(3,1) -2- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:55:07
Nummer 19, najaar 2006
column
ngen
Profiel Peter Heerschop is een Nederlandse cabaretier, acteur, televisieprogrammamaker en schrijver. Heerschop ging na het VWO
Van Swieten’. Sinds 2002 verzorgt hij iedere vrijdagochtend een weekoverzicht genaamd ‘Lieve Marianne’, in het programma ‘Evers Staat Op’ op Radio 538.
staties van uw team? In de adviesagers niet eenvoudig is om met hun rlinge betrokkenheid maakt het de en. Medewerkers haken af. Te vaak ts van wat goed is, uit angst voor
De man met visie
Directeur is regisseur
in Bussum naar de Academie voor Lichamelijke Opvoeding. Eind jaren tachtig was hij een van de oprichters van cabaretgroep NUHR. In 1987 deden zij totaal onvoorbereid mee aan Cameretten, waar ze tot in de finale doordrongen. Peter was te zien in de televisieprogramma's ‘Kopspijkers’ en ‘Vrienden van
dering niet als ‘hun ding’. Mijn eerste associatie bij het woord leider is:
lende opvattingen botsen. De eerste crisis.
iemand waarvan je iets aanneemt. Iemand die in
Dan komt de regisseur. Die heeft de ‘aanbie-
theorie leider is maar waar je niet zo snel iets van
dingen’ van de acteurs tot zich genomen en ver-
aanneemt, is een treurig grappige verschijning en
werkt in zijn eigen visie. Nu geeft hij duidelijke
daarom erg interessant voor theatermakers.
opdrachten. Acteurs protesteren dat hun deel zo
Niets is mooier te spelen dan een karakter van
wel héél beperkt wordt, maar zijn tegelijkertijd
hoge status op drijfzand. Maar dan hebben we het
blij dat iemand de leiding neemt. En ze nemen het
over acteren en niet over leidinggeven zoals het
van hem aan!
bedoeld is.
Dit hele proces herhaalt zich tot er een te spelen stuk is. Vaak is dat het resultaat dat de regisseur
De leider in het theater is de regisseur. Die heeft
zelf al in zijn hoofd had. Maar hij heeft het
een ingewikkelde taak. Hij moet immers een
proces zo gestuurd dat iedereen denkt dat ze het
blik op de toekomst.
gezelschap leiden van vaak grote ego’s die zelf-
met elkaar hebben bedacht.
Kom tot een gedeeld beeld van de huidige
verzekerd doen, maar van nature vooral worden
situatie. Confronteer het team met feiten en
gedreven door doodsangst. Om tot de best
Wat een slimme wijze van leidinggeven. Iedereen
cijfers, bijvoorbeeld over klanttevredenheid.
mogelijke voorstelling te komen, moet het
zich betrokken laten voelen, verantwoordelijk
Vaak blijkt de klantwaardering af te wijken van
creatieve proces goed worden geleid. Maar hoe?
maken, grote vrijheid geven maar uiteindelijk met
het beeld dat het team heeft. Bespreek dit. Focus
De praktijk leert dat totale vrijheid van denken
elkaar uitkomen bij de beginvisie. Dat kunnen
op de klant is een belangrijke drijfveer
wel leidt tot unieke onherhaalbare momenten,
alleen de hele grote. Kortom, niet anders dan bij
om anders te gaan werken.
maar niet tot een bijzondere voorstelling.
welk bedrijf dan ook.
de toekomst. Wat betekent dit per medewerker,
Een goede regisseur heeft daarom al een heldere
Ik durf te stellen dat een topregisseur een voortref-
nhoudelijk en emotioneel. Geef iedereen een rol
visie op het te spelen stuk in zijn hoofd. Maar die
felijke directeur zou kunnen zijn van een groot
en verantwoordelijkheid in het proces om het
is niet zomaar op te leggen aan de acteurs. Dat zou
bedrijf. En andersom.
Werk samen aan een aantrekkelijk beeld van
oekomstbeeld te bereiken.
ook dom zijn want dan mis je mogelijke voortref-
Ga in op de vraag wat het werk en de verande-
felijke invallen.
ring voor ieder persoonlijk betekenen. Qua taken
De opdrachten van de regisseur in de beginfase
en qua persoonlijke inzet richting collega’s.
van de repetities zijn daarom open. Laat maar zien
Bespreek de toegevoegde waarde van het team
hoe dit gespeeld kan worden. Iedereen gaat los.
voor de organisatie. Geef de afdeling een nieuwe
Dat levert een geweldige, verbazingwekkende
naam als blijkt dat de huidige naam deze waarde
start op van het repetitieproces. Maar na twee
niet uitdrukt.
weken loopt de boel vast. Acteurs en hun verschil-
Vier de successen, maak het team enthousiast. Maak elkaar en de buitenwereld deelgenoot van aantoonbare verbeteringen.
ARAG: De klantgerichte ervaring Meetbare resultaten medicatieveiligheid Peter Heerschop Nederlandse cabaretier, acteur, televisieprogrammamaker en schrijver
Kwaliteit als krachtmeting Karel van Susante
(1,1) -1- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:50:53
praktijk
Het veranderen verandert
Eigenwijs én klantgericht werken
Of het nu om innovatie gaat, winst of om welke prestatieverbetering dan ook, duurzaam resultaat is de uitkomst van een interdisciplinair proces,
ARAG Rechtsbijstand wil door een grondige herinrichting van de organisatie en de processen de klanten beter bedienen én de juristen beter laten presteren. Gekozen
waarin de kennis en ervaring vanuit alle relevante
werd voor een aanpak waarbij medewerkers de nieuwe manier van werken zelf
invalshoeken in samenhang worden aangewend.
ontwikkelen en ervaren, door middel van pilots. Het standaardiseren van processen
Veel mijn/dijn-achtige zaken als heilige huisjes, ivoren torens, stammenstrijd etc. houden ons af
en het ontwikkelen van best practices speelden daarbij een doorslaggevende rol. Het resultaat: meer klant- én meer medewerkertevredenheid.
van de mogelijkheid vernieuwing te genereren vanuit verbinding. Managers willen verant-
Als we ons realiseren dat in organisaties minder
woordelijkheid wel nemen, maar niet delen.
‘De markt vraagt om dienstverlening op hoog
en was er weinig sturing op de processen, zodat er
Onderscheiden is noodzakelijk, maar scheiden
niveau, de aandeelhouder om structurele groei van
onnodige processtappen werden gezet.
levert een kloof op die met geen enkele SLA te
ons resultaat’, vertelt Barbara Snijder, directeur
overbruggen is. Dan wordt solidair al snel solitair.
Rechtshulp van Arag. ‘Wij wilden daarom onze
Veranderingsproces verankeren
dienstverlening meer afstemmen op de wensen
‘We besloten een project te ontwikkelen waarin
dan 60% van de strategische doelstellingen wordt gehaald en een kwart van de strategische beslis-
Eenvoudig veranderen is voorbij. We moeten
van de klant, tegen zo laag mogelijke kosten. In
onze eigen mensen een actieve rol speelden’, zegt
singen niet wordt gerealiseerd, dan moeten we ons
verandering aanbrengen tussen onze (eigen!)
die volgorde, want het ging niet primair om snij-
Snijder. ‘Om zo het veranderingsproces in de
afvragen of de manier van veranderen niet moet
oren . Winst en continuïteit blijven haalbaar als er
den in de kosten.’ Deze ambitie werd onder meer
organisatie verankeren. We hebben een sollicita-
veranderen. Veel organisaties scheiden nog altijd
sprake is van interdisciplinair samenwerken met
vertaald in de doelstelling de klanttevredenheid te
tieprocedure opgesteld met de vraag: wil jij mee-
denken en doen, hanteren een monodisciplinaire
een gemeenschappelijke horizon en onderscheiden
verhogen. Vooral de afwijzingen van claims waren
werken aan het verbeteren van je bedrijf? Uit de
aanpak, leveren geen duidelijkheid en denken dat
verantwoordelijkheden. In een veranderaanpak die
voor verbetering vatbaar. Verder was er geen uni-
ruim twintig geïnteresseerde medewerkers hebben
een nieuwe structuur genoeg is om een nieuwe
rationele vernieuwing combineert met emotionele
formiteit in de afhandeling van schademeldingen
we een projectgroep samengesteld.’
strategie te implementeren. We blijven zeggen dat
verbinding, vormt (zelf)vertrouwen de kern. Ook
communicatie belangrijk is en dat de mens
van onszelf! Verandert u straks anders, of blijft
centraal staat, maar van betrokken leiderschap
veranderen voor anderen?
of een adequate aanpak om gedragsverandering te realiseren is veelal geen sprake. Dit blijkt uit een onderzoek naar strategieimplementatie. Geen wonder dat deadlines en budgetten sneuvelen en de benodigde prestatie-
Drs. Peter de Bruin
verbetering er niet van komt.
Directeur Turner
TurnAround is het magazine voor relaties van Turner.
