aangeboden tot het behalen van het diploma van Burgelijk Ingenieur Architect, KUL, Promoteur Bruno De Meulder … Jacques Borzykowski, Vincent Cartuyvels, La Cité dans tous ses états, film, 30’, 2000, Arcadia /Centre Vidéo de Bruxelles / RTBF ...
www.maprac.org http://www.servicespatrimoniaux.be/interfpatrfr/Meubles/Bruxelles3/Bxl3_4etrim.htm : vente du mobilier Tour des Finances / Boedelverkoop van de Financiëntoren http://users.skynet.be/calomme/meyboom: à propos du Meyboom et du quartier des Bas-Fonds / Over de Meyboom en de wijk “Bas-Fonds” http://www.jaspers-eyers.be/: projet architectural pour la Tour des Finances / Architectuurproject voor de Financiëntoren www.disturb.be/admini/collage.html www.pleinopenair.org … Atelier Urbanisme Workshop J. Aron « Le tournant de l’urbanisme bruxellois «, éd. F. Jacqmotte, Bruxelles, 1978 | Bruxelles, Carrefour de l’Occident, Ministère des Travaux publics, Bruxelles, 1956 | M. Heyns et B. Demeulder Vacant city, 010 NAI Publishers, Rotterdam, 2000 Atelier Procédure Workshop Plan Régional d’affectation du sol, dispositions relatives à l’affectation du sol / Gewestelijk Bestemmingplan, Bepalingen betreffende de bodembestemming, Région de BruxellesCapitale, 2001 http://www.pras.irisnet.be/FR/Frame-menufr.htm http://www.prd.irisnet.be/ http://www.cirb.irisnet.be/ci/FR/Departements/Geomat/PagesTopo
Thanks to La Régie des Bâtiments de la Cité Administrative / Regie der Gebouwen van de RAC, F. Leers, R. Van Malderen, Mme/mvr. Vantongelen, L-A Hanse, Blow up (photo’s/foto’s), Mathias Salas (photo’s/foto’s) - Annelies, Antoine,
Benoît, BRAL, Chloé, Constant, David, Frédéric, Gwen, Harrisson, Helena, Interenvironnement, Laurence, Ludo, Marc, Marie-Eve, Mirjam, Pierre, Sandrine, Sofie, Thierry, Titanne, Vincent Les participants / de deelnemers: e.a./o.a. - en vrac/in willekeurige volgorde : Architectu(u)r(e) : Anne Ledroit, Marie Ledoux, Mélanie Tam, Ines Camacho, Shin Hagiwara, Eloïsa Astudillo, Jaohan Nilsen, Jan Moens, Kathleen Mertens, David Henquinet , Nicolas Iacobellis, Kris Devriendt / Socio : Mirjam Amar, Chloé Deligne, Mathieu Van Criekingen, Geert Leemans, Gerald Maes,Karel Deckers, Chantal Vanoeteren, Benedikte Zitouni, Anne-france Rihoux, Julien Celdran, Elisa Donders, Sofie Van Bruystegem, Kobbe Matthys, Virginie Schoëff, Jean Louis Struyf, Chantal Vanoeteren, Benoît Eugène, Manu Tête, Tamara Joukovsky, Bernard Mulliez, Nicolas Ekla, Anne Collet, Lise-Anne Hanse / Mobilit(é)(eit) : Fabrice Malburny, Ian Dykmans, Mathieu Guyaux, Laurence Creyf, Benjamin Goltzberg / Proc(é)(e)dure : Christian Frisque, Ann De Cannière, Michel Kutendakana, Sarah Duray, Nicolas Hemeleers, Benedetto Calcagno, Christophe Mercier, Kobe Matthys, Vincent Pierret, Nadine Abril / Urbanisme : liste perdue ! sorry ! lijst verloren !/ Court terme – korte termijn: Gwenaël Breës, Mélanie Tamm, Vincent Matyn, Julien Celdran, Virgine Schoëff, Jean Louis Struyf, Eloïsa Astudillo, Johan Nielsen, Michaël Bianchi, Manu Tête, Nicolas Hemeleers, Luis Miguel Pinto, Jan Zoubek, Nicolas Ekla, Mirjam Amar, Chantal Vanoeteren, Ines Camacho, Olivier Bonny, Mercedes Dekeyser, Vincent de Troy, Harrisson, Véronique Linard, Benoît Eugène, Irvic D’Olivier, Bernard Mulliez, David Jamar, Gérard Beckers, Nico Martens / Long terme – lange termijn: liste perdue ! sorry ! lijst verloren ! e.a./o.a. : Patron de l’hotel Astoria et sa fille, Karel Deckers, Annelies Vaneycken, Laurence Creyf, Jan verheyden, Didier Debaise, ...
Avec le soutien de / met de steun van Échevinat de l’urbanisme - Ville de Bruxelles Stedenambt van stedenbouw - Stad Brussel
E.R. / V.U.: Thibaut De Lestré, administrateur ASBL City Mine(d) VZW - rue des Chartreux 43 Kartuizerstraat - Bruxelles 1000 Brussel
2
3
1
ere
PARTIE
1
ste
DEEL
Responsable & animation / Verantwoordelijke & begeleiding Antoine Crahay (diSturb) Graphiste / Graficus Constant Mathieu
P5
La récente expérience de Tour et Taxis a montré les limites des procédures actuelles de gestion des sites majeurs de Bruxelles classés en « Zones d’Intérêt Régional ». L’atelier « procédure » s’est consacré à l’établissement d’un tableau critique des procédures (ZIR, zone levier, PPAS...) qui guident à l’heure actuelle sa reconversion. Une réflexion sur les perspectives de procédures alternatives s’est développée sur base de ce constat.
De recente ervaring met Turn &Taxis toonde de beperkingen van de huidige beheerprocedures voor grote Brusselse sites binnen «Gebieden van Gewestelijk Belang». In deze workshop werd een kritische beschrijving opgesteld van de procedures (GGB, Hefboomgebied, BBP, …) die aanleiding geven tot reconversie. Van daaruit werden alternatieven bekeken.
L’atelier a également dressé un bilan de la gestion publique de la Cité Administrative au travers d’une analyse des acteurs politiques/économiques/immobiliers concernés, leurs liens et leurs prises de position respectives.
De workshop bood eveneens de gelegenheid om een evaluatie te maken van het overheidbeheer van het RAC door een analyse van de betrokken actoren (politiek / economisch / immobiliën), hun onderlinge verhoudingen en hun respectievelijke posities.
Responsables / Verantwoordelijken Gwenaël Breës (Nova), David Jamar (Centre de Recherche Urbaine / ULB) & Myriam Stoffen (Cosmopolis / VUB) Animation / Begeleiding Myriam Stoffen Graphiste / Graficus Annelies Vaneycken (Trans-ID)
P8
L’atelier s’est concentré sur l’identification des fonctions déjà présentes dans l’environnement direct de la Cité, le repérage des usages (et donc des usagers) actuels du site et l’analyse du lien qu’il entretient avec les quartiers qui l’entourent et leurs habitants. La question, en arrière fond, est de déterminer à quelle échelle urbaine il serait pertinent de situer la réflexion sur un tel site.
In deze workshop werden de bestaande functies aanwezig in de onmiddellijke omgeving van het RAC geïdentificeerd, het huidige gebruik (en dus ook de gebruikers) van de site onderzocht, en een analyse gemaakt van de relatie van het RAC met de omliggende wijken en de buurtbewoners. Dit alles in het licht van de vraag op welke stedelijke schaal het pertinent is na te denken over dergelijke site.
Responsable et animation / Verantwoordelijke & begeleiding Thierry Decuypere (Bureau vers plus de bien-être/ assistant ISACF - La Cambre) Graphiste / Graficus Vinch (Delights)
Souhaitant éviter les jugements moraux sur le caractère « bon » ou « mauvais » de l’architecture de la Cité Administrative, l’atelier s’est concentré sur l’aspect spatial du site et sur les images et les potentialités qu’il évoque. Un travail de relevé des surfaces et volumes bâtis, l’arpentage des espaces publics, leur mise en comparaison avec des objets communs, la mise en exergue des points de tensions spatiales... D’autre part une analyse rapide de l’état des constructions a permis d’ouvrir des portes quant à des affectations à court et long terme.
P10
Zonder een oordeel te willen vellen over de architectuur van het RAC in termen van “goed” of “slecht”, werd in deze workshop enerzijds het fysieke en ruimtelijke aspect van de site bekeken, evenals de beelden en mogelijkheden die ze oproept; een werk van schetsen van oppervlakten en bebouwde volumes, opmeten van de publieke ruimte, vergelijken met publieke gebouwen en voorwerpen, op de voorgrond brengen van ruimtelijke spanningspunten. Anderzijds liet een analyse van de staat van de gebouwenconstructies toe concreet te discuteren over de bestemming van het RAC op korte en lange termijn.
Responsable & animation / Verantwoordelijke & begeleiding Benoît Moritz (assistant ISACF - La Cambre) Graphiste / Graficus Pierre Huyghebaert (Speculoos)
P12
L’objectif de l’atelier était de questionner les grandes options urbanistiques de la Cité Administrative à partir de l’examen des plans et courants de pensées des années’60. À travers l’examen des dispositifs urbanistiques (implantation, volumétrie, localisation des accès, organisation des fonctions), il s’est agi de comprendre le fonctionnement interne du complexe et de mesurer son intégration par rapport aux différentes échelles qui ont joué un rôle conditionnant dans sa conception.
Het doel van deze workshop was om de grote stedenbouwkundige mogelijkheden voor het RAC in vraag te stellen door de oorspronkelijke plannen en de ideologische keuzes uit de jaren ‘60 te bestuderen. Dit onderzoek van de stedenbouwkundige beslissingen (inplanting, volumetrie, lokalisatie van de ingangen, organisatie van de functies) gaf inzicht in het interne functioneren van het complex en in zijn integratie in de verschillende schalen die een rol speelden bij het conceptontwerp.
À un niveau plus local, l’atelier a également questionné la fonction et l’intégration de la Cité dans son contexte immédiat. La question s’est alors posée de mesurer l’opportunité de pratiquer des interventions de type structurelles sur le complexe existant.
Op lokaal niveau werd de functie en de integratie van het RAC in zijn omgeving in vraag gesteld. Hierdoor werden de effecten van structurele ingrepen op het bestaande complex ingeschat.
Responsables / Verantwoordelijken Yves Rouyet (diSturb) & Fred Dobruszkes (Institut de Gestion de l’Environnement et d’Aménagement du Territoire / ULB) Animation / Begeleiding Fred Dobruszkes Graphiste / Graficus Harrisson
P14
D’un point de vue «mobilité», la Cité Administrative est idéalement située : en position centrale, à proximité de deux stations de métro, d’une gare, de lignes de trams et de bus. Elle bénéficie en outre d’un vaste parking. Mais à y regarder de plus près, cette accessibilité n’est pas si excellente : longs parcours souterrains pour atteindre les métros et trains, les traversées du site à pied et à vélo sont difficiles, peu de liens physiques aisés entre le site et son environnement proche (le parc du Botanique par exemple) et quasiment absence de connexions est-ouest en transport en commun, pas de place pour le transport « ludique ».
Vanuit het standpunt van de «mobiliteit» is het RAC ideaal gesitueerd: centraal gelegen, vlakbij twee metrostations, een treinhalte, tram- en buslijnen en bovendien is er een grote parking. Van dichtbij bekeken is de toegankelijkheid niet zo ideaal: lange ondergrondse gangen om metro en trein te bereiken, de site te voet of met de fiets doorkruisen is moeilijk, er zijn weinig duidelijke fysieke verbindingen tussen de site en zijn onmiddellijke omgeving (het Kruidtuinpark bijvoorbeeld), de oost-west verbindingen met openbaar vervoer zijn zo goed als afwezig en er is geen plaats voor «recreatief transport».
La question se pose également de savoir si les pénétrantes autoroutières urbaines (boulevard Pachéco et Petite Ceinture) ainsi que le parking actuel sont souhaitables à terme. L’atelier s’est attaché à affiner le diagnostique des déplacements vers le site et à travers la Cité. Avec, à la clé, des premières propositions.
Bovendien is het nog maar de vraag of de stadsautosnelwegen (Pachecolaan, kleine ring) en de huidige parking wenselijk zijn op lange termijn? Het doel van deze workshop was het analyseren van de huidige mobiliteit in en rond de site te analyseren en eventueel een paar concrete voorstellen formuleren.
Comment et pourquoi les autorités publiques envisagent-elles la reconversion de la Cité Administrative ? Quel engrenage de procédure est mis en œuvre et dans quel but ? Qui sont les différents intervenants publics et privés et quels sont leurs rôles respectifs ?
Procédure actuelle… Huidige procedure
C’est à ces questions que l’atelier procédure s’est attelé 8 heures durant pour tenter d’apporter des réponses critiques et constructives.
Engrenage de procédures défensives Kluwen van defensieve procedures…
Premier constat : ------------------Si le site est en voie de transformation aujourd’hui c’est bien pour des raisons politiques plus qu’urbanistiques ou techniques. Symbole de la puissance de l’État, la Cité est, dans les années 60, le fer de lance de l’industrie Belge et d’une politique de prestige dans la représentation du pouvoir publique. À ce titre, il représente de par le gigantisme et le langage architectural utilisé une valeur historique, patrimoniale et politique en tant que reflet de la société et de l’État centralisateur.
Projets? Projecten?
OOPU
Participation -ie? Débat public? Publiek debat ?
OOPS
Recherche de qualité? Streven naar kwaliteit?
Enquête publique Openbaar onderzoek
Programme minimum ZIR fixé sans étude urbanistique du site Minimumprogramma GGB vastgelegd zonder stedenbouwkundige studie
La vente à la sauvette du site interpelle sur la perte de consistance de l’État Belge qui n’a pu être remplacé à Bruxelles que par une entité régionale exsangue et incapable de faire face à ses responsabilités dès lors que des enjeux urbanistiques importants se présentent, laissant de ce fait une place démesurée à la promotion immobilière privée.
PRAS
Diminue de moitié la proportion minimale de logement sur le site Minimum-aandeel voor huisvesting op de site gehalveerd
220.000m2 transformés sur simple permis… sans étude d’incidences, sans vision d’ensemble 220.000m2 Verbouwing waarvoor slechts eenvoudige vergunning vereist is … zonder effectenstudie, zonder visie
Rétroactes : -------------Fin 2002 la Régie des bâtiments à la demande du Ministre Daems met en vente la Tour des Finances, suivie quelques mois plus tard par le reste du site. Le prétexte est double : 1. La nécessité de rénover les bâtiments. Mais depuis quand une rénovation implique-t-elle la revente d’un bien ? La raison principale est de renflouer (temporairement…) les caisses de l’État à la veille d’une échéance électorale. Déjà contestable, ce principe l’est encore plus lorsque l’on sait que
Périmètre exclu la tour Toren buiten perimeter
ZIR
VENTE DU SITE SANS PLAN ET SANS PROGRAMME !!!
ZONES LEVIERS Hefboomgebied
arrété du gouvernement
schéma directeur Richtlijnschema
Absence de débat, de concertation, de participation de tous les acteurs et d’une concertation à ce stade crucial. Le Secrétaire d’État décide seul de la programmation et des contraintes de développement du PPAS… (cf. mauvais exemple de T&T) Totale afwezigheid van debat, overleg, participatie van de betrokkenen in dit cruciale stadium. De staatssecretaris beslist alleen over de programmatie en de ontwikkelingsvereisten van het BBP… (cf. ongelukkig voorbeeld van T&T)
PPAS
Plan réglementaire figé -> gestion du temps suivi et évolution du projet Star reglementair plan -> opvolging van de evolutie van het project
2. Le démantèlement progressif des services de l’État lié à la régionalisation de certaines compétences Pourquoi ne pas conserver les services régionalisés dans les bâtiments existants ? En effet, suite à la vente, chacune des entités fédérées et chacun des ministères fédéraux présents jusqu’alors dans la Cité ont du se relocaliser dans de nouveaux bâtiments avec des fortunes diverses sur le plan architectural (ex : Communauté française dans l’immeuble Lavallée place Sainctelette ou le ministère des finances dans le North Galaxy au quartier nord…).
«Cadre sans peinture» en l’absence de projet d’urbanisme préalable «Lege Doos» want geen vooropgesteld stedenbouwkundig project
Enquête publique Openbaar onderzoek
étude d’incidences
Aucune maîtrise publique Geen openbare zeggenschap
Outil intéressant mais sur une voie de garage, jamais défini et jamais utilisé Interessant instrument maar op zijspoor gezet, is nooit gedefinieerd of gebruikt…
Première consultation publique sur le projet trop tardive Eerste - maar zeer laattijdige -raadpleging van het publiek over het project
BBP
Effectenstudie
------------------------
-
Aucune ambition de projet Geen ambitie voor het project
projet architectural
Absence de recherche de qualité, absence de concours Geen kwaliteits-onderzoek, geen wedstrijd
Acteurs…
Architectuurprojet
MIDDENVELD
Habitants Bewoners
Associations et collectifs Verenigingen en collectieven
Bureaux d’étude STUDIEBUREAU’S
Jaspers
Altiplan Comité de quartier
Cooparch
Wijkcomités
pouvoirs publics PUBLIEKE PARTNERS
Ministre (-er) president
Echevin de l’urbanisme Schepen van Stedenbouw
Promoteurs PROMOTOREN
Breevast
Immobel Dexia
---
Ministre Fédéral en charge de la Régie foncière Federaal Minister belast met het Grondbeleid
------------------------------
SOciété civile
--------
Cette vente est au cœur de l’analyse critique réalisée au cours de l’atelier car elle intervient alors qu’aucun projet n’existe sur le site. La Région et la commune de BruxellesVille, qui devront établir les plans de réaménagement, vont donc se trouver, comme c’est le cas à Tour et Taxis, dans un rôle de gendarme imposant des contraintes à un propriétaire privé.
