Krimp als kans. Leerlingendaling in het primair en voortgezet onderwijs

Krimp als kans

Leerlingendaling in het primair en voortgezet onderwijs

Krimp als kans  Leerlingendaling in het primair en voortgezet onderwijs  

Onderzoek in opdracht van Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt  Sil Vrielink  Joyce Jacobs  Lette Hogeling    ResearchNed   september 2010 

© 2010 ResearchNed Nijmegen in opdracht van Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt. Alle rechten  voorbehouden. Het is niet geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in publicaties zonder nauwkeurige  bronvermelding. 

2 - Krimp als kans

Inhoudsopgave

MANAGEMENTSAMENVATTING

5

1

INLEIDING

8

1.1 1.2

ACHTERGROND ONDERZOEKSOPZET

8 8

2

GROEI EN KRIMP IN HET ONDERWIJS

9

2.1 2.2

PRIMAIR ONDERWIJS VOORTGEZET ONDERWIJS

9 15

3

RESULTATEN PANELENQUÊTE

20

3.1 3.2 3.3 3.4

AFNAME VAN LEERLINGENAANTALLEN GEVOLGEN VAN DE LEERLINGENDALING OPLOSSINGEN LEERLINGEN- EN FORMATIEPROGNOSES

22 25 28 34

BIJLAGE I

TABELLEN BIJ HOOFDSTUK 2

37

BIJLAGE II

TABELLEN BIJ HOOFDSTUK 3

55

3 - Krimp als kans

4 - Krimp als kans

Managementsamenvatting

Naar verwachting daalt het leerlingenaantal in het primair onderwijs de komende jaren in heel Nederland, en zal de daling in het voortgezet onderwijs binnen een aantal jaar volgen. In het voorliggende rapport is onderzocht in hoeverre scholen en besturen in het primair en voortgezet onderwijs nu al te maken hebben met krimp en wat de gevolgen hiervan zijn. Het onderzoek is opgebouwd uit drie delen. Het eerste deel (hoofdstuk 2) laat cijfermatig de ontwikkeling van het leerlingenaantal zien, waarbij niet alleen naar het verleden wordt gekeken maar ook naar de verwachtingen voor de toekomst. Daarnaast wordt uitgebreid aandacht besteed aan de regionale en lokale verschillen in leerlingenontwikkeling. Het tweede deel van het onderzoek (hoofdstuk 3) betrof een online enquête onder het SBO-panel, waarin schoolleiders en bestuurders is gevraagd naar hun ervaringen met krimp. Ten slotte is een zestal diepte-interviews gehouden om te kijken welke aanpak schoolleiders en bestuurders hanteren om met de gevolgen van krimp om te gaan. Deze casestudies zijn in hoofdstuk 3 terug te lezen. In deze managementsamenvatting worden de belangrijkste resultaten uit het rapport weergegeven.

Groei en krimp in het primair onderwijs Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is de afgelopen tien jaar nauwelijks veranderd en ligt rond de 1,55 miljoen. In dezelfde periode heeft het speciaal basisonderwijs wel te maken gekregen met een flinke leerlingendaling (-16%). Onder invloed van het WSNS-beleid blijven deze kinderen steeds vaker meedraaien in het reguliere onderwijs. De ontwikkeling van het aantal leerlingen loopt regionaal overigens sterk uiteen. In het zuiden van Nederland en in Groningen is het leerlingenaantal de afgelopen tien jaar (sterk) gedaald, terwijl in Utrecht en Flevoland het leerlingenaantal juist groeide. Ook op lokaal niveau zijn er duidelijke verschillen te zien. Daarbij valt op dat het aantal leerlingen in veel steden (o.a. Groningen, Brabantse stedenrij) is gegroeid, en op het platteland juist is gedaald. Ook binnen de provincie Limburg zijn er grote regionaal verschillen in krimp: Parkstad Limburg en Maastricht Mergelland laten de grootste afname zien. Vooruit kijkend naar de komende tien jaar is de verwachting dat het aantal leerlingen in het basisonderwijs sterk daalt. Vooral in de periode 2010-2015 neemt het leerlingenaantal sterk af (-7%). Ook hier zien we echter grote regionale verschillen. Uit de door ons opgestelde leerlingenprognoses blijkt dat vooral in Groningen, Friesland, Drenthe, Gelderland en Limburg het leerlingenaantal sterk zal dalen (11 à 12% in de periode 2009-2015). In de overige provincies is de leerlingendaling relatief kleiner. Opvallend is verder dat veel grote steden de komende jaren (nog) te maken zullen krijgen met een groei van het leerlingenaantal, terwijl in de rest van het land het aantal leerlingen (sterk) daalt. Beleidsmatig dient hiermee rekening te worden gehouden.

Groei en krimp in het voortgezet onderwijs In het voortgezet onderwijs is het aantal leerlingen de afgelopen tien jaar licht gestegen (5%) en wordt voor de komende vijf jaar (2010 t/m 2015) nog een verdere groei verwacht. Daarna neemt het aantal leerlingen naar verwachting af. Net als in het basisonderwijs, vertoont ook de leerlingenontwikkeling in het voortgezet onderwijs grote regionale verschillen. Daarbij valt op dat in Limburg en Noord-Groningen het leerlingenaantal al enkele jaren (sterk) daalt, terwijl in Flevoland, Eemland en delen van Gelderland de afgelopen jaren nog sprake was van groei. In de komende tien jaar neemt het aantal leerlingen in Groningen en Limburg verder af en zullen ook in Friesland, Zeeland, Noord-Brabant en Gelderland de leerlingaantallen gaan dalen. In de regio’s Utrecht, Flevoland, Zuidelijk Noord-Holland en Haagland is het beeld omgekeerd en neemt het leerlingaantal de komende 5 à 10 jaar nog duidelijk toe. Vooral in de grote steden is dat het geval.

5 - Krimp als kans

Op grond hiervan kunnen we concluderen dat het aantal krimpregio’s de komende jaren toeneemt en dat het leerlingaantal vanaf 2015/2016 vrijwel overal in Nederland gaat dalen. Groningen en Limburg leiden hierbij de dans en zijn om die reden interessante ‘proeftuinen’ voor de ontwikkeling van krimpproof beleid.

Resultaten panelenquête Ongeveer de helft van de scholen/besturen in het primair onderwijs heeft afgelopen schooljaar (2009/2010) te maken gehad met een afname van het aantal leerlingen. In het voortgezet onderwijs ligt dit aandeel lager. Vooral in het noorden, oosten en zuiden van het land hebben veel scholen/besturen te maken gehad met een leerlingendaling. Voor dit jaar (2010/2011) verwacht bijna de helft van alle schoolleiders en bestuurders in het primair onderwijs een daling van het leerlingenaantal. In het voortgezet onderwijs verwacht ongeveer een derde van de respondenten dat (in juni 2010). Ook hier zien we duidelijke regionale verschillen. Voor scholen en besturen heeft een daling van het leerlingenaantal een aantal (negatieve) gevolgen. De meest genoemde is de vermindering van de lumpsum. Dit hangt samen met het feit dat de (personele en materiële) bekostiging in het onderwijs sterk afhankelijk is van het aantal leerlingen. Daarnaast geven veel respondenten aan dat door de terugloop van leerlingen er geen nieuw personeel (meer) kan worden aangesteld (po 62%, vo 38%) en het personeelsbestand vergrijst (38%). Door sommige respondenten wordt hierbij overigens de kanttekening geplaatst dat dit laatste (vergrijzing) uiteraard ook afhankelijk is van het natuurlijk verloop van personeel in de organisatie. Indien het natuurlijk verloop beperkt is en scholen/besturen bij (dreigend) ontslag vasthouden aan het ‘last in, first out’ principe, zal een daling van het leerlingenaantal leiden tot een vergrijzing van het personeelsbestand. Wanneer er de komende jaren veel oudere werknemers vertrekken, verandert er vermoedelijk echter maar weinig. Verder blijkt uit de enquête dat een daling van het leerlingenaantal ook effect heeft op het onderwijsaanbod en de interne organisatie van scholen. In het voortgezet onderwijs wijst bijna twee vijfde van de respondenten op een verschraling van het vakkenaanbod (minder keuze voor leerlingen). In het primair onderwijs geven diverse schoolleiders aan dat zij door de terugloop van leerlingen gedwongen zijn om combinatiegroepen te vormen en/of te snijden in het aantal uren remedial teaching. De kwaliteit van het onderwijs komt hierdoor onder druk te staan.

Aanpassingsstrategieën Om tijdig in te kunnen spelen op een eventuele leerlingendaling is het van groot belang dat scholen en besturen inzicht hebben in hun toekomstige leerlingenontwikkeling. Daarna staan zij voor de opgave om te komen tot oplossingen die zo mogelijk structureel de negatieve gevolgen van krimp opvangen. In dit onderzoek is een inventarisatie gemaakt van dergelijke aanpassingsstrategieën. Aan schoolleiders en bestuurders die te maken hebben (gehad) met krimp is gevraagd hoe zij de terugloop van leerlingen opvangen. De verschillende oplossingen kunnen grofweg in zes groepen verdeeld worden. Samenwerking met andere scholen, waarbij bijvoorbeeld de directiestructuur wordt aangepast en één directeur meerdere scholen gaat managen, is er daar één van. Daarnaast zijn mobiliteit van personeel en het invoeren van strategisch personeelsbeleid genoemd als maatregel om de gevolgen van krimp te beperken. Door schoolleiders en bestuurders wordt de inzet van relatief veel oudere leerkrachten soms ervaren als een kostenpost, terwijl met een daling van het leerlingenaantal al minder geld binnenkomt. Sommige respondenten zien dan ook een oplossing in het bevorderen van de uitstroom van relatief dure oudere werknemers (stimuleren van het FPU gebruik) en het behoud van jong personeel. Hierbij wordt overigens wel opgemerkt dat het stimuleren van vervroegd pensioen (FPU) vaak ook kosten met zich meebrengt in de vorm van vertrekregelingen. Verder wordt aangegeven dat een terugloop van het leerlingenaantal ook effect heeft op de materiële instandhouding. Soms komen klaslokalen leeg te staan omdat er simpelweg minder leerlingen op een

6 - Krimp als kans

school zitten. Om de kosten hiervan (vaste lasten) enigszins te kunnen compenseren proberen diverse schoolleiders en bestuurders om samen te werken met instanties zoals buitenschoolse opvang of peuterspeelzaal. Dit leidt niet alleen tot meer inkomsten voor de school uit verhuren van toch al overbodige lokalen, maar op termijn naar verwachting ook tot meer instroom van leerlingen op de basisschool.

Profilering van de school Naast de hiervoor genoemde oplossingen, verwachten veel respondenten de slag om de leerlingen te gaan winnen door de school nadrukkelijk te profileren en de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Of dit ook echt zoden aan de dijk zet, is echter de vraag. Op schoolniveau helpen deze maatregelen vermoedelijk wel om de instroom te vergroten, maar op lokaal en regionaal niveau bieden zij geen oplossing voor de krimp. Dit komt vooral omdat scholen op dit niveau allemaal in dezelfde vijver vissen. Versterking van de concurrentiepositie (marktaandeel) leidt dan ook vooral tot een verschuiving van het probleem van de ene naar de andere school. Regeren is vooruitzien Om tijdig te kunnen anticiperen op een daling van het leerlingenaantal is het van belang dat scholen/besturen beschikken over goede leerlingenprognoses en hiervan ook gebruik maken. Uit de enquête blijkt dat de meeste schoolleiders/bestuurders (87%) beschikken over een actuele leerlingenprognose. In veel gevallen is deze opgesteld door de gemeente en/of het bestuursbureau. In hoeverre deze leerlingenprognoses aansluiten op de behoeften van het veld, is niet bekend. Wel blijkt dat ongeveer de helft van alle schoolleiders/bestuurders behoefte heeft aan een goede leerlingenprognose. In het primair onderwijs bestaat vooral behoefte aan prognoses op schoolniveau, bestuursniveau en regionaal niveau, en in het voortgezet onderwijs op school- en regionaal niveau. Hoewel de meeste scholen/besturen beschikken over een actuele leerlingenprognose, wordt deze in de praktijk lang niet altijd gebruikt bij opstellen van een meerjaren formatieplan. In het primair onderwijs beschikt 64 procent van de scholen/besturen over een meerjaren formatieplan met informatie over het toekomstige leerlingenaantal. In het voortgezet onderwijs is dat 67 procent. Dit betekent dat ongeveer een derde van de scholen/besturen (nog) geen gebruik maakt van prognoses bij opstellen van het personeelsbeleid. Gezien de demografische omslag die gaat komen, is dit een ongewenste situatie. Regeren is immers vooruitzien, zo blijkt uit de interviews. Om te anticiperen op de leerlingendaling en ‘krimppijn’ te voorkomen, is het daarom van belang dat meer scholen gebruik gaan maken van prognoses bij het opstellen van beleid.

Regionale verschillen vereisen regionaal maatwerk De ontwikkeling van het aantal leerlingen in po en vo loopt regionaal sterk uiteen, zo hebben we hiervoor gezien. In sommige regio’s was de afgelopen jaren sprake van krimp en daalt het aantal leerlingen de komende jaren verder. In andere regio’s groeide het aantal leerlingen juist, maar zal de komende jaren een omslag plaatsvinden (van groei naar krimp). En dan zijn er ook nog gemeenten waar de komende jaren nog een (sterke) groei van het leerlingenaantal zal optreden. Beleidsmatig levert dit een flinke puzzel op. Zo zullen scholen in krimpregio’s te maken krijgen met een daling van formatie en scholen in groeigemeenten juist met een toename. Daarnaast lopen ook op het terrein van de onderwijsvoorzieningen en het onderwijsaanbod de ontwikkelingen uiteen. In krimpregio’s dreigt een verschraling van het aanbod en eventuele sluiting van scholen, terwijl in groeigemeenten mogelijk nog moet worden bijgebouwd. Voor het oplossen van al deze problemen is daarom ook regionaal maatwerk vereist.

7 - Krimp als kans

1

Inleiding

1.1

Achtergrond De komende vier à vijf jaar daalt het leerlingenaantal in het primair onderwijs. In de ene regio is deze krimp sterker dan in de andere. Daaraan gerelateerd zullen ook in het voortgezet onderwijs op regionaal niveau binnen een aantal jaren de gevolgen van deze demografische ontwikkelingen zichtbaar zijn. Volgens de meest recente bevolkingsprognose van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) krimpt in Nederland de leeftijdscategorie 0-19 jaar tussen 2009 en 2030 met 5 procent naar 3,7 miljoen1. Het aantal leerlingen in het primair onderwijs neemt de komende jaren af als gevolg van deze demografische ontwikkelingen (OCW, 2009)2. In het voortgezet onderwijs neemt het aantal leerlingen tot 20156 vermoedelijk eerst wat toe, en daarna duidelijk af. Een daling van het aantal leerlingen is nu al te zien in de provincies Groningen, Drenthe, Zeeland en Limburg. De themagroep “Krimp en Onderwijs” van het Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling ziet in de leerlingendaling vooral financiële gevolgen voor het onderwijs3. Zo zouden kostenremanentie, de vergrijzing van het personeelsbestand en noodzakelijke investeringen van schoolbesturen in planning en communicatie leiden tot financiële tekorten van scholen die zij uit eigen reserves zullen moeten opvangen. Hierdoor kunnen minder middelen voor het primaire proces ingezet worden, wat een risico voor de kwaliteit van het onderwijs betekent. Verder leidt volgens de themagroep de leerlingendaling tot een (regionaal) overschot aan leraren en een vergrijsd personeelsbestand, als gevolg van het vaak gehanteerde “last in-first out” principe. De Taskforce “Onderwijs en Demografische Omslag” concludeert na een inventarisatie bij scholen in ZuidLimburg dat de leerlingendaling al tot aanpassingsstrategieën heeft geleid. Zo wordt zowel de huisvesting als het personeelsbestand geflexibiliseerd, en wordt “door de optimalisering van schaalgrootte de efficiëntie vergroot”4. Net als de themagroep “Krimp en Onderwijs” waarschuwt de Taskforce voor risico’s voor de kwaliteit, diversiteit en spreiding van het onderwijs. De geschetste ontwikkelingen geven de noodzaak aan om oplossingen te vinden voor de gevolgen van krimp.

1.2

Onderzoeksopzet In opdracht van het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) is onderzocht in hoeverre scholen en besturen in het primair en voortgezet onderwijs nu al te maken hebben met een daling in het leerlingenaantal en wat daarvan de gevolgen zijn. In het volgende hoofdstuk worden voor het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs naast de huidige leerlingencijfers ook prognoses van leerlingenaantallen gepresenteerd. Tevens wordt ingegaan op regionale verschillen in deze cijfers. In hoofdstuk 3 worden de resultaten van de online enquête naar krimp onder SBO-panelleden uit het primair en voortgezet onderwijs gecombineerd met interviews onder schooldirecteuren. Hierin wordt aandacht besteed aan de aanpassingsstrategieën die scholen zelf aangenomen of ontwikkeld hebben om de gevolgen van krimp op te kunnen vangen. 

1 2 3

4

Centraal Bureau voor de Statistiek (2010) Bevolkingsprognose 2009-2060. Den Haag. Ministerie van OCW (2009) Referentieraming 2009. Den Haag. Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling, Themagroep Krimp en Onderwijs (2009) Positionpaper ‘Krimp en Onderwijs’. Den Haag. Taskforce Onderwijs en Demografische Omslag (2009) Krimppijn. Aanval op de gevolgen van krimp voor het onderwijs. Provincie Limburg.

