KWARTAALUITGAVE INTERNATIONAAL PERSCENTRUM JAARGANG LIII - AFLEVERING 4 - DECEMBER 2014

K WA R TA A L U I T G AV E I N T E R N AT I O N A A L P E R S C E N T R U M JAARGANG LIII - AFLEVERING 4 - DECEMBER 2014

+++ Dubbeldik decembernummer +++ Interviews met Frans Weisglas, Cees Fasseur en Leonard en Karel Ornstein Met de Lunshoflezing en extra veel boekbesprekingen +++

K WA RTA A L U I T G AV E

I N T E R N AT I O N A A L

PERSCENTRUM

JAARGANG LIII - AFLEVERING 4 - DECEMBER 2014

Nieuwspoort Nieuws is het driemaandelijks verschijnend magazine van het Internationaal Perscentrum Nieuwspoort REDACTIESECRETARIAAT: Lange Poten 10 2511 CL Den Haag T 070 - 346 94 40 E [email protected] I www.nieuwspoort.nl REDACTIE: Nicole Bodéwes Josine Boven Gijs Korevaar Margriet van Lith Vincent Schepman (vormgever) Peter Schouten Ernst van Splunter Magda de Vetten Milja de Zwart (hoofdredacteur) MEDEWERKERS DIT NUMMER: Lars Kuipers Bart van Leeuwen Lex Oomkes Ronald van Raak Hans Schogt Kerstin Schweighöfer FOTO’S: ANP / Hist. Archief Martijn Beekman Jos Blasweiler Josine Boven Jorgen Caris Vincent van den Hoven Loko09 Richard Mulder Ron van Rijn Roel Rozenburg Ernst van Splunter Simone Temming

1, 11, 24, 27, 30, 40

DRUK: BoomVerweij ISSN 2210-2507

Kopij voor het maartnummer dient uiterlijk vrijdag 27 februari bij de hoofdredacteur ([email protected]) te zijn ingeleverd.

Het zit erop, concludeert Lex Oomkes in zijn laatste ‘Van de voorzitter’. Doe mee, roept hij de Poorters meteen op.

Dubbeldik decembernummer Redactie en medewerkers van Nieuwspoort Nieuws hebben hun best gedaan om een nummer te maken met veel leesvoer, voor in de donkere dagen voor kerst. Veel interviews, met onder anderen Frans Weisglas, de gebroeders Ornstein, Cees Fasseur. Met veel boekbesprekingen en een klein politiek kruiswoordraadseltje toe. Veel leesplezier onder de kerstboom! Er staan er genoeg, ook in de politieke omgeving, zoals de cover bewijst.

3 Het nieuwe Nieuwspoort gaat op dinsdag 13 januari om 18 uur officieel open. Aan het programma wordt nog gesleuteld, maar in ieder geval komt op die dag ook het fotoboek over de verbouwing van Nieuwspoort van Roel Rozenburg beschikbaar voor de aanwezige Poorters.

17 VN-diplomate Sigrid Kaag hield de Lunshoflezing. Centraal stond de verhouding met de internationale media in haar werk als leider van de missie die tot vernietiging van het chemisch-wapenarsenaal van Syrië moest leiden. “We begonnen aan een mission impossible, maar falen kon niet.”

20 Met de winter voor de deur bezocht Nieuwspoort Nieuws de Oostvaardersplassen. In 2010 de politieke arena waar voor- en tegenstanders van bijvoeren elkaar troffen, nu De Plek.

22

5

Cees den Bakker liep van de politie over naar de journalistiek en weer terug, als voorlichter. Over beide werelden scherpe observaties. Ja, er bestaan afhoudende voorlichters en luie journalisten.

Wandelganger duikt in de geschiedenis van journalisten die bronnen verzonnen en komt met opmerkelijke namen.

VORMGEVING: Vincent Schepman T 079 - 352 27 02 E [email protected] ADVERTENTIE-EXPLOITATIE: Nicole Bodéwes T 06 - 15 23 66 90 E nieuwspoort.nieuws@ gmail.com

10

6 PvdA-prominent Adri Duivesteijn is ereburger van Den Haag geworden. In de toespraak die hij bij die gelegenheid hield vertelt hij over zijn politieke bewustwording, als Hagenees, geboren en getogen op het veen, die zijn vader ging helpen in de schoenmakerij op het zand. “Twee wijken in één stad, twee verschillende werelden.”

2 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Vaste rubrieken 4 5 10 11 20 24 30 38 40 40

Binnenste Buiten Wandelganger Van de voorzitter Hard Vak De Plek Familie van? Kunst- en vliegwerk Nieuwe Poorters De Nieuwe Politiek kruiswoordraadseltje

korte berichten +++ korte berichten +++ korte berichten

Piketty signeert in Nieuwspoort Lange rijen in Nieuwspoort: op 5 november signeert Thomas Piketty zijn veelbesproken boek en net in het Nederlands vertaalde Kapitaal in de 21ste eeuw. De locatie is in samenwerking met boekhandel Paagman bepaald. Eerder op de dag sprak Piketty met de Kamercommissie Financiën. Gespot in de rij: oud-Nieuwspoortvoorzitter Max van Weezel, die het boek laat signeren voor zijn vrouw Anet Bleich. Wil Van Weezel het boek misschien bespreken voor Nieuwspoort Nieuws? Van Weezel kijkt bedenkelijk naar het 768 pagina’s tellende werk en bedankt.

Milja de Zwart

Bijzondere gast

Feestje rond nieuw Nieuwspoort

De mazen van het vogelwerende net in de tuin

Tegelijk met de nieuwjaarsreceptie wordt het nieuwe Nieuwspoort op dinsdag 13 januari om 18 uur officieel ingewijd. Dat gebeurt in ieder geval in aanwezigheid van de Haagse columnist Sjaak Bral. Ook zal op die dag het fotoboek dat Roel Rozenburg maakte over de verbouwing ten doop worden gehouden. Voor alle aanwezige Poorters is dan een exemplaar beschikbaar.

van Nieuwspoort houden niet alle dieren tegen. Nieuwspoortmedewerker Dennis [achternaam weet ik even niet] ontdekte half november een zwarte roodstaart in de boom. Deze enigszins op een merel lijkende zomergast wordt zelden

Organisator Peter

aan de kust gezien.

Zuydgeest is nog druk met de verdere invulling van het programma. Hij belooft in ieder geval hapjes, drankjes, rondjes van de zaak en drie debatjes tussen oude rotten en jonge talenten van de drie bloedgroepen van Nieuwspoort: journalisten, politici en voorlichters.

Milja de Zwart

Een bijzondere waarneming dus. Het vermoeden bestaat dat dit exemplaar op zijn weg naar het warmere zuiden even in de luwte van Hotel en het voormalige ministerie van Justitie aan het uitrusten is.

Josine Boven Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 3

Binnenste

Buiten

‘De drang nummer 1 te zijn is in Nederland heel groot’ ze misschien in de New York Times komen te staan,

CV Douglas Heingartner werkt als freelance correspondent voor Amerikaanse media zoals de New York Times woont in Amsterdam Recente artikelen: de nieuwe Markthal in Rotterdam; laserstralen om de Nederlandse spoorwegen vrij van bladeren te krijgen.

dan bellen ze opeens wel heel snel terug, hoor! Om dan echter uiterst teleurgesteld te zijn als het artikel niet op de frontpage verschijnt maar ergens achter. En dat ze maar met een kleine quote vertegenwoordigd zijn… Dan bellen ze ook echt op om me dat te laten weten!

Sinds wanneer ben je in Nederland?

Werken Nederlandse journalisten anders dan Amerikaanse?

Ik kwam in de jaren 90 vanuit New York om aan de

Voor ons Amerikanen is de quote heilig: Wat iemand

UvA communicatiewetenschappen te studeren. Ik

gezegd heeft, dat mag je niet veranderen, ook

werkte toen ook als tekstschrijver, editor en vertaler.

niet mooier maken of corrigeren, je moet het zo

Maar ik ben toen teruggegaan naar New York. Een

afdrukken als het gezegd is, woord voor woord.

paar jaar later, in 2003, besloot ik echter naar

Nederlandse journalisten gaan veel vrijer met quotes

Amsterdam terug te gaan.

om – soms te vrij! Dat moest ik zelf al aan eigen lijf ervaren nadat ik geïnterviewd werd – ik kon me in

Waarom?

de quotes niet herkennen. Zo had ik dat nooit

De lifestyle van Amsterdam sprak me aan. De manier van leven is daar veel

gezegd! Die worden had ik nooit gebruikt!

beter dan in New York. In Amsterdam is het leven niet zo crazy, duur en

Wat in Amerika ook onvoorstelbaar is: Dat een rechter te pas komt om een

competitief als in New York. Het is een compacte stad, je kunt makkelijk met

persagentschap de publicatie van foto’s te verbieden – zoals het een paar

de fiets van A naar B komen. Je kunt in feite alles met de fiets doen.

jaren geleden het Amerikaans persagentschap AP overkwam nadat ze foto’s van Willem-Alexander en Máxima en de dochters tijdens de skivakantie

Was het moeilijk om Nederlands te leren?

hadden gepubliceerd. Ze beriepen zich erop dat zij in tegenstelling tot de

Niet echt, ik sprak al Duits, daarvoor had ik op de highschool gekozen, omdat

Nederlandse journalisten geen mediacode kenden. Dat vond ik echt shocking.

mijn overgrootvader uit Duitsland kwam. Mijn familienaam verraadt de Duitse

Dat een rechter ingeschakeld werd.

wortels nog. Bovendien heb ik een studiejaar in Freiburg im Breisgau, in het Schwarzwald dus, doorgebracht. Duits en Nederlands zijn twee talen die uit

Zijn er verschillen tussen de Amerikaanse en Nederlandse media?

dezelfde familie komen.

Het nieuws in Nederland wordt veel soberder gepresenteerd, niet zo shouting & screaming als in de VS. Daar doen ze er alles aan om je aan de buis gekluis-

Hoe heb je het geleerd?

terd te houden. Gevaarlijke dingen worden groots aangekondigd, sensatie

Op de Volksuniversiteit. En veel learning by doing. Ik heb veel tv gekeken,

boven sensatie - je mag alles doen behalve de tv uitschakelen of weg zappen.

dat is de beste manier om het te leren, ontdekte ik. Wegens de ondertiteling,

Dat is bijna niet uit te houden! En dat is in Nederland toch anders.

daar leer je echt veel van! Op straat valt het echter tegen. Want zodra iemand

Wat ook heel anders is: laatst hadden we bij de buitenlandse persvereniging

merkt dat ik uit de VS kom, wordt er Engels tegen mij gepraat!

BPV weer eens premier Rutte als gast voor een working-lunch – en hij kwam daar gewoon met een, twee woordvoerders opdagen. That was all.

Wat verbaasde je in het begin het meest over Nederland?

Geen screening, geen bodyguards, geen controles. In de VS zou het hele

Hoe goed heel veel mensen hier Engels praten – high level English, ook de

gebouw naar bommen doorzocht worden. Hier niet. Ik vind dat nog steeds

gewone ober of loodgieter! Dat bladeren op de rails treinen tot stoppen kun-

zeer verrassend. En refreshing.

nen brengen.De fietscultuur, die nu door andere grote steden in de wereld gekopieerd wordt: Toen ik New York verliet, waren er geen fietspaden, nu wel!

Wat willen Amerikanen over Nederland weten? Alles waarin een klein land groot kan zijn: architectuur bijvoorbeeld, maar

Over wat schrijf je?

vooral ook het watermanagement! Denk aan Katrina, de hurricane van 2005.

Ik concentreer mij op technologische onderwerpen, op wetenschap, design en

Als je waterproblemen hebt – call the Dutch!

kunst. Dat was toen ook nog een reden om naar Holland terug te komen: Die niche kon ik als correspondent hier vinden. Wat cultuur en science betreft is

Wat mis je het meest?

Nederland een highly developed country. De culturele infrastructuur bijvoor-

Mijn familie en vrienden natuurlijk. Daarom ga ik drie, vier keer per jaar terug

beeld, daarover kan ik me ondanks de bezuinigingen nog steeds verbazen,

en blijf ik ook elke keer drie, vier weken. De openingstijden van de winkels,

zelfs kleine plaatsen hebben veel en goede musea en een concertgebouw.

die in de VS veel ruimer zijn. Ik miste ook amazon.com – maar die is gelukkig inmiddels ook in Nederland aangekomen, met tien jaar vertraging. En door

Is het in Nederland als journalist anders werken?

het internet heb ik nu ook alle Amerikaanse media binnen bereik – vroeger

Het is een beetje makkelijker omdat de wegen korter zijn en de mensen snel-

was ik op het American Book Centre aangewezen.

ler bereikbaar. Bij persberichten echter moet ik soms op mijn hoede zijn, want

Verder valt niet zo veel te missen: Het eten in Nederland is beter geworden,

in de natuurwetenschappen willen Nederlanders heel graag nummer een zijn

veel stereotypen zijn verdwenen. En, wat je niet mag vergeten: Amsterdam is

en spreken ze heel snel van een wereldprimeur. Maar als ik dat dan google,

New York in het klein. Dat zei de voormalige burgemeester Cohen ook een

zie ik binnen een seconde dat deze wereldprimeur al vijf of tien jaar geleden

paar jaar geleden toen 400 jaar Amsterdam-New York gevierd werd: New

ergens anders plaatsgevonden heeft, bijvoorbeeld Harvard. De drang nummer

York en Amsterdam hebben hetzelfde DNA. Je ziet ook overal nog de

een te zijn, is in Nederland heel groot.

Nederlandse straatnamen in New York. Daar zijn Nederlanders ook heel erg trots op. Dat ze met zo’n big world city verbonden zijn.”

Hoe is het met de Nederlandse woordvoerders? Er zijn vaak klachten dat ze niet snel genoeg reageren. Maar als ze horen dat

4 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Kerstin Schweighöfer

Bronnen (1)

zelf voor nieuws op stille dagen door bijvoorbeeld een

deze uitreis krijgt door de veroordeling meer het karak-

Op 12 november publiceerde Trouw op de voorpagina

steen door de ruit van het politiebureau te gooien.

ter van een emigratie.

dat er ‘ernstige twijfel’ was ontstaan over de juistheid

Janet Cooke, verslaggeefster van de Washington Post,

In onderhandeling met de regering wordt Douwes

van bronnen in artikelen van één van de redacteuren.

won in 1981 de Pulitzer Prize met een reeks over een

Dekkers straf op 3 maart 1868 kwijtgescholden.

De betrokken redacteur was ontslagen, vooruitlopend

geheel verzonnen 8-jarige heroïneverslaafde. Dit

(Hoezo Grondwet van 1848, hoezo Trias Politica?)

op een onderzoek van hoogleraar Journalistiek en

onder het toeziend oog van Watergate-onthuller Bob

Maar de schrijver zal tot zijn dood in 1887 in Duitsland

schrijver van De Prooi Jeroen Smit en oud-rechter bij

Woodward, die destijds adjunct-hoofdredacteur was

blijven wonen.

het Europees Hof alsmede vicevoorzitter van de Raad

bij de krant.

In 1866 bezorgt zijn (pennen)vriend Conrad Busken

voor de Journalistiek Egbert Myjer.

Huet, literatuurcriticus bij de ‘Opregte Haarlemsche

Kort daarna gonsde de

Bronnen (3)

Courant’, Douwes Dekker een baantje als buitenlands

naam van de bewuste

De tot nu toe meest geruchtmakende zaak van verzon-

correspondent.

journalist rond. Perdiep

nen bronnen in het Nederlandstalige gebied deed zich

Er is wel een voorwaarde, die duidelijk stamt van voor

Ramesar, de Haagse

voor in 1996. De Vlaamse freelance journalist Jan

de tijd dat de journalistiek de regel ging aanhangen

correspondent van Trouw,

Haerynck, die in de Volkskrant een trouwe afnemer

van ‘facts are sacred, comment is free’, om vermen-

schrijver van vele artikelen

had, schreef een verhaal over het tienjarige Duits

ging van feiten en meningen tegen te gaan. Die voor-

over radicalisme in de

meisje Nadja, dochter van Ulf en Karin Wepper, dat in

waarde is dat Douwes Dekker niet zijn eigen mening

Schilderswijk, auteur van

Disneyland Parijs ontvoerd was en na een halve dag

geeft, maar alleen berichten overneemt uit Duitse

enkele gewaardeerde

bedwelmd werd teruggevonden in een hotellift. Ulf,

dagbladen. “Het duurde niet lang, of hij vond voor

boeken, in oktober van dit

Karin en Nadja bleken niet te bestaan. Net zomin als

de ziedende stoomketel van zijn subjectiviteit een

jaar winnaar van de ‘Divali Award’ voor zijn bijdrage

de meeste andere personen die hij sprekend opvoerde

geschikte veiligheidsklep”, schrijft Busken Huet over

aan de emancipatie van Zuid-Aziaten in Nederland en

in de 32 stukken die hij voor de Volkskrant schreef.

deze periode. Douwes Dekker bedenkt de Mainzer

beoogd Nieuwspoortrapporteur bij de Lunshoflezing,

Interessant is dat Haerynck al eerder bij Het Parool

Beobachter, waaruit hij vrijelijk meningen put die hij de

waar hij zou gaan spreken over de ‘jihad in Nederland,

tegen de lamp was gelopen. Maar waarnemend hoofd-

lezers van zijn Opregte Haarlemsche Courant opdist.

beeld en werkelijkheid in de media en de politiek’.

redacteur Matthijs van Nieuwkerk wilde geen klikspaan

Uitgever Enschedé en Zonen komt daar uiteindelijk

Dat laatste is reden om in Wandelganger de schijnwer-

zijn en waarschuwde zijn collega Pieter Broertjes niet.

achter. En vergeeft hem.

per te zetten op déze kwestie en niet op die andere,

Onder de kop: ‘De grootste rectificatie uit de Neder-

MdZ

Perdiep Ramesar

het interview in het AD met de vader van staats-

landse mediageschiedenis’ schrijft Trouw overigens dat

secretaris Van Rijn over de zorg aan zijn dementerende

‘de Volkskrant door meer dan een kniehoogte stof

vrouw.

kroop om de lezers uit te leggen hoe het gekomen was

Niet om de schuldvraag te behandelen, daar doet de

dat ze een van begin tot einde verzonnen verhaal had

commissie-Smit/Myer rond de tijd dat Nieuwspoort

kunnen publiceren’. Dat schept verwachtingen.

Het Flipje

Ode aan Philip Freriks

Tweede Kamerlid voor de PvdA Manon Fokke, tijdens de behandeling van de begroting Wonen

Nieuws verschijnt uitspraak over. Ook niet om de psychologie achter verzonnen feiten onder de loep te

Bronnen (4)

en Rijksdienst op 29 oktober:

nemen. Het gaat hier over het fenomeen van journalis-

Maar er is een nog indrukwekkender voorganger in het

“De afspraak is dat vrouwen voor 30 procent

ten die bronnen verzinnen.

genre verzonnen bronnen. Hij heet Eduard Douwes

vertegenwoordigd moeten zijn in topfuncties bij

Dekker, beter bekend als Multatuli. Beide namen

de overheid.”

Bronnen (2)

komen niet voor in het register van ‘Uit onbetrouw-

‘Dit boek had niet geschreven moeten worden.’ Zo

bare bron’, en dat is geheel ten onrechte.

luidde de openingszin van Uit onbetrouwbare bron, in

Minister van Defensie Jeanine Hennis, tijdens het debat over ict-aanbestedingen bij Defensie op

2000 geschreven door Theo Dersjant, journalist, docent

Douwes Dekker leidde

5 november:

journalistiek in Tilburg en destijds vaste medewerker

een gecompliceerd

“Over het gebrek aan vertrouwen: dat komt te

van vakblad De Journalist. Dat Dersjant een meer dan

leven, halverwege de

voet en gaat te paard.”

150 pagina’s tellend boekje kon schrijven over journa-

negentiende eeuw, na

listen die hun bronnen verzonnen, geeft al te denken.

zijn tijd in Indië. Gebrek

Norbert Klein, Tweede Kamerlid voor 50+ Klein,

In de Volkskrant wees hij

aan geld en huwelijks-

in zijn uitgeschreven bijdrage aan de begrotings-

dan ook de oorzaken aan:

problemen zijn de rode

behandeling BZK op 5 november:

scoringsdrift en tunnelvisie.

draden daarin.

“Integriteit is meer dan bewezen strafbaar

Op 1 december 1865

handelen of een beslissing van de rechter.”

“Het gevaar is dat een journalist verliefd wordt op zijn

Jan Haerynck

Eduard Douwes Dekker

raakte Douwes Dekker

eigen verhaal. Zodat hij niets

in Frascati verwikkeld in een vechtpartij met een stel in

Tweede Kamerlid voor het CDA Michel Rog, bij

anders meer kán horen.”

zijn ogen onbeleefde horken. Die doen aangifte en het

de behandeling van de begroting Onderwijs op

In het boek staan talloze

komt zes weken later tot een zaak. Daar verschijnt

30 oktober:

voorbeelden van journalisten

Douwes Dekker wel, maar het wachten in de recht-

“En dit maakt dat het stelsel uiteindelijk door

die nieuws uit hun duim

bank duurt hem te lang en hij vertrekt. Bij verstek

zijn voegen zal zakken.”

zogen of in scène zetten. De tweelingbroers Jan

wordt hij veroordeeld tot 15 dagen eenzame opsluiting

(VPRO) en Nico Haasbroek (Radio Rijnmond), bijvoor-

en een geldboete van twee maal 8 gulden. Douwes

beeld, zorgden als jonge verslaggevers in Rotterdam

Dekker was al bezig naar Mainz te vertrekken, maar

NB

Nieuwspoort Nieuws 4 - december 2014 - 5

‘Adri Duivesteijn gaf Den Haag weer echt hart’ PvdA-prominent Adri Duivesteijn werd op 27 november 2014 benoemd tot ereburger van Den Haag. Duivesteijn, in de jaren tachtig wethouder in Den Haag, ontving de gouden erepenning van de gemeente Den Haag uit handen van burgemeester Jozias van Aartsen. De burgemeester roemde het moment waarop de Haagse gemeenteraad in 1989 instemde met Duivesteijns voorstel voor de bouw van een nieuw stadhuis in het centrum van de stad. Het was Duivesteijns ‘finest hour’, maar bovenal het begin van een verjongingskuur die het Haagse centrum dringend nodig had. “Dankzij jou heeft Den Haag weer een echt hart gekregen”, aldus Van Aartsen. Duivesteijn ontving de erepenning tijdens een raadsvergadering in ‘zijn’ IJspaleis, zoals het Haagse stadhuis wordt genoemd, met een toespraak. Hieronder Duivesteijns speech, die als motto meekreeg: ‘Wonen in het veen: hier zijn wij het ongewone gewoon gaan vinden’.

Adri Duivesteijn, ereburger van Den Haag, blikt terug op zijn politieke ontwaken:

‘Alles van ons leek niet van waarde’ “Opgroeien in Den Haag is geen verdienste; het is iets wat je overkomt. Dat geldt ook voor de Schilderswijk. Als kind vond ik mijn wijk een vanzelfsprekendheid, vol met avontuurlijke plekken. Ik genoot van de geur van vers gebakken brood van bakkerscoöperatie ‘De Volharding’ aan de Delftselaan. Spannend klonk het snerpende geluid van de zaagmachines van houtzagerij ‘Dekker’ aan de Houtzagersingel. Op de Haagse Markt kon ik uren rondlopen en gefascineerd kijken en luisteren naar de marktkooplieden, die bezoekers met luide, lovende stem probeerden te verleiden om hun waren te kopen. En er was de Heilig Hart Kerk aan de Hobbemastraat, die een fantastische klankkast bleek te zijn toen de stem van de pastoor door de kerk galmde: ‘Duivesteijn, je irriteert mij!’ Ik was negen jaar oud, en nog altijd zie ik dit moment als het eerste echte begin van mijn verzet tegen het toen nog zo vanzelfsprekende gezag van onze autori-

Adri Duivesteijn spreekt de Haagse gemeenteraad toe, nadat hij benoemd is als ereburger van de stad.

teiten. Wonend in een gezin met tien kinderen, met ouders die het financieel niet breed hadden, kan ik mij geen moment van armoede herinneren. Sterker nog: in het badhuis in de Jan van Goyenstraat, waar ik af en toe heen ging, ervoer je het rijke gevoel dat warm stromend water je kon geven. Nee, voor mij als nieuwsgierig kind was het wonen in de Schilderswijk een belevenis, gelijk een pretpark.

