KWARTAALUITGAVE INTERNATIONAAL PERSCENTRUM JAARGANG XLVII - AFLEVERING 4- DECEMBER 2009

K WA RTA A L U I T G AV E

I N T E R N AT I O N A A L

PERSCENTRUM

J A A R G A N G X LV I I - A F L E V E R I N G 4 - D E C E M B E R 2 0 0 9

K WA RTA A L U I T G AV E

I N T E R N AT I O N A A L

PERSCENTRUM

J A A R G A N G X LV I I - A F L E V E R I N G 4 - D E C E M B E R 2 0 0 9

Nieuwspoortforum is het driemaandelijks verschijnend magazine van het Internationaal Perscentrum Nieuwspoort

1, 11 en 25 Dodebomenmedia gaan dood Het is vijf voor twaalf voor kranten. Althans, als we massaal het nieuws van internet plukken, wat de toekomstverwachting van velen is. En als kranten “blijven werken zoals ze nu doen”, zegt dagbladtycoon Christian Van Thillo. Of als ze niet kiezen voor een duidelijke identiteit, onderzoeksjournalistiek en serieuze verhalen, menen de hoofdredacteuren van Trouw en De Pers. “Goed dat u er allemaal bent, het zou wel eens het laatste jubileum kunnen zijn”, was in ieder geval de welkomsttekst van voorzitter Arendo Joustra op het 50ste jubileum van het Genootschap van Hoofdredacteuren.

REDACTIESECRETARIAAT: Lange Poten 10 2511 CL Den Haag T 070 - 346 94 40 E [email protected] I www.nieuwspoort.nl REDACTIE: Nicole Bodéwes, Elaine de Boer, Josine Boven, Benno Bruggink, Paulus Eras, Jaap Folkerts, Lars Kuipers, Gijs Korevaar, Bart van Leeuwen, Margriet van Lith, Vincent Schepman (vormgever), Jos van den Wijngaart, Milja de Zwart (hoofdredacteur) MEDEWERKERS DIT NUMMER: Robbert Coops, Reinier van Delden, Leonard Ornstein, Chris Ostendorf, Anneke Verbraeken, Max van Weezel ILLUSTRATIES: KIK (omslag, pag. 4) Politiek in prent (pag. 7) FOTO’S: Sjoerd van der Hucht (pag. 9) Lars Kuipers (pag. 5, 20) Robert Oostenbroek (pag. 5, 15, 16) Gerhard van Roon (pag. 11, 25) Roel Rozenburg (pag. 4, 8) Paul Scholte (pag. 7) Carola Sewing (pag. 5, 14, 17, 19) VORMGEVING: Vincent Schepman T 079 - 352 27 02 E [email protected] ADVERTENTIE-EXPLOITATIE: Steven Veenendaal Lange Poten 10 2511 CL Den Haag T 070 - 346 94 40 F 070 - 364 23 80 E [email protected] DRUK: UnitedGraphics ISSN 1873-8990

Kopij voor het maartnummer dient uiterlijk vrijdag 26 februari bij de

8 Wandelganger Een nieuwe rubriek, met een knipoog naar dé Wandelganger Henry Faas. We knippen het licht aan om de achterkant van het nieuws te zien, we verbazen ons over de gaten in zware bewaking en we plukken stijlbloempjes in het parlement.

12 Van Obama tot Hitler Arnon Grunberg haalt Obama en Hitler aan om zijn stelling te onderbouwen dat de meningsvorming van burgers een autonoom proces is geworden, dat geen voeding meer nodig heeft en al helemaal niet van experts. “Wat anderen hebben gezegd, geschreven en gedacht is alleen maar een hindernis bij het spontane individuele denkproces.”

hoofdredacteur ([email protected]) te zijn ingeleverd.

4 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

14 Hoe zit het Toch met het Huis voor de Democratie? Voorzitter Max van Weezel zet alles op een rijtje.

15 Valium, Whisky en Viagra De Wet Openbaarheid Bestuur is een belangrijk instrument voor onderzoeksjournalisten, maar het gebruik vergt wel wat om boosheid over onwil te beteugelen, een nare bijsmaak weg te spoelen en een onmenselijk uithoudingsvermogen op te roepen. Een boekje open over de Wob.

18 Censuur 17 Bitterballen Reinier van Delden onderscheidt vijf soorten netwerkers aan de hand van een schaal bitterballen.

Media passen censuur toe op Haags nieuws, zegt politicoloog en PvdA-ideoloog Joop van den Berg. “Er gebeurt hier namelijk van alles waarvan zij vinden dat wij het niet mogen weten.”

20 Oost – West Een nieuwe serie, waarin parlementariërs die van ver komen vertellen hoe ze in Den Haag een tweede thuis maakten. Na vier jaar op en neer reizen naar Weert kocht VVD-Kamerlid Frans Weekers een appartement, dat hij zelf opknapte en inrichtte. “Toch mooi, kun je nog klusjesman worden als je later de politiek uitgaat.”

21 Cryptogram Bijbels acties (11) en een digitale zending (7): een speciaal cryptogram voor Poorters. Er ligt een spannende dikke pil van Tomas Ross klaar voor de winnaar!

En voorts in deze aflevering

9 De SP van binnenuit, journalist Paul Waayers schreef een boek over zijn leerschool bij SP-blad Tribune.

22 Kunst- en vliegwerk 26 Nieuwe Poorters

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 5

korte berichten +++ korte berichten +++ korte berichten

Veiling bij expositie Politiek in Prent Met D66-fractievoorzitter in de Tweede Kamer Alexander Pechtold als veilingmeester wordt dinsdag 12 januari 2010 een dozijn gesigneerde spotprenten bij opbod verkocht. Een unieke gebeurtenis, waarmee tegelijkertijd de 18e aflevering van de expositie Politiek en Prent in Nieuwspoort wordt geopend.

Aansluitend wordt de Inktspotprijs 2009 uitgereikt voor de beste politieke spotprent die het afgelopen jaar is gepubliceerd in de landelijke of regionale pers. De opbrengst van de veiling is bestemd voor de Stichting Teken Mijn Verhaal, die zich inzet voor kinderen die door hun handicap zelf niet kunnen tekenen, maar wel iets te vertellen hebben. In de sociëteit en de gangen van het perscentrum is tot en met 5 februari 2010 het roerige, politieke jaar 2009 opnieuw te zien door de ogen van tekenaars die met scherpe pen vol humor en satire hun visie geven. In Politiek in Prent komen de economische

crisis, hoge bonussen bij de banken, de ondergang van DSB-bank, perikelen rond het koningshuis, de Mexicaanse griep en de situatie in Iran aan de orde. De meest gete-

kende politicus was in 2009 Geert Wilders, maar ook Wouter Bos, Balkenende en Obama waren het doelwit van satire in prent. Onder de deelnemers aan

Politiek in Prent zijn ook weer Joep Bertrams, Jos Collignon, Tom Janssen (winnaar Inktspotprijs 2008), Ien van Laanen, Ruben L. Oppenheimer, Nico Visscher en TRIK (winnaar Inktspotprijs 2007). De jury die de beste politieke prent koos, bestond behalve Pechtold uit Caroline Rhodius (kunsthistorica) en Max Westerman (journalist). Politiek en Prent is een gezamenlijk initiatief van de Stichting Pers & Prent en de Kunstcommissie van Nieuwspoort. De tentoonstelling en de uitgave van de catalogus zijn mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Stichting Democratie en Media. De Kunstcommissie wordt gesteund door Achmea. De expositie is na Nieuwspoort van 9 februari tot 8 maart te zien in de Centrale Bibliotheek Den Haag. Daarna reist Politiek en Prent naar het Persmuseum in Amsterdam en diverse andere locaties in Nederland. Meer informatie en de geveilde prenten zijn te vinden op de website van Pers & Prent (www.pers-en-prent.nl). JvdW

Handboek voor aankomend wethouders Wie een carrièreswitch naar het wethouderschap overweegt, doet er goed aan het naslagwerk Nieuwe wethouders op weg te bestuderen. Met de komende gemeenteraadsverkiezingen in zicht bogen de auteurs Arjan de Kok (wethouder), Wim Carabain (oud-wethouder) en Titia Lont (oud-burgemeester) zich over het ambt wethouder. Want wat doet het je met je privéleven? Is er een etiquette waarmee je als wethouder rekening moet houden? En hoe ga je eigenlijk om met je ambtenaren?

Het boek is geschreven in opdracht van de Wethoudersvereniging met steun van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Staatssecretaris Ank Bijleveld schreef het voorwoord en nam half november het eerste exemplaar in ontvangst. Nieuwe wethouders op weg is tegen betaling van de verzendkosten verkrijgbaar via de wethoudersvereniging ([email protected]) of P&O Services Groep ([email protected]).

Staatssecretaris Ank Bijleveld ontving van de auteurs Arjan de Kok, Wim Carabain en Titia Lont het eerste exemplaar ‘Nieuwe wethouders op weg’. Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 7

Wandelganger Greenpeace dringt voor Balkenende op de rode loper

Woordvoerder in beeld (1) Minister Eberhard van der Laan staat ontspannen een televisieploeg te woord voor de deur van Nieuwspoort. Zijn woordvoerder Elaine de Boer kijkt toe, op veilige afstand van de camera. Ze houdt de vers aangestoken sigaret van de minister op haar rug. Als NRC-fotograaf Roel Rozenburg vanaf de andere kant van de straat afdrukt, kijkt De Boer recht in de lens. Ze kijkt niet blij. Logisch. Dat wat buiten beeld moet blijven - de jas, de tas, de telefoon, de blackberry, het glas, de sigaret, de voorlichter zelf - is ineens in beeld. Bij de bestuursvoorlichters van de gemeente Den Haag geldt dat je een rondje moet geven als je op de foto staat. Als je door het beeld loopt terwijl de televisiecamera’s snorren, is de prijs uiteraard hoger.

Woordvoerder in beeld (2)

Woordvoerder in beeld (3)

De buitenwereld daarentegen verwacht juist dat de voorlichter als ‘his master’s voice’ niet van de zijde van de bestuurder wijkt. Ooit versloeg ik samen met een collega van de redactie binnenland een parlementaire enquête. Na het debat over de conclusies van de enquêtecommissie omstuwde de pers de zwaarst belaagde minister. Om buiten beeld te blijven, stelden door de wol geverfde politieke dagbladjournalisten zich op achter de haag van cameraploegen, radioverslaggevers en fotografen, de oren gespitst in de hoop een flard van een quote op te vangen. Mijn collega vond een plek waar hij alles veel beter kon volgen, schuin achter de minister. Hij haalde álle uitzendingen en werd vervolgens aangezien voor ‘de nieuwe woordvoerder van de minister’.

Een nachtelijk tafereeltje. In de wandelgangen van de Tweede Kamer staat PvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer de televisieploeg van RTL te woord. Er is een akkoord bereikt over verhoging van de AOW-leeftijd. Ineens doemt schuin achter Hamer een lange gestalte op. Daarin valt fractievoorlichter Paul Andriessen te herkennen. Hij gebaart dat het interview beëindigd dient te worden, tikt Hamer op de schouder. Hamer is even afgeleid, maar praat gewoon door. Andriessen is een oude rot in het voorlichtingsvak. Hij wilde Hamer manen dat de volgende interviewer klaarstond. Maar dat de brede lens van de camera zijn actie genadeloos zou registreren, had hij niet gedacht. Het leverde vermakelijke televisie op, die gelukkig voor Andriessen niet meer terug te vinden is op internet.

