Kunst in de Openbare Ruimte (KOR) Een uitwerking van de Nota Cultuurhistorisch Erfgoed voor de periode 2012-2015
0
INHOUD 1) INLEIDING 1.1 Aanleiding 1.2 Definities 1.3 Eemsmond in vergelijking 1.4 Leeswijzer 2) VISIE EN DOEL 2.1. Het kunstklimaat versterken 2.2 Bewoners meer betrekken bij de kunst 2.3 De sociale leefomgeving versterken en de fysieke leefomgeving verfraaien 3) UITGANGSPUNTEN NIEUW BELEID 3.1 Participatie en communicatie 3.2 Financiën 3.3 Onderscheid tussen permanente en tijdelijke kunst 3.4 Rol gemeente 3.5 Integraal beleid, relatie gemeente, SCRE en de commissie Kunst in Openbare Ruimte 4) ACTIEPLAN EN UITVOERING 5) SCHEMATIESCHE WEERGAVE EN DANKWOORD
Foto vorige pagina Noordpolderzijl, Jan van Loon 1987
1
1. INLEIDING
1.1 Aanleiding Op dit moment is er geen beleid in de gemeente Eemsmond op aanschaf of onderhoud van kunst in de openbare ruimte. Er zijn een aantal kaders die het op te stellen beleid (mee)bepalen. a) In het Coalitieakkoord 2010-2014 is hierover het volgende opgenomen: Kunst in de openbare ruimte stimuleert de waardering van inwoners daarvoor. De coalitiepartners willen inzetten op bijvoorbeeld het faciliteren van kunstroutes. Daarbij zal worden samengewerkt met de kunstenaars in de gemeente. Ook willen de coalitiepartners kansen bieden aan jonge startende kunstenaars in de gemeente. b) Met de vaststelling van de Nota Kunst & Cultuur 2009-2012 heeft de gemeenteraad besloten om beleid te ontwikkelen voor de kunst in openbare ruimte. De volgende tekst staat hierover opgenomen: Omdat er een samenhang kan worden geconstateerd tussen de monumenten (afdeling Ruimtelijke ontwikkeling) en kunstwerken in de openbare ruimte (afdeling Samenlevingszaken), wordt getracht deze twee integraal te ontwikkelen. Er zal dus beleid worden geformuleerd voor het aankopen en onderhoud van de kunst in de openbare ruimte. Monumenten en de kunst in de openbare ruimte zijn medebepalend voor de beleving van de openbare ruimte. In de dit jaar vastgestelde Nota Cultuurhistorisch Erfgoed 2011-2015 is het onderdeel kunst in de openbare ruimte geformuleerd onder Hoofdstuk 3.2.2. Met deze nota wordt dit onderdeel uitgewerkt zodat er een helder beleid is geformuleerd. De Stichting Culturele Raad Eemsmond (SCRE) van de gemeente Eemsmond zal een rol krijgen in de uitvoering van dit beleid. Dit wordt verderop nader uitgewerkt. De drie centrale vragen, die met deze nota beantwoord zullen worden, zijn: wat is het doel van het beleid op kunst in de openbare ruimte? wat zijn de uitgangspunten? hoe wordt het beleid uitgevoerd?
1.2 Definities Kunst in de openbare ruimte is letterlijk en figuurlijk een ruim begrip. Het is omvattender dan het plaatsen van beelden. Het gaat om het zichtbaar maken van kunst en cultuur in Eemsmond. Dit houdt in dat er kunst- en cultuurprojecten kunnen plaatsvinden die een bijzonder belevingsmoment nastreven voor iedereen die er mee in aanraking komt. Het kan ook een incidentele en verrassende confrontatie opleveren op een ongewone plek. Of kunstprojecten die in een wijk of buurt plaatsvinden, en waar inwoners samenwerken met de kunstenaar. Dit soort incidentele projecten past in een maatschappelijke benadering van kunst en cultuur. Het brengt kunst en cultuur in de directe leefomgeving, het laat inwoners participeren en draagt bij aan een prettig leefklimaat.