6 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Geen sprookje

Maar ook in de Schilderswijk bestaan sprookjes niet, en met de jaren veranderde mijn nieuwsgierigheid dan ook in een steeds grotere verwondering. Mag ik u – kort – deelgenoot maken van een paar momenten die mijn leven definitief hebben beïnvloed, en die uiteindelijk hun weerslag hebben gehad in mijn handelen voor Den Haag. Ik was zes jaar. Al bij mijn oudere broer John had mijn

vader besloten dat zijn kinderen buiten de wijk naar een lagere school zouden moeten gaan; hij koos voor de RK. ‘St. Carolusschool’ aan het Westeinde in het Kortenbos. De school, waar de broeders van Maastricht al vanaf 1861 hun stichtelijk werk deden, stond goed aangeschreven. Maar terwijl mijn broers en zussen deze lagere school met succes doorliepen, mocht ik de school al na één jaar verlaten. De broeders, naar eigen zeggen de ‘pioniers der dialectiek’, hadden mijn vader een welgemeend advies gegeven: ‘Wij denken dat Adri in zijn eigen wijk, bij zijn eigen straatvriendjes, beter zal presteren.’ Dit – ongetwijfeld pedagogisch verantwoord – advies bracht mij naar de lagere school in de Teniersstraat, welke nog datzelfde jaar z’n deuren zou sluiten. En zo belandde ik op de RK. lagere jongensschool ‘Jan de Baen’, midden in het toen al verpauperde deel van de Schilderswijk. Ik was veertien jaar toen ik deze school verliet. Wat ik er precies heb geleerd, weet ik

Duivesteijn als jong wethouder bij een bouwproject in het oude centrum van Den Haag.

nog steeds niet. Wel dat taalachterstand voor mij, eigenlijk m’n hele leven, een betekenisvol begrip is geweest. Zand en veen

Den Haag en ’s-Gravenhage, het zand en het veen, kwamen in mijn jonge jaren op een wel heel bijzondere manier tot leven. Wekelijks reed ik met tramlijn 11 van het Hobbemaplein naar de Statenlaan. Van de ‘volkswijk’ waar wij woonden, ging ik met een fles warme koffie naar de ‘wijk der notabelen’, waar mijn

vader, die schoenmaker was, zijn werkplaats had. Op die dagen mocht ik daar in de wijk de gerepareerde schoenen bezorgen. En dat bracht mij niet alleen in de haven van Scheveningen met z’n loggers, vissers en nettenboeters; het liet mij vooral ook de weldaad van de Statenlaan ervaren, met z’n ruime opzet en majestueuze bomen, de o zo voorname Frankenslag, de veel minder voorname Frankenstraat en de gracieuze Frederik Hendriklaan, waar ik mijn ogen uitkeek bij al die winkels met een overdaad aan

Duivesteijn op een partijcongres in 2001.

waren. Op de Statenlaan belde ik onder meer aan bij de toen al bekende familie Donner, om de herstelde schoenen af te geven. Ik herinner me de grandeur van de ruime hal en het weelderige trappenhuis, waar door het glas-in-loodraam het zonlicht naar binnen dwarrelde. Naast mijn vaders werkplaats op de Statenlaan 142 woonde, zo vertrouwde mijn vader mij toe, ‘een belangrijk man voor de stad’. Het naambordje op de deftige deur – zo herinner ik mij dat in ieder geval – liet dat ook

Als Kamerlid, achter Bert Koenders (links) en Wouter Bos (rechts), 2003

zien: ‘drs. H.J. Wilzen, Wethouder’. Twee wijken in één stad; twee verschillende werelden. ‘Ons’ Den Haag: afgeschreven

Mijn keuze om kok te worden bracht mij in 1964 naar de RK. LTS ‘St. Josephschool’ in het Spuikwartier. Dagelijks wandelde ik vanuit de Bakhuizenstraat door de Hobbemastraat, de Hoofstkade en het Groenewegje naar het Spui en het Lamgroen daarachter. Het was een tijd waarin de gemeenteraad, op voorspraak van de plannenmakers, ‘ons’ deel van Den Haag had afgeschreven. Het hart van ’s-Gravenhage zou met het centrumplan ‘de Nieuwe Hout’ nieuw elan krijgen. De Schilderswijk zou ‘van Grijs naar Groen’ verkleuren, en het ‘Verkeerscirculatieplan Binnenstad’ zou dit alles voor de auto bereikbaar maken. Slechts het Spuikwartier, de Rivierenbuurt, het oude Centrum, de Stationsbuurt, de Schilderswijk en Kortenbos zouden hiervoor grotendeels moeten worden geamoveerd, in die tijd een eufemisme voor slopen. Wat, ondanks het achterstallige onderhoud, zo vanzelfsprekend

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 7

en vertrouwd was, brokkelde nu pandje na pandje af. Overal was activiteit. Bewoners verhuisden, bedrijven verdwenen, de panden werden ontruimd en stonden vervolgens langdurig leeg, de gordijnen wapperden door de kapotte ramen totdat ze werden dichtgespijkerd of dichtgemetseld, om uiteindelijk te worden gesloopt. Wat bleef, was een braakliggend terrein dat functioneerde als lokale vuilnisbelt. Rangen en standen

Waar de teloorgang van de Schilderswijk deel van mijn dagelijks leven was, bracht mijn opleiding als leerlingkok mij in de luxe wereld van het toen nog zo gerespecteerde hotel ‘het Kurhaus’ te Scheveningen.

Als wethouder in Almere, 2009.

Voor mij als jongen van zeventien was het een eer om daar het koksvak te mogen leren. Maar het werd ook een kennismaking met rangen en standen. Ik leerde snel, en ik kan mij nog herinneren dat ik mijn ouders wilde verrassen met enkele gerechten van de menukaart van het Kurhaus. Naïef als ik was stapte ik naar een winkel aan de Hoefkade, waar ik er al snel achter kwam dat veel van

de ingrediënten die ik nodig had géén deel uitmaakten van het assortiment. Het was eigenlijk nog een onschuldig moment, waarop de verschillen tussen de twee werelden tot me doordrongen. Indringender werd het toen mijn koksdienst er na een lange dag, rond een uur of tien, eindelijk opzat, en de keuken was opgeruimd en gesloten. Ik stond op het punt om te vertrekken, en juist op dat moment stapte er vanuit het Vredespaleis een luidruchtige Spaanse delegatie binnen, die nog even wat kreeft wilde eten. De rollen waren duidelijk: ik kon terug de keuken in. Iconen voor ongelijkheid

Lange tijd was de Schilderswijk mij net zo vertrouwd als het Statenkwartier, maar met het verstrijken van de jaren werd ik mij steeds bewuster van de verschillen. Het koksvak bracht mij in een nieuwe wereld van uitersten. Uiteindelijk werden deze twee samenlevingen mijn referentiepunten, eigenlijk mijn iconen van de fundamentele ongelijkheden in onze stad. Het veen en het zand werden synoniemen voor arm en rijk. De één woont in Den Haag in bedompte huizen, benauwde straten, zonder speelruimte of parken, de ander in ’s-Gravenhage, met een overdaad aan ruimte en groen. Maar wat misschien nog wel van veel grotere betekenis was, is dat alles dat van ons was niet van waarde leek. Van bovenaf werd er een streep door het thuis van duizenden Hagenaars getrokken, die vervolgens ‘voor de bezem van de sanering uit konden’. Vroeg einde koksbestaan

Soms is er iemand die in alle eenvoud onder woorden kan brengen wat er eigen-

8 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Als senator tussen de groene bankjes in de Eerste Kamer.

lijk mis is. Voor mij was dat Theo van Laar, een kunstenaar die in onze wijk in de Van Ostadestraat woonde. Theo had opdracht gekregen een schildering aan te brengen op een vrijgekomen hoekgevel aan de Koningstraat/Waterloostraat. Hij schilderde een spelend meisje op de spijlen van een hekwerk. Haar vlieger kreeg een plek in de blauwe lucht, die hij op de blinde gevel had geschilderd. In contrast tot de dromerige schildering foeterde Theo over de Schilderswijk: ‘Hier zijn wij het ongewone gewoon gaan vinden.’ Die kwam aan. Het ongewone gewoon gaan vinden. Het gaf kernachtig aan wat er met en in de Schilderswijk aan de hand was, en het had tegelijkertijd een opdracht in zich, namelijk dat het ongewone moest worden omgezet in het gewone. Tenminste, zo ervoer ik dat. We moesten ervoor zorgen dat het dagelijks leven in wijken als de Schilderswijk net zo gewoon werd als in de wijken aan de andere kant van de stad. En daarmee kwam er in 1968 een vroegtijdig einde aan mijn koksbestaan. Heroveren van de stad

De ‘Jongeren Actiegroep Schilderswijk’, de wijkkrant

de Schilderswijker, de Haagse PvdA, het raadslidmaatschap, het wethouderschap en het zijn van locoburgemeester, maakten dat ik in een constante lijn – en in de meest concrete zin – vorm en inhoud kon geven aan mijn opvattingen. Of, zoals het door de wijkkrant de Schilderswijker werd verwoord: ‘Het College als Aktiegroep.’ Voor mij was het een continu leerproces, waarin de nieuw vergaarde kennis en inzichten de dag erna kon worden ingezet om effectiever te zijn dan de dag ervoor. Resultaten ontstaan nooit exclusief door het handelen van één persoon. Ik geloof wel in de unieke bijdrage van een individueel persoon binnen een grotere beweging, als de tijd daar rijp voor is. Ik had het onmetelijke geluk om wethouder te mogen worden op het moment dat de mensen in de stad zélf zo diep aan verandering toe waren, dat het misschien niet zozeer ging om het initiëren, maar vooral om het organiseren van een nieuwe dynamiek. Hoewel ik mijn rol daarin met overtuiging heb genomen, zie ik deze bijeenkomst daarom óók als een eerbetoon aan al die mensen of groepen van mensen, die inhoud hebben gegeven

Duivesteijn ontving de erepenning van de gemeente Den Haag uit handen van burgemeester Jozias van Aartsen tijdens een raadsvergadering in ‘zijn’ IJspaleis.

aan een vernieuwingsbeweging waarin het heroveren van de stad een gemeenschappelijke drijfveer was. Wij waren er van overtuigd dat een stad méér is dan een optelsom van mensen en gebouwen, en dat het werken eraan vraagt om een blik die vérder strekt. De stad is een sociaal, maatschappelijk en economisch fenomeen, en haar ontwikkeling is tegelijkertijd ook een culturele daad. En juist díe samenballing van energieën maakt dat het gewone niet voldoende is voor de stad en haar inwoners. De betekenis van de stad rechtvaardigt dat zo af en toe juist níet voor het gewone, maar voor het ongewone wordt gekozen; ook als dat – zoals nu opnieuw het geval is – een heftig debat oproept. Trots op Schilderswijk bleef

De tijd staat niet stil. De wereld verandert. De stad gaat door. Waar neergang in mijn jonge jaren gewoon was en mijn generatie aan het begin van herstel stond, zien wij dat Den Haag zich in de afgelopen 25 jaar, onder leiding van het bestuur, heeft hernomen en in internationaal perspectief is uitgegroeid tot Stad van Vrede en Recht. Als Hage-

naar ben ik daar trots op. Maar hoe gaat het dan in onze oude wijken? Wat is daar het perspectief? Daarvoor neem ik u heel even mee naar het begin van dit jaar. Op 17 januari maakte ik een wandeling door de Schilderswijk, met twee daar geboren en getogen jongedames met een van origine Marokkaanse achtergrond: Zoulikha Massaoudi (19) en Kaoutar Hadchoune (20). In de uitnodiging stond dat zij ons zouden meenemen door hún Schilderswijk. Ik citeer: ‘We gaan naar plekken die voor Zoulikha en Kaoutar van betekenis zijn; zij wijzen ons op simpele dingen die wij over het hoofd zien. Ze weten precies wie welke plek in ‘bezit’ heeft, en ze vertellen ons hoe zij de ontwikkelingen in de wijk zien en hoe ze de wijk gebruiken.’ Ondanks het feit dat ik de Schilderswijk goed ken en deze ook vaak aan mensen laat zien, werd het voor mij toch een bijzondere wandeling. Uiteraard omdat het me terugbracht naar al die plekken die zo zijn vergroeid met mijn jeugd en het wethouderschap, maar vooral omdat het me de kans gaf om door de ogen van deze jonge bewoner(s) te kijken naar de Schilders-

wijk van vandaag. Volstrekt gelijk gebleven is de trots op de wijk. ‘Wij zijn geboren en getogen Schilderswijkers en laten graag zien hoe bijzonder de wijk is’, straalden Zoulikha en Hadchoune uit. Spiegel van onze toekomst

Maar fascinerend zijn de verschillen die in tijd zijn ontstaan. In mijn jeugd was alles zwart of wit, arm of rijk, geschoold of ongeschoold, kansarm of kansrijk. Al die verschillen waren ook verbonden met het zand en het veen. In die tijd – in mijn tijd – kon de fysieke vernieuwing van de stad het middel zijn om veranderingen te brengen. Nu leven wij in een samenleving waarin het niet primair de traditionele klassentegenstellingen of de ruimtelijke vraagstukken zijn, die het meest dominant zijn in het stedelijk leven. Nee, tegenwoordig staat meer dan ooit ‘het samenleven’ centraal. Het gaat het om de vraag hoe een heel veel inwoners met verschillende culturele achtergronden op een aangename wijze met elkaar kunnen samenleven; hoe wij culturele verschillen kunnen leren overbruggen en zelfs waarderen; hoe mensen vol-

waardig kunnen deelnemen aan en in de samenleving. Het zijn vraagstukken die het eerst ten volle voelbaar worden in onze steden. Nederland is een multi-etnische samenleving geworden, en deze ontwikkeling zal zich in de komende decennia doorzetten. In zekere zin is de Schilderswijk dan ook de spiegel van onze toekomst. De vragen die hier samenkomen, maken ons in alle scherpte duidelijk dat de huidige bestuurlijke opgave een volstrekt andere is dan vroeger. Hoe kunnen wij nu voorkomen dat ons land een optelsom wordt van afzonderlijke groepen? Op dit moment zien we juist dat de negatieve kanten van de onderlinge culturele verschillen veel aandacht krijgen. De vraag is echter ook, zoals de oprichter van het vroegere Volksbuurtmuseum, mijn vorig jaar overleden broer John Duivesteijn, op 10 september 1999 schreef in zijn ‘Toekomstschets Volksbuurtmuseum’: ‘Hoe kunnen wij de huidige rijkdom aan culturen in onze samenleving zichtbaar maken? Hoe kan er een uitwisseling komen tussen de kunst en cultuur van gevestigden en nieuwkomers in de overtuiging dat dit, naast vernieuwing van de Nederlandse cultuur, een bijdrage levert aan sociale cohesie en tolerantie?’ Het was zijn overtuiging dat ‘het gaat om de software van de stad, om de mensen en dat wat zij tot stand kunnen brengen; hun energie is de kracht van de stad’. Ik denk dat het in deze tijd, voor een gemeentebestuur van een Stad van Vrede en Recht, de mooiste en grootste uitdaging is om de mensen in ons Den Haag juist in gezamenlijkheid te laten gloriëren.

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 9

Van de voorzitter

De drie verbouwingen zitten erop

H

et zit er op. U heeft inmiddels een lijst van kandidaten ontvangen, waaruit u een keuze kunt maken voor een nieuwe Raad van Toezicht voor Nieuwspoort. Het oude bestuur, onder de oude statuten nog dagelijks en algemeen bestuur geheten, dankt u hartelijk voor het met hen betoonde geduld en hoopt zo af en toe nog eens een biertje met u te mogen komen drinken in de sociëteit. Zeker het afgelopen jaar, zo vlak voor de verbouwing, beantwoordde ik de vraag waar ik werkte met de opmerking: ik ben voorzitter van Nieuwspoort en ik heb een bijbaan bij Trouw. Niet om te klagen, mijn hoofdredactie heeft me nooit een strobreed in de weg gelegd, maar om aan te geven dat het intensief was, heel intensief. Vier jaar geleden begon het nu aftredende bestuur met een aardige lijst ambities. De verbouwing, zeker, maar de verbouwing dan wel heel breed gedefinieerd. Een verbouwing van de doelstelling van Nieuwspoort, een verbouwing van het bestuur en een verbouwing van zalen en sociëteit aan de Lange Poten. Hopelijk heeft u het fysieke resultaat al eens mogen bewonderen of mogen afkeuren, mocht u het resultaat verafschuwen. Of het nu mooi is of niet, daar discussieer ik liever niet over. Het is niet al te zinvol. Veel belangrijker is de vraag of de verbouwing voldoet aan de daarvoor gestelde eisen. Het is nog vroeg, maar onze indruk is dat het wel degelijk werkt. De organisaties en mensen die gebruik maken van onze zalen en faciliteiten zijn tevredener en de sociëteit wordt toch meer en meer het ‘heilige der heiligen’ dat we er van wilden maken. Uit veel reacties begrijp ik dat Poorters het waarderen een wat intiemere plek te hebben. Dat de verbouwing is gerealiseerd, is wellicht, als je bedenkt hoe lang er al over werd gesproken, een wonder. Maar nog groter is het financiële wonder dat zich in Nieuwspoort voltrekt. Nieuwspoort houdt zijn eigen broek op, zeker. Maar dat ging tot voor kort alleen maar, doordat de bijdragen van de

10 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Poorters werden gebruikt om de tekorten in de zalen en horeca af te dekken. Dit bestuur begon onmiddellijk na aantreden aan de zelfopgelegde ambitie om daar een einde aan te maken. Inmiddels komt steeds meer geld uit de Poortersbijdrage vrij voor de nieuwe doelstelling van Nieuwspoort: naast een perscentrum willen we een centrum zijn voor het vrije woord. Vandaar de in samenwerking met partners georganiseerde debatten, de lezingen en alle andere activiteiten die van de grond kwamen en de komende jaren zullen komen. De Poorter krijgt waar voor zijn geld. Hij steunt een centrum met een brede doelstelling. Vorige maand kwam ook de derde en laatste verbouwing tot een goed einde. De wijze waarop Nieuwspoort werd bestuurd, was niet meer van deze tijd. Het dagelijks bestuur was bij wijze van spreken voor alles verantwoordelijk: van de bal gehakt tot de laptop die nodig was op een persconferentie. Bovendien waren er onoverzichtelijk veel gremia, die allemaal opgeteld het bestuur vormden. Te veel overleg, te veel meningen, onwerkbaar. In de nieuwe statuten is de directeur, Eric Jansen in dit geval, de directeur. Hij zal worden gecontroleerd door een Raad van Toezicht met minimaal vijf leden. Drie uit de drie geledingen gekozen leden en twee door de drie leden aan te zoeken ‘experts’ op het terrein van horeca en bedrijfsvoering. De directeur zal het echter niet alleen kunnen. De Poorters zal gevraagd worden actief te blijven of te worden in Nieuwspoort. In commissies die het inhoudelijke programma vorm moeten geven, in een commissie die het journalistieke primaat van Nieuwspoort vorm en inhoud moet geven en bij veel meer. Denk er eens over na om mee te doen. Na acht jaar lidmaatschap van het bestuur kan ik u zeggen: het is de moeite waard. Lex Oomkes [email protected]

Politiek is een hard vak, een waarheid als een koe die vaak gememoreerd wordt als bewindslieden (gedwongen zijn tot) aftreden. In een serie interviewen Ernst van Splunter en Guus Mater mensen die de harde kanten van de politiek aan den lijve ondervonden. In deel 8 kijkt VVD-prominent en oud-Kamervoorzitter Frans Weisglas terug op zijn politieke bestaan.

‘Vijf jaar neutraal Kamervoorzitter, maar aan het eind als VVD’er door het stof’ Guus Mater en Ernst van Splunter

“Ik had als middelbare scholier al belangstelling voor politiek. We lazen thuis de NRC en ik volgde de politiek met meer dan gemiddelde belangstelling. Toen ik 14, 15 was, was ik vergeleken met klasgenoten op het Rijnlands Lyceum in Wassenaar veel meer met het nieuws bezig. Als student was ik eigenlijk een flierefluiter. Toen is het wel een beetje weggezakt. Het kan best zijn dat ik in de Nacht van Schmelzer biertjes op de studentensociëteit aan het drinken was in plaats van dat voor de tv te volgen. Ik kan me niet herinneren dat ik het heb gezien. Maar het is niet zomaar ontstaan. Mijn vader was hoogleraar Europese studies en vanuit vele invalshoeken maatschappelijk betrokken. Mijn oom was als diplomaat gestationeerd in veel verschillende landen. Dat vond ik heel boeiend. Eigenlijk is het pas goed begonnen na het ‘klasje’, toen ik particulier secretaris van Jan de Koning werd. Een ambtelijke functie, niet te verwarren met de politiek assistenten die je nu hebt. Ik was ambtenaar, lid van de VVD. De Koning was minister voor Ontwikkelingssamenwerking en lid van het CDA.

Jan de Koning was een geweldig politicus en een fantastisch mens. Ik sta daar natuurlijk niet alleen in. Iedereen waardeerde hem om wie hij was, zijn vakmanschap, zijn behendigheid als Kamerlid, later als minister. Het was een voorbeeldfiguur voor mij. De laatste jaren probeer ik mijn ervaring door te geven aan jonge mensen. Ik zeg dan altijd: het is erg goed als je een voorbeeld hebt aan wie je je wilt spiegelen. En voor mij was dat Jan. We hadden een vertrouwensrelatie. Ik zag ook zijn CDA-post. Gegijzeld in Suriname

In 1979 kwam ik voor het eerst in Suriname. Molly, de vrouw van De Koning, was een Surinaamse en de betrokkenheid van Jan bij Suriname was daardoor bijzonder. Molly ging mee op reis. Geweldige vrouw. Ik ben toen voor het land gevallen. In 1980 zijn we terug gegaan. Dat was na de staatsgreep, maar vóór de decembermoorden. Die waren in 1982. De militairen gebruikten dat bezoek om zich af te zetten tegen Nederland. Ze intimideerden ons. Er ontstond een angstige sfeer toen we min of meer gegijzeld werden. Dat was toen con-

‘Gebruik de taal van het café niet in de Tweede Kamer’

fronterend, het kon ineens totaal uit de hand lopen. Vooral omdat je als minister van een bevriend land in normale omstandigheden op de militairen kon rekenen. Nu waren het juist de militairen die er achter zaten. Ze stonden te demonstreren voor hotel Torarica. Dat

was openlijk. NRC, verslaggever Frans van Klaveren was met ons mee, kwam met chocoladeletters: VREEMDELINGENLEGIOEN WORDT INGEZET OM JAN DE KONING TE ONTZETTEN. Toch is daar wel die liefde voor Suriname begonnen. Ik heb samen met Kathleen en

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 1 1

[CV]

Frans Weisglas (Den Haag, 1946) studeerde economie in Rotterdam. Werd via het diplomatenklasje onder meer secretaris van Jan de Koning (CDA), die van 1977 tot 1981 minister voor Ontwikkelingssamenwerking was. Was lid van de Tweede Kamer voor de VVD van 1982 tot eind 2006. Woordvoerder Buitenlandse Zaken, Ontwikkelingssamenwerking en Europese Zaken en van 1994 tot 2002 fractiesecretaris. In 2002 stelde hij zich tegen de fractielijn in kandidaat voor het voorzitterschap van de Kamer. Weisglas won die verkiezing met meer dan 80 stemmen van Annemarie Jorritsma, die door de VVD-fractie naar voren was geschoven, en Jim Janssen van Raaij van de Lijst Pim Fortuyn. Joan Ferrier nog vrij kort geleden aan Surinaamse, jonge politici masterclasses gegeven over politiek. Politiek in

Jan de Koning heeft mij dus een duw gegeven, enthousiast gemaakt voor de actieve politiek. Ik weet nog precies wanneer dat was. Ik reisde veel met hem en op de terugvlucht van een reis in 1979, we waren klaar, de spanning was er af, vroeg hij naar mijn toekomst. Hij wist dat ik lid van de VVD was en actief in partijcommissies en in de Kamercentrale Rotterdam. Hij vroeg of het niet eens tijd werd dat ik mij kandi-

daat voor de Tweede Kamer zou stellen. Ik had daar nog nooit over nagedacht. Ik was tien jaar ambtenaar Buitenlandse Dienst en zag mijn loopbaan heel anders, meer in de ambassadesfeer op buitenlandse posten. Hij heeft me echt aan het denken gezet. Dat is, zo zie ik het, heel bepalend geweest. Omdat ik veel voor hem schreef, hem dingen influisterde, had ik ook het verlangen: ik wil dat ook wel zelf. De adviezen die ik Jan gaf, zelf in de praktijk brengen. De standpunten over het buitenlands beleid voor mijn partij uitdragen.

