KUNST IS KICKEN. Hedendaagse kunst: laat je raken!

KUNST   IS     KICKEN  

  Hedendaagse  kunst:  laat  je  raken!                                     Hilde  Peters,  Academie  voor  Beeldende  Vorming  2012  

INHOUD     3.   5.   8.   11.   13.   15.   19.   21.   26.   27.          

                   

                   

                   

Inleiding   1:  Zintuigen   2:  Verwondering   3:  Herkenning   4:  Confrontatie   5:  Meedoen  met  de  kunst   Slot  en  tips   Tijdbalk  van  de  beeldende  kunstgeschiedenis   Woordenlijst   Bronnen  

                                   

     

2  

INLEIDING       Waarom  is  er  beeldende  kunst?     Moeilijke  vraag!  Iedereen  heeft  er  een  ander  antwoord  op.  Kunstenaars  maken  kunstwerken  om  te   laten  zien  wat  ze  denken,  meemaken,  voelen  en  zien.  Het  kan  over  alles  gaan  en  kan  er  heel   verschillend  uitzien.  Het  lastige  (maar  ook  het  leuke!)  is  dat  iedereen  iets  anders  van  kunst  vindt.  Elk   kunstwerk  wordt  door  iedereen  anders  bekeken.   Je  kunt  iets  erg  mooi  vinden,  maar  ook  ontzettend  lelijk.  Je  kunt  heel  erg  schrikken  of  een  werk  eng   vinden.  Soms  kun  je  om  kunst  lachen  en  er  vrolijk  van  worden.  Een  kunstwerk  kan  je  ook  kwaad  of   verdrietig  maken.  Kortom:  kunst  raakt  je,  het  laat  je  iets  voelen.         Kunst  is  overal  om  je  heen.  In  musea,  op  straat  en  bij  mensen  thuis.     In  een  museum  is  vaak  werk  te  zien  wat  er  maar  even  is.  Die  kunstwerken  reizen  van  museum  naar   museum,  zodat  veel  mensen  in  verschillende  landen  het  kunnen  bezoeken.  Of  ze  worden  speciaal   voor  een  tentoonstelling  gemaakt,  en  zijn  daarna  nooit  meer  te  zien.  Het  is  heel  bijzonder  om  zo’n   tijdelijke  tentoonstelling  te  bezoeken.  Want  je  moet  er  bij  zijn,  je  mag  het  niet  missen!  Bijna   hetzelfde  als  een  concert  waarbij  je  gaat  kijken  naar  een  popgroep  die  maar  even,  of  zelfs  maar  één   keer,  in  Nederland  is.   Andere  kunst  kun  altijd  zien,  wanneer  je  er  maar  zin  in  hebt.  Bijvoorbeeld  kunst  op  straat.  Let  maar   eens  op  als  je  door  een  stad  wandelt,  er  zijn  best  veel  kunstwerken  te  zien.  Misschien  staat  er  wel   een  bij  jou  in  de  buurt.  Vaak  weet  je  niet  beter  dan  dat  het  er  altijd  is  geweest,  het  hoort  erbij.     Op  televisie  en  op  internet  zie  je  ontzettend  veel  beelden  voorbij  komen,  die  ook  nog  eens  heel  snel   gaan.  We  zijn  daar  aan  gewend  geraakt,  en  kunnen  het  allemaal  volgen.  Het  lastige  bij  het  kijken  naar   kunst  is  dat  het  vaak  veel  langzamer  is,  of  het  beweegt  helemaal  niet,  dan  wat  we  gewend  zijn  van   televisie.  Om  kunst  te  begrijpen  en  er  iets  bij  te  voelen,  moet  je  er  de  tijd  voor  nemen  en  er  even   over  nadenken.  Het  gaat  er  om  wat  jij  er  bij  voelt  en  denkt.  De  kunstenaar  daagt  je  uit  om  je  eigen   verbeeldingskracht  te  gebruiken.    

  Alice  Brasser  –  The  Field  (het  veld)  –  2011     Als  je  naar  dit  schilderij  van  Alice  Brasser  kijkt  dan  zie  je  een  man  op  de  rand  van  een  bos  over  een   prachtig  bloemenveld  uitkijken.  Je  kunt  je  inbeelden  dat  je  naast  hem  staat.  Misschien  heeft  hij  net   wel  een  heel  stuk  door  het  bos  gelopen.  Door  de  kleur  van  het  schilderij  kun  je  je  voorstellen  dat  de   zon  net  onder  gaat.  Je  ruikt  een  zoete  geur  van  de  bloemen,  voelt  een  zacht  avondbriesje  en  hoort   misschien  wel  krekels  in  het  gras.    

 

3  

Natuurlijk  weet  je  dat  het  alleen  verf  op  doek  is.  Maar  toch  werkt  het  kunstwerk  zó  op  je  verbeelding,   dat  het  lijkt  alsof  het  tot  leven  komt.  Het  kijken  naar  kunst  kan  zo’n  sterke  ervaring  zijn  dat  je  die   nooit  niet  meer  vergeet.       Alle  gedachten,  herinneringen,  fantasieën  of  andere  ideeën  die  je  krijgt  door  naar  een  kunstwerk  te   kijken  noemen  we  associaties.  Je  kunt    elke  keer  weer  naar  een  kunstwerk    kijken  en  andere  dingen   zien,  of  er  andere  associaties  bij  hebben.  Hoe  meer  ervaring  je  op  doet  met  kunst,  hoe  meer  plezier   je  er  aan  kunt  beleven  en  hoe  meer  je  leert  te  associëren.  Je  weet  ook  steeds  duidelijker  wat  je  er   van  vindt.   Soms  kan  het  gebeuren  dat  je  helemaal  niks  van  een  kunstwerk  vindt.  Dat  het  je  helemaal  niks  doet.   Wat  is  er  dan  aan  de  hand?  Snap  je  het  niet,  weet  je  er  te  weinig  van  af,  is  het  niet  je  smaak?   Dat  kan,  maar  het  kan  ook  zeker  aan  het  kunstwerk  zelf  liggen.  Dan  is  het  de  kunstenaar  niet  gelukt   om  jouw  interesse  te  wekken.  De  manier  van  tentoonstellen  is  ook  heel  belangrijk  voor  hoe  je  het   werk  als  toeschouwer  ervaart.  Een  museumbezoek  betekent  vaak  een  middag  stil  zijn,  nergens   aankomen  en  grote  witte  zalen  met  ingelijste  kunst  aan  de  muur  of  in  een  vitrine.  Dat  kan  helpen  om   goed  te  kijken  en  je  te  concentreren.  Maar  het  kan  ook  zo  zijn  dat  je  het  na  vier  werken  eigenlijk  wel   gezien  hebt,  dat  je  begint  te  gapen...     Gelukkig  zijn  er  tegenwoordig  ook  kunstenaars  die  er  over  nadenken  hoe  ze  contact  kunnen   maken  met  hun  toeschouwers.  Zij  maken  bijvoorbeeld  kunstwerken  waar  je    echt  ín  kunt   rondlopen,  die  je  mag  aanraken  of  waarbij  je  al  je  zintuigen  gebruikt.  Ze  maken  films  waarbij  het   net  lijkt  of  je  er  zelf  bij  bent.  Ze  maken  kunst  van  iets  heel  gewoons,  uit  het  dagelijks  leven.  Ze   laten  je  je  verbazen  over  de  wereld  om  je  heen.  Kunst  kan  een  beleving  zijn,  het  is  veel  meer  dan   alleen  kijken.     Dit  boekje  gaat  over  dat  soort  kunst  en  wat  het  kan  betekenen  in  de  wereld  van  nu.  In  een  boekje   als  dit  zie  je  alleen  maar  plaatjes,  en  af  en  toe  kun  je  een  filmpje  opzoeken  op  internet.  Dat  is   natuurlijk  héél  anders  dan  een  kunstwerk  in  het  echt  zien!  Maar  door  er  over  te  lezen  en  goed  te   leren  kijken,  krijg  je  steeds  meer  verstand  van  kunst.  En  dat  kun  je  goed  gebruiken  om  kunst  te   beleven  in  het  echt,  in  een  museum  of  om  je  heen.       Hedendaagse  kunst  kan  je  als  toeschouwer  erg  raken.  Omdat  je  iets  in  een  kunstwerk  herkent.   Omdat  je  je  ogen  niet  kunt  geloven.  Of  omdat  je  er  maar  over  blijft  nadenken.  Dan  raakt  een   kunstwerk  je.  Zo  maakt  kunst  de  wereld  mooier  en  laat  het  je  nog  eens  goed  om  je  heen  kijken.   Hedendaagse  kunst  is  kicken,  lees  en  kijk  maar  eens  goed!                      

   

       