Secrétaire d’État à l’Urbanisme Staatssecretaris voor Stedenbouw
Périmètre atteint par le syndrome du balcon Eigenaardige perimeter, aangetast door het « balkonsyndroom »
GCB
VERKOOP VAN DE SITE ZONDER PLAN OF PROGRAMMA !!!
Gouvernementeel Besluit
- et d’autre part, le prix de vente du reste du site est ridiculement bas en raison de l’incertitude de son avenir urbanistique.
Parlement régional Regionaal Parlement
PRD Porte sur l’ensemble du plan… impossible de tout analyser Gaat over heel het plan… onmogelijk om alles te analyseren
GBP
Absence d’étude de programme (étude «secrète» d’Altiplan pour le cabinet Draps) Geen programmastudie (« geheime » studie van Altiplan voor het kabinet Draps…)
- d’une part la Cité sera relouée par… l’État fédéral, qui soustraite ainsi la rénovation, perdant au passage tout pouvoir sur la gestion architecturale et urbanistique du projet et paiera dorénavant un loyer au propriétaire privé qui en quelques années engrangera un bénéfice substantiel (cette pratique a d’ailleurs été dénoncée par la cour des comptes) ;
Plan d’intention laissé sans suite... Intentieverklaringen waaraan geen gevolg wordt gegeven …
Lexique du jargon des urbanistes : Lexicon van urbanistenjargon: OOPU
Ordonnance Organique de la Planification et de l’Urbanisme = texte légal de base en matière d’urbanisme
OOPS Organieke ordonnantie houdende Organisatie van de Planning en de Stedenbouw
PRAS
Plan Régional d’Affectation du Sol = plan réglementaire qui fixe les affectations autorisées sur toute la Région
GBP
Gewestelijk Bestemmingplan = Plan met reglementering dat de bestemmingen vastlegt in het heele Gewest
PRD Plan Régional de Développement = Plan qui donne les
orientations pour le développement de la Région. Ce plan porte sur toutes les compétences de la Région et n’est qu’indicatif, sauf pour les pouvoirs publics qui doivent inscrire leur action dans ce cadre
GewOP Gewestelijk Ontwikkelingsplan = Dit oriëntatie paln be-
helst alle gewestmateries en heeft enkel indicatieve waarde, behalve voor de overheden die hun acties in dit kader moeten inschrijven
Zones Leviers = Zones prévues dans le PRD dont le développement est jugé important au niveau régional
Hefboomgebieden
= In het GEWOP voorziene zones waarvan de toekomstige ontwikkeling belangrijk geacht wordt voor het Gewest
PPAS Plan Particulier d’Affectation du Sol = Plan réglementaire
d’urbanisme établi par les communes et qui peut préciser les règles du PRAS sur un territoire restreint
BBP Bijzondere Bestemmingsplan = Reglementair steden-
bouwkundig plan opgesteld door gemeenten dat regelgeving
- - preciseert van het GBP op een beperkt territorium ----------------------
4
5
Hoe en waarom voorziet de overheid de reconversie van het Rijks Administratief Centrum (RAC)? Welk raderwerk van procedures komt daarbij kijken en ten dienste waarvan? Welke overheids- en privé-actoren zijn hierbij betrokken en welke rol hebben ze te spelen?
private eigenaar die op enkele jaren tijd een substantiële winst zal opstrijken (deze praktijken zijn trouwens aan de kaak gesteld door het Rekenhof); - en anderzijds is de verkoopprijs van het resterende deel van de site belachelijk laag wegens haar stedenbouwkundig onzekere toekomst.
Op deze vragen is zo’n slordige 8 uur getobd in het atelier « Procedures », in een poging kritische en constructieve antwoorden te formuleren.
2. De voortschrijdende afbrokkeling van de staatsdiensten, gekoppeld aan de overheveling van bepaalde bevoegdheden naar de regio’s. Waarom zouden de geregionaliseerde diensten niet in de bestaande gebouwen terecht kunnen? Inderdaad, door de verkoop heeft elk van de gefedereerde entiteiten en de federale ministeries die tot nu toe in het RAC zaten, een nieuw onderkomen moeten zoeken in andere gebouwen met uiteenlopende architecturale waarde (vb: Franse Gemeenschap in het Lavallée-gebouw aan de Sainctelettesquare en het Ministerie van Financiën in de North Galaxy in de Noordwijk...)
Eerste vaststelling : ---------------------Als de site gedurende de komende maanden getransformeerd zal worden, dan is dat eerder om politieke redenen dan om stedenbouwkundige of technische. Als symbool voor de macht van de Staat fungeerde het RAC in de jaren ‘60 als speerpunt voor de Belgische industrie en prestigepolitiek in de representatie van het openbaar gezag. In dit opzicht vertegenwoordigt het RAC een historische, patrimoniale en politieke waarde door het gigantisme en de gebruikte architecturale taal en is het een weerspiegeling van de toenmalige maatschappij en het centrale staatsgezag. De overhaaste verkoop illustreert het verlies van samenhang van de Belgische Staat die in Brussel slechts vervangen kon worden door een wat futloze regionale pendant, niet in staat haar verantwoordelijkheid op te nemen wanneer belangrijke stedebouwkundige kwesties zich aandienen. Deze worden liever overgelaten aan private bouwpromotoren die zo alle speelruimte krijgen.
Doordat de verkoop van het gebouw de toekomst van het RAC in belangrijke mate beïnvloedt, hoewel er geen project bestaat voor de site, staat deze verkoop centraal in de kritische analyse die tijdens het atelier werd gemaakt. Het Gewest en de gemeente (stad Brussel), die de herbestemmingsplannen moeten opstellen, zullen zich net zoals bij Thurn & Taxis de rol van politieagent moeten aanmeten en zich gedwongen zien verplichtingen op te leggen aan een privé-eigenaar.
Achtergrond: --------------Eind 2002 stelt de regie der gebouwen, op vraag van Minister Daems, de Financiëntoren te koop. Enkele maanden later volgt ook de rest van de site. Dubbel voorwendsel: 1. De noodzaak om de gebouwen te renoveren. Maar sinds wanneer moet een gebouw eerst worden verkocht voor het wordt gerenoveerd? De belangrijkste reden voor de verkoop is het tekort in de staatskas (tijdelijk...) op te vullen aan de vooravond van de nieuwe verkiezingen. Op zich is dit al een aanvechtbare praktijk, maar ze wordt het eens te meer als we weten dat - enerzijds de Financiëntoren opnieuw gehuurd zal worden door... de Federale Overheid, die op die manier de renovatie uitbesteedt maar meteen ook alle zeggenschap verliest over het architecturale en stedenbouwkundige aspect van het project. Bovendien betaalt de staat voortaan huurgeld aan een
Procédure proposée… VOORGESTELDE PROCEDURE
Enquête publique Openbaar onderzoek
OOPU OOPS
PRAS
PRD GewOP
GBP
ZONES LEVIERS
Hefboomgebied
GCB
arrété du gouvernement
schéma directeur Richtlijnschema
basé sur le schéma directeur
= traduction réglementaire du schéma directeur = regelementaire vertaling van het richtlijnschema
Enquête publique Openbaar onderzoek
Gouvernementeel Besluit gebaseerd op het streekpaln
PPAS BBP
étude d’incidences Effectenstudie
concours d’architecture Enquête publique Openbaar onderzoek
Exposition et débats autour des trois projets lauréats Tentoonstelling en debatten rond de drie laureaatprojecten
Architectuurwedstrijd
projet architectural Architectuurproject
PARTENARIAT PUBLIC-PRIVÉ ET/OU REVENTE PAR LOTS SUR BASE DU SCHÉMA DIRECTEUR PUBLIEK-PRIVÉ PARTNERSCHAP EN/OF HERVERKOOP PER KAVEL OP BASIS VAN HET RICHTLIJNSCHEMA
Marché de définition pour affiner le programme de base et le traduire en plan
Overheidsopdracht
om het basisprogramma te verfijnen en te vertalen naar een plan
Etude approfondie et suivi dans le temps du développement de ces zones par une AGENCE REGIONALE D’URBANISME Diepgaand en voortgezet onderzoek over de ontwikkeling van deze zones door een REGIONAAL STEDENBOUWKUNDIGAGENTSCHAP
Révision du périmètre pour englober les quartiers voisins et la Jonction Herziening van de perimeter om de omliggende wijken en de N-Z Verbinding erin op te nemen Large concertation : acteurs institutionnels économiques et société civile Breed overleg: institutionele en economische spelers en middenveld
Définition d’un programme de base Vastleggen van een basisprogramma
Evaluation de faisabilité économique du programme et de l’investissement public destiné à le réaliser Evaluatie van de economische haalbaarheid van het programma en van de openbare investering
SUIVI DANS LE TEMPS PAR UNE AGENCE RÉGIONALE D’URBANISME DOORLOPENDE OPVOLGING DOOR EEN REGIONAAL STEDENBOUWKUNDIG AGENTSCHAP
.....-----------
MAÎTRISE PUBLIQUE DU FONCIER PUBLIEK MEDEZEGGENSCHAP IN HET GRONDBELEID
ZIR
...... ...
Inclure la tour dans le périmètre De toren opnemen binnen de perimeter
Un engrenage de procédures juridiques sans vision de projet : ------------------------------------------------------------------------Un périmètre de ZIR taillé sur mesure : Outre la perte du foncier, les procédures de planifications actuelles ne permettent pas de parvenir à un véritable projet pour des sites tels que la Cité Administrative. Celle-ci est classée en Zone d’Intérêt Régional (ZIR) par le Plan Régional d’Affectation du Sol (PRAS) qui défini en quelques phrases des principes de programme ou d’aménagement : recréer des liaisons entre le haut et le bas, prévoir 35% de logements... Curieusement, la Tour des Finances est exclue du périmètre de la ZIR. Cela implique notamment que les 35% de logement ne portent en réalité que sur la moitié des surfaces construites. Autre conséquence : la tour est exclue de l’étude urbanistique prévue pour le reste du site. Elle va donc être prochainement transformée sur base d’un simple permis d’urbanisme sans aucune vision d’ensemble… Le projet, qui porte tout de même sur 220.000m2, ne sera même pas soumis à étude d’incidences car le parlement régional a fait modifier sur mesure une ordonnance pour qu’il y échappe. Un arrêté du gouvernement pris sans étude et sans débat public: Pour le reste du site qui est repris en ZIR les choses ne s’annoncent pas forcément d’une meilleure manière : La procédure prévoit que le gouvernement régional prenne un arrêté afin de définir un programme et des contraintes pour son réaménagement. Problème : à cette étape primordiale du projet, aucune étude et aucun débat public n’est prévu. Or dans un projet d’urbanisme, il est capital de prévoir une large concertation au stade de la programmation pour éviter de se retrouver bloqué par la suite (voir l’exemple malheureux de Tour et Taxis). Cet arrêté sert ensuite de base à l’élaboration d’un Plan Particulier d’Affecation du Sol (PPAS) réalisé par la commune qui a l’obligation de s’y conformer. C’est seulement une fois ce document finalisé que le public est informé et peut réagir via une enquête publique et il est alors trop tard pour remettre en question des éléments de l’arrêté. En outre, un PPAS est un plan réglementaire figé qui ne permet pas une recherche active de qualité. Proposition d’alternative: un projet encadré par une agence régionale d’urbanisme, basé sur un schéma directeur et développé en partenariat public-privé.
La proposition d’alternative qui a été développée au cours de l’atelier est la suivante: Créer une structure régionale pro-active qui permettre d’encadrer et de suivre le développement du projet. Cette structure (Agence Régionale d’Urbanisme) organise une large concertation avec tous les acteurs institutionnels, de la société civile et du monde économique. L’objectif de cette concertation est d’établir un programme de base. Celui-ci est ensuite affiné et mis en perspective dans le cadre d’un « Marché de définition » tel que cela se pratique en France notamment. Le principe est de faire travailler en parallèle trois ou quatre bureaux d’étude pendant environ 6 à 9 mois pour permettre d’envisager un maximum de possibilités. Les projets ainsi développés sont ensuite exposés afin de permettre un large débat public. Le projet lauréat est alors traduit en schéma directeur et va guider le réaménagement du site. Ce schéma constitue véritablement le « projet », la vision d’avenir du site. On peut à ce moment reprendre la procédure décrite ci-dessus pour les ZIR sur de bonnes bases. Un autre élément important pour garantir le bon développement du projet est la création d’un partenariat public-privé, au travers d’une société mixte, pour éviter les conflits stériles. Idéalement dans ce type de partenariat, le pouvoir public apporte le terrain et le partenaire privé des capitaux pour développer le projet. Dans le cas de la Cité Administrative, la revente du bien avant qu’un partenariat n’ai pu être établi est bien entendu problématique car cela suppose que le pouvoir public investisse s’il veut prendre part activement au développement du projet. Cela n’est toutefois pas impossible si l’on envisage par exemple que certaines institutions européennes s’installent à terme sur le site.
------
Een kluwen van juridische procedures maar geen visie op het project: ---------------------------------------------------------------------------De omtrek van het GGB op maat gesneden: Naast het verlies van gronden, laten de huidige planningsprocedures niet toe tot een echt project te komen voor sites als het RAC. In het Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP) is de site geklasseerd als Gebied van Gewestelijk Belang (GGB). In enkele zinnen bepaalt het GBP de programma- en ontwikkelingsprincipes: reconstructie van de verbindingen tussen de hoog- en de laagstad, 35% huisvesting voorzien... Vreemd genoeg valt de Financiëntoren buiten de omtrek van het GGB. Dat wil zeggen dat de 35% voorzien voor huisvesting slechts op de helft van de bebouwde oppervlakte slaat. Een ander gevolg is dat de toren niet opgenomen wordt in de stedenbouwkundige studie die is voorzien voor de rest van de site. Binnenkort zal die toren dus verbouwd kunnen worden op eenvoudige aanvraag van een bouwvergunning, zonder rekening te moeten houden met de rest van de site en dus zonder globale visie... Het project, dat toch 220 000 m2 beslaat, zal niet eens het voorwerp zijn van een effectenstudie. De Gewestraad heeft namelijk een ordonnantie aangepast speciaal om aan dergelijke studie te ontsnappen. Een gouvernementeel besluit, genomen zonder onderzoek en zonder puliek debat : Voor de rest van de site, die binnen het GGB valt, staan de zaken er niet noodzakelijk beter voor: De procedure voorziet dat de gewestelijke overheid een besluit neemt dat het programma definieert en de verplichtende regels voor de aanpassingswerken vastlegt. Probleem: in dit primordiaal stadium van het project is geen enkele studie of publiek debat voorzien, terwijl het in een stedenbouwkundig project van het allergrootste belang is een breed overleg te voeren in de programmatiefase, om te vermijden dat de plannen nadien worden geblokkeerd (cf. het ongelukkige voorbeeld van Thurn & Taxis) Dit besluit dient nadien als basis voor de uitwerking van een Bijzonder Bestemmingsplan (BBP), uitgevoerd door de gemeente die verplicht is zich bij dit plan neer te leggen. Normaal gezien wordt pas op dit moment het publiek voor het eerst ingelicht. Via een openbaar onderzoek kan er dan gereageerd worden, hoewel het in feite al te laat is om alsnog bepaalde onderdelen van het besluit in vraag te stellen. Bovendien is een (BBP) een strak reglementair plan waarin kwaliteit niet op een actieve manier wordt nagestreefd. Alternatief voorstel : een project begeleid door een regionaal stedenbouwkundig agentschap, gebaseerd op een richtlijnschema en ontwikkeld in publiek-privé partnerschap.