Definitie openbare kunst / kunst in de openbare ruimte: Openbare kunst past in een veel bredere definitie dan de kunst in een galerie of een museum. Publieke kunst is een kunstwerk of ontwerp dat is gemaakt door een kunstenaar en bedoeld is voor plaatsing in een openbare ruimte. Het kan zijn een toren van meerdere verdiepingen hoog, of het kan de aandacht vestigen op het trottoir onder je voeten. Het kan worden gegoten, gesneden, gebouwd, gemonteerd of geschilderd. Ongeacht de vorm ervan, openbare kunst trekt de aandacht. Openbare kunst helpt het definiëren van een hele gemeenschap of het unieke karakter van een bepaalde wijk. Definitie Openbare ruimte Het begrip openbare ruimte wordt omschreven als ‘een gebied waar verbindingen tussen menselijke activiteiten tot stand komen’ en als ‘ontmoetingsplaats voor bewoners van steden en dorpen’. In eerste instantie is dat het geheel van straten, pleinen, parken en andere groenvoorzieningen. De openbare
2
ruimte beperkt zich niet alleen tot de buitenruimte. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de vrije openbare ruimte en de semi openbare ruimte. Onder dit laatste kunnen we rekenen de stations, overheidsgebouwen, openbare bibliotheken etc. Tegenwoordig behoren krant, tijdschrift en zeker het internet ook tot de openbare ruimte. Definitie gemeenschapskunst Kunst ondernomen in samenwerking met specifieke bevolkingsgroepen, vaak sociaal achtergesteld, meestal met de bedoeling om juist bij deze bevolkingsgroepen effect te sorteren of respons uit te lokken, zonder referentie naar alom gevestigde maatstaven. Definitie sociaal-cultureel werk Vorming in het hanteren van sociale vaardigheden en in het verwerven van inzicht in sociale verhoudingen en bewegingen gecombineerd met de culturele vorming (het doen beleven van de eigen levensstijl in relatie tot die van de samenleving als geheel). Land art is een beeldende kunstvorm die opkwam aan het eind van de jaren zestig en het landschap als basismateriaal voor kunst beschouwt. Natuurlijke processen, zoals erosie, maken doorgaans deel uit van het kunstwerk.
Surrounded islands, Christo 1982
1.3 Eemsmond in vergelijking In Groningen is een educatief project voor kunst op straat ontwikkeld voor basis- en voortgezet onderwijs. Dit programma is gekoppeld aan de website: Staat in Groningen. Op deze website zijn monumenten en kunst in openbare ruimte aangegeven, waarbij met behulp van Google-maps wandelroutes kunnen worden aangegeven. Onze gemeente kan een soortgelijk educatief programma voor de scholen ontwikkelen en/of hierin samenwerken met Groningen. Dit zou gekoppeld kunnen worden aan de website, met een soortgelijke inhoud als Staat in Groningen, die momenteel in ontwikkeling is bij de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Eemsmond. Mogelijk gaat deze verbreed worden naar nog meer gemeenten buiten de stad Groningen. Actie 1: onderzoeken naar koppeling met educatief programma zoals in Groningen en koppeling maken met het cultuureducatief programma 'Zilvertje' dat loopt bij de basisscholen van onze gemeente.
3
Er is geen gemeentelijk beleid voor kunst in de openbare ruimte voor een percentage van het budget voor dorpsuitleg of bouwplannen. Wel is er incidenteel bij de wijk Dingewold in Uithuizen een kunstwerk gerealiseerd van Marte Röling. De huidige woonplannen (anno 2011) vertonen tekorten op de exploitatie. Het is dan ook niet logisch om van de budgetten voor bouwplannen een percentage voor kunst te reserveren. Wel bestaat er nog een Fonds Dorpsuitleg. Dit houdt in dat een bedrag van € 3,- in het Fonds wordt gestort bij iedere m2 verkochte grond. Dit budget is geoormerkt voor de betreffende bouwlocaties. Er zal worden onderzocht in hoeverre dit fonds raakvlakken heeft met de inhoud van deze nota. Actie 2: onderzoek naar koppeling van Fonds Dorpsuitleg met de inhoud van deze nota. In tegenstelling tot veel andere gemeenten, is onze gemeente goed op de hoogte van het bestaande aanbod aan kunstwerken in de openbare ruimte. Dit dankzij de SCRE Eemsmond. In 2007 voerde de SCRE een inventarisatie naar bestaande kunst in de openbare ruimte uit en gaf hiervan het boekje ‘ Beelden in de gemeente Eemsmond’ uit. Na 2007 is er slechts een beperkt aantal kunstwerken aan de openbare ruimte toegevoegd. De inventarisatie, zoals door de SCRE uitgevoerd, is als bijlage gevoegd bij de Nota Cultuurhistorisch Erfgoed. Deze kunstwerken zullen alle worden ingevoerd in de website die in Dealverband is gemaakt en waarin kunstwerken en monumenten worden gekoppeld aan Googlemaps zodat de bezoeker van de site zelf routes kan samenstellen. Zowel de SCRE als de regionale VVV zullen worden benaderd hierin een rol te vervullen. Actie 3: het organiseren van het beheer van de nieuwe website voor kunst en monumenten. 1.4 Leeswijzer In paragraaf 2 wordt de maatschappelijke benadering van kunst verder uitgewerkt en beschrijft de gemeente haar visie en het doel van het nieuwe beleid. In de derde paragraaf leest u de uitgangspunten voor het nieuwe beleid en een toelichting op de wijze waarop de gemeente het nieuwe beleid invult. In de laatste paragraaf staat het actieprogramma en wordt beschreven welke stappen nodig zijn om het beleid daadwerkelijk te implementeren. Als bijlage is voor de planning en uitvoering een matrix toegevoegd.