Brussel, eindejaarstop EU, 16:39. Volgens stipte informatie van de Rijksvoorlichtingsdienst komt Balkenende om 16.40 aan op de rode loper van het raadsgebouw van de EU, de zwaar beveiligde roze bunker in de Brusselse Europawijk. Maar om 16.39 uur staat in plaats van de premier een groep demonstranten van Greenpeace met gele vlaggen ons op te wachten. De actievoerders zijn precies in de timeslot van Balkenende de zwaar bewaakte veiligheidszone van de Europese wijk binnengereden. Een gehuurde Mercedesbus, een stropdas en een zwaailicht waren voldoende om dat voor elkaar te krijgen. Journalisten moeten zich altijd ruim tevoren accrediteren, zich onderwerpen aan een Belgisch onderzoek naar een eventueel strafblad, en de hele dag als een gek in een gesticht met een gele pas om de nek rondlopen. Tassen, apparatuur en jassen moeten bij de ingang altijd door de scanner. Zeshonderd man kijkt toe op de veiligheid. Maar blijkbaar staat de Europese VIP-ingang wagenwijd open voor actievoerders in een bestelbusje, al dan niet met springlading. Balkenende leek niet onder de indruk van de Greenpeacebetoging. Tweemaal vroeg ik zijn reactie op de demonstranten. Tweemaal kreeg ik als antwoord de klimaatquote, die de premier op de achterbank van zijn dienstauto uit zijn hoofd had geleerd. Soms is de journalistiek een treurig beroep. Wij kunnen vragen wat we willen, de politici geven ‘hun boodschap’ af. Voor ‘nieuws’ zijn we afhankelijk van derden, die het gekunstelde protocol doorbreken. Alleen is dat beveiligingstechnisch eigenlijk weer onverantwoord. CO

Het Flipje

“Mevrouw Kant heeft natuurlijk gelijk dat woorden betekenis hebben. Als zij dat zegt, moet zij ook niet meer of andere woorden in mijn woorden leggen.” Premier Balkenende, vragenuurtje 8 december 2009 NB

MdZ 8 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

Ode aan Philip Freriks

Oud-journalist Tribune beschrijft jonge jaren van de SP

Onderzoeksjournalistiek met een mespuntje Marijnissen Vroeger klauterde hij over hekken, tegenwoordig schrijft hij voor Haags Straatnieuws en is wethouders onderuit halen zijn hobby. Journalist Paul Waayers schreef een boek over zijn leerschool in de jaren negentig: De Tribune, het maandblad van de Socialistische Partij. ‘De SP van binnenuit’, een anekdotisch boek over onderzoeksjournalistiek in dienst van idealen.

Waayers werkte van 1990 tot 1996 als verslaggever bij De Tribune. Een turbulente periode, voor Waayers zelf, al was het maar omdat

partijtop om zijn werk te doen. Natuurlijk, Marijnissen voegde af en toe een mespuntje SP-ideologie toe aan zijn bijdragen, maar verder kon en moest er veel gescoord worden met onderzoekachtige vormen van journalistiek. En dat betekende hard buffelen (‘de 24-uurs economie van de SP’) vanuit het in Rotterdam gevestigde hoofdkantoor, door Waayers omschreven als “garagebox”. Onderbezetting

Paul Waayers: “Ieder voor zich en de deadline voor ons allen.” hij ‘niets met politiek’ had en heeft. Maar zeker ook voor de SP, die in die periode bezig was met een landelijke doorbraak. Daarin speelden vrijwilligers, de straffe hand van voorman Jan Marijnissen maar zeker ook acties, zoals rond de stoflongen van Limburgse mijnwerkers of de verwoestende gezondheidseffecten van het werken met asbest, een bepalende rol. Waayers was erbij, schreef, rapporteerde en karakteriseerde. En kreeg - tot zijn eigen verbazing - de journalistieke vrijheid van de

Die locatie bleek jaren later in het kader van de professionalisering opgeknapt te zijn. Dat gebeurde ook met De Tribune, die door de marketingmanagers van het weekblad Panorama gerestyled werd. Tot ongenoegen en onbegrip van Waayers. “De tijd van het verfrissende experiment was voorbij. De SP was groot geworden.” Hij stapte in 1996 op bij het blad, net zoals hoofdredacteur Tiny Kox, die twee jaar daarvoor partijsecretaris werd nadat de SP in 1994 voet aan de grond kreeg in het parlement met twee zetels. “Het warme journalistieke nest van een paar jaar terug was meer en meer een simpel overleven geworden. Ieder voor zich en de deadline voor ons allen. Een direct gevolg van de SP-tactiek om tegen zo laag mogelijke (personele)

kosten een maximaal politiek rendement te halen. Dus onderbezetting. Zeker toen die puist werk eraan kwam na het verkiezingssucces.” Langkampeerders

Dat het blad in omvang en stijl moest veranderen was duidelijk. De onstuitbare groei in het aantal kiezers, leden (in 1994 zo’n 17.000) en lezers en de ontwikkeling van de SP tot een “normale” politieke partij brachten dat met zich mee. Het blad werd k(l)euriger, dikker en verscheen (daardoor) minder frequent, ook al omdat de eigen drukkerij het anders niet meer aan kon. Er werd serieus gesproken met distributeur Aldi Press over een landelijke verspreiding, maar zover kwam het nooit. Ondanks de vernieuwingen bleef de onthullingsjournalistiek voorlopig een prominente plaats innemen. Met als hoogtepunt een reportage over de kommervolle positie van langkampeerders. Waayers ging undercover op onderzoek uit op de Veluwe en kwam terug met het overtuigende bewijs dat er in die sector fors gerommeld werd met wazige eigendomsstructuren en maffiose praktijken. Zijn artikel in De Tribune leidde tot landelijke publiciteit (tot in De Telegraaf),

Robbert Coops

Kamervragen (door de SP) en een betere wettelijke bescherming van langkampeerders. Missie geslaagd. Waayers, nu werkzaam als journalist bij radio FM (met zijn van RTV West meegenomen format Hot Talk) schrijft (en praat) in een humoristisch-ronkende stijl (“de zaak zat keilboutvast”) waaraan je wel even moet wennen. De vraag dringt zich op of het boek nu gaat over de ‘jongensjaren’ van de SP over over de wilde jaren van Waayers? Onderzoeksjournalistiek

Over meer dan dat laatste, meent Cees Grimbergen, journalist en ex-presentator van NCRV-programma Rondom Tien, die het eerste exemplaar kreeg aangeboden. Grimbergen zegt achteraf dat het journalistieke spit- en handwerk - dat vaak zo ondergewaardeerd wordt - in De Tribune zijn verdiende plaats kreeg. Het past en paste bij het actiekarakter van de SP. Maar daar bleef het niet bij. Deze intensieve vorm van onderzoeksjournalistiek heeft resultaten opgeleverd, die niet alleen voor de SP, maar ook voor grote delen van de samenleving blijvende betekenis hebben gekregen. Paul Waayers (2009): De SP van binnenuit; de ‘jongensjaren’ van een politieke partij, De Witte Uitgeverij, Leiden, www.witte-uitgeverij.nl

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 9

Verdwijnpunt voor media, opiniepeilers en democratie

De Bermudadriehoek: krachtiger dan ooit Ruud Lubbers had het al tien jaar geleden over de Bermudadriehoek: de economie, de media en de politiek, alle drie gefocust op de korte termijn; samen vormen ze een soort magnetisch veld waarin langetermijnwaarden verdwijnen. Sindsdien is er niets verbeterd, gezien de Kees Lunshoflezing van Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet, de rede van schrijver Arnon Grunberg tijdens het 50ste jubileum van het Genootschap van Hoofdredacteuren en de bijdrage van professor Nederlandse politiek en PvdA-prominent Joop van den Berg aan het Jaarboek 2009 van de vereniging van griffiers. Verbeet: “Het is jammer dat er geen medium meer is dat gewoon verslag doet van debatten in de Tweede Kamer. En dat Kamerleden bereid zijn nog voordat de vergadering geopend is hun oordeel publiekelijk kenbaar te maken. Terwijl dat juist

‘Kranten gaan dood als ze niet veranderen’ “Ik vind het maar rare vragen”, zei Christian Van Thillo, de hoogste baas van de Persgroep en daarmee het AD, de Volkskrant, Trouw en het Parool, over het onderzoek van TNS NIPO Media in (midlife) crisis? “Als kranten blijven werken zoals ze nu doen, ongeacht de veranderende omgeving, gaan ze dood. Maar kranten moeten inspelen op de nood dat we overspoeld worden met nieuwsfeiten. Kranten moeten een selectie maken van zaken die zij belangrijk vinden voor de lezers om te weten. Kranten moeten eigen invalshoeken zoeken en eigen nieuws maken. En kranten moeten leidend zijn op nieuwsites op internet. Internet is het snelste medium, maar er staat veel rommel op. Kranten kunnen internet betrouwbaar maken.”

Joop van den Berg: “Media en commerciële onderzoekers vormen een steeds ernstiger stoorzender voor het naar behoren functioneren van de democratie.” Arnon Grunberg: “Vroeger was ik geneigd te zeggen: “De wereldbrand wordt door journalisten belicht om het De rapporteurs pers en politiek, Herman van Gunsteren en Cox Habbema, deden op eigen wijze verslag van hun bevindingen van het afgelopen politieke jaar.

laat zien dat het nog wel eens voorkomt dat een minister tegen een Kamerlid zegt: ‘U heeft mij overtuigd.’ Of dat een regeringsfractie zich laat overtuigen door de argumenten van de oppositie of andersom. De burger wordt zo iets belangrijks onthouden. Namelijk het antwoord op de vraag: wat is er vandaag nou precies gebeurd in Den Haag?”

Milja de Zwart

Calvé mogelijk te maken op de pagina ernaast of het reclameblok erna reclame te maken voor pindakaas.” Nu zeg ik: “De wereldbrand vindt plaats opdát Calvé ruimte krijgt op de pagina ernaast of het reclameblok erna reclame te maken voor pindakaas.” Daar kwam dan nog bovenop het onderzoek Media in (midlife) crisis? dat genade-

loos het verschil in toekomstverwachtingen van de generatie 30- en 30+ blootlegde. ‘Als er over tien jaar geen betaalde kranten meer bestaan, zou ik dat erg vinden”: eens, zegt slechts een derde van de generatie 30tegen de helft van de generatie 30+. Jongeren halen dan ook hun nieuws van televisie en internet en ze verwachten dat internet de allerbelangrijkste nieuwsbron wordt. Ouderen leunen nu op televisie en de krant, met internet op de derde plaats. Zij verwachten dat televisie en internet over twintig jaar even grote nieuwsbronnen zijn. Reden om het allemaal zeer zwart in te zien voor de journalistiek? Nee, zeggen de Nieuwspoortrapporteurs 2009, Herman van Gunsteren en Cox Habbema, in het boek Pers-pectief: “Bij onze reis door het politiek-publicitair complex zijn we niet gestuit op zaken die structureel verkeerd zijn. De toestand was minder ernstig dan verwacht. Veel kritiek en irritatie bij politici en hun adviseurs gaan impliciet uit van een wensbeeld over de

pers: die zou een evenwichtige en getrouwe weergave moeten bieden van de politiek (zoals gezien door de politici). Vervulling van deze wens zou ons opzadelen met een Pravda-achtige pers die voor burgers geloofwaardig noch interessant is. ” Of luister naar de voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren Arendo Joustra. Na zijn welkomstwoord op het jubileumfeest (“Goed dat u er allemaal bent, het zou wel eens het laatste jubileum kunnen zijn”) eindigde hij zijn toespraak met: “Ik heb niet veel gezegd over de existentiële crisis waarmee we allen worstelen in deze tijden van transitie. Deels omdat ik u niet te veel met onze eigen sores wilde lastigvallen. Maar vooral omdat ik de vaste overtuiging heb, dat we deze crisis met creativiteit te boven zullen komen. Door vast te houden aan onze onafhankelijkheid, onze kwaliteit en onze mores. Kortom, over tien jaar maken we weer de balans op. Want dat volgende jubileum komt er toch.”