8 - Krimp als kans

2

Groei en krimp in het onderwijs

Als gevolg van demografische ontwikkelingen neemt het aantal leerlingen in het basisonderwijs de komende jaren af. Veel scholen zullen hierdoor te maken krijgen met een daling van de formatie en met teruglopende inkomsten. In het voortgezet onderwijs werkt deze ontwikkeling met enige vertraging door en zal het aantal leerlingen vanaf 2015 gaan dalen. Tot die tijd neemt het leerlingaantal in het voortgezet onderwijs eerst licht toe. In het vervolg van dit hoofdstuk gaan we hier nader op in, en brengen we de ontwikkeling van het leerlingenaantal in kaart. We kijken daarbij zowel naar het verleden als naar de toekomst. Verder besteden we uitgebreid aandacht aan de regionale verschillen in de leerlingenontwikkeling. Zodoende ontstaat een gedetailleerd beeld van groei en krimp in het primair en voortgezet onderwijs.

2.1

Primair onderwijs Het primair onderwijs omvat het basisonderwijs (bo), het speciaal basisonderwijs (sbo) en het (voortgezet) speciaal onderwijs ((v)so). In totaal gaat het hierbij om zo’n 1,66 miljoen leerlingen. Het basisonderwijs is bedoeld voor kinderen van 4 tot en met 12 jaar en herbergt op dit moment circa 1,5 miljoen leerlingen. Het speciaal basisonderwijs is bestemd voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden (lom) en moeilijk lerende kinderen (mlk), en het (voortgezet) speciaal onderwijs voor kinderen met een handicap of een (ernstige) onderwijsbeperking.

Ontwikkeling aantal leerlingen Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is de afgelopen 10 jaar niet noemenswaardig veranderd en schommelt al jaren rond de 1,55 miljoen (Figuur 1). In het speciaal basisonderwijs nam het aantal leerlingen in dezelfde periode sterk af (-16%), vooral onder invloed van het WSNS-beleid.5 Tien jaar geleden (2000/01) zaten er in het speciaal basisonderwijs nog circa 55.560 leerlingen. Afgelopen schooljaar (2009/10) waren dat er 43.325 (zie Tabel B1.10). Veel van deze ‘zorgleerlingen’ gaan nu, vaak met ambulante begeleiding, naar het ‘gewone’ basisonderwijs. Het aantal leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs is de afgelopen tien jaren sterk gestegen (48%). Afgelopen schooljaar (2009/10) gingen er circa 67.650 leerlingen naar het (voortgezet) speciaal onderwijs. Tien jaar geleden waren dat er nog maar 45.820 (zie Tabel B1.12). Vooral in het voortgezet speciaal onderwijs is het aantal leerlingen sterk gegroeid. Dit komt vooral door de groei van het aantal zeer moeilijk opvoedbare kinderen (zmok) en het aantal langdurig zieke kinderen (psychisch).6

5 6

WSNS staat voor Weer samen naar school. Ministerie van OCW (2010) Kerncijfers 2005-2009. Den Haag.

9 - Krimp als kans

Figuur 1 - Ontwikkeling aantal leerlingen po, naar schooltype (index 2000=100)

Bekostiging De bekostiging van basisscholen is in belangrijke mate afhankelijk van het aantal leerlingen dat zij hebben. Dit geldt zowel voor de personele bekostiging als de materiële bekostiging. Daarnaast ontvangen basisscholen, op basis van de gewichtenregeling, extra financiële middelen voor de bestrijding van onderwijsachterstanden. De omvang hiervan is afhankelijk het aantal zogenaamde ‘gewichtenleerlingen’. Tot 1 augustus 2006 werden daarbij de volgende groepen onderscheiden: • 0,25 voor Nederlandse leerlingen van laagopgeleide ouders • 0,40 voor schipperskinderen • 0,70 voor woonwagen- en zigeunerkinderen • 0,90 voor allochtone leerlingen met laagopgeleide ouders. Sinds 1 augustus 2006 is een nieuwe gewichtenregeling van kracht en telt alleen het opleidingsniveau van de ouders mee. In deze nieuwe regeling wordt gewerkt met twee gewichten: • 0,3 voor leerlingen van ouders die maximaal lbo/vbo hebben, en • 1,2 voor leerlingen van wie één ouder maximaal basisonderwijs heeft en de andere maximaal lbo/vbo. De nieuwe gewichtenregeling is tussen 2006 en 2010 stapsgewijs ingevoerd. Daarbij werden elk jaar twee extra leeftijdsgroepen volgens de nieuwe systematiek geteld. Afgelopen schooljaar (2009/10) waren er ongeveer 119.650 leerlingen met gewicht 0,3 en ongeveer 87.400 leerlingen met gewicht 1,2. Het totaal aantal gewichtenleerlingen ligt daarmee duidelijk lager dan in schooljaar 2000/2001 (zie Tabel B1.1). Het aantal leerlingen zonder gewicht is -omgekeerd- juist sterk toegenomen (zie Figuur 2). De bekostiging is hierdoor op veel scholen negatief beïnvloed.

10 - Krimp als kans

Figuur 2 - Ontwikkeling percentage gewichtenleerlingen basisonderwijs (%)

Regionale verschillen in leerlingenontwikkeling De ontwikkeling van het aantal leerlingen in het basisonderwijs loopt regionaal sterk uiteen (zie Figuur 3)7. In de provincies Utrecht en Flevoland nam het aantal leerlingen de afgelopen 10 jaar sterk toe (resp. 9,2% en 7,6%), en ook in Drenthe, Overijssel en Noord-Holland was er sprake van een lichte groei (ca. 4%). Tegelijkertijd nam het aantal leerlingen in Limburg, Noord-Brabant, Zeeland, Zuid-Holland en Groningen af. Vooral in Limburg was er sprake van een sterke leerlingendaling (-13%).

Figuur 3 - Ontwikkeling aantal leerlingen basisonderwijs, naar provincie (%)

Figuur 4 laat zien dat de leerlingenontwikkeling niet alleen tussen provincies verschilt, maar ook daarbinnen. In de provincie Groningen tekent zich hierbij een duidelijk verschil af tussen de stad (groei) 7

In Bijlage I zijn tabellen opgenomen met cijfers over de ontwikkeling van het aantal leerlingen per provincie (Tabel B1.2) en RPA-gebied (Tabel B1.6). In de spreadsheet leerlingendaling po, te downloaden op www.onderwijsarbeidsmarkt.nl, vindt u de ontwikkeling van het aantal leerlingen per gemeente.

11 - Krimp als kans

en het platteland (krimp). Daarbij valt op dat vooral in Noord Groningen het leerlingenaantal sterk is gedaald (-12%). In Noord-Brabant zien we een soortgelijk patroon, van groei in de grote steden (Breda, Tilburg, Eindhoven, Den Bosch, Helmond) en krimp op het platteland. Verder valt op dat de leerlingendaling in Zuid-Holland zich vooral heeft voorgedaan in het Groene Hart en in Rotterdam/Rijnmond, terwijl in Den Haag, Pijnacker-Nootdorp en Lansingerland het leerlingenaantal is toegenomen. In Limburg is het aantal leerlingen de afgelopen 10 jaar in alle gemeenten gedaald, maar zijn er wel duidelijke verschillen in het tempo waarin dit is gebeurd. Vooral in Parkstad Limburg (-19%) en Maastricht Mergelland (-18%) nam het aantal leerlingen sterk af (zie Tabel B1.7). In Noord- en Midden-Limburg was de leerlingendaling duidelijk minder groot (circa 10%).

Figuur 4 - Ontwikkeling aantal leerlingen basisonderwijs per gemeente, 2000-2009 (%)8

8

In de spreadsheet leerlingendaling po, te downloaden op www.onderwijsarbeidsmarkt.nl, vindt u de ontwikkeling van het aantal leerlingen per gemeente.

12 - Krimp als kans

Leerlingenprognose basisonderwijs: van groei naar krimp, en omgekeerd… De ontwikkeling van het aantal leerlingen in het basisonderwijs hangt nauw samen met die van de zogenaamde basisgeneratie9, alleen liggen de aantallen ruim 100.000 lager (zie Figuur 5). Dit verschil komt vooral door de deelname van kinderen aan het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs. In de afgelopen 10 jaar is het aantal 4- tot 12-jarigen in Nederland nauwelijks veranderd, en is ook het aantal leerlingen in het basisonderwijs vrijwel constant gebleven. Voor de komende 10 jaar wordt echter een sterke daling van het aantal 4- tot 12-jarigen verwacht, waarna de basisgeneratie (BG_0412) weer licht zal stijgen.10 Het aantal leerlingen in het basisonderwijs neemt hierdoor tussen 2010 en 2020 eerst sterk af en daarna weer licht toe. Vooral in de periode 2010-2015 is de leerlingendaling groot (zie Figuur 5).11

Figuur 5 – Prognose aantal leerlingen basisonderwijs, 2009 - 2020

De ontwikkeling van het aantal leerlingen in het basisonderwijs loopt, net als die van de basisgeneratie, regionaal sterk uiteen. Dit hangt vooral samen met de (regionale) ontwikkeling van het aantal geboorten. Op basis van de Regionale bevolkingsprognose 2009-2040 (PBL/CBS) en cijfers over de (gemeentelijke) onderwijsdeelname is voor alle gemeenten in Nederland een leerlingenprognose opgesteld. We zijn daarbij uitgegaan van de gemiddelde onderwijsdeelname in de afgelopen drie jaar. Verder zijn we er vanuit gegaan dat verreweg de meeste leerlingen in het basisonderwijs in de eigen woonplaats naar school gaan, en er nauwelijks ‘grensverkeer’ plaatsvindt. Als gevolg van demografische ontwikkelingen neemt het aantal leerlingen in het basisonderwijs de komende jaren sterk af. Vooral in Groningen, Friesland, Drenthe, Gelderland en Limburg is dat het geval (zie Figuur 6). Tussen 2009 en 2015 neemt het aantal leerlingen in deze provincies met zo’n 11 à 12 procent af. In de overige provincies is de leerlingendaling relatief kleiner (zie Tabel B1.5). Dit geldt vooral voor de provincies Noord- en Zuid-Holland en Flevoland.

9

10 11

Tot de basisgeneratie rekenen we alle 4- tot en met 11-jarigen, plus 30 procent van het aantal 12-jarigen. Deze definitie komt overeen met het programma van eisen voor leerlingenprognoses van de VNG. PBL/CBS (2010) Regionale prognose 2009-2040. Den Haag. Zie ook: Ministerie van OCW (2009) Referentieraming 2009. Den Haag.

13 - Krimp als kans

Kijken we naar de periode tot 2020 dan is het beeld niet wezenlijk anders. In de meeste provincies neemt het aantal leerlingen na 2015 verder af (zie Tabel B1.4). Het tempo waarin dit gebeurt, loopt echter wel uiteen. In Groningen, Friesland en Drenthe is de leerlingendaling relatief beperkt en neemt vanaf 2018/19 het leerlingenaantal al weer toe. In Utrecht, Gelderland en Noord-Holland daalt het aantal leerlingen na 2015 sterker en treedt pas in 2021 de omslag op. Opmerkelijk is verder dat in Flevoland het aantal leerlingen tussen 2009 en 2020 licht stijgt (2,4%), terwijl dit in de periode tot 2015 daalt (-1,6%). Dit afwijkende patroon wordt vooral veroorzaakt doordat in Flevoland het aantal leerlingen vanaf 2013/2014 al weer gaat groeien (zie Tabel B1.4). Anders dan in de rest van het land, is de krimp in Flevoland dus maar van korte duur.

Figuur 6 - Prognose aantal leerlingen basisonderwijs, naar provincie (%)

Hoewel het aantal leerlingen in alle provincies zal gaan dalen, bestaan er op lokaal en regionaal niveau wel duidelijk verschillen (zie Figuur 7). Het meest opvallende is misschien wel dat in veel grote steden het aantal leerlingen de komende jaren groeit, terwijl in de rest van het land het aantal leerlingen (sterk) daalt. Daarnaast valt op dat in Parkstad Limburg de leerlingendaling relatief beperkt is, vergeleken met de rest van Limburg en de afgelopen jaren (zie Figuur 13, bijlage). In Kerkrade neemt het aantal leerlingen de komende jaren naar verwachting zelfs wat toe.

14 - Krimp als kans

Figuur 7 – Prognose aantal leerlingen basisonderwijs per gemeente, 2009-2015 (index 2009=100) 2.2

Voortgezet onderwijs Het voortgezet onderwijs telt op dit moment zo’n 935.000 leerlingen (exclusief vavo). Het grootste deel hiervan volgt onderwijs op een door het ministerie van OCW bekostigde instelling (zie Tabel B1.14). Daarnaast zitten er nog circa 30.900 leerlingen in het groene voortgezet onderwijs, dat door het ministerie van LNV wordt bekostigd. In de afgelopen 10 jaar is het leerlingaantal in het voortgezet onderwijs met ongeveer 5 procent toegenomen. Vooral het praktijkonderwijs is sterk gegroeid (43%, zie Figuur 8). Daarnaast blijkt dat er steeds meer leerlingen kiezen voor een havo- of vwo-opleiding, en steeds minder voor het vmbo. In de periode 2000-2009 nam het aantal havisten met 27 procent toe en het aantal vwo’ers met 28 procent. Het aantal leerlingen in het vmbo daalde in dezelfde periode met bijna 18 procent.

15 - Krimp als kans

Figuur 8 - Ontwikkeling aantal leerlingen voortgezet onderwijs per onderwijssoort* (index 2000=100)12

* Exclusief het groene voortgezet onderwijs en vavo.

Net als in het basisonderwijs, vertoont ook de leerlingenontwikkeling in het voortgezet onderwijs grote regionale verschillen (zie Figuur 9). Daarbij valt op dat in Limburg en Noord-Groningen het leerlingaantal al enkele jaren (sterk) daalt, terwijl in Flevoland, Eemland en delen van Gelderland nog sprake was van groei. In de rest van het land is het aantal leerlingen tussen 2005 en 2009 niet noemenswaardig veranderd (zie ook Tabel B1.20).

12

Bron: Ministerie van OCW (2010), Referentieraming 2010. Den Haag. [Bewerking ResearchNed]

16 - Krimp als kans

Figuur 9 - Ontwikkeling aantal vo-leerlingen per RPA-gebied, 2005-2009 (%)

Voor de komende jaren verwacht het ministerie van OCW een lichte groei van het leerlingaantal (tot 2015) en daarna een duidelijke daling (zie Figuur 10). Dit hangt samen met de ontwikkeling van de zogenaamde basisgeneratie van 12- tot 16-jarigen (BG_1216). Daarnaast gaat OCW er in de Referentieraming 2010 (RR2010) vanuit dat het aantal havo- en vwo-leerlingen de komende jaren verder stijgt, waardoor ook de onderwijsdeelname op 17-, 18- en 19-jarige leeftijd toeneemt (zie Tabel B1.15). Wanneer we alleen rekening houden met demografische ontwikkelingen, ontstaat een iets ander beeld van de leerlingenontwikkeling (zie Figuur 10, rode lijn). Het aantal leerlingen valt in dat geval wat lager uit, dan in de Referentieraming 2010.

Figuur 10 – Ontwikkeling aantal leerlingen voortgezet onderwijs, 2000-2020

* RR2010=Referentieraming 2010; BG_1216=basisgeneratie 12- tot 16-jarigen.

17 - Krimp als kans

Om inzicht te krijgen in de regionale ontwikkeling van het leerlingaantal zijn op verzoek van het SBO ook regionale leerlingenprognoses opgesteld voor het voortgezet onderwijs. We zijn hierbij, net als in het basisonderwijs, uitgegaan van de nieuwste Regionale bevolkingsprognose 2009-2040 (PBL/CBS) en cijfers over de gemeentelijke onderwijsdeelname in de afgelopen drie jaar (per leeftijd en onderwijssoort). Verder zijn we er vanuit gegaan dat de onderwijsdeelname de komende jaren onveranderd blijft, de mobiliteit van leerlingen tussen gemeenten constant blijft (relatief gezien), en de verdeling van leerlingen naar onderwijssoort (vmbo, havo, vwo) niet wijzigt13. Voor leerlingen uit het buitenland en leerlingen zonder vaste woon- of verblijfplaats is in de prognose een opslag gehanteerd. Als gevolg van demografische ontwikkelingen neemt het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs tot 2015 eerst toe, en daarna duidelijk af (zie Tabel B1.17). Op provinciaal en regionaal niveau bestaan hierin echter duidelijke verschillen (zie Figuur 11). In Groningen en Limburg neemt het leerlingenaantal de komende tien jaar sterk af (resp. -14 en -16%). Dit geldt vooral voor Noord- en Oost-Groningen en Midden- en Zuid Limburg (zie Figuur 16, bijlage). Daarnaast zullen ook in Friesland, Zeeland en delen van Gelderland (Rivierenland, Nijmegen e.o.) de leerlingaantallen gaan dalen. In Utrecht, Flevoland, Zuidelijk Noord-Holland en Haaglanden is het beeld precies omgekeerd en neemt het leerlingaantal de komende 5 à 10 jaar nog duidelijk toe. Uit Figuur 12 blijkt dat deze groei zich vooral concentreert in de grote steden. Zo zien we in Flevoland een sterke groei van het aantal 12- tot 16-jarigen in Almere en Lelystad, terwijl in de overige gemeenten het leerlingaantal daalt. In Noord-Brabant zien we een soortgelijk patroon van groei in de grote steden (Tilburg, Den Bosch, Eindhoven, Helmond) en krimp op het platteland.

Figuur 11 - Prognose aantal leerlingen voortgezet onderwijs, naar provincie (%)

13

De uitkomsten van de regionale leerlingenprognose liggen wat lager dan de Referentieraming 2010 (OCW), omdat daarin wordt uitgegaan van een toename van het aantal havo/vwo leerlingen.