4  

1.  ZINTUIGEN   De  wereld  om  je  heen  neem  je  waar  met  je  zintuigen.  Een  lekker  ijsje  proef  je,  een  bloem  ruik  je,   muziek  hoor  je,  een  kriebeltrui  voel  je  en  een  schilderij  zie  je.     Dit  zijn  alle  zintuigen  die  we  hebben:  proeven,  ruiken,  horen,  voelen  en  zien.  Ze  zijn  nodig  om   gewoon  te  kunnen  leven.  Stel  je  voor  dat  je  er  één  van  de  vijf  niet  hebt,  bijvoorbeeld  ruiken.  Dan   merk  je  niet  dat  het  eten  staat  aan  te  branden.  Als  je  niet  kunt  zien,  kun  je  overal  tegen  opbotsen.  En   smaak  is  nodig  om  te  proeven  of  je  eten  nog  wel  goed  is.  Zintuigen  zijn  er  om  jezelf  te  beschermen,   en  om  op  te  merken  wat  er  om  je  heen  gebeurt.     Je  zintuigen  waarschuwen  je  dus  voor  gevaar,  maar  ze  kunnen  je  ook  veel  plezier  geven.  Muziek  is  er   bijvoorbeeld  niet  om  je  te  waarschuwen,  maar  om  van  te  genieten  omdat  je  het  mooi  vindt.       In  een  museum  bekijk  je  een  schilderij.  Je  mag  het  schilderij  niet  aanraken,  en  het  ruikt  om  je  heen   naar  museum.  Je  gebruikt  alleen  je  ogen  als  zintuig  om  te  kijken  naar  het  schilderij.  In  je  hoofd  kun  je   je  verbeelden  hoe  wat  je  ziet  zou  aanvoelen  of  klinken,  naar  wat  het  zou  ruiken  of  welke  smaak  het   zou  hebben.  Die  verbeelding  heb  je  nodig  bij  kunst  waar  je  alleen  maar  naar  kunt  kijken.       Tegenwoordig  zijn  er  ook  kunstenaars  die  hun  werk  zó  maken,  dat  het  je  zintuigen  echt  prikkelt.  Hun     kunst  is  niet  alleen  om  naar  te  kijken,  maar  ook  om  naar  te  luisteren,  te  ruiken,  te  proeven  en  te   voelen.  Dat  kan  er  voor  zorgen  dat  de  kunst  je  meer  raakt  en  dat  je  heel  veel  gaat  associëren.  Kunst   wordt  zo  een  beleving  waar  je  middenin  staat.       De  Nederlandse  kunstenaar  Job  Koelewijn  prikkelt  met  zijn  werk  de  zintuigen  Zo  bouwde  hij  een  heel   museum  in  Rotterdam  om  tot  één  groot  zintuigendoolhof.  Als  toeschouwer  mocht  je  aan  zijn  werk   ruiken  of  kun  je  het  geluid  laten  maken.  In  een  ruimte  was  de  vloer  bedekt  met  ongekookte  spaghetti,   waar  je  overheen  moest  lopen.  Je  voelde  de  spaghetti  onder  je  voeten  breken  en  het  maakte  een   knisperend  geluid.  Op  de  foto’s  zie  je  nog  2  ruimtes  van  de  expositie  van  Job  Koelewijn,  waar  je   vooral  je  neus  moest  gebruiken.       Op  het  eerste  gezicht  is  dit  niet  zo’n  heel  bijzondere  muur.  Maar  als  je   weet  dat  het  helemaal  is  gemaakt  van  Zwitsal-­‐poeder  dan  kun  je  je   voorstellen  dat  het  een  hele  beleving  was  om  door  dit  kunstwerk   heen  te  lopen!  Een  hele  sterke  geur  die   veel  mensen  associëren  met  baby’s.   Niemand  zal  door  deze  ruimte  gelopen   hebben,  zonder  aan  baby’s  te  denken.     In  een  andere  ruimte  waren  de  muren   helemaal  bedekt  met  bouillonblokjes   (van  die  blokjes  om  soep  mee  te   maken).  Als  je  héél  goed  naar  de  foto   kijkt,  zie  je  dat  de  bouillonblokjes  zijn  ingepakt  in  papiertjes  met  tekst  er  op.  Dat  was  natuurlijk  heel   veel  werk  om  te  maken.  Job  Koelewijn  vroeg  voor  dit  kunstwerk  daarom  hulp  aan  een  hele  school!   Iedere  leerling  pakte  één  bouillonblokje  in  met  een  papiertje  met  een  gedichtje  er  op.  Doordat   mensen  nieuwsgierig  waren  naar  de  teksten,  bleven  ze  heel  lang  in  die  ruimte,  met  hun  neus   bovenop  de  bouillonblokjes.   Broken  white  (gebroken  wit),  1998  /  Zonder  titel,  1996            

 

5  

Het  volgende  kunstwerk  is  speciaal  voor  je  oren  gemaakt.  Het  staat  in  Zadar,  een  stad  in  Kroatië.    

  morske  orgulje  (zeeorgel)  -­‐2005     Je  ziet  een  trap  waar  je  op  kunt  zitten  en  over  de  zee  kan  uitkijken.  Zodra  er  golven  onder  de  trap   door  rollen,  klinkt  er  prachtige  muziek!  De  trap  is  een  waterorgel.  De  golven  duwen  lucht  door   buizen,  die  eigenlijk  werken  als  een  fluit.  Het  geluid  verandert  als  er  meer  golven  zijn.  Kunstenaar   Nikola  Bašić  laat  de  toeschouwer  met  zijn  kunstwerk  extra  genieten  van  de  zee.  Het  is  zo  gemaakt   dat  het  bij  de  stad  hoort.  Veel  mensen  zitten  uren  op  de  treden,  lekker  buiten  met  hun  voeten  in  het   water  te  luisteren  naar  de  bijzondere  muziek  die  de  zee  maakt.     (nieuwsgierig  naar  de  muziek  van  het  waterorgel?  Typ  “Zadar  water  organ”  in  bij  YouTube  en  kijk,   luister  en  geniet!)     Het  volgende  werk  staat  juist  binnen  in  een  museum  en  is  speciaal  voor  deze  tentoonstelling   gemaakt.  

  Leviathan  (zeewezen),  2011     Kunstenaar  Anish  Kapoor  maakte  dit  werk  midden  in  een  grote  ruimte  in  Parijs:    Le  Grand  Palais  (het   grote  paleis).  Het  heeft  daar  anderhalve  maand  gestaan  en  er  zijn  heel  erg  veel  mensen  naar  komen   kijken.     Je  ziet  dat  de  3  gigantische  paarse  bollen  de  hele  ruimte  opvullen,  zelfs  tot  aan  het  plafond!  Aan  de   mensen  die  er  omheen  staan  zie  je  hoe  ontzettend  groot  het  kunstwerk  is.  Hoe  groot  het  is  valt  extra   op  omdat  het  bijna  té  groot  is  voor  het  gebouw.  Als  het  buiten  zou  staan,  zou  het  misschien  niet  zo   opvallen  dat  het  zo  gigantisch  is.    

 

6  

De  bezoekers  mogen  het  kunstwerk  aanraken.  Het  paarse  rubber  werkt  een  beetje  als  een  spiegel.   Het  voelt  glad  en  koel,  en  het  veert  een  beetje  mee  als  je  er  in  duwt.  Als  je  je  oor  tegen  de  paarse  bol   aanlegt  dan  hoor  je  geluiden...    

    Het  bijzondere  van  dit  kunstwerk  is  dat  je  er  ook  ín  kunt.  Door  twee  zware  klapdeuren  kom  je  in  een   grote  ruimte.  

    Eerst  lijkt  het  helemaal  donker,  maar  als  je  ogen  daaraan  gewend  zijn  zie  je  holle  muren  die  rood   lijken  te  gloeien.  Je  bent  in  een  van  de  paarse  bollen,  die  je  net  van  de  buitenkant  hebt  aangeraakt.   Het  licht  van  buiten  schijnt  door  het  paarse  rubber  naar  binnen,  waardoor  alles  een  rode  gloed  heeft.   Mensen  klappen  in  hun  handen  en  roepen  soms  iets,  om  te  horen  hoe  dat  klinkt  in  deze  ruimte.  Het   klinkt  dof  en  heeft  een  echo,  die  je  net  hoorde,  toen  je  buiten  je  oor  tegen  de  bol  legde.  Het  ruikt   sterk  naar  rubber,  het  materiaal  waar  het  van  is  gemaakt.     Dit  kunstwerk  van  Anish  Kapoor  heeft  de  titel:  “Leviathan”  –  wat  zeewezen  betekent.  Dat  komt  uit   een  verhaal  uit  de  Bijbel.  Het  is  de  naam  van  een  groot  monster  dat  de  poort  naar  de  hel  bewaakt.   Als  je  dat  weet  is  wel  heel  spannend  om  door  de  ruimte  te  lopen!  Dat  zorgt  ervoor  dat  je  het  gevoel   krijgt  dat  je  in  de  buik  van  een  gigantisch  levend  wezen  zit.       Bij  dit  gigantische  kunstwerk  worden  je  ogen,  oren  en  neus  geprikkeld,  waardoor  je  het  gevoel  het   dat  je  in  een  andere  wereld  bent.  Je  vergeet  alles  om  je  heen  en  kunt  niet  geloven  wat  je  ziet,  hoort   en  ruikt.  Maar  toch  is  het  juist  heel  erg  echt,  je  staat  er  middenin!            

           

7  

2:  VERWONDERING     Stel  je  voor:  je  loopt  op  een  mooie  dag  over  straat,  de  lucht  is  blauw  en  het  is  lekker  warm.  Je  denkt   eigenlijk  nergens  aan  en  voelt  je  gewoon  goed.  Dan  hoor  je  opeens  een  gezoem  vlak  bij  je  oor.  Je   kijkt,  en  ziet  dat  er  een  lieveheersbeestje  op  je  schouder  is  geland.  Je  laat  het  beestje  op  je  vinger   kruipen  en  bekijkt  het  van  heel  dichtbij.  Het  verbaast  je  dat  het  zo  steil  omhoog  kan  lopen.  Als  het  bij   het  topje  van  je  vinger  is  aangekomen,  spreidt  het  zijn  vleugeltjes   en  vliegt  het  op.  Je  hebt  natuurlijk  al  heel  vaak  een   lieveheersbeestje  gezien,  maar  vandaag  valt  het  je  op.  Zelfs  zo  dat   je  er  nog  een  tijdje  over  na  blijft  denken.  Wat  een  mooi  beestje   eigenlijk.  En  bijzonder  dat  het  kan  vliegen,  met  opvouwbare   vleugeltjes  onder  zijn  schild.  Hoe  kan  zo’n  klein  beestje  zichzelf  de   lucht  in  krijgen?  En  hoe  landt  het  weer?  Ineens  moet  je  een  beetje   lachen,  want  je  ziet  voor  je  hoe  een  lieveheersbeestje  er  uit  zou   zien  als  het  drie  meter  groot  zou  zijn...     Je  kent  dit  gevoel  vast  wel.  Opeens  valt  iets  je  op  wat  je  eigenlijk  al  heel  lang  kent.  Maar  het  lijkt  alsof   je  het  voor  het  eerst  ziet.  Je  verbaast  je  erover  en  wil  er  veel  meer  van  weten.  Het  zet  je  fantasie  in   werking,  je  denkt  veel  verder  dan  wat  je  in  het  echt  hebt  gezien.   Dat  verbaasde  gevoel  kun  je  verwondering  noemen.  Hierin  zit  het  woord  “wonder”  verstopt.  En  zo   kan  het  ook  voelen:  dat  je  dát  nooit  eerder  hebt  gezien!  Wat  een  wonder  dat  het  bestaat.     Kunstenaars  zijn  meesters  in  het  verwonderen.  Ze  kijken  heel  goed  naar  de  wereld,  stellen  overal   vragen  bij  en  associëren  en  fantaseren  er  op  los.  Bij  veel  mensen  blijft  de  verwondering  in  hun  hoofd,   maar  het  bijzondere  van  kunstenaars  is  nu  juist  dat  zij  er  vorm  aan  geven.  Met  materialen  en   gereedschappen  maken  ze  een  kunstwerk,  waarmee  ze  de  toeschouwer  meenemen  in  hun   verwondering.  Zij  beelden  hun  dromen  en  fantasieën  uit  en  kunnen  de  toeschouwers  ervan  mee   laten  genieten.       Kijk  eens  naar  het  werk  van  de  Belgische  kunstenaar  Panamarenko.  Je  fantasie  staat  meteen  op  hol!   In  zijn  prachtige  tentoonstellingen  lijkt  het  alsof  je  in  een  droomwereld  rondloopt.  Panamarenko   verwondert  zich  al  vanaf  dat  hij  jong  was,  over  vliegen  en  alles  wat  daarmee  te  maken  heeft.  Vogels,   insecten,  vliegtuigen,  vleugels,  zwaartekracht  en  ga  zo  maar  door.  Misschien  heeft  hij  zich  toen  hij   klein  was  ook  wel  eens  verwonderd  over  een  lieveheersbeestje  dat  van  zijn  vinger  vloog...     Als  kunstenaar  gebruikt  hij  zijn  verwondering  om  kunstwerken  te  maken.  Hij  onderzoekt  het  vliegen   door  eigen  machines  te  maken.  Zijn  kunstwerken  lijken  allemaal  op  te  kunnen  stijgen.  Maar  geen   enkele  kan  dat  echt!  Dat  hoeft  van  Panamarenko  ook  niet:  “Het  zijn  geen  vliegtuigen,  het  vliegt  toch   niet...  Het  gaat  om  de  natuurlijke  krachten  die  ge  wilt  ontdekken  en  uiteindelijk  om  de  schoonheid   van  de  vorm.  Als  het  nu  echt  was  om  te  vliegen,  dan  zit  ge  toch  geen  20  jaar  aan  zo’n  vleugelrugzakje   te  prutsen,  dan  kunt  ge  toch  gewoon  een  vliegticket  kopen..”  De  machines  die  Panamarenko  maakt   zijn  adembenemend  om  te  zien  en  nemen  je  mee  in  de  droom  die  hij  als  kind  al  had.  Ze  staan  in  een   museum,  want  echt  vliegen  zullen  ze  dus  nooit.  Je  kunt  in  zo’n  tentoonstelling  als  toeschouwer  van   dichtbij  kijken  hoe  het  allemaal  in  elkaar  zit,  en  fantaseren  over  hoe  het  zou  voelen  om  met  grote   vleugels  door  de  lucht  te  zweven...    