Turner Huize “De Boom” Postbus 228 3830 AE Leusden t. +31 (0)33 - 285 93 00 www.turner.nl
Wil jij meewerken aan het verbeteren van je bedrijf?
vooraf
(1,1) -1- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:50:53
praktijk
Het veranderen verandert
Eigenwijs én klantgericht werken
Of het nu om innovatie gaat, winst of om welke prestatieverbetering dan ook, duurzaam resultaat is de uitkomst van een interdisciplinair proces,
ARAG Rechtsbijstand wil door een grondige herinrichting van de organisatie en de processen de klanten beter bedienen én de juristen beter laten presteren. Gekozen
waarin de kennis en ervaring vanuit alle relevante
werd voor een aanpak waarbij medewerkers de nieuwe manier van werken zelf
invalshoeken in samenhang worden aangewend.
ontwikkelen en ervaren, door middel van pilots. Het standaardiseren van processen
Veel mijn/dijn-achtige zaken als heilige huisjes, ivoren torens, stammenstrijd etc. houden ons af
en het ontwikkelen van best practices speelden daarbij een doorslaggevende rol. Het resultaat: meer klant- én meer medewerkertevredenheid.
van de mogelijkheid vernieuwing te genereren vanuit verbinding. Managers willen verant-
Als we ons realiseren dat in organisaties minder
woordelijkheid wel nemen, maar niet delen.
‘De markt vraagt om dienstverlening op hoog
en was er weinig sturing op de processen, zodat er
Onderscheiden is noodzakelijk, maar scheiden
niveau, de aandeelhouder om structurele groei van
onnodige processtappen werden gezet.
levert een kloof op die met geen enkele SLA te
ons resultaat’, vertelt Barbara Snijder, directeur
overbruggen is. Dan wordt solidair al snel solitair.
Rechtshulp van Arag. ‘Wij wilden daarom onze
Veranderingsproces verankeren
dienstverlening meer afstemmen op de wensen
‘We besloten een project te ontwikkelen waarin
dan 60% van de strategische doelstellingen wordt gehaald en een kwart van de strategische beslis-
Eenvoudig veranderen is voorbij. We moeten
van de klant, tegen zo laag mogelijke kosten. In
onze eigen mensen een actieve rol speelden’, zegt
singen niet wordt gerealiseerd, dan moeten we ons
verandering aanbrengen tussen onze (eigen!)
die volgorde, want het ging niet primair om snij-
Snijder. ‘Om zo het veranderingsproces in de
afvragen of de manier van veranderen niet moet
oren . Winst en continuïteit blijven haalbaar als er
den in de kosten.’ Deze ambitie werd onder meer
organisatie verankeren. We hebben een sollicita-
veranderen. Veel organisaties scheiden nog altijd
sprake is van interdisciplinair samenwerken met
vertaald in de doelstelling de klanttevredenheid te
tieprocedure opgesteld met de vraag: wil jij mee-
denken en doen, hanteren een monodisciplinaire
een gemeenschappelijke horizon en onderscheiden
verhogen. Vooral de afwijzingen van claims waren
werken aan het verbeteren van je bedrijf? Uit de
aanpak, leveren geen duidelijkheid en denken dat
verantwoordelijkheden. In een veranderaanpak die
voor verbetering vatbaar. Verder was er geen uni-
ruim twintig geïnteresseerde medewerkers hebben
een nieuwe structuur genoeg is om een nieuwe
rationele vernieuwing combineert met emotionele
formiteit in de afhandeling van schademeldingen
we een projectgroep samengesteld.’
strategie te implementeren. We blijven zeggen dat
verbinding, vormt (zelf)vertrouwen de kern. Ook
communicatie belangrijk is en dat de mens
van onszelf! Verandert u straks anders, of blijft
centraal staat, maar van betrokken leiderschap
veranderen voor anderen?
of een adequate aanpak om gedragsverandering te realiseren is veelal geen sprake. Dit blijkt uit een onderzoek naar strategieimplementatie. Geen wonder dat deadlines en budgetten sneuvelen en de benodigde prestatie-
Drs. Peter de Bruin
verbetering er niet van komt.
Directeur Turner
TurnAround is het magazine voor relaties van Turner.
Turner Huize “De Boom” Postbus 228 3830 AE Leusden t. +31 (0)33 - 285 93 00 www.turner.nl
Wil jij meewerken aan het verbeteren van je bedrijf?
vooraf
(2,1) -1- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:50:53
expertis
‘Als je hoog opgeleide mensen een andere manier van werken
elf cessen rol.
odat er
aarin ’, zegt de
met bewijzen komen en zichtbaar maken dat het beter kan.’
Analyse van de dienstverlening
Medewerkers voelen zich meer verantwoorde-
De projectgroep heeft, gesteund door een stuur-
lijk en betrokken. Al bestond er aanvankelijk
groep waarin onder meer de directie en het
een gezonde scepsis, vooral omdat in de nieuwe
management waren vertegenwoordigd, een gron-
werkwijze niet meer onmiddellijk een volledig
dige analyse van de situatie uitgevoerd. Van het
dossier van een klant wordt aangemaakt.
soort telefoontjes dat binnenkwam op het callcenter, tot aan mogelijke aanpassingen om de dienst-
Na de pilot volgde een gefaseerde implementatie,
verlening te verbeteren. Deze zijn ook getoetst bij
met daarin veel aandacht voor opleiding, com-
leidinggevenden, tussenpersonen en klanten.
municatie en input van medewerkers. ‘Dat moet ook wel, want er worden nieuwe vaardigheden
icita-
Frontoffice zonder dossier
van mensen gevraagd,’ vertelt Snijder. ‘Daarom
mee-
Na zes weken van analyse volgde de ontwerpfase.
zorgen we voor trainingen en extra overleg.’ De
Snijder: ‘We besloten om bijna alle aspecten van
projectgroepleden informeerden hun collega’s,
de organisatie onderwerp van discussie te maken,
uiteindelijk gaf de directie op een bijeenkomst
een paar uitzonderingen zoals de IT-faciliteiten
voor alle medewerkers tekst en uitleg. Snijder:
daargelaten, omdat aanpassingen veel tijd kosten.’
‘Door tijdens de pilot onze eigen mensen in te
Een van de belangrijkste aanbevelingen was het
zetten, hebben we veel buy-in gecreëerd en de
integreren van het callcenter en de afdeling Intake
mensen zelf laten ervaren dat het anders kan.’
Uit de hebben
tot een nieuwe afdeling, Frontoffice. Hier krijgen
Wat is er echt veranderd? De klanttevredenheid is sterk gestegen naar 7,6. Ook de medewerkertevredenheid is stevig omhooggegaan. Adviseren ‘aan de voorkant’ levert efficiencywinst op, omdat deze aanpak minder juridische geschillen geeft. In het Frontoffice heeft zich een belangrijke mentaliteitsverschuiving voltrokken: men ervaart dat je de klant goed kunt helpen zonder eerst een dossier aan te leggen. Eindelijk is er de ruimte om meer voor de klant te betekenen. De resultaten van de herinrichting bij Rechtshulp zullen
Medewerkers ervaren dat het anders kan
kozen
Wil jij meewerken aan het verbeteren van je bedrijf?
en de
wilt laten ontdekken, moet je
De gra In april dit managem naar hoge Voor gedr lijkt zo on Centrum g
Medicatiev Medicatievei ment én houd situatie bij ee werkproces. alle medicati is de ’gestape techniek, het gedrag van h
binnenkort zichtbaar worden.
pak van dossiers. Deze protocollen leverden een
klanten meteen uitsluitsel of een melding gedekt
Backoffice: protocollen
belangrijke efficiencyslag op. ‘Het product naar
is en of het een haalbare zaak is. Dat vereist een
Ook aan de ‘achterkant’, de afdeling Rechtshulp,
de klanten wordt beter voorspelbaar en in over-
bundeling van de kennis van de drie afdelingen
waren verbeteringen nodig. Snijder: ‘De ene
eenstemming met hun wensen’, betoogt Snijder.
Servicecenter, Schade-intake en Rechtshulp
medewerker zegt: ik ben klantvriendelijk, want ik
‘Daarnaast bieden protocollen meer mogelijkhe-
(waar de juridische afhandeling plaatsvindt). De
zit uren met de klant aan de telefoon. De andere
den om te sturen en te volgen en hebben we een
pilot leidde vrijwel onmiddellijk tot een stijging
zegt: ik ben klantvriendelijk want ik lever juri-
basis om de beste manier van werken met elkaar
van de klant- en de medewerkertevredenheid.
disch vakwerk. Maar het gaat erom wat de klant
bespreekbaar te maken.’
onder klantvriendelijkheid verstaat. Het blijkt dat
Figuur 1: vier aa
juridische degelijkheid voor een klant een basis-
De aanvankelijke weerstand tegen het protocol-
ARAG Rechtshulp
voorwaarde is en de manier waarop hij te woord
leren is in de projectgroep inmiddels afgenomen;
Verhogen van
ARAG Rechtshulp is een rechtsbijstandverzekeraar en levert
wordt gestaan minstens zo zwaar weegt. Voor
de pilot heeft aangetoond dat de veranderingen
werken aan i
juridische dienstverlening aan particulieren en bedrijven. In
velen een hele cultuuromslag, in het hart van de
inderdaad hun vruchten afwerpen. Snijder: ‘Je
werking tuss
2005 behandelde ARAG met zo’n 250 juristen ruim 50.000
juridische dienstverlening.’
werkt met hoogopgeleide professionals. Als je
houding hebb
verzoeken om rechtshulp. In totaal werken er bij ARAG
die mensen een andere manier van werken wilt
hun persoonl
Rechtshulp ongeveer 430 mensen. De missie van ARAG
Uitgangspunt voor de optimalisatie van
laten ontdekken, moet je met bewijzen komen en
heid, kun je r
Rechtshulp luidt: ARAG is een toonaangevende juridische
Rechtshulp was het delen van kennis. Veel zaken
zichtbaar maken dat het beter kan. Daarom is die
men elkaar n
dienstverlener die in alle juridische behoeften voorziet en
bleken juridisch sterk vergelijkbaar, zodat er best
pilotfase zo belangrijk.’
aanspreekt, v
excelleert in kwaliteit, klantgerichtheid en innovatie.
practices vastgesteld konden worden over de aan-
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Maaikel Klein Klouwenberg van Turner,
[email protected]
(2,1) -1- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:50:53
expertis
‘Als je hoog opgeleide mensen een andere manier van werken
elf cessen rol.
odat er
aarin ’, zegt de
met bewijzen komen en zichtbaar maken dat het beter kan.’