Het alternatief dat werd voorgesteld tijdens het atelier is het volgende: Een regionale, pro-actieve structuur in het leven roepen die in staat is het project te omkaderen en haar ontwikkeling op de voet te volgen. Deze structuur (Regionaal Stedenbouwkundig Agentschap) organiseert een breedschalig overleg met alle institutionele, burgerlijke en economische actoren. Het doel van dit overleg moet zijn om een basisprogramma op te stellen. Dit programma wordt vervolgens verfijnd en bekeken in het perspectief van een “Overheidsopdracht” zoals met name gebruikelijk is in Frankrijk. Hierbij werken drie of vier studiebureau’s parallel aan elkaar gedurende 6 tot 9 maanden om een zo breed mogelijke waaier van mogelijkheden op te stellen. De projecten die zo tot stand komen worden dan tentoongesteld, waardoor een breed maatschappelijk debat mogelijk wordt. Het laureaatproject wordt vervolgens vertaald naar een richtlijnschema en vormt de leidraad voor de heraanleg van de site. Dit plan vormt het echte “project”, de toekomstvisie voor de site. Op die manier kan de hierboven beschreven procedure voor het GGB gestart worden vanop een stevige uitvalsbasis. Een ander belangrijk element om een goed verloop van het project te waarborgen is het creëren van een publiek-privé partnerschap, onder de vorm van een gemengde onderneming, om steriele conflicten te vermijden. In dit soort van partnerschap brengt de publieke partner idealiter het terrein in en de privépartner het kapitaal om het project te ontwikkelen. Natuurlijk is het in het geval van het RAC problematisch dat de verkoop van het goed gesloten is vooraleer er een partnerschap tot stand is kunnen komen. Daardoor wordt de overheid namelijk verondersteld te investeren indien zij actief zou willen deelnemen aan de ontwikkeling van het project. Toch is dit scenario niet uitgesloten, bijvoorbeeld wanneer men zou voorzien dat er op termijn Europese instellingen hun intrek zouden nemen in de gebouwen van de site.
Le principe d’un schéma directeur est prévu par le Plan Régional de Développement pour guider le réaménagement des zones leviers. La Cité est classée également zone levier et pourrait donc faire l’objet d’un tel schéma. Cependant cette procédure n’a jamais été bien définie et encore moins utilisée à l’heure actuelle. 1
------
Het principe van een richtlijnschema is vastgelegd in het Gewestelijk Ontwikkelingsplan als leidraad voor de heraanleg van Hefboomzones. Het RAC is geklasseerd als Hefboomzone en kan dus voorwerp zijn van zulk een plan. Het probleem is echter dat deze procedure nooit echt precies is gedefinieerd en bijgevolg eigenlijk nooit wordt toegepast.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--
-------------------
--
1
---
---------
---------
---------------------------
-----
---
-----
------
-----------------
6
7
--
-
---
--
FR
NL
Usage de la Cité. Sociologie potentielle
Geciteerde gebruiken. Een potentiële sociologie
La Cité Administrative de l’Etat vit sur des échelles et à des temps extrêmement différents.
Het leven in het RAC speelt zich af op zeer verschillende schaalniveaus en op uiteenlopende tijdstippen.
Si le lieu est « largement méconnu des Bruxellois », il l’est moins des 4700 fonctionnaires fédéraux et communautaires à qui il est officiellement réservé. Souvent navetteurs, leurs points d’entrée sont principalement souterrains : parkings, gare voir métro. Un long système de couloirs permet de joindre son bureau sans traverser le parc. À midi, ils fréquentent l’immense cantine partagée avec les retraités qui s’y donnent encore rendez-vous, la petite buvette de la gare, le petit snack ou les jardins Pechère (y lire, bavarder, jouer à la pétanque, etc.). S’ils sortent de la Cité, c’est plutôt vers les terrasses du quartier Liberté, à moins que ce ne soit pour se rendre à une grande exposition nationale ou sur la Plus Belle Place…
Het Rijks Administratief Centrum (RAC) leeft en functioneert op verschillende niveaus en volgens een eigen tijdsindeling. De site is nauwelijks bekend bij de Brusselaars, maar des te beter bij de 4700 ambtenaren voor wie het RAC officieel is bestemd. De meeste van deze ambtenaren zijn pendelaars. Zij bereiken de site ondergronds: via parkings, trein- en metrostations. Dankzij een lang gangencomplex kunnen ze naar hun bureau zonder door het park te moeten. ’s Middags gaan ze naar de gigantische kantine waar ook hun gepensioneerde collega’s nog steeds afspreken, naar het kleine stationsbuffet, de kleine snackbar of naar de tuinen van Péchère (om er te lezen, te kletsen, een spelletje petanque te spelen enz.). De keren dat ze hun « ambtenarenstad » verlaten en inruilen voor het « echte » Brussel, is om een terrasje te doen in de Vrijheidswijk, om naar een grote nationale tentoonstelling te gaan of naar de Grote Markt… .
À l’intérieur, d’anciennes salles de sport, une salle polyvalente (conférence, spectacle, exposition), des services médicaux et une imprimerie leur sont (ou leur étaient) destinés. Un lieu multifonctionnel, donc. Un multifonctionnel du travailleur moderne en bonne santé, actif, qui se nourrit à heures régulières, se détend, a besoin d’un peu de culture (un périmètre par fonction). À l’extérieur des bâtiments, les usages se font discrets, sur le mode mineur mais plus en relation avec les environs. Un espace de promenade et de retrait, une respiration, la joie de se perdre, d’être obligé de changer d’itinéraire (des portes se ferment, d’autres s’ouvrent, etc.) entre les commerces vides et le jeu des niveaux, la joie paradoxale de traverser un lieu…pas trop fréquenté ? Ou alors une plaine de jeux pour les familles (plutôt de Saint-Josse) qui l’ont repérée, cachée derrière les buissons. Ces mêmes familles que l’on retrouve ça et là, les pieds dans l’eau, en position de pique-nique. On peut également y venir, d’un peu plus loin ou d’une école du coin, faire un jogging, voire – malgré le manque de public – faire résonner le skate. La nuit tombée certains passages, aux abords des escaliers, permettent la présence de graph’s ou de tags et les buissons protègent les bancs des regards trop curieux. Mais voilà qu’en été, aux heures crépusculaires, l’espace se peuple d’un coup de plus de 2000 personnes, sur des laps de temps plus courts (week-ends). C’est PleinOPENair, c’est Gazon. Ce sont surtout des jeunes, plutôt fêtards, parfois militants, ou simplement « cultureux », plutôt « urbains » comme on dit. Il y a des familles aussi, qui viennent de lieux plus éloignés (par tram, par métro, par voiture). On pense plutôt en terme de « Bruxelles ». On se situe entre la consommation d’un espace festif et une sorte de présence-résistance « pour » Bruxelles, bref le milieu de naissance de MapRAC. On hésite tout de même à prendre le temps de traverser la frontière automobile du boulevard, vers le Botanique, vers Saint-Josse. Dans l’autre sens, on ne sait pas trop non plus.
Ancrage du site. Echelles et quartiers environnants Tout ceci pose la question de l’ancrage…L’ancrage n’est pas nécessairement local, c’est sûr. Mais une Cité qui ne ferait que voler au-dessus de ses environs, cela a-t-il un sens ? On louperait sans doute quelque chose. Si de petits usages provenants notamment des quartiers existent, c’est qu’il y a au moins la possibilité d’intensifier l’intérêt à cette échelle-là, intérêt que la déconnexion quasi historique de la Cité a rendu discret. Un petit portrait de ces zones n’est alors pas inutile. On peut séparer les environs de la Cité en trois zones : au nord de la Cité, les quartiers les plus densément peuplés, (Saint-Josse et Sainte-Marie) comptent un nombre important d’associations en tous genres (culturelles, axées sur l’interculturalité, sportives, d’insertions sociales, féministes, artistiques) d’écoles (primaires, secondaires ou supérieures). Une lecture statistique (et donc rapide) de ces zones nous donnerait, comparée à l’image régionale, celle d’un quartier économiquement pauvre (revenus moyens très bas, relativement peu de cadres), d’habitants aux parcours scolaires moins longs (relativement peu de diplômes supérieurs), locataires (mais pas plus qu’ailleurs) de logements relativement vétustes. Ces quartiers seraient également qualifiés de « jeunes » (forte proportion de moins de 25 ans), ce que conforte une proportion relativement importante de familles nombreuses. On y dénombre également une forte proportion d’étrangers de diverses nationalités (principalement turques et marocaines). À l’est de la Cité, les quartiers « Liberté » du Cirque Royal et « Squares » sont statistiquement plus proches de la très abstraite moyenne régionale. Moins densément peuplées, ces zones comprennent des habitants plus souvent diplômés de l’enseignement supérieur, plus souvent cadres, etc. Si le revenu moyen y est inférieur à la moyenne régionale (comme dans tous les quartiers environnant la Cité), c’est peut-être dû à une forte proportion de jeunes travailleurs en début de carrière professionnelle, plutôt locataires et habitant plutôt seuls. Les étrangers, présents en grand nombre, sont plus souvent français, italiens ou anglais comme si l’on y ressentait déjà l’influence des institutions européennes. À l’ouest de la Cité, (englobant la rue Neuve jusqu’à la Place Ste Catherine), de l’autre côté du boulevard Pachéco, après la gare du Congrès, les habitants (qui ne constituent pas partout le groupe principal d’usagers) sont en moyenne plus âgés qu’au nord et à l’est. La moyenne « socioéconomique » se situe entre celle du nord et celle de l’est, tant en ce qui concerne le revenu moyen que le niveau d’étude. Les usagers de la Cité sont différents : en tant que « travailleurs », les fonctionnaires disposent d’espaces, de « fonctions » qui leur sont ouvertes en journée. Ils en ont un usage régulier, continu et visible, à une échelle nationale. En tant qu’habitants de quartier, on décèle, dans les parties « publiques » du site, des usages nocturnes ou diurnes, mais « mineurs » (promenades, jeux, etc.). Des usages massifs, culturels mais ponctuels s’inscrivent dans des circuits à l’échelle de « Bruxelles ». Comment s’arranger entre tous ces usages, mineurs, majeurs ou potentiels? Faut-il ouvrir la Cité Administrative ? Et à qui ? Comment en rendre l’accès lisible ? Que se passe-t-il si l’on intensifie certains types d’usages, certains désirs, si l’on occupe de telle ou telle manière l’espace ou d’éventuels locaux laissés vides ? Selon les propositions, cela se joue à des échelles différentes. Les risques sont différents : l’intensification exclusive de certains usages pourrait provoquer, à terme, une gentrification des quartiers populaires avoisinants (principalement du nord et de l’ouest) contribuant ainsi à l’embourgeoisement progressif des zones centrales : militants urbains et jeunes artistes > activités culturelles d’ambiance (parfois) > arrivée massive de jeunes « branchés » > rénovations, hausse des prix locatifs > éviction des couches populaires et activités artistiques ou culturelles de plus en plus conventionnelles. C’est aussi tout l’enjeu de l’ancrage.
Minute, Papillon ! Entre « y mettre les bureaux de l’Europe » - faisant du lieu une surface et libérant le quartier européen d’une partie de sa pression – « y mettre des logements à prix modérés » (ce qui manque à Bruxelles), fabriquer « un point de ralliements des luttes urbaines », « un centre de documentation et d’exposition sur la ville », « une Cité d’artistes », « des ateliers d’artistes autogérés » ou des « commerces » alternatifs ou classiques, « ouvrir les salles de sport », « laisser les fonctionnaires et conserver tout tel quel », « garder la complexité de l’espace public », « un restaurant social », « proposer le lieu aux associations de quartier », « en faire un espace culturel mixte », on liste la complexité d’un site, son potentiel et les fantasmes qu’il suscite à échelles variables. On se rend compte de la difficulté à agencer des usages. On se dit que définitivement, les projets prévus « pour nous, Bruxellois » vont trop vite « pour nous, Bruxellois », qu’on doit réfléchir à ce que pourrait être une Zone d’Intérêt Régional et que, pour y réfléchir concrètement, on a besoin à court terme d’expérimenter par des actions diverses, d’enquêter les relations possibles entre ces échelles, entre ces usages, entre ces potentiels. L’inquiétude serait de remplir le lieu trop vite, y compris par nous, Bruxellois. Un espace public qui se partage, cela suppose de ne pas trop vite « se réserver » des zones. Est-ce que ce n’est pas là un des apports possibles de la « sociologie » à l’urbanisme ?
Binnen in het RAC hebben (of hadden) ze een eigen sportzaal, een polyvalente zaal (voor conferenties, voorstellingen, tentoonstellingen), eigen medische dienstverlening en een drukkerij. Een multifunctionele ruimte dus. Voor de moderne, gezonde en actieve werknemer die op gezette tijden eet, zich ontspant en af en toe nood heeft aan wat cultuur (een zone per functie). Buiten de gebouwen is het gebruik van de site wat discreter, wat minder belangrijk, maar niet langer in verhouding tot de omgeving. Het is een plaats om te wandelen, zich terug te trekken, om adem te halen, te verdwalen, onverwacht een andere richting uit te moeten (sommige deuren gaan op slot, andere gaan weer open, enz..) tussen de lege winkelruimtes en in een spel van niveauverschillen. Het paradoxale genoegen om ergens doorheen te lopen … waar niet te veel andere mensen zijn? Ofwel is het een speelplein, verstopt tussen de struiken maar toch ontdekt door gezinnen (vooral uit St-Joost). Diezelfde gezinnen die overal te vinden zijn, met de voeten in het water en de picknick bij de hand. Anderen komen van een beetje verder, of met de school uit de buurt, om te joggen of zelfs te skaten – ondanks het gebrek aan een bewonderend publiek. Eens de nacht is gevallen komen graffitispuiters en taggers in de kleine gangen langs de trappen, en het struikgewas onttrekt de bankjes in het park aan al te nieuwsgierige blikken. Maar in de zomer, bij valavond, kan het RAC soms vollopen met meer dan 2000 mensen. Voor PleinOPENair, of voor Gazon. Het zijn vooral jonge, meestal feestende, soms militante of gewoon cultuurbewuste mensen. Er zijn ook families die van verder komen (met de tram, de metro of de auto). Er wordt vooral gedacht vanuit de notie “Brussel”. Het gaat om een situatie die het midden houdt tussen de consumptie van een feestelijke plaats en een soort van verzetsaanwezigheid “voor” Brussel. En dat is precies de ontstaansbodem voor MapRAC. Toch wordt slechts schoorvoetend de “grens” van de autoweg overgestoken, richting Kruidtuin of richting Sint-Joost. En ook in de andere richting is de aarzeling even groot.
Verankering ? De schaalniveau’s en omliggende wijken Met dit alles stelt zich de vraag van de verankering. Die is zeker niet noodzakelijk lokaal. Maar is een site die volledig boven haar omgeving uitstijgt wel zinvol ? Er zou op z’n minst een dimensie ontbreken. Als er een ‘gebruik op kleine schaal’ door de wijkbewoners bestaat, dan bestaat er zeker ook de mogelijkheid om de interesse op deze schaal intensiever te maken. Zelfs al is die interesse discreet geworden door de bijna historische afzondering van het RAC. Een klein portret van de omliggende wijken is nuttig. De omgeving van het RAC kan opgedeeld worden in drie zones : Ten Noorden liggen de dichtst bevolkte wijken (St-Joost en St-Maria). Zij tellen een groot aantal zeer uiteenlopende organisaties (culturele en interculturele organisaties, sportverenigingen, organisaties voor sociale integratie, vrouwen- en artistieke verenigingen) en scholen (lagere, middelbare en hogescholen). Een blik op de statistieken van het Brussels gewest leert dat het gaat om een economisch arme zone (zeer laag gemiddeld inkomen, relatief weinig kaderfuncties), met inwoners met een laag onderwijsniveau (relatief weinig hogere diploma’s), met vooral huurders (hoewel niet meer dan ergens anders) en relatief vervallen woningen. Deze wijken kunnen ook als “jong” bestempeld worden (met zeer veel min 25 jarigen), hetgeen aantoont dat er een belangrijk aandeel grote gezinnen is. Verder wordt er een groot aantal vreemdelingen van uiteenlopende nationaliteiten geteld (waaronder hoofdzakelijk Turken en Marokkanen). Ten Oosten van het RAC staan de “Vrijheidswijk” rond het Koninklijk Circus en de “squarewijk” statistisch gezien veel dichter bij het nogal abstracte regionaal gemiddelde. Deze zones zijn minder dicht bevolkt en de inwoners ervan zijn doorgaans hoger gediplomeerd, kaderlid, enz. Het gemiddelde inkomen ligt nog steeds onder het regionaal gemiddelde (zoals in elke wijk in de omgeving van het RAC) en dat is waarschijnlijk te wijten aan het groot aandeel jongere inwoners die aan het begin staan van hun professionele loopbaan, hun woning huren en veelal alleenstaand zijn. De invloed van de Europese Instellingen is hier reeds voelbaar, o.a Frans, Italiaans of Engels zijn in grote getale aanwezig. Ten Westen van het RAC (met inbegrip van wat zich tussen de Nieuwstraat en het Katelijneplein situeert), aan de andere kant van de Pachecolaan, na het Congresstation, zijn de inwoners (die niet overal de belangrijkste groep gebruikers vormen van deze zone) doorgaans ouder dan die in het noorden en het oosten. Het “socio-economisch” gemiddelde ligt tussen dat van de noordelijke en de oostelijke zone, zowel wat betreft het gemiddeld inkomen als het onderwijsniveau. De gebruikers zijn erg verschillend. Op nationale schaal kunnen de ambtenaren vrij gebruik maken van de ruimtes en faciliteiten. Op “Brusselse” schaal is het gebruik tijdelijker en meestal van culturele aard. De wijkbewoners gebruiken zowel overdag als ’s nachts de publieke ruimte van de site, maar hun gebruik is altijd van secundair belang (wandelingen, spelen, enz.). Hoe kunnen al deze gebruiken – ondergeschikte, belangrijke of potentiële - met elkaar in overeenstemming worden gebracht? Moet het RAC opengesteld worden? Zo ja, voor wie dan? Hoe kan de toegang duidelijker worden? Wat zal er gebeuren als bepaalde types van gebruik of bepaalde wensen worden geïntensiveerd, en als op één of andere manier de hele ruimte of de eventueel leegstaande lokalen worden bezet? Deze vragen stellen zich op verschillende niveaus. De risico’s ervan zijn uiteenlopend: bepaalde gebruiken bevoordelen kan op termijn leiden tot gentrificatie (het exclusiever worden) van de naburige volkswijken (vooral ten noorden en ten westen) en op die manier bijdragen tot de voortschrijdende verburgerlijking van de centrumzones: stedelijke militanten en jonge artiesten > sfeervolle culturele activiteiten > massale aankomst van “trendy” jongeren > renovaties, verhoging van de huurprijzen > verdringing van de volksklasse en culturele of artistieke activiteiten die steeds conventioneler worden. Hierin ligt dan ook de hele uitdaging van de verankering.