18 - Krimp als kans

Figuur 12 – Prognose aantal 12-16 jarigen per gemeente, 2009-2020 (index 2009=100)*

* Bron: PBL/CBS (2009) Regionale bevolkingsprognose 2009-2040.

19 - Krimp als kans

3

Resultaten panelenquête

In dit hoofdstuk bespreken we de resultaten van de online enquête die is gehouden onder schoolleiders. Daarbij wordt ingegaan op de huidige en verwachte situatie met betrekking tot leerlingenaantallen op de scholen (paragraaf 3.1), de gevolgen van afname in leerlingenaantallen (paragraaf 3.2) en het gebruik van en de behoefte aan leerling- en formatieprognoses (paragraaf 3.4). We maken gebruik van de kwantitatieve gegevens uit de enquête en van kwalitatief materiaal uit de antwoorden op open vragen. Daarnaast zijn verdiepende interviews met schoolleiders en bestuurders ter illustratie verwerkt in de kaders. Zowel het kwantitatieve als kwalitatieve onderzoek is uitgevoerd onder leden van het SBO-Panel. Dit betreft een groep schoolleiders, managers, bestuurders en P&O-functionarissen die periodiek aan onderzoek meedoen. Voor het onderzoek zijn alle panelleden uit het primair en voortgezet onderwijs uitgenodigd om een internetenquête in te vullen. Daarnaast zijn in het voortgezet onderwijs ook alle scholen benaderd die niet aan het SBO-panel deelnemen. De totale steekproef kwam hiermee uit op 3.775 personen. In totaal hebben 1.380 schoolleiders/bestuurders de enquête ingevuld (37%). Het veldwerk voor dit onderzoek is uitgevoerd in de periode van 31 mei tot en met 20 juni 2010. Er is twee keer elektronisch gerappelleerd. In de analyse is een weging toegepast voor beide sectoren (po en vo). Daarbij is onder meer gecorrigeerd voor schooltype (bo, sbo, (v)so), regio en denominatie. In het voortgezet onderwijs is gewogen naar schoolsoort.14

14

Er is niet gecorrigeerd voor de afwijkende verdeling naar sector (po/vo). De totaalcijfers geven daardoor een iets vertekend beeld.

20 - Krimp als kans

Regeren is vooruitzien LOGOS is een stichting voor protestants-christelijk onderwijs. Ze heeft 2.500 leerlingen, verdeeld over zes reguliere basisscholen, een speciaal basisonderwijs school, een ZML en een vo praktijkschool in de gemeenten Gorinchem en Leerdam. Mevrouw Kranendonk-Odijk, staf medewerkster personeel van LOGOS, is verantwoordelijk voor de leerlingaantalprognoses en het personeelsbeleid. Volgens haar zijn er verschillende oorzaken voor de krimp binnen haar stichting, en zijn er verschillende oplossingen mogelijk. Maar voor alle oorzaken en oplossingen geldt dat een lange termijnvisie noodzakelijk is. Kinderopvang binnen de school Het is een beleidskeuze om, kijkend naar de wijk waarin een school staat, samen te werken met partners die vooren naschoolse opvang, voorschoolse educatie of activiteiten in het kader van dagarrangement aanbieden. “Leegstand, veroorzaakt door een dalend leerlingenaantal, kan deze wens tot samenwerking fysiek mogelijk maken”, zoals mevrouw Kranendonk-Odijk aangeeft. “Voorbeeld is de school waar afgelopen jaar een leeg lokaal kwam. Nu vindt daar de voor- en naschoolse opvang plaats door een organisatie voor kinderopvang. Natuurlijk hoop je daarmee ook ouders die de weg naar de school weten te vinden vast te houden of aan je te binden”. Personeel op een andere manier inzetten Het ‘weer samen naar school’-beleid, waarin reguliere basisscholen hun leerlingen zo veel mogelijk op de eigen school proberen te houden, heeft voor sbo-school ‘Beatrix de Burcht’, ook voor krimp gezorgd. Om de kennis die de school heeft opgebouwd niet te verliezen, heeft LOGOS een expertisecentrum opgericht waar vooral het personeel van de sbo-school wordt ingezet. Daarnaast is dit personeel ingezet in speciale klassen ter voorbereiding van leerlingen uit speciaal onderwijs op het basisonderwijs. Kranendonk-Odijk: “Deze klassen zijn natuurlijk wel incidentele inkomsten. Afgelopen drie jaar hebben we daar dankbaar gebruik van kunnen maken. De Wet OKE (ook wel Harmonisatiewet; een kwaliteitsimpuls voor peuterspeelzalen door de wet- en regelgeving over peuterspeelzalen te harmoniseren (dat wil zeggen: meer op één lijn te brengen) met de kinderdagverblijven, red.) komt er aan, en dit betekent dat je op deze manier weer drie jaar dekking hebt voor het salaris van deze mensen, anders had je ze ineens boventallig gehad. En als je de resultaten van de leerlingen die in deze klassen hebben gezeten bekijkt, dan zijn deze echt heel erg gunstig”. Mobiliteitscentrum Door de krimp in leerlingenaantal is er op sommige scholen een overbezetting van docenten ontstaan. Stichting LOGOS heeft een creatieve aanpak om deze overbezetting vroegtijdig tegen te gaan. De stichting heeft een mobiliteitscentrum, dat zich bezig houdt met interne mobiliteit en om het jaar inventariseert welke wensen er leven bij het personeel. In januari dit jaar is een vacaturestop ingevoerd en vacatures die nu vrijkomen worden gepresenteerd op de krimpende scholen. Kranendonk-Odijk: “Afgelopen jaar heeft dit geleid tot een overstap van twee docenten van het basisonderwijs naar het praktijkonderwijs. Voor een school met krimp heeft dit op natuurlijke wijze voor twee fte het verloop geregeld”. Vooral doordat deze aanpak voor “vrije blije mobiliteit” zorgt, is er volgens Kranendonk-Odijk draagvlak binnen haar organisatie. Ondanks de positieve resultaten van het mobiliteitscentrum gaat de stichting komend schooljaar wellicht kijken naar de mogelijkheden van verplichte mobiliteit: “Je kunt wellicht niet alles met interne mobiliteit oplossen, omdat je niet jaar na jaar vijf fte op andere scholen weg kunt zetten. Op een gegeven moment is ook daar de rek weg”. Gebruik van prognoses LOGOS maakt gebruik van de leerling-tellingen van 1 oktober en vertaalt dit naar geldinkomsten. De prognoses van de jaren die gaan komen, worden hierin ook meegenomen. Kranendonk-Odijk geeft aan dat het wel veel werk is eer je alle gegevens hebt maar dat het wel loont. Het geeft inzichten. Volgens haar is het maken van goede prognoses en het hier op afstellen van personeels- en pr-beleid de beste manier om in te spelen op krimp. “Sommige dingen overkomen je. Wij hadden niet verwacht dat we afgelopen jaar al zover terug zouden lopen. Maar vooruitzien is regeren. Als je daadwerkelijk werk maakt van die prognoses en bijvoorbeeld het deelnamepercentage (van leerlingen in de wijk die zich inschrijven op de school, red.), dan kun je wel een redelijke inschatting maken”.

21 - Krimp als kans

3.1

Afname van leerlingenaantallen Om een beeld te kunnen geven van de situatie met betrekking tot leerlingenaantallen op scholen die hebben geparticipeerd in dit onderzoek, is een aantal inleidende vragen gesteld. Heeft de school zelf te maken met krimp, en in welke mate dan? En wordt komend schooljaar een afname in het aantal leerlingen verwacht? Iets minder dan de helft van de schoolleiders geeft aan dat zij in het schooljaar 2009/2010 te maken hebben gehad met een afname van het aantal leerlingen (44,2%; Tabel 1). Effecten van bevolkingskrimp op de leerlingenaantallen zullen eerst in het basisonderwijs zichtbaar worden en later in het voortgezet onderwijs; het aandeel schoolleiders en bestuurders dat aangeeft dat zij hiermee al te maken hebben ligt dan ook hoger in het po dan in het vo.

Tabel 1 – Heeft uw instelling dit schooljaar (2009/10) te maken gehad met een afname van het aantal leerlingen? (%)   Ja  Nee  Totaal (N)  Bron:

PO 

VO 

Totaal 

45,4  54,6  1.147 

37,4  62,6  203 

44,2  55,8  1.350 

SBO-Panel.

In het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling15 richten VNG, IPO en Rijk zich op basis van (verwachte) bevolkingsontwikkelingen in de eerste plaats op de regio’s Parkstad Limburg, Noordoost Groningen en Zeeuws Vlaanderen. Naast deze drie regio’s wordt ook voor de Achterhoek en Midden Limburg aangegeven dat zij in de komende jaren – tot 2025 – te maken zullen krijgen met structurele bevolkingsdaling. De enquêteresultaten lijken aan te sluiten bij de in dit Actieplan geïdentificeerde krimpregio’s; vooral in het noorden, oosten en zuiden hebben veel scholen/besturen te maken met een leerlingendaling (Tabel 2). In het zuiden van het land heeft al meer dan de helft van de scholen in het primair onderwijs (51%) te maken met een afname van de leerlingenaantallen.

Tabel 2 - Heeft uw instelling dit schooljaar (2009/10) te maken gehad met een afname van het aantal leerlingen? (%)  

Noord 

Oost 

West 

Zuid 

Totaal 

PO  Ja  Nee 

  49,6  50,4 

  46,2  53,8 

  40,8  59,2 

  51,0  49,0 

  45,4  54,6 

VO  Ja  Nee 

  43,0  57,0 

  38,3  61,7 

  36,4  63,6 

  36,1  63,9 

  37,4  62,6 

Bron:

SBO-Panel.

Er zijn scholen die afgelopen jaar (2009/2010) nog geen concrete afname in het aantal leerlingen hebben gehad, maar wel verwacht dat zij hier in de toekomst mee te maken krijgen. We vroegen naar de verwachting voor komend schooljaar (2010/2011). In het po verwacht bijna de helft van alle schoolleiders en bestuurders voor komend jaar een afname van het aantal leerlingen (47,3%; Tabel 3). In het vo verwacht ongeveer een derde van de respondenten dat (33,2%). Ook hier zien we duidelijke regionale verschillen (zie Tabel 4). Bijna 30 procent van de scholen in het po (28,4%) die voor het schooljaar 201015.

Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties, Vereniging van Nederlandse Gemeenten en Interprovinciaal Overleg. 2009. Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling “Krimpen met kwaliteit”. Te downloaden via: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2009/11/27/actieplanbevolkingsdaling-krimpen-met-kwaliteit.html

22 - Krimp als kans

2011 een daling verwachten, hadden in het schooljaar 2009/2010 (nog) niet te maken met krimp. In het vo ligt dit percentage iets hoger (32,1%). Van de scholen die in schooljaar 2010-2011 geen afname verwachten, heeft in het schooljaar 2009/2010 bijna 20 procent te maken gehad met krimp (po: 18,8%; vo 19,2%).

Tabel 3 - Verwacht u komend schooljaar een afname van het aantal leerlingen? (%)   Ja  Nee  Weet niet  Totaal (N)  Bron:

PO 

VO 

Totaal 

47,3  48,2  4,6  1.147 

33,2  61,3  5,4  203 

45,2  50,1  4,7  1.350 

SBO-Panel.

Tabel 4 - Verwacht u komend schooljaar een afname van het aantal leerlingen? (%)  

Noord 

Oost 

West 

Zuid 

Totaal 

PO  Ja  Nee  Weet niet  Totaal PO 

  56,0  39,8  4,3  100 

  42,9  51,3  5,8  100 

  44,1  51,7  4,2  100 

  52,6  43,3  4,1  100 

  47,3  48,2  4,6  100 

VO  Ja  Nee  Weet niet  Totaal VO 

  39,5  51,0  9,5  100 

  28,4  61,3  10,2  100 

  30,6  65,4  4,0  100 

  41,9  56,2  1,9  100 

  33,2  61,3  5,4  100 

Bron:

SBO-Panel.

23 - Krimp als kans

Kwaliteit hoog houden Alle zeventien basisscholen die vallen onder de Stichting voor Protestants Christelijk Primair Onderwijs ‘De Vier Windstreken’ volgen de landelijke trend van leerlingendaling. Voor één school binnen de stichting wordt een extra sterke krimp verwacht. Deze school ligt in een wijk waar door de vergrijzing een sterke leerlingendaling optreedt. Nu telt deze school nog 650 leerlingen en in de toekomst zal dit stagneren op 350 tot 400 leerlingen. De heer Van Duijvenbooden, algemeen directeur van ‘De Vier Windstreken’, is op diverse manieren bezig om de gevolgen van de krimp zo veel mogelijk te beperken. Bouwen met het oog op de toekomst Door de verwachte daling van het aantal leerlingen binnen één specifieke locatie, is het onvermijdelijk dat er nagedacht moet worden over de toekomst van schoolgebouwen. Binnen de stichting is met de ontwikkeling van nieuwbouw voor scholen in de betreffende gemeente al rekening gehouden. Van Duijvenbooden geeft aan dat op één van de scholen “de nieuwbouw zodanig ingedeeld is dat de ruimte ook te benutten is voor een bestemming anders dan onderwijs. Zo is er rekening gehouden met de mogelijkheid om in de toekomst ook een kantoor in dat pand te huisvesten. Echter, met het huidige kantooroverschot is destijds natuurlijk geen rekening gehouden”. Een tweede mogelijkheid die Van Duijvenbooden noemt om met leegstand om te gaan is de gemeentelijke herschikking van scholen, zodat een andere concentratie van scholen ontstaat. De schoolgebouwen zijn eigendom van de gemeente en daarom is het volgens Van Duijvenbooden belangrijk om de gemeente tijdig op de hoogte te stellen van leerlingendaling (of -stijging) en zo in samenspraak met de gemeente de bekostiging in de hand te houden. Jonge leerkrachten aantrekken De stichting heeft te maken met een vergrijzend personeelsbestand. Hoewel er elk jaar sprake is van een verloop van 18 tot 20 arbeidsplaatsen, ontstaan ook elk jaar rond de 11 vacatures. Voor deze vacatures probeert men jonge leerkrachten aan te trekken. “De meeste scholen vallend onder de stichting zijn opleidingscholen en vanuit deze situatie kunnen de openstaande vacatures redelijk vervuld worden door veelbelovende studenten een plek aan te bieden. Op deze manier wordt getracht het personeelsbestand te verjongen. Hierdoor worden (tijdelijk) te veel personeelsleden binnen de stichting aangesteld”, zoals Van Duijvenbooden aangeeft. “Een jonge leerkracht, waarvoor op de reguliere arbeidsmarkt binnen de school of het bestuur nog geen plek is, kan eventueel toetreden tot de vervangingspool. Deze leerkracht kan dan ingezet worden voor vervanging bij ziekte en ondertussen wachten totdat er een reguliere arbeidsplek vrij komt. Op deze manier kan ingespeeld worden op een daling van het leerlingaantal en het vergrijzend personeelsbestand waarbij bewust gekozen wordt voor tijdelijk hogere personeelskosten”. Kwaliteit hoog houden Zoals gezegd gebruikt de stichting de vervangingspool om jonge docenten voor een jaar in dienst te nemen en ze in te zetten waar nodig. Daarnaast maakt de stichting ook voor oudere werknemers gebruik van de vervangingspool: “Een oudere leerkracht kan vanuit een reguliere baan toetreden tot de vervangingspool waardoor de extra taken, zoals het verzorgen van ouderavonden, door deze leerkracht niet meer uitgevoerd hoeven te worden. Bepaalde kwaliteit van leerkrachten kan zo wel gegarandeerd worden doordat reguliere banen op deze manier vrijkomen voor nieuwe, jonge leerkrachten”. Een andere oplossing die De Vier Windstreken gevonden heeft om de kwaliteit hoog te houden wanneer de formatie kleiner wordt, is om goed te kijken naar de personeelsadministratie en de personeelsdossiers en niet zonder meer te kiezen voor het vaak gehanteerde ‘last in, first out’-systeem. Van Duijvenbooden: “De kwaliteit van het personeel kan worden verhoogd door personeelsleden die niet op de juiste plek zitten, op een andere plek te krijgen. Een zorgvuldige registratie van personeelsdossiers is hierbij heel belangrijk. De school moet zich meer gedragen zoals in het bedrijfsleven al langer gangbaar is”.

24 - Krimp als kans

3.2

Gevolgen van de leerlingendaling Uit eerder onderzoek is bekend dat de gevolgen van een daling in leerlingenaantallen vooral op het financiële vlak worden verwacht. Dit komt omdat in de bekostiging van scholen sterk afhankelijk is van het aantal leerlingen dat zij hebben. Meer indirect kan krimp daarnaast ook gevolgen hebben voor de kwaliteit, diversiteit en bereikbaarheid van het onderwijs. De daling van het leerlingenaantal heeft volgens respondenten vooral gevolgen voor de lumpsum. In het primair onderwijs, waar de leerlingendaling zich het eerst aandient, wordt verminderde bekostiging /inkomsten vanuit het ministerie van OCW het meest genoemd (86,5%; Tabel 5). Daarnaast worden een vacaturestop en de vergrijzing van het personeelsbestand die daarmee samen kan gaan, door respectievelijk 62 en 38 procent van de schoolleiders en bestuurders in het po genoemd als gevolg van de leerlingendaling. Echter, zoals een aantal schooldirecteuren zelf ook aangeeft hangt de mate van vergrijzing van het personeelsbestand ook samen met het natuurlijk verloop van personeel. Wanneer men weinig natuurlijk verloop heeft van oudere werknemers, en/of vasthoudt aan de ‘last in, first out’ principe, dan zal er inderdaad vergrijzing optreden. Indien de komende jaren veel ouderen uit het onderwijs vertrekken, verandert er vermoedelijk maar weinig. In het voortgezet onderwijs worden grotendeels dezelfde gevolgen genoemd als in het primair onderwijs, maar daarnaast speelt ook een afnemende keuzevrijheid in het vakkenaanbod (38,1%) voor leerlingen. In vergelijking met het primair onderwijs, wordt in het vo een vacaturestop en geen instroom van nieuwe leraren minder vaak genoemd. Schoolleiders en bestuurders lijken op dit moment relatief weinig gevolgen te verwachten die betrekking hebben op het (zelfstandig) voortbestaan van de school. Het sluiten van de school en de noodzaak tot fusie/samenwerking worden zowel in po als vo relatief weinig genoemd (respectievelijk 5% en 12,9%).