Frits Bolkestein, Annemarie Jorritsma, Frans Weisglas en andere Kamerleden tijdens een fractieoverleg van de VVD na een mislukte kabinetsformatie.

12 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Het grappige is dat de eerste met wie ik het besprak Benk Korthals was. Hij was voorzitter van de Kamercentrale, ik vicevoorzitter. We zaten in de trein en kwamen terug van een landelijk VVD-congres. Ik vertelde hem toen dat ik me kandidaat voor de Kamerverkiezingen in 1981 zou stellen. ‘Nou’, zei Benk, ‘dat ik ga ook doen.’ Dat was een heel ding: twee mannen van ongeveer dertig uit de kleine Kamercentrale Rotterdam. Dat kon toch eigenlijk niet goed gaan. We spraken af dat we het allebei zouden proberen en dat we het als vrienden zouden doen. Dat hebben we zo’n twintig jaar volgehouden. Gelukkig hadden we inhoudelijk van huis uit een totaal verschillend profiel. Benk is jurist, advocaat. Ik ben een diplomaat. We hebben dus als woordvoerder nooit in elkaars vaarwater gezeten. Ik ben ook altijd op dat onderwerp gebleven. Toen Frits Bolkestein fractievoorzitter werd, vroeg hij mij: ‘Wil je je verbreden, wil je een meer generalistische politicus worden? Ook eens Onderwijs of Verkeer & Waterstaat gaan doen?’ Andere Kamerleden deden dat wel, maar ik sprak hem direct tegen. Ik gaf duidelijk aan dat ik dat niet wilde.

Van het lijstje ministers af

Frits keek daar toen wel van op. Hij was het al niet zo gewend om tegengesproken te worden. Ik denk dat hij toen de knop heeft omgezet en dat hij mij niet in aanmerking wilde laten komen voor een post in het kabinet. Hij heeft gedacht: ‘Het is zijn eigen beslissing, nu gaat hij ook van mijn lijstje af.’ En dat realiseerde ik me ook wel toen ik dit antwoord gaf. Maar ik ben in 1982 de Kamer in gegaan met de verwachting dat ik buitenlandse politiek wilde gaan doen en ik kwam er al snel achter dat ik niets anders wilde. Ik keek niet uit naar een ministerspost of staatssecretariaat. Bewindspersoon zijn is lager dan het Kamerlidmaatschap, dus waarom zou je daar naar uitkijken? Toegegeven, ik heb in 1998 toen Michiel Patijn, een relatieve buitenstaander, een ambtenaar, een beetje actief in de partij, staatssecretaris van Europese Zaken werd wel gedacht: ‘Dat had ik ook kunnen doen’. Maar, wees eerlijk, bewindspersoon zijn is niet eenvoudig. Je bent je vrijheid totaal kwijt. Hans Wiegel zei het al: ‘Het ministerschap kent maar twee mooie dagen: de eerste en de laatste’. Hij heeft gelijk. Alles wat daar tussen

zit is afzien. Het is een hondenbaan. Als ik Ivo Opstelten zie, een goede vriend, die een paar jaar ouder is dan ik, als ik hem zie ploeteren – en ik zeg niet hij is te oud – dan denk ik: ik rij vrijdagmiddag naar Zeeland voor een lang weekend, hij komt dan uit de ministerraad met loodgieterstassen thuis. Het is een heftige functie. Je speelsheid, schwung is weg. 13 voor en 13 tegen Nijpels

In 1986 ontstond na de verloren verkiezingen een tweedeling over Nijpels. Hij werd door velen nog op handen gedragen, maar er was tegelijkertijd in de fractie een groep, Frits Bolkestein was daar het gezicht van, die kritiek had op zijn stijl. Niet zozeer inhoudelijk. Als ik er op terugkijk vind ik dat een naar moment in de geschiedenis van de VVD. De partij was gepolariseerd. Elsevier publiceerde een lijst: 13 Nijpelianen, 13 tegen Nijpels. Ik hoorde bij de laatste groep. Dat had veel minder hard gespeeld moeten worden. Het heeft een tijd geduurd voordat mijn relatie met Ed was hersteld. Ik kan nu zeggen dat we elkaar regelmatig tegenkomen en dat er wat mij betreft niets meer is overgebleven uit die tijd. We trokken met elkaar op toen we vonden dat de gedoogconstructie met de PVV bij Rutte 1 niet kon. We hebben daar overleg over gevoerd. We hadden een groep Kamerleden die veel met elkaar omgingen. Ik noemde Benk Korthals al, Jan Kees Wiebenga hoorde erbij, Hans Dijkstal. We waren tegen Nijpels. Symptomatisch was voor een partij in problemen was het lekken naar de pers. Het stond dus in Elsevier. En het klopte precies.

De overgang van Voorhoeve naar Bolkestein was bijzonder. Niet de fractie, maar de partij nam het voortouw. Partijvoorzitter Leendert Ginjaar en fractievoorzitter in de Eerste Kamer David Luteijn namen het initiatief. De fractie vond dat collectief naar, omdat wij Joris hadden gekozen. Wat daar bij kwam, was dat de fractie kort voor de wisseling juist het vertrouwen in Joris had uitgesproken. We werden als fractie door de partij opzij gezet, althans

het niet voor de decembermoorden, dan was het vanwege de drugssmokkel geweest. Dan had de geschiedenis van Suriname een andere wending genomen. Nu is Bouterse al vier jaar president. Als woordvoerder heb ik toen tegen coalitiegenoot Van Mierlo een harde stelling ingenomen. Dat is hoog opgelopen. Compleet met Torentjesoverleg. Van Mierlo eiste dat ik het harde oordeel dat ik over hem had uitgesproken in de

VVD-leider Bolkestein luistert naar het overleg tussen zijn fractiegenoten Weisglass en Korthals, oktober 1996

zo voelden wij dat. Een ruwe ingreep van de partijleiding. Torentjesoverleg om Bouterse

In de zomer van 1997 vroeg minister Sorgdrager van Justitie aan haar collega Van Mierlo van Buitenlandse Zaken of hij, net als zijzelf, kon instemmen met de aanhouding van legerleider Bouterse in Brazilië. Van Mierlo kon dat niet en premier Kok steunde hem. Feit was dat Van Mierlo geen actie wilde ondernemen om Bouterse te arresteren, terwijl dat had gekund. Het had een keerpunt kunnen zijn in alles. Dan was hij in Nederland gedetineerd. Was

laatste termijn niet zou herhalen. Anders zou hij zich op zijn positie beraden. Resultaat: Ik kreeg de opdracht van mijn fractievoorzitter om die eis in te willigen. Bolkestein wilde geen ministerscrisis of zelfs een kabinetscrisis. Want dat dreigde ook. Ik moest een toontje lager zingen. Dat was beslist een zuur moment. Van Mierlo en ik lagen elkaar niet goed op dat moment. Bij een ander incident heb ik in een interview gezegd dat wij niet de Pavlov-hond van Van Mierlo waren. Daarna is er veel gebeurd. Hij is uit de politiek gegaan. Ik kwam hem tegen

als Minister van Staat, ik kwam hem tegen als partner van Connie Palmen. Ik zie haar nog steeds regelmatig. In de persoonlijke verhouding is dat allemaal weggegaan. Ik ben er zelfs een beetje emotioneel over dat hoe slecht een politieke relatie ook kan zijn, en dat was die toen, die zich in de persoonlijke verstandhouding kan herstellen. Armpje drukken

Ik heb het er met Van Mierlo ook over gehad. Een van de oorzaken was natuurlijk dat ik me wilde profileren als politicus en Van Mierlo was het type minister van Buitenlandse Zaken waar we kritisch over waren. Ik had ruimte van de fractie en ik heb mij ook geprofileerd op dat punt. Wat meespeelde was dat D66 het heel goed deed op dat moment. De twee liberale partijen lagen electoraal dicht bij elkaar. Het was armpje drukken wie het sterkst was. Juist ook tussen Bolkestein en Van Mierlo. Van Mierlo was niet alleen vicepremier maar ook de politiek leider van D66. Ik heb wel kritiek gehad op Bolkestein, maar hierover niet. Ik deed overigens wel wat ik moest doen, ik maakte het punt dat de rechtshandhaving overeind moest blijven en voerde de strijd tegen D66. Maar uiteindelijk is het dan toch de politiek leider die moet bepalen of dat een kabinetscrisis waard is. Dat is mij aangerekend. Dat heeft wel louterend gewerkt. Eerste VVD-Kamervoorzitter

In 1994 werd ik fractiesecretaris. In 1986 wilde ik dat ook al. Ik wilde organisatorisch iets doen. En mijn ambitie was om bij de fractietop te gaan horen. Dus stelde ik mij in 1986 kandidaat en verloor met

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 1 3

één stem van Jan Franssen. In 1994 deed zich een nieuwe mogelijkheid voor, ik werd het toen wel en ik kwam ook in het presidium van de Kamer. De ambitie om Kamervoorzitter te worden is al in 1994 ontstaan. Ik heb ook overwogen mij kandidaat te stellen toen Wim Deetman tussentijds wegging. Maar de post bleef toen bij het CDA en Piet Bukman werd het. Op zich was het wel leuk dat ik de eerste VVD-Kamervoorzitter was. Er waren wel liberale Kamervoorzitters geweest, zoals Fock, maar vanuit de VVD was ik de eerste. Maar daar ben ik niet zozeer trots op. Wel omdat ik op mijn manier parlementaire geschiedenis heb geschreven door de manier waarop ik Kamervoorzitter ben geworden. Het liep eigenlijk gek. Ik was eerste ondervoorzitter van de Kamer in 2002. De verkiezingen, na de moord op Pim Fortuyn, leidden tot een enorm verlies voor zowel PvdA als VVD. Ad Melkert trad in de nacht na de verkiezingen af. Jeltje van Nieuwenhoven, de Kamervoorzitter, werd gevraagd vanaf dat moment de PvdA-fractie te gaan leiden. De dag na de verkiezingen was dus de Kamervoorzitter verdwenen. Volgens de regels is dan de eerste ondervoorzitter waar-

Als merchandise voor de toeristen.

Geen gelopen race

haalde dan ik. Ik weet overigens tot op de dag van vandaag niet hoe de stemverhoudingen lagen. Ik zat op mijn Kamer op de uitslag te wachten. Gerrit Zalm, de fractievoorzitter, meldde dat Annemarie de kandidaat namens de fractie zou zijn. ‘Not done’

Ik had van tevoren al aangegeven dat ik ongeacht de uitslag van mening was dat

voren schoof en die werd het dan. Of het was een afspraak tussen de twee grootsten, de PvdA of het CDA dat een van die twee partijen, ook al was die niet de grootste, het zou worden. En ik zei: Ik heb er goed over nagedacht en ik heb besloten door te gaan in de volgende ronde.’ Uiteindelijk had ik in de eerste ronde meteen een absolute meerderheid. Ik weet overigens dat er

‘Als ik Ivo Opstelten zie ploeteren, die komt vrijdagmiddag met loodgieterstassen thuis’ nemend voorzitter en dat was ik dus. Al tien dagen later, toen de nieuwe Kamer was geïnstalleerd, kreeg je de verkiezingen voor de voorzitter. Er waren vanuit de VVD twee kandidaten. Annemarie Jorritsma en ik. De fractievergadering heeft zich daarover uitgesproken, Annemarie en ik waren er niet bij. De uitslag was dat Annemarie meer stemmen

samen opgetrokken, hij als fractievoorzitter, zij als vicepremier. Hij ging vóór haar, niet zozeer tégen mij. Ik voelde het ook niet zo dat de partijleiding vond dat ik het niet moest worden. De uitkomst van het democratisch proces in de fractie was dat Annemarie het moest worden. Annemarie was overigens een prima Kamervoorzitter geweest. Jarenlang Kamerlid, twee keer minister. Zonder enige twijfel was dat goed gegaan. Gerrit was niet blij met mijn mededeling dat ik door zou gaan. Dat was van zijn kant dus geen vriendelijk gesprek. Hij heeft me heel duidelijk gezegd dat het ‘not done’ was. Maar hij heeft nooit tegen me gezegd: ‘Als je hiermee doorgaat nemen we je woordvoerderschap af’.

de Kamervoorzitter niet in een fractie moest worden gekozen, maar door de hele Kamer. En dat ik dus kandidaat zou blijven als ik de stemming in de fractie niet zou winnen. 150 Kamerleden moeten daar over beslissen. Dat vond ik. Dat was nog nooit gebeurd. Het was altijd zo gegaan dat na de verkiezingen meestal de grootste partij iemand naar

14 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

VVD’ers waren die zich niet aan het fractiebesluit hebben gehouden. Natuurlijk waren dat er na de stemming veel meer dan in werkelijkheid. Maar dat er een paar van de afspraak zijn afgeweken, staat voor mij vast. Ik schat zo’n vijf of zes. Ik snapte overigens heel goed dat iemand als Hans Dijkstal voor Annemarie was. Ze hadden

Dat ik het geworden ben, had ook te maken met de verkiezingen van 2002. Ik heb het gewonnen doordat ik buiten mijn fractie veel steun had en dat, in het klimaat van de opkomst van Pim Fortuyn, oude politiek had afgedaan. Paars had afgedaan, Paars was bijna besmet. En Annemarie was bijna de verpersoonlijking van Paars. Wat ook meespeelde was dat het tot dan toe gebruikelijk was dat iemand die uit het kabinet ging een hoge functie moest krijgen. Mijn kandidatuur week van die lijn af. Ik had het tij mee. Er was een sfeer dat het niet meer zo vanzelfsprekend was. En de meerderheid van de Kamer vond mij gewoon de beste kandidaat. Het was voor mij overigens geen ‘mission impossible’, anders had ik het niet gedaan, maar ik wist dat het ook geen gelopen race was dat Annemarie het zou worden. Ik had signalen uit andere fracties dat ze mij zouden steunen,

De werkkamer van de Kamervoorzitter.

maar wist dat je daar niet veel voor koopt. Met voorkeurstemmen is dat ook zo. Er zijn altijd veel meer mensen die zeggen dat ze op je gestemd hebben, dan je daadwerkelijk aan voorkeurstemmen krijgt. Effe dimmen? Doe normaal man!

Mijn profiel als voorzitter heb ik vanuit mijn woordvoerderschap opgebouwd. Ik denk dat ik meer dan mijn voorgangers de internationale kant van mijn taak heb opgepakt. Ook inhoudelijk. De harde kanten van het voorzitterschap hebben veel te maken met het bepalen van de orde in de Kamer. Waarbij er een enorm verschil is tussen het zijn van ondervoorzitter of voorzitter. De regeling van werkzaamheden is een moment waarbij je in een fractie van een seconde een besluit moet nemen waar een meerderheid van de Kamer voor is en een deel van de Kamer mee kan

leven. Er moet een mix ontstaan van in een split second besluiten en gevoel hebben voor de politieke ambiance van dat moment. Maar de grote debatten deed ik als ondervoorzitter natuurlijk ook niet. Als het gaat om moeilijke momenten als voorzitter, dateert mijn klassieker uit

zitter. En die spreek je niet op die manier toe. Dat is een ondermijning van die functie en dus uiteindelijk ook van de Kamer zelf. Hij wilde dat niet. En ik heb toen gezegd: ‘Waarvan akte.’ Ik vind nog steeds goed dat ik het niet op de spits heb gedreven. Het Reglement van Orde geeft je de mogelijkheid om iemand te schorsen voor de duur van de vergadering. Waar ik wel anders over ben gaan denken is dat ik hem niet de gelegenheid gaf zijn interruptie te plaatsen. Ik nam het over van Bukman en ik keek op de klok. Het debat was zwaar uitgelopen en ik wilde het kort houden. Maar hij had nog niets gezegd. Hij had het volste recht om te protesteren. De les die ik hieruit trok dat je dus als je overneemt, je altijd een goede briefing moet geven en krijgen. Werk iemand in. Loop niet zomaar weg. Wat er ook gebeurt. Want anders kan het mislopen. Verruwing

Effe dimmen is achteraf niets vergeleken bij ‘flapdrol’ wat over Bert Koenders werd gezegd en dat Geert Wilders ‘doe normaal man’, tegen Mark Rutte zei. Ik heb in de media ook bij dat

‘De minister is te gast, de Kamervoorzitter moet hem of haar beschermen tegen belediging’ mijn ondervoorzitterstijd in 1997. Jan Marijnissen die ‘effe dimmen’ zei, omdat ik hem niet het woord wilde geven tijdens een debat. Ik heb dat wel en niet goed gedaan. Ik sta nog steeds achter mijn beslissing dat ik Jan Marijnissen heb gevraagd die woorden terug te nemen. Want hij had het niet tegen Frans Weisglas, maar tegen de Kamervoor-

laatste incident gezegd dat Gerdie Verbeet - die toen voorzitter was - had moeten ingrijpen. Zij had een doctrine die inhield dat men het zelf moest oplossen. Voor haar was bepalend wat bij de rechter door de beugel kon. Ik vond dat niet juist. De scheiding der machten komt dan in het geding. Ook al omdat Kamerleden niet

kunnen worden vervolgd voor wat zij in de vergaderzaal zeggen. Zij greep uiteindelijk wel in, maar twee ronden verder. Erger vond ik het incident waarbij Wilders tegen Ella Vogelaar zei dat ze ‘knettergek’ was. Knettergek is niet alleen beledigend voor de minister, maar ook een ziektebeeld, dus een belediging van mensen die een psychische stoornis hebben. Ik heb me er ook altijd tegen verzet als Kamerleden meenden te moeten zeggen dat de minister ‘autistisch’ was. Mensen met dat specifieke probleem worden daardoor beledigd. Bovendien, de minister is gast van de Kamer en moet als hij of zij beledigd wordt, beschermd worden door de Kamervoorzitter. Het Kamerlidmaatschap is er moeilijker op geworden. Doordat Kamerleden minder ervaring hebben, omdat de omgangsvormen zijn verruwd. Wilders ja, maar hij is echt niet de enige. Dat komt ook door de gedachte dat de taal die in het café gebruikt wordt, volgens de mensen in het café ook in de Kamer moet worden gebruikt. Ik ben het niet met die opvatting eens. En ik vraag me wel eens af, wat de uitkomst zou zijn als je echt zou toetsen. Wat als je daadwerkelijk naar die mensen in het café toe zou gaan en vragen of dat taalgebruik van ‘effe dimmen!’ of ‘doe normaal man!’ daadwerkelijk door de volksvertegenwoordigers zou moeten worden opgepakt. Volgens mij wil men dat toch niet. Althans, zo voel ik dat. Je moet toch iets hebben in een land waar je tegen op kunt kijken. Niet op mijn qui-vive

De affaire Verdonk-Ayaan, daar heb ik wel fouten gemaakt. 2006. Ik ben Kamervoorzitter. Ayaan Hirsi Ali heeft gelogen bij

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 1 5

haar asielaanvraag. Verdonk moet daarover besluiten. Wat betekent dat voor de asielaanvraag en voor het paspoort van de betrokkene? In het voorjaarsreces belt Verdonk mij in Toscane, waar ik met mijn vrouw Nynke met vakantie ben. Ver weg van het nieuws. Ik had wel contact met mijn voorlichtster, maar de impact dat Verdonk de toen al wereldberoemde Hirsi Ali haar paspoort wilde afpakken, drong gewoonweg niet tot mij door. Rita Verdonk belt mij in Italië op. Ze geeft me haar versie van het verhaal. Ik zeg dat ik met vakantie ben, maar de volgende dag naar huis zou gaan. Ze vraagt mij of ze mij hierover kan spreken. Mijn eerste gedachte was: natuurlijk, zij is minister ik ben Kamervoorzitter, natuurlijk kan dat. Of ik dan op de avond van terugkeer om acht uur op het ministerie kon komen. Eerste fout. Dat ik had nooit moeten doen. Een minister komt bij jou, als Kamervoorzitter ga je niet naar het ministerie. Omstandigheid. Ik was niet lekker. Grieperig. Zelfs een koortslip. Tweede fout, ook daarom had ik niet moeten gaan. Was dan thuis gebleven, in plaats van direct uit het vliegtuig de auto in te gaan naar de minister. Ik kom dan op het ministerie aan en wie zijn er ook: VVD-fractievoorzitter Willibrord van Beek. Dat wist ik overigens wel. Dat had ik dus al niet moeten doen. Een VVD-fractievoorzitter en een Kamervoorzitter uit dezelfde partij. Ik denk dat ik kan zeggen dat ik vijf jaar neutraal Kamervoorzitter ben geweest. Je moet de indruk niet willen wekken dat je niet neutraal bent. En dat gebeurt dan toch. Maar dat was nog niet alles. Want wie waren er ook nog:

‘Het was mooi geweest na 24 jaar’

Gerrit Zalm, minister van Financiën. Die er zat als een soort zaakwaarnemer van Ayaan Hirsi Ali. Hij is altijd een voorvechter van Ayaan geweest. Ook al weer zoiets. De minister van Financiën als zaakwaar-

tafel. En of wij daar maar onze zegen over wilden geven, dan stuurde ze deze direct naar de Kamer. Toen heb ik gezegd: als die antwoorden hier liggen, als dat jouw mening is, als jij mij dat als Kamervoorzitter

‘Ik had moeten zeggen: dit is geen goede setting voor de Kamervoorzitter’ nemer van een Kamerlid. En ja, hij was de politiek leider geweest toen Ayaan in de Kamer kwam. Als klap op de vuurpijl zaten er ook nog ambtenaren bij. Onder ander Joris Demmink. Ik had toen moeten zeggen: dit is geen goede setting voor de Kamervoorzitter. Mevrouw de minister, heren, het ga u goed. Maar dat deed ik niet. Ik was niet op mijn qui vive. Rotstreek van Rita

Het gesprek kabbelt voort en Verdonk legt de antwoorden op Kamervragen naar aanleiding van de uitzending van Zembla op

16 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

vertelt, ga ik daar niet mee rondlopen als enige van de 150. Ik zeg daar verder niks over en ik wil dan dat het meteen naar de Kamer toegaat. Daar sta ik nog steeds achter. Ik had nooit in die setting mogen komen. Ik had haar moeten zeggen, in Italië al: Rita, als je mij wilt spreken, kom dan overmorgen maar naar de Kamer. Ik ben eerder weggegaan die avond. Van Beek en Zalm zijn gebleven. Tot ieders verbazing heeft ze toen die vragen nog die avond aan de Kamer gezonden. En vervolgens zei ze dat de Kamervoorzitter haar had

aangegeven dat het meteen moest gebeuren. Er zou haar geen tijd zijn gegund voor de beantwoording. Ze speelde de bal naar mij toe. Dat was echt een rotstreek. De fractievoorzitters, vooral Wouter Bos van de PvdA en Maxime Verhagen van het CDA, wilden vervolgens van mij weten wat ik daar dan deed als Kamervoorzitter. Met al die VVD’ers. Zat u daar als VVD’er? Ik moest door het stof: ik zat daar als Kamervoorzitter. Verkeerd moment, verkeerde plaats. Ik ben toen afgerekend. Ik had neutraal moeten zijn, de schijn van partijdigheid moeten vermijden en er nooit naar toe moeten gaan. En niet op het ministerie. En niet grieperig en niet direct vanuit het vliegtuig. We weten wat er daarna is gebeurd. Ik heb de lessen die ik had geleerd niet meer kunnen toepassen. Want het kabinet viel over deze kwestie en ik heb toen besloten me niet meer verkiesbaar te stellen. Het was mooi geweest na 24 jaar.”