Analyse van de dienstverlening
Medewerkers voelen zich meer verantwoorde-
De projectgroep heeft, gesteund door een stuur-
lijk en betrokken. Al bestond er aanvankelijk
groep waarin onder meer de directie en het
een gezonde scepsis, vooral omdat in de nieuwe
management waren vertegenwoordigd, een gron-
werkwijze niet meer onmiddellijk een volledig
dige analyse van de situatie uitgevoerd. Van het
dossier van een klant wordt aangemaakt.
soort telefoontjes dat binnenkwam op het callcenter, tot aan mogelijke aanpassingen om de dienst-
Na de pilot volgde een gefaseerde implementatie,
verlening te verbeteren. Deze zijn ook getoetst bij
met daarin veel aandacht voor opleiding, com-
leidinggevenden, tussenpersonen en klanten.
municatie en input van medewerkers. ‘Dat moet ook wel, want er worden nieuwe vaardigheden
icita-
Frontoffice zonder dossier
van mensen gevraagd,’ vertelt Snijder. ‘Daarom
mee-
Na zes weken van analyse volgde de ontwerpfase.
zorgen we voor trainingen en extra overleg.’ De
Snijder: ‘We besloten om bijna alle aspecten van
projectgroepleden informeerden hun collega’s,
de organisatie onderwerp van discussie te maken,
uiteindelijk gaf de directie op een bijeenkomst
een paar uitzonderingen zoals de IT-faciliteiten
voor alle medewerkers tekst en uitleg. Snijder:
daargelaten, omdat aanpassingen veel tijd kosten.’
‘Door tijdens de pilot onze eigen mensen in te
Een van de belangrijkste aanbevelingen was het
zetten, hebben we veel buy-in gecreëerd en de
integreren van het callcenter en de afdeling Intake
mensen zelf laten ervaren dat het anders kan.’
Uit de hebben
tot een nieuwe afdeling, Frontoffice. Hier krijgen
Wat is er echt veranderd? De klanttevredenheid is sterk gestegen naar 7,6. Ook de medewerkertevredenheid is stevig omhooggegaan. Adviseren ‘aan de voorkant’ levert efficiencywinst op, omdat deze aanpak minder juridische geschillen geeft. In het Frontoffice heeft zich een belangrijke mentaliteitsverschuiving voltrokken: men ervaart dat je de klant goed kunt helpen zonder eerst een dossier aan te leggen. Eindelijk is er de ruimte om meer voor de klant te betekenen. De resultaten van de herinrichting bij Rechtshulp zullen
Medewerkers ervaren dat het anders kan
kozen
Wil jij meewerken aan het verbeteren van je bedrijf?
en de
wilt laten ontdekken, moet je
De gra In april dit managem naar hoge Voor gedr lijkt zo on Centrum g
Medicatiev Medicatievei ment én houd situatie bij ee werkproces. alle medicati is de ’gestape techniek, het gedrag van h
binnenkort zichtbaar worden.
pak van dossiers. Deze protocollen leverden een
klanten meteen uitsluitsel of een melding gedekt
Backoffice: protocollen
belangrijke efficiencyslag op. ‘Het product naar
is en of het een haalbare zaak is. Dat vereist een
Ook aan de ‘achterkant’, de afdeling Rechtshulp,
de klanten wordt beter voorspelbaar en in over-
bundeling van de kennis van de drie afdelingen
waren verbeteringen nodig. Snijder: ‘De ene
eenstemming met hun wensen’, betoogt Snijder.
Servicecenter, Schade-intake en Rechtshulp
medewerker zegt: ik ben klantvriendelijk, want ik
‘Daarnaast bieden protocollen meer mogelijkhe-
(waar de juridische afhandeling plaatsvindt). De
zit uren met de klant aan de telefoon. De andere
den om te sturen en te volgen en hebben we een
pilot leidde vrijwel onmiddellijk tot een stijging
zegt: ik ben klantvriendelijk want ik lever juri-
basis om de beste manier van werken met elkaar
van de klant- en de medewerkertevredenheid.
disch vakwerk. Maar het gaat erom wat de klant
bespreekbaar te maken.’
onder klantvriendelijkheid verstaat. Het blijkt dat
Figuur 1: vier aa
juridische degelijkheid voor een klant een basis-
De aanvankelijke weerstand tegen het protocol-
ARAG Rechtshulp
voorwaarde is en de manier waarop hij te woord
leren is in de projectgroep inmiddels afgenomen;
Verhogen van
ARAG Rechtshulp is een rechtsbijstandverzekeraar en levert
wordt gestaan minstens zo zwaar weegt. Voor
de pilot heeft aangetoond dat de veranderingen
werken aan i
juridische dienstverlening aan particulieren en bedrijven. In
velen een hele cultuuromslag, in het hart van de
inderdaad hun vruchten afwerpen. Snijder: ‘Je
werking tuss
2005 behandelde ARAG met zo’n 250 juristen ruim 50.000
juridische dienstverlening.’
werkt met hoogopgeleide professionals. Als je
houding hebb
verzoeken om rechtshulp. In totaal werken er bij ARAG
die mensen een andere manier van werken wilt
hun persoonl
Rechtshulp ongeveer 430 mensen. De missie van ARAG
Uitgangspunt voor de optimalisatie van
laten ontdekken, moet je met bewijzen komen en
heid, kun je r
Rechtshulp luidt: ARAG is een toonaangevende juridische
Rechtshulp was het delen van kennis. Veel zaken
zichtbaar maken dat het beter kan. Daarom is die
men elkaar n
dienstverlener die in alle juridische behoeften voorziet en
bleken juridisch sterk vergelijkbaar, zodat er best
pilotfase zo belangrijk.’
aanspreekt, v
excelleert in kwaliteit, klantgerichtheid en innovatie.
practices vastgesteld konden worden over de aan-
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Maaikel Klein Klouwenberg van Turner,
[email protected]
(3,1) -1- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:50:53
expertise
6. Ook de medewerkereid is stevig omhooggeseren ‘aan de voorkant’ encywinst op, omdat deze nder juridische geschillen et Frontoffice heeft zich rijke mentaliteitsverschuikken: men ervaart dat je de kunt helpen zonder eerst r aan te leggen. Eindelijk is e om meer voor de klant en. De resultaten van de ng bij Rechtshulp zullen
ciencyslag op. ‘Het product naar dt beter voorspelbaar en in overmet hun wensen’, betoogt Snijder. en protocollen meer mogelijkhen en te volgen en hebben we een te manier van werken met elkaar maken.’ ke weerstand tegen het protocol-
heidsindex ook de beleving van de burgers
mager. Daarvoor is een goed gedefinieerde,
opgenomen. Niets is zo subjectief als de pijn
voortdurende meting nodig die de mogelijkheid
die patiënten ervaren, en toch is daar een
biedt de uitkomsten te vergelijken met een vorige
werkbare schaal voor ontworpen waarmee
periode en met andere ziekenhuizen. Pas dan
vergelijkingen goed mogelijk blijken.
kunnen medewerker, overheid, verzekeraar en
3. Pas jaarlijks de meetvariabelen aan op de
patiënt druk uitoefenen. Medicatieveiligheid
focus die het management legt op specifieke
krijgt pas dan een economische waarde!
onderdelen. Vergelijk dit met de AEX die elk jaar de grootste aandelen in het mandje neemt;
Dit alles is nog niets nieuws: iedereen weet
zo zou hier de top-10 van aandachtvragende
tenslotte dat ‘what you measure is what you get’.
onderwerpen opgenomen kunnen worden.
Niemand heeft echter nog de ‘heilige graal’ met
In april dit jaar verscheen ons rapport Medicatieveiligheid staat te laag op de
4. Normaliseer de stand bij vernieuwing van
de goed uitvoerbare metingen gevonden.
het mandje, want je wilt natuurlijk wel oog houden op de voortdurende ontwikkeling. Na
managementagenda. Hierin tonen wij aan dat ziekenhuizen zeggen te streven De veiligheidsindex biedt inzicht
normalisatie ga je rustig door met meten en
naar hoge medicatieveiligheid, maar er te weinig échte aandacht aan geven.