Tabel 5 - Wat zijn de gevolgen van de leerlingendaling? (%)   Minder geld van het ministerie van OCW Vacaturestop en daarmee geen nieuwe instroom van leraren Een vergrijsd personeelbestand Geen ruimte voor de functiemix-invoering Noodzaak tot fusie/samenwerking Minder keuzevrijheid in vakkenaanbod Geen nieuwbouw Sluiting van de school Anders, namelijk Totaal (N)  Bron:

PO 

VO 

Totaal 

86,5 62,2 37,8 17,5 12,9 4,2 8,3 5,6 37,8 542 

82,4 38,5 37,1 7,6 12,7 38,1 5,3 0,5 30,3 67 

86,1 59,6 37,8 16,4 12,9 8,0 7,9 5,0 36,9 610 

SBO-Panel.

* Selectie: scholen/besturen die een afname van het aantal leerlingen verwachten. / Meer antwoorden mogelijk.

Een redelijk aantal schoolleiders en bestuurders (po 37,8%; vo 30,3%) geeft aan dat zij naast de genoemde gevolgen ook andere effecten van afname in leerlingenaantallen (voor)zien. Deze effecten spelen zowel op het gebied van organisatie, personeel, kwaliteit als facilitaire voorzieningen. De meerderheid van de gevolgen gaat in op de organisatie van lessen en grootte van klassen; het moeten vormen van combinatieklassen of het samenvoegen van homogene groepen. Ook de effecten op de formatie worden veel toegelicht. Zo spreekt een groot deel van de scholen/besturen over een (zorg)taakverzwaring van leraren, het wegvallen van jonge leraren en verplichte mobiliteit. De plaatsing

25 - Krimp als kans

van leraren in het RDDF16 en ontslag worden ook enkele keren genoemd. Wanneer het snijden in de formatie te maken heeft met specifieke (zorg)functies – bijvoorbeeld wanneer geen ruimte meer is voor remedial teachers – wordt dit ook gerelateerd aan de kwaliteit van het onderwijs. Tot slot spreken enkele schoolleiders en bestuurders van leegstand van lokalen, en geeft een klein deel van de scholen aan te vrezen voor sluiting of gedwongen fusie. Het speciaal (basis) onderwijs krijgt, naast boven genoemde problemen, ook te maken met sectorspecifieke gevolgen. Schoolleiders en bestuurders van scholen voor sbo geven aan minder doorverwijzingen te krijgen van reguliere basisscholen, die hun leerlingen “langer vasthouden”.

16

RDDF staat voor ‘Risicodragend deel van de formatie’. Voor leraren die hierin worden geplaatst, dreigt ontslag om formatieve redenen.

26 - Krimp als kans

Samenwerkende leerkrachten Het afgelopen schooljaar heeft basisschool De Stapsteen in Maarheeze, Noord-Brabant, te maken gehad met krimp en ook in de toekomst zal naar verwachting een lichte daling in leerlingenaantal plaatsvinden. Het vergrijzend personeelsbestand en het intrekken van de subsidie op management en organisatie samen met de krimp heeft de basisschool doen besluiten te kijken naar oplossingen om met minder geld toch dezelfde kwaliteit te bieden. Basisschool De Stapsteen maakt deel uit van de onderwijsstichting SKOzoK (Samen Koersen op Zichtbare Onderwijs Kwaliteit). Iedere school binnen SKOzoK neemt binnen de gezamenlijk uitgewerkte kaders op eigen wijze de verantwoordelijkheid voor haar onderwijs, zo ook De Stapsteen. Op de basisschool werken 23 leerkrachten en zitten ruim 330 leerlingen. Vorig schooljaar heeft de school gemerkt dat een daling in leerlingaantal en een gemiddelde leeftijd van leerkrachten hoger dan het landelijk gemiddelde een flinke aanslag op het budget betekende. De heer Kokke, directeur van De Stapsteen: “Minder geld was de druppel die de emmer deed overlopen. Op het moment dat je door financiën gedwongen wordt in te krimpen kun je of grotere groepen maken of iedereen die ambulant is gelijk voor de klas zetten. Maar je kunt ook op basis van je visie bekijken of het niet anders kan zodat het toch gaat met minder leerkrachten”. Heterogene groepen Vier jaar geleden is De Stapsteen overgestapt naar 's morgens nog homogene parallelgroepen en 's middags drie heterogene groepen voor de klassen 3-4, 5-6 en 7-8. Vorig schooljaar is dit uitgebreid naar heterogene groepen gedurende de gehele dag voor de twee groepen 3 en de twee groepen 4. Komend jaar gaat dat om dezelfde reden ook gebeuren voor de groepen 5-6. Kokke geeft aan dat er wel bepaalde voorwaarden aanwezig moeten zijn om het invoeren van heterogene groepen tot een succes te maken: “Er moet een juiste cultuur aanwezig zijn. Als school moet je open communiceren met ouders. Leerkrachten moeten daarnaast ook echt als team willen samenwerken en elkaar ondersteunen. En dan heb je ook een kwaliteitsproduct waar je voor staat. Wanneer samenwerkende leerkrachten écht leren van elkaar, dan stijgt het gemiddelde niveau van de leerkracht ook. En dan kun je in zo’n situatie ook een andere organisatievorm toepassen, zodat je met minder leerkrachten dezelfde kwaliteit kan bieden. Als directie kun je stimuleren en begeleiden, maar de leerkracht moet het doen”. Voorbereiding is belangrijk Dat een omschakeling in organisatievorm niet van de ene op de andere dag bewerkstelligd kan worden blijkt wel uit de tijd die De Stapsteen gestoken heeft in de voorbereiding. Kokke vertelt: “Je moet een voorbereidend traject hebben. Zo zijn we al een aantal jaar bezig met het vergroten van het zelfsturend vermogen van kinderen. En dat werpt zijn vruchten af. Want hoe zelfstandiger een kind is, hoe minder tijd die van een leerkracht nodig heeft”. Ook de leraren zijn zo goed mogelijk voorbereid en betrokken in het hele proces. “Leerkrachten zijn wezen kijken op andere scholen waar 3-4 combinaties draaien. De gastleerkrachten hebben bewust niet alleen de positieve kanten maar ook de negatieve dingen waar ze tegenaan zijn gelopen, laten zien. De leerkrachten zijn begeleid in het voorbereiden van de nieuwe opzet en organisatie. Leg de lat lager en inventariseer de wensen van alle betrokkenen. Kijk wat je (als leerkracht, red.) allemaal wil, en ga dan strepen. Breng prioritering aan in de wensen van leerkrachten”. Opbrengst Terugkijkend op de afgelopen vier jaar concludeert Kokke: “Ik mag nu wel zeggen dat het nu goed draait. Het heeft niet onze eerste voorkeur, als we de mogelijkheid hebben om groepjes te maken van 25 leerlingen, dan liever één homogene groep 3. Maar het voordeel is wel dat nu met drie gelijkwaardige groepen 3-4 leerkrachten steun hebben aan elkaar. Je staat er niet alleen voor. Leerkrachten zijn meer een team en je kan dezelfde kwaliteit bieden als voorheen”. Het allerbelangrijkste volgens Kokke is om “open en eerlijk te communiceren. Zorg dat de directie betrokken is bij de werkvloer en een duidelijke visie heeft. Het moet gaan leven bij de leerkrachten”.

27 - Krimp als kans

3.3

Oplossingen Het signaleren van dalende leerlingenaantallen en het herkennen van de gevolgen daarvan is stap één. Scholen en besturen staan daarna voor de opgave om te komen tot oplossingen die zo mogelijk structureel de negatieve gevolgen van leerlingendalingen opvangen. Inmiddels zijn op initiatief van zowel overheid als (samenwerkende) scholen en besturen verschillende oplossingen en strategieën aangedragen om de problemen aan te pakken. Een inventarisatie langs verschillende samenwerkingsverbanden en studie- en werkgroepen leert dat de praktische oplossingen en strategieën op school- en bestuursniveau grofweg in te delen zijn in een aantal clusters. Schoolleiders en bestuurders konden in de internetenquête aangeven welke (succesvolle) aanpak zij kennen om de gevolgen van leerlingendaling te beperken. We bespreken deze oplossingen in een aantal categorieën nu beknopt.

Samenwerking met andere scholen en mobiliteit Diverse schoolleiders en bestuurders geven aan dat zij oplossingen zien in de samenwerking met andere scholen. Deze samenwerking kent verschillende vormen. Bij een deel van de oplossingen leidt samenwerking tot organisatorische veranderingen binnen een school of een bestuur. Zo zijn er scholen die de directiestructuur aanpassen door één directeur meerdere scholen te laten managen. Een van de schoolleiders omschrijft de werkwijze als volgt: “Hierbij is er één directeur werkzaam voor vier scholen. Op de scholen is een locatieleider die het eerste aanspreekpunt is en de dagelijkse gang van zaken coördineert c.q. uitvoert. De directeur krijgt op deze manier meer ruimte voor zijn/haar eigenlijke taken en in de groepen levert dit extra formatie op”. Verder wordt binnen meerdere scholen gewerkt met een lerarenpool, waardoor leraren op verschillende scholen inzetbaar en werkzaam zijn: “(…) een samenwerkingsverband met andere schoolbesturen, waarin we elkaars personele problemen zo goed mogelijk proberen op te vangen. We hebben een gezamenlijke vervangerspool waarin mogelijkheden liggen en we hebben een mobiliteitspool waarvan gebruik kan worden gemaakt”. Deze bestuurlijke schaalvergroting bevordert (in tegenstelling tot de intensivering van concurrentie tussen scholen) de samenwerking tussen scholen. Kleine scholen zouden hierdoor langer open kunnen blijven en grote schoolbesturen zouden gemakkelijker reserves op kunnen bouwen om leerlingentekorten mee op te vangen17. Samenwerking tussen scholen kan ook andere voordelen met zich meebrengen, zoals de mogelijkheid (tot handhaven) van specialisaties (bijvoorbeeld de aanstelling van een kunst- en cultuurcoördinator, reken- en taalcoördinator) en bouwoverleg. Dit zijn vaak de eerste zaken waarop een school of bestuur bezuinigt, wanneer het onderwijsbudget vermindert. In het vo kan samenwerking of zelfs samenvoegen met andere stichtingen nog een ander voordeel opleveren, namelijk het behoud van onderwijsaanbod. Een vo-bestuurder18 uit de Achterhoek, waar de prognoses volgens deze bestuurder over de komende tien jaar een krimp van -15 procent laten zien, zegt hierover dat samenwerking kan “voorkomen dat nabije vmbo-scholen beide het dure, weinig gekozen bouwtechniek om economische redenen sluiten, zodat de hele regio zonder bouwtechniek zit” en dat men moet “voorkomen dat drie mavo-havo-vwo-scholen hun toelatingsdrempel zodanig verlagen dat de enige vmbo-school het loodje legt”.

17.

18

Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling, Themagroep Krimp en Onderwijs (2009) Positionpaper ‘Krimp en Onderwijs’. Den Haag. In het nog te verschijnen handboek van het Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling wordt deze case uitgebreid beschreven.

28 - Krimp als kans

Werken in onderwijsteams Het invoeren van onderwijsteams is een maatregel die niet alleen in een situatie van krimp kan helpen de gevolgen te beperken, maar die ook kan worden ingezet bij de organisatie van onderwijspersoneel binnen (clusters van) scholen die per definitie al kleine leerlingaantallen kennen. Bij het schoolbestuur Lauwers en Eems (bestuur L&E) is men in het schooljaar 2009-2010 gestart met een pilot onderwijsteams, om het hoofd te bieden aan zowel de gevolgen van krimp als de inzet van onderwijzend personeel op meerdere kleinere scholen, maar ook vanuit een kwaliteitsgedachte: meer uitwisseling van onderlinge expertise. De basisscholen van schoolbestuur L&E bevinden zich in de regio Noord-Groningen. Deze regio kent een daling in leerlingaantallen, een beeld dat wordt bevestigd door de heer Parent, sectordirecteur voor het primair onderwijs bij dit bestuur: “Krimp heeft niet alleen met vergrijzing te maken, maar ook met het feit dat mensen naar de stad trekken vanwege werkgelegenheid. En dat er voorzieningen verdwijnen kan ook weer een stimulans zijn om te vertrekken”. De krimp heeft verschillende praktische gevolgen voor de basisscholen, die bijna allemaal voortkomen uit de daling in inkomsten – want financiering vindt voornamelijk plaats op basis van leerlingaantallen – die gepaard gaan met gelijkblijvende vaste materiële kosten. Parent: “Er zijn veel kosten die niet minder worden terwijl de bekostiging wel daalt. Als je tien leerlingen minder hebt betekent dat niet dat je een klas minder hebt en moet je dus met dezelfde personeelsinzet blijven draaien. Ook kosten voor bijvoorbeeld onderhoud zijn voor het hele gebouw, of er nu een klas leeg staat of niet. De krimp in combinatie met overheidsbezuinigingen kan er uiteindelijk toe leiden dat we in de toekomst op personeel moeten korten omdat we materieel ons budget overschrijden”. Veranderingen in de organisatie Door het werken in onderwijsteams kan het korten op personeel mogelijk enigszins worden beperkt maar kan ook een kwaliteitsimpuls aan het onderwijs in de regio worden gegeven. Daarbij wordt de onderlinge uitwisseling van onderwijspersoneel – inclusief directie – tussen de scholen binnen het bestuur gestimuleerd. Bij L&E is voor de invoering goed nagedacht over de vorm die het beste bij de betreffende scholen past. Parent vertelt over de startfase: “We zijn gaan nadenken over clusters, hoe gaan we dit inrichten? Uiteindelijk is daar een concept uitgekomen waarbij we werken met één directeur voor meerdere scholen, met op alle scholen een locatiecoördinator of eigenlijk een schoolhoofd”. Er is geen sprake meer van vier schoolteams, maar er is sprake van één onderwijsteam, die het onderwijs op verschillende fysieke locaties verzorgd. Hierdoor is er meer onderlinge kennisuitwisseling en is ruimte voor specialisatie. Zo is er bijvoorbeeld één rekencoördinator en één cultuurcoördinator voor de vier locaties. Doordat er ook een administratieve kracht aanwezig is die de administratie voor het hele onderwijsteam regelt, verdwijnt de oude situatie waarin een (relatief dure) directeur zich op een school noodzakelijk ook bezig moest houden met allerhande administratieve en ondersteunende taken. Er is dus ook sprake van een efficiëntere inzet van middelen. Parent: “De GMR hebben wij overal uitgebreid bij betrokken. Aan de hand van uitgebreide evaluaties en gesprekken met de directeur, MR-leden, personeelsleden en locatiecoördinatoren is een document met voor- en nadelen opgesteld en voorgelegd aan de GMR”. Resultaten Het is volgens Parent nog wat te vroeg om al uitspraken te kunnen doen over de resultaten van de pilot onderwijsteams, deze is immers pas afgelopen schooljaar gestart. Toch zijn een aantal zaken in werking gezet om het onderwijs een kwaliteitsimpuls te geven die door alle geledingen als zeer positief worden ervaren: De belangrijkste zijn: toename van specialisatie, een sterkere onderwijskundige rol van de directeur en duidelijke toename van uitwisseling van kennis en ervaring door samenwerking. Tevens zorgt de nieuwe opzet voor “meer handen in de klas”. Er is relatief gezien meer formatie beschikbaar voor leerkrachten. Binnen het onderwijsteam wordt dan ook met met meer groepen gewerkt dan in de oorspronkelijke vier scholen. Naast de pilot probeert het bestuur ook door meer simpele, praktische bezuinigingen de gevolgen van krimp voor het personeel te beperken. Dan gaat het allereerst om inzicht in kosten en verantwoordelijkheden: “Hoe staat het met het energiebeleid? Gaan alle lichten wel uit in lokalen die niet gebruikt worden? Maar ook, hoe strak monitoren we schoolbegrotingen? Wat volgens Parent ten slotte belangrijk is, is dat het uiteindelijk gaat om goed onderwijs, om de kinderen. “En dat betekent dat je misschien aan heel andere dingen moet denken dan we traditioneel gewend zijn, out of the box denken dus”.