Een ogenblik manneke ! Het inrichten van “bureaus voor Europa” (waardoor de druk op de Europawijk deels wordt weggenomen), “woningen aan democratische prijzen” (waaraan in Brussel een groot gebrek is), “een centraal punt voor stedelijke strijd”, “een documentatie- en expositiecentrum voor de stad”, “een artiestencentrum”, “een volks restaurant”, “zelfbeheerde artiestenateliers” of “handelsruimtes”, “het openstellen van de sportzalen”, “de ambtenaren daar houden en alles laten zoals het is”, “de complexiteit van de openbare ruimte bewaren”, “de site openstellen voor wijkverenigingen”, “er een gemengd cultureel centrum van maken”, … Deze lijst getuigt van de complexiteit van de site, haar potentieel en de droombeelden die ze opwekt op verschillende niveaus. Het wordt duidelijk dat de verschillende gebruiken moeilijk te rangschikken zijn. We stellen vast dat de projecten die voorzien zijn voor “ons, Brusselaars”, te snel evolueren voor “ons, Brusselaars”, en dat we eens diep moeten nadenken over wat een Gebied van Gewestelijk Belang voor ons betekent, en dat we, om daar concreet over na te kunnen denken, op korte termijn verschillende acties moeten uitproberen en de mogelijke verhoudingen tussen de verschillende schalen, de verschillende gebruiken en het verschillend potentieel in vraag moeten stellen. Het zou nefast zijn de site te snel een bestemming te geven, ook indien “wij, Brusselaars” dat zouden doen. Een publieke ruimte indelen impliceert dat bepaalde zones niet te snel door bepaalde groepen mogen worden toegeëigend. Maar ligt daarin niet juist de mogelijkheid voor de sociologie om de stedenbouw te hulp te komen?
8
9
FR
NL
Une construction n’est jamais bonne ou mauvaise, elle est adaptée ou inadaptée à une époque, à un air du temps, à ses exigences ou ses peurs. L’air du temps est changeante, le béton peu. Un espace adéquat un jour se révèle incompréhensible un autre, selon les humeurs de l’époque. L’hérésie d’un siècle est le patrimoine d’un autre. L’atelier s’est donc concentré sur l’aspect spatial du site et sur les images et potentialités qu’il évoque. La première image qui s’est imposée est celle d’un porte avion, pour sa masse, son horizontalité, ses disproportions. Un objet dont la ligne de flottaison est trop haute pour les remous quotidiens de la ville.
L’image seconde est celle de la présence de la ligne d’horizon. Sur l’esplanade de la Cité la ligne d’horizon est déplacée, la part de ciel est plus ample qu’à tout autre endroit de la ville. La troisième est celle des éléments, vents, pluies, froids, chaleurs. Comme si la configuration de la Cité accentuait les éléments ou exacerbait les sens. Vient ensuite la solitude, le silence. Un espace retiré du besoin d’activité perpétuel de la ville, là pour offrir un instant de blanc.
Van een constructie kan niet gezegd worden of ze goed is of slecht, maar wel of ze al dan niet aangepast is aan een bepaalde periode, aan de tijdsgeest of aan specifieke noden en bekommernissen. Maar de tijdsgeest verandert en het beton natuurlijk niet. Wat de ene dag de belichaming is van de perfecte omgeving, lijkt later totaal achterhaald, al naargelang de grillen van de periode. De dwalingen van de ene eeuw vormen het patrimonium van de volgende.
Vervolgens komt het beeld van de opvallende horizon naar voren. Ter hoogte van de esplanade schuift de horizonlijn op naar beneden: in verhouding is er veel meer lucht dan waar ook elders in de stad.
Het atelier concentreerde zich dus op het ruimtelijke aspect van de site en op de beelden en de mogelijkheden die dit biedt. Het eerste beeld dat de site oproept is dat van een vliegdekschip, door het massieve ervan, het horizontale en de (dis)proporties. Een schip dat te log is om te varen in de dagdagelijkse kabbelingen van de stedelijke watertjes.
Tenslotte is er de stilte, de verlatenheid. Alsof de ruimte hier de voortdurende drukte van de stad heeft afgezworen om een rustpunt in te lassen.
In het derde beeld staan de natuurelementen centraal: wind, regen, koude en warmte. Alsof de configuratie van het RAC die elementen wil accentueren en / of de zintuigen wil prikkelen.
salle de recueillement (déco. seventies !) Bezinningzaal (seventies déco!)
salle Decroly zaal (100 places/plaatsen) salle Unesco zaal (100places/plaatsen) salle polyvalente (400 places) polyvalente zaal (400 plaatsen) Restaurant (10.000 couverts/couverts) = 1/4 des habitants de BXL-Ville !!! = 1/4 van de inwoners van BXL-Stad !!! +- 30 magasins/winkels
penthouse de fonction functiepenthouse rue intérieure carossable de 350m een berijdbare, overdekte straat van 350m lang
1x
longueur des couloirs intérieurs = 7 km ou 17,5x une piste d’athlétisme ou la Petite Ceinture gangen = 7 km of 17,5x een atletiekpiste of de volledige kleine Ring
A
Parking A A 3 ss/og B +- 12.000 m2 C +- 36.000 m2 910
B
Parking B A 5 ss/og B +- 7.000 m2 C 35.000 m2 840
17,5x
1750 places > 5km de rue avec parkings > 15% du nombre total de places de parking du centre (12 000 places) 1750 parkeerplaatsen > 5km straten met auto’s aan weerszijden > 15% van het totaal aantal parkeerplaatsen in het centrum (12 000 plaatsen)
�
1,6% du Pentagone 1,6% van de Vijfhoek
10 x la Grand-Place 10 x de Grote Markt
10% de la Cité interdite 10% van de verboden Stad
10 terrains de foot 10 voetbalterreinen
42.010.400 litres d’eau de pluie tombent sur le site soit l’autonomie pour 1000 personnes 42.010.400 liter regenwater valt op het dak. Autonomie voor 1000 personnen
Surface au sol de la Cité : 71.890m2 Grondoppervlak van de RAC : 71.890m2
E
Tour des Finances / Financiëntoren A 31+4 ss/og B 2 m2 C 199.700 m2 D Min. des Finances Min. van Financiën
D
Quartier Arcades/ Arcaden Gebouw A 8+5 ss/og B 1.770 m2 C 21.168 m2 D Communauté française Franse Gemeenschap
F
Quartier Arcades / Arcaden Gebouw A 8+5 ss/og B 2.081 m2 C 28.932 m2 D Communauté française Franse Gemeenschap
140m (2ème tour de Bxl) 140m (2de toren van Bxl)
200.000m2 = palais du Sultan de Brunei (257 salle de bains) 200.000m2 = paleis van de Sultan van Brunei (257 badkamers)
Surface totale des plateaux : 409.538m2 Plateau oppervlak : 409.538m2
Soit 210 logements de 100m2 of : 210 woningen van 100m2
Soit 280 logements de 100m2 of : 280 woningen van 100m2
bloc D = 220m/ Titanic = 270m
dimension en coupe identique à la Cité Radieuse de le Corbusier dimensie in identieke doorsnede van de Cité Radieuse van le Corbusier
FR
A B C D
nombre d’étages aantal verdiepingen surface au sol bruto grondoppervlak surface planchers bruto vloeroppervlak occupé par gebruikt door
État des lieux Les bâtiments de la Cité présente une usure normal pour un bâtiment de 40 ans. Il est à noter qu’il fut et reste très bien entretenu par la Régie des Bâtiments.
Travaux nécessaires Remplacement des étanchéités. Cette opération simple pour les toitures est plus complexe en ce qui concerne les jardins. Il est à noté que l’incidence des fuites est négligeables sur la structure.
Façades État actuel Les façades sont composées d’un mur rideau en aluminium sans ouvrant et non isolé. Cette conception de façade est dépassée et le vitrage est en fin de vie. Travaux nécessaires Les façades devront être remplacées par un système plus performant en terme d’isolation et permettant une ventilation naturelle.
Sécurité incendie État actuel La Cité est actuellement en conformité à ce niveau et dispose d’un permis pompier. La structure en béton garantit la bonne résistance au feu de la structure. Travaux nécessaires Tout changement d’affectation nécessite de revoir le système de protection et le permis pompier.
Étanchéité État actuel Les étanchéités de toitures et du jardin présente un durcissement relatif à leur âge et nécessite une totale réfection.
Structure État actuel La structure, composée de noyaux en béton et en maçonnerie, de colonnes en béton et de dalles de sol nervurées en béton, présente un bon état général. La hauteur entre plancher est de 360cm.
Travaux nécessaires En cas de percements des dalles de sol ceux-ci devront être réalisés selon la trame du bâtiment et nécessiteront peut-être le renforcement des colonnes. Les noyaux peuvent être ouverts où ils sont composés de maçonneries. Chauffage/Ventilation État actuel Le système actuel est en état de fonctionnement. Il est composé d’un circuit unique pour refroidir et chauffer l’ensemble des bâtiments. Ce système est très energivore du fait de sa conception obsolète et centralisée. L’orientation est/ouest du bâtiment F et C est intéressante mais celle des Bâtiments E et G moins surtout vu la largeur des bâtiments. Travaux nécessaires Si on veut décentraliser le système: remplacement global du système. Une alternative serait de maintenir le système actuel uniquement pour le chauffage en prévoyant une ventilation naturelle par la façade.
NL Inventaris Voor een gebouw van 40 jaar oud vertoont het RAC een normale slijtage. Het moet gezegd dat de site steeds goed onderhouden is door de Regie der Gebouwen.
C
Quartier Vesale/ Vesalius Gebouwen A 8+5 ss/og B 2.081 m2 C 28.932 m2 D Ministère de la santé publique Ministerie van Gezondheid
G
Quartier Esplanade/ Esplanade Gebouwen A 14+5 ss/og B 1.328 m2 C 22.340 m2 D Ministère de la Fonction publique Min. van Openbaar Ambt
H
Caserne des pompiers / Brandweer A 1+3 ss/og B 2.642 m2 C 9.960 m2 D Service Auto et Pompiers Autoservice en Brandweer
Jardins / Tuinen (Ar. Pechère) A 1 B 14.067 m2 (22.535 Tot. esp. public) C 14.067 m2 (22.535 Tot. publ. ruimte) géré par IBGE/BIM
Structuur Huidige staat De structuur bestaat uit een betonnen kern en metselwerk, betonnen zuilen en geribde betonnen gronddallen en is in goede staat, zonder noemenswaardige problemen. De tussenhoogte tussen twee verdiepingen is 360cm. Noodzakelijke werken Wanneer de gronddallen doorboord zouden worden, moet dit gebeuren langs de basislijnen van de structuur van het gebouw en zullen er waarschijnlijk steunpilaren nodig zijn. Daar waar de kernen bestaan uit metselwerk kunnen ze zonder problemen geopend worden. Gevels Huidige staat De gevels bestaan uit niet-geïsoleerde, aluminium gordijnmuren die op geen enkele manier open kunnen. Dit gevelontwerp is achterhaald en de ruiten zijn aan vervanging toe. Noodzakelijke werken De gevels moeten vervangen worden door een systeem dat beter isoleert en een natuurlijke ventilatie mogelijk maakt.
Présence d’amiante en quantité non connue (de l’atelier) Aanwezigheid van asbest in niet gekende hoeveelheid
1/3 du Parc Royal 1/3de van het Koninklijke Park
Waterdichtheid Huidige staat De waterdichtheid van het dak en van de tuinen raken verouderd en moeten volledig hersteld worden. Noodzakelijke werken Deze reparatiewerken zijn eenvoudig voor de daken, maar veel complexer voor de tuinen. Het moet gezegd dat de lekkage problemen over het algemeen niet problematisch zijn. Brandveiligheid Huidige staat De staat waarin het RAC zich bevindt is conform met de voorschriften en er is een brandveiligheidscertificaat. De betonstructuur garandeert een relatieve resistentie in geval van brand. Noodzakelijke werken Elke wijziging in de bestemming veronderstelt een onderzoek van het systeem inzake brandveiligheid en brandveiligheidscertificaat.
Noodzakelijke werken Vervanging van het hele systeem. Dit kan wel behouden blijven indien het enkel wordt gebruikt als verwarming, en er voor een natuurlijke ventilatie via de gevel wordt gezorgd. Electriciteit Huidige staat Operationeel maar verouderd systeem. De kabels liggen ingebed in de vloeren. Noodzakelijke werken Vervanging van het hele systeem. In de dikke vloeren is plaats voor de leidingen en een geluidsisolatie.
Verwarming / Ventilatie Huidige staat Het huidige systeem werkt naar behoren. Het bestaat uit één enkel circuit dat alle gebouwen zowel verwarmt als koelt. Door het verouderde ontwerp en de centralisatie voor alle gebouwen verbruikt dit systeem zeer veel energie. De oost/west-oriëntatie van de blokken C en F is interessant, wat minder het geval is voor de blokken E en G, gezien de lengte van de gebouwen.
1/2 Monts des Arts - Ar. Pechère 1/2de van de Kunstberg
Surface des espaces publics : 22.535m2 Grondoppervlak van de openbare ruimte
10
11
FR
NL
Jonction - Conditions d’émergences
Verbinding - Ontstaansomstandigheden
Pensée à l’origine comme un projet infrastructurel, la réalisation de la Jonction s’est étalée sur près d’un demi-siècle (décision de réalisation entérinée entre la Ville et l’Etat en 1904 et inauguration de la Jonction en 1952) et s’est caractérisée par une démolition importante de la frange urbaine située entre le Haut et le Bas de la Ville. La reconstruction entamée dans les années’50 est marquée par une absence totale de stratégie d’ensemble et une logique de reconstruction au coup par coup de bâtiments conçus de manière objectuelle en discontinuité par rapport aux tissus préexistants. De nombreux bâtiments émergeant de la reconstruction sont dédiés aux communications au sens large (gares, immeubles RTT et Sabena) ou à
De realisatie van de Noord-Zuid Verbinding, die oorspronkelijk werd gedacht als groot infrastructuurproject, heeft uiteindenlijk bijna een halve eeuw geduurd (goedkeuring van de beslissing om tot realisatie over te gaan door de stad en de overheid in 1904 en inhuldiging van de Verbinding in 1952) en bracht aanzienlijke afbraakwerken met zich mee in het stadsgedeelte gelegen tussen de Hoog- en de Laagstad. De heropbouw van deze as, begonnen in de jaren 1950, wordt gekenmerkt door een totaal gebrek aan globale visie of strategie. De reconstructie verliep veelal projectmatig. Elk nieuw gebouw werd afzonderlijk uitgedacht, geïsoleerd van het bestaande stedelijk weefsel er omheen.
des institutions représentatives de l’Etat (administrations ministérielles + équipements). L’empreinte de la sphère socialiste se fait également ressentir dans de nombreux bâtiments (syndicats, mutualités ou siège de parti) de même qu’un souci de préserver les édifices religieux (Cathédrale, église de la Chapelle, Brigitinne, …). Au niveau de sa reconstruction, la Jonction se caractérise plus par les fonctionnalités de son bâti d’origine que par la qualité de son espace ouvert, celui-ci ayant été conçu comme une autoroute urbaine jamais achevée. Schéma avant 1990
Avant 1990 Voor 1990
Logement Huisvesting Equipement public Openbare voorziening Transport Vevoer Loisir - mixte Recreatie gemengd Obédience socialiste Socialistische afhankelijkheid Privé Privé Administration de l’Etat et services Staatsadministratie en diensten Infrastructure Infrastructuur Gares Station Eglises Kerken
Vele van deze nieuwe gebouwen staan in het teken van communicatie en verbinding (de stations, het RTT- en het Sabenagebouw) of van representatieve staatsinstellingen (ministeries en voorzieningen). Vele van de gebouwen dragen ook de stempel van het toenmalige socialisme (syndicaten, mutualiteiten of partijzetels) en de bekommernis om religieuze monumenten te bewaren laat zich voelen (de Kathedraal, de Kapellekerk, de Brigittinekapel, …). Het karakter van de heropbouw van de N-Z Verbinding ligt vooral gevat in de doelmatigheid van deze gebouwen, eerder dan in de waarde van haar open ruimte, die als een stedelijke snelweg werd gezien maar uiteindelijk nooit is afgewerkt. Schema voor 1990
Jonction - Conditions actuelles
N-Z Verbinding – Huidige omstandigheden
Le tracé aérien de la Jonction se caractérise aujourd’hui par :
De karakteristieken van de Verbinding zijn:
« l’évacuation » des bâtiments représentatifs des services de l’Etat, corollairement leur privatisation et leur réoccupation par des fonctions purement administratives (ex-immeuble Sabena, ex-tour du Lotto, ex-tour du Cadastre) induisant une perte de signification de l’espace reconstruit.