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 1 1

Het maag-darmkanaal

Over propaganda en journalistiek Samenvatting van Grunbergs voordracht ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren, 27 november 2009. Laat ik beginnen met een drietal citaten over propaganda die u vermoedelijk allen zult onderschrijven. “Tot wien moet de propaganda zich richten? tot de wetenschappelijk geschoolde intellectueelen, of tot de minder ontwikkelde massa? Zij moet zich enkel en alleen tot de massa richten! Voor de intellectuelen, of voor datgene wat zich tegenwoordig helaas dikwijls zoo noemt, is er wetenschappelijke voorlichting en niet propaganda.” Tweede citaat: “Het bevattelijkheidsvermogen der groote massa is maar zeer beperkt, het begrip gering, de vergeetachtigheid daarentegen is groot. Deze feiten brengen mede, dat iedere propaganda, welke doeltreffend wil zijn, zicht tot enkele zeer weinige punten dient te beperken, om deze punten dan bij wijze van leuzen overal en op alle manieren te benutten, tot men de zekerheid heeft, dat ook de laatste man aan zulk een leus, aan zulk een idee de betekenis hecht, welke men er aan gehecht wil zien.” Derde en laatste citaat: “Wat zou men b.v. zeggen van een reclamebiljet, dat een nieuw merk zeep moest aanprijzen en daarbij ook andere merken als ‘goed’ aanduidde?” Deze citaten komen uit de Nederlandse vertaling van Mein Kampf van Adolf Hitler. Deze herfst gaf ik enkele weken college aan de universiteit van Wageningen over manipulatie in de breedste zin van het woord. Een van de teksten die ik met mijn studenten las was de vertaling van Mein Kampf, om precies te zijn een gedeelte uit het hoofdstuk ‘Propaganda tijdens den Oorlog’, waarin bovengenoemde citaten te vinden zijn. De studenten hadden uit Hitlers pen uitsluitend absurde denkbeelden verwacht. Zij waren verbaasd enkele coherente teksten aan te treffen, afkomstig van een man over wie is gezegd dat hij een filiaal van de hel op deze aarde had geopend. De opmerkingen van Hitler betreffende propaganda zijn inderdaad allerminst onzinnig. Iedereen die iets aan de man brengt, of het nu om pindakaas gaat of een politieke partij, is zich ervan bewust dat men zich tot enkele belangrijke punten dient te beperken, die eveneens tot in den treure herhaald moeten worden, wil de reclame althans effectief zijn. Ook de winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede dit jaar, Barack Obama, heeft tijdens zijn campagne gebruik gemaakt van simpele leuzen die zelfs de niet bijzonder in politiek geïnteresseerde burger zich nog zal herinneren: ‘Yes we can’ en ‘change we can believe in’. Ook ik heb me bediend van retoriek, ik geef het toe, om u in verwarring te brengen door mijn lezing te beginnen met citaten van Hitler. Als zogenaamde opiniemakers over wie ik alleen maar kan herhalen wat ik in een andere context al heb beweerd, dat de opiniemaker zich tot de denker verhoudt als schoensmeer tot de schoen, met succes het botte mes hanteren, is het niet onlogisch dat

12 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

Arnon Grunberg

een romanschrijver, wanneer hij is uitgenodigd een eerbiedwaardig gezelschap toe te spreken, dezelfde middelen aanwendt. Wij spreken niet meer om iets van waarde te zeggen, of zelfs maar om gedachten uit te wisselen, wij spreken om iets aan de man te brengen, om te verleiden, om op te hitsen of om te behagen. Ik heb begrepen dat ook het spreken in het Nederlandse parlement de voortzetting is van het bedrijven van propaganda met andere middelen. Zowel gebrek aan welbespraaktheid als gebrek aan tact is daar een deugd geworden; deze gebreken zouden in het theater van de politiek, maar vermoedelijk ook daarbuiten, authenticiteit representeren. Stompzinnigheid, onnadenkendheid, leugenachtigheid, immoraliteit; zolang de acteerprestaties maar goed genoeg zijn en we kunnen concluderen: hij overtuigde het publiek, hij meende het. Vurig geloof aan een zaak, geveinsd of niet, is belangrijker dan de waarheid. Bijna een eeuw geleden schreef de Weense satiricus en polemist Karl Kraus dat “Bildung”, oftewel onderwijs, opvoeding, culturele vorming “aan onze lichamen hangt als kleren aan een mannequin.” Kraus had zo’n hekel aan journalisten en de pers dat hij zijn eigen tijdschrift oprichtte, Die Fackel, dat hij bijna helemaal zelf volschreef. Het motto van Die Fackel was een variatie op wat in die tijd regelmatig voorop kranten stond: “Wat wij brengen.” Op Die Fackel stond: “Wat wij ombrengen.” De haat van Kraus is gedemocratiseerd, die haat heeft een volkse interpretatie gekregen; het volk accepteert niemand meer als expert, want iedereen is een expert in het diepst van zijn gedachten, en niet alleen in het diepst van zijn gedachten, maar ook in het dagelijks leven. De expertise van anderen is ontmaskerd als machtsinstrument om weerloze burgers te misleiden en te onderdrukken, iets wat zo spoedig mogelijk een halt toegeroepen zou moeten worden. Wat anderen hebben gezegd, geschreven en gedacht is alleen maar een hindernis bij het spontane individuele denkproces. Diep in de burger borrelt iets op, wat daar borrelt is de mening. Écriture automatique gold bij surrealisten als een belangrijk artistiek proces, voor de hedendaagse burger is dat de pensée automatique geworden. Wat opborrelt in de mens moet snel naar buiten, daaraan moet lucht gegeven worden. In Nederland anno 2009 is de vrijheid gelokaliseerd in het maag-darmkanaal. Wij moeten echter ook niet de fout maken de journalist voor expert aan te zien. Hij is, om in de woorden van Kraus te blijven, de man die ‘de vuurzee moet melden’, maar we hebben hem boven ‘de brand, boven het huis, boven het feit en boven onze fantasie’ geplaatst. In een essay over Karl Kraus schrijft de filosoof Walter Benjamin dat de publieke opinie Kraus een gruwel is.

“Opinies zijn een persoonlijke zaak”, schrijft Benjamin en daaraan voegt hij toe: “Maar het ligt juist in de aard van de publieke opinie, die door de pers wordt gemaakt, het publiek onbekwaam tot oordelen te maken en het de houding van een onverantwoordelijke en ongeïnformeerde op te dringen.” De publieke opinie die de burger krijgt opgedrongen via televisie, internet, kranten, tijdschrift en burengerucht informeert hem niet, daarvoor is die opinie ook helemaal niet bedoeld, de publieke opinie bestaat uit ‘fashion statements’. En zoals dat gaat met mode: wat in de mode is moet na een tijdje wel weer uit de mode zijn. Wat informatie lijkt of pretendeert te zijn maakt de burger alleen onbekwaam om te oordelen. Het automatische denken gaat dus niet geheel vanzelf, er moeten eerst wat andere meningen in worden gestopt; de denkautomaat moet worden aangezwengeld. Aanzwengelen is een ander woord voor propaganda, dat voor sommigen een vies woord is, we kunnen propaganda ook reclame of informatievoorziening noemen. Ik vraag me af in hoeverre informatie nog gescheiden kan worden van propaganda. Om het wat cru te vragen: is er nog een plek waar de ideeën van de Führer over propaganda niet ons dagelijks brood zijn? De krant vertegenwoordigt de macht die zij beweert kritisch te beschouwen, volgens Walter Benjamin. Zij - en voor televisie en radio geldt uiteraard hetzelfde - drukt alleen al macht uit doordat zij antwoord geeft op de vraag: wat is nieuws? Dat kan de mislukte borstvergroting zijn van een of andere bekende actrice, dan wel een te vroeg geboren zeehond in de dierentuin van Emmen, een bomaanslag in Kandahar of de oproep van een Nederlandse parlementariër om speciale belasting te heffen op wollen onderbroeken. Alles naast elkaar, door elkaar, onder en boven elkaar. Een beetje zoals in de bijbel, maar van de bijbel mogen we tenminste nog aannemen dat daar Gods zegen op rust. Het is daarom niet verwonderlijk dat Hegel het lezen van de ochtendkrant met een gebed heeft vergeleken. Net als de bijbel brengt ook het ochtendblad steeds weer dezelfde sensaties. Na het lezen van de krant en het ontvangen van de ochtendzegen, zegt Hegel, weten wij weer hoe het ervoor staat. Dat wij niet doorhebben dat het steeds dezelfde sensaties zijn, komt doordat wij, zoals Hitler al terecht opmerkte, lijden aan grote vergeetachtigheid. De gemeenplaats luidt: de vrije pers is de waakhond van de democratie. Vandaar dat journalisten, redacteuren en hoofdredacteuren zichzelf een hele pief vinden. Daarom menen politici dat zij een hele pief zijn. En daarom vinden de lezers zichzelf ook een hele pief, want zij houden de waakhond aan de ketting.

Laten we deze gemeenplaats eindelijk serieus nemen. Als we ons tot Nederland beperken is het bijvoeglijk naamwoord ‘vrije’ overbodig. De onvrije pers bestaat niet. Nog nooit ben ik een journalist tegengekomen die tegen mij heeft gezegd: “Ik werk voor de onvrije pers.” Wel ben ik heel wat journalisten en redacteuren tegengekomen die tegen mij zeiden: “Dit willen mensen niet lezen.” Of: “Daar hebben mensen geen geduld voor.” In de wereld van de televisie heet dat: “Het programma landt niet.” In zijn boek Het zijn net mensen vraagt Joris Luyendijk een journalist in Hilversum wat nieuws is. “We openen het liefst met aanslagen, kidnappings, moordpartijen en grote ongelukken, want bloed houdt het publiek vast. Verder moet je het aantal doden delen door het aantal kilometers vanaf Hilversum, zijn dode blanken meer nieuws dan dode zwarten of Aziaten, dode christenen meer nieuws dan dode niet-christenen, en zoals Amerikaanse collega’s rijmen: ‘Jews are news’.” Econoom Bryan Caplan stelt in zijn boek The Myth of the Rational Voter: “Ik betwijfel of kijkers veel van media opsteken. Eerder is het zo dat die, net als politici, de kijkers laten zien wat ze willen zien en voorkauwen wat ze willen horen.” Caplan legt in zijn boek uit dat ongeïnformeerde kiezers politici dwingen tot slechte keuzes en dat politici vervolgens twee dingen kunnen doen: of de wens van de kiezer negeren, of een rampzalig beleid voeren. Hij suggereert niet langer door te gaan met het aanmoedigen van burgers om te gaan stemmen en hij denkt zelfs aan het heffen van een kleine belasting om te mogen stemmen. De kiezer voelt zijn keuze voor een politieke partij niet direct in zijn portemonnee noch heeft zijn stem direct invloed op zijn welzijn. Hij verkeert misschien niet helemaal ten onrechte in de illusie dat zijn stem er toch niet toe doet. Alleen al doordat stemmen een gebaar zonder consequenties lijkt, verleidt de parlementaire democratie de kiezer tot irrationaliteit. En de krant, de talkshow, het internetmagazine, hebben weinig anders in de aanbiedingen en ze zijn vermoedelijk in laatste instantie zelfs weinig anders dan opwinding, ze moedigen de irrationaliteit aan, maken de burger nog onbekwamer tot oordelen dan hij voor die tijd al was. Vroeger was ik geneigd te zeggen: “De wereldbrand wordt door journalisten belicht om het Calvé mogelijk te maken op de pagina ernaast of het reclameblok erna reclame te maken voor pindakaas.” Nu zeg ik: “De wereldbrand vindt plaats opdát Calvé ruimte krijgt op de pagina ernaast of het reclameblok erna reclame te maken voor pindakaas.”