Sigrid Kaag, sinds 16 oktober 2013 leider van de missie van de Verenigde Naties en de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) die moest leiden tot de vernietiging van de chemische wapens in Syrië, hield op 26 november de Lunshoflezing in Nieuwspoort. Kaag werkt sinds 1994 als diplomaat voor de Verenigde Naties. Secretaris-generaal van de VN Ban Ki-moon heeft enkele dagen later, op 1 december, bekend gemaakt dat Kaag benoemd is tot gezant voor Libanon. Volgens een VN-verklaring is Kaag geschikt voor haar nieuwe taak vanwege haar schat aan ervaring in politieke, humanitaire en ontwikkelingszaken en haar diplomatieke kennis door haar werk in regio’s in onder meer het Midden-Oosten.

Een samenvatting van Kaags toespraak.

‘Er is maakbaarheid in de chaos’ “Dit is zo’n moment, zoals ik dat ook meemaakte toen ik werd benoemd als hoofd van de chemische ontwapeningsmissie voor Syrië, dat ik denk: ik geloof niet dat ik hier de juiste persoon ben op de juiste plaats. Maar ik sta hier dus we maken er wat van. Wijzelf noch de internationale gemeenschap wisten waaraan we begonnen. We kenden alleen het einddoel, de gehele ontmanteling van het chemisch wapenarsenaal van Syrië. Met één heilige deadline in een land in oorlog, en dat was 30 juni. Dan zou de Veiligheidsraad zich gaan beraden over de vraag of Syrië de verplichtingen ook werkelijk was nagekomen of niet. Wij gingen aan het werk in een krachtenveld van heel veel internationale media, van enorme politieke druk, de Veiligheidsraad. Er waren enorme verwachtingen. Of beter gezegd, de enige reële verwachting was dat de missie niet zou slagen. In Syrië heerste op dat moment al twee jaar lang een verschrikkelijke burgeroorlog. Al bijna 100.000 mensen hadden het leven verloren door conventioneel wapengebruik. Miljoenen waren ontheemd. Miljoenen waren ook al vluchtelingen binnen de regio. Binnen dat kader kwam op 21 augustus 2013 opeens ook nog de chemische wapenaanval op Ghouta, zoals u weet. Dat triggerde een enorme reactie van de internationale gemeenschap. Vooral ook doordat men via tv mensen voor de ogen zag sterven, doordat de media beelden lieten zien, die burgers zelf maakten met telefoons of wat maar voor handen was en deelden via media die ze zelf konden gebruiken, zoals YouTube. En terwijl het debat ging over ingrijpen van de internationale gemeenschap of een diplomatieke oplossing tussen Rusland en Amerika, sloot Syrië zich opeens aan bij het chemisch wapenverdrag. Daardoor werden een land en een regering, die door velen werden verfoeid en die schuldig

waren aan enorme schendingen, ineens ook geacht zich op te stellen en te gedragen als een verdragspartij. Uitvoeringsmissie

Onze ontwapeningsmissie was anders dan veel andere politieke of vredeshandhavende missies geen onderzoeksmissie, maar een uitvoeringsmissie. Ons doel was niet in dialoog gaan of naming and shaming, maar meetbaar resultaat bereiken. Er was tonnage verklaard door de Syriërs, er waren scudraketten, laboratoria die je kon bezoeken om te kijken of daar chemisch-wapenmateriaal gemixt zou worden. In de media moesten we dit iedere keer uitleggen. We moesten feiten weerleggen en soms sociaal-culturele vooroordelen wegnemen, bij de journalist en daardoor bij het publiek tot wie de journalist zich eigenlijk richtte. We hadden in het begin heel veel interviews met vragen als: ‘Kunt u wel samenwerken met Damascus.’ ‘Hoe is het om in Damascus te zijn.’ ‘Hoe wordt u ontvangen, hoe is het om als vrouw in Damascus te werken.’ Vooral die laatste vraag vind ik een beetje een oude vraag, die meer zegt over het westerse publiek dan over de partijen met wie je te maken hebt in Syrië. Maar goed, ik geef daar altijd braaf antwoord op. Net als op de vraag of ik expert was op het gebied van chemische wapens. Nee, ik heb gymnasium alfa gedaan, en bij de tweede klas scheikunde hield mijn kennis van chemie ook echt op.

‘In het Arabisch zegt men: Er is maar een dood maar er zijn duizenden manieren om dood te gaan’

Menselijk leed

Voor de ogen van de media begonnen wij aan ons werk. In een land dat getekend werd door het enorme gebrek, waar enorm veel slachtoffers vielen, met een verdeeld Aleppo en een ontoegankelijk Homs. Wetend dat elk mensenleven telt. Altijd beïnvloed door de beelden die wij allemaal hebben gezien. In het Arabisch zegt men: Er is maar een dood maar er zijn duizenden manieren om dood te gaan. Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 1 7

Terwijl je je, bijna afgesloten van alles dat om je heen gebeurt en wat de media met je delen, moet richten op de vraag hoe je deze klus kan klaren. Het ging ons om verminderen van menselijk leed. En vooral ook om deze wapens, dit programma, uit de wereld te helpen. Zodat de internationale gemeenschap, media inclusief, gedwongen worden zich te richten op een politieke oplossing voor Syrië en de bevolking van Syrië. Toen we begonnen was er veel kritiek en scepsis. Vooral de oppositie en een aantal landen uit de regio waren zeer kritisch. Men dacht niet dat de missie haalbaar was, men geloofde niet dat de autoriteiten alles hadden verklaard. Men wilde het wel, alles beter dan militair ingrijpen, want daarvan waren de gevolgen niet te overzien. Maar veel landen die geen banden hadden met de autoriteiten in Damascus waren bezorgd dit de facto zou leiden tot rehabilitatie van de autoriteiten in Damascus. In de periode die wij hebben meegemaakt, werkend vanuit Damascus, internationaal opererend, hebben we het panorama zien veranderen. We hebben de radicalisering binnen Syrië en de regio gezien. De versterking van het krachtenveld door de Islamitische Staat en Jabhat al-Nusra. Waar die samenwerken, op tactische manier, en waar ze niet samenwerken. Cultureel waardeoordeel?

De interactie tussen de media, de internationale gemeenschap en de diplomatie in tijden van crisis heb ik zelf in het Midden-Oosten kunnen beleven. Zeker als het om westerse media ging, vroeg ik me af of we wel over elk mensenleven op dezelfde manier rapporteren. Worden er keuzes gemaakt, zijn er meningen, voelen we ons meer verwant en herkennen we ons zelf meer in een slachtoffer van deze achtergrond of in een slachtoffer dat minder bekend is. Maken we een cultureel waardeoordeel en misschien zelfs onbewust een geloofsoordeel over sommigen. Zo wordt dat wél gevoeld in het Midden-Oosten. De verschrikkelijke beelden van de gruwelijke onthoofdingen van een aantal westerse journalisten in het Midden-Oosten riep binnen de Arabische media vooral één reactie op: ‘Nu komt het westen pas in actie, want een van hen wordt op een barbaarse manier het leven ontnomen.’

Maar tegelijkertijd gaat het zo snel dat de balans tussen breaking news en een diepgaand gesprek of achtergronddocumentatie heel snel weg is. Zeker als je, zoals in mijn geval, als internationaal diplomaat achter de schermen probeert te werken, weet dat je meer tijd nodig hebt en dat het niet óf zwart óf wit is. Alleen een soundbite

Dus wat moet je als die hele gebruikelijke vraag wordt gesteld: ‘U zegt dat nou wel, mevrouw Kaag, maar werkt Damascus nu ook echt samen?’ Je weet dat er alleen ruimte is voor een soundbite en dat je je boodschap in 30 seconden moet zien over te brengen. En je wil ook niet overkomen als een klungelende ambtenaar die niets wil zeggen, want dan kun je maar beter géén interview geven. Maar je wilt ook niet dat je niet begrepen wordt of ervaren wordt als een ontwijkende diplomaat. Dus: use your time wisely! Als we wilden, konden we dagelijks geïnterviewd worden, door deze en gene, of het nou oost, west, noord, zuid is, in welke taal dan ook. Er was nooit een einde aan de verzoeken. Maar de risico’s van die hyperactiviteit bij de media waren breed. We hebben besloten heel gematigd, heel selectief, op basis van feiten en van wat wíj beschouwden als nieuws of nieuwswaardig, gebruik te maken van die uitnodiging. Zodat het een bijdrage zou leveren aan de voortgang van onze missie. We maakten er geen succesverhaal van, maar we legden uit dat we inderdaad, stukje voor stukje, voortgang boekten. Stap voor stap werd het chemisch-wapenprogramma van Syrië ontmanteld. Maar onze boodschap was steeds: dit is niet voldoende. Als het enige succes dat je kan boeken ontmanteling van het chemisch-wapenprogramma van Syrië is, dan kan de internationale gemeenschap nooit blij zijn met het resultaat. Als je een gemiddelde Syrische burger bent, als je je kinderen hebt verloren, als je gehandicapt bent en je hele leven kwijt bent, zoals je het voorheen had opgebouwd, kan dat nooit voldoende zijn. Het kan een opstapje zijn naar meer, maar nooit het einddoel.

‘We maakten er geen succesverhaal van, maar we legden uit dat we inderdaad, stukje voor stukje, voortgang boekten’

Niet zwart óf wit

Daarom moeten wij ons die vragen altijd stellen. Wat is de keuze, waar leggen we de nadruk op. Wij zijn natuurlijk de VN samen met OPCW. Wij zijn internationaal neutraal, maar nooit neutraal als het aankomt op schendingen van mensenrechten, schending van een verdrag of de naleving daarvan, waartoe Syrië zich als verdragspartij had gecommitteerd. Intussen lag het leed op straat. En daarin was de berichtgeving heel snel. Maar er was minder bereidheid om zich te verdiepen in de nuances, de achtergrond en het begrip voor een land en een crisis. Als diplomaat denk je dan: fijn dat er aandacht wordt gevraagd voor deze crisis, dit stille lijden of deze schending. 18 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Vertrouwen

We hadden te maken met een programma dat gebaseerd was op een vertrouwelijkheidsverdrag. Wij moesten altijd heel integer met de informatie omgaan. Dus geen enkel technisch detail mocht ooit door ons worden gedeeld. Want dat zou een vertrouwensbreuk in de betrekkingen kunnen veroorzaken die we hadden opgebouwd met de Syrische autoriteiten. Daarvoor moest men erop kunnen vertrouwen dat we niet zomaar naar de media zouden rennen om allerlei feiten of plannen aan het publiek bekend maken. Dat betekende dat we voorzichtig moesten zijn naar de media toe en vooral niet moesten reageren op de vorm van uitlokking die continu plaatsvond. Wij rapporteerden maandelijks aan de Veiligheidsraad over de voortgang. En wij zagen dat er een week voor de volgende zitting van de Veiligheidsraad in de media ballonnetjes werden opgelaten en veel informatie werd

Sigrid Kaag: “Ons doel was niet in dialoog gaan of naming and shaming, maar meetbaar resultaat bereiken.”

gelekt. Dan zagen we op CNN of Al Jazeera een soort powerpoint van hoe het ontwapeningsprogramma zou worden uitgevoerd. Voor ons persoonlijk bracht dat risico’s met zich mee. Want wij moesten uitleggen aan de Veiligheidsraad hoe het er voor stond, gebaseerd op de technische uitvoering. Maar we moesten dus ook dat politieke verhaal bij elkaar houden. Signalen

Maar het had ook voordelen. Je kreeg altijd weer signalen. Je hoefde maar een week van tevoren de Daily Telegraph of de Washington Post te openen of naar Russia TV te kijken, en dan zag je hoe leden van de Veiligheidsraad en ook niet-permanente leden zich positioneerden. Dan worden dus de media een belangrijk kanaal, niet voor jou, om direct door te communiceren, maar om informatie te ontvangen. Dan kon je die gebruiken om nog even na te denken over verbetering van de Q&A, of betere verwoording van je statement. Of je wist wat je nog beter moest uitleggen in het bilateraal overleg met Rusland, de Verenigde Staten of de niet-permanente leden van de Veiligheidsraad. Zeker als je dacht dat je die maand niet zo’n goed verhaal te vertellen had, dat ze wel niet leuk zouden vinden. Saaie missie

Een belangrijke vraag van de media was altijd hoe we samenwerkten met de autoriteiten in Damascus. Onze antwoorden waren altijd heel saai. Maar saaiheid is soms de waarheid. We waren sowieso een saaie missie voor veel journalisten. Ons is vaak verweten dat we niet genoeg interviews gaven. Maar we wilden een low profile houden, we wilden discreet zijn en heel erg gericht. Dat is niet leuk, zeker niet omdat wij het enige relatieve goede nieuws uit Syrië waren. Dat vond ik overigens persoonlijk altijd heel treurig. Als wij het enige goede nieuws uit Syrië waren, dan moes-

ten we daar heel voorzichtig mee zijn. Juist ook uit respect voor de Syriërs zelf en de slachtoffers. Wíj weten niet of zij om deze missie hebben gevraagd. Het was een internationale noodzaak, het was een diplomatieke uitkomst. Als ik terugkijk op de beeldvorming over de missie, zie ik dat we begonnen met nieuws: het feit dat er een missie was. Niemand had dat verwacht. Daarna was er verbazing dat die missie ook nog aan de gang ging. Toen zijn we een beetje verdwenen, in feite doken we onder in ons werk. Toen was er resultaat. En al snel daarna wat informatie dat het allemaal niet zo soepel was gegaan als had geleken. Ook dat is een keuze geweest. Godzijdank hebben we niet van te voren gezegd wat we allemaal gingen doen en dat het geweldig werd. Daar hadden we nooit rekenschap over kunnen afleggen. Boodschap

We hadden een voordeel in de herenwereld van vrede en veiligheid. Dat hebben we een beetje uitgebuit. Men is nog steeds nieuwsgierig hoe het kan dat een vrouw een vrede- en veiligheidsmissie leidt. Nou, zoals de dames in de zaal weten, heel normaal: common sense en multitasking, dus dat is niet zo moeilijk. Dus ik zag dat ook als een mogelijkheid om wat te doen voor vrouwen binnen het VN-systeem en vrouwelijke leidinggevenden in de internationale gemeenschap. Toen we klaar waren was een van de koppen in de New York Times: ‘Ze zeiden dat het nooit had gekund’. Dat herinnerde me eraan dat we eigenlijk begonnen aan een mission impossible, maar tegelijkertijd tegen onszelf en het internationale publiek moesten blijven zeggen: falen mag niet, dus we gaan ook niet falen. De belangrijkste les is dat er maakbaarheid is in chaos, hoe beperkt ook. Door preventie, door diplomatie, gekoppeld aan een hele operationele respons. En wij waren dat kanaal van die respons.” Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 1 9

De Plek - De nieuwe wildernis in de winter In de zevende aflevering van de serie De Plek reist de auteur in winterstemming af naar de Oostvaardersplassen. Wordt het bijvoeren of niet bijvoeren dit jaar?

Met de winter voor de deur, start weer de discussie over bijvoeren in het natuurgebieden. Zeker sinds de lange, strenge winter van 2009 op 2010, toen ook de Tweede Kamer schreeuwde om bijvoer voor de konikpaarden, edelherten en heckrunderen – de ‘grote grazers’- in de Oostvaardersplassen. Voor Nieuwspoort Nieuws reden om dit stukje nieuwe wildernis tot De Plek uit te roepen. Tegenwoordig ben je hip als je zegt dat je in het weekend richting de Oostvaardersplassen bent gegaan. Sinds de bioscoophit De Nieuwe Wildernis is dit gebied tussen Almere en Lelystad het nationale knuffelnatuurgebied, zo lijkt het wel. Maar dat we niet alles naar eigen hand kunnen zetten, blijkt wel vandaag. Het is koud, mistig en druilerig novemberweer. Maar daar laat ik me niet door tegenhouden Een stukje geschiedenis. Het gebied ontstond in 1968 bij het droogleggen van de Flevopolder. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat er industrie zou komen, maar een concrete invulling was er op dat moment niet. Dus werd het gebied ingezaaid met riet en met rust gelaten. En toen stond er ineens een uniek moerasgebied, dat in 1986 de status van staatsnatuurmonument kreeg. Al snel ontdekten veel vogels het gebied, waaronder de grauwe ganzen, nog steeds vaste bewoners. Andere vaste bewoners zijn Heckrunderen (sinds 1983), konikpaarden (sinds 1984) en edelherten (1992). In eerste instantie lag het beheer bij de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. In 1996 is het beheer overgedragen aan Staatsbosbeheer. En hoewel er minimaal ingegrepen wordt in

de natuur, zijn er dagelijks boswachters actief in het gebied. Vogelaars

Het is voor mij zeker niet de eerste keer Oostvaardersplassen. Als vogelaar kom ik er al een aantal jaar zeer regelmatig. En met veel

20 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

plezier. Meestal is dan het startpunt het Buitencentrum aan de kant bij Lelystad. Vanuit daar heb je een mooie wandeling naar een paar vogelkijkhutten waar aalscholvers, zilverreigers en als je geluk hebt de zeearend goed te bezichtigen zijn. Soms loop

Josine Boven

je ook een vos tegen het lijf of zie je op een zonnige dag een ringslang zonnen langs de waterkant. Maar vandaag kies ik voor Almere. Voor dit artikel charterde ik mijn vader als chauffeur. Het oorspronkelijke plan om een lekkere wandeling te maken om

vogels en het liefst de zeearend te spotten, valt een beetje in het water vanwege de mist en kou. Dus besluiten we er een autoritje van te maken. We nemen vanuit Amsterdam een klein omweggetje om via de Oostvaardersdijk te rijden. Met het Markermeer aan de ene kant en de drooggevallen polder aan de andere kant. We zien niet zo veel, maar wel een ijsvogel, middelste zaagbekken, heel veel kuifeenden en voor het eerst deze winter nonnetjes. En we zijn niet de enigen. We komen meer vogelaars tegen die hetzelfde doen als wij. Met de auto van plasje naar plasje, even uitstappen, praatje maken met de andere vogelaars, rondkijken en snel weer de warme auto in. Aangekomen bij het Natuurbelevingscentrum in

Almere blijkt het best druk te zijn. Op de parkeerplaats staan wel een stuk of vijftien auto’s. En het restaurant zit vol. Het gebouw is half in het water gebouwd en daardoor heb je vanuit het restaurant een mooi uitzicht over de plassen. Ideaal dus voor een zondagmiddaglunch. Op de eerste verdieping is er een kleine permanente tentoonstelling over de dieren in de Oostvaardersplassen. En er is een filmzaal waar op gezette tijden een uitlegfilm draait. Nee, niet de hele bekende, maar één die ook de mens in het gebied in zicht brengt. Niet vrij toegankelijk

Aan het einde van de eerste etage is een uitkijkpunt achter glas. Verrekijkers staan klaar voor mensen die die niet bij zich hebben. En vandaag zijn er ook twee vrijwillige boswachters die uitleg geven en vragen over het gebied beantwoorden. Ook wijzen zij de bezoekers op interessante vogels en andere dieren. We zijn nog niet binnen of we worden gewezen op een watersnip

die zich op een eilandje voor het gebouw heeft verschanst. Via de telescoop van de ene hulpboswachter is deze mooie watervogel goed te zien. En met een beetje moeite lukt het ons ook om een grote groep edelherten te ontwaren. Een hele jonge bezoeker staat met zijn opa voor het raam en is compleet gefascineerd door een fuut die dichtbij rondzwemt en af en toe onderduikt. Tot het jochie zijn grote vreugde komt de fuut ook weer boven. Jaarlijks trekken de Oostvaardersplassen zo’n 300.000 bezoekers. Dat aantal is sinds het succes van De Nieuwe Wildernis wel wat gegroeid. Maar de film roept ook wel verwarring op, vertelt de andere hulpboswachter. “Wij krijgen veel teleurgestelde mensen, omdat men verwacht overal in te kunnen.” Vraag 1 van de veelgestelde vragen op de website van Staatsbosbeheer is dan ook: Waarom zijn de Oostvaardersplassen niet vrij toegankelijk? Die vraag rijst kennelijk nog eerder dan de vraag waarom de grote grazers niet worden bijgevoerd (veelgestelde vraag 3) maar wel worden doodgeschoten (veelgestelde vraag 7). Bordspel en puzzel

Ondertussen wandelen er weer meer mensen de uit-

kijkruimte binnen en ook zij krijgen de watersnip te zien. Ik ga nog een verdieping hoger naar het zogenoemde kraaiennest. Hier is een uitkijkpunt in de buitenlucht. Ik mijmer ondertussen even door over het succes van De Nieuwe Wildernis. Natuur is in, de Oostvaardersplassen zijn in. Werd er vroeger nog wat meewarig gedaan over mijn hobby, nu word ik veel minder uitgelachen als ik op maandag vertel dat ik in het weekend met mijn kaplaarzen aan de natuur in ben getrokken. En ook de natuureducatie spint hier garen bij. Het bordspel De Nieuwe Wildernis (met app voor videovragen) en de legpuzzels met paarden of herten gaan deze feestdagen als een warme broodjes over de toonbank. Is dat erg? Nee dat denk ik niet. Een uniek gebied als dit mag bezocht worden. Zolang we er maar niet een knuffelpark van maken en niet te veel gaan ingrijpen in de natuur. Zelfs op een mistige dag als vandaag is dit gebied een bezoekje waard. Maar het is wel koud om zo lang buiten in het kraaiennest te staan. Tijd om helemaal naar beneden te gaan. Want hoe mooi ik het ook vind in de Oostvaardersplassen, dit weer roept om een warme chocolademelk met slagroom.

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 2 1

Overlopers Niet zo maar een overloper, maar een heen-en-weerloper: politieman Cees den Bakker rolde in de journalistiek, verruilde die voor de voorlichting, rolde weer terug en ruilde nog een keer. Hoe ziet hij beide werelden nu? En hoe kijkt hij aan tegen zijn vroegere én huidige vakgenoten? Deel 5 in een serie.

Cees den Bakker:

‘Luie journalisten maken het de voorlichter makkelijk’ Hij switchte een paar keer tussen journalistiek en woordvoering: Cees den Bakker, nu hoofd persvoorlichting van Siemens. “Afhouders, luikendichthouders”, noemt hij sommige collega-woordvoerders. Maar ook ‘makkelijke’ journalisten moeten het ontgelden. Hij maakt er als voorlichter gebruik van. “Wij versturen onze persberichten in Word. Dan hoeven ze alleen maar copy-paste te doen.”