 

8  

 

Raven's  Variable  Matrix  (de  omgeving  van  de  raaf),  2000  

  Waar  denk  je  dat  Panamarenko  zich  voor  deze  vliegmachine  over  heeft  verwonderd?  Insecten?   Vogels?  Vliegtuigen?  En  bij  dit  kunstwerk?    

Rug  Umbilly,  1984    

 

Een  kunstenaar  die  ook  kunst  maakt  over  vliegen  is  Joost  Conijn.  Je  hebt  net  gelezen  dat   Panamarenko  het  niet  nodig  vindt  dat  zijn  machines  echt  kunnen  opstijgen,  maar  Joost  Conijn  wil  dat   juist  wel.  Hij  heeft  helemaal  zelf  een  echt  werkend  vliegtuig  gebouwd!  Daarvoor  gebruikte  hij  hout,   ijzer,  oranje  afdekzeil,  de  motor  van  een  auto  en  een  propeller.  Tijdens  het  bouwen  dachten  veel   mensen  dat  het  hem  nooit  zou  lukken  om  er  mee  te  kunnen  vliegen.  Maar  Joost  Conijn  was  eigenwijs   en  na  heel  veel  uitproberen  en  sleutelen  is  het  hem  gelukt,  hij  kon  met  zijn  vliegtuig  écht  de  lucht  in.   Hij  is  er  zelfs  helemaal  mee  naar  Afrika  gevlogen!      

 

 

 

Beeld  uit  de  film  over  het  vliegtuig.  Joost  Conijn  antwoord  op  de  vraag  waarom  hij  het  vliegtuig  bouwt:  “nou  ja,  waarom   niet?  In  mijn  ogen  kan  iedereen  een  vliegtuig  bouwen”  (vliegtuig,  2010)  

Hij  zegt  over  zichzelf:    

 

9  

  “Ik  ben  een  kunstenaar,  en  ik  heb  vaak  ideeën  waarvan  mensen  zeggen:  dat  kan  helemaal  niet!  Dat  is   onmogelijk!  Maar  daar  trek  ik  me  niet  zoveel  van  aan.  Ik  doe  het  gewoon.  Ik  denk  dat  maar  weinig   mensen  écht  doen  wat  ze  willen”.     Joost  Conijn  maakt  meer  dan  alleen  vliegtuigen.  Ook  auto’s,  fietsen  en  motoren.  Hij  verwondert  zich   over  hoe  mensen  zich  voortbewegen  met  behulp  van  voertuigen.  Met  zijn  auto’s,  vliegtuigen  en   motoren  reist  hij  over  de  hele  wereld.  Hij  valt  natuurlijk  wel  op  met  zulke  prachtige  zelfgemaakte   voertuigen.  Mensen  in  de  landen  waar  hij  reist  komen  graag  een  praatje  met  hem  maken,  en  zijn   nieuwsgierig  naar  hoe  zijn  voertuig  werkt.     Er  gaat  een  hele  aflevering  van  het  Klokhuis  over  Joost  Conijn!  Zoek  maar  eens  op  Google  op   “Klokhuis  Joost  Conijn”.  Daar  vertelt  hij  meer  over  zijn  bijzondere  voertuigen  en  zijn  avonturen  op   reis.  Bijvoorbeeld  dat  hij  in  Afrika  een  keer  in  de  gevangenis  heeft  gezeten...     Panamarenko  en  Joost  Conijn  verwonderen  zich  over  vliegen,  zwaartekracht,  bewegen  (en  Joost   Conijn  ook  over  andere  culturen  en  contact  maken  met  mensen).  Ze  laten  met  hun  kunstwerken  de   toeschouwer  met  nieuwe  ogen  om  zich  heen  kijken  en  maken  ze  nieuwsgierig.    En  jij,  waar   verwonder  jij  je  over,  wat  zou  jij  verder  willen  onderzoeken?    

                                         

10  

3:  HERKENNING     Soms  kan  kunst  je  ontzettend  raken  omdat  je  er  iets  in  herkent  uit  je  eigen  leven.     Kunstenaars  die  het  dagelijks  leven  in  hun  kunst  verwerken  laten  je  over  hun  schouder  met  zich   meekijken  in  hun  eigen  leven.  Ze  delen  herinneringen,  angsten,  verwondering  met  je.  Ze  laten  je   verwonderd  kijken  naar  je  eigen  leven  door  dat  van  hun  te  laten  zien.       Wat  je  op  de  foto  ziet  herken  je  natuurlijk  meteen:  een  heel  gewoon  woonhuis.    Het  bijzondere  is  dat   het  midden  in  een  museum  staat!  Een  echt  woonhuis  op  ware  grootte!  Kijk  maar  eens  naar  de   omgeving.  Je  ziet  geen  tuin  of  lucht,  maar  hoge  muren  waar  het  huis  precies  onder  past.   De  Engelse  kunstenaar  Michael  Landy  heeft  het  huis  van  zijn   ouders  nagebouwd.  Dit  is  het  huis  waar  hij  als  kind  woonde.  Elke   dakpan,  elk  scheurtje  in  de  muur  heeft  hij  precies  nagemaakt.   Alles  heeft  voor  hem  een  herinnering.     Omdat  je  dit  gewone  huis  in  een  museum  ziet,  zullen  je  als   toeschouwer  die  kleine  details  je  ook  opvallen.  Je  kijkt  er  met   andere  ogen  naar,  je  ziet  het  huis  als  een  kunstwerk.   Je  kunt  bij  dit  werk  heel  goed  associëren:  Zou  Michel  Landy  fijne   herinneringen  hebben  aan  het  huis?  Hoe  zou  een  dag  in  dit  huis   er  uit  zien,  hoe  ziet  het  dagelijks  leven  van  de  ouders  van  Michael   Landy  er  uit?  In  wat  voor  straat  zou  het  staan?  Hoe  zou  mijn   eigen  huis  er  uit  zien  in  een  museum?  Welke  kleine  details   zouden  mensen  dan  zien?       Semi-­‐Detached  (twee-­‐onder-­‐1-­‐kap  woning),  2004       Michael  Landy  heeft  het  dagelijks  leven  letterlijk  nagemaakt  in  het  museum.  Een  andere  manier  om   een  kijkje  in  je  leven  te  geven  is  door  te  filmen  wat  je  meemaakt.  Als  een  kunstenaar  zo’n  film  dan   tentoonstelt  in  een  museum,  dan  ben  je  er  als  toeschouwer  toch  een  beetje  bij.  Daardoor  komt  de   kunst  erg  dichtbij  jouw  eigen  leven,  en  kan  het  je  raken.     Kunstenaar  Francis  Alÿs  komt  eigenlijk  uit  België  maar  woont  al  jaren  in  Mexico.  Hij  maakt   wandelingen  om  de  buurt  te  verkennen  en  het  land  te  leren  kennen.  Hij  verzamelt  dingen  die  hij   vindt,  en  maakt  contact  met  mensen  op  straat  door  dingen  te  doen  die  zij  niet  verwachten.  Zo   maakte  hij  bijvoorbeeld  een  wandeling  met  een  wollen  trui  aan,  die  bij  elke  stap  verder  uitrafelde...   Want  de  draad  zat  vast  aan  een  tak  in  een  park,  waar  Francis  zijn   wandeling  was  begonnen.     Wat  hij  meemaakt  tijdens  zijn  wandelingen  filmt  hij.  Hij  vertelt  met   zijn  films  verhalen,  die  mensen  aan  elkaar  kunnen  doorvertellen.  “Heb   je  al  gehoord  van  die  man  die  met  zijn  wollen  trui  achter  een  tak  bleef   hangen?  De  draad  liep  door  de  hele  stad!  En  hij  had  het  niet  eens  in  de   gaten!”  Zo  worden  de  kunstwerken  van  Francis  Alÿs  legendes  die   blijven  leven  in  de  stad.           Fairytales  (sprookjes)  ,  2008    

 

11  

Vaak  laat  hij  zijn  wandelingen  niet  filmen  door  iemand  anders,  maar  neemt  hij  zelf  de  camera  mee  op   zijn  schouder.  Zo  lijkt  het  net  alsof  jíj,  de  toeschouwer,  door  de  ogen  van  Francis  Alÿs  kijkt.     Soms  zijn  de  films  van  Francis  Alÿs  daardoor  ontzettend  spannend  om  naar  te  kijken,  of  zelfs  eng.    Zo   filmde  hij  een  wandeling  in  een  arme  buurt  in  Mexico.  Als  hij  door  een  straat  loopt  wordt  hij   tegengehouden  door  honden,  die  heel  hard  blaffen  en  grommen.  Je  ziet  hun  tanden  en  ze  happen   naar  de  camera...  Francis  Alÿs  is  een  indringer  vinden  de  honden,  hij  mag  er  niet  langs!     Doordat  de  boze  honden  gefilmd  zijn  vanaf  de  schouder  van  Francis,  voelt  het  alsof  je  er  als   toeschouwer  zelf  bij  bent.  Als  je  het  filmpje  ziet  lijkt  het  net  of  de  honden  tegen  jóu  blaffen,  alsof  ze   je  willen  bijten!  Je  deinst  achteruit  en  wil  het  geluid  niet  horen.  Maar  toch  blijf  je  kijken,  omdat  het   zo  dichtbij  komt.       Bij  dit  kunstwerk  is  het  heel  belangrijk  waar  je  het  ziet.  Als  je  het  filmpje  gewoon  thuis  op  je   computer  kijkt,  is  alles  vertrouwd  en  maakt  het  misschien  niet  zo’n  indruk  op  je.  In  een  zaal  in  een   museum  is  het  minder  bekend  voor  je,  en  kan  het  je  daarom  veel  eerder  raken.  Het  filmpje  staat  op   Youtube  (zoek  op  “Francis  Alys  el  Gringo”)  dus  je  kunt  het  wel  thuis  kijken.  Doe  dan  een  koptelefoon   op  en  speel  het  af  op  groot  scherm,  want  dan  komt  het  toch  nog  wel  heel  dichtbij...      