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 1 3

Nieuwspoort uitbouwen tot debatcentrum over democratie en journalistiek Wat wordt er nou precies bedoeld met het Huis voor Democratie en Rechtsstaat, wordt me in de sociëteit de laatste maanden vaak gevraagd. Waar komt het te staan? Klopt het dat Nieuwspoort met het Huis wil samenwerken? Het is toch niet waar dat jullie als bestuur beloofd hebben Nieuwspoort op te heffen als het Huis er komt? Om met het laatste te beginnen: nee, dat hebben we niet beloofd. Daar is zelfs geen denken aan. Voor ons staat vast dat de sociëteit altijd op een plaats moet blijven die zonder omwegen bereikbaar is voor Kamerleden en parlementaire journalisten. Dat wil zeggen: in het gebouw van de Tweede Kamer. Maar Nieuwspoort is meer dan een gezellige sociëteit. We bieden ook ruimte aan persconferenties, seminars en masterclasses en dat gebeurt gelukkig steeds vaker. We stellen ons als internationaal perscentrum ten doel het open debat over de omgangsvormen tussen politici, journalisten, voorlichters en lobbyisten te stimuleren en daar ligt het raakvlak met het Huis voor Democratie en Rechtsstaat. Want als het aan de Tweede Kamer en minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken ligt, zal dat Huis behalve een educatieve functie (scholierengroepen die naar Den Haag komen) ook een debatfunctie gaan vervullen. En daar wil Nieuwspoort graag een rol in spelen. Eerst even de feiten op een rijtje: Tweede Kamer, kabinet en de gemeente Den Haag zitten samen in een stuurgroep die het Huis uit de grond wil stampen. Een ambtelijke projectgroep treft de feitelijke voorbereidingen. Voorjaar 2010 komt er een onafhankelijke Raad van Toezicht en een directie die de taken van de ambtenaren van Binnenlandse Zaken overneemt. Organisaties als het Instituut voor Publiek en Politiek (veel contacten met scholieren) en de Stichting Bezoekerscentrum Binnenhof (geliefd bij toeristen) gaan dan in het Huis op. Een definitieve plek is nog niet gevonden. Er zijn drie opties: de hoek van het Spui en de Kalvermarkt (waar nu een Albert Heijn zit), de Hofplaats (nu gebruikt voor de boerenmarkt) en Plein 23, het voormalige logement van Amsterdam. Aangezien de stuurgroep een voorkeur heeft voor nieuwbouw boven verbouw, gooien de Kalvermarkt en de Hofplaats de hoogste ogen. Financieel is de geldstroom richting het Huis voorspoedig op gang gekomen: Binnenlandse Zaken en de Tweede Kamer hebben diep in hun beurs getast, ook de

14 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

Rijksvoorlichtingsdienst en het ministerie van Justitie dragen bij. De gemeente Den Haag zal binnenkort bekend maken aan welke bijdrage moet worden gedacht. Alle kans dus dat het Huis daadwerkelijk tot stand zal komen. Mooi, want burgers - en jongeren in het bijzonder - krijgen dan de kans in de praktijk te zien hoe de democratie werkt. Geen overbodige luxe in een tijd van populistisch geschreeuw over de Haagse plucheplakkers die in obscure achterkamertjes onzinnige compromissen sluiten en ondertussen hun zakken vullen. Het Huis zou kunnen bijdragen tot doorbreking van de polarisatie in Nederland. Dat is een van de redenen waarom het bestuur van Nieuwspoort vindt dat wij als centrum van het vrije woord onze bijdrage moeten leveren. Daarbij zullen we niet over één nacht ijs gaan. De sociëteit zal - zoals gezegd - op zijn huidige plaats aan de Lange Poten blijven. Wel valt te denken aan samenwerking bij het organiseren van rondleidingen, conferenties, masterclasses en grote evenementen op het gebied van democratie en rechtsstaat. Het zou goed zijn als behalve politici ook journalisten, voorlichters en lobbyisten daarbij acte de présence geven. Dit najaar zijn het projectbureau van Binnenlandse Zaken en het bestuur van Nieuwspoort overeengekomen een externe onderzoeker naar mogelijke vormen van samenwerking te laten kijken. Een van de opties is dat het Huis Nieuwspoort ‘inhuurt’ om conferenties en actuele discussies over democratie en media te organiseren. Als alles meezit, zal de onderzoeker begin 2010 verslag uitbrengen over de mogelijkheden. Daarna hakt het bestuur de knoop door. Uiteraard worden de Poorters over de verdere ontwikkelingen tijdig geïnformeerd. Nieuwspoort kijkt terug op een bewogen jaar: een goed financieel resultaat ondanks de economische crisis, spetterende feesten, veel gedoe rond Hero Brinkman en een geslaagde tweede Kees Lunshoflezing. We volgen met enige zorg de ontwikkelingen in krantenland en met name de bezuinigingen bij de Persgroep die ook de Haagse redacties kunnen treffen. We gaan door met onze pogingen Nieuwspoort uit te bouwen tot debatcentrum over democratie en journalistiek. Het jaar 2010 zal opnieuw bewogen worden. Dat staat als een huis. Max van Weezel

WOB maakt veel los bij overheid

‘Van lijdzaam verzet tot bewuste obstructie’ Valium, whisky en viagra. Dat zou in de EHBO-kit van de gemiddelde ‘wobber’ moeten zitten: de journalist die informatie wil krijgen op basis van de Wet openbaarheid van bestuur. Valium om de boosheid in bedwang te houden, whisky om af en toe alles te vergeten en viagra om het maanden en maanden te kunnen volhouden.

Anneke Verbraeken

Die conclusie rolt uit een enquête onder leden van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ), die de basis vormt onder het half december gepresenteerde boekje Een muur van Rubber. De geënquêteerde wobbers beklagen zich over onwillige WOB-ambtenaren, stukken die zoek zijn of plots zoek raken, onbruikbare gegevens, ellenlang rekken van de procedure. De ervaringen van de wobbers

Een levendige bijeenkomst bij de overhandiging van het eerste exemplaar van ‘Een Muur van Rubber’ aan oud-minister Bram Peper.

VVOJ-directeur Margo Smit.

liepen uiteen van lijdzaam verzet tot bewuste obstructie van ambtenaren die het woord transparantie op een geheel eigen manier interpreteerden. Want wat te denken van informatie die een dag of zelfs een uur voor een rechtszitting opeens wordt bezorgd bij een redactie? Zo ervoer freelance journalist en ‘Big wobber’ Brenno de Winter dit voorjaar wat

een verzoek aan alle gemeenten en provincies veroorzaakte. Hij kreeg honderden telefoontjes te verwerken, sommige woedend: ‘Wat voor een lul ben jij’ en ‘Verveel je je soms?’ Ambtenaren wisselden onderling anti-De Winterstrategieën uit, zoals niet reageren, afwachten, wijzen op missers in het verzoek en kosten voor verrichtte arbeid in rekening brengen. Aan de enquête, begin dit jaar gehouden door vier journalisten van de VVOJ, deed 31 procent van de ruim 500 leden mee. De ministeries bleken de meeste WOB-verzoeken te krijgen (65 procent), de

gemeenten kwamen op nummer twee (20 procent). Wobben loont: van de ondervraagden die een procedure zijn gestart, zou 90

onbesproken. Wel wil het boekje de discussie over de WOB nieuw leven inblazen. De uitkomsten van de enquête werden daarom

‘Wat voor een lul ben jij’ procent nooit de informatie hebben gekregen zonder WOB. Overigens, de gemiddelde Wobber bij de VVOJ is journalist, redacteur of onderzoeker in loondienst en heeft die baan al meer dan tien jaar. Het boek beoogt geen uitputtend beeld van de WOB te geven; uitsluitend de journalistieke praktijk wordt belicht, de kant van de ambtenaren blijft bewust

aangevuld met interviews van een aantal geënquêteerden en met bijdragen van specialisten zoals Roger Vleugels, Kim Mulder en Bernd van der Meulen. Bram Peper kreeg half december in Nieuwspoort het eerste exemplaar uitgereikt. Peper was vanaf augustus 1998 minister van Binnenlandse Zaken, maar nam in maart 2000 ontslag om zich te verweren in de

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 1 5

Quotes 65 “De zekerheid dat ik in de politiek geen 65 wilde worden, was al veel eerder bij mij ingedaald.” Marcel van Dam in Vrij Nederland van 21 november 2009

Bram Peper maakte kennis met de WOB in z’n eigen ‘bonnetjesaffaire’.

affaire die mede door WOBprocedures was ontstaan over zijn declaraties als burgemeester van Rotterdam (1982-1998). Pepers bonnetjes deden veel stof opwaaien, maar uiteindelijk oordeelde de rechter dat het KPMGonderzoek naar zijn declaratiegedrag waarmee de rel was begonnen, slordig en onvolledig was geweest. Peper kreeg in 2003 een schadevergoeding; hoe hoog die was is nooit bekend geworden. Saillant detail: als minister van Binnenlandse Zaken was hij natuurlijk ook verantwoordelijk voor het wel en wee van de WOB. Hoewel de VVOJ bestaat uit Vlaamse en Nederlandse journalisten, gaat het boekje vooral over de Nederlandse praktijk. In België wordt de WOB nauwelijks gebruikt: de wet biedt te weinig garantie dat de gevraagde informatie ook op korte termijn wordt geleverd. In Nederland werd onlangs de wet aangepast. Omdat de eerste beslistermijn van 28 dagen regelmatig werd overschreden, is de termijn verlengd naar 56 dagen. Zowel de NVJ als de VVOJ heeft zich fel verzet tegen deze aanpassing. WOB-verzoeken blijven nu nog langer liggen, waardoor de actualiteit ook in

Nederland verder verloren gaat. De journalistenverenigingen verdenken de ministeries er ook van de boete, die na 56 dagen kan worden opgelegd, voor lief te nemen als zij door te dralen de minister uit de wind kunnen houden. De WOB bestaat inmiddels dertig jaar en heeft zich ondanks de weerbarstige praktijk ontwikkeld tot een belangrijk instrument voor journalisten om toegang te krijgen tot overheidsinformatie. Talloze publicaties, sommige zeer spraakmakend, kwamen tot stand dankzij een WOB-verzoek. Toch blijkt uit de enquête dat onderzoeksjournalisten vinden dat de wet moet worden aangescherpt. D66leider Alexander Pechtold zorgde als minister voor een voorontwerp, de huidige minister Ter Horst zou kunnen inkoppen, maar heeft tot nu toe geen aanstalten gemaakt.

Een Muur van Rubber, de WOB in de journalistieke praktijk Samengesteld door Jaap Nienhuis, Karel Platteau, Wil van der Schans en Anneke Verbraeken onder redactie van Margo Smit, Uitgeverij AMB. Het boekje kon verschijnen dankzij het Stimuleringsfonds voor de Pers.