Politieagent

“Mijn loopbaan begon ik als politieagent. Ik freelancete daarnaast voor het Reformatorisch Dagblad; ik was toen erg in de Heer. Ik versloeg gemeenteraadsvergaderingen in Dordrecht en ook ander nieuws. In die tijd heb ik schrijven geleerd. Bij de politie schreef je processenverbaal met ellenlange zinnen. Een éénkolommer kreeg ik er lastig uit. Ik dacht dat ik alle feiten en omstandigheden moest vermelden en dat alles juridisch moest kloppen. (Licht gegeneerd:) Bij de LOI heb ik een cursus journalistiek gedaan. Toen heb ik korter leren schrijven. Later ben ik naar de ziekenomroep gegaan. Daar luisterde geen hond naar, maar het was leuk. Elke week hadden we een primeur. Met een regionaal weekblad hadden we een deal dat ze die overnamen met bronvermelding. Mensen die we interviewden voelden zich vrij in de wetenschap dat er toch niemand luisterde. Zo zei een hoofdcommissaris over het hondenpoepbeleid: Ik krijg geen agent zover om achter een poepende hond aan te rennen. Dat zag-ie terug in de hele regionale pers. In 1992 kreeg je een fusie van de Rijks- en gemeentepolitie. Die twee mochten elkaar totaal niet zo. Ik ken het verhaal dat er in de sloot een lijk aan de kant van de gemeentepolitie lag en dat ze dat met een stok naar

de kant van de ander duwden. Dan belden ze met de Rijkspolitie: Er ligt een lijk aan jullie kant. Bij de fusie werd ik gevraagd om woordvoerder te worden van het nieuwe politiekorps Zuid-Holland-Zuid. Onzichtbare woordvoerder

Bij de politie heb ik het vak van persvoorlichter geleerd. De Dordtse Klaas Wilting, ja. Hoewel Wilting bij de politie niet zo populair was, want hij was te veel met zichzelf bezig. Als woordvoerder mag je niet te zichtbaar zijn. Bij sommige ministeries moet je trakteren als je op de foto staat met je bewindspersoon. Na drie jaar belde Radio Rijnmond me of ik in Dordrecht fulltime correspondent wilde worden. Een jongensdroom die uitkwam. Ik was fan van Nico

ik een advertentie voor woordvoerder van de Raad voor Hoofdcommissarissen. Nu valt alles op zijn plek voor mij, dacht ik. Ik was politieagent geweest, had met mijn voeten in de blubber gestaan. Ik had ervaring als voorlichter en journalist. Bij de Raad heb ik gewerkt met onder anderen de korpsbeheerders Cohen en Opstelten. Na zeven jaar had ik het er wel gezien. RTL belde elk jaar omdat we te weinig zouden doen tegen kinderporno, illegale vuurwapens en overvallen. Je werd het zat om reacties steeds te herhalen. Standrechtelijke executie

Het inzicht dat ik weg moest, kwam nadat Geert Wilders had gezegd dat we Marokkanen die bij FC Utrecht vervelend waren, door de knieën moesten schieten. Ik reageerde: We zijn tegen het standrechtelijk executeren van verdachten. Ik schrok toen ik dat gezegd had en dacht: je wordt te baldadig. Daar dien je de zaak niet mee. Nu ben ik hoofd persvoorlichting bij Siemens Nederland. Ik weet dat journalisten zich ergeren aan overheidsvoorlichters. Een heel leger zit journalisten soms dwars. Ze bellen om zes uur ’s avonds terug als het stukje al af is. Ik neem de telefoon meteen op omdat ik geen kans wil missen. Interviews regel ik in een handomdraai. Ik hoor zó vaak dat journalisten daar blij mee zijn.

‘Persberichten zijn dood en aan persconferenties doen we helemaal niet meer’

22 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

Haasbroek. En ik kon nieuws maken voor een regionale omroep met landelijke uitstraling. Later werd ik er sociaaleconomisch verslaggever en weer later adjunct-hoofdredacteur. Dat laatste is me slecht bevallen. Leiding geven aan journalisten is lastig. Het is eigenwijs volk. Managen is niet mijn ding, zeker niet als je medewerkers eerst je gelijken waren. Na een uitstapje naar Radio West zag

Magda de Vetten

Als journalist zei ik weleens: er werken 3000 ambtenaren op het departement om de minister uit de wind te houden. Terwijl die bewindsman vaak niet eens weet dat verslaggevers worden afgehouden. Wanneer in mijn radiotijd de woordvoerder van de wethouder niets liet horen, belden we de wethouder zelf. Dat vinden voorlichters niet leuk, maar het is de consequentie van bepaald gedrag. Als ik voorlichter ben, gaan ze om mij niet heen; je hebt van mij meer lol dan last. Nee, als woordvoerder heb ik nooit gelogen. Dat doen we niet. Maar je hoeft geen antwoord te geven op vragen die niet gesteld zijn. En vaak heb ik iets in een andere context geplaatst. Tweehonderd moorden per jaar is veel, maar niet zoveel als in de VS. En de helft van de slachtoffers valt achter de voordeur. Een andere manier om je boodschap kwijt te kunnen, is: ‘Stel dat je me dit zou vragen, dan zeg ik….’

Cees den Bakker: ‘Bij de politie zat je als voorlichter vaak in de verdediging’

Natuurlijk heb ik ook mijn belangen. Ik steek weleens wat in. Persberichten zijn dood. We geven ze nog wel uit, met quotes en voorbeelden. Maar verder brengen we ons nieuws via LinkedIn en twitter. We zijn onze eigen uitgever, schrijven zelf artikelen voor de website. Er wordt bijvoor-

communiceren. Vroeger kotste de RVD op vrijdagmiddag een brij aan persberichten uit; dan had die in elke geval aan z’n verplichting gedaan. Bij de politie zat je als voorlichter vaak in de verdediging. Journalisten belden niet over onze successen, maar omdat we te laat, te log, met te weinig waren. In de baan die ik nu heb, komt een crisis veel minder voor. Leuk is ook dat je dicht tegen de business aan zit. We maken maatschappelijk relevante spullen, zoals trams en windmolens. Het gaat ergens over. Ik wil niet voor elke onderneming werken. Ik ben roker en hou van een biertje, maar ik zou het moeilijk vinden om bij een drank- of sigarettenfabrikant ambassadeur te zijn. Je moet dan als woordvoerder zeggen dat iedereen recht heeft op zijn eigen keuze. Dat voelt voor mezelf niet goed.

‘Steeds minder journalisten zien hun vak als roeping’ beeld vaak gezegd dat veel geld in de gezondheidszorg naar medische techniek gaat. Dan melden wij in een artikel op de site dat het maar om 3 procent gaat van de totale kosten van de gezondheidszorg. Zoiets kan niet in een persbericht. Daarin moet je nieuws brengen. Nooit meer persconferenties

Aan persconferenties doen we helemaal niet meer. Die geef je alleen als je boodschap niet in een persbericht kan. Dat doe je één keer fout en dan komen journalisten niet. We hebben het gehad met een persconferentie van de CEO. Ik moest bedelen: kom voor mij, anders is de zaal zo leeg. Of er verschil is tussen voorlichting voor een bedrijf of overheid? Bij de overheid wordt ook hard gewerkt maar er zit een sleetse verplichting in om het voorgenomen beleid te

Luikendichthouders

Hoe het na mijn overstap van voorlichting naar journalistiek was om weer woordvoerders het vuur na aan de schenen te leggen? Ik kon ze helpen. Je kunt het ook zó zeggen, zei ik dan. Ik vind woordvoerders soms niet zo professioneel. De afhouders, de luikendichthouders bestaan nog. Als journalisten daar een hekel aan hebben, dan snap ik dat.

Echte journalisten in Nieuwspoort

Ik kom twee, drie keer paar maand in Nieuwspoort. Dat is gezellig en nuttig. Siemens ligt politiek niet onder vuur dus we lobbyen niet echt. Toch: als een politicus onze expertise over windenergie wil gebruiken, dan geef ik die. Maar ik vind het niet nodig dat onze naam in een Kamerdebat wordt genoemd. In Nieuwspoort komen nog de echte journalisten, de nieuwsjagers. Die hun oren en ogen dag en nacht openhouden. Ik kijk ook nog steeds als journalist. Ik zag pas geleden twee bekende Nederlanders in een restaurant in een context die voor mij niet klopte. Daar maak je een fotootje van. En dat stuur je naar een Haagse redactie. Wie ie twee waren? Dat ga ik niet zeggen natuurlijk. Het is ouwelullenpraat maar ik vind dat steeds minder journalisten hun vak als roeping zien. Met name jongeren werken van negen tot vijf. Ze blijven niet in een café hangen want de kinderen moeten naar bed. Ik heb mijn beste verhalen uit de kroeg gehaald. Ja, luie journalisten maken het de voorlichter makkelijker. Wij versturen onze persberichten in Word. Dan hoeven ze alleen maar copy-paste te doen; soms werkt dat.

Nieuwspoort Nieuws 4 - december 2014 - 2 3

Familie van?

‘Het moet allemaal sneller met minder mensen, dat is schadelijk voor de journalistiek’ Nieuwspoort Nieuws keert Nieuwspoort ondersteboven en is op zoek naar interessante familiebanden binnen de sociëteit. Deze keer een gesprek met de broers Leonard en Karel Ornstein.

“Was ik eigenlijk onbezoldigd medewerker van dat krantje?”, wil Karel weten. “Zeker”, klinkt het volmondig uit Leonards mond. Al op jonge leeftijd maakten ze samen De Krant van van alles en nog wat. Oplage: vijf stuks. Tegenwoordig bereiken de gebroeders Ornstein op een goede zondag gezamenlijk ruim 800.000 kijkers met hun Buitenhof en Nieuwsuur.

Leonard

Peter Schouten

(59)

2006 – heden

Parlementair redacteur Buitenhof

1989 – 2002

Parlementair redacteur Vrij Nederland

1984 – 1989

Parlementair redacteur Het Parool

Verder werkte Leonard onder meer voor de VPRO (radio en televisie), het

Nog geen tien jaar zullen ze geweest zijn, maar de journalistieke ambities spatten van het papier. Kopieerapparaten waren schaars, dus schreef Leonard het krantje vier keer over. Advertentie-inkomsten voor De Krant van van alles en nog wat kregen ze van de gefortuneerde Martin Lederman, een Amerikaanse

met een maatschappelijke, politieke en culturele betrokkenheid. Wij leerden dat je een verantwoordelijkheid hebt en mee moet doen aan het politieke debat.” Karel: “Eerst kregen we een abonnement op Voetbal International, maar toen we een jaar of tien waren, wilden we een Volkskrantabonnement voor onze

‘Wij leerden dat je een verantwoordelijkheid hebt en mee moet doen aan het politieke debat’ vriend van hun opa, die adverteerde met zijn kookboeken. Naast artikelen van beider hand, kwam Karel elke editie met twee tekeningen waarin de lezer zeven verschillen moest ontdekken. Gingen de gesprekken thuis ook voornamelijk over politiek en journalistiek?

Leonard: “Dat kun je wel zeggen ja. Onze ouders zijn Holocaustoverlevenden en wij zijn heel erg opgegroeid

verjaardag. Wij hadden al het Handelsblad, dus wilden wij een ochtendkrant. Dan konden wij de hele dag de krant lezen. We begonnen bij de sport. Die liefde is altijd gebleven.” Leonard: “Het was in die tijd heel hip om een abonnement te hebben, net als nu de iPad. Een geweldig cadeau, heerlijk samen de krant uitpluizen.” De broers gingen beiden naar de eerste Montessorischool in het Amsterdam

24 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

NOS Radio1-Journaal en voor Netwerk interviewde hij onder andere Vladimir Poetin. In 2012 verscheen het eerste deel van een biografie over Pim Fortuyn. Met Lo Breemer stelde hij in 2007 de bundel Paleis Europa samen. Verder schreef Leonard met Max van Weezel Op Heilige Grond (2001) en Frits Bolkestein, portret van een liberale vrijbuiter (1999). In 1995 ontving Leonard de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek. Hij studeerde sociologie aan de Universiteit van Utrecht.

Karel (57) 2002 – heden

Algemeen verslaggever Nieuwsuur (voorheen NOVA)

1993 – 2002

Onderzoeksverslaggever RTL Nieuws

1988 – 1993

Verslaggever AVRO Radiojournaal en Veronica Nieuwsradio

1986 – 1988

Verslaggever STAD Radio Amsterdam

Karel studeerde politicologie en massacommunicatie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was correspondent in Nederland voor de FinancieelEconomische Tijd (België) en Time Magazine (VS). Karel maakte reportages over onder andere prinses Margarita, de Schipholbrand en de vondst van de gaskamers van vernietigingskamp Sobibor. Hoewel Leonard regelmatig in Nieuwspoort te vinden is, zal je er de broers niet vaak samen aantreffen, want Karel komt er amper. “Ik ben ook geen politiek verslaggever. Wij moeten het halve land door voor onze reportages. In de algemene verslaggeving bestaat niet zo’n vrijplaats als Nieuwspoort. Het zou op zich wel handig zijn.”

van de jaren 60. De stad en die periode hebben een belangrijke invloed op hun werk gehad, en nog steeds. “Amsterdammers nemen nu eenmaal niet zomaar aan wat autoriteiten zeggen. Ook op school leerden we

kritische vragen stellen en mondig te zijn”, blikt Leonard terug. Zo werd de kiem gelegd voor twee succesvolle journalistieke carrières. Het was nog in de tijd dat voetbal ordinair was, licht Leonard toe.

Leonard Ornstein: ‘Veel programma’s doen hetzelfde, WNL op Zondag, Jinek.’

Tegenwoordig zitten ze samen met hun kinderen bij elke thuiswedstrijd van Ajax. In de Arena gaat het overigens nooit over het werk, klinkt het desgevraagd. Onder andere Het Parool, Vrij Nederland en het RTL Nieuws maakten jarenlang gebruik van de immer nieuwsgierige broers. Geruime tijd zitten Leonard en Karel nu op hun post bij respectievelijk Buitenhof en Nieuwsuur. Karel: “Ik ben meer van de korte baan, Leonard van de achtergrond. Het zou mij irriteren als ik iemand zou interviewen en er geen hard nieuws uitkomt. Hij is blij met een goed analytisch verhaal.” Leonard: “Ik ben veel politieker, daar ben ik al mijn hele leven mee bezig. Dat is mijn passie,

het liefst inclusief een intellectuele bijdrage. Maar uiteraard ben ik niet vies van een mooie journalistieke primeur.” Waar liggen de kwaliteiten van je broertje?

Leonard: “Karel is een hele effectieve journalist. Een goede onderzoeker op het gebied van criminaliteit en juridische zaken. Hij kaart iets aan op een kalme en rationele manier. Het beklijft en heeft attentiewaarde. Aan die journalistiek blijft heel veel behoefte.” Herken je de hand van Leonard in een uitzending van Buitenhof?

Karel: “Ja, soms in de keuze van de gasten. Dan begrijp of vermoed ik waarom je ze hebt uitgenodigd. Ik waardeer zijn enthousiasme,

Karel Ornstein: ‘Ik ben meer een verslaggever. Een uur werk voor een minuut tv.’

doorzettingsvermogen en nieuwsgierigheid. Dat heb je nodig in dit vak om vooraan te staan om te zien wat er gebeurt. Leonard heeft dat al sinds onze gezamenlijke krant en het is nooit minder geworden.” Zou jij voor Nieuwsuur kunnen werken?

Leonard: “Ik denk dat ik daar te beschouwend voor ben. Al zou ik wel interviews kunnen maken, dat deed ik eerder ook met politieke leiders. Karel is toch meer van het maken van goede reportages.” Karel: “Ik ben echt meer een verslaggever. Een onderwerp spotten, draaiboek maken, op pad en dan monteren. Klopt, dat is gemiddeld een uur werk voor een minuut televisie.”

Jullie werken beiden voor toonaangevende actualiteitenprogramma’s. Bijt dat elkaar wel eens persoonlijk of professioneel?

Karel: “Nee hoor, al denk ik soms wel eens: verdomme, hadden wij die gast ook maar gehad. Zoals onlangs in Buitenhof dat goede gesprek met Geert Corstens, scheidend president van de Hoge Raad. Dat laat ik ‘m dan ook weten. Het beste idee is altijd het idee waar ik jaloers op word.” Gelijksoortig werk, duidelijke uiterlijke overeenkomsten en ook hun stem verraadt dat Karel en Leonard broers zijn. “Voorlichters bellen mij regelmatig op, houden een prachtig verhaal en sturen zelfs stukken op. Interessant, denk ik dan, maar ik heb

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 2 5

Het zat er al vroeg in bij de broers Leonard en Karel Ornstein. Vanaf hun tiende maakten ze De Krant van van alles en nog wat. Oplage: 5 stuks.

burgemeester Van Aartsen toch helemaal niet uitgenodigd?”, glimlacht Karel. “Nee, van die verwarring heb ik nooit misbruik gemaakt. Al krijg je soms dingen te zien, die heel aantrekkelijk zijn… Ik vind het leuk om dat een minuut of twee te laten gaan, maar uiteindelijk stuur ik ze toch maar naar mijn broer door.”

tegenovergestelde: zaken serieus oppakken en niet die lolligheid volgen”, vindt Karel. Leonard uit een veel gehoorde kritiek: “Het moet allemaal sneller, met minder redactieleden. Dat is

Over de huidige stand van zaken in de journalistiek zijn ze eenduidig. De broers maken zich zorgen over het gaande gevecht om kwaliteitsjournalistiek overeind te houden en niet mee te gaan met het snelle nieuws en de druk om het leuker te maken. “Buitenhof en Nieuwsuur doen juist het

heel schadelijk voor de journalistiek. Ieder medium moet bovendien goed zijn niche veroveren, maar veel programma’s doen hetzelfde. WNL op Zondag, Jinek. Iedereen is een beetje met van alles bezig. Concurrentie is ook in de journalistiek belangrijk, maar laten we ook reëel

zijn: er is maar een beperkte groep goedsprekende gasten voor op de Nederlandse televisie. Dat is een serieus probleem.” En die eeuwige kijkcijfers natuurlijk. Karel: “Je zou

‘Soms denk ik: verdomme, hadden wij die gast ook maar gehad’

26 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

ook gewoon de kwaliteit van onze programma’s moeten wegen. Ik heb lang bij RTL gewerkt. Bij de publieke omroep wordt veel meer gepraat over het belang van kijkcijfers dan ik gewend was bij RTL, maar misschien is dat de tijdsgeest.” Leonard: “Politici, voorlich-

ters, omroepbobo’s; iedereen kijkt maar naar die kijkcijfers.” Karel: “Dat komt door de permanente onrust in Den Haag: doet de publieke omroep wat ze eigenlijk zou moeten doen? Nieuwsuur, Buitenhof, het Journaal, die doen het gewoon goed. Maar als we een avond tegenover de Champions League zitten, zijn we een paar honderdduizend kijkers kwijt.” Leonard: “En als het regent op zondagmiddag hebben we veel meer kijkers, dus ach.”

Biograaf Cees Fasseur over Gerbrandy: ‘Nederland kreeg de premier die nodig was’

Oorlogspremier ‘Cherry Brandy’ was niet bang Onwillekeurig denk ik bij de titel van het laatste werk van historicus Cees Fasseur, de biografie van oorlogspremier Pieter Sjoerds Gerbrandy, toch ook even aan de auteur zelf. Kreeg hij niet het verwijt dat hij – als enige inzage hebbende in het Koninklijk Huis Archief – te veel aan de leiband van de Oranjes zou hebben gelopen bij het opleveren van zijn arbeid? Geeft de titel – Eigen Meester, Niemands Knecht – een al dan niet komisch bedoeld weerwoord? En is ook hij net als zijn onderwerp niet van huis uit een jurist? Voor een gesprek over Gerbrandy, de Oranjes waarmee hij te maken kreeg en over de publiciteit rond zijn boeken en boekpresentaties treffen we elkaar in Nieuwspoort. Aan de tuinkant van de sociëteit blijft Fasseur even staan. Een beetje mijmerend kijkt hij naar zijn oude werkplek daar tegenover: het voormalige ministerie van Justitie. “Van Agt en ik hebben hier beiden als ambtenaar gewerkt. Hij was mijn kamergenoot. Een reuze gezellige vent. Een beetje studentikoos ook.” Een snor achter de deur

Wim Kan, beroemd conferencier in de naoorlogse jaren voerde Gerbrandy graag en veel ten tonele. “Als het maar gelijmd wordt, anders krijgen we misschien Drees weer terug, of Gerbrandy! Er staat altijd wel een snor achter de deur”, verzuchtte hij toen in 1960 het kabinet-De Quay was gevallen. Een directe verwijzing naar wat aan het uiterlijk van de oud-premier het meest opvalt. Fasseur: “Die snor bepaalt het beeld dat we van Gerbrandy hebben en maakt hem sterk. Met zijn hoge stem en zijn geringe lichaamslengte had hij toch een beetje iets Charly Chaplinachtigs. Op de foto die op de omslag van het boek staat en waar ik

Cees Fasseur: “Wilhelmina kon mensen die haar jarenlang trouw hadden gediend van de ene op de andere dag laten vallen.”