29 - Krimp als kans

Strategisch personeelsbeleid Sommige schoolleiders en bestuurders geven aan veranderingen in hun personeelsbeleid door te voeren om de gevolgen van leerlingendaling op te vangen. Zo worden er bijvoorbeeld geen tijdelijke benoemingen meer uitgeschreven, vooral in het vo. Vacatures worden “via payrolling ingevuld om het aantal herbenoemingverplichtingen werkbaar te houden”. Ook het “inzetten van personen op pay-roll of uitzendbasis” wordt in dit kader genoemd. Op meerdere scholen wordt FPU gestimuleerd onder oudere werknemers. Eén respondent doet mee aan de Slim Fit aanpak, een project in het kader van de InnovatieImpuls Onderwijs, waarbij de klassieke onderwijsvorm van 1 leerkracht bij 1 groep leerlingen losgelaten wordt en de “arbeidsorganisatie gedifferentieerd wordt”19. Een schooldirecteur van een school voor speciaal onderwijs geeft aan dat de school zich ontwikkelt tot een expertiseschool, met een leescentrum en observatiecentrum. Omdat voor deze nieuwe functies gespecialiseerd personeel nodig is, kan deskundig personeel behouden blijven. Eén school in het praktijkonderwijs geeft aan dat zij als opties zien “samenwerken van diverse brin-nummers onder één bestuur, waardoor uitruil van personeel mogelijk is, (…) met een bestuursaanstelling is verplaatsen van personeel gemakkelijker”. Op deze manier wordt dan ook op een meer constructieve wijze gekeken naar het beperken van de gevolgen van krimp, in plaats het zoeken naar de oplossing voor alleen de eigen instelling.

Bevorderen van uitstroom ouder personeel en behoud van jong personeel De inzet van relatief veel oudere leerkrachten wordt door schoolleiders en bestuurders soms ervaren als een grote kostenpost. Met name in een krimpsituatie is een efficiënte inzet van personeel van belang. Scholen hebben hiervoor verschillende oplossingen, bijvoorbeeld door “(…) een werkgroep in het leven te roepen die nadere creatieve oplossingen gaat bedenken om jongere leerkrachten aan te trekken (…)”. Daarnaast wordt een aantal maal gerefereerd aan de mogelijkheden rond de FPU, zoals “met leerkrachten in gesprek die tegen de FPU aanzitten om eerder te stoppen waardoor er geen verplichte ontslagen hoeven te vallen”. Alleen al goed inzicht in de leeftijdsopbouw van de formatie, en ontwikkelingen daarin, lijkt verder een basisrichting voor een oplossing te zijn, zoals een schooldirecteur uit het noorden van Nederland aangeeft: “We hebben een meerjarenformatieplan, waarin we exact in beeld hebben wie er de komende jaren stoppen met werken. We hebben een redelijk betrouwbare prognose gemaakt van het natuurlijk verloop. Op basis van de leerlingenprognose is een doorrekening gemaakt van de benodigde formatie de komende jaren. We komen daarbij tot de conclusie dat we de komende jaren nog een beperkte vacatureruimte zullen hebben. Aan die marge denken we voldoende te hebben. Er worden dan ook geen mensen in het RDDF geplaatst”.

19

Zie: www.innovatieimpulsonderwijs. nl

30 - Krimp als kans

Inzicht door prognoses en transparantie Het openbaar primair onderwijs Noordenveld (kortweg OPON) voorziet geen directe, snelle daling van de leerlingaantallen, maar verwacht in het ‘ergste’ scenario een daling van 15 procent van de totale leerlingenpopulatie. Toch is de organisatie goed voorbereid op een eventuele krimp op de onderliggende scholen in de komende jaren. De basis van deze voorbereiding ligt in de prognoses die het bestuur al jaren verbindt aan haar financiële planning, en waarin veel aandacht is voor gedetailleerde verwachtingen op het gebied van bijvoorbeeld woningbouw en leeftijdsopbouw van het personeelsbestand. Onder de algemene directie van de gemeente Noordenveld vallen 14 openbare basisscholen, en één school voor speciaal onderwijs. Ter ondersteuning van de directie is een stafbureau ingericht, daarnaast wordt een aantal administratieve werkzaamheden uitbesteed aan een administratiekantoor. De heer A. Eising (algemeen directeur) vertelt over de daling in het aantal leerlingen: “De daling is tot nu toe beperkt. Wij zijn het afgelopen jaar denk ik met 20 leerlingen gedaald, op een basis van bijna 2500 leerlingen”. Vergeleken met andere scholen – voor bijzonder onderwijs – in de gemeente is het ‘marktaandeel’ van de openbare scholen redelijk stabiel:” Het is dus niet zo dat wij het nu zoveel beter doen of slechter doen dan andere, dat gaat een beetje gelijk op. Als wij wat dalen, dan daalt het bijzonder onderwijs mee”. Inzicht in getallen Een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle aanpak van de gevolgen van leerlingendaling, ligt volgens Eising vooral in “goed inzicht in je getallen, in je leerlingenprognoses. Dan weet je ook wat je financieel de komende jaren moet gaan doen. Wij kijken vier of vijf jaar vooruit; wat gaat er gebeuren? Op dat perspectief baseren we dan onze plannen. Dus we hebben de afgelopen jaren heel bewust geld gereserveerd om de klappen die we de komende jaren zullen gaan krijgen op personeelsgebied op te kunnen vangen”. Deze reservering heeft ook een positief effect op de formatieplanning. Het bestuur geeft aan personeel een vierjarige werkgelegenheidsgarantie. “Dat kunnen we mooi volhouden, ook in een krimpsituatie. Juist omdat we dat al eerder zo berekend hebben. Daardoor is er ook geen paniek en hoeven er geen ontslagen te vallen”. Verder werkt het bestuur met een overplaatsingsregeling voor onderwijspersoneel. Daarbij wordt niet alleen rekening gehouden met het aantal dienstjaren, maar ook met de leeftijdsopbouw van een team. “Als je in een krimpsituatie zit – er dus minder kinderen komen – dan krijg je nauwelijks jong personeel binnen. Je personeelsbestand wordt alleen maar ouder en je onkosten nemen toe. Dus als er dan overgeplaatst moet worden naar een andere school, dan is dat bij ons niet per definitie de jongste.” Ook hier houdt de organisatie de blik op de toekomst: “Als we gaan overplaatsen, dan kijken we niet enkel naar de situatie op dit moment, maar ook naar de toekomst. Als op een school één fte te veel zit maar je weet dat er over een jaar iemand met fpu gaat, dan gaan we niet iemand nu overplaatsen terwijl er volgend jaar iemand nodig is. Met onze reserveringen kunnen we dat ook opvangen”. Transparantie Een ander belangrijk aspect in het omgaan met veranderende leerlingaantallen binnen OPON is een goede communicatie en transparantie naar alle betrokken partijen. “Lessons learned voor ons is vooral goede prognoses maken, dat dan ook zo transparant mogelijk, zo breed mogelijk in je organisatie neerleggen. Dus hierin ook de discussie met je GMR aangaan. Maar ook zeker de discussie met je directeuren aangaan, zodat ze dat verhaal ook goed kunnen uitleggen aan hun eigen MR en personeel. Als iedereen maar denkt: goh, ze zijn alleen maar aan het bezuinigen, alleen maar aan het oppotten…nee, vertel altijd het hele verhaal erbij: waarom doe je dat en wat is het effect op de lange termijn”. Natuurlijk is een belangrijke kanttekening de geringe krimp in de regio. Eising: “Ik troost mij ook dat ik in een omgeving zit waar die krimp niet zo hard en snel gaat als bijvoorbeeld Oost-Groningen, delen van Friesland, en delen van Limburg. We zitten in de kop van Drenthe, tegen Groningen aan. Dit is een gebied waar mensen graag willen wonen en een gebied dat redelijk positief in de markt ligt. Ondanks dat gaan we krimpen, maar dat kunnen we op een natuurlijke wijze opvangen”.

31 - Krimp als kans

De brede school Veel basisscholen zien een oplossing voor de leerlingenafname in samenwerking met instanties zoals de buitenschoolse opvang of een peuterspeelzaal. Zo geven scholen aan in hun eigen schoolgebouw voorschoolse opvang, tussenschoolse opvang en naschoolse opvang mogelijk te maken, alsmede peuterspeelzaal/kinderopvang voor kinderen tussen 0-4 jaar en een breed scala aan naschoolse activiteiten. Een voorbeeld is de oplossing op een basisschool in het noorden van het land “wij hebben een nieuw gebouw gekregen op een nieuwe locatie. Daarna kregen wij al snel het verzoek van een stichting om de bso in ons gebouw te huisvesten. Voor ouders is het erg aantrekkelijk dat ze hun kind ´s ochtends vanaf 7.00 uur op school kunnen brengen en tot 18.15 uur weer kunnen ophalen”. Soms verzorgt de school zelf deze opvang, bij andere scholen wordt de opvang verzorgd door bso-organisaties. Deze kinderopvang zou ertoe leiden dat peuters automatisch doorstromen naar de basisschool waar ze eerst op de kinderopvang zaten; voor-, tussen- en naschoolse opvang zou vooral de marktpositie van de school ten opzichte van andere scholen verbeteren. De themagroep Krimp en Onderwijs noemt het huisvesten van buitenschoolse opvang in scholen vooral als een manier om invulling te geven aan leegstaande lokalen (en zo extra kosten hiervoor te beperken). Ook dit gebeurt al, bijvoorbeeld binnen een vereniging in NoordNederland: “De gevolgen van de Harmonisatiewet (…) via de eigen leegstand opvangen. Gevolg is onder andere meer garantie voor de toekomst: stabilisering en een langzamer terugloop van het aantal leerlingen”. Een kanttekening die is te plaatsen bij de (vroege) werving van leerlingen door samenwerking met en huisvesting van buitenschoolse opvang, gaat over de mate waarin dit op regionaal niveau daadwerkelijk een structurele oplossing voor dalende leerlingenaantallen biedt. Scholen binnen één gemeente of regio concurreren nu eenmaal om dezelfde leerlingen. Daardoor kan een grotere aantrekkelijkheid van de school (bijv. door doorstroom vanuit kinderopvang) zorgen voor een beperking van de daling op die school, terwijl een naburige school met relatief grote leerlingendaling te maken krijgt.

De concurrentie aangaan Desalniettemin zien veel schoolleiders op het schoolniveau nog een oplossing voor de gevolgen van leerlingendaling in het vergroten van de aantrekkelijkheid van de school. Enkelen doen dit door uitgebreide promotie en PR van de school: “marketing gericht op de ouders in onze gemeenschap”, “veelvuldig in de plaatselijke krant verschijnen”, “profileren van de school in de wijk”. De meeste scholen willen zich als ‘kwaliteitsschool’ prominenter op de kaart zetten, of willen zich duidelijk profileren als bijvoorbeeld Dalton-, kunst en cultuur-, sport- of eliteschool. Het versterken van de identiteit van scholen voor bijzonder onderwijs, kan een manier zijn om de leerlingendaling op schoolniveau enigszins te stabiliseren. Natuurlijk geldt ook hierbij dat het vergroten van de instroom van leerlingen vooral op schoolniveau werkt, maar op regionaal niveau geen structurele oplossingen biedt. Enkele schoolleiders merken zelf ook al op dat de concurrentie aangaan geen structurele aanpak is om op bovenschools niveau de gevolgen van krimp het hoofd te bieden: “We vissen met drie scholen in hetzelfde 'vijvertje'. In ons dorp neemt het aanbod aan leerlingen langzaam af” en “Werken aan het imago; dat gaat op zich heel goed op onze school, maar je weet, dat als je dat ver doordrijft, het ten koste gaat van andere scholen uit hetzelfde bestuur, die een minder sterk imago hebben. Dat is moeilijk en niet collegiaal...”.

32 - Krimp als kans

Direct inspringen op ontwikkelingen Voor de VCBO Leeuwarderadeel (de Vereniging voor Christelijk Basisonderwijs Leeuwarderadeel) is een afname van het aantal kinderen geen nieuw fenomeen; de vereniging heeft al geruime tijd te maken met een daling van de leerlingaantallen. Na een eerste terugloop in het aantal leerlingen vanaf 2002 als gevolg van bouwafspraken in de regio, ziet men hier in het noorden van Friesland nu ook de gevolgen van een nieuwe daling. Dhr. Leicht, algemeen directeur van de vereniging met twee scholen, heeft sinds die tijd verschillende oplossingen gezocht, èn gevonden, voor de gevolgen van dalende leerlingenaantallen op zijn scholen. Basisschool De Foarikker in Britsum en de Sprankel in Stiens hebben samen bijna 400 leerlingen. Vooral op de Sprankel heeft een forse leerlingendaling plaatsgevonden, van 410 leerlingen in 2001 (in 17 klassen) naar een 11klassige school met rond de 290 leerlingen in 2010. Dhr. Leicht vertelt dat de eerste daling vooral veroorzaakt werd door bouwafspraken tussen Leeuwarden en de omliggende gemeenten: “Wij waren gewend dat er tussen de 40 en 60 woningen per jaar werden gebouwd in Leeuwarderdeel, nu is het nog een fractie daarvan. In ‘99-‘00 zijn er nog prognoses gemaakt door de gemeente voor de bouw van een nieuwe school van 17 klassen met een uitbreiding (Basisschool de Sprankel, red.). Door nieuwe afspraken over de bouwplannen was de werkelijkheid heel anders. Dit zorgde voor een eerste krimp op school”. Ook op de kleine dorpsschool De Foarikker ziet men een afname van het aantal leerlingen; deze school kromp in de afgelopen jaren van 5 naar 4 groepen. Succesvolle aanpak De gevolgen van de leerlingendaling zijn op de Friese scholen zichtbaar in de terugloop van het aantal groepen, en de daarmee gepaard gaande afnemende ruimte voor leraren en overschot aan lokalen. De directie speelde sinds 2002 op verschillende manieren in op de ontwikkelingen. “Allereerst presenteren we ons regelmatig in de pers, en naar ouders, zodat we als aantrekkelijke school ouders over de streep trekken wanneer zij een school kiezen. Een succesvolle aanpak voor de basisschool in Stiens bleek het afstoten van twee klaslokalen aan de naschoolse en tussentijdse opvang: “En vorig jaar is daar nog de peuterspeelzaal bijgekomen. Je moet dan natuurlijk wel afspraken maken over hoe je dit (praktisch) aanpakt; bijvoorbeeld over het gebruikmaken van het plein en het speellokaal. Maar het werkt erg goed. Vanaf 1 augustus 2010 is in Britsum een boventallig lokaal verhuurd aan de naschoolse opvang, inclusief een peuterspeelzaal.” Samenwerken Bij het opvangen van de gevolgen van leerlingendaling voor het onderwijzend personeel speelt op veel scholen het natuurlijk verloop in het team een rol. Voor het onderwijzend personeel zocht Leicht daarnaast oplossingen in de samenwerking met andere scholen in de omgeving. “Door afspraken met het voortgezet onderwijs is het gelukt om twee van onze leraren een jaar mee te laten lopen in de vorm van detachering. Eén van hen werkt nu nog steeds in het voortgezet onderwijs”. Ook werkt de VCBO in een samenwerkingsverband met twee verenigingen. “Als wij een personeel probleem hebben (te veel leraren, red.) en zij hebben een vacature – of andersom - dan proberen we dat binnen de verenigingen op te lossen”. Toekomst De huidige maatregelen lijken helaas nog niet voldoende. Volgens prognoses van de vereniging zet de daling van de leerlingaantallen zich de komende jaren door. Leicht voert gesprekken met verschillende instanties om leegstaande lokalen te voorkomen. “Op de school in Stiens zijn nu eigenlijk al teveel lokalen over. Ik vraag me wel af: wat moet ik daar op dit moment mee? Ik kan misschien nog wel eens een keer een lokaal slijten, maar dan houdt het ook op. Het enige wat ik moet hebben is kinderen voor onze scholen”. De kern van de oplossingen ligt volgens Leicht toch in het op tijd inspelen op ontwikkelingen die rondom de school spelen. “Niet teveel afwachten dus. Dat merkte ik ook met de Harmonisatiewet (ingangsdatum 1 augustus 2010). De omstandigheden waren daar bij ons ideaal voor: we waren de eerste school in Stiens waarbij een naschoolse opvang kwam, en konden ons overschot aan ruimte zo ombuigen in een voordeel. Veel collega’s wachten dat te lang af. Je moet in dat geval ook een beetje koopman zijn”.

33 - Krimp als kans

3.4

Leerlingen- en formatieprognoses Door het gebruik van meerjarenramingen voor leerlingenaantallen kan een school of bestuur zicht krijgen op de toekomstige behoefte aan personeel en materieel, en daar strategisch (personeels)beleid op maken. De meeste schoolleiders en bestuurders beschikken over een actuele leerlingenprognose (86,9%; Tabel 6). In veel gevallen is deze opgesteld door de gemeente en/of door het bestuursbureau (zie Tabel 7). Schoolleiders en bestuurders die geen gebruik maken van de in de enquête genoemde leveranciers van prognoses, geven aan dat zijzelf de prognoses opstellen. Middelen die zij gebruiken voor hun eigen prognoses zijn onder meer geboortecijfers, cijfers vanuit peuterspeelzalen (po) en het basisonderwijs (vo) en cijfers via kerkelijke netwerken (denominatie afhankelijk). In het speciaal (basis)onderwijs wordt relatief vaak aangegeven dat de school of het bestuur niet over een actuele leerlingenprognose beschikt (21,1%; Tabel B2.1). Een respondent geeft aan dat het sbo een andere instroomprocedure heeft dan het reguliere basisonderwijs, en dat daarom van eigen prognoses gebruik gemaakt wordt.

Tabel 6 – Beschikt uw school/bestuur over een actuele leerlingenprognose, naar sector? (%)   Ja  Nee  Weet niet  Totaal (N)  Bron:

PO 

VO 

Totaal 

86,8  7,7  5,6  1.147 

87,4  4,7  7,9  203 

86,9  7,2  5,9  1.350 

PO 

VO 

Totaal 

31,5  61,3  14,3  7,1  4,6  24,1  995 

36,8  35,3  7,6  15,2  13,7  30,9  177 

32,3  57,4  13,3  8,3  6,0  25,1  1.173 

SBO-Panel.