16 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

Ruis in de SP-boodschap “Ik hou van mooie pakken met een Italiaanse snit en mooie manchetknopen. (…) De ‘handicap’ van mijn partij is dat ik niet in te chique kleding naar het werk kan gaan. In het begin droeg ik altijd pakken met een stropdas, dat gaf ruis in de SPboodschap. Zelfs journalisten maakten er een opmerking over. Nu varieer ik dat wat vaker.” SP-Kamerlid Harry van Bommel in de Esta van 13 - 26 november 2009

Riool “Ik kijk één, twee keer per dag op GeenStijl.nl. Af en toe moet je in het riool kijken.” Hoofdredacteur van Vrij Nederland Frits van Exter in de bundel Storm in de Media, november 2009

Pathologische kletskous “Ik heb het waargenomen, deze vileinheid. En ik heb er diep over zitten nadenken. Waarom deed hij dat? Misschien is het vergezocht. Maar zodra een intellectueel de politiek ingaat, vinden mensen het ook wel heerlijk als hij sneeft.Wijsneuzen zijn nooit populair hè. ‘Zo’n intellectueel zal wel neerkijken op zo’n gewoon televisiejournalistje. Nu pakken we hem terug.’ Zoiets?” Oud-VVD-Kamerlid Arend-Jan Boekestijn over Ferry Mingelens opmerking dat hij een ‘pathologische kletskous’ is, Volkskrant magazine 12 december 2009.

Netwerken en Bitterballen Reinier van Delden*

Ik ging vandaag met een schaal bitterballen rond. Niet dat er wat te vieren was hoor. Dat is nou eenmaal onderdeel van mijn werk. Soms spring ik her en der even bij. Zo ook vandaag. Ik kreeg een schaal met bitterballen in mijn handen geduwd en moest even een zaaltje in. Even assisteren bij een receptie. Er stonden allemaal mannen in grijze pakken. Waar ze het over hadden weet ik niet. Iedereen stond er waarschijnlijk zijn geld te verdienen. Net als ik. Enfin, ik met dat schaaltje rond. Ik vermaakte me er wel mee. Het was een grappig gezicht hoe iedereen op zijn eigen manier dat bitterballetje wegwerkte. Sommigen namen hem in een keer. Er niet bij stilstaand dat die bitterbal net uit het vet kwam. Het netwerken moest even plaatsmaken voor een menselijk gebaar. Met de hele bitterbal nog in hun mond jammerden ze een onverstaanbaar “heet zeg!” Er zijn er ook bij die de hele bitterbal vol in het bakje met mosterd stoppen. Waardoor mijn schaal bijna dreigt te kantelen. Gelukkig heb ik er enigszins wat ervaring mee dus meestal gaat het goed. Ook zijn er bij die twijfelen. Die lijken uren naar die schaal te kijken. Terwijl er toch echt alleen maar bitterballen op liggen. Zo bijzonder is dat niet. Maar vaak zijn ze wat overdonderd door mijn komst. Zitten ze net in een goed gesprek. Denken ze de buit net binnen te hebben. Kom ik langs. Maar ja, ik word ook maar gestuurd. Vaak maken ze dan een vriendelijk doch enigszins geïrriteerd wegwerpgebaar.

Je heb ook van die graaiers. Die willen het liefst vijf ballen tegelijk. Die haal je er zo tussen uit. Dat zijn van die achtervolgers. Soms doe ik net of ik ze niet in de gaten heb. Kijk ik toevallig net de andere kant uit. Uiteindelijk tikken ze me dan op mijn schouder. Of ze alsjeblieft mogen. Natuurlijk meneer, zeg ik dan. Gaat uw gang. Ik had u helemaal niet gezien. Humor vind ik dat. Ja, je moet wat tussen dat grijze gebeuren. Als zij het niet doen, doe ik het zelf wel. Ook al valt er dan niks te vieren. Net werken gaat ook mij goed af.

* Reinier van Delden is barman in Nieuwspoort Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 1 7

PvdA-ideoloog Joop van den Berg: ‘Media debiliseren het nieuws’ “Media en commerciële onderzoekers, voor wie lying with statistics dagelijks brood is, vormen een steeds ernstiger stoorzender voor het naar behoren functioneren van de democratie. Zij vormen een nieuwe loot aan de stam van de censuur.”

PvdA-coryfee prof. dr. Joop van den Berg haalde kort geleden eens lekker uit naar de media. In het Jaarboek 2009 van de vereniging van griffiers schreef hij een pittig artikel onder de kop Een humeurig volk en zijn lokale vertegenwoordigers, waarin zoals bovenstaand citaat laat zien vooral de media het moesten ontgelden. Na het tamelijk positieve beeld dat de Nieuwspoortrapporteurs Herman van Gunsteren en Cox Habbema in hun rapport Pers-pectief schetsen, is de kritiek van Van den Berg opvallend. De vraag is dus: wat is er volgens hem nou precies aan de hand met de media? En waar komt het verwijt van censuur vandaan?

systematisch faalt in de beschrijving van wat hier echt gebeurt. Het enige dat we krijgen voorgeschoteld zijn de incidenten; wat ontbreekt is een systematisch berichten over wat er in de Nederlandse politiek gaande is. Als het niet leuk is, of ingewikkeld, dan krijgen we het niet te zien.” Het probleem is volgens Van den Berg dat de media vinden dat zij vooral ‘het volk’ moeten bedienen - en dat dat op de hurken dient te gebeuren. Dat idee gaat volgens hem uit van twee denkfouten. In de eerste plaats vindt hij dat het juist de taak van journalisten om ingewikkeld nieuws te brengen. “Juist omdat het moeilijk is, heb-

niet meedoet aan de verkiezingen en we gaan naar Brussel waar Balkenende niet naar toe gaat. Want dat is leuk. Er mag steeds minder van het publiek gevraagd worden. Waarom leiden we ze dan op? De groep mensen die er wel in geïnteresseerd is om fatsoenlijk te worden geïnformeerd is aanzienlijk groter dan de groep die nu via de voxpop-items tot ons komen.” Nasleep van Fortuyn

Volgens Van den Berg hangt die houding van de media samen met de lange nasleep van Fortuyn. “Het Journaal bijvoorbeeld lijdt nog steeds onder het idee dat het de opmars van Fortuyn

“Ik vind dat de media, vooral als het om Haags nieuws gaat, censuur toepassen.” In het hol van de leeuw, in Nieuwspoort dus, wil Van den Berg het graag uitleggen. “Ik vind dat de media, vooral als het om Haags nieuws gaat, censuur toepassen. Er gebeurt hier namelijk van alles waarvan zij vinden dat wij dat niet mogen weten. Omdat het niet amusant genoeg is of omdat wij het toch niet zouden snappen. Als ik overdag bij een debat ben geweest en ik zie ‘s avonds Den Haag Vandaag, denk ik: waar hebben die gezeten? Vooral voor een rubriek van de publieke omroep vind ik het heel erg dat zij

ben journalisten een taak. Namelijk om in normaal Nederlands uit te leggen hoe het zit.” In de tweede plaats vraagt hij zich af wie de media denken dat ‘het volk’ is. “Het opleidingsniveau van de bevolking is de laatste decennia enorm gestegen. Een derde van de volwassenen heeft hoger onderwijs gevolgd - dat is één van de hoogste cijfers van Europa. Ik snap niet waarom de informatie die we krijgen voorgeschoteld dan alleen maar debieler wordt. We gaan met z’n allen naar Venlo, waar Geert Wilders

18 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

onvoldoende heeft zien aankomen. Daar zijn de verslaggevers, ik denk ten onrechte, erg onzeker van geworden. En dus stellen ze alles in het werk om ‘het volk’ te bedienen. Ik zie het niet alleen bij journalisten, maar ook bij politicologen: na 2002 had iedereen het alleen nog over Fortuyn. Maar daarnaast was er een grote beweging van kiezers die Fortuyn juist niet wilden, die snakten naar stabiliteit. Al die kiezers die het CDA terug aan de macht hebben gebracht. Dat deel van de bevolking moet je toch net zo goed bedienen?

Margriet van Lith

Waarom worden opeens al die mensen genegeerd? Waarom zien we altijd alleen maar kankeraars in beeld?” Raadsvergaderingen

De verontwaardiging van Van den Berg ruikt naar wat Van Gunsteren constateerde, namelijk dat de klachten over de media alleen komen van de politici. En dat terwijl er eigenlijk heel weinig mis is met de journalistiek: ze is onafhankelijk en heeft bovendien een behoorlijk zelfcorrigerend vermogen, zo concludeerden de Nieuwspoortrapporteurs. Van den Berg gelooft er niets van. “Onafhankelijk? Een tijdje geleden had ik een discussie met journalisten van het Utrechts Nieuwsblad over de rol van lokale media in de democratie. Ik betreurde het dat zij zo weinig aandacht besteden aan raadsvergaderingen: ik vind dat kiezers er recht op hebben te weten wat er in het bestuur van hun stad gebeurt. ‘Raadsvergaderingen’, zei de hoofdredacteur, ‘daar gaan we alleen naartoe als er iets is.’ Dat vond ik zo’n bizarre redenering. Hoe weet je nou of er iets is, als je er nooit bent? ‘Ach’, zei hij, ‘de lezers hebben er toch geen belangstelling voor, we scoren er niet mee en het gaat toch al zo slecht met de krant.’ Is dat onafhankelijke journalistiek? Kom nou!” Nee, als Van den Berg hoort

“Het enige dat we krijgen voorgeschoteld zijn de incidenten; wat ontbreekt is een systematisch berichten over wat er in de Nederlandse politiek gaande is. Als het niet leuk is, of ingewikkeld, dan krijgen we het niet te zien.”

wat Herman van Gunsteren van de Haagse journalistiek vindt, dan denkt hij: een tikkeltje naïef. “Misschien was hij er te kort. En mischien heeft hij alleen met de serieuze journalisten gesproken, want die zijn er natuurlijk ook.” Bovendien, zo vindt de hoogleraar, heeft hij best recht van spreken, want hij is zelf als journalist begonnen. Na zijn studie rechten werkte Van den Berg bij De Gelderlander en het Limburgs Dagblad. Bij de laatste krant bracht hij zelfs tot adjunct-hoofdredacteur. “Ik kom zelf uit het vak, dus ik stel hoge eisen. Maar ik weet ook dat het kan.” Enorme leuteraars

Dan nog maar een citaat uit het Jaarboek der griffiers.

Er is namelijk nog iets dat Van den Berg hoog zit, namelijk de diep wantrouwende houding van journalisten tegenover politici. Uit onderzoek van de bestuurskundige Mark Bovens is dit jaar gebleken dat het vertrouwen in de politiek in Nederland de laatste tijd weer is gestegen. Maar daar hoor je weinig over. En dat verbaast Van den Berg niets, zo schrijft hij in het Jaarboek der griffiers, “want zulke onderzoeksresultaten ontnemen de media hun speeltje van politici pesten.” Ook die opmerking wil Van den Berg mondeling graag herhalen. “Politici in verlegenheid brengen is een habitus geworden. Iedereen mag in de media uitpraten, behalve politici. Daar gaat meteen de zweep over.

Natuurlijk zijn er enorme leuteraars onder politici, maar er zijn er echt ook een heleboel die heel goed in staat zijn kort hun punt te maken. Maar ook die mogen niet uitpraten. Zeker niet, als ze iets positiefs te melden hebben. Dat is al helemaal niet de bedoeling. Sommige journalisten zijn echt zichtbaar teleurgesteld als een debat goed is afgelopen.” Overacting

Toch wil Van den Berg ook wel gezegd hebben: er ook zijn journalisten die het wél goed doen, die de leuteraars onderbreken en de heldere politici laten uitpraten. De journalisten die wel hoge eisen stellen aan zichzelf. Die inzien dat daar in deze tijd juist alle reden voor is.