El  Gringo  (de  vreemdeling),  2003                                            

 

   

12  

4:  CONFRONTEREN     Er  zijn  kunstenaars  die  willen  dat  de  toeschouwer  gaat  nadenken  over  de  wereld  van  nu.  Zij  zijn  het   vaak  niet  eens  met  wat  mensen  tegenwoordig  doen  of  wat  ze  gewoon  vinden.  De  kunstenaars   vinden  dat  ze  daar  niet  genoeg  over  nadenken.  Of  dat  mensen  meer  een  eigen  mening  moeten   vormen.   Bijvoorbeeld  Erwin  Wurm.  Hij  vindt  dat  mensen  veel  te  veel  kopen  en  dat  iedereen  hebberig  is   tegenwoordig.  En  lui!  Mensen  zouden  eens  wat  vaker  de  fiets  moeten  pakken,  in  plaats  van  overal   maar  de  auto  voor  gebruiken.  Daarvan  worden  de  mensen  veel  te  dik,  net  als  deze  auto  van  Erwin   Wurm.  Hij  wil  dat  mensen  zich  daar  bewust  van  worden  en  er  over  na  gaan  denken:  “wat  vind  ik  daar   eigenlijk  van?”  Misschien  verandert  de  toeschouwer  door  na  te  denken  over  dit  werk  uiteindelijk  zijn   gedrag  dan  wel.      

  Fat  convertible  (dikke  cabrio)  -­‐  2005     Om  de  vreemde  auto’s  van  Erwin  Wurm  kun  je  misschien  wel  lachen.  Maar  het  is  ook  iets  om  over  na   te  denken.  Deze  kunst  is  niet  alleen  om  van  te  genieten,  de  kunstenaar  wil  je  ook  iets  leren!     Het  is  soms  best  wennen  om  als  toeschouwer  zo  aan  het  denken  gezet  te  worden.  En  daar  kun  je  erg   van  schrikken.  Of  je  wordt  kwaad.  De  kunstenaar  laat  iets  zien  wat  je  eigenlijk  niet  wíl  zien.  Maar  het   is  wel  de  waarheid.  Dit  noemen  we  confronteren.  De  kunstenaar  confronteert  de  toeschouwers  met   hoe  zij  denken  of  zich  gedragen.         Het  praten  over  wat  er  anders  moet,  werkt  minder  sterk  dan  er  een  kunstwerk  over  te  maken.   Mensen  horen  zoveel  meningen  van  anderen,  dat  het  niet  zoveel  indruk  meer  maakt.  Een   confronterend  kunstwerk  raakt  de  toeschouwer  zo,  dat  die  wel  een  reactie  moét  geven.  Kijk  maar   eens  wat  er  met  jou  gebeurt  als  je  het  werk  van  kunstenares  Tinkebell  ziet...       Tinkebell  is  een  Nederlandse  kunstenares  die   eigenlijk  Katinka  Simonse  heet.  Ze  draagt  altijd   alleen  maar  roze  kleren.  Tinkebell  gedraagt  zich  als   een  keurig,  schattig  meisje  maar  ze  maakt   behoorlijk  confronterende  dingen.     Het  konijn  op  de  foto  is  niet  zomaar  een  konijn.   Het  heeft  namelijk  een  aan-­‐  en  uitknop.  De  oogjes   zijn  eigenlijk  kraaltjes  en  in  het  lijfje  zit  een   machientje  waarmee  het  konijn  zijn  pootjes  kan   bewegen  en  vrolijk  door  de  tuin  kan  hupsen.  De   bek  gaat  op  en  neer,  en  af  en  toe  laat  het  een  grappig  piepgeluid  horen.     Misschien  geloof  je  het  niet,  maar  dit  was  ooit  een  echt,  levend  konijn...  Tinkebell  heeft  het   omgebouwd  tot  speelgoed!  (The  brown  striped  rabbit  (het  bruin  gestreepte  konijn  –  jaartal  onbekend)  

 

13  

Tinkebell  vindt  dat  mensen  dieren  niet  goed  behandelen.  Mensen  kopen  een  huisdier  om  te  hebben,   en  soms  verwaarlozen  ze  het  als  het  nieuwe  er  vanaf  is.  Of  het  wordt  als  speelgoed  gebruikt.  Het  zijn   levende  dieren,  die  kun  je  niet  als  knuffel  gebruiken  vindt  Tinkebell.  Om  haar  toeschouwers  daarover   na  te  laten  denken,  bouwt  ze  dode  dieren  om  tot  speelgoed.  Ze  gebruikt  de  vacht  en  combineert  die   met  onderdelen  van  plastic  speelgoed.  Kijk  maar  eens  (als  je  durft)  naar  het  kinderprogramma   “SchepperdeSchep”,  waarin  ze  een  caviavachtje  gebruikt  om  een  speelgoedcavia  op  wieltjes  te   maken...  (zoek  op  YouTube  op  “Tinkebell  schepperdeschep”)     Sommige  toeschouwers  worden  van  deze  kunstwerken  zó  boos,  dat  ze  Tinkebell  kwade  mailtjes   sturen.  Als  je  zulke  confronterende  kunstwerken  maakt  kun  je  verwachten  dat  mensen  ook  heftig   reageren  op  wat  je  doet.  En  eigenlijk  is  dat  ook  de  bedoeling.     Als  je    kwaad  bent  of  geschrokken,  raakt  het  kunstwerk  je  toch  heel  erg.  Je  blijft  er  over  nadenken  en   praat  er  met  anderen  over.  En  dat  is  precies  wat  Tinkebell,  en  alle  andere  confronterende   kunstenaars  willen.                                                                            

 

14  

5.  MEEDOEN  IN  DE  KUNST     Je  gaat  naar  een  museum  om  kunst  te  kijken  of  te  beleven.  Meestal  zie  je  kunstwerken  aan  de  muur   of  op  een  sokkel,  die  je  van  een  afstandje  kunt  bekijken.  Maar  er  zijn  ook  kunstenaars  die  zichzelf   tentoonstellen.  We  noemen  dat  performance-­‐kunst.  Performance  is  Engels  voor  optreden.   Performancekunstenaars  maken  geen  hele  voorstellingen,  maar  doen  iets  en  doen  dat  vaak  steeds   weer  opnieuw.  Een  performance  kan  je  raken  omdat  je  de  kunstenaar  van  heel  dichtbij  meemaakt.   Het  is  heel  bijzonder  om  zo  lang  als  je  wil  een  echt  mens  te  mogen  bekijken  als  kunstwerk.  Soms  is   een  performance  heel  confronterend,  omdat  de  kunstenaar  dan  iets  doet  wat  je  zelf  nooit  zou  doen   of  durven.  Door  het  van  zo  dichtbij  te  zien  kun  je  je  toch  heel  goed  indenken  hoe  het  zou  zijn.     Marina  Abramovic  is  een  kunstenares  uit  Joegoslavië  die  heel  beroemd  is  geworden  met  haar   performances.  Zij  gebruikt  zichzelf  als  kunstwerk.  Ze  doet  vaak  dingen  waar  je  de  bibbers  van  krijgt.   Bijvoorbeeld  op  een  tafeltje  liggen  met  6  brandende  kaarsen  onder  haar!  Als  toeschouwer  kun  je  je   heel  goed  inbeelden  hoe  dat  moet  voelen...  Maar  Marina  is  tijdens  zo’n  performance  zó   geconcentreerd,  dat  ze  het  aankan.  Ze  wil  hiermee  laten  zien  dat  gedachten  heel  sterk  kunnen  zijn,   zelfs  sterker  dan  het  lichaam.    

  the  conditioning  (het  aanleren)-­‐  2005     Bij  veel  performances  kun  je  alleen  maar  kijken,  zoals  naar  Marina  die  op  het  tafeltje  ligt.  Maar  soms   wil  een  kunstenaar  ook  dat  jij  als  toeschouwer  meedoet.  Eigenlijk  krijg  je  een  rol  in  het  kunstwerk.  Je   doet  eraan  mee  en  zo  stel  je  jezelf  een  beetje  tentoon.  Andere  toeschouwers  kijken  dan  ook  naar  jou.   Dat  is  natuurlijk  hartstikke  spannend!  Maar  je  vergeet  het  daarna  nooit  meer.     Marina  Abramovic  doet  ook  performances  waarbij  de  toeschouwer  mee  kan  doen.  Gelukkig  is  het   dan  niet  met  brandende  kaarsen!  Maar  ze  wil  haar  toeschouwers  wel  een  zelfde  soort  concentratie   laten  ervaren.  Dat  doet  ze  door  oogcontact  met  de  bezoekers  te  maken.  Bijvoorbeeld  bij  deze   performance,  die  “the  artist  is  present”  heet,  wat  “de  kunstenares  is  aanwezig”  betekent.  

the  artist  is  present    (de  kunstenares  is  aanwezig)  –  2010      

 

15  

 

Op  een  podium  in  een  groot  museum  in  New  York  (MoMA)  stonden  een  tafel  en  twee  stoelen.   Marina  zat  op  een  van  de  twee  stoelen.  Bezoekers  werden  uitgenodigd  om  tegenover  haar  te  gaan   zitten.  Zij  mochten  zo  lang  als  ze  wilden  daar  blijven.  Marina  zat  heel  stil  en  liet  helemaal  geen   uitdrukking  zien  in  haar  gezicht.  Ze  was  in  diepe  concentratie.  Ze  slikte  niet,  ze  knipperde  niet  met   haar  ogen,  je  kon  zelfs  niet  zien  dat  ze  ademde.  Alleen  als  er  een  nieuwe  bezoeker  tegenover  haar   plaatsnam,  deed  ze  haar  ogen  even  dicht,  zuchtte  ze  diep  en  wreef  ze  over  ze  haar  slapen.  Dan  kon   ze    weer  opnieuw  zo’n  tijd  zo  geconcentreerd  zitten.   De  meeste  bezoekers  gingen  stil  tegenover  Marina  zitten.  Maar  er  waren  er  ook  die  haar  uit  haar   concentratie  probeerden  te  halen,  door  tegen  haar  te  praten  of  gekke  bekken  te  trekken.  Maar   Marina  bleef  gewoon  zo  zitten.     Achteraf  waren  de  bezoekers  die  tegenover  haar  gezeten  hadden  heel  erg  geraakt.  Dat  kan  je  zien  op   de  volgende  foto’s,  die  een  fotograaf  van  hen  gemaakt  heeft  toen  ze  tegenover  Marina  zaten.  Als  je   naar  deze  foto’s  kijkt,  kan  jij  dan  zien  hoe  deze  mensen  zich  voelden?  