Het meten van een abstract begrip als ‘medicatie-
vergelijken. Dat kan omdat het getal slechts
Voor gedragsverandering zijn metingen nodig. Maar hoe? Medicatieveiligheid
veiligheid’ kent twee obstakels: het gaat om een
een getal is en geen absolute meting. En
lijkt zo ongrijpbaar als de heilige graal en dus onmeetbaar. Met het VU Medisch Centrum gaat Turner de uitdaging aan meting mogelijk te maken.
complex van factoren en de bepalende factoren
daarom als laatste tip:
zijn slecht te meten. Deze problemen zijn echter
5. Concentreer op de ontwikkeling van deze
niet nieuw. In andere bedrijfstakken zijn er al lang
index en niet op de absolute waarde van de
oplossingen voor gevonden: de effectenbeurs vol-
metingen. Want het gaat om het in beweging
gen we met de AEX, de veiligheid op straat met de
brengen van de mensen in het ziekenhuis. De
Medicatieveiligheid
Alleen zicht op resultaten kan gedrag
veiligheidsindex en in de fabriek met de lost wor-
vergelijking met de andere ziekenhuizen kan
Medicatieveiligheid draait om proces, manage-
veranderen
king days-index. En de kwaliteit van de logistiek
ook nog steeds goed gaan. De Dow Jones- en
ment én houding. Natuurlijk begint een veilige
Een cultuur verander je alleen door te sturen
monitoren we met de first time right-indicator.
de Nikkei-index worden immers ook vergele-
situatie bij een goed ontworpen en uitgevoerd
op ander gedrag. De manager stuurt door
Voorbeelden genoeg van geslaagde pogingen
ken, terwijl ze over verschillende aandelen en
werkproces. Maar processen alleen zullen nooit
afspraken te maken, prestaties waar te nemen,
om de ontwikkelingen te volgen binnen iets dat
economieën gaan!
alle medicatierisico’s kunnen wegnemen. Wat telt
terug te koppelen en correctieve acties vast te
onmeetbaar lijkt.
is de ’gestapelde’ kwaliteit van het ziekenhuis: de
stellen. Medewerkers sturen onderling door
techniek, het samenspel tussen de mensen én het
elkaar aan te vullen en te corrigeren. Mits de
gedrag van het individu.
sfeer hiertoe uitnodigt!
Inspanning van het ziekenhuis
t zichtbaar worden.
s. Deze protocollen leverden een
beoordeling door anderen. Zo is in de veilig-
is deze eenmalige inspanningenmeting veel te
In het onderzoek dat leidde tot het genoemde Gedrag & cultuur Management & besturing ICT & middelen Processen & procedure
Figuur 1: vier aandachtsgebieden
rapport hebben we het ons relatief gemakkelijk gemaakt door de inspanning van het ziekenhuis te meten. Hierdoor hebben wij een beeld gekregen
Medicatieproces
Resultaat
Effect
van het werk
op de patiënt
Meetbaar met interviews
Moeilijk meetbaar
Uiterst moeilijk meetbaar
Figuur 2: inspanning van het ziekenhuis
van hoe men oplossingen toepast die wereldwijd
De tips die uit de voorbeelden gehaald
De komende maanden zullen wij met het VU
bekendstaan als zinvolle ingrepen om een hogere
kunnen worden:
Medisch Centrum trachten bruikbare meetvariabe-
veiligheid te bereiken. Het feitelijke resultaat van
1. Stel een ‘mandje’ samen van metingen die per
len te bepalen. We denken hierbij aan harde metin-
het werk is daarmee echter nog niet gemeten, laat
stuk onvoldoende zeggen, maar samen een
gen zoals houdbaarheidsdata en foutenanalyse bij
staan het effect op de patiënt (zie figuur 2). Juist
redelijk beeld geven van dat ‘onmeetbare’. In
de toediening aan de patiënt, maar ook aan sub-
inzicht in de resultaten kan handvatten opleveren
de first time right-indicator worden bijvoor-
jectieve waarnemingen als onderlinge audits op
voor gerichte gedragsverandering.
beeld de percentages van te late afleveringen,
veiligheid. ‘Veiligheid komt niet per ongeluk’ las
en de afleveringen met te veel, te weinig en
ik laatst en daarom gaan wij op speurtocht om het
ojectgroep inmiddels afgenomen;
Verhogen van medicatieveiligheid betekent
Een meting heeft zin als er een referentiekader
foute artikelen allemaal van de 100% afgetrok-
onmeetbare meetbaar te maken, opdat de veilig-
angetoond dat de veranderingen
werken aan individueel gedrag en aan de samen-
bestaat om de uitkomst te boordelen. Denk bij-
ken. In eerste instantie komt er dan een schrik-
heid in de ziekenhuizen verbetert. We melden ons!
vruchten afwerpen. Snijder: ‘Je
werking tussen afdelingen. Als medewerkers de
voorbeeld aan het absolute nulpunt in temperatuur
barend laag getal uit, maar in de loop van de
opgeleide professionals. Als je
houding hebben dat veiligheid niet afhangt van
of de inflatieontwikkeling. De inspanningen-
toepassing stijgt de score indrukwekkend.
andere manier van werken wilt
hun persoonlijke nauwkeurigheid en oplettend-
meting levert een soort foto op: een indicatie van
n, moet je met bewijzen komen en
heid, kun je rekenen op fouten. Een cultuur waarin
de stand van zaken op één specifiek moment.
variabelen. We hoeven niet alleen maar hard
n dat het beter kan. Daarom is die
men elkaar niet direct op een dergelijke houding
Vergelijking van de uitkomsten kan dan vooral
meetbare getallen te gebruiken. Sommige
angrijk.’
aanspreekt, versterkt dit risico.
met de ‘foto’s’ van collega-ziekenhuizen.
aspecten laten zich beter ‘meten’ door
ie kunt u contact opnemen met Maaikel van Turner,
[email protected]
2. Combineer objectieve en subjectieve meet-
Zie ook bijvoorbeeld www.rotterdamveilig.nl, het centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid (www.hetccv.nl). Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Bas van ´t Eind van Turner,
[email protected]
Zichtbaar resultaat verandert gedrag
vredenheid is sterk geste-
Medewerkers ervaren dat het anders kan
cht veranderd?
De heilige graal is meetbaar
Voor een echte, blijvende gedragsverandering
(3,1) -1- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:50:53
expertise
6. Ook de medewerkereid is stevig omhooggeseren ‘aan de voorkant’ encywinst op, omdat deze nder juridische geschillen et Frontoffice heeft zich rijke mentaliteitsverschuikken: men ervaart dat je de kunt helpen zonder eerst r aan te leggen. Eindelijk is e om meer voor de klant en. De resultaten van de ng bij Rechtshulp zullen
ciencyslag op. ‘Het product naar dt beter voorspelbaar en in overmet hun wensen’, betoogt Snijder. en protocollen meer mogelijkhen en te volgen en hebben we een te manier van werken met elkaar maken.’ ke weerstand tegen het protocol-
heidsindex ook de beleving van de burgers
mager. Daarvoor is een goed gedefinieerde,
opgenomen. Niets is zo subjectief als de pijn
voortdurende meting nodig die de mogelijkheid
die patiënten ervaren, en toch is daar een
biedt de uitkomsten te vergelijken met een vorige
werkbare schaal voor ontworpen waarmee
periode en met andere ziekenhuizen. Pas dan
vergelijkingen goed mogelijk blijken.
kunnen medewerker, overheid, verzekeraar en
3. Pas jaarlijks de meetvariabelen aan op de
patiënt druk uitoefenen. Medicatieveiligheid
focus die het management legt op specifieke
krijgt pas dan een economische waarde!
onderdelen. Vergelijk dit met de AEX die elk jaar de grootste aandelen in het mandje neemt;
Dit alles is nog niets nieuws: iedereen weet
zo zou hier de top-10 van aandachtvragende
tenslotte dat ‘what you measure is what you get’.
onderwerpen opgenomen kunnen worden.
Niemand heeft echter nog de ‘heilige graal’ met
In april dit jaar verscheen ons rapport Medicatieveiligheid staat te laag op de
4. Normaliseer de stand bij vernieuwing van
de goed uitvoerbare metingen gevonden.
het mandje, want je wilt natuurlijk wel oog houden op de voortdurende ontwikkeling. Na
managementagenda. Hierin tonen wij aan dat ziekenhuizen zeggen te streven De veiligheidsindex biedt inzicht
normalisatie ga je rustig door met meten en
naar hoge medicatieveiligheid, maar er te weinig échte aandacht aan geven.
Het meten van een abstract begrip als ‘medicatie-
vergelijken. Dat kan omdat het getal slechts
Voor gedragsverandering zijn metingen nodig. Maar hoe? Medicatieveiligheid
veiligheid’ kent twee obstakels: het gaat om een
een getal is en geen absolute meting. En
lijkt zo ongrijpbaar als de heilige graal en dus onmeetbaar. Met het VU Medisch Centrum gaat Turner de uitdaging aan meting mogelijk te maken.
complex van factoren en de bepalende factoren
daarom als laatste tip:
zijn slecht te meten. Deze problemen zijn echter
5. Concentreer op de ontwikkeling van deze
niet nieuw. In andere bedrijfstakken zijn er al lang
index en niet op de absolute waarde van de
oplossingen voor gevonden: de effectenbeurs vol-
metingen. Want het gaat om het in beweging
gen we met de AEX, de veiligheid op straat met de
brengen van de mensen in het ziekenhuis. De
Medicatieveiligheid
Alleen zicht op resultaten kan gedrag
veiligheidsindex en in de fabriek met de lost wor-
vergelijking met de andere ziekenhuizen kan
Medicatieveiligheid draait om proces, manage-
veranderen
king days-index. En de kwaliteit van de logistiek
ook nog steeds goed gaan. De Dow Jones- en
ment én houding. Natuurlijk begint een veilige
Een cultuur verander je alleen door te sturen
monitoren we met de first time right-indicator.
de Nikkei-index worden immers ook vergele-
situatie bij een goed ontworpen en uitgevoerd
op ander gedrag. De manager stuurt door
Voorbeelden genoeg van geslaagde pogingen
ken, terwijl ze over verschillende aandelen en
werkproces. Maar processen alleen zullen nooit
afspraken te maken, prestaties waar te nemen,
om de ontwikkelingen te volgen binnen iets dat
economieën gaan!
alle medicatierisico’s kunnen wegnemen. Wat telt
terug te koppelen en correctieve acties vast te
onmeetbaar lijkt.
is de ’gestapelde’ kwaliteit van het ziekenhuis: de
stellen. Medewerkers sturen onderling door
techniek, het samenspel tussen de mensen én het
elkaar aan te vullen en te corrigeren. Mits de
gedrag van het individu.
sfeer hiertoe uitnodigt!