2. VISIE EN DOEL De gemeente Eemsmond wil bereiken met beleid op kunst in de openbare ruimte: 1. het kunstklimaat in Eemsmond versterken; 2. bewoners meer betrekken bij de kunst; 3. de sociale leefomgeving versterken en de fysieke leefomgeving verfraaien. Deze drie uitgangspunten worden hieronder verder uitgewerkt. Verderop zal een onderscheid worden gemaakt tussen tijdelijke kunst en permanente kunst maar daarmee blijven visie en doel steeds voor ogen. In een uitvoeringsmatrix worden de in de nota genoemde acties uitgewerkt. 2.1 Het kunstklimaat versterken Met goede kunst wordt de culturele identiteit van de gemeente versterkt. De projecten streven een bijzondere belevenis na voor de toeschouwer. Kunst stimuleert, verbindt, ontspant, confronteert, trekt aan en inspireert. Binnen een sterk kunstklimaat is ruimte voor experimenten en incidentele projecten. Het college heeft in het coalitieakkoord gesteld dat ze de jonge, startende kunstenaars wil steunen evenals initiatieven voor kunstroutes van kunstenaars in de gemeente. Overigens sluit dit niet dat kunst in de openbare ruimte ook door kunstenaars van buiten onze gemeente kan worden gerealiseerd. Aan de hand van een opdrachtverlening (zie bijlagen: voorbeelden CBK) kunnen kunstenaars ontwerpen indienen en wordt er een opdracht verleend passend bij de vraag. Het idee dat bewoners of betrokkenen (dit kunnen ook winkels of bedrijven zijn) mee kunnen beslissen over kunst is niet onlogisch. Het aanschouwen van kunst in een museum of theater gebeurt vrijwillig. Bij kunst in de openbare ruimte ligt dat anders, de openbare ruimte is immers het domein van de burger. Het ligt dan ook voor de hand dat bewoners in bepaalde projecten op de één of andere manier kunnen meebeslissen over kunst. Per project wordt besloten op welke manier. Naast bovengenoemde intenties wordt er ruimte gegeven voor het ontwikkelen van tijdelijke kunstprojecten. Denk hierbij aan het combineren van een groot evenement samen met een kunstproject in de Eemshaven of een kunsteducatief project met een expositie in de route van de open monumentendag. Hierbij kan ook worden aangesloten bij het versterken van doelstellingen van andere
4
onderwerpen die in de gemeente spelen: bijvoorbeeld bij het versterken van het cultuurhistorisch toerisme, economische- of ruimtelijke ontwikkelingen. Actie 4: het organiseren van kunstroutes door de commissie kunst in openbare ruimte en SCRE 2.2 Bewoners meer betrekken bij de kunst De gemeente wil voorwaarden scheppen die het mogelijk maken om een breed publiek in aanraking te brengen met een gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig aanbod van beeldende kunst. Bewoners of andere direct betrokkenen kunnen op verschillende manieren een rol spelen bij kunst in de openbare ruimte: beleven, creëren en zelfs beslissen. Dit kan ondermeer door ze in tijdelijke kunstcommissies mee te laten beslissen. Het is niet erg als er geen consensus bestaat over kunst: kunst is bij uitstek een medium om over te discussiëren! Dit punt komt verderop aan de orde. Ook door een educatief programma te ontwikkelen, zoals ondermeer eerder voorgesteld onder 1.3, betrek je de scholen bij de kunst. Als je een grote groep leerlingen betrekt, bereik je hierdoor ook de (groot)ouders van de leerlingen. Dit is uitgewerkt als een actiepunt.