Tabel 7 - Door wie is deze prognose opgesteld? (%)*   Door het bestuursbureau  Door de gemeente  Door Pronexus  Door de Bond KBVO  Door de Besturenraad  Anders, namelijk  Totaal (N)  Bron:

SBO-Panel.

* Selectie: scholen/besturen die beschikken over een actuele leerlingenprognose. / Meer antwoorden mogelijk.

In hoeverre de verkregen leerlingenprognoses aansluiten op de behoeften van het veld, is niet bekend. Wel blijkt dat ongeveer de helft van alle schoolleiders/bestuurders behoefte heeft aan een goede leerlingenprognose (Tabel 8). Dit is opvallend aangezien uit Tabel 6 blijkt dat het merendeel van de schoolleiders en bestuurders wel in het bezit is van een leerlingenprognose. Dit kan er aan de ene kant op duiden dat de actuele beschikbare prognoses niet aansluiten bij de behoeften van het veld, maar zou er ook op kunnen wijzen dat de prognoses nog niet overal actief worden gebruikt. Daarnaast kan het vooral op de lagere schaalniveaus lastig zijn om ontwikkelingen in leerlingenaantallen te voorspellen20.

20.

Zie ook Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling. Themagroep Krimp en Onderwijs. 2009. Positionpaper ‘Krimp en Onderwijs’.

34 - Krimp als kans

Tabel 8 – Heeft u behoefte aan een leerlingenprognose, naar sector? (%)   Ja  Nee  Weet niet  Totaal (N)  Bron:

PO 

VO 

Totaal 

49,4  35,0  15,6  1.147 

49,5  38,8  11,7  203 

49,4  35,6  15,0  1.350 

SBO-Panel.

In het primair onderwijs bestaat vooral behoefte aan prognoses op schoolniveau, bestuursniveau en regionaal niveau, en in het voortgezet onderwijs op school- en regionaal niveau (Tabel 9). In het speciaal onderwijs bestaat meer behoefte aan regionale leerlingenprognoses dan in het basisonderwijs (zie Tabel B2.2). Dit verschil in behoefte is logisch gezien de regionale rol van het speciaal onderwijs. Bestuurders geven aan zowel behoefte te hebben aan prognoses op bestuursniveau als op schoolniveau. Uit een eerdere notitie van het SBO21 bleek al dat er niet alleen op regionaal en lokaal niveau grote verschillen voorkomen in daling van leerlingenaantallen, maar ook binnen schoolbesturen. Het is daarom relevant voor besturen om niet alleen te kijken naar prognoses op bestuursniveau, maar ook naar de verwachtingen op schoolniveau.

Tabel 9 - Op welk niveau moet deze prognose betrekking hebben, om bruikbaar te zijn? (%)*   Landelijk niveau  Regionaal niveau  Bestuursniveau  Schoolniveau  Totaal (N)  Bron:

PO 

VO 

Totaal 

5,7  52,9  54,5  74,3  567 

9,2  81,6  33,0  70,6  100 

6,2  57,2  51,3  73,8  667 

SBO-Panel.

* Selectie: scholen/besturen die behoefte hebben aan een leerlingenprognose. Meer antwoorden mogelijk.

Hoewel circa twee derde van alle scholen en besturen in het po en bijna driekwart in het vo beschikt over een meerjaren personeelsplanning (Tabel 10), is het verwonderlijk dat een aanzienlijk deel hier niet over beschikt (po 25%, vo 20%). Wel gaf eerder bijna 90 procent van de schoolleiders aan dat zij beschikken over een actuele leerlingenprognose.

Tabel 10 - Beschikt uw instelling over een meerjaren personeelsplanning/meerjaren formatieplanning? (%)   Ja  Nee  Weet niet  Totaal (N)  Bron:

21

PO 

VO 

Totaal 

67,8  24,9  7,3  1.147 

74,7  19,8  5,5  203 

68,8  24,2  7,0  1.350 

SBO-Panel.

SBO (2010). Notie Krimp in het onderwijs. Te downloaden op www.onderwijsarbeidsmarkt.nl

35 - Krimp als kans

Tabel 11 - Welke informatie bevat deze meerjaren personeelsplanning?   Informatie over het toekomstige leerlingenaantal  Informatie over de toekomstige formatie  Informatie over de benodigde instroom  Informatie over de verwachte uitstroom  Informatie over de verwachte doorstroom  Totaal (N)  Bron:

PO 

VO 

Totaal 

94,4  91,4  38,9  54,8  20,7  777 

89,7  91,5  59,3  70,2  48,4  152 

93,6  91,4  42,2  57,3  25,2  929 

SBO-Panel.

* Selectie: scholen/besturen die beschikken over een meerjaren personeelsplanning. Meer antwoorden mogelijk.

Uit het voorgaande kunnen we afleiden dat een deel van de instellingen de informatie uit de leerlingenprognoses – die wel beschikbaar zijn – niet gebruikt bij het opstellen van de meerjaren formatieplannen. In het primair onderwijs beschikt 64 procent van de scholen/besturen over een meerjaren formatieplan met informatie over het toekomstige leerlingenaantal. In het voortgezet onderwijs is dat 67 procent. Dit betekent dat ongeveer een derde van de scholen/besturen (nog) geen gebruik maakt van prognoses bij het personeelsbeleid. Gezien de demografische omslag die gaat komen, is dat wel gewenst, zeker als men wil voorkomen om achter de feiten aan te lopen. Interessant is overigens wel dat een aanzienlijk aandeel van de instellingen behoefte heeft aan een meerjaren formatieprognose (ongeveer 60%, Tabel 12). Er lijkt daarmee nog winst te liggen in een informatievoorziening over leerlingenprognoses die aansluit bij de behoeften en het schaalniveau waarop bestuurders en schoolleiders werken.

Tabel 12 – Heeft uw school/bestuur behoefte aan een meerjaren formatieprognose?   Ja  Nee  Totaal (N)  Bron:

SBO-Panel.

36 - Krimp als kans

PO 

VO 

Totaal 

57,8  42,2  1.147 

59,8  40,2  203 

58,1  41,9  1.350 

37 - Krimp als kans

Tabellen bij hoofdstuk 2

1.113.219  227.960  ‐  1.129  3.334  200.657  ‐  1.546.299 

2000 

1.132.782  212.621  ‐  1.075  3.258  202.340  ‐  1.552.076 

2001  1.147.887  197.611  ‐  1.113  3.116  199.972  ‐  1.549.699 

2002 

2003 

49.910  62.281  46.044  109.403  40.959  191.653  110.617  233.588  330.450  36.189  231.775  103.430  1.546.299 

2000  50.435  62.576  46.303  109.492  41.854  192.985  111.142  234.627  330.856  36.642  232.560  102.604  1.552.076 

2001  50.280  62.483  46.453  109.713  42.363  193.083  111.866  234.997  329.132  36.453  231.697  101.179  1.549.699 

2002 

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

  49.965  62.519  46.793  109.632  42.641  192.991  112.912  235.615  327.046  36.355  231.143  99.730  1.547.342 

Tabel B1.2 – Ontwikkeling aantal leerlingen basisonderwijs per provincie 2003 

1.164.583  183.311  ‐  1.059  2.962  195.427  ‐  1.547.342 

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

0,00  0,25  0,30  0,40  0,70  0,90  1,20  Totaal 

Gewicht 

Tabel B1.1 – Ontwikkeling aantal gewichtenleerlingen basisonderwijs

Bijlage I

49.899  62.732  46.958  110.359  43.019  194.094  113.979  236.505  325.774  36.259  230.392  98.531  1.548.501 

2004 

1.182.686  170.579  ‐  1.041  2.941  191.254  ‐  1.548.501 

2004 

50.003  62.684  47.350  111.087  43.497  194.540  115.305  237.561  324.110  36.146  229.539  97.266  1.549.088 

2005 

1.199.798  158.543  ‐  1.061  2.916  186.770  ‐  1.549.088 

2005 

49.879  62.839  47.846  111.875  43.701  194.617  116.596  238.348  322.661  35.942  228.230  95.750  1.548.284 

2006 

1.233.200  116.566  36.454  969  2.139  137.161  21.795  1.548.284 

2006 

49.863  63.317  48.220  113.105  44.079  195.108  118.368  239.926  322.269  35.716  227.863  93.985  1.551.819 

2007 

1.275.921  74.561  65.969  661  1.368  89.812  43.527  1.551.819 

2007 

49.407  63.287  48.255  113.847  44.087  195.522  119.946  241.353  322.835  35.281  227.039  92.187  1.553.046 

2008 

1.316.553  37.514  88.981  386  695  47.311  61.606  1.553.046 

2008 

49.030  62.782  48.091  113.977  44.083  194.312  120.772  242.472  322.545  34.754  224.935  90.214  1.547.967 

2009 

1.340.940  ‐  119.651  ‐  ‐  ‐  87.376  1.547.967 

2009 

38 - Krimp als kans

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

2000  101,1  100,5  100,6  100,1  102,2  100,7  100,5  100,4  100,1  101,3  100,3  99,2  100,4 

2001  100,7  100,3  100,9  100,3  103,4  100,7  101,1  100,6  99,6  100,7  100,0  97,8  100,2 

2002  100,1  100,4  101,6  100,2  104,1  100,7  102,1  100,9  99,0  100,5  99,7  96,4  100,1 

2003 

Bron: ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

 

49.030  62.782  48.091  113.977  44.083  194.312  120.772  242.472  322.545  34.754  224.935  90.214  1.547.967 

2009 

48.022  61.894  47.321  113.248  43.956  191.490  120.673  240.999  321.306  34.117  222.260  88.447  1.533.733 

2010  46.890  60.669  46.305  111.984  43.748  187.558  120.148  239.550  319.416  33.478  219.067  86.118  1.514.931 

2011  45.938  59.262  45.434  110.447  43.379  183.669  119.091  237.739  318.374  32.916  216.243  83.983  1.496.475 

2012  44.894  58.135  44.722  108.962  43.189  179.918  117.685  236.488  317.646  32.282  213.890  82.521  1.480.332 

2013 

Tabel B1.4 – Prognose aantal leerlingen basisonderwijs per provincie, 2009-2020

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

 

43.954  56.951  43.820  107.468  43.196  176.010  115.918  233.758  314.944  31.853  211.205  81.329  1.460.406 

2014 

100,0  100,7  102,0  100,9  105,0  101,3  103,0  101,2  98,6  100,2  99,4  95,3  100,1 

2004 

Tabel B1.3 – Ontwikkeling aantal leerlingen basisonderwijs per provincie (index 2000=100)

43.015  55.893  43.012  105.869  43.358  172.275  113.919  230.907  312.624  31.515  208.789  80.263  1.441.438 

2015 

100,2  100,6  102,8  101,5  106,2  101,5  104,2  101,7  98,1  99,9  99,0  94,0  100,2 

2005 

42.491  55.246  42.463  104.778  43.434  169.445  112.280  228.528  310.835  31.259  207.130  79.560  1.427.451 

2016 

2017  42.209  54.843  42.183  103.931  43.756  167.926  110.974  226.846  309.669  31.139  206.202  79.565  1.419.243 

99,9  100,9  103,9  102,3  106,7  101,5  105,4  102,0  97,6  99,3  98,5  92,6  100,1 

2006 

2018  42.149  54.698  41.974  103.239  44.034  166.495  109.900  225.592  308.930  31.056  205.915  79.743  1.413.725 

99,9  101,7  104,7  103,4  107,6  101,8  107,0  102,7  97,5  98,7  98,3  90,9  100,4 

2007 

42.182  54.608  42.026  102.854  44.499  165.865  108.884  224.205  308.789  31.126  206.031  80.190  1.411.260 

2019 

99,0  101,6  104,8  104,1  107,6  102,0  108,4  103,3  97,7  97,5  98,0  89,1  100,4 

2008 

42.177  54.624  42.103  102.659  45.162  165.025  108.167  222.770  307.395  31.166  205.771  80.706  1.407.725 

2020 

98,2  100,8  104,4  104,2  107,6  101,4  109,2  103,8  97,6  96,0  97,0  87,2  100,1 

2009 

39 - Krimp als kans

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

Bron: ResearchNed.

2009 

 

97,9  98,6  98,4  99,4  99,7  98,5  99,9  99,4  99,6  98,2  98,8  98,0  99,1 

2010  95,6  96,6  96,3  98,3  99,2  96,5  99,5  98,8  99,0  96,3  97,4  95,5  97,9 

2011  93,7  94,4  94,5  96,9  98,4  94,5  98,6  98,0  98,7  94,7  96,1  93,1  96,7 

2012  91,6  92,6  93,0  95,6  98,0  92,6  97,4  97,5  98,5  92,9  95,1  91,5  95,6 

2013  89,6  90,7  91,1  94,3  98,0  90,6  96,0  96,4  97,6  91,7  93,9  90,2  94,3 

2014 

Tabel B1.5 – Prognose aantal leerlingen basisonderwijs per provincie, 2009-2020 (index 2009=100)

87,7  89,0  89,4  92,9  98,4  88,7  94,3  95,2  96,9  90,7  92,8  89,0  93,1 

2015  86,7  88,0  88,3  91,9  98,5  87,2  93,0  94,2  96,4  89,9  92,1  88,2  92,2 

2016  86,1  87,4  87,7  91,2  99,3  86,4  91,9  93,6  96,0  89,6  91,7  88,2  91,7 

2017  86,0  87,1  87,3  90,6  99,9  85,7  91,0  93,0  95,8  89,4  91,5  88,4  91,3 

2018  86,0  87,0  87,4  90,2  100,9  85,4  90,2  92,5  95,7  89,6  91,6  88,9  91,2 

2019 

86,0  87,0  87,5  90,1  102,4  84,9  89,6  91,9  95,3  89,7  91,5  89,5  90,9 

2020 

40 - Krimp als kans

11.668  15.524  37.302  62.281  31.460  42.441  59.488  17.191  39.701  34.559  36.753  29.781  28.761  22.386  40.959  24.258  26.065  67.877  62.902  152.787  78.627  88.437  164.450  36.189  62.013  41.751  58.593  67.447  27.032  8.270  15.357  14.066  22.460  17.463  1.546.299 

2000  11.700  15.595  37.947  62.576  31.496  42.571  59.396  17.146  39.984  34.614  37.180  30.087  28.857  22.639  41.854  24.213  26.294  68.068  62.936  153.925  78.195  88.758  164.992  36.642  62.218  41.787  58.981  67.637  26.892  8.291  15.202  14.095  22.006  17.302  1.552.076 

2001  11.513  15.495  38.276  62.483  31.449  42.563  59.686  17.040  39.936  34.626  37.165  30.059  29.039  22.734  42.363  24.193  26.643  68.390  62.607  154.619  77.279  88.840  164.120  36.453  62.225  41.505  58.640  67.404  26.834  8.284  15.083  13.925  21.278  16.950  1.549.699 

2002 

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

Noord Groningen  Oost Groningen  Centraal Groningen  Friesland  Zuid‐ en Midden‐Drenthe  IJssel & Vecht  Twente  Noordwest‐Veluwe  Stedendriehoek   De Vallei  IJssel en Rijn  Achterhoek  Nijmegen  Rivierenland  Flevoland  Gooi & Vechtstreek  Eemland  Utrecht‐Midden  Noord‐Holland Noord  Zuidelijk Noord‐Holland  Rijn‐Gouwe  Haaglanden  Rijnmond  Zeeland  West‐Brabant  Midden‐Brabant  Noordoost‐Brabant  Zuidoost‐Brabant  Noord‐Limburg  Weert  Roermond  Westelijke Mijnstreek  Parkstad Limburg  Maastricht Mergelland  Totaal 

 

Tabel B1.6 – Ontwikkeling aantal leerlingen basisonderwijs per RPA-gebied

11.220  15.300  38.449  62.519  31.789  42.375  59.698  16.903  39.941  34.677  37.190  30.055  28.987  22.844  42.641  24.316  27.031  68.980  62.802  154.972  76.558  88.443  163.169  36.355  62.001  41.272  58.760  67.238  26.718  8.126  14.916  13.790  20.610  16.697  1.547.342 

2003  11.063  15.280  38.555  62.732  31.959  42.470  60.190  17.068  40.261  35.040  37.413  30.138  29.010  23.091  43.019  24.529  27.410  69.459  63.109  155.376  75.971  88.434  162.493  36.259  61.662  41.190  58.527  67.148  26.449  8.120  14.754  13.610  20.254  16.458  1.548.501 

2004  10.846  15.511  38.831  62.684  32.165  42.764  60.483  16.995  40.433  35.472  37.475  30.148  28.910  23.327  43.497  24.636  27.771  70.236  63.397  156.050  75.539  88.362  161.357  36.146  61.432  40.976  58.595  66.672  26.212  8.077  14.732  13.381  19.867  16.109  1.549.088 

2005  10.726  15.403  39.008  62.839  32.588  43.267  60.633  17.051  40.528  35.365  37.745  29.963  28.797  23.460  43.701  24.639  28.054  71.348  63.262  156.916  75.166  88.347  160.306  35.942  60.979  40.734  58.571  66.158  25.957  7.932  14.689  13.073  19.487  15.650  1.548.284 

2006  10.562  15.485  39.215  63.317  32.821  43.687  61.224  17.017  40.891  35.506  38.010  30.043  28.665  23.556  44.079  24.962  28.370  72.798  63.256  158.161  74.908  88.623  159.855  35.716  60.841  40.709  58.317  66.235  25.701  7.702  14.402  12.790  19.115  15.280  1.551.819 

2007  10.426  15.197  39.168  63.287  32.871  44.089  61.464  17.159  41.249  35.583  38.119  29.959  28.495  23.647  44.087  25.288  28.760  73.980  63.239  159.291  74.623  89.677  159.640  35.281  60.849  40.570  57.964  65.918  25.491  7.539  14.118  12.491  18.666  14.861  1.553.046 