En er zijn aan de andere kant, eerlijk is eerlijk, ook nogal wat politici die slechte journalistiek als het ware uitlokken. “Politici die voortdurend onthutst en geschokt en woedend zijn. Lichtelijk overspannen types die behoorlijk aan overacting doen. Zij dragen bij aan het idee dat politiek alleen interessant is als theater en niet vanwege de inhoud. Dat nu zouden we hier in Den Haag moeten bestrijden. Want politiek gáát ergens over. En die inhoud, die wil ik dan ook weten ook.” Joop van den Berg Was onder andere hoofddirecteur van de VNG, lid van de Eerste Kamer en hoogleraar Nederlandse politiek in Leiden. Op dit moment is hij honorair hoogleraar parlementair stelsel: rechtsnormen en machtsverhoudingen aan de Universiteit Maastricht.

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 1 9

Naam: Frans Weekers Functie: Tweede Kamerlid VVD Woonplaats: Weert Pied-à-terre in Den Haag: appartement, Gedempte Gracht

Auteur: Lars Kuipers

‘Een beetje zoals thuis in Weert’ “In mijn eerste periode als Kamerlid reisde ik op en neer tussen Weert en Den Haag. Ik had een jong gezin toen, ik voelde dat als een morele verplichting aan mijn vrouw en kinderen. Eén keer overstappen in Eindhoven, maar van deur tot deur is het tweeënhalf uur. Dat is vier jaar lang redelijk gegaan. Maar als je vrijdag thuis kwam, vielen je ogen dicht. Het put je uit. Want in Limburg word je dan ook verwacht bij het schuttersfeest, mensen spreken je voortdurend aan, daar ben je nog echt een volksvertegenwoordiger. En ik zat ook nog in de gemeenteraad van Weert. In 2002 vloog ik de Kamer uit, maar in het voorjaar van 2003, na Balkenende I, kwam ik weer in beeld. Mijn huwelijk was toen net gesprongen. Dat was een rottijd. Ik dacht: ik kan nu bij de pakken neer gaan zitten, maar thuis heb ik meegekregen dat je toch altijd zelf uit de put omhoog moet klauteren. Dus toen 20 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

heb ik twee dingen gekozen om voor te knokken: mijn werk en het contact met mijn kinderen. Collega Gert-Jan Oplaat had eerder in dergelijke omstandigheden gezeten. Hij zei: ‘Trek maar bij mij in, dan delen we de huur en dan kun je het ook nog eens samen ergens over hebben.’ Het was een studio in de Jan van Nassaustraat, een kamer van 3,5 bij 3,5, een badkamertje met een zitbad en een toilet en een minikeukentje. Twee bedden aan de zijkant, een salontafeltje en een bank om je kleren op te leggen – het was spartaanser dan ik ooit als student had meegemaakt. We hadden er veel plezier, en voor dat moment was het de goede oplossing, maar ik had wel iets van: als ik nog een periode in de Kamer kom, wil ik meer privacy. Ik bedoel: in Weert had ik een mooi huis, drie dochters, alles voor elkaar, en hier in Den Haag zat ik er toch een beetje armetierig bij; geleend, zo

zeggen we dat in Limburg. Dus toen ik in 2006 werd herkozen, ben ik meteen gaan zoeken naar een andere woning. Je vraagt eens rond, en collega’s attendeerden me op dit complex. Ideaal: op loopafstand van de Tweede Kamer, van het station en van de parkeergarage onder het Plein als je eens met de auto bent. Ik ben eens gaan kijken bij Willibrord van Beek, die woont hier ook. En toen dit appartement vrij kwam, heb ik het bijna ongezien gekocht. Ik onderhandelde per sms terwijl ik op vakantie was. Ik ben zelf spullen gaan kopen. Nieuwe bank, keukentafel met stoelen, lampjes. Als ik er zo op terugkijk, was dat een reactie op die periode in dat hok met Gert Jan; erg gezellig, maar toch ook een beetje treurig. Op een weekeinde ben ik met mijn vriendin en dochters hierheen gekomen. Vrijdagavond een laminaatvloer gekocht bij de Ikea, zaterdag-

ochtend de hele tent geschilderd; een beetje zoals thuis in Weert, één muur warm rood en de andere wat rustiger. En de vloer, die heb ik zelf gelegd. Toch mooi, kun je nog klusjesman worden als je later de politiek uitgaat. Het geeft me veel rust dat ik deze plek heb. Niet dat ik veel zelf kook of tv kijk, daar heb ik vaak geen tijd voor, maar het zijn je eigen spullen,

het is altijd schoon en als ik naar de muur kijk en daar mijn kinderen zie, word ik blij. Ik ben en blijf een Weertenaar. Ik kom nog geregeld in ‘t Swaentje, mijn stamkroeg. Ik ben er lid van de herensociëteit. Met Den Haag heb ik ook wel wat, maar dan toch vooral met het Binnenhof, het centrum. En op de racefiets door de duinen richting Meijendel, dat is ook mooi.

Het is wel gek. Willibrord van Beek woont in dit gebouw, Janneke Snijder, Pieter Hofstra is mijn buurman. Allemaal mensen die je de hele week tegenkomt. Maar je gaat nooit bij elkaar op bezoek. Pieter Hofstra, die heb ik in Spanje wel eens opgezocht, maar hier ben ik nog nooit bij hem over de vloer geweest.”

Cryptogram - Hans Schogt Politiek cryptogram Horizontaal: 4. Voor voorstel tot bevordering (8) 6. Bijbelse acties (11) 9. Afgelopen zomer in twee Alpenlanden, bij ons altijd in het parlement (2) 11. Stomerij of bevallingskliniek? (11) 12. In dat kader ben je niet verkiesbaar, maar wel een succesnummer (7) 13. Verzetsbeweging (9) 14. Verkort de regelgeving (4) 16. Nationaal jus d’orange-verstrekker (3) 17. Alternatief voor delen (6) 18. Het is de minister van Justitie menens (5)

Oplossing Verticaal: 1. Niet tegen tillen (12) 2. De bank als varken (8) 3. Intern gerecht (9) 5. Leer wat er bij de boventoon hoort (8) 7. Vadertje Geld (6) 8. Digitale zending (7) 10. De oppositie hoopt op z’n vertrek (7) 12. Daarmee roept Verbeet haar tot de orde (5) 15. Boeket voor de penningmeester! (3)

Onder de goede inzenders van dit speciale cryptogram voor Poorters wordt het boek Het meisje uit Buenos Aires van Tomas Ross verloot. Uitgeverij De Bezige Bij heeft dat ter beschikking gesteld. Oplossingen, voorzien van naam en adres, per post opsturen naar Nieuwspoort, t.a.v. Nieuwspoort Forum, Lange Poten 10, 2511CL Den Haag. Op de envelop ‘cryptogram’ vermelden. Sluitingsdatum 1 februari 2010.

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 2 1

kunst- en vliegwerk Medewerkers: Josine Boven - Benno Bruggink - Gijs Korevaar - Lars Kuipers - Milja de Zwart

FILM

Echte liefde?

Korte weg door Millennium-trilogie Heb je het boek

tijdschrift Millennium Mikael Blomkvist is

Hoe vaak hebben we het inmiddels al

ken en suggestief te monteren, maar het

gelezen? Dan is

teruggebracht tot de moyenne qua kie-

wel niet gezien? Michael Moore pro-

leed van gewone Amerikanen die zich

het even wen-

ren die je verwacht van een meubelstof-

beert het hoofdkantoor van een grote

slachtoffer mogen noemen van het

nen. Heb je het

feerder van middelbare leeftijd bijvoor-

onderneming binnen te komen, maar

Grote Geld blijft toch onaangenaam

boek niet gele-

beeld, en heel veel karakters uit het

breedgeschouderde bewakers die geen

hangen. Je zult het maar meemaken: je

zen? Dan is het

boek hebben het witte doek nooit

weerwoord hebben, versperren hem de

man is overleden en het bedrijf waar hij

een aanrader.

gehaald. Maar slimme onderzoekster,

weg. In Capitalism, a love story is het

werkte blijkt zonder dat jij het wist een

Mannen die

briljante hacker en Asperger(?) Lisbeth

weer een paar keer raak. En hoewel het

levensverzekering voor hem te hebben

vrouwen haten,

Salander in de persoon van Noomi

steeds hetzelfde trucje is, blijft het grap-

afgesloten en anderhalf miljoen dollar op

de verfilming van het eerste deel van de

Rapace is uitstekend gecast en de film is

pig: die slonzige dikkerd met het petje,

te strijken voor zijn dood, terwijl jij de

Millenniumtrilogie van de in 2004 op

spannend, meeslepend en heeft een

rammelend aan de poort van het esta-

rekening voor de begrafenis amper kunt

50-jarige leeftijd overleden Zweedse

bevredigend slot.

blishment.

betalen.

auteur en journalist Stieg Larsson, is

Weg zijn wel de journalistiek interessan-

En neem de gekozen volksvertegen-

vorige maand uitgekomen op DVD.

te aspecten uit het boek, zoals de sfeer

woordigers die zich bezighouden met de

Regisseur Niels Arden Oplev heeft een

bij Millennium, een droomblad waar

financiële sector en voordelige leningen

korte weg genomen door het ruim 550

iedere onderzoeksjournalist graag zou

kregen van dezelfde kredietverstrekkers

bladzijden dikke eerste deel van de trilo-

willen werken, en de dilemma’s waar-

die aan de andere kant gewone

gie én het begin van het even dikke

voor Blomkvist zich regelmatig geplaatst

Amerikanen opzadelden met woekerren-

tweede deel, waarschijnlijk om het ver-

ziet. Al met al: lekker kijkvoer, hersens

tes en beslag legden op hun huizen.

haal überhaupt op film te kunnen zet-

kunnen op stand by.

Heel onaangenaam. Moore wandelt

ten. Heel wat van de rijkdom van het

bijna achteloos langs toestanden waar

boek valt daarmee weg. Het redelijk

programma’s als Zembla en Reporter

intensieve seksleven van hoofdpersoon

maanden mee voort zouden kunnen.

en onderzoeksjournalist van het rebelse

Dat er in de Verenigde Staten een bewe-

MdZ / ✸✸✸

ging is die zijn geloofwaardigheid ter discussie stelt, doet niet af aan het feit

LK / ✸✸✸

Pech onderweg

dat Moore een begaafde pamflettist is. Populistisch? Zeker. Moore is nooit te beroerd om appels met peren te vergelij-

Iedere Poorter die zich wel eens met integratie-

De gekke klokkenluider

vraagstukken bezighoudt en niet vies is van een beetje science fiction

De werkelijkheid verzin je niet. The

moet vooral District 9

Informant! is gebaseerd op de waarge-

zien. De eerste speelfilm

beurde geschiedenis van klokkenluider

van regisseur Neill

Marc Whitacre, die begin jaren negentig

Blomkamp, die eerder

voor de FBI ging werken om de kartelaf-

vooral commercials schoot, speelt op

Blomkamp werkt zijn verhaallijn uit in

spraken van de Amerikaanse voedselpro-

een inventieve en creatieve manier met

een stijl die deels documentair is, met

ducent ADM aan het licht te brengen.

het thema van de rassenhaat.

interview- en journaalfragmenten.

Regisseur Steven Soderbergh laat zijn

Het passende decor is Johannesburg.