Ernst van Splunter

had ook een zeer ondankbare kant. Gerbrandy heeft haar na de oorlog nog maar weinig gezien. Wilhelmina kon mensen die haar jarenlang trouw hadden gediend van de ene op de andere dag laten vallen. Denk niet dat als je aan het hof had gewerkt dat je haar dan nog wel eens zou zien. En één verkeerd woord kon van de ene dag op de andere je vertrek betekenen. Alleen familieleden mochten alles tegen haar zeggen. Daar zat ze nou eenmaal aan vast. Dat verklaart ook de intense briefwisseling tussen moeder en dochter tijdens de oorlog: Juliana was de enige die zij in vertrouwen kon nemen.” Engelandvaarders

meteen voor gevallen ben, komt hij als het ware parmantig op ons af. Die snor helpt daarbij.” Twee ‘einzelgänger’

Fasseur vindt eigengereide mensen, ‘einzelgänger’, boeiend. Gerbrandy is daar een typisch voorbeeld van. Wilhelmina, zijn tegenspeelster in Londen, was dat ook. Een gecompliceerde relatie toch, tussen de ‘Moeder des Vaderlands’ en de ‘Oorlogspremier’? Fasseur: “Aanvankelijk is Wilhelmina blij met haar nieuwe premier. De Geer, die met de nazi’s zaken

wilde gaan doen en uiteindelijk tijdens de oorlog naar Nederland terugkeerde, werd ontslagen. Het belangrijkste besluit dat Wilhelmina nam. Met de komst van Gerbrandy kreeg Nederland de premier die nodig was. Het Nederlands prestige had ernstig geleden als hij er niet was geweest. Later ontspoort de verhouding tussen vorstin en premier. Gerbrandy, aanvankelijk loyaal, kan niet langer meegaan met haar plannen voor vernieuwing. Dan ontstaat bij Wilhelmina de opvatting: ‘Hij is niet vernieuwd.’ En toen was het over. Zij

Fasseur legt in de Gerbrandybiografie bij Wilhelmina andere accenten dan in het werk dat hij over haar schreef: “Ik vind de boeken niet met elkaar in tegenspraak. Ik belicht in dit boek veel meer de tweede helft van de oorlog als Gerbrandy, die in de eerste twee jaar nog te veel aan haar toegeeft, tegenspel gaat bieden en het zich niet meer laat aanleunen. Wilhelmina zei eigenlijk: ‘De ministers, daar heb ik niets meer mee te maken, dat is het oude Nederland. Het nieuwe Nederland is het verenigde verzet. De

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 2 7

Engelandvaarders, waarmee ik theedrink en die het helemaal met mij eens zijn. Die zeggen ook dat er staatkundige vernieuwing moet komen.’ Die Engelandvaarders waren haar eigen parlementje. Ze toonde weinig egards naar haar ministers toe en voornamelijk niet naar de trouwste ziel onder hen: Gerbrandy.” Op

feit dat zijn ministersploeg geen gesloten front vormde, maakte het er voor hem niet eenvoudiger op: “Gerbrandy had er goed aan gedaan om net als Rutte van zijn ploeg een hecht team te smeden. Dat deed hij niet. De Londense ministers waren verschillende karakters, soms nerveuze ego’s die onder moeilijke

de onverzettelijke Transvaalse boeren waarmee Churchill het tijdens de Boerenoorlog zo verschrikkelijk moeilijk had gehad.” Rijkseenheid geen breuk

Na de oorlog is Gerbrandy’s rol als minister uitgespeeld. Maar als Kamerlid komt hij terug in de politiek en

‘Gerbrandy was niet bang. Die ging in kamerjas naar buiten om te kijken wat er gebeurd was na weer een bombardement op Londen.’ de vraag of de titel van het boek ook niet op de auteur zelf slaat, die zich teveel voor het karretje van de Oranjes zou hebben laten spannen zegt Fasseur: ‘Gewapend met meer kennis, heb ik deze biografie geschreven, ik zei net al dat ik geen tegenstrijdigheden zie in de twee biografieën, maar omdat ik meer bronnenmateriaal heb ingezien en nog weer meer mensen heb gesproken, denk ik dat meer kanttekeningen bij de Oranjes plaats’. Nederlandse sigaren en jenever

Gerbrandy gaf tegenwicht aan Wilhelmina maar het

omstandigheden moesten werken. Ze waren vaak bang, in Londen tijdens de bombardementen, maar ook zaten ze in angst vanwege hun familieleden in Nederland. Gerbrandy was niet bang. Die ging in kamerjas naar buiten om te kijken wat er gebeurd was na weer een bombardement op Londen. Churchill fleurde op als hij Gerbrandy ontmoette. Cherry Brandy, zijn bijnaam, was dan gewapend met Nederlandse sigaren met Java dekblad en jenever die Bols bleef doorstoken op Curaçao. Na die slappe De Geer een verademing voor de Britten. Hij deed hen ook denken aan

geeft leiding aan het ‘Comité Rijkseenheid’ dat zich inspant om het oude koninkrijk -Nederland, Nederlands-Indië, Suriname en de Nederlandse Antillen - in stand te houden. Dat initiatief kreeg weinig steun en leverde Gerbrandy weinig sympathie op. Maar uiteindelijk beschadigde het zijn reputatie niet: “Het heeft hem niets opgeleverd. Het was een zinloze actie. Hij kreeg zelfs een spreekverbod als voorzitter van de Radioraad. Hij had overigens geen persoonlijke belangen bij de actie. Geen Indische wortels. Het is wellicht toch iets van afkicken geweest na

Wilhelmina tijdens de Tweede Wereldoorlog met haar toespraak voor ‘Radio Oranje’. 28 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

alle aandacht die hij in en kort na de oorlog had gehad. En Soekarno zag hij toch een beetje als een tweede Hitler. Dus de strijd moest voor het koninkrijk worden voorgezet. Hij is toch iemand geweest die zichzelf van brandstof voorzag en dan heb ik het niet alleen over de jenever. Maar het heeft hem geen afbreuk gedaan. Die vijf jaar standvastigheid, de radiotoespraken, die hebben het hem uiteindelijk gedaan. Aan hem was veel te vergeven. En in 1955 wordt hij dan toch Minister van Staat. In 1945 houdt Wilhelmina dat tegen omdat er wat gedoe is over de vergoedingen die de ministers kregen. En hierop voortbordurend… Het merkwaardige bij Gerbrandy is: hij heeft altijd geld nodig. Dan denk je aan vrouwen en gokken, maar van geen van deze twee interesses is iets gebleken. Ik vermoed toch dat hij in zijn advocatenpraktijk een paar keer het schip is ingegaan.” Gerbrandy en Bernhard

De relatie tussen prins Bernhard en Gerbrandy was goed. Misschien wel omdat de prins de minister-president het leven redde tijdens een zwempartij in de Theems. Fasseur: “In een krantenbericht vertelt Gerbrandy zelf het verhaal en prins Bernhard heeft het mij tijdens mijn laatste gesprek met hem nog eens verteld. Ik heb het ook nog aan zijn zoon gevraagd, die is inmiddels 100 en die zei wel: ‘Ja mijn vader is Fries, die konden toen toch ook al allemaal zwemmen!’ Maar het krantenbericht is wel overtuigend en ja, het koude water, de Theems heeft onberekenbare stromingen, ik denk wel dat het zo is gegaan. Bernhard was een joviale, aardige man die voor alles en iedereen dingen regelde. Hij vraagt

Gerbrandy als muze Gerbrandy, en dan vooral diens snor, was een grote inspiratiebron van conferencier Wim Kan. Een greep uit zijn werk: “Ik lig zo vaak te denken, ligt Gerbrandy nou in bed Dat beeld kan mij zo’n simpele vreugde schenken ’t is eigenlijk zo gewoon maar het geeft een beetje binnenpret Rijkseenheid met een snor in bed te denken” “Als het nou maar gelijmd wordt, anders krijgen we misschien Drees weer terug. Of Gerbrandy. Er staat altijd wel een snor achter de deur.” “Het kan altijd nog slechter een tikkeltje rechtser, dan had je Gerbrandy gehad. (bis) Dat scheelde een haar van een ouwe snor.”

aan Juliana in Ottawa een mondharmonica te kopen, want een vriend van zijn adjudant is die kwijt en is daar zo treurig over. En dan komt die mondharmonica er ook. Hij bindt mensen aan zich. Gerbrandy heeft er ook nooit een punt van gemaakt dat Bernhard vriendinnen had. Hij zei altijd: ‘Hij heeft zich als een prins gedragen’, terwijl de puntjes van zijn snor zachtjes trilden.” Zorreguieta

Boekpresentaties van Fasseur zijn altijd bijzondere gebeurtenissen: “Mijn boeken worden vrijwel altijd in bijzondere setting gepresenteerd. Het eerste deel van de Wilhelminabiografie in de Eerste Kamer, waar Frits Korthals Altes toen voorzitter was. Die ik kende uit mijn ambtelijke tijd. De toen nog prins van Oranje, WillemAlexander, nam het eerste exemplaar in ontvangst. Bij het tweede deel vonden we het logisch hem daarvoor weer te vragen. Dat gebeurde in de Gotische Zaal van de Raad van State, je moet wel wat afwisselen. Hij kwam een kwartier te laat. Burgemeester Deetman en CdK Franssen werden al nerveus. Aan niets was te merken dat hij direct van

de afspraak kwam met Wim Kok, toen de ministerpresident, waar hij te horen had gekregen dat zijn aanstaande schoonvader Jorge Zorreguieta niet welkom was op het huwelijk. Dat moet flink zijn aangekomen. Wat wel hielp die middag was dat ik daags tevoren naar het Noordeinde was geweest om zijn particulier secretaris een paar suggesties te geven voor zijn antwoord na de overhandiging van het eerste exemplaar. En hij voegde daar zelf interessante dingen aan toe. Over Wilhelmina die ministers op de schaats ontving op de vijvers van Huis ten Bosch. De plaats waar - ook op de schaats - hij Máxima Zorreguieta ten huwelijk vroeg.” Enge vrouw

Het boek over Juliana en Bernhard over de Greet Hofmansaffaire is niet aan een lid van het koninklijk huis overhandigd. Fasseur: “Mijn uitgeverij, Balans, had wel de smaak te pakken gekregen en we hebben op Sociëteit De Witte Annejet van der Zijl, Elsbeth Etty en Henk Wesseling gevraagd om iets te zeggen over het onderwerp. Annejet en Elsbeth hadden zeer weinig sympathie voor Bernhard

omdat hij vreemd ging. En ik heb ze toen wel gezegd: ‘Juliana kon zich geen leven voorstellen zonder Bernhard. Ook al had hij met nog vijf andere vrouwen tegelijkertijd affaires, ze bleef haar hele leven lang op hem verliefd. Omgekeerd was dat niet het geval. Maar hoe ouder hij werd, hoe meer hij weer naar haar toetrok. Door de Lockheedzaak, waar zij hem niet liet vallen, is dat natuurlijk versterkt. Zij had kunnen zeggen: ik distantieer me van je, ik had er niets mee te maken. Maar ze bleef loyaal. In de jaren vijftig speelde nog iets anders: drie dochters stonden aan Bernhards kant bij de zaak-Hofmans. Ze moesten niets van die enge vrouw weten. Als het tot een scheiding was gekomen, was alleen Marijke bij Juliana gebleven.” Rutte-Gerbrandy

Ook de laatste boekpresentatie – in oktober – was een bijzondere gebeurtenis. “Ik vond dat bij de Gerbrandybiografie zijn huidige opvolger het boek moest ontvangen. De oorlogspremier, daar moest Rutte niet omheen kunnen. Hij had maar een uur maar hij heeft het geweldig gedaan. Hij had er plezier

in. PowNews deed een interessante duit in het zakje door Rutte met Gerbrandy te vergelijken als oorlogspremier. Daar keek Rutte wel van op, maar de verslaggever herinnerde hem eraan dat juist die middag de eerste Nederlandse F16’s bommen hadden geworpen op IS. Ik vind het wel jammer dat ik Rutte in Leiden niet als student heb meegemaakt. Ik deed Overzeese Geschiedenis en dat was voor geschiedenisstudenten een keuzevak. De fractievoorzitter van het CDA sprak overigens ook op de bijeenkomst. Sybrand van Haersma Buma schitterde met een bijna cabaretesk verhaal. De kleinzoon van Gerbrandy heeft ook gesproken, dichter Piet Gerbrandy. Ik heb overigens nu wel uitgemaakt dat dit de laatste keer is dat we dit op deze wijze hebben gedaan. Als er nog iets van mijn hand verschijnt, zullen het politiek minder beladen onderwerpen zijn. Bovendien: de auteur moet het in sterke mate zelf doen. Uitgeverijen zijn kleine organisaties geworden en hebben bijna geen mogelijkheden meer dit soort zaken goed voor te bereiden, daarvoor ontbreekt gewoonweg de mankracht. Toch heeft Balans zich altijd tot het uiterste ingespannen om er iets moois van te maken. En het maakt wel degelijk uit. Een goed evenement, met boeiende sprekers is altijd goed voor veel meer publiciteit. Of dit mijn laatste boek is? Als er nog iets volgt, zal het iets negentiende-eeuws zijn. Ik heb er over gedacht de biografie van Fransen van de Putte te schrijven, de voormalige minister van Koloniën, maar daar is al iemand aan begonnen. Ik heb hem mijn materiaal gegeven.”

Nieuwspoort Nieuws 4 - d e c e m b e r 2 0 1 4 - 2 9

kunst- en vliegwerk Medewerkers: Josine Boven - Bart van Leeuwen - Gijs Korevaar - Lars Kuipers - Margriet van Lith - Ronals van Raak - Peter Schouten - Ernst van Splunter - Milja de Zwart

BOEKBESPREKING

Het beste boek van Fasseur De herinnering aan Pieter Sjoerds

weten dat hij

streeft, het oude wil afdoen. In een

Gerbrandy’s naam ietwat wordt be-

Gerbrandy, de minister-president van

niet de ambi-

ander werk van Fasseur, Een Dame

schadigd door zijn poging Groot

Nederland tussen september 1940 en

tie heeft nog

van IJzer, hebben we al gezien dat

Nederland (Nederland, Nederlands-

juni 1945, wordt door velen gekleurd

een dergelijk

Gerbrandy hierbij hulp krijgt van

Indië, Suriname en de Nederlandse

door zijn ferme snor, zijn vrolijke

project te wil-

prinses Juliana, die niets wil weten van

Antillen) te behouden, dit achteraf toch

gezichtsuitdrukking en zijn slechte

len uitvoeren,

nieuwe ondemocratische staatsvormen

niet meer dan een rimpel in de vijver

Engels. Cees Fasseur, historicus én net

wordt de

waarin ‘Oranje’ het voor het zeggen

blijkt te zijn geweest.

als Gerbrandy jurist, rekent overigens af

schijnwerper

zou krijgen.

Met steeds meer kennis gewapend, en

met de hardnekkig mythe dat van de

nadrukkelijk

Kaarsrecht blijft overeind dat het onder-

door voortschrijdend inzicht, slaagt

lippen van de onverschrokken Fries

gericht op de

werp van Fasseurs studie de man is

Fasseur er in met een gezonde afstand

slechts steenkolentaal kwam. Dat

tweede helft van de Tweede Wereld-

geweest die al in 1940, anders dan De

naar zijn onderwerp te kijken. Al met al

wordt geloofwaardig als we lezen dat

oorlog. De wittebroodsweken tussen

Geer, Colijn en De Quay, maar mét

is Eigen Meester, Niemands Knecht, zijn

Gerbrandy al snel na zijn aankomst in

koningin Wilhelmina en haar premier

Wilhelmina en Churchill zei: “Met de

beste boek geworden.

Londen Engels gaat leren en van zijn

die zij in plaats van de defaitistische

nazi’s doen wij geen zaken.” In de

leraar spoedig complimenten krijgt over

De Geer benoemde zijn dan voorbij.

donkerste uren van de oorlog bleven zij

Cees Fasseur, Eigen Meester, Niemands

zijn gevorderde taalkennis.

Gerbrandy moet tegenwicht gaan

in woord en daad pal staan voor de

Knecht, Uitgeverij Balans

In dit zoals het zich nu laat aanzien

bieden aan de eigenzinnige, ondank-

democratische rechtsstaat. Aan het

laatste grote werk van Fasseur, hij is de

bare vorstin die onder invloed van de

einde van het boek toont Fasseur

70 ruim gepasseerd en heeft laten

Engelandvaarders naar ‘vernieuwing’

overigens aan dat als na de oorlog

EvS / ✸✸✸✸✸

‘Slag om de gast’ tot in hotelkamer uitgevochten Twee medewerkers van Nieuwspoort Nieuws lazen het boek Slag om de gast van Rachel Franse, redacteur bij Pauw & Witteman, uitgegeven door Querido. Bart van Leeuwen focuste op de methode die het programma hanteerde om gasten te werven. Margriet van Lith op de redactie achter het programma. Een tweeluikje. “In Hilversum geldt een ongeschreven

mezelf geen

aan tafel te komen in de uitzending als

Franse Rena weg te kapen voor de neus

wet: degene die als eerste belt heeft de

journalist wil-

hun verhaal interessant en nieuwswaar-

van verslaggever Jan Eikelboom van

meeste rechten. Dus als ons programma

len noemen. Ik

dig is en zij het goed kunnen vertellen.

Nieuwsuur, notabene bevriend met

als eerste een gast heeft gebeld, heb-

speur niet naar

Wie wil weten welke criteria Pauw &

Rena. Ze brengt Rena onder in een

ben wij ‘gewonnen’ van de andere

nieuws. Ik

Witteman hanteerden voor hun gasten

Amsterdamse hotelkamer om haar bij

programma’s.” Aldus redacteur Rachel

onderzoek

krijgt een goed beeld bij het doorlezen

andere media weg te houden.

Franse van het tv-programma Pauw &

niet. Ik regel

van het openhartige, vlot geschreven

Tevergeefs. Rena bezwijkt onder de

Witteman in haar boek De slag om de

dat de nieuws-

boek van Rachel Franse. Zij noteert niet

aandrang die de Nieuwsuurredactie via

gast - of de kunst van het verleiden.

gast van de

alleen de successtory’s maar ook de

sms op haar uitoefent en zal optreden

Acht tv-programma’s vissen dagelijks in

dag aan tafel

mislukkingen na soms een lange perio-

in beide programma’s; de uitzondering

dezelfde vijver: drie talkshows, drie

komt. En dat die gast bij ons aan tafel

de van toenaderingspogingen, zoals in

die de regel bevestigt.

actualiteitenprogramma’s en twee inter-

een nieuwtje vertelt.”

het geval van Diederik Stapel die als

Wie niet gediend is van het claimen van

viewprogramma’s. En dus is het niet

Natuurlijk is Rachel Franse journalist en

hoogleraar werd beschuldigd van het

gasten is Job Cohen. Zijn voorlichter

vreemd dat Rachel Franse bekent: “Je

niet alleen omdat zij de School voor de

vervalsen van onderzoek. Intensief con-

heeft Franse exclusiviteit beloofd naar

hebt redacteuren die zich eerst in willen

Journalistiek heeft gedaan. “Ik werd er

tact met zijn vrouw ten spijt was na

aanleiding van het rapport over de

lezen alvorens een gast te bellen. Ik doe

opgeleid door een vergaarbak van

twee jaar getouwtrek (!) de conclusie

gebeurtenissen rond het Facebookfeest

dat niet. Ik bel. En ik bluf.”

gefrustreerde journalisten. Journalisten

dat hij de ‘gast-die-nooit-gast-was’ is.

in Haren. Tijdens een interview met

Franse heeft vijftien jaar televisie-

die niet aan de bak kwamen, stonden

De ‘slag om de gast’ komt het meest

EenVandaag na Cohen’s persconferentie

ervaring. Bescheiden beschrijft zij haar

daar voor de klas. Er was nauwelijks

pregnant naar voren in een anekdote

springt Franse ertussen en zegt:

rol: “Bij Pauw & Witteman regel ik

structuur, je deed maar wat.” Nee, zij is

over Rena Netjes, de journaliste die

“Mijnheer Cohen, dit is niet de

gasten. Op de redactie hebben we

journalist omdat zij nieuws maakt. Dat

Egypte ontvluchtte omdat haar naam

afspraak. U zou geen interviews geven,

soms de discussie of wij talkshow-

doet zij door potentiële gasten op te

voor kwam op een lijst van terreur-

alleen quotes.” Cohen kijkt haar woe-

redacteuren nou journalist zijn. Ik zou

sporen, uit te horen en over te halen

verdachten. Op Schiphol weet Rachel

dend aan en loopt weg. ’s Avonds na

30 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

kunst- en vliegwerk de uitzending van Pauw & Witteman

komt omdat we als een familie werken

‘crimineel’ aan de P&W-tafel verschijnt.

vindt, is dat blijkbaar je onderbuik.

neemt hij haar apart en wijst haar

en leven. Dat klinkt klef en dat is het

Yoeri Kievit, de Feyenoord-hooligan,

De slag om de gast is een leerzaam

terecht. Maar van zijn dreigement con-

ook.”

Ozcan Akyol – een crimineel is en blijft

boek. Wie denkt dat Jeroen Pauw ‘s

tact op te nemen met de VARA-directie

Klef? Misschien ja, maar vooral ook:

een crimineel, zegt de onderbuik, die

ochtends vier mensen belt en ‘s avonds

heeft Franse nooit meer iets gehoord.

volstrekt naar binnen gekeerd. Het

verdient geen podium op televisie.”

met die vier aan tafel schuift kan er een

Advocaat Bram Moszkowicz, vaak gast

boekje geeft een prachtig voorbeeld

Allemaal lulkoek natuurlijk, dat is duide-

hoop van opsteken. Grappig vond ik

bij Pauw & Witteman en ruimschoots

van wat een vriendin van mij eens

lijk. “Bij Pauw & Witteman vinden

wel dat Franse in het voorwoord schrijft

aanwezig in haar boek, weet hoe het

omschreef als ‘institutioneel autisme’:

we dat criminelen die hun straf hebben

dat het bedoeld is om mensen als de

werkt. Hij sms’t Franse: “Ik zit van-

mijn club heeft altijd gelijk. De anderen

uitgezeten net zo moeten worden

man die ooit haar werk omschreef als

avond toch heel even bij DWDD, ik kan

zijn gek. Wie kritiek heeft op mijn club,

behandeld als alle andere mensen.”

Bellen, bellen, bellen! te laten zien wat

er niet onderuit.” Als ze hem boos belt,

is of dom of een concurrent.

Het lijkt mij een terecht standpunt en

het echt inhoudt. En wat houdt het dan

zegt hij proestend: “Had ik je!” Door

Twee voorbeelden. Een van de laatste

als Willem Holleeder nog eens rozen

echt in? Precies: bellen, bellen, bellen.

haar vasthoudendheid, intensieve

hoofdstukken van het boek begint zo:

gaat kweken, mag hij van mij zijn

Een gast net zo lang bellen (‘Het is echt

bel- en sms-gedrag en een ontmoeting

“Het gemekker over het tekort aan

nieuwste loot zo op tv presenteren.

in uw eigen belang dat u het verhaal

in de lounge van het Amstel Hotel

vrouwelijke gasten in Pauw & Witteman

Maar daar vragen we Holleeder

eens vertelt!’), totdat hij toegeeft en

bouwt Franse aan een relatie met

is een ritueel dat driemaandelijks lijkt

natuurlijk niet voor. De ontvoerder

aanschuift. Een indringend kijkje achter

Moszkowicz die ertoe leidt dat hij op de

terug te komen. Is er echt even niks te

van Claudia Melchers mocht bij

de schermen dus. De vraag is alleen of

dag dat hij uit zijn ambt is gezet te gast

zeuren, dan komen de boze vrouwen

P&W vertellen hoe hij de ontvoering op

wat je daar te zien krijgt wel zo fijn is.

is in de show. Met het recordaantal van

weer in het geweer. Boos om het boos

touw had gezet. Leuk! Het werd een

1,9 miljoen kijkers als gevolg. Hoezo

zijn vooral.” En eerder in het boek gaat

hilarische avond! Mevrouw Melchers,

Het briefje van Bleker, Peter Kee,

geen journalist?

het over het optreden van criminelen in

die twee dagen in doodsangst op-

uitgeverij Atlas Contact

De slag om de gast: een must read voor

het programma. “Vaak trekken de

gesloten had gezeten, vond het vast

wie dolgraag te gast wil zijn, voorlich-

moraalridders ten strijde als er een

ook hilarisch. Maar als je dat raar

MvL / ✸✸✸

ters van (potentiële) gasten en kijkers die graag een eerlijk kijkje in de keuken

presentatoren.

Koelewijn verzon weinig voor roman in de stijl van Koch

Rachel Franse, De slag om de gast,

Wie het boek De slag om de gast van

sites aan de vrouw te komen. En zo

TFM is niet de

uitgeverij Querido’s Uitgeverij BV

Rachel Franse heeft gelezen, stuit bij

komt Heilbron (terecht of onterecht?)

AFM en de

het lezen van Heilbrons Hel van

terecht in de hel waarnaar de titel van

ex-minister

Jannetje Koelewijn opeens op een oude

het boek verwijst.

die er de baas

bekende. De hoofdpersoon van het

Heilbrons Hel is een verhaal waarin

is, is niet Hans

Vorig jaar

boek, Cor Heilbron, wordt op enig

Koelewijn ruim uit haar eigen ervarin-

Hoogervorst.

verscheen Het

moment gevraagd op te treden in de

gen heeft kunnen putten. Jarenlang

De Nieuwe

briefje van

talkshow van ‘Hoekenes en Van der

interviewde ze topondernemers voor

Observator is

Bleker, het

Grijp’. En wie dan leest over de redac-

NRC en misschien is ze er inderdaad

niet de NRC.

boek waarin

teur van het programma die de arme

wel eens eentje tegen gekomen die

politiek redac-

Heilbron door maar te blíjven bellen

haar beroepsgroep als volgt afdeed:

Van der Grijp is niet Pauw en Witteman

teur Peter Kee

probeert over te halen denkt: ha!

“Jullie zijn over het algemeen middel-

en Lize Recourt is niet Rachel Franse.

uitlegt wat er

Rachel Franse!

matig opgeleide, bevooroordeelde

Maar het lijkt er wel heel veel op en dat

voorafging

Het verhaal van Heilbrons Hel is

mensen die elkaar aanpraten dat ze het

maakt het een beetje flauw.

aan een op-

simpel. Cor Heilbron, CEO van het

kwaad moeten bestrijden. Het ver-

Op de achterflap van Heilbrons Hel

treden van een politicus bij Pauw &

grote, internationaal vertakte concern

meende kwaad. Jullie worden gedreven

staat een lovend citaat van Herman

Witteman. Een jaar later is geeft redac-

Be4YOU (eigen helikopter, huis in

door jaloezie en...” De rest van zijn

Koch (‘een onweerstaanbare page-

teur Rachel Franse goed inzicht in wat

Blaricum, grachtenpand aan de

woorden verdween in gemompel waar-

turner’) en ik weet zeker dat wie houdt

er allemaal moest gebeuren voordat

Keizersgracht als pied-à-terre in

in alleen nog de woorden ‘bloeddorst’

van Het Diner en Zomerhuis met

die andere, niet-politieke gasten aan

Amsterdam – zo’n type) wordt verdacht

en ‘hyena’ verstaanbaar waren.”