2008 

10.299  15.093  39.155  62.782  32.574  44.207  61.428  16.999  41.006  35.379  38.072  29.717  28.162  23.629  44.083  25.548  28.761  75.037  62.839  160.425  74.130  90.308  159.174  34.754  60.278  40.178  57.225  65.503  25.092  7.456  13.934  12.098  18.244  14.398  1.547.967 

2009 

41 - Krimp als kans 100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

2000  100,3  100,5  101,7  100,5  100,1  100,3  99,8  99,7  100,7  100,2  101,2  101,0  100,3  101,1  102,2  99,8  100,9  100,3  100,1  100,7  99,5  100,4  100,3  101,3  100,3  100,1  100,7  100,3  99,5  100,3  99,0  100,2  98,0  99,1  100,4 

2001  98,7  99,8  102,6  100,3  100,0  100,3  100,3  99,1  100,6  100,2  101,1  100,9  101,0  101,6  103,4  99,7  102,2  100,8  99,5  101,2  98,3  100,5  99,8  100,7  100,3  99,4  100,1  99,9  99,3  100,2  98,2  99,0  94,7  97,1  100,2 

2002 

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

Noord Groningen  Oost Groningen  Centraal Groningen  Friesland  Zuid‐ en Midden‐Drenthe  IJssel & Vecht  Twente  Noordwest‐Veluwe  Stedendriehoek   De Vallei  IJssel en Rijn  Achterhoek  Nijmegen  Rivierenland  Flevoland  Gooi & Vechtstreek  Eemland  Utrecht‐Midden  Noord‐Holland Noord  Zuidelijk Noord‐Holland  Rijn‐Gouwe  Haaglanden  Rijnmond  Zeeland  West‐Brabant  Midden‐Brabant  Noordoost‐Brabant  Zuidoost‐Brabant  Noord‐Limburg  Weert  Roermond  Westelijke Mijnstreek  Parkstad Limburg  Maastricht Mergelland  Totaal 

  96,2  98,6  103,1  100,4  101,0  99,8  100,4  98,3  100,6  100,3  101,2  100,9  100,8  102,0  104,1  100,2  103,7  101,6  99,8  101,4  97,4  100,0  99,2  100,5  100,0  98,9  100,3  99,7  98,8  98,3  97,1  98,0  91,8  95,6  100,1 

2003 

Tabel B1.7 – Ontwikkeling aantal leerlingen basisonderwijs per RPA-gebied (index 2000=100)

94,8  98,4  103,4  100,7  101,6  100,1  101,2  99,3  101,4  101,4  101,8  101,2  100,9  103,1  105,0  101,1  105,2  102,3  100,3  101,7  96,6  100,0  98,8  100,2  99,4  98,7  99,9  99,6  97,8  98,2  96,1  96,8  90,2  94,2  100,1 

2004  93,0  99,9  104,1  100,6  102,2  100,8  101,7  98,9  101,8  102,6  102,0  101,2  100,5  104,2  106,2  101,6  106,5  103,5  100,8  102,1  96,1  99,9  98,1  99,9  99,1  98,1  100,0  98,9  97,0  97,7  95,9  95,1  88,5  92,2  100,2 

2005  91,9  99,2  104,6  100,9  103,6  101,9  101,9  99,2  102,1  102,3  102,7  100,6  100,1  104,8  106,7  101,6  107,6  105,1  100,6  102,7  95,6  99,9  97,5  99,3  98,3  97,6  100,0  98,1  96,0  95,9  95,7  92,9  86,8  89,6  100,1 

2006  90,5  99,7  105,1  101,7  104,3  102,9  102,9  99,0  103,0  102,7  103,4  100,9  99,7  105,2  107,6  102,9  108,8  107,2  100,6  103,5  95,3  100,2  97,2  98,7  98,1  97,5  99,5  98,2  95,1  93,1  93,8  90,9  85,1  87,5  100,4 

2007  89,4  97,9  105,0  101,6  104,5  103,9  103,3  99,8  103,9  103,0  103,7  100,6  99,1  105,6  107,6  104,2  110,3  109,0  100,5  104,3  94,9  101,4  97,1  97,5  98,1  97,2  98,9  97,7  94,3  91,2  91,9  88,8  83,1  85,1  100,4 

2008 

88,3  97,2  105,0  100,8  103,5  104,2  103,3  98,9  103,3  102,4  103,6  99,8  97,9  105,6  107,6  105,3  110,3  110,5  99,9  105,0  94,3  102,1  96,8  96,0  97,2  96,2  97,7  97,1  92,8  90,2  90,7  86,0  81,2  82,4  100,1 

2009 

42 - Krimp als kans

43.812  61.094  16.804  40.490  35.340  37.719  29.211  27.566  23.023  43.956  25.266  28.601  75.288  61.729  160.167  73.234  90.717  158.388  34.117  59.353  39.726  56.608  64.911  24.752  7.214  13.626  11.857  17.957  13.973  1.533.733 

44.207  61.428  16.999  41.006  35.379  38.072  29.717  28.162  23.629  44.083  25.548  28.761  75.037  62.839  160.425  74.130  90.308  159.174  34.754  60.278  40.178  57.225  65.503  25.092  7.456  13.934  12.098  18.244  14.398  1.547.967 

Bron: ResearchNed.

10.015  14.675  38.663  61.894  31.990 

10.299  15.093  39.155  62.782  32.574 

Noord Groningen  Oost Groningen  Centraal Groningen  Friesland  Zuid‐ en Midden‐ Drenthe  IJssel & Vecht  Twente  Noordwest‐Veluwe  Stedendriehoek   De Vallei  IJssel en Rijn  Achterhoek  Nijmegen  Rivierenland  Flevoland  Gooi & Vechtstreek  Eemland  Utrecht‐Midden  Noord‐Holland Noord  Zuidelijk Noord‐Holland  Rijn‐Gouwe  Haaglanden  Rijnmond  Zeeland  West‐Brabant  Midden‐Brabant  Noordoost‐Brabant  Zuidoost‐Brabant  Noord‐Limburg  Weert  Roermond  Westelijke Mijnstreek  Parkstad Limburg  Maastricht Mergelland  Totaal 

2010 

2009 

 

43.305  60.291  16.416  40.006  34.804  37.106  28.516  26.863  22.384  43.748  24.911  28.436  75.239  60.340  160.318  71.815  91.301  157.309  33.478  58.412  39.397  55.579  64.033  24.267  7.012  13.207  11.435  17.687  13.451  1.514.931 

9.763  14.312  37.888  60.669  31.232 

2011 

42.680  59.407  16.123  39.282  34.290  36.621  27.730  26.202  21.704  43.379  24.342  28.048  74.997  59.052  160.160  70.777  91.735  156.831  32.916  57.622  38.979  54.709  63.335  23.672  6.819  12.913  11.181  17.427  12.909  1.496.475 

9.534  14.022  37.307  59.262  30.507 

2012 

42.208  58.361  15.859  38.657  33.771  36.035  26.937  25.751  20.950  43.189  23.889  27.727  74.438  57.941  160.232  69.837  91.977  156.757  32.282  56.939  38.616  54.003  62.761  23.391  6.661  12.615  11.002  17.300  12.492  1.480.332 

9.274  13.769  36.484  58.135  30.090 

2013 

Tabel B1.8 – Prognose aantal leerlingen basisonderwijs per RPA-gebied, 2009-2020

41.617  57.485  15.576  38.059  33.286  35.289  26.176  25.130  20.314  43.196  23.183  27.254  73.598  56.755  159.138  68.590  91.675  155.568  31.853  56.051  38.270  53.151  62.186  23.017  6.571  12.312  10.872  17.206  12.303  1.460.406 

9.035  13.475  35.782  56.951  29.482 

2014 

41.007  56.542  15.393  37.465  32.812  34.597  25.448  24.474  19.624  43.358  22.434  26.790  72.536  55.777  157.774  67.588  91.513  154.380  31.515  55.335  37.832  52.476  61.642  22.714  6.476  12.094  10.717  17.109  12.098  1.441.438 

8.712  13.149  35.207  55.893  28.960 

2015 

40.695  55.839  15.154  37.003  32.536  34.185  24.802  24.015  19.097  43.434  21.806  26.259  71.791  55.053  156.527  66.878  91.021  153.755  31.259  54.838  37.606  51.922  61.297  22.447  6.353  11.892  10.696  17.052  12.039  1.427.451 

8.563  12.930  34.935  55.246  28.527 

2016 

40.422  55.350  15.168  36.722  32.431  33.878  24.448  23.759  18.775  43.756  21.448  25.807  71.110  54.571  155.545  66.425  90.532  153.503  31.139  54.387  37.611  51.580  61.173  22.375  6.302  11.757  10.690  17.261  12.083  1.419.243 

8.545  12.784  34.709  54.843  28.355 

2017 

40.244  54.891  15.129  36.556  32.209  33.622  24.044  23.552  18.508  44.034  21.139  25.572  70.519  54.283  154.741  66.083  90.323  153.286  31.056  54.253  37.763  51.290  61.166  22.404  6.298  11.722  10.646  17.362  12.209  1.413.725 

8.519  12.754  34.636  54.698  28.213 

2018 

40.101  54.698  15.088  36.389  32.251  33.606  23.772  23.566  18.222  44.499  20.880  25.248  70.020  54.204  153.582  66.131  90.101  153.288  31.126  54.131  37.923  51.230  61.304  22.385  6.333  11.688  10.697  17.504  12.479  1.411.260 

8.462  12.667  34.954  54.608  28.126 

2019 

40.011  54.653  14.991  36.253  32.140  33.402  23.608  23.576  18.027  45.162  20.804  25.009  69.613  53.908  152.485  65.890  89.715  152.499  31.166  53.960  38.084  50.937  61.359  22.464  6.313  11.596  10.703  17.601  12.891  1.407.725 

8.411  12.632  35.082  54.624  28.155 

2020 

43 - Krimp als kans 98,2  99,1  99,5  98,9  98,7  99,9  99,1  98,3  97,9  97,4  99,7  98,9  99,4  100,3  98,2  99,8  98,8  100,5  99,5  98,2  98,5  98,9  98,9  99,1  98,6  96,8  97,8  98,0  98,4  97,1  99,1 

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

Bron: ResearchNed.

97,2  97,2  98,7  98,6 

100,0  100,0  100,0  100,0 

Noord Groningen  Oost Groningen  Centraal Groningen  Friesland  Zuid‐ en Midden‐ Drenthe  IJssel & Vecht  Twente  Noordwest‐Veluwe  Stedendriehoek   De Vallei  IJssel en Rijn  Achterhoek  Nijmegen  Rivierenland  Flevoland  Gooi & Vechtstreek  Eemland  Utrecht‐Midden  Noord‐Holland Noord  Zuidelijk Noord‐Holland  Rijn‐Gouwe  Haaglanden  Rijnmond  Zeeland  West‐Brabant  Midden‐Brabant  Noordoost‐Brabant  Zuidoost‐Brabant  Noord‐Limburg  Weert  Roermond  Westelijke Mijnstreek  Parkstad Limburg  Maastricht Mergelland  Totaal 

2010 

2009 

 

95,9  98,0  98,1  96,6  97,6  98,4  97,5  96,0  95,4  94,7  99,2  97,5  98,9  100,3  96,0  99,9  96,9  101,1  98,8  96,3  96,9  98,1  97,1  97,8  96,7  94,0  94,8  94,5  96,9  93,4  97,9 

94,8  94,8  96,8  96,6 

2011 

93,7  96,5  96,7  94,8  95,8  96,9  96,2  93,3  93,0  91,9  98,4  95,3  97,5  99,9  94,0  99,8  95,5  101,6  98,5  94,7  95,6  97,0  95,6  96,7  94,3  91,5  92,7  92,4  95,5  89,7  96,7 

92,6  92,9  95,3  94,4 

2012 

92,4  95,5  95,0  93,3  94,3  95,5  94,6  90,6  91,4  88,7  98,0  93,5  96,4  99,2  92,2  99,9  94,2  101,8  98,5  92,9  94,5  96,1  94,4  95,8  93,2  89,3  90,5  90,9  94,8  86,8  95,6 

90,0  91,2  93,2  92,6 

2013 

90,5  94,1  93,6  91,6  92,8  94,1  92,7  88,1  89,2  86,0  98,0  90,7  94,8  98,1  90,3  99,2  92,5  101,5  97,7  91,7  93,0  95,3  92,9  94,9  91,7  88,1  88,4  89,9  94,3  85,4  94,3 

87,7  89,3  91,4  90,7 

2014 

Tabel B1.9 – Prognose aantal leerlingen basisonderwijs per RPA-gebied, 2009-2020 (index 2009=100)

88,9  92,8  92,0  90,6  91,4  92,7  90,9  85,6  86,9  83,0  98,4  87,8  93,1  96,7  88,8  98,3  91,2  101,3  97,0  90,7  91,8  94,2  91,7  94,1  90,5  86,9  86,8  88,6  93,8  84,0  93,1 

84,6  87,1  89,9  89,0 

2015 

87,6  92,1  90,9  89,1  90,2  92,0  89,8  83,5  85,3  80,8  98,5  85,4  91,3  95,7  87,6  97,6  90,2  100,8  96,6  89,9  91,0  93,6  90,7  93,6  89,5  85,2  85,3  88,4  93,5  83,6  92,2 

83,1  85,7  89,2  88,0 

2016 

87,0  91,4  90,1  89,2  89,6  91,7  89,0  82,3  84,4  79,5  99,3  84,0  89,7  94,8  86,8  97,0  89,6  100,2  96,4  89,6  90,2  93,6  90,1  93,4  89,2  84,5  84,4  88,4  94,6  83,9  91,7 

83,0  84,7  88,6  87,4 

2017 

86,6  91,0  89,4  89,0  89,1  91,0  88,3  80,9  83,6  78,3  99,9  82,7  88,9  94,0  86,4  96,5  89,1  100,0  96,3  89,4  90,0  94,0  89,6  93,4  89,3  84,5  84,1  88,0  95,2  84,8  91,3 

82,7  84,5  88,5  87,1 

2018 

86,3  90,7  89,0  88,8  88,7  91,2  88,3  80,0  83,7  77,1  100,9  81,7  87,8  93,3  86,3  95,7  89,2  99,8  96,3  89,6  89,8  94,4  89,5  93,6  89,2  84,9  83,9  88,4  95,9  86,7  91,2 

82,2  83,9  89,3  87,0 

2019 

86,4  90,5  89,0  88,2  88,4  90,8  87,7  79,4  83,7  76,3  102,4  81,4  87,0  92,8  85,8  95,1  88,9  99,3  95,8  89,7  89,5  94,8  89,0  93,7  89,5  84,7  83,2  88,5  96,5  89,5  90,9 

81,7  83,7  89,6  87,0 

2020 

44 - Krimp als kans

1.463  1.948  1.358  3.929  1.494  6.100  3.310  8.183  10.657  1.079  8.244  3.792  51.557 

2000  1.495  2.097  1.355  3.927  1.513  6.102  3.411  8.182  10.728  1.087  8.220  3.669  51.786 

2001  1.520  2.154  1.362  3.960  1.521  6.049  3.388  8.386  10.761  1.114  8.252  3.608  52.075 

2002  1.449  2.235  1.375  4.013  1.575  6.003  3.312  8.279  10.425  1.077  8.106  3.520  51.369 

2003 

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

2000  102,2  107,6  99,8  99,9  101,3  100,0  103,1  100,0  100,7  100,7  99,7  96,8  100,4 

2001  103,9  110,6  100,3  100,8  101,8  99,2  102,4  102,5  101,0  103,2  100,1  95,1  101,0 

2002 

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

  99,0  114,7  101,3  102,1  105,4  98,4  100,1  101,2  97,8  99,8  98,3  92,8  99,6 

2003 

Tabel B1.11 – Ontwikkeling aantal leerlingen sbo, per provincie (index 2000=100)

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

 

Tabel B1.10 – Ontwikkeling aantal leerlingen sbo, per provincie

99,2  114,5  98,2  99,6  105,2  97,7  96,9  98,4  95,8  92,7  94,0  89,8  97,1 

2004 

1.451  2.230  1.334  3.913  1.571  5.957  3.207  8.049  10.208  1.000  7.747  3.404  50.071 

2004 

94,3  110,0  94,3  97,3  100,7  96,8  94,3  93,1  93,2  86,4  90,2  85,4  93,7 

2005 

1.380  2.143  1.280  3.821  1.504  5.904  3.120  7.620  9.927  932  7.433  3.238  48.302 

2005 

97,3  105,2  83,9  92,1  95,7  96,3  90,9  87,3  89,6  81,9  85,7  82,5  89,8 

2006 

1.423  2.050  1.140  3.619  1.430  5.874  3.009  7.140  9.548  884  7.064  3.127  46.308 

2006 

91,5  103,1  87,6  91,0  92,9  94,4  89,0  81,7  85,2  82,0  84,3  82,6  87,1 

2007 

1.339  2.008  1.190  3.576  1.388  5.757  2.947  6.684  9.075  885  6.950  3.132  44.931 

2007 

93,5  104,2  88,4  89,8  93,4  92,8  87,9  79,1  81,1  81,7  82,5  83,2  85,4 

2008 

1.368  2.030  1.201  3.530  1.396  5.661  2.911  6.474  8.644  882  6.803  3.154  44.054 

2008 

93,3  105,6  88,2  91,9  88,6  92,6  86,8  77,0  78,0  85,2  80,0  82,2  84,0 

2009 

1.365  2.058  1.198  3.612  1.323  5.649  2.872  6.300  8.317  919  6.596  3.116  43.325 