 

Toeschouwers  die  meedoen  met  de  performance  van  Marina  Abramovic,  fotograaf:  Marco  Anelli  

 

    Soms  kun  je  als  toeschouwer  ook  helemaal  je  eigen  gang  gaan  in  een  kunstwerk.  Dan  is  de   kunstenaar  er  zelf  niet  bij,  maar  heb  je  als  toeschouwer  wel  een  eigen  rol.  Eigenlijk  voer  jij  een   performance  uit,  waar  andere  toeschouwers  naar  kunnen  kijken!  Zonder  dat  jij  iets  in  het  werk  zou   doen,  zou  het  kunstwerk  niet  af  zijn.     Moet  je  eens  voorstellen:  je  komt  in  een  museum.  Al  bij  de  ingang   hoor  je  mensen  praten,  lachen  en  joelen.  Je  gaat  snel  kijken  en  ziet   vanaf  het  plafond  tot  de  vloer  twee  lange,  ijzeren  buizen  die  met   heel  veel  spannende  bochten  om  elkaar  heen  draaien...    Er  staat   twee  metershoge  glijbanen  in  het  museum!  Mensen  roetsjen  er   doorheen.  De  ijzeren  buizen  zijn  van  boven  doorzichtig,  zodat   andere  mensen  goed  kunnen  meekijken  als  je  door  de  glijbanen  naar   beneden  glijdt.  Er  staat  een  lange  rij,  want  iedereen  wil  het  museum   wel  eens  op  deze  bijzondere  manier  beleven.  En  het  zal  voor  veel   volwassen  bezoekers  héél  lang  geleden  zijn  dat  ze  van  een  glijbaan   zijn  geweest...     Een  plek  waar  je  vaak  stil  moet  zijn  en  nergens  aan  mag  zitten,  is  nu   opeens  een  plek  om  te  lachen  en  te  spelen!  De  Duitse  kunstenaar   Carsten  Höller  heeft  een  speeltuin  van  het  museum  gemaakt.  Een   speeltuin  waar  volwassen  mensen  ook  weer  mogen  spelen.  Hij  zegt  

 

16  

er  zelf  over:  “een  glijbaan  zelf,  als  ding,  is  niet  zo  spannend.  Het  is  wat  het  is.  Maar  op  het  moment   dat  je  er  in  gaat  en  met  een  vaart  naar  beneden  glijdt,  moet  je  alle  controle  loslaten.  Je  laat  het   gebeuren  en  dat  is  heel  spannend.  Mensen  zouden  op  andere  momenten  ook  de  controle  moeten   durven  loslaten,  dan  wordt  het  leven  een  stuk  spannender!”   Het  kunstwerk  van  Carsten  Höller  prikkelt  ook  je   zintuigen,  net  als  de  werken  in  hoofdstuk  1.    Het   licht  flitst  om  je  heen,  je  voelt    de  snelheid,  ruikt   het  ijzer  en  maakt  geluid  als  je  naar  beneden  glijdt.   Het  verschil  is    dat  je  bij  de  glijbanen  zelf  echt  iets   moet  doen  om  het  te  ervaren.  De  bezoekers  zijn  bij   dit  werk  heel  belangrijk,  want  een  lege  glijbaan  in   een  museum  waar  je  niet  aan  mag  komen  is   minder  bijzonder  (en  ook  veel  minder  leuk!)  dan   wanneer  er  mensen  vanaf  roetsjen!         Het  meehelpen  bij  het  maken  van  een  kunstwerk,  lijkt  je  dat  wat?  Kunstenaar  Robbie  Cornelissen  liet   in  een  museum  zijn  toeschouwers  en  studenten  aan  de  kunstacademie  meetekenenen  aan  een  van   zijn  tekeningen!  Hij  gaf  zijn  ze  een  potlood  en  liet  ze  een  lange  streep  trekken  op  een  vel  papier  van   wel  17  meter  lang...    De  toeschouwers  en  studenten  moesten  zich  erg  concentreren,  want  je  mocht   geen  liniaal  gebruiken  en  de  lijn  was  heel  lang  en  moest  heel  recht  zijn.      

 

 

 

Little  boy  pissing  at  the  universe  X  (jongetje  pist  richting  universum  X),  2011  

  Het  idee  voor  deze  grote  tekening  heeft  de  kunstenaar  Robbie  Cornelissen  bedacht.  Maar  eigenlijk   hebben  de  toeschouwers  het  werk  gemaakt,  en  zo  zijn  tentoonstelling  er  mee  vorm  gegeven.  Na  3   weken  tekenen  was  het  werk  af.  Wel  honderden  mensen  hadden  er  aan  meegewerkt.  Je  kon  zien  dat   de  meeste  strepen  in  het  midden  van  het  papier  gezet  waren,  want  daar  was  het  donkerder  dan  aan  

 

17  

de  bovenkant  en  onderkant.  Niemand  kan  in  het  kunstwerk  natuurlijk  nog  zijn  eigen  streep   terugvinden,  maar  bijzonder  is  het  wel!  Je  kunt  dan  toch  maar  mooi  zeggen:  er  hangt  een  tekening   die  ik  heb  gemaakt  in  het  museum...!   Op  YouTube  vind  je  een  filmpje  waar  je  kunt  zien  hoe  de  mensen  er  aan  werken,  en  hoe  het  werk   groeit  in  3  weken.  Je  moet  zoeken  op  “Robbie  Cornelissen  time  lapse”.                                                                                                

 

18  

SLOT  

  In  dit  boekje  heb  je  gelezen  over  verschillende  manieren  om  hedendaagse  kunst  te  ervaren.     Zo  las  je  in  hoofdstuk  1  over  hoe  belangrijk  je  zintuigen  zijn  om  alles  (en  dus  ook  kunst!)  om  je  heen   goed  in  je  op  te  nemen.  Je  leerde  hoe  je  je  door  kunst  kan  verwonderen,  waardoor  je  jezelf  kan  gaan   afvragen  hoe  en  waarom  iets  werkt.  In  het  hoofdstuk  over  herkenning  las  je  hoe  kunst  je  opnieuw   kan  laten  kijken  naar  dingen  die  je  allang  weet  en  kent.  En  daarna  over  hoe  confronterende  kunst  je   kwaad,  verdrietig  of  angstig  kan  maken,  maar  je  er  wel  iets  van  kunt  leren.  In  het  laatste  hoofdstuk   zag  je  hoe  je  hedendaagse  kunstenaars  soms  kunt  helpen  met  het  maken  van  hun  kunstwerken.     Nu  je  al  die  hoofdstukken  hebt  gelezen,  weet  je  het:  hedendaagse  kunst  is  kicken!  Er  is  ontzettend   veel  te  zien  en  te  beleven.  Je  moet  alleen  wel  weten  hoe  je  er  naar  kunt  kijken,  en  wat  de  kunstenaar   ermee  bedoeld  kan  hebben.  Dan  kun  je  bedenken  wat  jouw  mening  is  over  het  werk.  Dit  boekje  is  er   om  je  daar  een  beetje  bij  te  helpen.  De  volgende  keer  dat  je  een  kunstwerk  ziet,  kun  je  er  heel  anders   naar  kijken  en  over  denken.  Want  je  weet  er  nu  best  veel  over!   Hopelijk  ben  je  door  het  lezen  van  dit  boekje  lekker  nieuwsgierig  geworden,  en  sta  je  te  popelen  om   hedendaagse  kunstwerken  in  het  echt  te  gaan  bewonderen!         Als  je  meer  wilt  lezen,  doen  of  weten,  zijn  hier  een  paar  tips!  De  tijdschriften  of  boeken  die  hier   genoemd  worden  kan  je  kopen,  maar  ook  lenen  in  de  bibliotheek,  en  misschien  heeft  jouw  school  ze   ook  wel.     -­‐  Om  meer  te  leren  over  hoe  kunst  is  geworden  zoals  het  nu  is,  kun  je  doorlezen  op  de  volgende   bladzijdes.  Daar  staat  in  het  kort  geschreven  hoe  kunst  is  veranderd  door  de  eeuwen  heen.     -­‐  Schrijver  Ted  van  Lieshout  schreef  hele  leuke  boeken  over  kunst:  de  “Papieren  museum”  -­‐  serie.  Het   zijn  niet  zomaar  boeken,  want  de  kaft  is  de  deur  van  een  museum...  Ted  van  Lieshout  leidt  je  op  de   bladzijden  rond  in  zijn  eigen  papieren  museum.     -­‐  Schrijfster  Joke  van  Leeuwen  heeft  een  boekje  gemaakt  over  het  kijken  naar  kunst,  en  hoe  onze   ogen  ons  soms  voor  de  gek  houden.  De  dingen  zijn  niet  altijd  wat  ze  lijken  te  zijn...  “Een  halve  hond   heel  denken”,  heet  het  boekje.     -­‐  Het  tijdschrift  DADA  heeft  elke  keer  een  ander  thema  over  de  kunst,  om  je  helemaal  in  te  verdiepen     -­‐  “Samen  Kunst  Kijken”  van  Daniëlle  Serdijn  is  een  fijn  boekje  om  te  lezen  als  je  naar  een  museum   gaat.  Er  staan  ook  veel  tips  in  over  welke  musea  leuk  zijn  om  samen  met  je  ouders  of  je  klas  te   bezoeken.     -­‐  Bij  de  krant  “het  NRC”  krijg  je  elke  donderdag  een  extra  krantje  met  nieuws  over  kunst.  En  er  is  een   speciale  bladzijde  voor  kinderen!  Het  is  ook  handig  om  in  de  gaten  te  houden  wanneer  er  leuke   tentoonstellingen  zijn,  want  er  staat  een  agenda  in.     -­‐  Nederland  heeft  heel  veel  mooie  musea.  Een  hele  bijzondere  is  wel  Villa  Zebra  in  Rotterdam!  Daar   zijn  namelijk  tentoonstelling  speciaal  voor  kinderen  tussen  de  4  en  12  jaar.  Er  zijn  ook  vaak   workshops,  waar  je  zelf  aan  de  slag  gaat.  En  ze  hebben  ook  nog  eens  een  hele  leuke  website!   www.villazebra.nl    

 

19  

-­‐  Hou  je  zelf  ook  van  kunst  maken  of  van  schrijven?  Het  kindertijdschrift  Boekie-­‐Boekie  is  dan  wel  iets   voor  jou!  Er  zijn  vaak  wedstrijden  waar  je  jouw  tekeningen  en  verhalen  kunt  insturen.  En  het  is  ook   gewoon  heel  leuk  om  te  lezen.  Op  de  website  is  al  heel  veel  te  zien:  www.boekie-­‐boekie.nl         -­‐  Het  programma  “Kunstuur”  is  elke  zaterdag  om  17.00  te  zien  op  Nederland  2.  Er  worden   kunstwerken  en  tentoonstellingen  besproken  die  te  zien  zijn  in  de  musea  van  Nederland.  Kinderen   komen  ook  aan  het  woord:  in  elke  aflevering  bekijkt  een  kind  een  kunstwerk  in  een  museum  en   vertelt  erover.       -­‐  Op  de  website  www.museum.nl  staan  alle  musea  van  heel  Nederland  bij  elkaar.  Je  kunt  zoeken  op   stad,  dat  is  heel  handig.  En  als  je  op  de  naam  van  een  museum  klikt,  kom  je  uit  op  de  website  ervan.   Dan  weet  je  meteen  wat  er  in  dat  museum  te  zien  of  te  doen  is.          