Inspanning van het ziekenhuis
t zichtbaar worden.
s. Deze protocollen leverden een
beoordeling door anderen. Zo is in de veilig-
is deze eenmalige inspanningenmeting veel te
In het onderzoek dat leidde tot het genoemde Gedrag & cultuur Management & besturing ICT & middelen Processen & procedure
Figuur 1: vier aandachtsgebieden
rapport hebben we het ons relatief gemakkelijk gemaakt door de inspanning van het ziekenhuis te meten. Hierdoor hebben wij een beeld gekregen
Medicatieproces
Resultaat
Effect
van het werk
op de patiënt
Meetbaar met interviews
Moeilijk meetbaar
Uiterst moeilijk meetbaar
Figuur 2: inspanning van het ziekenhuis
van hoe men oplossingen toepast die wereldwijd
De tips die uit de voorbeelden gehaald
De komende maanden zullen wij met het VU
bekendstaan als zinvolle ingrepen om een hogere
kunnen worden:
Medisch Centrum trachten bruikbare meetvariabe-
veiligheid te bereiken. Het feitelijke resultaat van
1. Stel een ‘mandje’ samen van metingen die per
len te bepalen. We denken hierbij aan harde metin-
het werk is daarmee echter nog niet gemeten, laat
stuk onvoldoende zeggen, maar samen een
gen zoals houdbaarheidsdata en foutenanalyse bij
staan het effect op de patiënt (zie figuur 2). Juist
redelijk beeld geven van dat ‘onmeetbare’. In
de toediening aan de patiënt, maar ook aan sub-
inzicht in de resultaten kan handvatten opleveren
de first time right-indicator worden bijvoor-
jectieve waarnemingen als onderlinge audits op
voor gerichte gedragsverandering.
beeld de percentages van te late afleveringen,
veiligheid. ‘Veiligheid komt niet per ongeluk’ las
en de afleveringen met te veel, te weinig en
ik laatst en daarom gaan wij op speurtocht om het
ojectgroep inmiddels afgenomen;
Verhogen van medicatieveiligheid betekent
Een meting heeft zin als er een referentiekader
foute artikelen allemaal van de 100% afgetrok-
onmeetbare meetbaar te maken, opdat de veilig-
angetoond dat de veranderingen
werken aan individueel gedrag en aan de samen-
bestaat om de uitkomst te boordelen. Denk bij-
ken. In eerste instantie komt er dan een schrik-
heid in de ziekenhuizen verbetert. We melden ons!
vruchten afwerpen. Snijder: ‘Je
werking tussen afdelingen. Als medewerkers de
voorbeeld aan het absolute nulpunt in temperatuur
barend laag getal uit, maar in de loop van de
opgeleide professionals. Als je
houding hebben dat veiligheid niet afhangt van
of de inflatieontwikkeling. De inspanningen-
toepassing stijgt de score indrukwekkend.
andere manier van werken wilt
hun persoonlijke nauwkeurigheid en oplettend-
meting levert een soort foto op: een indicatie van
n, moet je met bewijzen komen en
heid, kun je rekenen op fouten. Een cultuur waarin
de stand van zaken op één specifiek moment.
variabelen. We hoeven niet alleen maar hard
n dat het beter kan. Daarom is die
men elkaar niet direct op een dergelijke houding
Vergelijking van de uitkomsten kan dan vooral
meetbare getallen te gebruiken. Sommige
angrijk.’
aanspreekt, versterkt dit risico.
met de ‘foto’s’ van collega-ziekenhuizen.
aspecten laten zich beter ‘meten’ door
ie kunt u contact opnemen met Maaikel van Turner,
[email protected]
2. Combineer objectieve en subjectieve meet-
Zie ook bijvoorbeeld www.rotterdamveilig.nl, het centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid (www.hetccv.nl). Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Bas van ´t Eind van Turner,
[email protected]
Zichtbaar resultaat verandert gedrag
vredenheid is sterk geste-
Medewerkers ervaren dat het anders kan
cht veranderd?
De heilige graal is meetbaar
Voor een echte, blijvende gedragsverandering
(1,1) -2- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:55:07
TurnAround is het magazine voor relaties van Turner. Wilt u reageren
parallellen
op de inhoud van dit nummer?
Andere professionals in de schijnwerpers
Dat kan via
[email protected]. Uw feedback is van harte welkom. Meer informatie over Turner vindt u op www.turner.nl
Voor u gelezen
Kalender November 2006
Kwaliteit gedoogt geen compromis
hij hanteert, bepaalt hij zelf. ‘Het gaat erom ruiken wat lekker is, het aroma. Een kwesti
Presentatie van het boek 'De Toekomst van Verzekeraars'
zoeken en ervaren. Als ik op kwaliteitsreis
van Het Verbond van Verzekeraars, met daarin een bijdrage
Indonesië ging, dan moest ik bij mijn tabak
van Turner.
blaadjes en mensen zijn. De mensen die tab maken, zijn mij het dierbaarst.’
December 2006
Presentatie van de publicatie 'Succesfactoren Strategieimplementatie’, naar aanleiding van het nationale onder-
Karel van Susante is derde en laatste genera
zoek naar de succesfactoren bij strategie implementatie dat
sigarenmaker. ’Mijn grootvader begon vanu
is uitgevoerd door Turner in samenwerking met de Vrije
armoede in 1899. Tabak was toen goedkoop
Universiteit Amsterdam.
investeren nauwelijks nodig. Mijn vader wa mijn leermeester, een vakman eerste klas, n
Februari 2007
Maart 2007
Seminar ‘Strategie-implementatie bij Gemeenten’.
Presence
rigoureus op het gebied van kwaliteit als ik
w
mijn ooms had hij het bedrijf Elizabeth Bas Paz. In 1967 werd het verkocht. Het was de
Seminar naar aanleiding van het eerste nationale onderzoek
eerste sprong die Zweden maakte naar
naar de ‘Betekenis van Werk’, dat is uitgevoerd door Turner In Presence constateren de vier
Nederland.’ Een verandering die Karel van
auteurs dat er grote problemen in
Susante uiteindelijk de familiefirma deed
Presentatie van het boek 'Wie is hier de baas?' over
de wereld zijn op het gebied van
verlaten. In Kampen begon hij zijn eigen si
leiderschap in organisaties, geschreven door Mieke Bello,
ecologie, de kloof tussen arm en
renfabriek Oud Kampen. ‘Want werken vol
Peter de Bruin en Marleen Janssen Groesbeek.
rijk, het gevaar van biotechnolo-
gens andermans principes deed en doe ik ni
gie en het toenemende geweld.
Daarvoor heb ik het vak té goed geleerd.’
in samenwerking met Mercer. April 2007
Ze vragen zich af waarom we
Turner bloeit
daar geen antwoord op lijken te
Man en merk
hebben en wat nodig is voor een
De kwaliteitsprincipes van Karel van Susan
fundamentele verschuiving in het
brachten hem het succes van Oud Kampen
denken en doen. De schrijvers
maakten van hem een merk. Hij ontving hie
menen dat alle antwoorden op de vragen die nu leven al aanwezig zijn in onze directe omgeving en dat de toekomst erop wacht zich te ontvouwen aan degene die er met een open blik naar kan kij-
Karel van Susante is tabakker. Zijn streven naar kwaliteit bracht hem het succes van Oud Kampen. Toen deze kwaliteit in het geding kwam, voelde hij zich gedwongen Oud Kampen te verlaten. Van beroepsethiek maakte Van Susante een persoonlijke zaak. ‘Alleen het allerbeste draagt mijn signatuur.’
onder meer het ereburgerschap van de geme Kampen, die hij de identiteit van sigarensta teruggegeven. Dezelfde principes brachten echter ook in een gewetensconflict toen de veranderende markt zijn kwaliteitseisen als onhoudbaar beschouwde. ‘Beweerd werd: het smaakorgaan van de co
ken. Presence is een inspirerend boek, geen ‘doe’boek. Het nodigt
Karel van Susante, conseiller mélangeur, richtte
stond als garantie in elk kistje Sumatra Cum
ment zit tussen de oren. Van sigaren hebben
uit tot overdenking, verdere
in 1977 sigarenfabriek Oud Kampen op. Hij
Laude. Wat kwaliteit betreft heb ik nooit enige
niet werkelijk verstand. Inderdaad, de smaa
Wouter Bruggers is bij Turner komen
kennis & innovatietrajecten en proces-
exploratie van het onderwerp en
ontwikkelde de Sumatra Cum Laude. Elk kistje
concessie willen doen. Toen dit wel van mij
iets waar de brand in heeft gezeten proeven
werken om zich verder te ontwikke-
management. Niels Penninx wil zich
tot zelfonderzoek.
kreeg zijn persoonlijke kwaliteitsgarantie. Tot
werd verlangd, koos ik de weg die mijn leven
vergelijken, is heel moeilijk. Dat rechtvaard
len als adviseur binnen de dynamiek
bij Turner verbreden op veranderkun-
hij na overname door de Zwitserse Burger Groep
altijd al heeft bepaald.’
voor mij niet het vervangen van Sumatra-ta
van veranderende organisaties. Na
dige vraagstukken. Voor Turner was
zijn opleiding aan de TU Delft en de
Niels als consultant werkzaam bij Atos
niet langer aan het product wilde verbinden.