De “evacuatie” van de representatieve staatsinstellingsgebouwen, wat een logisch gevolg is van de privatisering en de herinname door puur administratieve functies (ex-Sabenagebouw, ex-Lottotoren, ex-Kadastertoren), hetgeen dan weer een betekenisverlies van de heropgebouwde ruimte met zich meebrengt.
la fragmentation des aménagements d’espace public qui sont réalisés dans un contexte d’embellissement du centre ville et suivant des logiques de liaisons Est-Ouest et non Nord-Sud, dans le sens de la Jonction. Ce mouvement est tout à fait représentatif des logiques de territorialité qui prédominent aujourd’hui dans la conception des villes (ex : périmètre de Contrat de Quartier). Il est particulièrement lisible dans les aménagements réalisés dans le cadre des Chemins de la Ville, qui tentent de rétablir des liaisons piétonnes entre le Haut et le Bas de la Ville. On le perçoit encore dans les aménagements d’embellissement réalisés boulevard de l’Empereur, entre l’Albertine et la Cathédrale.
De fragmentaire heraanleg van de openbare ruimte, gerealiseerd tegen de achtergrond van stadsverfraaiing van het centrum en volgens een Oost-West oriëntatie, en niet Noord-Zuid zoals bij de Verbinding. Dit soort initiatieven is een mooie weerspiegeling van het territorialiteitsbeginsel dat tegenwoordig het overwicht heeft bij het ontwerpen van de stad (vb: de gebruikte perimeter bij Wijkcontracten). Dit komt zeer duidelijk naar voor bij de nu al gerealiseerde heraanleg van de stadswegen, waarbij een poging wordt gedaan voetgangersverbindingen tussen de Hoog- en de Laagstad te herstellen. Idem dito voor de uitgevoerde verfraaiingswerken in de Keizerslaan, tussen de Albertina en de Kathedraal.
une récupération/revalorisation progressive des tissus anciens ayant résisté aux démolitions (Palais du Vin, Théâtre des Tanneurs, Contrat de Quartier Tanneurs) encore sous-exploités dans leur fonctionnalité (Recyclart). Ce phénomène s’observe uniquement dans le quartier des Marolles, au sud de la Jonction.
De recuperatie / herwaardering van het oudere stedelijk weefsel dat aan de afbraakwerken is ontsnapt (het Wijnpaleis, het Théâtre des Tanneurs, het Huidevetters wijkcontract) en waarvan het functioneel karakter nog te weinig wordt onderbenut (Recyclart). Dit fenomeen doet zich enkel voor in de Marollen, in het zuidelijke deel van de N-Z Verbinding.
une tentative d’effacement de l’architecture internationale, caractéristique des années ’60 et son remplacement par une architecture technologique (Tour Martini, démolie ou encore la Tour du Cadastre) ou post-moderne (ancien immeuble du PS).
Pogingen om de internationale architectuur die typisch was voor de jaren ‘60 uit te wissen en te vervangen door een technologische (Martinitoren en de Kadastertoren die werden afgebroken) of postmoderne architectuur (oud PS gebouw).
Schéma après 1990
Schema na 1990
Des pistes pour l’avenir de la Cité
Toekomstperspectieven voor het Rijks Administratief Centrum (RAC)
Les discussions sur l’avenir de la Cité ont principalement fait émerger le fait que celui-ci ne pouvait être dissocié d’un projet pour l’ensemble de la Jonction, sur base de nouveaux critères à définir. Le constat a été fait qu’il était devenu extrêmement difficile d’intervenir sur le bâti, étant donné le fait que celui-ci est passé pour une grande partie dans les mains du secteur privé. Un simple réaménagement d’espace public dans une optique d’embellissement n’est pas non plus apparu comme une réponse adéquate ou suffisante. Etant donné le fait que l’espace public n’avait été finalement conçu que comme une « couverture » d’une infrastructure souterraine et non comme un élément structurant et fédérateur, des hypothèses de reconstruction partielle ont été évoquées. À cet égard le projet de X.De Geyter pour le concours Impératrice (deuxième prix) et portant sur la reconstruction de la Jonction par un ensemble compact a été évoqué comme une piste à suivre. Le projet du bureau d’architecture V+ a également été évoqué. Un projet sur la Jonction pourrait donc se développer suivant un principe de densification de certaines de ses parties, voir à d’autres endroits, de dilatation et d’ouverture.
Après 1990 Na 1990
Bij de discussies over de toekomst van het RAC werd vooral duidelijk dat de site niet losgekoppeld mag worden van de rest van de N-Z Verbinding. Het is een feit dat het zeer moeilijk geworden is om veranderingen aan te brengen aan de gebouwen van het RAC op zich, vermits ze grotendeels in privé handen zijn. Een eenvoudige heraanleg van de openbare ruimte ter verfraaiing van de site bleek evenmin een adequate of afdoende oplossing te bieden. Omdat de openbare ruimte van meet af aan gezien werd als “deksel” op de ondergrondse infrastructuur van de N-Z Verbinding en niet als een structurerend of samenbundelend element, zijn er hypotheses voor een gedeeltelijke heraanleg naar voor geschoven. In dat opzicht werd het wedstrijdproject van X. De Geyter voor de Keizerinlaan (tweede prijs), met de reconstructie van de N-Z Verbinding als een compact geheel, naar voren geschoven als een voorbeeld dat navolging verdient. Ook het project van het architectenbureau V+ werd in positieve zin besproken. Een project voor de N-Z Verbinding zou zich dus kunnen ontwikkelen volgens het principe van verdichting van bepaalde gedeelten, en van verwijding en ontsluiting van andere plaatsen.
Axes structurants Structurerende assen
12
13
FR
NL
Constats
Vaststellingen
Si le site de la Cité Administrative est très accessible aux échelles régionale et nationale, il ne l’est par contre pas à l’échelle locale, malgré un grand nombre d’accès pour les piétons. Selon les cas, ceux-ci sont en effet rarement de plein pied, discrets (voire souterrains), incertains (« est-ce un accès ou un escalier de service ? »), peu engageants et/ou soumis à de forts vents. Le site constitue par ailleurs un obstacle physique entre les quartiers qui l’entourent, compte tenu de cette difficulté d’accès, de l’implantation
des bâtiments, de cheminements piétons peu compréhensibles et surtout d’une urbanisation en terrasses tranchant avec le fort dénivelé du terrain (et se traduisant physiquement par le haut mur aveugle du boulevard Pachéco). Cet effet-barrière s’ajoute à la barrière de la Petite Ceinture (isolant le jardin Botanique du Pentagone) et plus localement du tunnel reliant le boulevard Pachéco à l’avenue St-Lazare (St-Josse).
���������
� ���������
De site van het RijksAdministratief Centrum (RAC) is op nationaal en regionaal niveau zeer goed bereikbaar. Lokaal gezien is dat allesbehalve het geval, ondanks de vele voetgangerstoegangen. Deze zijn zelden uitnodigend, want te discreet (of zelfs ondergronds), te onduidelijk (“is dit een publieke toegang of een diensttrap?”), en/of enorm winderig, al naar gelang. Bovendien vormt de site een fysisch obstakel tussen de omringende wijken, net door die moeilijke toegankelijkheid, maar ook door de inplanting van de gebouwen, de onduidelijke voetganger-
spaden en vooral door de terrasurbanisatie die dwars door de helling van het terrein snijdt (wat zich vertaalt in de hoge blinde muur langs de Pachecolaan). Dit barrière-effect wordt nog eens versterkt door de ligging langs de kleine ring (waardoor de Kruidtuin afgesneden is van de Vijfhoek) en door de tunnel tussen de Pachecolaan en de St-Lazaruslaan(St-Joost).
�
��������� �������
�
���������
�������
������
�
��������� ���� ��� �������
������
������ ��������
������
�
�
������ ��������
������ ��������
� ������ ��������
���� ��� �������
�
���� ���� �������
���������
������
� ������ ��������
�
�
������
�������
���������
��������� �������
������
� �������
������
� ���������
� �������
�
�
�������
������ ��������
�
� ������ ��������
�������
������
�������
������
������� �������
�
������� ������
������� ������
Accès
Les accessibilités depuis l’extérieur du site, à moyenne et longue distance, en transport en commun et en voiture essentiellement. Toegang De Toegangen van buiten af, van op matige en lange afstand, vooral via openbaar vervoer of autoverkeer
Les premiers obstacles sont les bâtiments proprement dis, qui sont par natureintraversables. De eerste obstakels zijn de gebouwen zelf, die van nature geen doorgangen zijn. Les seconds obstacles sont les différences de niveaux, Ceux-ci sont chaque fois de plusieurs mètres voire de dizaines de mètres et rendent l’accès et la traversée du site très contraignants, voire parfois impossibles. De niveauverschillen zijn het tweede type obstakel. Het gaat telkens om enkele tot zelfs een tiental meter, waardoor toegang en doorgang moeilijk of zelfs onmiddellijk is.
P
T B M T
parking
tram bus métro metro train trein
e
Entrée site piéton
a
Accès bâtiments
Voetgangers toegang
Toegang van de gebouwen
FR
NL
Proposition
Voorstellen
L’attention s’est portée exclusivement sur les piétons et cyclistes (et skates), la voiture étant déjà très privilégiée et les transports en commun déjà très présents (le seul besoin étant le renforcement de la desserte ferroviaire). Voulant rendre le site plus traversable, nous avons examiné les rues sur lesquelles se brancher. Côté oriental, la rue du Congrès apparaît nettement comme l’axe à privilégier vu son importance et son positionnement à mi-chemin entre les deux axes permettant d’éviter la Cité pour aller vers / quitter l’hyper centre (Petite Ceinture et abords de la gare centrale). Côté occidental par contre, il n’existe pas d’axe descendant « naturellement » vers le bas de la ville.
Plutôt que d’organiser des traversées menant « nulle part », nous avons alors opté pour la proposition suivante : 1. Densification de l’occupation du site par augmentation de la masse humaine obtenue par une multi-affectation (conversion du site en campus dense avec logements étudiants, par exemple) permettant de le faire vivre sur une plage horaire plus étendue. Ce faisant, on fait du site un endroit où aller plutôt qu’un site à traverser ou à contourner. 2. Rendre localement le site très accessible aux piétons et cyclistes, par quelques accès clairs, et évidents au point d’être « aspirants ». Celui qui approche de la Cité doit instantanément comprendre comme y accéder. Pour y parvenir, on procède comme suit : – suppression du tunnel Pachéco et enfoncement consécutif de la Petite Ceinture (sortie tunnel Rogier) permettant un accès direct entre le boulevard du Jardin Botanique et le jardin Botanique ; – le boulevard Pachéco voit son espace dédié à la circulation réduit et désaxé vers l’ouest ; (schéma 1) – l’espace gagné permet de traiter le mur aveugle en un système de terrasses bien dimensionnées pour permettre un accès aisé au site. Au besoin, on peut gagner de l’espace en supprimant une partie du parking souterrain. (schéma 2) 3. La Cité devient alors un pôle d’échange (hub) ouvert sur les quartiers environnants et mettant en correspondance les différents accès. Le fait que ceux-ci soient améliorés et le site humanisé par une présence humaine plus forte et plus étalée dans le temps, fait qu’il est acceptable de traverser le site par des cheminements qui ne soient pas nécessairement directs. (schéma 3)
Vooral de voetgangers (& skaters) en de fietsers verdienen alle aandacht, omdat de auto al genoeg bevoordeeld is en het openbaar vervoer terplaatse meer dan aanwezig (behalve dan dat het gebruik van de treinhalte onder het RAC nog moet worden aangemoedigd). Bij het zoeken naar manieren om de toegang tot de site te vergemakkelijken, bleek het nodig eerst enkele aangrenzende straten onder de loep te nemen. Voornamelijk om te kijken waar ze van belang kunnen zijn voor de ontsluiting van het RAC. Aan de Oostkant is de Congresstraat het meest opvallend, wegens haar belang en haar ligging halverwege de twee verkeersassen die van en naar het centrum leiden (de kleine ring en de omgeving van het Centraal Station). Aan de Westkant daarentegen, bestaat er geen as die op een ‘natuurlijke’ manier afdaalt naar de laagstad. Zonder verbindingen te maken die ‘nergens’ heen zouden leiden, stellen we uiteindelijk het volgende voor: 1. Het RAC intensiever gebruiken door er meer mensen naartoe te brengen. Dat kan via een multi-bestemmingsplan voor de site. Zo wordt de site levendiger, ook buiten de kantooruren. Het RAC kan dan een echte ‘place to be’ worden, eerder dan een doorgang of een obstakel op weg naar andere ‘hotspots’ in de stad. 2. Het RAC op lokaal niveau zeer toegankelijk maken voor voetgangers en fietsers, met een paar duidelijke, bijna “aantrekkelijke” ingangen. Wie in de buurt komt van het RAC, moet meteen weten hoe op de site te komen. Daarom willen we als volgt werken: - de Pachecotunnel afschaffen en vervolgens de kleine ring doorbreken (uitgang Rogiertunnel), zodat er een directe verbinding ontstaat tussen de Kruidtuinlaan en de Kruidtuin; - de ruimte voor doorgaand verkeer in de Pachecolaan inkrimpen en de verkeersas verleggen naar het westen; (schema 1) - de lange blinde muur aanpakken en vervangen door een uitgebalanceerd terrassysteem (dat kan door de plaatswinst dankzij het punt hierboven). Daardoor wordt de site meteen ook makkelijker bereikbaar. Indien nodig kan nog meer ruimte worden ingewonnen ter hoogte van de ondergrondse parking. (schema 2) 3. Het RAC kan dan een open kruispunt (hub) worden tussen de omliggende wijken, met een bereikbaarheid die op alle niveaus gelijkwaardig is. Door de toegangen te verbeteren en de site zelf menselijker te maken (ander en intensiever gebruik), wordt het mogelijk doorheen het RAC te lopen, ook via indirecte wegen. (schema 3)
1
2
Retrecissement du boulvard Pachéco : 3 voies > 2 voies décalées coté centre Versmallen van de Pachecolaan : 3 rijstroken > 2 afzonderlijk stroken richting centrum
Situation actuelle Huidige situatie Proposition Voorstel
3 barrières de niveau Niveaubarrières barrières murs Muurbarrières
Propositions - Voorstellen 1 Site=pôle où aller plutôt qu’à traverser Site = aantrekkingspool i.p.v. doorsteekplaats 2 Densification vie 24h Levendiger maken, 24u/24 3 Rendre accessible par (4?) accès clairs Toegankelijker maken door (4?) duidelijke toegangen 4 Le site devient la plateforme d’échange entre ces 4 accès Site wordt draaischijf tussen de 4 toegangen
14
15
19-20-21 / 03 2004 MapRAC W-E
Photos/foto’s - CA_RAC : Mathias Sala
2
de
PARTIE
2
de
DEEL
P18 Responsable & animation / Verantwoordelijke & begeleider: Marc Godts (bureau FLC extended / docent Sint-Lukas) Graphiste / Graficus Pierre, Laurence Creyf
L’intention de l’atelier était de repérer des scénarios possibles ré-interprétant le site de la Cité Administrative à long terme. La réflexion s’est basée sur les résultats des ateliers-constat auxquels ont été confrontés des idées neuves dans le but de dégager rapidement les points pertinents essentiels à développer. Les réinterprétations du site ont été travaillées selon deux axesdifférents: l’un travaillant sur le thème du « plein » (densification du site), l’autre sur l’aspect « vide ».
Het doel van deze workshop was om mogelijke langetermijnscenario’s voor, en een herinterpretatie van het RAC te formuleren. Dit gebeurde op basis van een confrontatie tussen de feitelijke vaststellingen en de nieuwe ideeën uit de vorige workshops, zodat de meest essentiële punten duidelijk werden gesteld. De herinterpretatie van de site w erd uitgewerkt aan de hand van twee thema’s: enerzijds rond het thema “vol” (verdichting van mensen, activiteiten, gebouwen op de site), anderzijds rond de notie “leeg”
Chaque scénario proposé a également été envisagé dans son rapport au pouvoir politique, économique et autres, aux réalités sociales et environnementales et au formel.