Daarmee maakt hij op een knappe

film balanceren op de rand van serieus

steeds meer rare trekjes te vertonen en

Boven die stad is een reusachtig ruimte-

manier het ongeloofwaardige geloof-

en hilarisch, maar neigend naar het laat-

plaatst hij zijn FBI-runners voor onwel-

schip gestrand met panne. De ruimtewe-

waardig. En al ontaardt District 9 in het

ste – luister maar naar de instant-cult-

kome verrassingen. Ook op waarheid

zens wonen sinds die tijd in een immen-

tweede deel in een lang uitgesponnen

muziek die hij voortdurend in de over-

gebaseerd, want wat de federale agen-

se sloppenwijk recht beneden hun UFO.

schietpartij, wij hebben genoeg gezien:

gangen tussen de scènes stopt.

ten destijds niet doorhadden, was dat

Met de leefomstandigheden daar is het

in de gaten houden, die Blomkamp! Zie

Hoofdrolspeler Matt Damon speelt zijn

hun klokkenluider leed aan een bipolaire

niet best gesteld en ze worden er uitge-

ook Alive in Joburg op Youtube: het

rol met veel verve. Nagejaagd door grilli-

stoornis, een vorm van manische depres-

buit door Nigeriaanse bendes. De hoofd-

korte filmpje uit 2005 waarop District 9

ge gedachtesprongen, te horen als

siviteit. Van je vrienden moet je het

persoon, Wikus van de Merwe, staat

is gebaseerd.

voice-overs, paradeert hij met retrobril

maar hebben.

aan het hoofd van een grootscheepse

DVD-release: februari 2010.

en foute stropdassen door het kantoor. Maar gaandeweg begint de informant

operatie om de aliens te verhuizen naar

LK / ✸✸✸✸

22 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

een nieuw kamp buiten de stad.

LK / ✸✸✸

kunst- en vliegwerk Na 61 jaar is de les van Neurenberg niet meer té shockerend Op zondag 22 november 2009 zag ik

december een

schraapten in de Hongerwinter, zei de

monument gestaan, gedefileerd langs

Nuremberg: its lesson for today.

rondgang langs

man achter mij tegen zijn buurvrouw:

het Oranjehotel in de gevangenis van

Aangeslagen kwam ik de zaal uit. Na

de filmhuizen in

“Dat heb ik ook gedaan.”

Scheveningen. Allemaal uitermate aan-

een paar dagen merkte ik dat mijn

Nederland.

Ik ben van 1959. Ik ben opgegroeid met

grijpende gebeurtenissen, waar ik uren

schok, mijn verontwaardiging over ‘one

Hoe kon mijn

een oorlog in zwart-wit beelden. Iedere

over kan denken en praten.

of the most important films never seen’

schok nou zo snel

zondagavond, wanneer ik kijk naar De

Toen ik het Filmhuis verliet was ik danig

flink afgenomen was. Een film zo

afnemen? Ik zat

oorlog, word ik weer getroffen door de

aangeslagen. Buiten was de wereld

shockerend, dat de film kort na het uit-

in een zaal

beelden in kleur. De Tweede Wereld-

gewoon doorgegaan. Toen nam ook de

brengen in 1948 in de ban is gedaan.

bovenop een

oorlog hoort zwart-wit te zijn, net als

alledaagsheid weer bezit van mij. Wat te

De film gaat over het proces van

beeldscherm met hierop een aantal van

deze film. Van Lou de Jong naar Ad van

schokkend was in 1948 is dat in 2009

Neurenberg, het proces waarin bijna de

de grootste misdadigers van de vorige

Liempt en Rob Trip is de oorlog ver-

niet meer. We hebben zoveel gezien

complete Nazitop in de beklaagdenbank

eeuw. In het donker schreef ik in mijn

kleurd. Af en toe overvalt mij een gevoel

sinds 1948, tot aan bewegende beelden

zat. Naast beelden van het proces wordt

opschrijfboekje “geen beeld blijft ons

van alledaagsheid, bij het zien van al die

van Anne Frank, dat de oorlog in ons

de geschiedenis vanaf de putsch van

bespaard, althans dat hoop je maar”,

home movies die de laatste jaren boven

bloed zit, de beelden op ons netvlies

Hitler in München tot aan het eind van

want erger kon ik het me niet voorstel-

water zijn gekomen.

staan, de oorlog deel van ons uitmaakt.

de Tweede Wereldoorlog belicht.

len. Ik dacht dat ik alle beelden wel

In een vorig leven was ik woordvoerder

En daarom betekenen die herdenkingen

De film verdween en werd pas in 1996

gezien had, maar ik huilde bij het zien

oorlogsgetroffenen. Met minister Borst

voor mij meer dan de zwart-wit-beelden

teruggevonden, vervolgens gerestau-

van deze film. Toen er beelden kwamen

heb ik op de Dam gestaan, de Februari-

uit 1948.

reerd, en maakte in november en

van kinderen die de pannen leeg

staking herdacht, voor het Auschwitz-

BB / ✸✸✸✸

BOEKBESPREKING

Foute politicus in jubileumboek Aspe Een heel erg

missaris in contact met een criminele

hij nog steeds bij onze zuiderburen is,

lezers vooral verstrooiing brengen. “Op

foute toppoliti-

bende uit de Dominicaanse republiek en

blijkt in de overvolle Antwerpen Expo.

vakantie, met een Duvel erbij, genieten

cus die zich

België. En in België blijkt die bende ook

Een lange rij fans staat hem op te wach-

van een boek. Daar gaat het om. De

achter de scher-

over hoge politieke connecties te

ten voor een handtekening, als hij van

lezers moeten het idee hebben dat ze

men bezighoudt

beschikken. Langzaam wordt duidelijk

een rookpauze terug naar zijn plaats

even uit het echte leven stappen. Ik

met de smokkel

dat er iemand achter de bende aan de

loopt.

schrijf bijna nooit rond een maatschap-

van hard drugs

touwtjes trekt, maar hoe bewijs je die

“Ik zoek tegenwoordig ook andere loca-

pelijk thema in mijn boeken. Er staat

en georgani-

betrokkenheid? Het is een vraag waar

ties dan alleen Brugge”, gaat hij door.

voor de goede lezer wel het een en

seerde misdaad

Van In lang zijn hoofd over breekt.

“Dat strakke keurslijf van de stad is min-

ander in, maar dan gaat het om een

is in Nederland

Voor de 25ste keer achter elkaar bewijst

der geworden. Door ook andere locaties

paar zinnen.”

bijna niet voor te stellen. Jan Peter

Pieter Aspe dat hij nog lang niet is uitge-

te zoeken dan alleen Brugge trek ik ver-

Pieter Aspe houdt er een moordend

Balkenende? Wouter Bos? Mark Rutte?

schreven. De cel is een fris boek met een

der de serie open. Van In gaat bijvoor-

werktempo op na. Hij produceert twee

Dat lijken allemaal fatsoensrakkers als

mooi plot en een prachtige finale.

beeld naar het platteland rond Brugge.

boeken per jaar. Hoe lang houdt hij dat

het om dergelijk gedrag gaat.

Commissaris Van In blijft boeien met zijn

Daar zijn eenzame plekken waar dingen

nog vol? “Ik ga nu uit van 40 boeken.

Maar in een spannende roman mag er

ups en downs en zijn moeizame verhou-

kunnen gebeuren die in de stad niet

Dan word ik 65 en zie ik wel weer.”

natuurlijk alles worden verzonnen. Dat

ding met zijn vriendin Hannelore.

kunnen. In de stad ben je nergens

Lokt het pensioen?

heeft de Vlaamse schrijver Pieter Aspe

Pieter Aspe heeft nu - na Baantjer - met

alleen. Er zijn altijd en overal mensen.

“Nee, ik denk dat ik nooit met pensioen

gedaan in zijn nieuwste roman, De cel.

25 boeken over Van In misschien wel de

Van In gaat ook steeds verder weg.

ga. Ik kan niet anders. Het is mijn

Het is overigens een jubileumuitgave,

langstlopende serie op zijn naam staan.

Hij is in Italië geweest, Frankrijk en nu in

beroep geworden. Heel veel mensen

want het is het 25ste boek met commis-

Verveelt dat niet, zo’n doorlopend ver-

de Dominicaanse republiek. Dat was

dromen er van een boek te schrijven.

saris Van In en zijn vriendin Hannelore in

haal? “Nee, ik blijf er de lol van inzien.

voor mij een mooi excuus om er met

Dat eerste boek is echt een titanenwerk.

de hoofdrol.

Zolang ik nieuwe invalshoeken en verha-

vakantie naar toe te gaan. Wat natuur-

Aan dat eerste boek komt maar geen

In De cel heeft Van In de grootste moei-

len heb, blijft het ook voor mij leuk”,

lijk blijft, is dat Van In woont en werkt in

einde. Dat dacht ik ook. Hoe kan ik

te om de moord op een stewardess op

vertelt de schrijver op de grote

Brugge.”

dan een tweede boek schrijven, dacht

te lossen. De speurtocht brengt de com-

Antwerpse boekenbeurs. Hoe populair

Met zijn boeken wil Pieter Aspe zijn

ik. Maar je legt je erbij neer. Andere

Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 2 3

kunst- en vliegwerk schrijvers doen er nog andere dingen naast. Ik niet.”

Hoe nieuws geen nieuws werd

In zijn jubileumboek beschrijft Aspe de donkere kant van de Vlaamse politiek.

Een snel

omdat vervolgens zijn rake en soms ont-

aan mijn stukje vuil zou maken. Zo werd

Het bevestigt het vooroordeel van de

geschreven en

hullende observaties platvallen als rijpe

nieuws geen nieuws.”

gemiddelde Nederlander over de

intrigerend

peren op beton. Alsof er een cordon

Peter Middendorp zou naar aanleiding

Belgische politiek. Maar wie zegt dat het

boekje: Peter

sanitaire is gevormd.

van de publicatie van zijn boekje dit

in Nederland anders is? De Cel is een

Middendorps

In het midden van het boekje staat het

najaar een lezing houden bij boekwinkel

heel goed, spannend boek, het blijft

(De Pers)

hoofdstukje ‘Billenman’. Het is een

Selexyz in de Passage in Den Haag. Er

echter fictie. Het wachten is op een

columns over

nieuw stukje tussen eerder gepubliceer-

werd wel entree van een paar euro

Nederlands antwoord over een toppoliti-

Jan Peter

de columns, en het verklaart samen met

geheven.

cus die er duistere nevenfuncties op

Balkenende,

drie andere nieuwe stukjes (‘Maandag’,

De lezing werd afgelast.

nahoudt.

De Lachende

‘Spijt’ en ‘Dinsdag’) achteraf waarom hij

Er was te weinig belangstelling.

Derde. Intrigerend omdat Middendorp,

deze observatie over Balkenende eind

Het is pure sociologie.

Pieter Aspe, De cel, uitgeverij Manteau

ondanks het feit dat hij intussen behoort

september 2008 tot onderwerp van zijn

(verspreiding Nederland door Unieboek)

tot de stamgasten van Nieuwspoort, een

column in De Pers maakte en wat er

Peter Middendorp, De Lachende Derde,

buitenstaander is gebleven van wie de

daarna gebeurde.

uitgeverij Prometheus

conventies van de parlementaire journa-

Namelijk niks.

listiek lijken af te glijden. Maar ook

“Ze spraken af dat niemand een woord

GK / ✸✸✸✸

MdZ / ✸✸✸✸

Op de plank

Crisis op de plank

De weg uit de crisis

De financiële crisis inspireert talloze schrijvers om hun visie erop te geven. Een

Een kant-en-klare oplossing biedt de Belgische ex-premier

wandeling door een willekeurige boekhandel levert een interessante titels op.