Kwaliteitsnorm
behandelde houtsoorten als cederhout. Vroe
Erasmus Universiteit Rotterdam, was
Consulting. Zijn expertise ligt vooral
Een uitgebreide samenvatting
Kwaliteit bracht hem zijn succes maar bleek
Het leven van Karel van Susante is gedreven
zei ik dat een kwaliteitsfanaat moeilijk kan
hij werkzaam bij Ingenieursbureau
op het gebied van product lifecycle
vindt u op www.turner.nl
zonder compromis.
door kwaliteit. Van huis uit is hij een ‘tabaks-
werken in overeenstemming met de comme
Gemeentewerken Rotterdam. Hij was
managent. Niels is afgestudeerd aan
‘Het kon niet anders. Mijn persoonlijke naam
man’, een productieman. De kwaliteitsnorm die
belangen. Tegenwoordig denk ik daar ander
vooral betrokken bij risicoanalyses,
de TU Delft.
Score: 4 uit 5.
door voordeliger varianten. Of het verkopen
(nu tabaksconcern Swedish Match) zijn naam
(2,1) -2- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:55:07
ervaring door Rosalie Kuyvenhoven
een over. Hij kan nóóit samenwerken. Commercie
ruiken wat lekker is, het aroma. Een kwestie van
denkt aan geld, maar kwaliteit kóst geld.’
zoeken en ervaren. Als ik op kwaliteitsreis naar Indonesië ging, dan moest ik bij mijn tabaks-
Beroepsethiek
blaadjes en mensen zijn. De mensen die tabak
Slechts enkelen zullen nu nog het signatuur van
maken, zijn mij het dierbaarst.’
Karel van Susante in een kistje sigaren aantreffen. Zijn kwaliteitsnormen zijn eenvoudigweg
Karel van Susante is derde en laatste generatie
te onwankelbaar voor een margegerichte markt.
sigarenmaker. ’Mijn grootvader begon vanuit
Het deert hem, maar zijn naam en liefde voor het
armoede in 1899. Tabak was toen goedkoop,
vak zijn hem geen compromissen waard.
investeren nauwelijks nodig. Mijn vader was
‘Het gaat altijd om kwaliteit. Toegevoegde
mijn leermeester, een vakman eerste klas, net zo
waarde waar geen kwaliteit in zit, hoef ik niet.
rigoureus op het gebied van kwaliteit als ik. Met mijn ooms had hij het bedrijf Elizabeth Bas La Paz. In 1967 werd het verkocht. Het was de
Susante uiteindelijk de familiefirma deed
Hoe verbetert u ingrijpend én blijvend de prestaties van uw team? In de adviespraktijk zien wij regelmatig dat het voor managers niet eenvoudig is om met hun team een verandering te realiseren. De onderlinge betrokkenheid maakt het de manager moeilijk de nodige feedback te geven. Medewerkers haken af. Te vaak richten managers zich op wat men wil in plaats van wat goed is, uit angst voor weerstand. Of medewerkers voelen de verandering niet als ‘hun ding’. Mijn eerste asso iemand waarvan
Het is meer beroepsethiek dan persoonlijk. Maar,
ringen te maken met een spanning tussen
theorie leider is
dat geef ik toe, ik heb er iets persoonlijks van
persoonlijke betrokkenheid bij de medewerkers en
aanneemt, is een
gemaakt. Ik had het nooit anders kunnen doen.’
het inhoudelijke doel dat zij voor ogen hebben. Er
daarom erg inte
dreigt een spiraal te ontstaan waarbij de manager
Niets is mooier
Karel van Susante
te emotioneel reageert op de emotionele reacties
hoge status op d
Karel van Susante is derde generatie
van de medewerkers, ten koste van de inhoudelijke
over acteren en bedoeld is.
tabakker en de drijvende kracht achter
voortgang. Deze valkuil is te vermijden. Hieronder
renfabriek Oud Kampen. ‘Want werken vol-
het succes van Oud Kampen. Hij ont-
twee handvatten die helpen de randvoorwaarden
gens andermans principes deed en doe ik niet.
wikkelde de Sumatra Cum Laude en
voor succesvolle verandering binnen een team te
Daarvoor heb ik het vak té goed geleerd.’
verbond er zijn naam aan. Na de over-
realiseren.
verlaten. In Kampen begon hij zijn eigen siga-
De kwaliteitsprincipes van Karel van Susante
, voelde hij akte Van signatuur.’ umatra Cum ik nooit enige
een ingewikkeld ▪ Kom tot een gedeeld beeld van de huidige
gezelschap leide verzekerd doen,
in 1989 voelde Karel van Susante zich
1. De rol van manager of teamleider is zowel
na een langdurige kwaliteitsdiscussie
functioneel als emotioneel.
situatie. Confronteer het team met feiten en
gedreven door d
cijfers, bijvoorbeeld over klanttevredenheid.
mogelijke voors
in 1992 gedwongen te vertrekken. Zijn
Persoonlijke aandacht voor mensen en hun emoties
maakten van hem een merk. Hij ontving hiervoor
handtekening als conseiller mélangeur
is cruciaal maar managers hebben primair als taak
Vaak blijkt de klantwaardering af te wijken van
creatieve proces
onder meer het ereburgerschap van de gemeente
zet hij uit kwaliteitsoverweging nog
de voorwaarden te scheppen die hun mensen nodig
het beeld dat het team heeft. Bespreek dit. Focus
De praktijk leer
Kampen, die hij de identiteit van sigarenstad had
maar zelden. Onder eigen naam voert
hebben om het werk goed te kunnen doen. De juiste
op de klant is een belangrijke drijfveer
wel leidt tot uni
teruggegeven. Dezelfde principes brachten hem
hij nog een beperkte sigarenproductie.
middelen, opleidingsmogelijkheden, goede con-
om anders te gaan werken.
maar niet tot een
brachten hem het succes van Oud Kampen en
em het
De leider in het blik op de toekomst.
name door de Zwitserse Burger Groep Man en merk
De m
Het is duidelijk: managers hebben bij verande-
eerste sprong die Zweden maakte naar Nederland.’ Een verandering die Karel van
Ik had het nooit anders kunnen doen
hij hanteert, bepaalt hij zelf. ‘Het gaat erom te
Grote veranderingen in kleine teams
echter ook in een gewetensconflict toen de
tacten met andere afdelingen en toezicht op de na-
veranderende markt zijn kwaliteitseisen als
leving van afspraken. Daarnaast hebben managers
de toekomst. Wat betekent dit per medewerker,
Een goede regis
onhoudbaar beschouwde.
een belangrijke voorbeeldfunctie. Bijvoorbeeld
inhoudelijk en emotioneel. Geef iedereen een rol
visie op het te sp
‘Beweerd werd: het smaakorgaan van de consu-
door in hun feedback duidelijk onderscheid te
en verantwoordelijkheid in het proces om het
is niet zomaar o
ment zit tussen de oren. Van sigaren hebben ze
maken tussen de ‘hardheid’ van een boodschap en
toekomstbeeld te bereiken.
ook dom zijn w
niet werkelijk verstand. Inderdaad, de smaak van
‘zachtheid’ voor de persoon.
▪ Werk samen aan een aantrekkelijk beeld van
▪ Ga in op de vraag wat het werk en de verande-
felijke invallen.
wel van mij
iets waar de brand in heeft gezeten proeven en
ring voor ieder persoonlijk betekenen. Qua taken
die mijn leven
vergelijken, is heel moeilijk. Dat rechtvaardigt
2. Gebruik de ‘momenten-die-ertoe-doen’.
De opdrachten v
en qua persoonlijke inzet richting collega’s.
voor mij niet het vervangen van Sumatra-tabak
Door duidelijke activiteiten in de tijd (‘momenten’)
van de repetities
▪ Bespreek de toegevoegde waarde van het team
door voordeliger varianten. Of het verkopen van
te creëren wordt de verandering concreet en
voor de organisatie. Geef de afdeling een nieuwe
hoe dit gespeeld Dat levert een g
behandelde houtsoorten als cederhout. Vroeger
zichtbaar:
naam als blijkt dat de huidige naam deze waarde
start op van het
e is gedreven
zei ik dat een kwaliteitsfanaat moeilijk kan
▪ Geef een nadrukkelijk startschot. Een kick-off
niet uitdrukt.
weken loopt de
j een ‘tabaks-
werken in overeenstemming met de commerciële
met aandacht voor de geschiedenis van het team.
aliteitsnorm die
belangen. Tegenwoordig denk ik daar anders
Parkeer het verleden. Laat iedereen zijn of haar
Maak elkaar en de buitenwereld deelgenoot van
ervaringen benoemen, bespreek deze en richt de
aantoonbare verbeteringen.
▪ Vier de successen, maak het team enthousiast.
(2,1) -2- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:55:07
ervaring door Rosalie Kuyvenhoven
een over. Hij kan nóóit samenwerken. Commercie
ruiken wat lekker is, het aroma. Een kwestie van
denkt aan geld, maar kwaliteit kóst geld.’
zoeken en ervaren. Als ik op kwaliteitsreis naar Indonesië ging, dan moest ik bij mijn tabaks-
Beroepsethiek
blaadjes en mensen zijn. De mensen die tabak
Slechts enkelen zullen nu nog het signatuur van
maken, zijn mij het dierbaarst.’