                                           

20  

Tijdbalk  van  de  beeldende  kunstgeschiedenis     Kunst  bestaat  al  heel  lang.  Net  zo  lang  als  de  mens,  al  sinds  10.000  jaar  voor  Christus!  Dat  was   natuurlijk  een  hele  andere  tijd  dan  nu.  Kunst  had  toen  dus  ook  een  hele  andere  rol.  Het  werd  met   een  andere  reden  gemaakt  en  op  een  andere  manier  getoond  aan  de  toeschouwer.  Ben  je   nieuwsgierig  geworden  naar  hoe  kunst  is  geworden  zoals  het  nu  is?  Dan  kun  je  hier  in  het  kort  lezen   hoe  het  is  veranderd  door  de  eeuwen  heen.  Laten  we  beginnen  bij  het  begin,  het  begin  van  de   kunstgeschiedenis.       Deze  grottekeningen  zijn  gemaakt  rond  10.000  voor  Christus!  Ze  zijn  diep   in  een  grot  in  Frankrijk  gevonden.  De  tekeningen  zijn  niet  voor  een   publiek  gemaakt.  De  oermens  tekende  wat  hij  om  zich  heen  zag  en  legde   zo  vast  hoe  het  leven  was.  Deze  oertekeningen  zijn  de  allereerste   kunstwerken  die  er  bestaan.  Hier  begint  de   geschiedenis  van  de  kunst.  (grottekeningen  in   Lascaux,  Frankrijk)       Het  beeldje  op  de  foto  komt  uit  5.900  voor  Christus.  Mensen  gebruikten  kunst  in   deze  tijd  om  de  goden  waarin  ze  geloofden  gunstig  te  stemmen.  Dit  beeldje  is   gemaakt  om  de  goden  te  vragen  om  vruchtbaarheid.  Kunst  was  in  de  ogen  van   mensen  uit  deze  tijd  noodzakelijk  om  te  overleven.  Want  als  ze  de  Goden  niet   tevreden  hielden,  zouden  die  boos  worden  en  het  leven  van  de  mensen  moeilijk   maken!  Elk  kunstwerk  werd  dus  met  een  bepaald  doel  gemaakt:  om  te  genezen,   regen  te  maken  of  bescherming  te  bieden  aan  een  volk.  (vruchtbaarheidsbeeldje,  Noord-­‐Irak)     700  jaar  voor  Christus  bepaalden  de  Grieken  en  Romeinen   hoe  de  kunst  eruit  zag.  Deze  periode  in  de  kunstgeschiedenis   noemen  we  de  “klassieke  oudheid”.  De  Grieken  en  Romeinen   waren  meesters  in  het  namaken  van  de  natuur.  Ze  beeldden   perfecte  mensen  af,  zonder  pukkeltjes  of  vetrolletjes.  De   mensen  die  ze  afbeeldden  waren  meestal  bloot,  want  dan   kun  je  goed  zien  hoe  mooi  het  menselijk  lichaam  is.  Kunst   werd  gebruikt  om  verhalen  te  vertellen  over  de  goden  en  de   schoonheid  van  de  natuur  te  laten  zien.  (discuswerper,   Griekenland)   Keizers  gaven  kunstenaars  opdracht  om  beelden  te  maken,   om  te  laten  zien  hoe  machtig  en  perfect  ze  waren.  Hier  zie  je  een  borstbeeld  van  een  beroemde   Romein,  Julius  Caesar.  Door  de  kunst  weten  we  nu  hoe  hij  er  uit  heeft  gezien.  Of  tenminste,  ongeveer,   want  hij  is  waarschijnlijk  iets  knapper  afgebeeld  dan  hij   echt  was.  (buste  van  Julius  Caesar,  Italië)     Na  het  instorten  van  het  Romeinse  rijk  beginnen  in  500  na   Christus  de  Middeleeuwen.  Een  periode  waarin  mensen   heel  veel  met  het  geloof     bezig  waren.  In  Europa  werd  het  Christendom  de   belangrijkste  godsdienst.  Mensen  geloofden  niet  meer  in  meerdere  goden,  maar  in  één  God.  Er   werden  kerken  gebouwd,  met  godsdienstige  afbeeldingen  op  de  muren.  Hierop  werd  het  verhaal  van   Jezus  en  de  heiligen  afgebeeld.  Dit  was  handig,  want  in  die  tijd  kon  nog  bijna  niemand  lezen  of  

 

21  

schrijven.  De  schilderijen,  beelden  en  glas-­‐in-­‐loodramen  waren  eenvoudig,  en  vertelden  vaak  een   verhaal.  Het  ging  namelijk  niet  meer  om  de  schoonheid,  maar  om  de  strenge  boodschap  van  het   geloof.  De  afgebeelde  mensen  hadden  allemaal  netjes  hun  kleren  weer  aan.  De  kunst  in  de  kerk   moedigde  mensen  aan  om  te  bidden  en  zich  net  als  de  heiligen  goed  te  gedragen.  De  kerk  wou   zoveel  mogelijk  mensen  bekeren,  en  kunst  was  daar  een  handig  middel  voor.  (Duccio  di  Buoninsegna,   Mastea-­‐  1311)   In  1500  begon  er  weer  een  nieuwe  tijd:  De  Renaissance.   Dat  betekent  “opnieuw  geboren  worden”.  Als  je  naar  de   muurschildering  op  de  foto  kijkt,  waar  doet  het  je  dan  aan   denken?  Precies,  de  klassieke  oudheid!  Mensen  in  de   Renaissance  verlangden  terug  naar  de  natuur  en  de   schoonheid  die  de  Grieken  en  Romeinen  zo  mooi  konden   afbeelden.  Kunstenaars  in  de  Renaissance  wilden  hun   kunst  zelfs  nóg  mooier  maken  dan  toen.  De  (weer  blote)   modellen  werden  veel  gespierder  nagemaakt  en  alles  werd   versierd.  (Michaelangelo  Buonarroti,  De  schepping  van   Adam  –  1508)       Rijken  en  machthebbers  lieten  kunstenaars  portretten  van  zichzelf  maken  waarop   ze  zo  mooi  mogelijk  werden  afgebeeld.  Het  beeld  moest  het  volk  ervan  overtuigen   dat  hun  leider  gezag  had:  rijk,  machtig  en  intelligent.  Natuurlijk  was  de   werkelijkheid  niet  altijd  zo  fraai  als  de  machthebbers   wilden  laten  zien...  (Hyancinthe  Rigaut,  Lodewijk  XIV  -­‐   1701)     Ze  pronkten  ook  graag  met  hun  veldslagen,   veroveringen  en  vooral  hun  indrukwekkende   overwinningen.  Maar  hoe  kun  je  nieuws  laten  zien  zonder  tv-­‐journaal?   Door  een  schilderij  of  beeld  te  laten  maken!  Het  volk  moest  hierdoor   enthousiast  worden  over  hun  heldhaftige  leider.  Ook  als  die  leider   helemaal  niet  zo  heldhaftig  was.  (Jacques-­‐Louis  David,  Napoleon  steekt  st.   Bernard  over  –  1801)     Tot  dit  punt  in  de  kunstgeschiedenis  is  alles  nog   best  overzichtelijk.  Kunst  had  altijd  een  duidelijk   doel:  het  was  om  vast  te  leggen  hoe  het  leven   er  uit  zag,  goden  te  vereren,  mensen  iets  te   leren  over  het  Christendom  of  om   machthebbers  en  rijken  op  te  hemelen.  De   kunstenaars  werkten  in  opdracht  en  de   toeschouwers  leerden  hoe  zij  zich  moesten   gedragen.  Rond  1800  werden  er  een  aantal   ontdekkingen  gedaan  die  de  wereld   veranderden,  en  de  kunst  ook.  De   stoommachine  werd  uitgevonden.  Mensen  hoefden  niet  meer  alles  met  paard  en  wagen  te  doen,  er   was  nu  ook  een  stoomtrein!  En  er  kwamen  fabrieken  met  machines,  niet  alles  hoefde  meer  met  de   hand  gedaan  te  worden.  Kunstenaars  legden  in  hun  schilderijen  vast  hoe  ze  zich  verbaasden  over  de   grote  verandering:  de  industriële  revolutie.      