Theo v.d. Burgtunnel Uithuizen, project Clem Studio en HHC leerlingen, 2010 2.3 De sociale leefomgeving versterken en de fysieke leefomgeving verfraaien. Omdat de sociale leefomgeving iets heel anders is dan de fysieke, worden deze twee begrippen in aparte alinea’s uitgewerkt. Ook komt integraliteit aan de orde. Ad 1) Het versterken van de sociale leefomgeving door kunst kan bijvoorbeeld door gemeenschapskunst, ook wel community-art genoemd (zie definitie onder 1.2). Op dit moment bestaat de mogelijkheid voor buurtbewoners om hiervoor budget uit buurtbudgetten te krijgen. Tot nu is hiervan in Eemsmond geen gebruik gemaakt. Het kan zijn dat de oorzaak erin ligt dat het onbekend is en men geen referentiekader heeft. Gemeenschapskunst wordt soms ingezet door de politiek om een sociale omgeving of een sociaal klimaat te versterken. Voorgesteld wordt een pilot voor een gemeenschapskunstproject in onze gemeente uit te laten voeren met een op dit gebied ervaren beeldend kunstenaar, zodat inwoners bekend raken met dit begrip. Dit punt komt in de actiepunten verder aan de orde. Actie 5: een pilotproject uitvoeren voor gemeenschapskunst. Een opmerking hierbij is: gemeenschapskunst is niet hetzelfde als sociaal-cultureel werk. Veel kunstenaars doen tegenwoordig projecten met sociale groeperingen waarbij (amateur)kunstwerken ontstaan. Wanneer uitkomsten van sociaal-cultureel werk als kunst wordt bestempeld, kan vervuiling
5
van het begrip kunst ontstaan. Zie voor het onderscheid ook de definities van deze twee begrippen onder 1.2.
Hans van Houwelingen tracht al jarenlang gemeentebesturen ervan te overtuigen dat "beelden op sokkels niet helpen bij het verbeteren van een buurt". Bekend is het plein dat hij voor een Utrechtse volksbuurt Amerhof in Utrecht ontwierp, bestraat met het patroon van een Perzisch tapijt. Het is de bedoeling een aangename, sociale omgeving voor de bewoners uit alle windstreken die in de Amerhof wonen te creëren. Op de Utrechtse Amerhof ligt het "grootste Perzische tapijt van Nederland", een door Hans van Houwelingen en Hamid Oujaha in bakstenen ontworpen plaveisel. Met dit kunstwerk is een sociaal zwakkere buurt trendy en positief bekend geworden.
Ad 2) De fysieke leefomgeving veranderen heeft vooral met de cultuurhistorie en de identiteit van de gemeente te maken. De gemeente Eemsmond is qua oppervlakte een uitgestrekt gebied. De diverse kernen liggen verspreid en er bestaan mogelijk cultuurverschillen binnen de gemeente. De kunst in de openbare ruimte kan verbindend werken en het ‘wij-gevoel’ versterken. Dit kan leiden tot een meer onderlinge verbondenheid en saamhorigheid van de inwoners. Een voorbeeld. In onze gemeente speelt bijvoorbeeld de Menkemaborg, het Openluchtmuseum of het Berlagehuis een grote rol bij de gemeentelijke (cultuurhistorische) identiteit. Hierbij kan bijvoorbeeld worden aangesloten door een (tijdelijk) kunstproject ter versterking en verbinding van deze cultuurhistorische elementen door te werken met een specifiek thema en specifieke locaties. Ook de ligging van de gemeente met veel natuur en Waddenzee zijn elementen waarbij je met kunst in de openbare ruimte heel goed gebruik kan maken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een land-art project. Bij het verfraaien van de fysieke leefomgeving staat de esthetische waarde van kunst centraal. Een kunstwerk kan een plein, grasveld of appartementencomplex verfraaien. Gezien de inventarisatie van de bestaande kunstwerken in de gemeente laat zien dat met name de nadruk heeft gelegen op realisatie van veel ‘kleine’ kunstwerken.
6
De gemeente streeft een integrerend beleid na, waarbij vanuit gemeenschappelijke doelstellingen en samenwerking een totaalpakket wordt gepresenteerd. Het ontwerp, de uitwerking, de realisatie en natuurlijk ook het beheer dat leidt tot sturing en regie door de gemeente op lange termijn. Hierin zullen de afdelingen Ruimtelijke Ontwikkeling, Beheer en Samenlevingszaken samen optrekken zodat er geen ad-hoc beleid ontstaat maar een heldere koers door de gemeente wordt gevaren. Actie 6: een onderzoek doen naar integrale samenhang en thematische invulling. Zie verder onder 3.2 en 4. Nadat intern de koers helder is bij de gemeente wordt er een opdracht gegeven aan een tijdelijke kunstcommissie om samen met een autoriteit zoals het CBK en/of het museumhuis Groningen tot een disciplineoverstijgend beeldend onderzoek te doen. Als uitkomst hiervan komt er een plan voor de gewenste locaties en/of thematische invulling en/of evenementen waarop de gemeente de komende tijd gaat inzetten. Het resultaat van dit beeldend onderzoek kan gepresenteerd worden in de vorm van bijvoorbeeld een expositie, manifestatie of virtuele (internet) tentoonstelling. Eventueel kan na enkele jaren een vergelijkbaar onderzoek plaatsvinden, zodat het eerste onderzoek als een soort nulmeting fungeert. Het beeldend onderzoek levert een aanvullend beslissingskader op voor de kunstcommissie. Het beheer en onderhoud van oorlogsmonumenten vallen niet onder het regiem van deze nota. Dit is beleidsmatig benoemd in de Nota Cultuurhistorisch Erfgoed en valt onder de afdeling Beheer.