Karel van Susante in een kistje sigaren aantreffen. Zijn kwaliteitsnormen zijn eenvoudigweg
Karel van Susante is derde en laatste generatie
te onwankelbaar voor een margegerichte markt.
sigarenmaker. ’Mijn grootvader begon vanuit
Het deert hem, maar zijn naam en liefde voor het
armoede in 1899. Tabak was toen goedkoop,
vak zijn hem geen compromissen waard.
investeren nauwelijks nodig. Mijn vader was
‘Het gaat altijd om kwaliteit. Toegevoegde
mijn leermeester, een vakman eerste klas, net zo
waarde waar geen kwaliteit in zit, hoef ik niet.
rigoureus op het gebied van kwaliteit als ik. Met mijn ooms had hij het bedrijf Elizabeth Bas La Paz. In 1967 werd het verkocht. Het was de
Susante uiteindelijk de familiefirma deed
Hoe verbetert u ingrijpend én blijvend de prestaties van uw team? In de adviespraktijk zien wij regelmatig dat het voor managers niet eenvoudig is om met hun team een verandering te realiseren. De onderlinge betrokkenheid maakt het de manager moeilijk de nodige feedback te geven. Medewerkers haken af. Te vaak richten managers zich op wat men wil in plaats van wat goed is, uit angst voor weerstand. Of medewerkers voelen de verandering niet als ‘hun ding’. Mijn eerste asso iemand waarvan
Het is meer beroepsethiek dan persoonlijk. Maar,
ringen te maken met een spanning tussen
theorie leider is
dat geef ik toe, ik heb er iets persoonlijks van
persoonlijke betrokkenheid bij de medewerkers en
aanneemt, is een
gemaakt. Ik had het nooit anders kunnen doen.’
het inhoudelijke doel dat zij voor ogen hebben. Er
daarom erg inte
dreigt een spiraal te ontstaan waarbij de manager
Niets is mooier
Karel van Susante
te emotioneel reageert op de emotionele reacties
hoge status op d
Karel van Susante is derde generatie
van de medewerkers, ten koste van de inhoudelijke
over acteren en bedoeld is.
tabakker en de drijvende kracht achter
voortgang. Deze valkuil is te vermijden. Hieronder
renfabriek Oud Kampen. ‘Want werken vol-
het succes van Oud Kampen. Hij ont-
twee handvatten die helpen de randvoorwaarden
gens andermans principes deed en doe ik niet.
wikkelde de Sumatra Cum Laude en
voor succesvolle verandering binnen een team te
Daarvoor heb ik het vak té goed geleerd.’
verbond er zijn naam aan. Na de over-
realiseren.
verlaten. In Kampen begon hij zijn eigen siga-
De kwaliteitsprincipes van Karel van Susante
, voelde hij akte Van signatuur.’ umatra Cum ik nooit enige
een ingewikkeld ▪ Kom tot een gedeeld beeld van de huidige
gezelschap leide verzekerd doen,
in 1989 voelde Karel van Susante zich
1. De rol van manager of teamleider is zowel
na een langdurige kwaliteitsdiscussie
functioneel als emotioneel.
situatie. Confronteer het team met feiten en
gedreven door d
cijfers, bijvoorbeeld over klanttevredenheid.
mogelijke voors
in 1992 gedwongen te vertrekken. Zijn
Persoonlijke aandacht voor mensen en hun emoties
maakten van hem een merk. Hij ontving hiervoor
handtekening als conseiller mélangeur
is cruciaal maar managers hebben primair als taak
Vaak blijkt de klantwaardering af te wijken van
creatieve proces
onder meer het ereburgerschap van de gemeente
zet hij uit kwaliteitsoverweging nog
de voorwaarden te scheppen die hun mensen nodig
het beeld dat het team heeft. Bespreek dit. Focus
De praktijk leer
Kampen, die hij de identiteit van sigarenstad had
maar zelden. Onder eigen naam voert
hebben om het werk goed te kunnen doen. De juiste
op de klant is een belangrijke drijfveer
wel leidt tot uni
teruggegeven. Dezelfde principes brachten hem
hij nog een beperkte sigarenproductie.
middelen, opleidingsmogelijkheden, goede con-
om anders te gaan werken.
maar niet tot een
brachten hem het succes van Oud Kampen en
em het
De leider in het blik op de toekomst.
name door de Zwitserse Burger Groep Man en merk
De m
Het is duidelijk: managers hebben bij verande-
eerste sprong die Zweden maakte naar Nederland.’ Een verandering die Karel van
Ik had het nooit anders kunnen doen
hij hanteert, bepaalt hij zelf. ‘Het gaat erom te
Grote veranderingen in kleine teams
echter ook in een gewetensconflict toen de
tacten met andere afdelingen en toezicht op de na-
veranderende markt zijn kwaliteitseisen als
leving van afspraken. Daarnaast hebben managers
de toekomst. Wat betekent dit per medewerker,
Een goede regis
onhoudbaar beschouwde.
een belangrijke voorbeeldfunctie. Bijvoorbeeld
inhoudelijk en emotioneel. Geef iedereen een rol
visie op het te sp
‘Beweerd werd: het smaakorgaan van de consu-
door in hun feedback duidelijk onderscheid te
en verantwoordelijkheid in het proces om het
is niet zomaar o
ment zit tussen de oren. Van sigaren hebben ze
maken tussen de ‘hardheid’ van een boodschap en
toekomstbeeld te bereiken.
ook dom zijn w
niet werkelijk verstand. Inderdaad, de smaak van
‘zachtheid’ voor de persoon.
▪ Werk samen aan een aantrekkelijk beeld van
▪ Ga in op de vraag wat het werk en de verande-
felijke invallen.
wel van mij
iets waar de brand in heeft gezeten proeven en
ring voor ieder persoonlijk betekenen. Qua taken
die mijn leven
vergelijken, is heel moeilijk. Dat rechtvaardigt
2. Gebruik de ‘momenten-die-ertoe-doen’.
De opdrachten v
en qua persoonlijke inzet richting collega’s.
voor mij niet het vervangen van Sumatra-tabak
Door duidelijke activiteiten in de tijd (‘momenten’)
van de repetities
▪ Bespreek de toegevoegde waarde van het team
door voordeliger varianten. Of het verkopen van
te creëren wordt de verandering concreet en
voor de organisatie. Geef de afdeling een nieuwe
hoe dit gespeeld Dat levert een g
behandelde houtsoorten als cederhout. Vroeger
zichtbaar:
naam als blijkt dat de huidige naam deze waarde
start op van het
e is gedreven
zei ik dat een kwaliteitsfanaat moeilijk kan
▪ Geef een nadrukkelijk startschot. Een kick-off
niet uitdrukt.
weken loopt de
j een ‘tabaks-
werken in overeenstemming met de commerciële
met aandacht voor de geschiedenis van het team.
aliteitsnorm die
belangen. Tegenwoordig denk ik daar anders
Parkeer het verleden. Laat iedereen zijn of haar
Maak elkaar en de buitenwereld deelgenoot van
ervaringen benoemen, bespreek deze en richt de
aantoonbare verbeteringen.
▪ Vier de successen, maak het team enthousiast.
(3,1) -2- TRN_TA19.indd 31-10-2006 9:55:07
Nummer 19, najaar 2006
column
ngen
Profiel Peter Heerschop is een Nederlandse cabaretier, acteur, televisieprogrammamaker en schrijver. Heerschop ging na het VWO
Van Swieten’. Sinds 2002 verzorgt hij iedere vrijdagochtend een weekoverzicht genaamd ‘Lieve Marianne’, in het programma ‘Evers Staat Op’ op Radio 538.
staties van uw team? In de adviesagers niet eenvoudig is om met hun rlinge betrokkenheid maakt het de en. Medewerkers haken af. Te vaak ts van wat goed is, uit angst voor
De man met visie
Directeur is regisseur
in Bussum naar de Academie voor Lichamelijke Opvoeding. Eind jaren tachtig was hij een van de oprichters van cabaretgroep NUHR. In 1987 deden zij totaal onvoorbereid mee aan Cameretten, waar ze tot in de finale doordrongen. Peter was te zien in de televisieprogramma's ‘Kopspijkers’ en ‘Vrienden van
dering niet als ‘hun ding’. Mijn eerste associatie bij het woord leider is:
lende opvattingen botsen. De eerste crisis.
iemand waarvan je iets aanneemt. Iemand die in
Dan komt de regisseur. Die heeft de ‘aanbie-
theorie leider is maar waar je niet zo snel iets van
dingen’ van de acteurs tot zich genomen en ver-
aanneemt, is een treurig grappige verschijning en
werkt in zijn eigen visie. Nu geeft hij duidelijke
daarom erg interessant voor theatermakers.
opdrachten. Acteurs protesteren dat hun deel zo
Niets is mooier te spelen dan een karakter van
wel héél beperkt wordt, maar zijn tegelijkertijd
hoge status op drijfzand. Maar dan hebben we het
blij dat iemand de leiding neemt. En ze nemen het
over acteren en niet over leidinggeven zoals het
van hem aan!
bedoeld is.