Zwembad ook dit boek zal waarderen –

diezelfde tafel verschenen.

van handel met voorkennis – en zo

U begrijpt: met die Heilbron loopt het

het is echt de stijl van Koch. Vlot

Maar het geeft ook, ik denk onbedoeld,

ontspint zich het verhaal. Een kranten-

slecht af. Wraak!

geschreven en spannend, maar ver-

inzicht in wat dat nou eigenlijk voor

journaliste wil een interview met hem,

Koelewijn put zoveel uit haar eigen

wacht geen diepe gedachten.

groep mensen is, zo’n redactie van een

een medewerker van de financieel

ervaringen, dat ze op de titelpagina

praatprogramma. In het begin van het

toezichthouder is uit op zijn kop en een

schrijft: “Ik heb zo weinig mogelijk ver-

Jannetje Koelewijn, Heilbrons Hel,

boek schrijft Franse, die meer dan zes

officier van Justitie laat de zaak uit de

zonnen en toch is dit een roman. Wie

Uitgeverij Atlas Contact

jaar voor het programma werkte: “De

hand lopen, onder meer omdat hij

zich in één van de personages meent te

redactie kent weinig verloop. (...) dat

vooral veel tijd kwijt is met via dating-

herkennen: u bent het niet.” Nee, de

willen bij een dagelijkse talkshow. Met hier en daar een kleine onthulling over de dagelijkse gewoonten van de

BvL / ✸✸✸

Hoekenes en

MvL / ✸✸✸

Nieuwspoort Nieuws 4 - december 2014 - 3 1

kunst- en vliegwerk De onbegrijpelijke Russen In Het einde van de rode mens beschrijft de Wit-Russische journaliste Svetlana Alexijevitsj het moeizame afscheid van de sovjetmens van de Sovjet-Unie. We beleven de overgang van communisme naar kapitalisme mee door de ogen van gewone Russen. Alexijevitsj doet verslag van de gesprekken die zij heeft gevoerd, vanaf het einde van prestroika en het aftreden van Gorbatsjov in 1991, tot aan het begin van het presidentschap van Poetin in 2012. Dit zijn gesprekken met uiteenlopende mensen: jongeren en gepensioneerden, artsen en soldaten, hoge leden van de partij en gewone mensen op straat. Het

Ronald van Raak

boek eindigt met een nuchter commentaar van een oude vrouw: “Onder

Het is kwetsend

Priestland. In dit boek probeert deze

leeggeroofd en heeft de bevolking

socialisten of kapitalisten, hier verandert

Dit boek is een verslag van de reis van

Engelse historicus een antwoord te

alle hoop op verbetering snel weer

niks. Witten of roden, dat maakt ons

Alexijevitsj om ‘de sporen van de

geven op de vraag waarom zoveel

verloren. Vaak was het ook dezelfde

niet uit. We moeten wachten op de

Sovjetbeschaving’ vast te leggen. Als

mensen over de hele wereld zich

kliek, benadrukt Priestland: veel partij-

lente. Om aardappels te poten.”

een antropologe reisde ze rond onder

lieten inspireren door de idealen van het

baronnen van de Sovjet-Unie werden

haar eigen volk. Voor veel inwoners van

communisme. Ook veel Russen waren

de nieuwe oligarchen van het huidige

Geen Sovjetsukkel

het voormalige Oostblok zal dit boek

trots op hun politieke systeem, dat ze

Rusland.

De houding van veel Russen tot hun

een feest van herkenning zijn, voor

moreel verheven achtten boven het

verleden is voor ons moeilijk te be-

ons maken de verhalen de sovjetmens

kapitalisme.

grijpen. De mensen in de Sovjet-Unie

iets begrijpelijker. Bijvoorbeeld het feit

worden sovok genoemd, ‘sovjetsukkel’,

dat mensen vol afschuw spreken over

Dat heeft natuurlijk te maken met

voormalige Oostblok vaak zo anders

maar ook gezien als mensen om jaloers

een verleden, dat hen tegelijk vervult

propaganda, maar die propaganda

tegen de wereld aankijken dan wij –

op te zijn. Een Rus bij een bierkraam zei

met nostalgie. Zoals deze man van

appelleerde wel aan een ideaal: de

ook tegen de huidige politieke ontwik-

het zo: “Ik ben jaloers op de mensen

vijftig, één van de velen die in beide

Engelse historicus Eric Hobsbawm

kelingen in Europa. De mensen die

die een ideaal hadden! Nu leven we

werelden heeft geleefd: “Ik probeer

noemde dit de idee onderdeel te zijn

Alexijevitsj aan het woord laat zijn de

zonder ideaal. Ik wil een groot Rusland!

geen sovjetsul te zijn, maar het lukt me

van een ‘voorhoede’ die de wereld

Russen van nu. We zullen moeten

Ik herinner me dat niet, maar ik weet

matig. Ik werk voor een privéonder-

zou veranderen en het leven van men-

proberen te begrijpen waarom wij zo

dat het heeft bestaan.”

nemer die ik haat. Ik ben het niet eens

sen zou verbeteren. Dit revolutionaire

anders denken. Als we een vreedzame

met de verdeling van de vette Sovjet-

idee werkte zolang communisten

toekomst willen met Rusland, zullen we

Moeilijk om te begrijpen is ook dat de

Unietaart en met de graaierij van de

voorop bleven lopen en mensen aan

ons in ieder geval minder arrogant

Sovjet-Unie wordt gezien als een uit-

privatisering. Ik hou niet van de rijken.

zich wisten te binden. Al snel verwerd

moeten opstellen dan we tot nu toe

zonderlijke periode, maar tegelijk als

Ze pronken op de tv met hun paleizen

de oude voorhoede echter tot een

gewend zijn.

typisch Russisch: “Een Rus moet ergens

en wijnkelders. Van mij mogen ze nu in

nieuwe elite. De trots van de Russen

in geloven, het hogere. Imperium en

gouden badkuipen in de moedermelk

verstikte in de corruptie van de leiders

Svetlana Alexijevitsj, Het einde van de

communisme zitten ons in het bloed.

baden. Waarom moet ik dat zien? Ik

en de verlammende werking van de

rode mens, uitgeverij De Bezige Bij

Heroïek ligt ons.” Het meest onbegrij-

kan niet naast die lui leven. Het is

bureaucratie.

pelijke is wellicht dat zoveel Russen

kwetsend… Het leven is nu beter

nooit helemaal afscheid hebben geno-

geworden, maar ook walgelijker.”

Deze boeken laten ons zien waarom de Russen en de andere bewoners in het

David Priestland, De rode vlag,

Elkaar leren begrijpen

uitgeverij De Bezige Bij

Priestland legt een verband tussen de

men van de Sovjet-Unie. Ook jongeren

Ronald van Raak / ✸✸✸

lopen nu rond in T-shirts met hamer en

Revolutionaire voorhoede

oude communistische voorhoede en de

sikkel en Stalin is juist nu uitermate

Over de oorzaken van deze dubbel-

nieuwe kapitalistische kliek. Deze neo-

populair: “Ik wil wel terug. Ik hoef

zinnigheid is in Het einde van de rode

liberale miljardairs werden de nieuwe

Ronald van Raak is Tweede Kamerlid

geen sovjetworst, maar wil wel naar

mens niet veel te vinden. Wie zoekt

voorhoede, zij gaven mensen aanvan-

voor de SP.

een land waarin een mens mens was.

naar een verklaring heeft meer aan De

kelijk hoop op een betere toekomst.

Het ‘gewone volk’ van vroeger heet nu

rode vlag. De wereldgeschiedenis van

Maar na het uiteenvallen van de Sovjet-

het ‘plebs’. Voelt u het verschil?”

het communisme (2009) van David

Unie hebben zij de nieuwe landen

32 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

kunst- en vliegwerk Ondergang van de Roermondse onderkoning Kamerlid, senator, wethouder, raadslid.

gens stapt

die de jongste raadsverkiezingen wint.

wetenschappers reageren op hun be-

Roermondenaar Jos van Rey is dat

hij begin

De andere partijen sluiten echter een

vindingen en die zijn zeker niet allemaal

allemaal geweest. De VVD’er is tot

jaren tach-

verbond en Jos van Rey belandt in de

negatief over Van Rey. Hij heeft veel

grote hoogte gestegen – zijn bijnaam in

tig van de

oppositiebankjes.

gedaan om Roermond uit het diepe dal

zijn geboortestad is niet voor niets El

vorige

Rey (de koning) – maar vervolgens ook

eeuw over

Onderzoeksjournalisten Hans Goossen

bevond, aldus enkele hoogleraren. De

heel diep gevallen. Twee onderzoeks-

naar de

en Theo Sniekers van Dagblad De

nauwe banden met de bouwers en

journalisten van de Limburgse kranten

Tweede

Limburger/Limburgs Dagblad hebben

projectontwikkelaars horen daarbij,

hebben in een aantrekkelijk boek de

Kamer

de hele affaire rond Jos van Rey gere-

vinden zij. Zo stelt de Amsterdamse

zaak-Van Rey gereconstrueerd.

waar hij

construeerd in hun boek. Vrienden

politicoloog André Krouwel: “Als twee

Het boek El Rey begint meteen al goed:

snel in de

en bekenden van de wethouder ge-

voetballers elkaar blindelings vinden en

“Gezien de vele en jarenlange zeer

hiërarchie

sproken, archieven uitgeplozen, deskun-

dat levert een prachtig zweefdoelpunt

suggestieve berichtgeving van u en uw

stijgt. Eind jaren negentig gaat hij terug

digen geraadpleegd om zo gedetailleerd

op, wat is daar dan op tegen?

collegae in Dagblad De Limburger met

naar Roermond waar hij wethouder

mogelijk de feiten op een rij te zetten.

Datzelfde geldt voor de samenwerking

betrekking tot de persoon van mijn

Economische Zaken wordt. Van Rey

“Het is een boek over de politieke,

tussen de wethouder en de projectont-

cliënt, ben ik van mening dat er nimmer

ontpopt zich als een sterke bestuurder

bestuurlijke en ambtelijke cultuur in

wikkelaar. Dát is het sentiment dat in de

sprake kan zijn van een objectieve

die weinig moet hebben van tegen-

Roermond door de jaren heen, dat in

volkswijken van Roermond heerst.”

weergave van feiten en dat is dan ook

spraak. De VVD’er krijgt dankzij zijn

beeld brengt hoe een sterke wethouder,

Daar denkt het Openbaar Ministerie

de reden dat noch de heer Van Rey,

uitgebreide netwerk veel voor elkaar.

nauwelijks gehinderd door een veelal

duidelijk anders over. Die heeft dit

noch ondergetekende hun medewer-

Dat komt mede door zijn goede banden

volgzame gemeenteraad, zijn gang kon

najaar laten weten dat de vervolging

king aan uw ‘boek’ zullen verlenen”,

met makelaars en projectontwikkelaars

gaan. Een boek dat de kwetsbaarheid

van Jos van Rey wordt doorgezet.

aldus de verklaring van Gitte Stevens,

in en rond zijn stad.

van de lokale democratie blootlegt en

El Rey is met de opsomming van de

de advocaat van Jos van Rey.

Maar twee jaar geleden blijkt de rijks-

het belang van tegenmacht onder-

feiten een heerlijk boek om te lezen.

Het tekent de verhoudingen in Limburg

recherche hem in het vizier te hebben

streept”, aldus de auteurs.

Goed geschreven, veel interessante

waar wethouder Jos van Rey zich mate-

wegens ambtelijke corruptie – hij heeft

loos ergert aan de kranten die in zijn

een partijlid geholpen bij de sollicitatie

Dwarse slagerszoon

Alleen is het jammer dat de twee

ogen veel te kritisch zijn. Journalisten

voor de vacante burgemeesterspost in

Zij beschrijven gedetailleerd de opkomst

auteurs in de slotbeschouwing erg

zijn overigens niet de enigen die de

Roermond. Bovendien verdenkt het

en ondergang van de dwarse Van Rey,

leunen op deskundigen en geen eigen

toorn van de wethouder te verduren

OM hem van het aannemen van steek-

vierde zoon van slagersgezin in

mening naar voren brengen. Daar zijn

krijgen. Agenten, ambtenaren, officie-

penningen van een projectontwikkelaar

Roermond, die bekend staat om zijn

ze dan toch te veel journalist voor

ren van justitie krijgen allemaal een

en het witwassen van zwart geld.

scherpe tong en agressieve verbale

gebleven.

veeg uit de pan als zij tegen de wens

Huiszoekingen volgen en dit najaar

aanpak van tegenstanders. El Rey is

van Jos van Rey in gaan.

heeft de officier laten weten een straf-

een zeer toegankelijk geschreven boek

Hans Goossen en Theo Sniekers, El Rey,

De gebeurtenissen in vogelvlucht: Jos

zaak te zullen beginnen. Van Rey is

vol anekdotes uit het leven van de

Media Groep Limburg

van Rey maakt een veelbelovende start

teruggetreden als wethouder en senator

Roermondse onderkoning. In een slot-

in Roermond als jong raadslid. Vervol-

en begint een eigen partij in Roermond,

beschouwing laten zij een groot aantal

te halen waar het zich bij zijn komst in

details en uitstekend gedocumenteerd.

GK / ✸✸✸✸

Frisse blik op problematiek van alle tijden Machtspolitiek

de afgelopen twee jaar de herinnering

lingen in de Zuid-Chinese Zee als

Oorlog. Anno 2014 is de noodzaak van

is zo oud als

aan de tijd van de Koude Oorlog weer

voorbeeld wordt aangetoond dat deze

een gezamenlijke aanpak van branden-

de wereld. In

angstig dichtbij kwam.

crises elementair verschillen van de

de kwesties (de instabiliteit van het

de afgelopen

Rob de Wijk definieert in deze afleve-

incidenten zoals die zich meer dan

Midden-Oosten, de aanhoudende

decennia,

ring van de serie Elementaire Deeltjes

vijftig jaar geleden voordeden. De Wijk

conflicten op het Koreaanse schier-

zeker na de

niet alleen de begrippen die met

is optimistisch over de afloop hiervan,

eiland, klimaatverandering, toegang

val van de

machtspolitiek samenhangen, maar

al geeft hij aan dat het gevaar van

tot schaarse grondstoffen) zo groot,

Berlijnse

geeft ons ook basislessen over de

escalatie op de loer blijft liggen: er zijn

dat crises zich nog wel zullen voordoen,

Muur, waren

manier waarop ze wordt bedreven en

immers nog steeds grote hoeveelheden

maar zich minder ongecontroleerd gaan

we vergeten

dat we niet moeten opkijken van

kernwapens in handen van China,

ontwikkelen.

dat conflicten tussen de grootmachten

gebeurtenissen en ontwikkelingen die

Rusland en de Verenigde Staten.

zich altijd hebben voorgedaan. Het zal

wij westerlingen verwerpelijk vinden.

Fundamenteel anders is echter dat

voor de meeste westerse leiders dan

Met de Oekraïne als meest sprekende

ideologische meningsverschillen destijds

ook wel een schok zijn geweest dat in

casus maar zeker ook met de ontwikke-

ten grondslag lagen aan de Koude

Rob de Wijk. Machtspolitiek, Uitg. AUP

EvS / ✸✸✸✸

Nieuwspoort Nieuws 4 - december 2014 - 3 3

kunst- en vliegwerk Natuur boven op de plank

Natuur is een breed begrip en er zijn letterlijk boeken over volgeschreven. Een bezoek aan de Oostvaardersplassen, die elders in dit nummer van Nieuwspoort Nieuws het toneel zijn voor de rubriek De Plek, inspireerde Boven op de plank natuurboeken neer te leggen.

Natuur in Nederland

Woorden over de Wildernis

Om dan maar gelijk met de titel die alles dekt te beginnen: in Natuur in

In dit natuurboek staan dan wel alleen

Nederland uit 2011 beschrijft Frank Berendse tien Nederlandse landschappen.

woorden. Wat verstaan wildernisliefheb-

Van de Drentse hoogvenen tot de duinen, van de Gelderse beekdalen tot de

bers onder ‘wildernis’? Welke betekenis

polders en van het rivierenland tot de

heeft wildernis als gedachte binnen de

Limburgse heuvels. Berendse schetst

Nederlandse natuurbescherming? Hoe

een poëtisch beeld van de natuurpracht

kijken filosofen, biologen, journalisten

die ons land nog rijk is. Hij plaatst tege-

en schrijvers tegen wildernis aan? Essays

lijkertijd kritische kanttekeningen bij

van onder anderen Frits van Beusekom,

ontwikkelingen in heden en verleden

Koos Dijksterhuis, Martin Drenthen,

die die rijkdom ondermijnen. Wie de

Kester Freriks, Bram van de Klundert,

natuur goed kent, zo redeneert hij, zal

Bert Maes, Tracy Metz, Harm Piek,

haar waarderen en beschermen. Met

Thomas van Slobbe, Peter Henk

Natuur in Nederland hoopt hij daaraan

Steenhuis, Henny van der Windt, Jori

bij te dragen. Het is niet alleen een

Wolf en Koos van Zomeren.

droog leesboek, want er staan prach-

Uitgeverij: Natuurmedia

tige foto’s in van topfotograaf Ruben Smit, aquarellen van Ed Hazebroek en

Nederlandsche Vogelen

tal van kleurrijke kaartjes en figuren.

In het museum Meermanno in Den Haag is tot begin januari een uitgebreide

Uitgeverij: Knnv

tentoonstelling te zien over vogels in boeken. Voor elke vogel- en boekliefhebber. Vanwege deze tentoonstelling is het boek Nederlandsche Vogelen opnieuw

De scheet en andere verhalen uit de Nieuwe Wildernis

uitgegeven. Dit is het eerste standaardwerk over de avifauna van Nederland en

Bij uitstek een boekje voor geluidsfreaks. Henk Meeuwsen verzorgde de dieren-

tevens een van de mooiste en duurste werken uit de geschiedenis van onze

geluiden in de film De Nieuwe Wildernis en schreef hierover columns. Anderhalf

boekdrukkunst. Dit standaardwerk van Cornelis Nozeman en Christiaan Sepp

jaar lang stonden Henks microfoons in de Oostvaardersplassen en kregen de

verscheen oorspronkelijk in vijf delen tussen 1770 en 1829. Het wordt nu in één

dieren de kans zichzelf onsterfelijk te maken. Helaas begrepen sommige dieren

band heruitgegeven en aangevuld met een uitgebreide inleiding en een index

niet veel van Henks goede bedoelingen. Ganzen eisten te veel aandacht op,

met de historische en moderne vogelnamen. De vijf delen samen bevatten 250

kraaien ging juist zitten zingen als ze moesten concurreren met een vliegtuig en

prachtige, oorspronkelijk met de hand ingekleurde gravures die de vogels zo veel

vossen bemoeiden zich meermaals met de opstelling van de apparatuur. Maar

mogelijk op natuurlijke grootte afbeelden, vaak met hun gevederde partner en

Henk is er de persoon niet naar om de

soms met nest en eieren. De gravures

natuur op mediatraining te sturen. Geen

werden verzorgd door de Amsterdamse

oefeningen in bescheidenheid voor de

amateurbioloog Christiaan Sepp en later

grauwe gans, geen training ‘hoe word ik

door diens zoon en kleinzoon. Cornelis

gehoord’ voor de zwarte kraai en geen

Nozeman, een remonstrants predikant

cursus audiotechniek voor de vos. “Als

verzorgde de tekstuele beschrijving bij

de dieren de weg naar het podium te

elke vogel. Hij was ongetwijfeld een van

gemakkelijk weten te vinden”, zegt

de grootste vogelkenners uit zijn tijd. Zijn

Henk, “is het geen uitdaging meer en

werk werd na zijn dood voortgezet door

kan ik net zo goed in een studio gaan

de arts en bioloog Martinus Houttuyn, en

werken.” Nee, Henk kan achteraf ook

het laatste deel werd geadviseerd door

genieten van mislukkingen. “Die leveren

Coenraad Jacob Temminck, de eerste

misschien wel de mooiste verhalen op.”

directeur van het tegenwoordige

Leuk extraatje bij dit boek: een cd met

Naturalis in Leiden.

geluiden.

Uitgeverij: Lannoo

Uitgeverij: Publishing en sales services

JB

34 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

kunst- en vliegwerk Handboek voor voorzitters in Nederland vergaderland Het boek Voorzitter! heeft als onder-

vergadervoorzitter. En die verheven

vergader-

niet wordt gezocht naar de eerder

titel: Over voorzitten zonder hamer.

positie heeft de voorzitter volgens de

tijger remt

genoemde consensus. De politieke

Dat is niet voor niets gekozen. De

twee hard nodig om de vergadering in

hij een

ervaren rotten Gerdi Verbeet (oud-

goede banen te leiden. Het doel is

beetje af.

over het voetlicht brengen en alleen als

voorzitter Tweede Kamer) en Alexander

immers overeenstemming te bereiken

De voor-

het politiek opportuun is, zijn ze bereid

Rinnooy Kan (ex-voorzitter SER) geven

en beslissingen te nemen. Anders heeft

bereiding

tot het sluiten van compromissen. De

genoeg tips om als voorzitter de regie in

het geen zin om rond de tafel te gaan

van de

coalitie schikt zich in die consensus,

handen te houden.

zitten.

voorzitter is

terwijl de oppositiepartijen zich blijven

Het is heel erg Nederlands, vinden

het halve

verzetten.

Vrijwel iedere werknemer, ondernemer

Verbeet en Rinnooy Kan, dat de voor-

werk, aldus

Het handboek Voorzitter! is zeker

of verenigingslid kent het verschijnsel:

zitter slechts ‘primus inter pares’ is. In

de twee

nuttig voor de potentiële voorzitter die

de ronde tafel, de stoelen, de thermos-

het buitenland is de voorzitter iemand

vergader-

een vergadering moet gaan leiden.

kan koffie en de zakjes creamer en

die de ‘baas’ is van de vergadering.

tijgers: hij kent de agendapunten, weet

Voorzien van anekdotes uit de praktijk

suiker. Met andere woorden: vergade-

Hij hoort de argumenten en hakt ver-

wie er aan tafel zit en heeft nagedacht

van Verbeet en Rinnooy Kan leert de

ren. In alle soorten en maten zitten

volgens de knoop door. Buitenlandse

over een compromis waar iedereen mee

lezer als in een LOI-cursus het vak van

mensen bijeen om met elkaar te over-

deelnemers aan Nederlandse vergade-

in zou kunnen stemmen. Er mogen

voorzitter. Nadeel is natuurlijk dat de

leggen. Nederland is een vergaderland,

ringen moeten wennen aan machts-

geen ontevreden gezichten de verga-

deelnemers aan de vergadering het

stellen Gerdi Verbeet en Alexander

verhoudingen waar wij mee werken,

derzaal verlaten, vinden de twee.

boekje ook kunnen lezen en de trucs

Rinnooy Kan in het boek Voorzitter! De

merken Verbeet en Rinnooy Kan op.

Voor het welslagen van een vergadering

van de voorzitter sneller kunnen door-

twee analyseren in het door Margriet

Het is het vervolg op het veel bespro-

is overigens niets vastgelegd. Er zijn

zien. Voorzitten zonder hamer is

van Lith geschreven boek de moeilijke

ken ‘poldermodel’: we vergaderen net

geen wetten of regels. Dat voorzitter

misschien saaie kost, maar het is toch

rol van een vergadervoorzitter.

zo lang tot een consensus is bereikt.

van een vergadering bij een voetbalclub

een handig handboekje voor onervaren

Van het opstellen van de agenda tot

Voor een geslaagde vergadering zorgt

of de SER moet het doen met de tips en

vergadervoorzitters en andere vergader-

en met de sluiting van de vergadering

de voorzitter vooral door onpartijdig op

trucs uit het boek Voorzitter!

tijgers.

passeert de revue. De plaats van de

te treden. Hij houdt de sfeer goed en

Alleen in de Tweede Kamer is alles

vergadering, de opstelling rond de tafel,

last pauzes in om dwarsliggers apart te

geregeld. In het regelement van orde is

lichaamstaal, pauzes, alles maar dan

spreken, mensen over de streep te trek-

vastgelegd hoe vergaderingen verlopen

Kan, Voorzitter!, uitgeverij Nijgh & Van

ook echt alles wordt benoemd door

ken. Hij houdt in de gaten dat iedereen

en wat de macht van de voorzitter is.