Borstbeeld Johan van Veen, Uithuizermeeden
3. UITGANGSPUNTEN NIEUW BELEID 3.1 Participatie en communicatie De opdracht voor het maken van deze notitie komt uit de Nota cultuurhistorisch erfgoed. De inwoners van Eemsmond hebben hierop gereageerd en hun input is meegenomen bij de vaststelling van de nota, evenals input van de SCRE Eemsmond. Deze beleidsnotitie is integraal binnen de gemeente tot stand gekomen. Intern is het beleid met alle betrokken afdelingen besproken en extern heeft het CBK Groningen geadviseerd. Naast besluitvorming in het college van burgemeester en wethouders wordt de SCRE Eemsmond over deze notitie gevraagd
7
worden te adviseren. De opmerkingen van de SCRE worden als bijlage gevoegd bij de stukken voor de uiteindelijke besluitvorming door de gemeenteraad. Voor de rest worden belanghebbenden (burgers, bedrijven of scholen) per opdracht betrokken bij een tijdelijke kunstcommissie. De nota zal worden gepubliceerd op de website van de gemeente.Natuurlijk staat de gemeente open voor alle feedback of input van inwoners. Actie 7: publicatie van het beleid en andere relevante informatie Met deze notitie wordt een maatschappelijke benadering van de begrippen kunst en cultuur voorgesteld. Enkele belangrijke aspecten van deze maatschappelijke benadering zijn: Er is een belangrijke rol weggelegd voor bewoners (zie ook vorige paragraaf); Beleven: het beleven van kunst: prikkelen, verbazen, emotioneren; Creëren: rol in totstandkoming van kunst. Bijvoorbeeld ter ondersteuning van een kunstenaar of op eigen initiatief; Meebeslissen: omdat het gaat om kunst in het domein van bewoners of bedrijven, zullen zij ook zeggenschap krijgen.
3.2 Financien Met de cultuurnota 2009-2012 en met de vaststelling van de Nota Cultuurhistorisch Erfgoed in 2011 is financiering voor kunst in de openbare ruimte vastgesteld tot en met 2015. In deze notitie wordt voorgesteld hoe dit geld wordt besteed. Het valt hiermee binnen de bestaande middelen. Jaarlijks is er tot en met 2015 een bedrag van € 30.000 begroot voor kunst in de openbare ruimte. Dit bedrag is de laatste jaren opgespaard. In 2011 komt het bedrag van 2009, 2010 en 2011 ook vrij en is er in 2012 eenmalig € 120.000,- beschikbaar. Hiermee kan een inhaalslag worden gemaakt. Er zijn enkele aanvragen van kunstenaars voor aankoop door gemeente aangehouden. Deze zullen, na vaststelling van dit beleid, met voorrang worden afgehandeld evenals nog te restaureren kunstwerken die in opslag zijn bij de gemeente, zoals bijvoorbeeld een glaskunstwerk van Jan van der Zee. Er bestaat een contract tussen Samenlevingszaken en Gemeentebedrijf over het beheer en onderhoud van kunst in openbare ruimte. Het jaarlijkse budget ad € 2.734,00 is gebaseerd op geraamde uren en is bedoeld voor het uitvoeren van eenvoudig onderhoud, transport of andere werkzaamheden door het Gemeentebedrijf. De afdeling Beheer zal de advisering over het onderhoud en het uitvoeren van de kunstwerken verzorgen. Het budget wordt aan de kostenplaats bij het jaarlijkse budget van € 30.000,toegevoegd. De afdeling Beheer heeft een budget van € 250.000,- voor Revitalisering buurten en straten. De afdeling Beheer en Samenlevingszaken zullen meer overleggen hoe er meer integraal richting kan worden gegeven aan beleid op deze verschillende budgetten. Hierbij wordt ook gekeken naar het budget voor speeltuinen (€ 15.000,-) en het budget voor buurtbudgetten (€ 50.000) en kunst in openbare ruimte). Onder Ruimtelijke Ontwikkeling is onder de Reserve voor het Fonds Dorpsuitleg (zie 1.3) op 1 januari 2011 een bedrag van € 149.868,76. Ook hier zal worden onderzocht of en in hoeverre dit onderdeel integraal kan worden opgepakt met de inhoud van deze nota en het beleid op bovenstaande budgetten van Beheer en Samenlevingszaken. Zie de eerder geformuleerde actie hiervoor. Actie 8: koppeling onderzoeken tussen het budget voor revitaliseren buurten en straten en het Fonds Dorpsuiteg en de inhoud van dit beleid.