Elk voorgesteld scenario werd bovendien afgewogen tegen de politieke en economische achtergrond, de sociale en ecologische realiteit en het vormaspect.
P22 Responsable & animation / Verantwoordelijke & begeleider: Thierry Decuypere (bureau Vers plus de bien-être/ assistant ISACF - La Cambre) Graphiste / Graficus Vinch (Delights), Harrisson
Le bâtiment des Arcades doit être vidé des ses fonctionnaires pour janvier 2005, les autres bâtiments suivront. Les procédures en cours imposent un délai minimum avant la réaffectation. Des milliers de m2 vides pendant potentiellement 3 à 5 ans en plein coeur de Bruxelles?! L’atelier s’est d’une part attaché à la réalisation d’un texte proposant et argumentant la mise à disposition temporaire du site. Il a d’autre part investigué les possibilités d’occupation temporaire du site, en abordant les questions de faisabilité architecturales, de programmation, du type d’occupants et de fonctions, de travaux minimum nécessaire et de phasage.
In januari 2005 wordt het Arcadengebouw ontruimd, gevolgd door de rest van de gebouwen. De lopende procedures leggen een minimumtermijn op vòòr een reaffectatie mogelijk wordt. Duizenden vierkante meters in hartje Brussel onbenut laten gedurende 3 à 5 jaar: is zoiets toelaatbaar!? In dit atelier werd enerzijds gewerkt aan een tekst waarin het tijdelijk ter beschikking stellen van de site wordt voorgesteld en beargumenteerd. Anderzijds werden de mogelijkheden voor een tijdelijke bezetting onderzocht. Hierbij werden diverse aspecten aangekaart zoals de architecturale en programmatorische haalbaarheid, het type van bezetters en functies, de minimum vereiste werken en de fasering.
16
17
FR
NL
PLUS LOIN QUE LE BOUT DU NEZ
VERDER DAN DE NEUS LANG IS
Comme nous le comprenons
Zoals we het begrijpen
C’est quoi, ce manque bruxellois de projets urbains pertinents, intéressants et durables et de visions progressistes et positives? Il serait aberrant de dire qu’il n’y aurait pas de défi : le quartier nord et le quartier européen, la Tour Martini et la Tour Lotto, le concours carrefour d’Europe et le concours avenue de l’Impératrice, etc, et maintenant la Cité Administrative (CA). Il serait aberrant aussi de dire qu’il n’y a jamais eu des visions alternatives. Que pensons-nous d’ailleurs des politiciens, des administrations, des designers et des promoteurs qui ne font rien de structurel avec de l’énergie positive, mais qui se montrent fidèles aux deals ordinaires, qui, délibérément, n’investissent pas dans l’imaginaire intelligent et qui nient toute forme de participation ou de protestation?
SOC PROC ARCH MOB URB HIST
Les visions du long terme prennent le devant contre l’apathie politique, les stéréotypes populaires et les intérêts à court terme manquant de sens de responsabilité. Contrairement au cours des choses, un scénario solide pour le long terme est comme un puzzle. Il faut trouver la pièce qui convient et qui fonctionne en plusieurs optiques à la fois et qui fait que différents motifs se retrouvent sans compromis dans ce qui dépasse l’intérêt individuel: la préoccupation du collectif. Le fait même que, de nouveau, nous nous rassemblons volontairement et sans garantie de return, pour réfléchir en profondeur sur la ville, de produire des idées et du matériel, démontre que ceux qui sont en fait responsables, ne font toujours pas assez bien leur travail! Que toute cette pagaille urbanistique soit englobée dans un système de démocratie, de légalité et de délégation (nous élisons des politiciens qui, à leur tour, engagent des bureaux de planification ou qui par le sell and rent back de biens publics donnent toute liberté aux promoteurs privés et à leurs projets commerciaux) nous mène à exiger que le matériel suivant soit impliqué activement dans les politiques et qu’il soit correctement lié à chacune des phases du développement du projet et à toute autre initiative bottum up concernée.
SPATIAL-VISUAL
CITY AS A SPACE
MOBILITY-PERMEABILITY
CITY AS A TISSUE
PROGRAM-PUBLIC
CITY AS ACTIVITY
Het volgende rapporteert over de korte maar energieke ontmoeting tussen architecten, stedenbouwkundigen, sociologen, geschiedkundigen, kunstenaars, ontwerpers, schrijvers, bewoners, actieondernemers, liefhebbers en zelfs misschien sportlui bij het nadenken over een toekomstvisie voor het RAC Brussel. De meest uitdrukkelijke van de lange termijn visies die daarbij uit de bus kwamen hebben we zo helder als kon in die korte tijd uitgeschetst, op zoek naar een manier om de vermoeiende discussie tussen aanhangers en tegenstanders van bijvoorbeeld modern erfgoed, creatieve destructie, verdichting, optimalisatie en facelift te puntnagelen. Een vorm van attitude. Wat is dit Brussels gebrek aan relevante, interessante, duurzame stadsprojecten anders dan een gebrek aan vooruitstrevende visie? Men kan niet stellen dat er geen uitdagingen zijn: Noordwijk en Europese wijk, Martinitoren en Lottotoren, de wedstrijd Europakruispunt en wedstrijd Keizerinnelaan enzovoort en nu het RAC. Men kan ook niet zeggen dat geen alternatieven gegeven werden. Wat denken we trouwens over politici, administraties, ontwerpers en promotors die niets structureels doen met al deze positieve energie, maar trouw blijven aan de gewone deals, die met opzet niet investeren in intelligente verbeelding en alle mogelijke vormen van inspraak en protest naast zich neerleggen?
For money for powerfor urgencies /...
Lange termijn visies gaan het duel aan met lakse politiek, met populaire stereotiepen en met korte termijn belangen zonder verantwoordelijkheidszin. In tegenstelling tot de gang van zaken is een goed scenario op lange termijn een puzzel. Een stuk dat past en functioneert in meer dan 1 optiek tegelijk en het zelfs mogelijk maakt dat tegengestelde drijfveren elkaar zonder compromis zouden kunnen vinden in iets dat het individuele belang overstijgt: een bekommernis voor het collectieve. Het feit dat we nog maar eens vrijwillig samen komen en zonder enige garantie op return – ten gronde uit – over de stad nadenken, ideeën en materiaal produceren, betekent alleen maar dat diegenen die eigenlijk verantwoordelijk zijn, nog steeds hun werk niet goed genoeg doen! Dat alle stedenbouwkundige rotzooi plaatsvindt in een systeem van democratie, wettelijkheid en delegatie (wij verkiezen de politici die op hun beurt de studiekantoren en planbureaus aanstellen of door sell and rent back van openbaar goed alle ruimte geven aan privé-promotors met hun commerciële projecten) maakt ons sterk te eisen op basis van goed recht dat het volgende materiaal actief zal betrokken worden in het verdere beleid en dat het in alle fasen van projectontwikkeling correct terug te koppelen is aan onze en alle andere betrokken bottum up initiatieven.
for art for architecture for politics /...
libidinal
Ce qui suit est le rapport de la rencontre, courte mais animée, entre architectes, urbanistes, sociologues, historiens, artistes, designers, écrivains, habitants, actifs, amateurs et peut-être même des sportifs et de leurs réflexions sur les visions d’avenir pour le RAC à Bruxelles. Les visions pour le long terme les plus explicitement exprimées sont décrites le plus clairement possible, en essayant de préserver les oppositions entre les pours et les contres du, par exemple, patrimoine moderne, de la destruction créative, de la densification, l’optimalisation et le facelift. Question d’attitude.
1/4 1/2 1
SEXY
ROUGH
3 tile
tac
NICE
retin
5
al
10 15 20 25
For people for city for planet /...
30 35 40 45 50 75 100 150 300 600 1000 2500
general criteria to check in each proposition
OPTIONS POUR L’AVENIR: DE LA ‘CITE’ AU ‘SITE’
OPTIES VOOR DE TOEKOMST: VAN RAC TOT SITE
Quelles sont dans ce cas les options envisageables pour la Cité et quel rôle stratégique peut avoir le développement de ce site? Ne prenons pas en compte les rêves mouillés de city branding et des entrepreneurs, ainsi que tout intérêt contradictoire à court terme, qu’il soit réaliste ou pas. La Plus Haute Tour, la Ville Olympique, un Guggenheim à Bruxelles, la Capitale de l’Europe, bureaux versus logement … ce qui mérite vraiment l’attention pour l’avenir est le fait que les qualités spécifiques à la Cité constituent un cadre plus pertinent pour la question “de CITE au SITE”.
Wat zijn in dit geval de opties voor het RAC en welke strategische rol kan de ontwikkeling van deze site spelen? Laten we meteen maar de meest natte dromen van city branding en ondernemingsschap terzijde en ook alle mogelijke tegenstrijdige behoeften op korte termijn reëel of niet. Hoogste Toren, Olympische Stad, Güggenheim Brussel, Hoofdstad van Europa, kantoren versus huisvesting …datgene wat voor de toekomst écht aandacht verdient is het feit de kwaliteiten en eigenschappen van de RAC-site op zich een relevanter kader vormen voor het “van RAC tot SITE”-vraagstuk.
Citons les différentes options obtenues Développer le site en tant que pôle d’attraction et zone de connection joue directement sur la capacité et l’attractivité de cet endroit et devrait se trouver à la base de toute préoccupation, à long et à court terme. Les autres options que nous illustrons semblent moins évidentes et demandent une prise de position très claire dans les agendas politiques
BXL
et économiques. Toutefois, il s’agit chaque fois de développements raisonnables et parallèles. Nous l’avons déjà dit, une vision à long terme devrait être comme une optique multiple pour laquelle il faudra vérifier les effets. Et il faudra se méfier des stéréotypes. La réduction, par exemple, du trop grand espace public n’est pas la même chose que la privatisation arbitraire. La monofonctionalité et les tours ne sont pas toujours négatifs, le logement n’est pas partout à sa place, une fissure, une barrière, une frontière n’est pas toujours un problème. Un programme n’est pas toujours un volume construit. Le vide rationnel peut être essentiel et peut être un point de vue équivalent aux autres options cités pour le site.
De opties die daarbij uit de bus komen zetten we hier even op een rij. De site als aantrekkingspool en als schakelgebied ontwikkelen speelt rechtsreeks in op de capaciteit en aantrekkelijkheid van de plek en moet aan de basis liggen van elk scenario en van elke bekommernis omtrent deze site, op lange én korte termijn. De andere opties die we illustreren lijken minder vanzelfsprekend en
vragen duidelijke stellingnamen in politieke en economische agenda’s. Nochtans zijn het allemaal verantwoorde, parallelle en zelfs te verweven ontwikkelingen. We maakten al duidelijk dat een lange termijn visie zoiets is als een verstandig meervoudig scenario waarbij alle mogelijke effecten aan elkaar afgewogen worden. Dat is dus niet hetzelfde als een opportuun compromis. Op dezelfde manier moeten we ons behoeden voor stereotiepen. De reductie van bvb te ruime publieke ruimte is niet hetzelfde als privatisering op alle mogelijke manieren. Monofunctionaliteit en hoogbouw zijn niet altijd negatief, huisvesting is niet altijd op zijn plaats, een kloof, een barrière, een grens is niet altijd een probleem. Een programma is niet altijd een bebouwd volume, zinvolle leegte kan essentieel zijn en is voor deze site een minstens evenwaardige invalshoek als al de andere hoger vermeldde opties.
elk mogelijk scenario rwaarden voor o o V e s a de b Postulat PÔLE D’ATTRACTION Le site conçu dans son entiereté comme lieu de grande fréquentation, de rencontres, d’échanges (voir aussi analyse mobilité).
attractive site
SITE ATTRACTIF L’attractivité du site existe dans ses nombreuses potentialités (physique, structurelle, énergétique, publique, …) et dans leurs utilisations.
connectivity
ZONE DE CONNECTION Le SITE en tant qu’élément intégrant toutes les entités de l’environnement PROCHE (le jardin Botanique, Notre Dame des Neiges et autre habitat, le trajet royal, le City 2 commercial, le North Gate, la Jonction NM, e.a.) et le SITE en tant que maillon entre les différents niveaux d’importance urbanistiques (ZIL, ZIR, ZIN ou ZIF, ZII, ...)
AANTREKKINGSPOOL De SITE als een plaats met hoge frequentie, met ontmoetingen en uitwisseling over het ganse gebied heen (zie ook analyse mobiliteit). AANTREKKELIJKE SITE Wat de site aantrekkelijk maakt is haar capaciteit: (fysiek, structureel, energetisch, publiek, enzovoort zie ook analyse architectuur) en die capaciteit moet benut worden.
attractive pole
+
SCHAKELGEBIED (CONNECTIVITEIT) De SITE als onderdeel van alle entiteiten in de omgeving (botanische tuin, o.l.v.ter sneeuwwijk en andere habitats, het koninklijk traject, het commerciële city 2, north gate, noord-zuidverbinding e.a.) en als schakeling van alle mogelijke schaalniveaus (ZIL, ZIR, ZIN of ZIF, ZII, …)
Diverses options: LE NIVEAU INTERMEDIAIRE (hauteur 34) Le SITE en tant que plate-forme entre le Haut et le Bas de la ville, entre le Nord et le Midi, l’Est et l’Ouest, entre le Ciel, la Terre, le Sous-Sol etc. VILLE-GARE, AUTOROUTE URBAINE, BOULEVARD URBAIN,...TRANSPORTEUR L’aspiration à une mobilité efficace était à la base de la construction du site tel qu’il est maintenant, mais pourrait constituer également son avenir. Situé sur l’une des quatre jonctions Nord-Midi, le SITE occupe une position clé en ce qui concerne les transports en commun et la mobilité (cf. gen – diabolo – starfish et cupola de MDRDV etc., le tgv aérien de Luc Deleu,...) UN CHAMP D’INSTITUTIONS Faisant partie d’une vision moderniste qui fit de la Jonction la vitrine de l’organisation de notre société, la CA est sur le point de rejoindre le fantôme d’autres institutions nationales (Sabena, tour de Lotto, …) pour faire place à un carrefour, un logo d’une société glocal en réseau.
densification oversized - sized public space optimisation
effect public transporter
ESPACE PUBLIC SUR MESURE La densification et l’optimalisation du «trop grand espace public » en un « espace public sur mesure » est un enjeu qui dépasse le simple habillage de l’espace ou son élimination. Le SITE en tant que réseau urbain alternativement dirigé-géré, rythmé par des espaces libres d’événement (cf. la proposition de densification de X. De Geyter pour le concours du boulevard de l’impératrice) Une vision alternative ou au moins équivalente
Meervoudige opties: HET INTERMEDIAIR VLAK (hoogte 34) De SITE als platform tussen Hoog- en Laagstad, tussen Noord en Zuid, Oost en West, tussen Lucht, Begane Grond, Ondergronds enzovoort.
intermediair plane down town
field of “institutions”
STAD-STATION, STADSSNELWEG, STEDELIJKE BOULEVARD, …TRANSPORTER Het verlangen naar efficiënte mobiliteit ligt aan de voorgeschiedenis van de site zoals ze nu is. Datzelfde verlangen zou ook de toekomst ervan kunnen uitmaken. Gesitueerd op één van de 4 evenwijdige NoordZuidverbindingen is de SITE een perfecte stapsteen in openbaar vervoer en mobiliteit. (cfr gen – diabolo – mvrdv’s starfish en cupola, luc deleu’s tgv, …)
Up town
EEN VELD VAN INSTITUTEN Ooit deel van de moderne visie die de Noord-Zuidverbinding aangreep als venster op de organisatie van onze samenleving, staat het RAC op het punt SABENA, LOTTO en andere nationale spookinstellingen te vervoegen om plaats te maken voor de knooppunten en logo’s van een lokaal-globale netwerksamenleving. De SITE als modern erfgoed, als collectief geheugen maar ook als drager van nieuwe en toekomstige vormen van Instituut. PUBLIEKE RUIMTE OP MAAT Het verdichten en optimaliseren van “te ruime publiek ruimte” naar “publieke ruimte op maat” vraagt duidelijk een inzet die het aankleden van het stedelijk interieur of het elimineren ervan ruim overstijgt De SITE als deel van een afwisselend gestuurd-geprogrammeerd verdicht stadsweefsel dat geritmeerd wordt door vrije ruimten van evenement (cfr.het verdichtingsvoorstel x.de geyter voor wedstrijd keizerinnelaan).
m a
LE PANORAMA Ce qui a reçu l’étiquette de fissure et d’obstacle est en même temps l’un des endroits clé à Bruxelles donnant à la ville à la fois une vue d’ensemble (le panorama et le skyline), une vue de profondeur (la perspective tout au long du boulevard Pachéco) et une compréhension (du haut de la Tour des Finances et ses 141m jusqu’au - 2 ou – 3, souterrain du métro ou du train). Le SITE peut signifier la même chose pour Bruxelles qu’un coup de poignard de Lucio Fontana dans un monochrome: le vide essentiel qui donne une image ainsi qu’une signification.