Dit hele proces herhaalt zich tot er een te spelen stuk is. Vaak is dat het resultaat dat de regisseur
De leider in het theater is de regisseur. Die heeft
zelf al in zijn hoofd had. Maar hij heeft het
een ingewikkelde taak. Hij moet immers een
proces zo gestuurd dat iedereen denkt dat ze het
blik op de toekomst.
gezelschap leiden van vaak grote ego’s die zelf-
met elkaar hebben bedacht.
Kom tot een gedeeld beeld van de huidige
verzekerd doen, maar van nature vooral worden
situatie. Confronteer het team met feiten en
gedreven door doodsangst. Om tot de best
Wat een slimme wijze van leidinggeven. Iedereen
cijfers, bijvoorbeeld over klanttevredenheid.
mogelijke voorstelling te komen, moet het
zich betrokken laten voelen, verantwoordelijk
Vaak blijkt de klantwaardering af te wijken van
creatieve proces goed worden geleid. Maar hoe?
maken, grote vrijheid geven maar uiteindelijk met
het beeld dat het team heeft. Bespreek dit. Focus
De praktijk leert dat totale vrijheid van denken
elkaar uitkomen bij de beginvisie. Dat kunnen
op de klant is een belangrijke drijfveer
wel leidt tot unieke onherhaalbare momenten,
alleen de hele grote. Kortom, niet anders dan bij
om anders te gaan werken.
maar niet tot een bijzondere voorstelling.
welk bedrijf dan ook.
de toekomst. Wat betekent dit per medewerker,
Een goede regisseur heeft daarom al een heldere
Ik durf te stellen dat een topregisseur een voortref-
nhoudelijk en emotioneel. Geef iedereen een rol
visie op het te spelen stuk in zijn hoofd. Maar die
felijke directeur zou kunnen zijn van een groot
en verantwoordelijkheid in het proces om het
is niet zomaar op te leggen aan de acteurs. Dat zou
bedrijf. En andersom.
Werk samen aan een aantrekkelijk beeld van
oekomstbeeld te bereiken.
ook dom zijn want dan mis je mogelijke voortref-
Ga in op de vraag wat het werk en de verande-
felijke invallen.
ring voor ieder persoonlijk betekenen. Qua taken
De opdrachten van de regisseur in de beginfase
en qua persoonlijke inzet richting collega’s.
van de repetities zijn daarom open. Laat maar zien
Bespreek de toegevoegde waarde van het team
hoe dit gespeeld kan worden. Iedereen gaat los.
voor de organisatie. Geef de afdeling een nieuwe
Dat levert een geweldige, verbazingwekkende
naam als blijkt dat de huidige naam deze waarde
start op van het repetitieproces. Maar na twee
niet uitdrukt.
weken loopt de boel vast. Acteurs en hun verschil-
Vier de successen, maak het team enthousiast. Maak elkaar en de buitenwereld deelgenoot van aantoonbare verbeteringen.
ARAG: De klantgerichte ervaring Meetbare resultaten medicatieveiligheid Peter Heerschop Nederlandse cabaretier, acteur, televisieprogrammamaker en schrijver
Kwaliteit als krachtmeting Karel van Susante
TurnAround is het magazine voor relaties van Turner. Wilt u reageren
parallellen
op de inhoud van dit nummer?
Andere professionals in de schijnwerpers
Dat kan via
[email protected]. Uw feedback is van harte welkom. Meer informatie over Turner vindt u op www.turner.nl
hij hanteert, bepaalt hij zelf. ‘Het gaat erom te
Voor u gelezen
Kalender November 2006
Kwaliteit gedoogt geen compromis ruiken wat lekker is, het aroma. Een kwestie van
Presentatie van het boek 'De Toekomst van Verzekeraars'
zoeken en ervaren. Als ik op kwaliteitsreis naar
van Het Verbond van Verzekeraars, met daarin een bijdrage
Indonesië ging, dan moest ik bij mijn tabaks-
van Turner.
blaadjes en mensen zijn. De mensen die tabak maken, zijn mij het dierbaarst.’
December 2006
Presentatie van de publicatie 'Succesfactoren Strategieimplementatie’, naar aanleiding van het nationale onder-
Karel van Susante is derde en laatste generatie
zoek naar de succesfactoren bij strategie implementatie dat
sigarenmaker. ’Mijn grootvader begon vanuit
is uitgevoerd door Turner in samenwerking met de Vrije
armoede in 1899. Tabak was toen goedkoop,
Universiteit Amsterdam.
investeren nauwelijks nodig. Mijn vader was mijn leermeester, een vakman eerste klas, net zo
Februari 2007
Maart 2007
Presence
rigoureus op het gebied van kwaliteit als ik. Met
Peter Senge, C. Otto Scharmer,
mijn ooms had hij het bedrijf Elizabeth Bas La
Seminar naar aanleiding van het eerste nationale onderzoek
Joseph Jaworski, Betty Sue
Paz. In 1967 werd het verkocht. Het was de
naar de ‘Betekenis van Werk’, dat is uitgevoerd door Turner
Flowers.
eerste sprong die Zweden maakte naar
Seminar ‘Strategie-implementatie bij Gemeenten’.
Nederland.’ Een verandering die Karel van
in samenwerking met Mercer.
Susante uiteindelijk de familiefirma deed April 2007
Presentatie van het boek 'Wie is hier de baas?' over
In Presence constateren de vier
verlaten. In Kampen begon hij zijn eigen siga-
leiderschap in organisaties, geschreven door Mieke Bello,
auteurs dat er grote problemen in
renfabriek Oud Kampen. ‘Want werken vol-
Peter de Bruin en Marleen Janssen Groesbeek.
de wereld zijn op het gebied van
gens andermans principes deed en doe ik niet.
ecologie, de kloof tussen arm en
Daarvoor heb ik het vak té goed geleerd.’
rijk, het gevaar van biotechnolo-
Turner bloeit
gie en het toenemende geweld.
Man en merk
Ze vragen zich af waarom we
De kwaliteitsprincipes van Karel van Susante
daar geen antwoord op lijken te
brachten hem het succes van Oud Kampen en
hebben en wat nodig is voor een
maakten van hem een merk. Hij ontving hiervoor
fundamentele verschuiving in het denken en doen. De schrijvers menen dat alle antwoorden op de vragen die nu leven al aanwezig zijn in onze directe omgeving en dat de toekomst erop wacht zich
Karel van Susante is tabakker. Zijn streven naar kwaliteit bracht hem het succes van Oud Kampen. Toen deze kwaliteit in het geding kwam, voelde hij zich gedwongen Oud Kampen te verlaten. Van beroepsethiek maakte Van Susante een persoonlijke zaak. ‘Alleen het allerbeste draagt mijn signatuur.’
te ontvouwen aan degene die er
onder meer het ereburgerschap van de gemeente Kampen, die hij de identiteit van sigarenstad had teruggegeven. Dezelfde principes brachten hem echter ook in een gewetensconflict toen de veranderende markt zijn kwaliteitseisen als onhoudbaar beschouwde. ‘Beweerd werd: het smaakorgaan van de consu-
met een open blik naar kan kij-
Karel van Susante, conseiller mélangeur, richtte
stond als garantie in elk kistje Sumatra Cum
ment zit tussen de oren. Van sigaren hebben ze
ken. Presence is een inspirerend
in 1977 sigarenfabriek Oud Kampen op. Hij
Laude. Wat kwaliteit betreft heb ik nooit enige
niet werkelijk verstand. Inderdaad, de smaak van
Wouter Bruggers is bij Turner komen
kennis & innovatietrajecten en proces-
boek, geen ‘doe’boek. Het nodigt
ontwikkelde de Sumatra Cum Laude. Elk kistje
concessie willen doen. Toen dit wel van mij
iets waar de brand in heeft gezeten proeven en
werken om zich verder te ontwikke-
management. Niels Penninx wil zich
uit tot overdenking, verdere
kreeg zijn persoonlijke kwaliteitsgarantie. Tot
werd verlangd, koos ik de weg die mijn leven
vergelijken, is heel moeilijk. Dat rechtvaardigt
len als adviseur binnen de dynamiek
bij Turner verbreden op veranderkun-
exploratie van het onderwerp en
hij na overname door de Zwitserse Burger Groep
altijd al heeft bepaald.’
voor mij niet het vervangen van Sumatra-tabak
van veranderende organisaties. Na
dige vraagstukken. Voor Turner was
tot zelfonderzoek.
(nu tabaksconcern Swedish Match) zijn naam
zijn opleiding aan de TU Delft en de
Niels als consultant werkzaam bij Atos
Erasmus Universiteit Rotterdam, was
Consulting. Zijn expertise ligt vooral
hij werkzaam bij Ingenieursbureau
op het gebied van product lifecycle
Gemeentewerken Rotterdam. Hij was
managent. Niels is afgestudeerd aan
Een uitgebreide samenvatting
vooral betrokken bij risicoanalyses,
de TU Delft.
vindt u op www.turner.nl
Score: 4 uit 5.
door voordeliger varianten. Of het verkopen van
niet langer aan het product wilde verbinden.
Kwaliteitsnorm
behandelde houtsoorten als cederhout. Vroeger
Kwaliteit bracht hem zijn succes maar bleek
Het leven van Karel van Susante is gedreven
zei ik dat een kwaliteitsfanaat moeilijk kan
zonder compromis.
door kwaliteit. Van huis uit is hij een ‘tabaks-
werken in overeenstemming met de commerciële
‘Het kon niet anders. Mijn persoonlijke naam
man’, een productieman. De kwaliteitsnorm die
belangen. Tegenwoordig denk ik daar anders