3.3 Onderscheid tussen permanente en tijdelijke kunst Tijdelijke kunstwerken onderscheiden zich van permanente kunstwerken omdat ze voor een beperkte periode worden gerealiseerd. In het beleid wordt aan beide vormen ruimte gegeven. Tijdelijke kunst kan aanleiding zijn tot het doen experimenten, dit is vaak interessant voor jonge kunstenaars als ontwikkelingsmogelijkheid. Ook kan het als middel worden ingezet als versterking van evenementen (denk aan het Noorderzonfestival in Groningen) of als middel om ergens tijdelijk aandacht voor te vragen.
8
Tijdelijke kunst: fotocollage leerlingen basisonderwijs met kunstenaar Sije Kingma, open monumentendag 2008
3.4 Rol van de gemeente De gemeente Eemsmond is regisseur en onthoudt zich van een oordeel over kunst. Wel kan ze sturend optreden om het beleid wat ze voert integraal te versterken. Hiervoor kan de kunst in openbare ruimte als middel dienen. Een voorbeeld kan zijn door te kiezen voor een aantal locaties binnen de gemeente waarop wordt ingezet de komende jaren. Ook kan er gekozen worden voor thema’s waarmee wordt gewerkt. Voorbeelden van thema’s zijn: land-art, Waddenzee, musea, duurzaamheid etc. Op het gebied van de kunst is de gemeente opdrachtgever, afnemer, regelgever, financier, visieontwikkelaar en stimulator. Wat niet onbelangrijk is om te noemen is dat de gemeente eigenaar is van de kunstwerken. Dit is van belang bij mogelijke discussies over het herbestemmen van een kunstwerk op een andere locatie of bij het ontstaan van schade of afspraken omtrent transport en beheer. Kortom de gemeente kiest voor een regisserende en voorwaardenscheppende rol. De gemeente zorgt ervoor dat er verbindingen tot stand worden gebracht tussen ruimtelijke ordening, archeologie, kunst in de openbare ruimte, cultuurhistorische omgeving en landschappelijke elementen. Deze benadering sluit aan bij de principes van culturele planologie waarbij het bij ruimtelijke ontwikkeling niet alleen gaat om bouwwerken, maar ook om de verankering van cultuur. De keuze voor de regierol betekent dat de gemeente een soort secretariaat/coördinatiepunt zal moeten gaan voeren. Dit coördinatiepunt zou kunst in de openbare ruimte actief moeten stimuleren, op zoek moeten gaan naar financiering en de uitvoering en selectie van projecten faciliteren. Het coördinatiepunt komt terug in het speerpuntenoverzicht.
9
Deze regierol moet overigens niet worden verward met het oordelen over kunst. Het principe dat de overheid zich in haar kunstbeleid moet onthouden van een oordeel over kunst, is al heel lang het belangrijkste principe van het kunstbeleid. Dit kan worden opgelost door een onafhankelijke kunstcommissie opdracht te geven om keuzes te maken of om het college te adviseren. Ook dit wordt in de volgende paragraaf verder uitgewerkt. Jan Rudulf Thorbecke stelde in het Tweede kabinet Thorbecke (31 januari 1862 - 10 februari 1866) het volgende: De Kunst is geen regeringszaak, in zooverre de Regering geen oordeel, noch eenig gezag heeft op het gebied der kunst.