 

22  

  Niet  lang  daarna,  rond  1840,    werd  de  fotografie  uitgevonden.  Daarmee  konden   mensen  voor  het  eerst  de  werkelijkheid  vastleggen,  precies  zoals  het  was.  Tot  dan   toe  hadden  kunstenaars  dat  altijd  geprobeerd  met  hun  schilderijen,  tekeningen  en   beelden.  Nu  kon  een  fototoestel  dat  veel  beter,  en  bovendien  veel  sneller!   Kunstenaars  waren  niet  meer  nodig  voor  portretten   en  landschappen  in  opdracht.  Maar  ze  bleven  wel   kunst  maken.  (eerste  portretfoto,  Robert  Cornelius  –   1838)   Kunstenaars  hoefden  sinds  de  fotografie  de  werkelijkheid  dus  niet   meer  precies  na  te  maken.  Vanaf  1870  gingen  steeds  meer   kunstenaars  naar  buiten  om  te  schilderen.  Daar  konden  ze  heel  snel   momenten  vastleggen,  zoals  zij  het  zagen.  Dat  zie  je  aan  deze   schilderijen:  ze  werden  snel  gemaakt,  met  snelle  bewegingen  van  de   schilder.  Deze  kunstenaars  noemen  we  de  impressionisten.  Een  impressie  betekent  een  kort   moment,  iets  wat  kort  duurt.  (Claude  Monet,  de  kathedraal  van  Rouen,  2  momenten  op  de  dag  –   1893)  De  impressionisten  maakten  hun  kunstwerken  omdat  ze  dat  zelf  wilden  en  niet  omdat  iemand   ze  daar  opdracht  toe  had  gegeven.  Het  was  natuurlijk  nog  wel  de  bedoeling  dat  het  werk  gezien  werd   door  een  publiek,  daarom  werden  er  tentoonstellingen  gemaakt.  Het  was  voor  het  eerst  dat   iedereen  die  dat  wilde  de  kunst  kon  zien,  en  er  ook  nog  een  eigen  mening  over  mocht  hebben.     In  1902  zijn  er  kunstenaars  die  de  werkelijkheid  helemaal  niet  meer  willen   namaken,  zelfs  geen  impressie.  Het  Expressionisme  ontstaat.  Expressie   betekent  gevoel  laten  zien.  De  expressionisten  gebruikten  felle  kleuren   om  hun  gedachten  en  emoties  vorm  te  geven.    Het  schilderij  op  de   afbeelding  heet  “de  schreeuw”.  De  kunstenaar  Edvard  Munch  wilde  geen   schilderij  maken  van  een  mooi  landschap  met  een  brug,  maar  hij  wilde   angst  en  paniek  uitbeelden.  Alle  vormen  en  kleuren  in  het  schilderij   werken  daar  aan  mee.  Alsof  je  het  geluid  van  de  schreeuw  kan  horen.  Je   zou  het  er  bijna  benauwd  van  krijgen!     (Edvard  Munch,  de  Schreeuw  -­‐1893)     Wat  een  verschil  met  de  kunstwerken  van  vóór  de  industriële  revolutie!  De  gevoelens  en  gedachten   van  de  kunstenaar  zijn  nu  het  allerbelangrijkst.  Het  publiek  moest  best  even  wennen  aan  deze   nieuwe  kunst.  Maar  het  kan  nog  veel  gekker!  In  1917  gebeurde  er  iets  waardoor  de  hele  kunstwereld   op  z’n  kop  stond...     Kunstenaar  Marcel  Duchamps  zette  een  wiel  op  een  krukje  en  zei  dat  het   kunst  was,  en  zette  het  in  een  museum.  De  meeste  toeschouwers  voelde   zich  voor  de  gek  gehouden.  Is  dat  nou  kunst?!  (Marcel  Duchamps,  fietswiel   –  1917)   Marcel  Duchamps  hoorde  bij  een  groep  kunstenaars  die  zich  de  Dada-­‐isten   noemde.  Zij  wilden  de  wereld  wakker  schudden:  niet  zomaar  doen  wat  je   gewend  bent,  alles  moet  anders!  Ze  waren  tegen  alles  wat  gewoon  was  en   deden  de  gekste  dingen:  ze  schreven  vreemde  gedichten  met  onzin-­‐ woorden,  maakten  collages  van  afval...  En  dat  stelden  ze  tentoon  in  musea.     Het  klinkt  misschien  gek  maar  de  Dada-­‐beweging  is  heel  belangrijk   geweest  voor  de  kunstgeschiedenis.  Ze  lieten  mensen  met  andere  ogen   kijken  naar  de  wereld  om  zich  heen  en  vragen  stellen  over  wat  kunst  is.     Vanaf  dat  moment  kon  alles  kunst  zijn.  Dat  is  leuk,  maar  ook  heel  verwarrend.  Eerst  was  het  duidelijk   wat  kunst  was:  het  zat  in  een  lijst  of  stond  op  een  sokkel.  Nu  ging  het  opeens  meer  om  het  idee  van   de  kunstenaar  dan  om  het  kunstwerk  zelf!  

 

23  

  Nu  wordt  het  moeilijk!  Na  Dada  maakten  kunstenaars  zo  ontzettend  veel  verschillende  soorten   kunstwerken.  Er  is  eigenlijk  geen  duidelijke  lijn  in  te  vinden.  Er  ontstonden  nieuwe  vormen  van  kunst,   die  we  niet  zo  goed  kunnen  bundelen  in  een  stroming  zoals  bijvoorbeeld  de  Renaissance  of  het   Impressionisme.  In  deze  nieuwe  tijd  zijn  er  vaak  meerdere  stromingen  tegelijk.  En  de  stromingen   duren  vaak  ook  veel  korter.  Een  spannende  tijd,  voor  de  kunstenaars  en  de  toeschouwers!  Hier  een   klein  overzicht  belangrijke  stromingen  van  na  Dada,  tot  nu.       “Conceptuele  kunst”.     Je  ziet  het  goed:  hiernaast  staat  een  leeg  vel  papier.  De  kunstenaar   Robert  Rauschenberg  heeft  een  tekening  van  een  andere  kunstenaar,   Willem  de  Kooning,  uitgegumd!  En  daarna  het  papier  als  eigen   kunstwerk  tentoongesteld.     Conceptuele  kunst  betekent  eigenlijk  “ideeënkunst”.  De  kunstenaars   in  deze  stroming  maken  alleen  schetsen  en  schrijven  hun  ideeën  op,   maar  het  echt  maken  vinden  ze  niet  meer  nodig.  Het  gaat  om  het  idee.   De  toeschouwer  kan  bij  zo’n  schets  eigen  ideeën  krijgen.   Rauschenberg  gumde  de  tekening  uit,  omdat  hij  vond  dat  meer  hebt   aan  een  goed  idee  dan  aan  een  mooie  tekening.   (Robert  Rauschenberg,  erased  Willem  de  Kooning  –  1953)     “Pop-­‐art”  betekent  populaire  kunst.  Deze  stroming  ontstond  rond   1960,  in  de  tijd  dat  iedereen  een  televisie  kon  kopen.  Op  de  reclame   zagen  mensen  welke  spullen  ze  allemaal  moesten  hebben:  auto’s,   wasmachines,  koelkasten,  gloeilampen...  Allemaal  luxeproducten   waardoor  het  leven  makkelijker  werd.     De  Pop-­‐art  kunstenaars  vonden  dat  er  bij  deze  nieuwe,  snelle  tijd   ook  een  nieuwe  kunstvorm  hoorde.  Zij  vonden  de  kunst  in  de  musea   te  serieus.  Dingen  uit  de  reclame  en  van  televisie  konden  veel  beter   kunst  zijn!  Dat  herkenden  mensen  tenminste  en  ze  hoefden  niet  zo   lang  over  de  diepere  betekenis  na  te  denken.   In  de  tijd  dat  kunstenaar  Andy  Warhol  dit  werk  maakte,  was  Marilyn   Monroe  de  meest  populaire  filmster.  Het  werk  is  geen  schilderij,  maar  een  zeefdruk;  een  techniek   waarmee  je  zo  veel  afdrukken  kunt  maken  als  je  wilt.  Andy  Warhol  richtte  een  “fabriek”  op,  waarin   hij  anderen  zijn  werken  liet  maken.  Hij  verdiende  ontzettend  veel  geld  met  zijn  kunst  en  gedroeg  zich   als  een  superster.  (Andy  Warhol,  Marilyn  Monroe  -­‐1967)        “Performance-­‐kunst”,  waarbij  de  kunstenaar  geen  schilderij  of  beeld   maakt,  maar  zélf  het  kunstwerk  is.  Performance  is  het  Engelse  woord  voor   optreden.  Het  Engelse  tweetal  Gilbert&George  stelt  zichzelf  tentoon  in   musea.  In  plaats  van  een  beeld  van  zichzelf  te  laten  maken  gaan  ze  er   gewoon  zelf  staan.  Gilbert&George  staan  heel  stil,  maar  er  zijn  andere   performance-­‐kunstenaars  die  juist  heel  veel  actie  in  hun  optreden  hebben.   (Gilbert&George,  the  singing  sculpture,  1970)     “Land-­‐art”,  dat  is  kunst  waarbij  de  kunstenaar  iets  verandert  in  de   natuur.  Takken,  stenen,  zandkorrels  die  net  even  anders  neer  worden   gelegd,  waardoor  je  als  toeschouwer  opkijkt:  wat  is  hier  gebeurd?  Op   de  foto  zie  je  hoe  Robert  Smithson  een  vorm  maakte  die  je  in  het   landschap  niet  verwacht,  maar  er  wel  natuurlijk  uitziet.  (Robert   Smithson,  spiral  jetty  –  1970)  

 

24  

“Installatie-­‐kunst”.  In  een  installatie-­‐kunstwerk  zul  je   vaak  voorwerpen  herkennen,  die  je  zelf  ook  gebruikt  in   je  dagelijks  leven.  De  kunstenaar  heeft  ze  uitgekozen  en   bij  elkaar  neer  gezet  omdat  hij  er  iets  mee  wil  vertellen.   Als  toeschouwer  kun  je  dan  over  de  betekenis  nadenken.   Vaak  is  het  zo  dat  iedereen  er  wat  anders  van  vindt,  dus   er  ontstaan  ook  discussies  over  een  installatie.  De   installatie  op  de  foto  is  van  Joseph  Beuys,  een  hele   beroemde  kunstenaar  uit  Duitsland.  Hij  pakte  een  piano   in  met  een  dikke  lap  vilt.  Een  piano  is  gemaakt  om   muziek  te  maken,  maar  deze  piano  kan  dat  niet  meer  omdat  de  lap  stof  er  omheen  zit.  Veel  mensen   vergelijken  de  piano  van  Beuys  met  een  mens,  die  kan  spreken  maar  soms  het  zwijgen  opgelegd   krijgt.  Wat  zijn  jouw  associaties  bij  het  werk?  (Joseph  Beuys,  homogenious  infiltration  for  piano  –   1970)         “Street-­‐art”.  Het  woord  verklapt  het  al  een  beetje:  kunst  op  straat.   Street-­‐Art  wordt  heel  snel  gemaakt  want  het  is  eigenlijk  verboden.   Het  zijn  vaak  stoere,  felle  kunstwerken,  denk  maar  aan  graffiti.       Street-­‐art  wordt  door  heel  veel  mensen  gezien  want  je  hoeft  er   niet  voor  naar  een  museum.  Keith  Haring  maakte  dit  soort   tekeningen  in  de  metro  in  New  York.  Heel  veel  mensen  op  weg   naar  hun  werk  zagen  de  tekeningen  en  vonden  ze  zo  leuk,  dat  de   kunst  van  Keith  Haring  wereldberoemd  is  geworden.  (Keith  Haring,   baby  over  head  –  1988)     “Videokunst”.  In  plaats  van  een  foto  of  schilderij  laat  de  kunstenaar   bewegend  beeld  zien.  In  een  film  kun  je  meer  laten  zien  dan  in  één   schilderij  of  stilstaand  beeld.  Het  is  iets  heel  anders  dan  een  bioscoopfilm,   want  bij  videokunst  is  er  vaak  geen  echt  verhaal  en  wordt  er  niet  in   gepraat.  Het  gaat  meer  om  de  sfeer  of  om  uit  te  proberen  wat  je  met  film   kunt  doen.  De  afbeelding  hiernaast  moet  je  eigenlijk  bewegend  zien,    dan   pas  zie  je  het  spetterende  water  en  de  likkende  vlammen.(Bill  Viola,  the   crossing  –  2007)         Hedendaagse  kunst     Tot  op  de  dag  van  vandaag  gebeurt  er  ontzettend  veel.  We   kunnen  nu  nog  niet  zo  goed  zeggen  wat  de  allerbelangrijkste   kunst  van  deze  tijd  is,  want  dat  weet  je  pas  achteraf.     Kunstenaars  proberen  de  nieuwste  materialen  en  technieken   uit.  Deze  plastic  auto  zou  in  de  Renaissance  nooit  gemaakt   kúnnen  zijn,  omdat  er  toen  nog  geen  plastic  bestond.   Kunstenaar  Erwin  Wurm,  die  je  ook  al  in  hoofdstuk  4  over   confronterende  kunst  hebt  gezien,  geeft  met  dit  werk  kritiek  op  de  wereld  van  nu.  Weet  jij  nog  waar   hij  de  toeschouwer  met  deze  dikke  auto  over  na  wil  laten  denken?    (Erwin  Wurm,Fat  convertible    -­‐   2005)          