Ditmar

Verbeet en Rinnooy Kan, omdat het

aan het woord komt. De verlegen ver-

Dat is volgens Verbeet het gevolg van

status en overwicht kan geven aan de

gaderaar stimuleert hij, de dominante

het feit dat er in de Tweede Kamer juist

partijen willen hun eigen standpunten

Gerdi Verbeet en Alexander Rinnooy

GK / ✸✸✸

Uitzingers politicus wekt wisselend medelijden en afkeer In liefde en

Berlijn (2013), speelt ook deze zich af

mee op een nogal onconventionele

dus. Al blijft het hier en daar wat vlak

oorlog is alles

in de Duitse hoofdstad.

manier omgaat. Het is geen klassieke

en komen er verhaallijnen tussendoor

geoorloofd,

Hoofdpersoon is de veelbelovende SDP-

thriller in de zin dat er een misdaad is

waarvan je je als lezer achteraf afvraagt

aldus een

politicus Florian von Bismark. Hij is de

en je je tot het einde afvraagt wie het

of het niet wat te veel wordt. Bijvoor-

aloud spreek-

beoogde nieuwe minister van Justitie.

heeft gedaan. En dat is juist de kracht

beeld een schandaal dat ontstaat

woord. In de

Dan rijdt zijn chauffeur – een dakloze

van het boek. Gaandeweg krijg je als

rondom de SPD-lijsttrekker Anna-Lotte.

politiek ook.

jongere die hij opvangt – op een avond

lezer afwisselend medelijden met

Het voegt naar mijn gevoel niet veel

Althans dat

een fietser dood. Maar dat is niet het

Florian, maar ook afkeer. Want dit is

toe aan het totaal. Aan de andere kant,

wordt wel dui-

enige. Een politieke rivaal chanteert

nou juist het klassieke type politicus

het versterkt het de centrale boodschap

delijk bij het

hem met gebeurtenissen uit het verle-

waaraan we onze stem niet willen

van het boek wel weer: Alles kan ver-

lezen van De Huisgenoot, het nieuwste

den en hij krijgt een relatie met een

geven. Joviaal aan de buitenkant, maar

keren, zeker in de politiek.

boek van journalist Marjolijn Uitzinger.

mede-parlementslid uit een andere

ondertussen egocentrisch tot op het

Het is de derde thriller van Uitzinger,

partij.

bot.

Marjolijn Uitzinger, De Huisgenoot,

die al een aantal jaar in Berlijn woont.

Het boek beschrijft aardig wat er

De Huisgenoot leest net als zijn

Uitgeverij: de Geus

En net als haar twee vorige boeken Een

omgaat in het hoofd van iemand die

voorganger lekker makkelijk weg. Een

fatale primeur (2012) en Citytrip

ziet dat alles begint te glijden en daar-

prima boek voor onder de kerstboom

JB / ✸✸✸

Nieuwspoort Nieuws 4 - december 2014 - 3 5

kunst- en vliegwerk Oud-minister Jan Pronk neemt boek in ontvangst

Romanfiguren slepen lezer overtuigend mee in jungle van internationale machten In 2007 was de arrestatie van een

Pronk was speciale VN-gezant voor

duidelijk

zich afspeelt. Complexe problemen en

groep Franse hulpverleners in Tsjaad

Soedan van 2004 tot 2006, toen hij

te merken

de complottheorieën die daaromheen

wereldnieuws. De Fransen dachten 103

door de Soedanese autoriteiten het land

dat

ontstaan zijn de dieperliggende lagen

weeskinderen uit Darfur een gelukkiger

uit werd gezet vanwege onwelgevallige

Mourik

in het boek. Het gaat niet om kleine

leven te kunnen geven bij Franse pleeg-

kritiek op de regering en strijdkrachten.

van huis

problemen: gebruik – of misbruik – van

gezinnen. Maar zij werden gearresteerd

Zij deden in Pronks ogen te weinig aan

uit scena-

een conflict door de internationale

en later veroordeeld vanwege kinder-

uitvoering van het dat jaar gesloten

rioschrijf-

grootmachten, de belangen die deze

smokkel: de kinderen waren geen

vredesakkoord, dat een einde moest

ster is.

in economische zin hebben in die

wezen en kwamen uit Tsjaad.

maken aan een langjarige oorlog tussen

Een

conflictgebieden, de dilemma’s waar-

(Scenario)schrijfster Mariska Mourik

regering en rebellengroepen in het

hagelwitte

mee hulpverleners in het buitenland te

greep deze ware zaak aan om een mee-

Afrikaanse land.

bloemkool

maken hebben, de vraag hoe ver je

slepende roman te schrijven, waarin de

Mourik schreef een ijzersterk boek,

rolt door

moet of mag gaan in de hulpverlening

Franse hulpverleenster Claire en de

waarin de romanfiguren zijn uitgegroeid

de chaos en het verderf dat een bom

onder het motto dat je de plicht hebt

Nederlandse journalist Dantzig onver-

tot levensechte, sterke en scherpzinnige

heeft aangericht op een markt in Irak.

om mensen te beschermen.

biddelijk op een catastrofe afstevenen.

persoonlijkheden. Hun gesprekken,

De waarnemingen van Claire bij een

Het knappe is dat dit nergens leidt tot

Nieuwspoort Nieuws kreeg een exclu-

debatten en conflicten spatten van de

‘headcount’: “Zwart-witte gezichten

saaie verhandelingen die je straffeloos

sief inkijkje in het boek, Laat de honden

pagina’s af, overtuigen de lezer en

onder hagelblanke tulbanden, berusten-

kunt overslaan. Het knappe is ook dat

niet – naar het Tsjadische spreekwoord

voeren die mee, achter de hoofd-

de blikken, achterdochtige

je aanneemt, en misschien is dat ook

‘laat de honden niet de ribstukken

personen aan onherroepelijk het

blikken, neergeslagen blikken, nieuws-

wel geheel terecht, dat dit alles waar is.

bewaken’.

verkeerde pad op. Sommige scènes

gierige blikken, holle blikken, blinde

Zet dus donderdag 5 februari 2015 in je

belicht ze als het ware vanuit twee

ogen…”

agenda.

Vanwege de thematiek en de plaats van

standpunten, door ook de gedachten

Knap is hoe de politieke en maatschap-

handeling, Soedan, is oud-minister van

die de één over het optreden van de

pelijke context waarin de romanfiguren

Mariska Mourik, Laat de honden niet,

Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk

ander heeft aan het papier toe te

Claire en Dantzig leven en werken een

Atlas Contact

gevraagd het boek ten doop te houden.

vertrouwen.

hoofdrol speelt in het boek. Die context

Dat gebeurt op 5 februari 2015 in

Toch leunt het boek niet alleen op

is geen decor, en zeker geen bordkar-

boekhandel Atheneum in Amsterdam.

dialogen. In de beschrijvende stukken is

tonnen decor, waartegen het verhaal

MdZ / ✸✸✸✸✸

Pedofielenclub in Den Haag De geruchten gaan al jaren door

ooit een

Als de zoon van de overleden zangeres

ingewikkelde plots en hij maakt die

ambtelijk en politiek Den Haag. Er zijn

bekend

op onderzoek uitgaat, stuit hij op een

reputatie meer dan waar in De vrienden

ook rechtszaken over gevoerd, maar het

zangeres,

pikzwart verleden. De daders van toen

van Pinocchio. Een kronkelig plot, heel

is nog nooit bewezen dat er zich in de

laat een

blijken nog steeds tot de elite van

veel karakters, veel geschiedenis, de

hoogste ambtelijke kringen een pedo-

aanteken-

Nederland te behoren. Bovendien blijkt

lezer moet zijn of haar hoofd er goed

fielenclub zou bevinden. Dus is het een

schrift

er sprake van chantage van enkele van

bijhouden anders is de draad van het

kolfje naar de hand van de Haagse

achter met

die pedofielen. De topambtenaar in zijn

verhaal verdwenen. Wie echter goed

auteur Tomas Ross om rond die geruch-

schokken-

ivoren toren in Den Haag denkt zelf

oplet heeft er goed geschreven span-

ten een ingewikkeld spannend boek te

de aante-

niets te vrezen te hebben door zijn posi-

nend verhaal bij.

schrijven. Het leest als een documen-

keningen

tie en zijn uitgebreide netwerk, maar hij

taire maar is een schoolvoorbeeld van

over een

is wel bang voor die chantage. Als de

Tomas Ross, De vrienden van

‘faction’; de mix van feiten en fictie

nachtclub

zoon dieper in de zaak duikt, worden er

Pinocchio, uitgeverij Cargo

waar Ross het patent op lijkt te hebben.

in Praag waar jongens worden mis-

plots leden van die vriendenclub uit de

Jonge inbrekers stuiten in een flat op

bruikt. In die club, Pinocchio geheten,

tijd van Pinocchio vermoord. Probeert

het lichaam van een vrouw die al tijden

zouden ook Nederlandse mannen

een van de pedofielen te voorkomen

onopgemerkt dood in haar woning lag.

zich te buiten zijn gegaan. Rechters,

dat de waarheid aan het licht komt of

Een drama zoals wel vaker in het

topambtenaren, diplomaten, politici,

neemt een van de misbruikte jongens

nieuws is, maar in dit geval zit het

allemaal zijn zij bezoeker geweest van

wraak?

venijn in haar nalatenschap. De vrouw,

die club.

Tomas Ross staat bekend om zijn uiterst

36 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

GK / ✸✸✸

kunst- en vliegwerk Droge kost uit het voormalige Oostblok In Het Oostblokboek gaan zo’n twintig

malige IJzeren

aan aanpakken. Genoeg inspiratie voor-

staat het verhaal achter de communisti-

journalisten, schrijvers en historici op

Gordijn zijn

handen in het communisme zou je den-

sche overblijfselen te vertellen dan de

reis langs de nog tastbare sporen van

esthetisch

ken. De koffietafelboekmethode had in

betrokken auteurs die de verhalen als

het communistisch verleden in tien

vaak zeer

dit geval wonderen gedaan.

droge kost aan de lezer opdienen.

voormalige Oostbloklanden. Het onder-

interessant,

Pak het Taschenboek Cosmic Commu-

werp leent zich absoluut voor docu-

maar de foto-

nist Constructions Photographed van

Hellen Kooijman & Guido van Eijck,

mentatie. Al zijn ze zeker niet de eer-

grafie in het

Frédéric Chaubin er maar eens bij.

Het Oostblokboek, uitgeverij Nieuw

sten die 25 jaar na de val van de Muur

boek ontstijgt

Gewoon groots uitpakken, topfoto-

Amsterdam Uitgeverij

en de daaropvolgende ineenstorting

amper een

grafen op pad sturen en minder tekst.

gemiddelde

Wil je toch veel tekst kwijt, laat dan de

van het communisme met een journalistieke productie komen.

vakantiefoto. Wie dit onderwerp kiest,

inwoners van toen en de jeugd van nu

De overblijfselen van achter het voor-

moet het ook gewoon lekker megalom-

aan het woord. Zij zijn stukken beter in

PS / ✸✸

FILM

Veel vergaderen op spannende muziek Wist de AIVD van tevoren van de

een uitzending van Een Vandaag.

moord op Theo van Gogh en had die

De theorie die de film in 90 minuten

moord kunnen worden voorkomen?

uiteen zet – pas op lezer, hier komt een

Met dat soort vragen zou je kunnen

spoiler: Theo van Gogh is geofferd voor

zitten, tien jaar na dato. Het is dus niet

een hoger belang. Het operationele

zo gek dat Theodoor Holman en Gijs

contact dat de AIVD onderhield met de

van de Westerlaken, die bevriend waren

Hofstadgroep was onderdeel van een

met Van Gogh en geregeld met hem

traject om uiteindelijk Osama bin Laden

samenwerkten, deze vragen als uit-

aan de haak te krijgen, en vroegtijdig

gangspunt namen voor hun speelfilm

aanpakken van de Nederlandse groep

2/11, Het Spel van de Wolf. Een goede

zou dat hogere belang in de weg

film leverde het helaas niet op, wel een

staan. Zoals een CIA-agent tijdens een

aardige geheugenpuzzel voor Poorters

wandelingetje langs de Hofvijver aan

met een hang naar BZK, AIVD en

toenmalig AIVD-directeur Sybrand van

Veiligheid en Justitie.

Hulst uitlegt: Van Gogh was een geval van ‘collateral damage’.

Dat de geheime dienst operationele

Wat daar ook van zij, een goede film is

contacten onderhield met de leden

Het Spel van de Wolf niet geworden.

van de Hofstadgroep, van wie dader

Op driekwart van de film kreeg ik een

een parade van oude getrouwen als

Mohammed B. deel uitmaakte, is inmid-

sms van een vriendin die ook keek.

Jan Peter Balkenende, Gerrit Zalm,

dels genoegzaam bekend. En dat de

‘Retesaai’ – en zij heeft bij de Algemene

Joris Demmink, Piet Hein Donner, en

AIVD op het moment van de moord

Rekenkamer gewerkt, dus ze is wel

Sybrand van Hulst zien langskomen.

veel meer van B. wist dan de dienst vlak

wat gewend. Daar zit wel iets in.

na de moord toegaf, bleek in 2008 uit

Er wordt vooral veel vergaderd op

een onderzoek van de commissie van

spannende muziek en een incidentele

toezicht op de inlichtingendiensten.

donderbui.

Het is daarom begrijpelijk dat vrienden

Het is niet allemaal kommer en kwel,

van Theo van Gogh willen dat de

trouwens. De makers hebben slim en

onderste steen bovenkomt. Holman en

effectief gebruik gemaakt van oude

Van de Westelaken hebben hun film

nieuwsfragmenten, waardoor de sfeer

willen gebruiken als breekijzer om

van 2004 goed tot leven wordt gewekt.

dat te bereiken. Er werden dan ook

Maar Het Spel van de Wolf is vooral

direct weer Kamervragen gesteld en

aardig voor Binnenhofwatchers in de

debatten gevoerd, naar aanleiding van

hoek van de nationale veiligheid, die

Lars Kuipers / ✸✸

Nieuwspoort Nieuws 4 - december 2014 - 3 7

NIEUWE POORTERS

A. Wolbert

L.J.F. Zweers

C.T.M. Ostendorf

A. Komduur - Daems

J.J. Rijpma

B. Willemsen

Kamerlid Tweede

Directeur IOON B.V.

Verslaggever NOS

Communicatieadviseur

Public Affairs Adviseur

Redacteur Politieke

Vewin

KNMG

Redactie NOS Journaal

Kamerfractie PvdA

E.G.J. van Stade

F.J. van Bruggen

T.W. Lohmann

J.J. Stans

R. Elling

C. Boersma

Algemeen Directeur

Hoofddirecteur ANWB

Public Affairs Manager

Journalist BNR

Consultant Meines Holla

Corporate Affairs Director

Plantum

Nieuwsradio

& Partners

GlaxoSmithKline BV

AVROTROS

R.S.N. Kragten

M. Levi

C. Kötte

R. Hemert

M. Mohandis

F. Bremer

Redacteur / Plv chef poli-

Manager Public Affairs

Directeur MPA Public

Wethouder Gemeente

Kamerlid Tweede

Politiek Verslaggever RTL

tieke redactie RTL Nieuws

RECRON

Affairs & Relations

Rijswijk

Kamerfractie PvdA

Nieuws

E. Maij

E.C.S. Kraaijenbrink

A.G. Koenders

J.A. de Koning

A. Ismayilova

F.J. Reith

Kamerlid Tweede

Beleidsadviseur PA

Minister van Buitenlandse

Economisch Adviseur /

Senior Public Affairs

Programmamanager

Kamerfractie PvdA

NeFarma

Zaken ministerie van

Hoofd Externe Betrek-

Officer The European

Logeion, Beroepsorgani-

Buitenlandse Zaken

kingen Unilever N.V.

Azerbaijan Society (TEAS)

satie voor communicatieprofessionals

38 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4

NIEUWE POORTERS

Breng uw stem uit Het huidige bestuur van Nieuwspoort zoekt drie direct gekozen leden voor de nieuwe Raad van Toezicht. Eén lid vanuit de journalistiek, tevens voorzitter van de Raad van Toezicht, één lid vanuit categorie B en één lid vanuit categorie C. En u kunt bepalen wie er in de Raad van Toezicht komen. Uw stem telt. U kunt dan ook stemmen tussen 12 januari en 2 februari 2015. Het stembiljet komt nog apart naar u toe!

C.M. van de Velde Kremer

N.G.M. Nijman

Algemeen Directeur

voering Korpsleiding

Vereniging Eigen Huis

Nationale Politie

M. Belinfante

E. Tuil

Redacteur Haagse

Head of Communications

redactie AVROTROS /

The Hague Institute for

Een Vandaag

Global Justice

Coördinator Woord-

Onlangs is er door het Algemeen Bestuur van Nieuwspoort een historisch besluit genomen en is er gekozen voor een Raad van Toezichtmodel. Vanaf 1 februari 2015 komt er een Raad van Toezichtmodel waarin het primaat van de journalistiek helder en goed is vastgelegd. De Raad van Toezicht moet vooral zorgen voor een slagvaardigere bestuursstructuur. De algemeen directeur wordt verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken. De Raad van Toezicht bepaalt het beleid en de doelen en bestuurt dus meer op afstand. De nieuwe Raad van Toezicht bestaat uit negen leden, waarvan er drie door de Poorters direct worden gekozen. De voorzitter is en blijft een gekozen lid uit de categorie Poorters A.

Verder bestaat de nieuwe Raad van Toezicht uit 4 QQ-zetels, te weten: één vertegenwoordiger van de Nederlandse Vereniging van Journalisten, één vertegenwoordiger van de Buitenlandse Persvereniging, één vertegenwoordiger van de Vora (directeuren van de afdeling Voorlichting van de ministeries) en één vertegenwoordiger van de gemeente Den Haag. Deze worden nog aangevuld met twee personen die vanwege hun deskundigheid, met name kennis op het gebied van financiën en op het gebied van organisatie/governance-structuur, worden benoemd Kortom u kunt nu uw invloed als Poorter uitoefenen en zelf kiezen wie er in de Raad van Toezicht komt.

Belangrijke data: Voor alle drie de categorieën is er één zetel per categorie vacant.

12 januari – 2 februari 2015 stemmen

Categorie Poorters A: Eén Poorter die het beroep van journalist uitoefent

20 januari 2015 debat tussen kandidaten (onder voorbehoud)

H.J. Haverkort

J. de Boer

Woordvoerder Minister

Persvoorlichter Europees

Categorie Poorters B:

Kamp ministerie van

Parlement Europees

Economische Zaken

Parlement

Eén Poorter die voorlichter, woordvoerder, 3 februari 2015 communicatie-, public relations- en 20.00 uur bekendmaking uitslag in public affairs-deskundige is sociëteit Nieuwspoort

Categorie Poorters C: Eén Poorter uit het openbaar bestuur, de politiek, een maatschappelijke organisatie of uit het bedrijfsleven

Evenementenagenda PEP-bijeenkomst: maandag 12 januari 2015 van 15.00 tot 17.00 uur de traditionele Nieuwjaarsborrel met partners. maandag 2 februari van 15.00 tot 17.00 uur maandag 3 maart van 15.00 tot 17.00 uur Meer informatie: secretariaat: 070 - 346 94 40 - [email protected] www.nieuwspoort.nl

Nieuwspoort is gesloten van maandag 22 december 2014 tot maandag 5 januari 2015

Nieuwspoort Nieuws 4 - december 2014 - 3 9

Politiek kruiswoordraadseltje Hans Schogt

D E

‘Het “Nieuwspoort van China” is verboden maar wordt gedoogd’

N I E U W E

Erwin Tuil (49) is na tien jaar omzwervingen over de wereld weer terug in Nieuwspoort. Hij was eerder lid van het Perscentrum, van 2001 tot 2004. Destijds werkte hij bij de GPD als parlementair verslaggever. “Ik heb mijn oude Poorternummer terug”, vertelt Tuil. Vanwege zijn nieuwe job als Hoofd Communicatie bij The Hague Institute for Global Justice verblijft hij weer in Nederland. Het meest recent was hij correspondent voor onder meer Elsevier in Peking. Tuil: “In een stad als Peking – de naam ‘Beijing’ is wel wat

HORIZONTAAL

politiek correct - of Sjanghai is het lastig om mensen te spreken.

2. kennis; 6. gestrekt; 7. denkvermogen; 8. proefproject; 9. publieke dienstverlener.

Voor de lokale nieuwsassistenten is de situatie geregeld echt moeilijk, zeker na de Olympische Spelen. De politie gaat dan

VERTICAAL

bij de ouders van zo’n nieuwsassistent langs met vragen als:

1. agricultuur; 2. arbeid; 3. beleid; 4. rekening; 5. loopbaan.

‘Is het wel verstandig voor de carrière dat uw kind omgaat met die-en-die?’ Als buitenlandse journalist moest je, als je

Oplossing

naar een bepaalde regio wilde afreizen, officieel toestemming

Onder de goede inzenders van dit kruiswoordraadsel voor Poorters wordt het boek ‘Laat

verkrijgen van de politie in de ‘ontvangende stad’. Omdat je

de honden niet’ van Mariska Mourik verloot. Uitgeverij Atlas Contact heeft dat ter

binnen China meestal met het vliegtuig reist, ben je überhaupt

beschikking gesteld.

gemakkelijk te volgen door de officiële instanties. Maar ook met de auto ben je niet incognito.”

Oplossingen, voorzien van naam en adres, opsturen naar Nieuwspoort, t.a.v. Nieuwspoort Nieuws, Lange Poten 10, 2511 CL Den Haag.

Een besloten oase

Op de envelop ‘kruiswoordraadsel’ vermelden.

Tuil: “Ook in Peking is een persclub: de Foreign Correspondents’ Club of China. Officieel verboden, maar feitelijk gedoogd. Er

Sluitingsdatum vrijdag 27 februari 2015.

is geen sociëteit. De FCCC mag, bij voorkeur bij buitenlandse instellingen, in besloten kring mensen uitnodigen die dan vrijuit

Oplossing kruiswoordraadsel 2014/3

willen – en kunnen – praten. De mooiste van club van China is de Hongkong Foreign

Horizontaal: 2. vrede; 5. crisis; 7. Oekraïne; 8. mandaat; 9. aftrek; 12. emissie;

Correspondents’ Club. Een Nieuwspoort, maar dan met een

13. toelage.

koloniale inrichting. Hongkong is een oase als je in China

Verticaal: 1. wet; 3. Rusland; 4. traktaat; 6. senaat; 9. arrest; 10. koning; 11. file

werkt, waar je constant onderworpen bent aan restricties. Bij The Hague Institute heb ik op een heel andere manier te

Andreas Dijk uit Den Haag heeft met de goede inzending van kruiswoordraadsel

maken met internationale betrekkingen. Als denktank houden

2014/3 een gesigneerd exemplaar van het boek ‘De Vechtpartij’ van Thijs

we ons bezig met conflictpreventie en ondersteuning van

Niemantsverdriet gewonnen.

Afrikaanse landen in het kader van transitional justice. We trainen juristen in ‘post-dictatoriale landen’. We doen vraaggestuurd onderzoek naar bijvoorbeeld conflicten, beleid en internationaal strafrecht. En we houden regelmatig lezingenreeksen en debatten. Dat zijn echte publiekstrekkers!”

Nicole Bodéwes

40 - december 2014 - Nieuwspoort Nieuws 4