Guy Verhofstadt in De weg uit de crisis, met als ondertitel

Kunst- en Vliegwerk las de achterflappen.

Hoe Europa de wereld kan redden. Na een korte analyse van het ontstaan van de crisis schetst Verhofstadt de taak

Meer meer minder

voor Europa, als samenwerkingsverband, bij het bestrijden

Het ziet er uit als een reisboek, maar gaat toch echt over

en overwinnen van de economische crisis. (De Bezige Bij)

de crisis. NRC-correspondent Freek Staps reisde 190.000 kilometer door de Verenigde Staten op zoek naar gewone

Yes een crisis

Amerikanen en hun verhalen over de crisis. Zo zien we in

Voormalige hockeycoach Marc Lammers legt in zijn boek

Meer meer minder een twintiger die dik verdiende op Wall

Yes een crisis uit dat een crisis een kans betekent. In zijn

Street nu weer in de kelder van zijn ouders in een suffe

optiek is de mondiale kredietcrisis een zegen, voor zowel

buitenwijk wonen. De binnenhuisarchitect die in Californië

de (top)sport als het bedrijfsleven. In dit boek vertelt hij

rijk werd van de woningmarkt, zwerft nu over parkeer-

over de heilzame werking die crisissituaties kunnen hebben

plaatsen. En de hele familie die in de autosector werkte is nu collectief werkloos.

op een groep mensen. Aan de hand van tal van concrete

Een mooi portret van Amerika drie jaar in crisis. (Uitgave NRC Lux)

praktijkvoorbeelden laat hij zien dat elke crisis nieuwe mogelijkheden en uitdagingen biedt, en niet alleen in de

Bankroet

(top)sport. (Tirion Uitgevers)

Staps NRC-collega’s Egbert Kalse en Daan van Lent omschrijven in Bankroet de oorzaken en gevolgen van de

Crisis checklist

zwaarste economische crisis sinds de Grote Depressie. Van

Voor verwende veelverdieners, geschrokken werklozen,

de huiseigenaren in Californië tot zakenbankiers op Wall

levensgenieters en besparingshaters die niet als een bank

Street. Van de whizzkids die de ingewikkelde financiële

willen omvallen is er nu de Crisis checklist van Marieke

producten verzonnen tot Nederlandse bankiers aan de

Henselmans. Dit boek bevat een groot aantal tips en ad-

Zuidas. Van de toezichthouders die de crisis niet meer kon-

viezen op tal van terreinen: vanaf het voeren van je per-

den stoppen tot politici die hun nationale banken moesten

soonlijke administratie om overzicht te krijgen van je finan-

redden.

ciën, het opstellen van je eigen begroting en het omgaan

Bankroet gaat op zoek naar de schuldigen van deze crisis, beschrijft welke maat-

met schulden en betalingsachterstanden, tot je vaste

regelen kunnen helpen om een crisis als deze te verhelpen, analyseert hoe door

lasten, de belastingen, koopgedrag, leningen en het opbouwen van een eigen

die maatregelen alweer de zaadjes voor een nieuwe crisis worden gezaaid en blikt

vermogen. Marieke Henselmans schrijft columns voor het Algemeen Dagblad en

vooruit hoe het nu verder moet met het mondiale economische systeem.

heeft verschillende boeken over besparen op haar naam staan. (Carrera)

(Uitgeverij Prometheus)

JB

24 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

kunst- en vliegwerk Mooi boek voor elke Hagofiel Wat leuk, weer een verzameling foto’s van vroeger, was mijn eerste gedachte bij het boek Op het zand van journalist Lars Kuipers en fotograaf Gerhard van Roon. Maar ik kwam bedrogen uit. ‘Op het zand’ geeft juist een beeld van het hedendaagse chique deel van Den Haag. De omslagfoto van een zeepkistenrace in het Benoordenhout zou er dan ook één kunnen zijn die vijftig jaar geleden is genomen. Alleen de sportschoenen van de deelnemers bewijzen dat de foto uit het nu stamt. Kuipers en Van Roon onderzochten tussen eind 2005 en de zomer van 2009 het scherp begrensde ‘zand’ van Den Haag. Anders dan in het Den Haag dat op veen is gebouwd, lijkt het of hier de tijd heeft stilgestaan. En het is een interessant beeld wat zij neerzetten. Zoals de zeepkistenrace, maar ook het Rosarium in het Westbroekpark wordt niet vergeten. En een ‘nieuwe’ traditie, de jaarlijkse proeverij van de Beaujolais Primeur in een

stad? Een mooi boekwerk voor elke

zand is al uitverkocht. Scoren dus, wie

Uitgeverij De Nieuwe Haagsche,

echte bunker. Het boek prikkelt de

Hagofiel. En het roept wat mij betreft

nog een vergeten exemplaar ziet liggen!

www.op-het-zand.nl.

nieuwsgierigheid. Wat gebeurt er alle-

om een vervolg. Op het Veen natuurlijk.

Op het zand, Lars Kuipers en Gerhard

maal in deze mooie, maar tegenstrijdige

Er is een duidelijke markt, want Op het

van Roon

JB / ✸✸✸✸✸

ADVERTENTIE

Dodebomenmedia? Vitaler dan ooit! Overleven we? Deze vraag, die vooral hoofdredac-

maakt? Nee, zeggen bijvoorbeeld Willem

teuren van dagbladen (‘dodebomenmedia’) kwelt,

Schoonen van Trouw en Ben Rogmans van De

staat centraal in de bundel Storm in de Media. Het

Pers. Het doodvonnis van algemene, breed geo-

boek is ontsproten aan de breinen van vijf hoofd-

riënteerde betaalde kranten mag volgens beiden

redacteuren en geschreven onder redactie van

geveld zijn, zij zien wel toekomst voor betaalde

journalist Tony van der Meulen en heeft tien

kranten met een duidelijke identiteit, goede onder-

dilemma’s voor hedendaagse hoofdredacteuren tot

zoeksjournalistiek en serieuze verhalen. Misschien

onderwerp.

niet meer op papier, maar dan toch digitaal. Nee,

Antwoord op die bange vraag geeft het boek niet,

zegt ook Birgit Donker van de NRC. “Dagbladen

of het moet zijn aan het eind, als 50 hoofdredac-

op sterven na dood? We zijn juist vitaler dan ooit!

teuren hun opvattingen over de tien dilemma’s

Echt, journalistiek verdwijnt niet.”

geven. “Bloggers en burgerjournalisten zullen de professionele journalistiek verdringen. Ja: 1. Nee:

Storm in de Media, Tony van der

47. Ja/nee: 1. Deels: 1.” Andere stelling: “Alleen

Meulen (red.), Uitgeverij

door nieuws te populariseren kunnen veel kijkers,

Balans/Nederlands Genootschap

luisteraars en lezers bereikt worden. Ja: 13. Nee:

van Hoofdredacteuren

34. Ja/nee: 3.” Hier spreekt toch niet echt een generatie mediatycoons die een bloedige revolutie

MdZ / ✸✸

voorvoelt. Is het ’t orkestje op de Titanic, om maar eens de vergelijking aan te halen die Mark Rutte graag Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 2 5

NIEUWE POORTERS

M. Besteman

D. Hoogendoorn

L.J.A. Struijk

R. Vuijk

G.E. Bearzatto

T. Siertsema

Parlementair Verslaggever

Directeur Vereniging

Directeur Qbuzz bv

Wethouder Gemeente

Public Affairs Specialist

Algemeen Directeur

De Telegraaf

Afvalbedrijven

Delft

Heineken NL

Uneto-VNI

H. Rijkes

S.M.F. Binken

S. Tavbatir

W.M. de Jong

P.E. Jas

mr. drs. J.H.J. Konst

Adviseur Public Affairs

Senior Communicatie-

Woordvoerder ministerie

Gedeputeerde Provincie

Communicatie Marketing

Gedeputeerde Provincie

VO-Raad

adviseur IPO

van Defensie

Utrecht

Manager Holonite

Friesland

J.U. Bruns

S.M. Deerenberg

J.H.H. Manning

M. Dickstein

W.J.M. Verheijen

J. Warmerdam

Port Representative

Manager Communicatie

Global Head of External

Manager Communicatie

Algemeen Directeur

Senior Advisor EPPA

Deutsche Bahn Mobility

Nederlands Bureau voor

Communications Philips

& Public Affairs Heineken

Prodas Defence &

Politiek & Lobby

Logistics

Toerisme & Congressen

International

NL

Security bv

Consultants

F.C.A.A. van Eijk

M. Kamps

R. Castermans

F.K. Weima

G.R. Kloosterboer

J.H.G. Goebbels

Directeur Strategie &

Communicatiemede-

Senior Adviseur Public

Directeur Sectorbestuur

Persvoorlichter Vereniging

Voorzitter Centrale

Public Affairs SITA

werker / voorlichter

Affairs Den Haag

Onderwijsarbeidsmarkt

van Bedrijfstakpensioen-

Organisatie voor de

Northern Europe Waste

Stichting tot bijstand aan

Provincie Limburg

CAOP

fondsen

Vleessector (COV) /

Services

de CDA fractie Den Haag

Vereniging voor de Nederlandse Vleeswarenindustrie (VNV)

26 - december 2009 - Nieuwspoortforum 4

NIEUWE POORTERS

A. Vergouw

J.M.M. van Opstal

B. Frank

J.B.Z. Bosman

A.P.J.C. Bos

P.E. Andoetoe

Director Public affairs

Persvoorlichter ministerie

Directeur Expat Home i.o.

Partner PR & Public

CEO TVM Verzekeringen

Senior Bestuursvoorlichter

Fokker AESP B.V.

van Justitie

L.A.H.J. Willems

H.R. Siertsema

C. Prommersberger

W.J. Moorlag

Parlementair Redacteur

Bestuurder MKB

Persvoorlichter ministerie

Gedeputeerde Provincie

Het Financieele Dagblad

Nederland

van Buitenlandse Zaken

Groningen

Affairs Con Quaestor BV

Fortuyn fascineert Het leven en werk van Pim Fortuyn is onderwerp van een biografie, waaraan journalist Leonard Ornstein (VPRO) werkt. Het gaat om een promotie-onderzoek aan de Universiteit van Leiden. Het onderzoek vindt plaats op basis van Fortuyns persoonlijke archieven die zich Leonard Ornstein in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam bevinden. Ornstein kreeg exclusief toegang van de erven Fortuyn. Maar de biograaf sluit zeker niet uit dat in andere, persoonlijke archieven, ook interessante gegevens zitten. Daarom roept Ornstein iedereen die brieven, documenten of andere bijzondere herinneringen heeft en die met hem wil delen op te reageren via de e-mail: [email protected]

Evenementenagenda PEP-bijeenkomst maandag 1 februari vanaf 15.00 uur in de sociëteit Meer informatie: secretariaat: 070 - 346 94 40 [email protected] www.nieuwspoort.nl

Gemeente Den Haag

Poorters met scherpe pen gevraagd Nieuwspoort Forum is het product van vrijwilligers. En daarvan zijn er nooit genoeg. Dus zijn we op zoek naar Poorters die het leuk vinden om stukken te schrijven: interviews, reportages, verslagen van bijeenkomsten, besprekingen van boeken, films, theater - wat ook maar van belang kan zijn voor de doelgroep van journalisten, politici, voorlichters, lobbyisten. Heb je tijd en zin om vier keer per jaar een bijdrage te leveren aan het blad, meld je dan via e-mailadres [email protected]. Dan nemen we contact met je op! MdZ Nieuwspoortforum 4 - d e c e m b e r 2 0 0 9 - 2 7