 

25  

WOORDENLIJST       Hedendaagse  kunst   is  de  kunst  van  nu.  Hedendaags  is  een  moeilijk  woord  voor  vandaag.  De  kunst  van  vandaag  de  dag   dus.     Beeldende  kunst   is  de  kunst  die  met  materiaal  is  gemaakt  door  een  beeldende  kunstenaar.  Kunst  is  een  verzamelnaam   voor  alle  kunsten  die  er  zijn:  dans,  toneel,  muziek,  poëzie  en  dus  ook  de  beeldende  kunst.  Dit  boekje   gaat  alleen  over  de  beeldende  kunst.     Toeschouwer   is  iemand  die  kijkt  naar  kunst.  Als  jij  naar  het  museum  gaat,  ben  je  ook  toeschouwer.  Kunst  kijken   kun  je  ook  kunst  beschouwen  noemen.  Eigenlijk  betekent  toeschouwer  dus  toekijker.     Verbeeldingskracht   is  een  ander  woord  voor  fantasie.  Je  bedenkt  iets  wat  er  niet  is  of  wat  niet  kan.  Dan  verbeeld  je  je   iets.  Bij  de  beeldende  kunst  heb  je  verbeeldingskracht  nodig  om  stilstaande  kunstwerken  in  je  hoofd   te  laten  leven.  Je  kunt  je  vanalles  inbeelden  of  voorstellen  in  je  hoofd,  bij  het  zien  van  kunst.  Het   leuke  is  dat  kunstenaars  ook  veel  fantaseren.  En  wat  een  kunstenaar  zich  voorstelt,  kan  hij  maken   met  materiaal.  De  Duitse  kunstenaar  Joseph  Beuys  vertelde  daar  heel  mooi  over:     “Ideeën  zijn  onzichtbare  kunstwerken.  Maar  ze  zijn  toch  ook  heel  echt.  Als  je  je  iets  voorstelt,  dan   heeft  dat  een  vorm.  Je  kunt  je  een  driehoek  voorstellen,  die  driehoek  is  er  bijvoorbeeld  helemaal  niet,   hij  bestaat  alleen  maar  in  de  voorstelling  die  je  er  van  hebt.  (...)  Alle  voorstellingen,  gedachten  en   ideeën,  ook  dromen,  zijn  onzichtbare  schilderijen  en  onzichtbare  beelden.  Dat  betekent  dat  ze  voor   jullie  zichtbaar  zijn,  maar  niet  in  een  vaste  vorm.  Dat  is  een  voorstelling.  Wat  iemand  zich  voorstelt,  is   voor  anderen  dus  in  eerste  instantie  niet  zichtbaar.  Je  kan  echter  over  je  eigen  ideeën  vertellen,  ze   opschrijven  of  schilderen”.       Associaties   zijn  alle  gedachten,  herinneringen,  ideeën  en  verbeeldingen  die  je  in  je  hoofd  krijgt  als  je  een   kunstwerk  bekijkt.  Bijvoorbeeld:  bij  het  zien  van  een  schilderij  met  een  kat,  denk  je  meteen  aan  je   eigen  kat.  En  aan  zijn  etensbakje,  halsbandje,  hoe  hij  miauwt,  hoe  hij  voelt  als  je  hem  aait.  Je   herinnert  je  de  dag  dat  je  hem  kreeg.  Maar  misschien  denk  je  tegelijkertijd  ook  aan  reclame  op  tv   met  katten,  of  aan  een  ander  kunstwerk  waar  ook  een  kat  op  staat,  of...  Nou  ja,  ga  zo  maar  door.   Allemaal  associaties  bij  dat  ene  woord.  Je  onthoudt  alles,  dus  je  hebt  steeds  meer  associaties.  Zo  kun   je  nieuwe  beelden  die  je  ziet  steeds  sneller  een  plekje  geven  in  je  hoofd.  En  omdat  iedereen  andere   associaties  heeft,  kan  het  zomaar  zijn  dat  je  zo  op  nieuwe,  eigen  ideeën  komt.                            

 

26  

BRONNEN     Boeken   Antoine-­‐Andersen,  Veronique   “Kunst  om  de  wereld  te  begrijpen”   Biblion  Uitgeverij,  Leidschendam   2003   90  5483  569  9     van  Beemen,  Liesbeth   “Ontwikkelingspsychologie”   Noordhoff  uitgevers   2006   9001774369     Berghuis,  Annemieke   “Over  de  receptie  van  kust”     ABV  Scriptieprijs  2011   Fontys  Hogescholen   978-­‐90-­‐79941-­‐07-­‐0     Conijn,  Joost   “IJzer  en  Video”   Valiz,  Amsterdam   2007   90  78088  04  4     Dada  #  54   “Alles  is  Dada”   Plint,  Eindhoven   2006   90  5930  196  X     den  Hertog  Jager,  Hans   “Verf  –  hedendaagse  schilders  over  hun  werk”   Athanemeum  –  Polak  &  van  Gennep,  Amsterdam   2004   90  253  2259  X     de  Jong,  Klaas   “Wat  een  kunst!  –  12  toppers  uit  de  moderne  kunst”   Gottmer,  Haarlem   2005   90  257  3279  8     Kunstmuseum  Bonn  /  Museum  van  Bommel  –  van  Dam,  Venlo   “Denken,  praten,  doen!  –  Joseph  Beuys  voor  kinderen  en  jongeren”   Kerber  verslag,  Bielefeld  (DE)   2003   3-­‐936646-­‐26-­‐0     van  Lieshout,  Ted   “Papieren  Museum:  Heer  beeld,  ik  wil  u  niet  ontgrieven”   Leopold   2002   90  258  3561  9  

 

27  

Medina,  Cuautumoc   “Francis  Alÿs”   Phaidon  press   2007   0714843210     Sardijn,  Daniëlle   “Samen  kunst  kijken  -­‐  achtergrondinformatie,  musea  en  interessante  adressen”   Het  Spectrum,  Utrecht   2003   90  274  8974  2     Twaalfhoven,  Merlijn   “Kunst  in  de  wereld”   ArtEZ  press,  Arnhem   2009   978  90  8910  122  8     de  Visser,  Ad   “De  tweede  helft”   Sun   1998   9061686148     PDF’s   van  der  Kooij,  David  &  van  Ophuizen,  Mignon   “Denk  creatief!  Creatieve  vaardigheden  in  de  onderwijspraktijk”   Uitgegeven  door:  Onderwijs  maak  je  samen   2011     Ossenblok,  Iris   Masterthesis:  “Van  toeschouwer  tot  participant  –  De  relatie  tussen  Marina  Abramovic  en  haar  publiek”   Universiteit  Utrecht   2011     Quak,  Lisette   Masterthesis:  “De  kunstenaar  &  het  arbitraire  karakter  van  betekenis”   Universiteit  Utrecht   2009     Artikelen   Grolleman,  Jan   Lezing:  “over  realiteit,  onmogelijkheden  en  het  genot  van  fictie”   4  november  2011     Mieras,  Mark   “Er  gaat  niets  boven  hutten  bouwen”   Trouw,  4  december  2011     Thoomes,  Daan   “Kunstfilosofie  op  de  basisschool”   Uit  tijdschrift:  Kunstzone,  tijdschrift  voor  kunst  en  cultuur  in  het  onderwijs,  jaargang  2,  #6   2003     Smallenburg,  Sandra   “Een  starende  ijskoningin  –  Retrospectief  van  Marina  Abramovic  in  het  MoMA  New  York”   NRC  Cultureel  Supplement,  2  april  2010  

 

28  

Wins,  Karen   essay  “Connectedness  als  aspect  van  kunstbeschouwing”   1988     websites   www.alicebrasser.com   www.anishkapoor.com   www.joostconijn.org   www.panamarenko.be   www.tinkebell.com     de  Baaij,  Jeroen  -­‐  Onder  de  loep:  Erased  Willem  de  Kooning   http://kunstblik.wordpress.com/2011/07/18/onder-­‐de-­‐loep-­‐erased-­‐de-­‐kooning/     Borsboom,  Ciska  -­‐  Job  Koelewijn:  Kunst  beleven  met  al  je  zintuigen     http://www.depaviljoens.nl/page/643/nl     Ilnytzky,  Ula  -­‐  Visitors  ride  Carsten  Höllers  new  museum  slide     http://www.huffingtonpost.com/2011/10/26/visitors-­‐ride-­‐carsten-­‐hol_n_1033358.html     Vorstenbosch,  José  -­‐  Potloodlijn  wordt  kunstwerk:  Robbie  Cornelissen  in  Centraal  Museum  Utrecht     http://www.cbk-­‐utrecht.nl/lucy/potloodlijn-­‐wordt-­‐kunstwerk     Video   Francis  Alÿs   Documentaire  Point  of  View   interview,  el  Gringo   2003     Anish  Kapoor   Documentaireserie  The  Eye   2005     Michael  Landy   Documentaireserie  The  Eye   2005     Chris  Ofili   Documentaireserie  The  Eye   2004  

               

 

29