3.5 Integrerendl beleid, relatie gemeente, SCRE en commissie Kunst in Openbare Ruimte (KOR) Het is van belang dat de gemeente integraal werkt. Wanneer er ruimtelijke plannen zijn voor een nieuwbouw gebied of voor het uitbreiden van een haven is het van belang een kunstproject vroegtijdig op te nemen. Een ander voorbeeld is door bij een groot recreatief evenement aan te sluiten met een opdracht voor tijdelijke kunstwerken. De SCRE krijgt een centrale rol voor wat betreft culturele zaken in de gemeente en kan het college gevraagd of ongevraagd adviseren. De gemeente blijft echter verantwoordelijk en houdt de regietaak met als inzet maatschappelijk gewenste effecten te bereiken. De SCRE in haar nieuwe vorm zal een stichting zijn, waarbij naast een voorzitter, penningmeester en secretaris ook zitting hebben: de voorzitters van de diverse subcommissies en een lid van de kunstuitleen. Zo ook de voorzitter van de commissie voor kunst in openbare ruimte (KOR). Op die manier wordt er een sterke verbinding gelegd tussen de SCRE en de commissie voor KOR. Een coördinator van de gemeente zorgt weer voor de verbinding tussen de gemeente en de commissie KOR. Dit punt wordt nog nader uitgewerkt.
4. ACTIEPLAN EN UITVOERING Om de ambities te kunnen verwezenlijken stelt de gemeente een nieuwe commissie KOR in, die de kwaliteit en de samenhang van het kunstaanbod bewaakt. Actie 9 een commissie KOR instellen in samenwerking met de SCRE Op het gebied van kunst (in de openbare ruimte) voert Eemsmond momenteel een adhoc beleid, zie ook de eerste paragraaf. De laatste jaren is er alleen kunst in de openbare ruimte gerealiseerd in de wijk Dingewold in Uithuizen en in de Eemshaven. Beide kunstwerken waren van de hand van Marte Röling.
Kunstwerk uit beton (Speeltoestel) van Roossien.Het kunstwerk wordt gerestaureerd en herplaatst binnen de gemeente. Met deze deelnotitie wordt er ingezet op een beleid waarbij de gemeente de kaders aangeeft en een commissie (zie actie 3) bepaalt aan welke projecten geld wordt toegekend en aan welke kunstenaars opdrachten wordt verstrekt.
10
Met de vaststelling van deze deelnotitie is de gemeente er nog niet, hieronder staan een aantal onderdelen die uitgevoerd moeten worden om het hier geformuleerde beleid daadwerkelijk te implementeren. Deze deelnotitie is dus niet alleen een resultaat, maar ook een vertrekpunt! Actie 10: Werkzaamheden coördinator De beleidsmedewerker verantwoordelijk voor cultuur is coördinator en draagt zorg voor de uitvoering van deze notitie. Hiervoor moeten voldoende uren beschikbaar zijn binnen de bestaande capaciteit. Dit wordt opgelost binnen het bestaande budget. Enkele concrete taken voor de coördinator zijn:
De projectbegeleiding regelen van kunstprojecten in de openbare ruimte. Grote projecten worden mogelijk intern of extern uitbesteed en de kosten hiervoor worden meegenomen in de projectbegroting. Hierbij wordt rekening gehouden met geldende aanbestedingsregels. De beleidsmedewerker gaat actief op zoek naar fondsen en het geraamde budget wordt gebruikt als multiplier. Het afstemmen van kunstprojecten met verschillende disciplines zoals ruimtelijke ordening, beheer, economische zaken, evenementen, jeugdbeleid, toerisme en onderwijs. Samen met communicatie per project afspraken maken over de wijze waarop met bewoners of andere belanghebbenden wordt gecommuniceerd. Dit kan ook zijn het actief uitnodigen tot het indienen van bewonersinitiatieven. Fungeren als aanspreekpunt op het gebied van kunst in de openbare ruimte binnen de gemeente, maar ook voor externe instellingen. Het coördineren van restauraties aan kunstwerken. Budgethouder voor de Kunst in Openbare Ruimte. Onderzoeken in hoeverre deze nota kansen biedt voor integraal oppakken van verschillende gemeentebrede onderwerpen. Dit samen met afdelingen Beheer en Ruimtelijke Ontwikkeling. De verschillende beleidsuitgangspunten en budgetten zullen worden getoetst op integreerbaarheid. Monitoren van de voortgang en werkwijze. Na één jaar wordt bekeken of de hier voorgestelde werkwijze aanpassing behoeft. Het college neemt hierover een besluit.