Pano ra
HET PANORAMA Wat het etiket kloof en hindernis meekreeg is tegelijk één van de sleutelplaatsen in Brussel die zowel overzicht op de stad geeft (panorama en skyline) als dieptezicht (het perspectief langsheen de Pachecolaan) als inzicht (vanaf de top van de 141m hoge Financiëntoren tot de min 2 of min 3 van de ondergrondse metro en treinverbinding). De SITE kan voor Brussel hetzelfde zijn als een Lucio Fontana messteek voor een monochroom: de essentiële leegte die zowel beeld als betekenis geeft.
18
19
COURTES HISTOIRES DU PLEIN ET DU VIDE
KORTE VERHALEN VAN VOL EN LEEG
La vente de la Cité va littéralement entrainer quelques vides. Le jardin de grande qualité de René Péchère et l’esplanade risquent d’être privatisés et de ce fait soustrait à l’espace public du centre ville. La vente de ce bien public à un prix ridiculement bas peut elle aussi être vue comme un trou dans le budget gouvernemental, sans même parler du principe de sell and rent back qui fait affluer l’argent public dans le jeu de l’offre et de la demande.
De transactie van het RAC dreigt alvast letterlijk een aantal leegten te slaan. De kwaliteitsvolle René Péchèretuinen en Esplanade dreigen private domeinen te worden, onttrokken aan de Brusselse binnenstad. Ook de verkoop zelf van het publiek goed aan belachelijk lage prijzen kan wel een gat genoemd worden - in overheidsinkomsten dan, om nog maar te zwijgen van het sell en rent back principe waar duur overheidsgeld wegvloeit in het spel van vraag en aanbod.
Le vide est donc l’option la moins évidente. Toutefois, cette option est probablement la plus palpitante afin de trouver un avenir pour le site. Le site en tant qu’espace intermédiaire et vide rationnel, le site comme panorama.
Leegte is dus de minst voor de hand liggende optie. Niettemin is het de meest spannende om een toekomst te zoeken voor de site. De site als tussenruimte en essentiële leegte, de site als panorama.
Pour toutes les autres options le développement du SITE est plus facilement imaginable: par la privatisation ou par un partenariat public-privé, par des constructions nouvelles ou novatrices, par le rangement, le réarrangement et l’addition de programme, de volume ou de surface construite. Par contre, le SITE en tant que PANORAMA et le vide nécessaire entraînent de tous autres défis et focalisent sur la qualité et la signification de l’espace intermédiaire. Mais qui oserait, dans l’esprit de la destruction créative, investir le vide, les vues, les ouvertures et / ou l’espace public?
zone franche / vrijzone
Met alle andere opties kunnen we ons gemakkelijk inbeelden hoe de SITE ontwikkeld kan worden: door privatisering of publiek-privaat partnership, door nieuwe of vernieuwde constructies, door het schikken, herschikken en toevoegen van programma, volume of bebouwd oppervlak. De SITE als PANORAMA en als noodzakelijke leegte, stelt ons daarentegen heel andere uitdagingen en focust op de kwaliteit en betekenis van de ruimte tussen de dingen. Maar wie durft in de geest van creatieve destructie investeren in leegte, vides, doorzichten, openingen en gradiënten van publieke ruimte?
boulevard Albert II laan
rue d’Aerschot straat
eros center
Le message le plus important de ce récit est probablement que, dans le cas de la CA, cette opportunité étrange d’engendrer un nouveau regard sur la situation et l’avenir doit être saisi. Ceci est d’autant plus important comme message qu’un bon projet pour la CA ( nom à oublier) ne peut être constitué que d’une combinaison solide des options que nous venons de citer.
Dat in het geval van het RAC deze vreemde kans op een erg nieuwe, frisse kijk op de situatie en toekomst moet aangegrepen worden is eigenlijk de belangrijkste boodschap van dit betoog. Belangrijker nog dan de boodschap dat een goed project voor het (naam om te vergeten) RAC enkel kan bestaan uit een sterke combinatie van de opties die we hier genoemd hebben - wat voor ons trouwens vast staat.
Dans le développement du SITE, l’accent devrait être mis sur la complémentarité du vide et du plein. Il est à la fois essentiel de projeter autant l’espace intermédiaire que le volume bâti.
Bij de ontwikkeling van de SITE moet de nadruk komen te liggen op de essentiële complementariteit van VOL en LEEG. Zowel de tussenruimte moet geprojecteerd worden als het gebouwde lichaam van het project zelf.
Notre cellule de réflexion de visions à long terme a travaillé selon 2 lignes relativement divergentes : réfléchir en termes de PLEIN et réfléchir en termes de VIDE, juste pour voir combien de fois et sur quelles points les deux approches ont pu se retrouver.
Onze denktank lange termijn visie voor wat nu nog het RAC is ging dan ook te werk langs deze 2 erg verschillende wegen: denken in termen van VOL en denken in termen van LEEG, enkel om te zien hoe vaak op menig punt deze twee benaderingen elkaar kunnen vinden.
casinos
avenue Louise Louizalaan
libéralisation totale : pas de programme / zone franche totale liberalisering: geen programma / vrijzone
plein / vol 1 densification / verdichting
2 facilité d’emploi / gebruiksvriendelijk
logement woning
Bureaux kantoren commerces winkles
administration administratie CA / RAC -1
Centre international Internationaal centrum
bureaux kantoren Hx2
activités activiteiten
pietonnier voetganger parkings 35% de logements selon le PRAS 35% woningen volgens GBP
jardins tuinen pietonnier voetganger
parkings
logements woning woningen Hx2
3 site connecté par contenu /koppeling door inhoud global university
global university
creative space
institut du monde arabe european embassy
european embassy institut du monde arabe creative space espaces d’interférences
logement
global university monde arabe EU ambassy logement
creative space commerces
zone pietonne parc
europe+world connection
Penser un projet en termes de densification ou d’organisation de l’espace construit (un programme dans une forme dure) est assez classique. Ce genre de projet peut s’appuyer sur énormément d’expériences et de traditions, dans tous les modèles et motifs connus. Il n’est pas surprenant que la cellule de réflexion PLEIN présenta assez directement un projet de synthèse, avec quelques variations de formes.
3. le site doit être lié à l’Europe et au monde : pas par sa situation géographique ni dans son repli comme quartier monofonctionnel, mais bien par son programme.
Les pistes suivantes ont chaque fois été les premiers pas dans le processus de réflexion:
- Un contenu généré par un programme combiné de CREATIVE SPACE (soutien logistique et spatial de la création) + EUROPEAN EMBASSY (présence interactive de partenaires qui constituent ensemble l’Europe et représentations des sans-états) + GLOBAL UNIVERSITY (interdisciplinaire, européenne et mondial) + ARAB WORLD INSTITUTE (un accès à) + ESPACES D’INTERFERENCE et ajouté au logement et à un degré important d’accessiblité ainsi qu’à un large public.
1. la densification sur le terrain est possible par l’apport de masse (volume bâti, matière), ainsi que par l’apport d’activités (personnes, événements, installations temporaires, interactions) 2. le fondement d’un bon projet est la facilité d’emploi, dans ce cas ci, des panoramas préservés et accessibles à tous, un jardin public agréable et calme, des parkings accessibles de tous les côtés du bâtiment (en plein air, en sous-sol ou même en étage), des surfaces de bureau performantes, du logement optimal et la présence d’espaces polyvalents ou d’espaces à utilisations multiple, engendrant des fonctions maillon et des interactions.
La proposition de projet contient quelques fortes caractéristiques et le modèle combine les différentes options (CHAMP D’INSTITUTIONS – LE NIVEAU INTERMEDIAIRE et LE PÔLE D’ATTRACTION)
- Les connections aux quartiers avoisinants et les connections efficaces aux infrastructures de circulation et aux nœuds de transports en commun font que le projet peut fonctionner à différentes échelles. - La volumétrie souligne les tours dans leur verticalité et leur capacité de doubler leur hauteur, les volumes intermédiaires et les bords sont percés et perméables.
RAC-city
Een project in termen van verdichting, als het organiseren van bebouwde ruimte (een programma in een harde vorm) is vrij klassiek. Dit soort project kan steunen op oneindig veel ervaring en traditie, op alle mogelijke modellen en gangbare patronen. Het is niet verwonderlijk dat de denktank VOL vrij recht toe en recht aan op korte tijd een syntheseproject voorstelt met een aantal vormvarianten.
3. De site moet gekoppeld worden met Europa en de wereld: niet door haar geografische ligging of door de afscherming tot monofunctionele wijk, maar wel door inhoud.
In aanzet werden daarbij de volgende denkstappen gemaakt:
- een sterke inhoud door het gecombineerde programma CREATIVE SPACE (logistieke en ruimtelijke ondersteuning van creatie) + EUROPEAN EMBASSY (interactieve aanwezigheid van de partners die samen Europa vormen en vertegenwoordiging van de statenlozen)+ GLOBAL UNIVERSITY (interdisciplinair europees en mondiaal)+ ARAB WORLD INSTITUTE (een toegang tot) + INTERFERENTIERUIMTEN te koppelen aan wonen, aan een hoge graad van toegankelijkheid en aan een breed publieksspectrum.
1. Verdichting op het terrein kan zowel door de aanbreng van massa (bebouwd volume, materie) als door de aanbreng van activiteit (mensen, gebeurtenissen, tijdelijke installaties, wisselwerkingen) 2. De ondertoon van een goed project steunt op gebruiksvriendelijkheid: in dit geval gevrijwaarde en toegankelijke panorama’s, een aangename en rustige publieke tuin, parkings aan alle verschillende zijden van het bouwblok (bovengronds, ondergronds en zelfs op verdiep), performante kantooroppervlakken, optimaal wonen en de aanwezigheid van polyvalente multifunctionele ruimten of ruimten met meervoudig gebruik zodat schakelfuncties en interacties ontstaan.
Het projectvoorstel heeft dan ook sterke eigenschappen en het model combineert de verschillende opties (VELD VAN INSTITUTEN – INTERMEDIAIR VLAK en ATTRACTIEPOOL)
- de fijnmazige connecties met het lokale en de efficiënte ontsluitingen naar de verkeersinfrastructuren en knooppunten van openbaar vervoer laten het project op verschillende schaalniveaus werken. - het volume beklemtoont de verticaliteit van de torens en hun capaciteit tot dubbele hoogte, de tussenvolumes en randen worden doorbroken en permeabel.
vide / leeg
critere de départ: maintien de la morphologie qualité de composition, qualité des vides morphologiques>
vertrekcriterium: behoud van de morfologie kawaliteit van de compositie, van de morfologische vides >< functionele vide strategie: klassering van de openbare ruimte in tegenstelling tot de privatiseering van de publieke ruimte
vents wind
vues / sons / sensations zicht / geluiden / waarnemingen
bâti gebouw vide leeg
vides à l’échelle de la Région vides op gewestniveau
construction contructie 1/2 occupation 1/2 bezetting
vides à l’échelle de la Ville vides op stadsniveau
nombre d’habitants aantall inwoners
liaisons entre les vides verbindingen tussen vides types de vides type “vides”
B EXTENSION EXTENSIE
A HYPERCONNECTIVITE HYPERCONNECTIVITEIT
C CHIASME tapis volant
zones de traitementde façades behandeling van de façade
souk de tapis tapis roulant
Congrès ongrès 30% logements
vides
vitrines
les connexions potentielles au niveau du quartier des patios, vides, un projet de paysage Mogelijke connecties op wijkniveau van patio’s, vides, landschapsproject
Créer un vide qui connecte les différents niveaux du site. Un paysage comme extension du botanique. Le nouveau paysage est porteur de nouvelles fonctions. Een vide creëeren die de verschillende niveau’s van de site connecteert. Een landschap als extensie van de Kruidtuin. connecteer Het nieuwe landschap is drager van de nieuwe functies.
D PANORAMA
chiasme = solution oplossing espace vendu verkochte ruimte >< vitrine vide lege vitrine
F ESPACE OUVERT OPEN RUIMTE habitat woning
lotissement sur dalle woonwijk op “dalle”
vide par inaccessibilité vide dor ontoegankelijkheid
hotel Astoria
bureaux kantoren
camera obscura
culture cultuur
skyline panorama
parc d’attraction pret park
E AIR LUCHT
mega harmonica sons, bruits geluid, lawaai ai
éolienne entonnoir d’air
TGV aérien stockage pneus mastaba souks potagers camping plateforme dirigeables lenticulaires
B LE SITE EN TANT QU’EXTENSION DU JARDIN BOTANIQUE, une proposition de projet avec des jonctions en hauteur à comprendre comme nouveau paysage porteur de nouvelles fonctions.
L’impulsion donnée à la cellule de réflexion de tâtonner un spectre peu connu a apporté un matériel surprenant en confrontant en même temps les différentes échelles.
C LE CHIASME EXPRESSIF = SOLUTION/ESPACE VENDU = VITRINE VIDE En premier lieu, VIDE réclame l’espace comme porteur de concepts dans lesquels le programme bâti devrait seulement faire les jonctions avec l’environnement.
1. l’évolution du vide dans l’espace et dans le temps (l’échelle de la jonction Nord-Midi), confrontée aux liaisons entre les vides (l’échelle de la région Bruxelles Capitale) et la forme et distribution du vide (Pentagone) … montrent le vide comme système existant et actif dans le fonctionnement d’une ville et dans l’image urbaine. 2. La carte des vides stratégiques avec leur statut actuel ou en développement, leur usage envisageable, éventuellement liés aux vides appartenant au système (région Bruxelles Capitale), confrontée à la typologie des vides et le spectre qualitatif du vide en tant qu’espace d’expériences (l’échelle du site), fait que le vide devient un instrument stratégique pouvant amener de l’activité et du programme dans l’espace (scénographie et mise en scène) 3. les constats que le vide peut varier selon la hauteur ou la profondeur (l’échelle du quartier), que le vide peut être nuancé de fissures, de jonctions, de vitrines, de points de repère et que le vide est un jeu entre positif-négatif (l’échelle de la jonction Nord-Midi), que les vides s’intègrent dans une globalité plus vaste (l’échelle européenne), font du vide un élément de façonnement et de signification à part entière: le vide à remplir peut être occupé par le vide.
VIDE
L’atelier VIDE réalise plusieurs propositions de projet qui traitent chacun des aspects: A HYPERCONNECTIVITE une proposition de projet déterminant toutes les liaisons au niveau des quartiers par le biais de patios, vides, zones et même des traitements de façade pour que l’ensemble ne soit pas uniquement architectural mais un projet de paysage complet.
salle de concert + parkings
camping
Un projet en terme de vide, espace intermediaire, creux exige des références, des options et des vérifications inhabituelles. Mais le jeu en vaut la chandelle.
D PANORAMA PAR EXCELLENCE fonctionne comme une camera obscura, comme vue, comme perspective de logement ou comme raccourci stratégique. E LA CAPACITE D’AIR promeut le plein air dans le sens d’espace ouvert, de culture, d’un séjour de courte durée, d’environnement accoustique et de médium. F CAPACITE D’ESPACE OUVERT démontre la capacité de l’endroit pour accueillir des grands événements (concerts), de par la capacité d’espace ouvert, de stationnement et d’ouverture. Avec ces propositions, nous approuvons le fait que la qualité de la composition est égale à la qualité du vide façonné qui dépasse la notion du vide fonctionnel. La stratégie est une classification de l’espace public, contraire à sa privatisation. La morphologie de ce qui existe déjà est alors posée comme défi et l’intériorisation complète, ainsi que l’extériorisation de la qualité du vide envisagée ne sont pas considérées être efficace. Les extrêmes se trouvent, par contre, dans la libération totale d’une part, et dans la réalisation d’une zone libre avec de nouvelles règles de jeu (free zone, zone franche), libérée des a priori d’autre part. Toutes ces propositions focalisent radicalement sur la qualité d’expérience de l’espace et sur la perméabilité. Dans ce sens, ils représentent l’urbanité en tant que données collectives, et non en tant que privilège privatif et ils complètent parfaitement la proposition précédente de densification.
frame ou laser
Een project bedenken in termen van leegte, tussenruimte, vide … vraagt ongewone referenties, toetsingen en ontwerpbeslissingen. Alleen al daarom is het de moeite waard. De aanzet van de denktank LEEG is dan ook het aftasten van een niet zo bekend spectrum, brengt verrassend materiaal aan en confronteert meteen ook alle schaalniveaus. 1. De evolutie van de leegte in ruimte en in tijd (schaalniveau noordzuidverbinding), de verbindingen tussen en de koppelingen van leegten (schaalniveau Brussels Hoofdstedelijk Gewest), de vorm en distributie van leegte (Vijfhoek) …tonen leegte als bestaand en actief apparaat in het functioneren van een stad en in het beeld van stedelijkheid. 2. De kaart van de strategische vides met hun huidig of te ontwikkelen statuut, hun mogelijke bestemmingen al of niet gekoppeld aan de vides in het systeem (Brussels Hoofdstedelijk Gewest), de typologie van vides en het kwalitatief spectrum van de vide als belevingsruimte (schaal van de site) maken van leegte een strategisch instrument dat activiteit en programma in de ruimte kan plaatsen (scenografie en mise en scene). 3. De vaststellingen dat leegte in hoogte en diepte kan variëren (schaalniveau van de wijk), dat leegte genuanceerd kan worden van kloof tot verbinding tot vitrine tot merkteken en dat leegte een spel is tussen positief-negatief (schaalniveau noord-zuidverbinding), dat leegten zich integreren in een groter geheel (Europees niveau) veranderen leegte in een volwaardige vorm en in een betekenisgevend element: de leegte die er te vullen is kan ingenomen worden door leegte.