Actie 11: Opdracht geven voor een beeldend onderzoek Het feit dat bewoners een grote rol spelen bij kunst in de openbare ruimte, moet er niet toe leiden dat de projecten die worden gerealiseerd berusten op consensus en van gemiddelde kwaliteit zijn. Daarom zal de gemeente advies vragen aan de KOR. De KOR bepaalt aan de hand van uitgangspunten in deze notitie waar het geraamde geld aan wordt besteed en adviseert aan welke kunstenaar een opdracht verstrekt wordt. De opdracht aan de kunstcommissie kan per project verschillen. Soms wordt bijvoorbeeld het college geadviseerd om een bepaald ontwerp te kiezen, terwijl een andere keer drie projecten worden uitgekozen die worden voorgelegd aan de inwoners van Eemsmond. Ook adviseert de kunstcommissie over bewonersinitiatieven waarbij kunst in de openbare ruimte een rol speelt. Tenslotte kan de kunstcommissie adviseren over restauratie of verplaatsing van kunstwerken. Onder 3.5 werd al een voorschot genomen op de samenstelling van de op te richten kunstcommissie: De voorzitter van de KOR is lid is van de SCRE. Verder zijn er per project twee experts (zie Nota Cultuurhistorisch Erfgoed) betrokken. Van gemeentezijde is er een coördinator betrokken (zie actie 1). Per project wordt dit aantal aangevuld met tenminste twee betrokkenen (bewoners, gebruikers, bedrijven etc.). De commissie telt altijd een oneven aantal leden. Dus per project wordt een nieuwe commissie samengesteld. Het voordeel is dat de commissie helemaal toegespitst is op een specifiek project. Verder gaat de commissie zorgen voor het uitbreiden van of het optimaliseren van het educatief programma (workshops en excursies) zoals vastgelegd in de Nota Cultuurhistorisch Erfgoed en zal er per project input voor het beheer worden aangeleverd van de website in ontwikkeling over monumenten en kunst in openbare ruimte.
11
Het coördinatiepunt gaat de vorm en exacte taakomschrijving en profielschetsen van de kunstcommissie verder uitwerken.
Actie 12: Waarborgen onderhoud van de kunstwerken Het budget dat voor kunst in de openbare ruimte begroot is, is tevens voor restauratie bestemd. Achterstallig onderhoud en herstel van de beelden wordt de komende jaren gedaan uit het budget. Regelmatig worden de kunstwerken door Gemeentewerken geinspecteerd en Jaarlijks is er een aantal uren bestemd voor het onderhoud aan kunstwerken (zie onder 3.2). Dit kan worden ingezet voor werkzaamheden zoals het vervoeren van kunstwerken of het schoonmaken van kunstwerken, etc. De afdeling Beheer ontvangt opdrachten via het coördinatiepunt over onderhoud en adviseert over en voert het onderhoud, voor zover mogelijk, uit. Verder stuurt de afdeling beheer Gemeentebedrijf aan omtrent het uitvoeren van eenvoudig onderhoud, transport of andere werkzaamheden die de het Gemeentebedrijf kan uitvoeren. Reparatie gebeurt in samenspraak met de betreffende kunstenaar, respectieflijk de erven. Voor toekomstige kunstwerken vormt een beheerplan en begroting een onderdeel van het definitief ontwerp van de kunstenaar.
5) SCHEMATISCHE WEERGAVE EN DANKWOORD. In het schema hieronder staan voor de duidelijkheid nog even de keuzes en onderdelen van het toekomstige beleid. Doel versterken cultureel klimaat Verbeteren van de kwaliteit van de sociale en fysieke leefomgeving Bewoners betrekken bij het kunstklimaat Maatschappelijke benadering: kunst als middel, niet alleen het resultaat telt, maar ook het proces. Kwaliteit en samenhang Bewoners en belanghebbenden spelen rol in de totstandkoming van kunst- en cultuuruitingen Thematische invulling, locaties en relatie met evenementen Rol gemeente als regisseur: faciliteert projecten en treedt in bepaalde gevallen op als opdrachtgever Uitvoering laten doen door commissie KOR samen met coördinator Selectie kunstcommissie (aan de hand van profielschetsen) per opdracht Werkwijze financiën: het geraamde budget als multiplier Instellen van een coördinatiepunt Actieve communicatie (website gemeente) Regelen beheer en onderhoud Onderzoeken of Fonds Dorpsuitleg en gebruikt kan worden voor dit beleid en/of het budget voor Revitalisering buurten en straten Met dank aan de overlegpartners extern en collega’s voor de feedback en input: 1. Ankie Boomsma (CBK, projectleiding Kunst op Straat Groningen) 2. Culturele Raad Eemsmond 3. Maarten Noordhof, projectontwikkeling 4. Frank Duut communicatie 5. Niels Heijne, toerisme, recreatie en evenementen 6. Gerlof Hotsma, economie, projecten en evenementen 7. Henk van den Berg, hoofd Beheer 8. Henk Doeven, hoofd RO/EZ.
12