De denktank LEEG
produceert verschillende projectvoorstellen die elk op een aspect ingaan: A HYPERCONNECTIVITEIT, een projectvoorstel dat alle potentiële verbindingen op wijkniveau definieert als patio’s, vides, zones en zelfs als gevelbehandelingen zodat het geheel geen louter architectuur meer is maar een volwaardig landschapsproject.
B DE SITE ALS EXTENSIE VAN DE BOTANISCHE TUIN, een projectvoorstel met letterlijke verbindingen in de hoogte, te begrijpen als nieuw landschap en als drager van nieuwe functies. C CHIASME=OPLOSSING / VERKOCHTE RUIMTE=LEGE VITRINE dat de ruimte in eerste instantie claimt als drager van concepten waarbij het gebouwde programma enkel de noodzakelijke verbindingen met het omliggende moet maken. D PANORAMA BIJ UITSTEK werkt als camera obscura, als breedzicht, als uitzicht voor het wonen of als strategische doorkijk en doorsteek. E VERMOGEN AAN LUCHT promoot de open lucht als open ruimte, als cultuur, als tijdelijk verblijf, als akoestische omgeving en als medium. F CAPACITEIT VAN OPEN RUIMTE wijst op de capaciteit van de plek om grote evenementen te ontvangen (concert) door de capaciteit aan open ruimte, parkeren en ontsluiting. Met deze voorstellen onderschrijven we dat de kwaliteit van compositie gelijk is aan de kwaliteit van vormgegeven leegte en het begrip functionele leegte ver overstijgt. De strategie is er één van klassering van publieke ruimte in tegenstelling tot privatisering ervan. De morfologie van datgene wat er reeds is wordt daarbij als een uitdaging gesteld. Zowel complete interiorisering als gehele exteriorisering van de beoogde kwaliteit van leegte worden niet als werkzaam gezien. De uitersten liggen daarentegen in een complete bevrijding (libération totale) enerzijds, in de realisatie van een vrije zone met nieuwe spelregels (free zone, zone franche) los van à priori’s anderzijds. Al deze voorstellen focussen radicaal op de belevingskwaliteit van de ruimte en op de permeabiliteit ervan. In die zin staan ze voor stedelijkheid als collectief gegeven - niet als privatief voorrecht - en vullen ze perfect het verdichtingsvoorstel aan.
20
21
LOCATAIRES ET OCCUPANTS AU 31 MARS 2004 HUURDERS EN GEBRUIKERS - 31 MAART 2004 Bloc/k E Bloc/k E
Locataires Verhuurder Bloc/k D
Régie des Bâtiments Regie der Gebouwen
Bloc/k D Bloc/k F nord/noord Bloc/k F nord/noord
Bloc/k F sud/zuid
Bloc/k F sud/zuid
Salle polyvalente Polyvalente zaal
Bloc/k G
Salle polyvalente Polyvalente zaal
Bloc/k G
Bloc/k C
Bloc/k C
Cityparking Exploitant de 1750 emplacements Uitgebaat door Cityparking 1500 abonnés fixes Vaste abonnees - 700 Minsitère des Finances Min. van Financiëen - 190 Comm. française Franse Gemeenschap - 400 Régie des Batiments Regie der gebouwen - 210 inocuppés (à la disposition du propriétaire) Onbezet, ter beschikking van de eigenaar - 250 réservés à cityparking gereserveerd voor cityparking Occupants Gebruikers I.B.G.E BIM Gestionnaire pour le compte de la Régie des Bâtiments Beheeder voor Regie der Gebouwen
Bloc/k H Bloc/k H Propriétaires Eigenaren - 31/03/04
Min. de la Santé publique Min. van de Gezonheid
1/1 BREEVAST
Communauté Française Franse Gemeenschap
1/3 BREEVAST 1/3 Compagnie Immobilière de Belgique (CIB) 1/3 DEXIA
Min. de la Fonction Publique Min. van Openbaar Ambt Actuellement vide Nu leeg
nant ! mainte huur ! s è d r e s nu te x à lou Locau nde ruimte a ta Leegs
2005 - 2008
Début du chantier de la Tour Utilisation des espaces publics autour de la tour impossible Départ des derniers fonctionnaires Site entièrement vide Aanvang van de werf voor de toren Onmogelijk de publieke ruimte rond de toren te gebruiken Vertrek van de laatste ambtenaren Volledige leegstand van de site
! euros in. 370 ros ! m : eu nte olyvale in. 370 Salle p nte zaal : m le a Polyv 400 pl. rant : Restau
chantier de la Tour Réalisation du PPAS
Réalisation du PPAS Uitvoering van het BBP
Jan 2005
Arrêté du gouvernement de la Région fixant les conditions et le délais pour la réalisation du PPAS du reste du site (plan particulier d’aménagement des sols) Gouvernementeel besluit van het Gewest met bepaling van de voorwaarden en termijnen voor de realisatie van het BBP voor de rest van de site (Bijzonder Bestemmingsplan)
Sept. - Déc. 2004
Délivrance permis d’urbanisme de la Tour des Finances Aflevering bouwvergunning voor de Financiëntoren
Juin /Juni 2004
Négociation du permis d’urbanisme de la Tour des Finances Onderhandelingen om bouwvergunning te bekomen voor de Financiëntoren
Avril/April 2004
MapRAC
19 - 21 Mars/Maart 2004
Déroulement le plus optimiste des travaux sur le site - Vide de 10 ans minimum Meest optimistische schets van het verloop van de werken op de site - Leegstand van minstens 10 jaar
-
werf voor de toren -
Uitvoering van het BBP
calendrier des espaces vides / verloop van de leegstand
Vide au 20/03/04 Leeg vanaf 20/03/04
Vide au 01/04/04 Leeg vanaf 01/04/04
Vide au 31/01/05 Leeg vanaf 31/01/04
En négociation normalement vide à partir du 31/01/05 In onderhandeling, normaal leeg vanaf 31/01/05
Site entièrement restructuré Site volledig heringericht
Premier bâtiment rénové Eerste gebouw gerenoveerd
2011
2014
Délivrance permis d’urbanisme pour le reste du site Début des travaux pour le reste du site Aflevering van de bouwvergunning voor de rest van de site Begin van de werf voor de rest van de site
début/begin 2009
Introduction du permis d’urbanisme pour le reste du site Inleiding van de bouwvergunning voor de rest van de site
mi 2008
Fin du chantier de la Tour (retour des fonctionnaires prévu selon contrat) Einde van de werf van de Toren (terugkeer van de ambtenaren voorzien in contract)
début/begin 2008
on trificati de gen exclusive e u q is R tion nsifica agers par inte s usages/us in a rt de ce sieve r exclu tie doo re a c ifi tr op gen tie door zeke Risico a intensic n / gebruikers e ik ru b ge
Accessibilité des bâtiments au 31/03/04 Toegankelijkheid van de gebouwen - 31/03/04
Bloc/k E
Accès public jusqu’en 2008 Publieke toegang tot 2008
Bloc/k D
Accès public moyennant 1 repas jusqu’en 2005 Publieke toegang met gemiddeld 1 maaltijd tot 2005
Bloc/k F nord/noord
Zone de chantier accessible sur demande (???) jusque mi-2005 Werfzone toegankelijk op aanvraag (???) tot midden 2005
Bloc/k F sud/zuid
Bloc/k G
Salle polyvalente Polyvalente zaal
Reste accessible jusqu’au début des travaux Beschikbare ruimte tot het begin van de werken
Bloc/k C
Zone inoccupée accès sur demande (???) jusque 2008 Niet-gebruikte zone toegankelijk op aanvraag (???) tot 2008 Zone encore actuellement occupée accès sur demande (???) après vidange jusque 2008 Gebruikte zone toegankelijk op aanvraag (???) na verhuis tot 2008
Bloc/k H
22
23
Constatant :
We stellen vast dat:
que 30% des bâtiments de la Cité Administrative sont actuellement inoccupés et qu’il est prévu que le reste du site se vide prochainement.
- 30% van de gebouwen van het Rijks Administratief Centrum (RAC) op dit moment leeg staan en dat de rest van de site binnenkort ook leeg zal komen te staan
que les prévisions les plus optimistes ne prévoient l’aboutissement concret d’un projet de reconversion qu’à l’horizon 2008.
- volgens de meest optimistische voorspellingen de reconversie pas zal eindigen in 2008 - officiële procedurekalenders nogal rekbaar zijn en meestal ook uitlopen (cf de site van Thurn & Taxis)
que les calendriers de procédures officielles ont tendance à se rallonger. (Cf. le site de Tours et Taxis). que pour ces raisons il est réaliste de considérer que le site restera inexploité pour une période de 5 ans minimum à dater d’aujourd’hui.
- om al deze redenen, het realistisch is te veronderstellen dat de site zeker 5 jaar leeg zal staan, te beginnen vanaf vandaag - het verlaten van de site negatieve gevolgen zal hebben die niet te onderschatten zijn
que cette situation d’abandon aura des conséquences négatives non négligeables, _ d’un point de vue économique (diminution de la fréquentation des commerces avoisinants), _ d’un point de vue social (forte baisse d’activité dans le quartier), _ d’un point de vue patrimonial (exposition du site à des dégradations alors que sa valeur patrimoniale et sa qualité architecturale n’ont pas encore été évaluée.)
_ vanuit economisch oogpunt (omliggende handel zal klandizie zien slinken) _ vanuit sociaal oogpunt (belangrijke vermindering van activiteit in de wijk) _ vanuit patrimoniaal oogpunt (de site laten verkommeren, terwijl de patrimoniale waarde en architecturale kwaliteit ervan nog niet zijn geëvalueerd)
qu’une maintenance et une sécurisation du site sont inévitable.
- de site hoe dan ook onderhouden en beveiligd zal moeten worden
que cette inoccupation aura donc un coût pour tous les acteurs concernés, y compris la collectivité.
- de leegstand dus een kost met zich mee zal brengen, voor alle betrokken partijen, maar ook voor de gemeenschap
qu’il serait scandaleux, dans le contexte de la pression immobilière grandissante à Bruxelles, de laisser inexploités un site avec autant de potentiels pour une période aussi longue. que la qualification par les pouvoirs publics du site comme zone d’intérêt régional et zone levier le prédispose à une attention accrue, étant donné son intérêt stratégique et symbolique, et que ceci n’a cependant pas conduit, jusqu’ici, à une quelconque réflexion urbanistique approfondie sur le devenir du site et son contexte.
Nous demandons que soit mise en place par les pouvoirs publics et les propriétaires privés une réflexion sur l’utilisation à court terme du site et de ses bâtiments.
- dat het schandalig zou zijn zulke site met zulk een potentieel gedurende zo’n lange tijd leeg te laten staan, vooral nu de druk op de immobiliën in Brussel stijgt - dat de site een verhoogde aandacht vraagt, gezien ze door de overheid aangeduid is als Gebied van Gewestelijk Belang (GGB) en als Hefboomgebied, gezien haar strategisch en symbolisch belang, en dat die bepalingen nog steeds niet hebben geleid tot enige stedenbouwkundige, diepgaande reflectie over de context en de toekomst van de site
Wij vragen dat er nagedacht wordt door de overheden en de huidige eigenaars van het RAC over het gebruik op korte termijn van de site en haar gebouwen
L’utilisation du bâtiment pendant cette période de transition permettrait : Le maintien sur le site d’une activité permanente, évitant ainsi qu’il se transforme en chancre urbain, avec toutes les conséquences négatives qu’une telle situation pourrait provoquer. Le développement d’initiatives bénéficiant à la collectivité, prolongeant la destination publique du site et mettant à disposition ses richesses et ses équipements (espaces publics et infrastructures) afin qu’il rayonne positivement sur son environnement.
Het gebruik van de gebouwen gedurende de overgansperiode zou volgende zaken mogelijk maken: - het behouden van activiteit op het terrein, om te beletten dat er een nieuwe grote stadskanker ontstaat, met alle negatieve gevolgen vandien
Bref, l’exploitation positive d’un capital d’espaces qui sans cela resterait à l’abandon pendant une période significative.
- het ontwikkelen van initiatieven die de gemeenschap ten goede komen. Het verlengen van de publieke bestemming van het RAC door het ter beschikking stellen van haar uitrusting (openbare ruimte en infrastructuur). Meer bepaald: een positieve exploitatie van een belangrijke ruimte die anders gedurende een aanzienlijke periode verlaten zou zijn. Zo kan de site positief afstralen op haar omgeving.
Et finalement, le maintien d’un espace de débat public sur et à propos d’un site symboliquement signifiant pour Bruxelles, espace de débat nécessaire pour enrichir la réflexion sur l’histoire, le devenir du site et sa relation aux quartiers environnants.
- en tenslotte, het in stand houden van een ruimte voor publiek debat op en over een voor Brussel symbolisch belangrijke site. Een ruimte voor debat die nodig is om de reflectie rond de geschiedenis, de toekomst en de relatie tot de omliggende wijken te verrijken.
Les différentes activités qui pourraient se développer sur le site pendant cette période de transition se déclinent en plusieurs registres :
De verschillende activiteiten die op de site georganiseerd zouden kunnen worden tijdens deze overgangsperiode, kunnen in verschillende categorieën worden ondergebracht:
l’expérimentation de pratiques associatives et citoyennes au travers de projets pilotes, qui prolongeraient une tradition déjà nourrie d’autres expériences d’occupation similaires à Bruxelles et ailleurs en Europe.
het versterken van het verenigingsleven en het burgergevoel door middel van pilootprojecten. Hiermee kan een traditie van bezetting verdergezet worden, gevoed door de opgedane ervaringen tijdens gelijkaardige bezettingen in Brussel en elders in Europa
le maintien et le développement d’un tissu social et relationnel alimenté non seulement par les différents acteurs présents dans les quartiers environnants, mais aussi d’autres endroits à Bruxelles.
het sociaal en relationeel netwerk in stand houden en verder ontwikkelen, gesteund door de verschillende aanwezige actoren uit de omliggende wijken, maar ook uit andere delen van Brussel
le développement de pratiques culturelles susceptibles d’exploiter et de magnifier l’énorme potentiel des espaces intérieurs et extérieurs du site en faisant bénéficier un large public.
het ontwikkelen van een culturele praktijk die het enorme potentieel van de binnen- en buitenruimtes van de site benutten en vergroten en er een breed publiek van laat genieten
le soutien aux activités économiques fragiles ou émergentes, à caractère social, culturel, environnemental et/ou citoyenne, qui pourraient bénéficier d’une mise à disposition provisoire d’espaces à coûts réduits pour asseoir leur existence et se préserver pour un temps des pressions du marché immobilier bruxellois.
steun aan ontluikende of kwetsbare economische activiteiten, aan initiatieven met een sociaal, cultureel of ecologisch karakter, die baat zouden hebben bij het voorlopig ter beschikking stellen van goedkope ruimte om zich tijdelijk te vestigen. Zo kunnen zij zich vestigen en in stand houden gedurende de huidige periode van grote druk op de immobiliënmarkt
l’exploitation des synergies qui pourraient résulter de la mise en proximité de ces activités de différentes natures, susceptibles de se répondre et se soutenir mutuellement, et d’induire une vitalité socio-économique concrète, en lieu et place d’un chancre annoncé.
het benutten van samenwerkingen die het resultaat zouden kunnen zijn van het bij elkaar brengen van deze veelsoortige activiteiten. Zij zouden elkaar kunnen aanvullen en wederzijds versterken en een concrete socio-economische vitaliteit tot stand kunnen brengen op de plek van een aangekondigde stadskanker.
La Cité Administrative est un site dont la construction a été financée par la collectivité, et qui possède une valeur symbolique incontestable. Sa position stratégique et sa dimension colossale font que sa vie actuelle et son devenir sont lourds de conséquences pour Bruxelles et son centre. Au delà du fait que ses propriétaires sont maintenant privés, la responsabilité des pouvoirs publics sur le devenir du site reste donc entière.
Nous demandons que ce bâtiment vive et profite au plus grand nombre tant qu’il restera disponible.
Het RAC is een site waarvan de constructie gefinancierd is door de gemeenschap en heeft een overduidelijke symbolische waarde. Haar strategische positie en kolossale dimensie maken dat haar huidig bestaan en haar toekomst zwaar wegende gevolgen hebben voor Brussel en het stadscentrum. Los van het feit dat de eigenaren nu privé zijn, ligt de verantwoordelijkheid voor de toekomst van de site nog steeds volledig bij de publieke overheden.
Wij vragen dat dit gebouw leeft en voor zo veel mogelijk mensen openstaat, zolang het door leegstand ter beschikking is.