2009 

45 - Krimp als kans

2.015  1.874  609  3.934  525  6.512  3.611  7.030  8.391  765  7.383  3.167  45.816 

2000  2.145  2.013  695  4.176  585  6.962  3.689  7.268  8.687  828  7.827  3.293  48.168 

2001  2.297  2.105  768  4.469  645  7.526  4.205  7.671  9.354  835  8.318  3.490  51.683 

2002  2.400  2.127  825  4.502  710  8.120  4.326  8.060  9.743  845  8.741  3.616  54.015 

2003 

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

2000  106,5  107,4  114,1  106,2  111,4  106,9  102,2  103,4  103,5  108,2  106,0  104,0  105,1 

2001  114,0  112,3  126,1  113,6  122,9  115,6  116,4  109,1  111,5  109,2  112,7  110,2  112,8 

2002 

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

  119,1  113,5  135,5  114,4  135,2  124,7  119,8  114,7  116,1  110,5  118,4  114,2  117,9 

2003 

Tabel B1.13 – Ontwikkeling aantal leerlingen (v)so, per provincie (index 2000=100)

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

 

Tabel B1.12 – Ontwikkeling aantal leerlingen (v)so, per provincie

122,2  120,1  149,4  117,8  170,9  128,7  120,1  114,5  122,4  118,6  119,6  116,1  121,4 

2004 

2.462  2.251  910  4.633  897  8.380  4.336  8.050  10.269  907  8.827  3.676  55.598 

2004 

124,1  125,5  158,6  125,6  188,8  135,5  129,2  120,1  130,1  124,2  128,6  126,1  128,8 

2005 

2.501  2.351  966  4.942  991  8.821  4.665  8.445  10.913  950  9.491  3.993  59.029 

2005 

122,9  126,8  166,7  131,0  207,0  143,7  133,8  127,5  136,4  129,8  135,1  132,4  135,0 

2006 

2.477  2.377  1.015  5.152  1.087  9.360  4.833  8.966  11.445  993  9.973  4.192  61.870 

2006 

122,4  129,2  183,9  140,5  211,6  149,2  142,6  132,2  142,3  133,3  140,5  142,2  141,1 

2007 

2.467  2.422  1.120  5.527  1.111  9.716  5.148  9.291  11.937  1.020  10.374  4.504  64.637 

2007 

119,7  128,5  184,2  147,4  239,4  152,4  146,3  132,7  146,2  142,2  144,9  148,1  144,6 

2008 

2.412  2.408  1.122  5.798  1.257  9.922  5.284  9.328  12.265  1.088  10.695  4.689  66.268 

2008 

120,0  128,5  187,7  156,0  261,9  156,1  148,6  130,3  147,9  149,0  148,1  157,9  147,7 

2009 

2.418  2.409  1.143  6.136  1.375  10.166  5.365  9.157  12.410  1.140  10.933  5.001  67.653 

2009 

46 - Krimp als kans

19,0  10,2  894,8 

vbo‐agr.  lwoo‐agr.  Totaal incl. LNV 

19,4  10,9  904,3 

336,0  20,7  83,2  184,8  121,1  128,4  874,0 

2001 

20,0  11,5  913,7 

342,0  22,8  80,1  180,9  124,4  131,9  882,1 

2002 

20,4  12,3  926,4 

347,2  24,7  80,0  176,8  128,5  136,5  893,6 

2003 

20,7  13,1  934,5 

344,6  26,4  81,5  173,1  132,6  142,6  900,7 

2004 

2010 

17,3  12,5  934,7 

331,7  26,3  84,9  145,4  151,0  165,6  904,9 

Bron: OCW (2010), Referentieraming 2010. Den Haag.

17,8  13,1  935,4 

vbo‐agr.  lwoo‐agr.  Totaal incl. LNV 

2009 

329,4  26,9  85,4  149,5  149,4  163,9  904,5 

vo‐brugjr  pro  lwoo  vmbo  havo  vwo  Totaal OCW 

 

17,2  12,3  941,4 

334,7  25,7  85,2  144,0  153,8  168,5  911,9 

2011 

17,1  12,3  950,9 

339,6  25,3  86,7  142,3  156,1  171,4  921,5 

2012 

16,9  12,6  962,5 

341,5  25,3  88,8  141,0  160,3  176,2  933,0 

2013 

16,6  12,8  972,3 

340,8  25,4  90,7  140,2  164,0  181,7  942,9 

2014 

20,7  13,7  939,6 

335,4  27,4  84,8  170,8  137,2  149,6  905,2 

2005 

16,2  13,0  976,9 

337,2  25,5  91,9  138,4  168,1  186,7  947,7 

2015 

Tabel B1.15 – Ontwikkeling aantal leerlingen voortgezet onderwijs, naar onderwijssoort (exclusief vavo)

Bron: OCW (2010), Referentieraming 2010. Den Haag.

339,9  18,9  79,9  181,5  117,2  128,3  865,7 

2000 

vo‐brugjr  pro  lwoo  vmbo  havo  vwo  Totaal OCW 

 

Tabel B1.14 – Ontwikkeling aantal leerlingen voortgezet onderwijs, naar onderwijssoort (exclusief vavo)

2016 

15,5  13,1  973,9 

330,2  25,4  92,3  135,4  170,9  191,1  945,4 

20,3  14,2  942,7 

331,1  27,3  85,7  166,3  141,8  155,9  908,2 

2006 

2017 

14,7  13,0  964,7 

321,5  25,1  92,1  131,3  172,7  194,2  937,0 

13,9  12,9  951,1 

314,0  24,7  91,5  126,1  172,6  195,3  924,3 

2018 

18,8  14,3  941,3 

328,3  27,2  87,5  158,6  145,3  161,3  908,1 

2007 

13,1  12,8  935,6 

307,8  24,3  90,8  120,2  171,5  195,1  909,8 

2019 

18,2  13,8  934,6 

325,8  26,9  86,6  153,2  145,6  164,4  902,6 

2008 

12,3  12,7  923,7 

305,5  23,8  90,7  114,9  169,6  194,2  898,7 

2020 

17,8  13,1  935,4 

329,4  26,9  85,4  149,5  149,4  163,9  904,5 

2009 

47 - Krimp als kans

32.863  35.876  22.844  66.257  22.573  110.976  64.628  137.733  192.440  20.211  138.900  60.137  905.438 

2005  32.954  36.022  22.926  66.711  22.850  111.676  65.037  137.744  192.402  20.295  139.954  59.389  907.960 

2006  33.269  36.151  22.705  66.339  22.965  112.005  65.092  138.340  191.763  20.453  140.229  58.479  907.790 

2007  33.024  36.152  22.744  65.747  23.134  111.778  65.123  137.600  190.353  20.409  138.742  57.551  902.357 

2008 

Bron: ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

 

35.047  38.493  24.975  67.750  23.777  117.206  67.840  145.537  199.978  20.791  142.628  59.104  943.126 

2009 

34.794  37.938  25.102  67.685  23.542  115.938  67.568  145.202  197.617  20.847  142.211  58.131  936.573 

2010  34.744  38.061  25.534  68.154  23.737  116.160  68.264  146.487  197.752  20.874  142.542  57.821  940.132 

2011  34.735  38.404  26.026  69.135  24.247  117.166  69.370  148.492  199.228  20.905  143.685  57.709  949.101 

2012  34.754  38.703  26.465  70.263  24.896  118.237  70.621  150.673  200.968  21.002  144.815  57.671  959.068 

2013 

2014 

33.434  36.644  23.026  65.702  23.160  112.790  65.724  138.682  190.655  20.312  138.728  56.777  905.634 

2009 

34.660  38.875  26.725  71.194  25.464  118.925  71.557  152.175  202.439  20.943  145.437  57.383  965.776 

Tabel B1.17 – Prognose aantal leerlingen voortgezet onderwijs per provincie, 2009-2020

* Exclusief vo-leerlingen uitbesteed aan vavo en vmbo-groen (AOC).

Bron: DUO-CFI, Basisgegevens bekostigd onderwijs; bewerking ResearchNed.

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

 

Tabel B1.16 – Ontwikkeling aantal vo-leerlingen per provincie, 2005-2009*

34.402  38.839  26.708  71.895  25.786  118.956  72.274  153.306  203.321  20.836  145.413  56.772  968.507 

2015 

33.920  38.442  26.488  71.921  25.996  117.895  72.381  153.389  203.126  20.591  144.209  55.664  964.023 

2016 

33.132  37.640  26.014  71.244  25.904  115.473  71.800  152.518  201.744  20.175  142.016  54.117  951.779 

2017 

32.150  36.674  25.356  70.186  25.767  112.816  70.967  150.575  199.923  19.675  139.442  52.475  936.007 

2018 

31.132  35.639  24.702  68.724  25.661  109.841  70.052  148.611  197.692  19.155  136.742  50.977  918.930 

2019 

30.315  34.765  24.172  67.432  25.308  107.367  69.308  146.870  196.456  18.733  134.764  49.708  905.198 

2020 

48 - Krimp als kans

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

 Groningen   Friesland   Drenthe   Overijssel   Flevoland   Gelderland   Utrecht   Noord‐Holland   Zuid‐Holland   Zeeland   Noord‐Brabant   Limburg  Totaal 

99,3  98,6  100,5  99,9  99,0  98,9  99,6  99,8  98,8  100,3  99,7  98,4  99,3 

2010  99,1  98,9  102,2  100,6  99,8  99,1  100,6  100,7  98,9  100,4  99,9  97,8  99,7 

2011  99,1  99,8  104,2  102,0  102,0  100,0  102,3  102,0  99,6  100,6  100,7  97,6  100,6 

2012 

Bron: ResearchNed.

Almere  Utrecht  Amsterdam  's‐Gravenhage  Rotterdam  Totaal 

Index (2009=100) 

Almere  Utrecht  Amsterdam  's‐Gravenhage  Rotterdam  Totaal 

Absoluut 

 

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

 

12.483  10.879  35.039  22.904  33.578  114.883 

 

2009 

98,9  101,5  98,5  99,8  97,8  98,9 

 

12.344  11.040  34.519  22.863  32.853  113.620 

 

2010 

99,3  103,9  99,9  100,1  98,1  99,7 

 

12.395  11.301  34.988  22.923  32.923  114.530 

 

2011 

101,4  107,3  101,6  101,6  98,8  101,3 

 

12.657  11.670  35.605  23.268  33.189  116.390 

 

2012 

Tabel B1.19 – Prognose aantal vo-leerlingen in de G5, 2009-2020

Bron: ResearchNed.

2009 

 

104,5  111,3  103,9  103,7  99,8  103,4 

 

13.050  12.104  36.416  23.744  33.527  118.840 

 

2013 

99,2  100,5  106,0  103,7  104,7  100,9  104,1  103,5  100,5  101,0  101,5  97,6  101,7 

2013 

107,1  114,8  105,8  105,9  101,1  105,4 

 

13.374  12.488  37.073  24.254  33.939  121.127 

 

2014 

98,9  101,0  107,0  105,1  107,1  101,5  105,5  104,6  101,2  100,7  102,0  97,1  102,4 

2014 

Tabel B1.18 – Prognose aantal leerlingen voortgezet per provincie, 2009-2020 (index 2009=100)

108,9  118,8  107,5  107,7  102,0  107,2 

 

13.591  12.923  37.666  24.678  34.244  123.101 

 

2015 

98,2  100,9  106,9  106,1  108,4  101,5  106,5  105,3  101,7  100,2  102,0  96,1  102,7 

2015 

110,5  121,7  109,4  109,2  102,0  108,5 

 

13.795  13.245  38.332  25.001  34.243  124.615 

 

2016 

96,8  99,9  106,1  106,2  109,3  100,6  106,7  105,4  101,6  99,0  101,1  94,2  102,2 

2016 

110,3  124,0  110,6  110,1  101,6  109,1 

 

13.770  13.492  38.770  25.210  34.108  125.349 

 

2017 

94,5  97,8  104,2  105,2  108,9  98,5  105,8  104,8  100,9  97,0  99,6  91,6  100,9 

2017 

110,7  126,2  110,8  110,4  101,1  109,3 

 

13.819  13.733  38.840  25.281  33.945  125.618 

 

2018 

91,7  95,3  101,5  103,6  108,4  96,3  104,6  103,5  100,0  94,6  97,8  88,8  99,2 

2018 

110,9  127,7  111,4  110,1  100,8  109,5 

 

13.849  13.895  39.040  25.220  33.846  125.851 

 

2019 

88,8  92,6  98,9  101,4  107,9  93,7  103,3  102,1  98,9  92,1  95,9  86,3  97,4 

2019 

109,3  130,3  112,3  109,7  101,1  109,9 

 

13.648  14.172  39.360  25.126  33.957  126.264 

 

2020 

86,5  90,3  96,8  99,5  106,4  91,6  102,2  100,9  98,2  90,1  94,5  84,1  96,0 

2020 

49 - Krimp als kans 17.055  27.714  35.389  9.082  25.276  20.954  21.292  16.376  18.613  10.316  22.850  16.515  16.611  40.239  37.315  85.696  44.085  53.038  95.279  20.295  37.893  22.754  36.400  42.595  13.766  4.307  8.451  8.743  13.433  10.781  907.960 

16.951  27.525  35.129  9.131  25.522  20.419  21.074  16.265  18.603  10.103  22.573  16.360  16.536  39.996  37.229  85.883  43.809  53.312  95.319  20.211  37.465  22.884  36.275  41.982  13.948  4.329  8.547  8.773  13.727  10.926  905.438 

Bron: ResearchNed.

4.288  9.299  25.238  36.022 

4.324  9.255  25.177  35.876 

Noord Groningen  Oost Groningen  Centraal Groningen  Friesland  Zuid‐ en Midden‐ Drenthe  IJssel & Vecht  Twente  Noordwest‐Veluwe  Stedendriehoek   De Vallei  IJssel en Rijn  Achterhoek  Nijmegen  Rivierenland  Flevoland  Gooi & Vechtstreek  Eemland  Utrecht‐Midden  Noord‐Holland Noord  Zuidelijk Noord‐Holland  Rijn‐Gouwe  Haaglanden  Rijnmond  Zeeland  West‐Brabant  Midden‐Brabant  Noordoost‐Brabant  Zuidoost‐Brabant  Noord‐Limburg  Weert  Roermond  Westelijke Mijnstreek  Parkstad Limburg  Maastricht Mergelland  Totaal 

2006 

2005 

 

16.925  27.313  35.291  9.199  25.347  20.319  21.622  16.460  18.807  10.569  22.965  16.563  16.870  40.065  37.572  86.014  43.916  53.090  94.757  20.453  38.120  22.465  36.810  42.546  13.719  4.229  8.345  8.591  12.973  10.675  907.790 

4.292  9.406  25.351  36.151 

2007 

16.974  27.020  34.923  9.055  25.345  20.215  21.427  16.618  18.921  10.539  23.134  16.408  17.102  39.914  37.397  85.605  43.662  52.491  94.200  20.409  37.589  22.369  36.455  42.081  13.849  4.158  8.211  8.482  12.501  10.357  902.357 

4.159  9.273  25.362  36.152 

2008 

Tabel B1.20 – Ontwikkeling aantal vo-leerlingen per RPA-gebied, 2005-2009

17.139  26.947  34.841  9.165  25.400  20.298  21.704  16.691  19.252  10.721  23.160  16.454  17.363  40.231  37.556  86.518  43.711  52.314  94.630  20.312  37.803  22.447  36.471  41.788  13.752  4.105  8.120  8.448  12.111  10.217  905.634 

4.196  9.390  25.735  36.644 

2009 

50 - Krimp als kans

18.158  27.506  36.303  9.239  25.967  21.247  22.063  17.549  19.412  10.936  23.542  16.872  17.720  41.645  40.583  89.590  45.041  54.966  97.610  20.847  39.826  22.420  37.449  42.262  13.979  4.569  8.694  8.415  12.452  10.036  936.573 

18.028  27.608  36.207  9.282  26.167  21.351  22.142  17.785  19.891  11.115  23.777  16.798  17.639  41.977  40.912  89.702  45.824  55.282  98.872  20.791  40.224  22.619  37.222  42.344  14.286  4.583  8.765  8.468  12.656  10.322  943.126 

Bron: ResearchNed.

5.144  9.357  27.237  37.938 

5.085  9.419  27.490  38.493 

Noord Groningen  Oost Groningen  Centraal Groningen  Friesland  Zuid‐ en Midden‐ Drenthe  IJssel & Vecht  Twente  Noordwest‐Veluwe  Stedendriehoek   De Vallei  IJssel en Rijn  Achterhoek  Nijmegen  Rivierenland  Flevoland  Gooi & Vechtstreek  Eemland  Utrecht‐Midden  Noord‐Holland Noord  Zuidelijk Noord‐Holland  Rijn‐Gouwe  Haaglanden  Rijnmond  Zeeland  West‐Brabant  Midden‐Brabant  Noordoost‐Brabant  Zuidoost‐Brabant  Noord‐Limburg  Weert  Roermond  Westelijke Mijnstreek  Parkstad Limburg  Maastricht Mergelland  Totaal 

2010 

2009 

 

18.497  27.670  36.563  9.239  26.031  21.359  22.156  17.588  19.371  11.009  23.737  17.072  17.941  42.044  40.686  90.577  45.005  54.954  97.793  20.874  39.698  22.470  37.701  42.426  13.968  4.563  8.662  8.410  12.334  9.891  940.132 

5.077  9.373  27.331  38.061 

2011 

18.893  28.132  36.958  9.338  26.336  21.617  22.301  17.766  19.450  11.190  24.247  17.287  18.239  42.723  41.074  91.989  45.233  55.429  98.566  20.905  39.824  22.656  38.068  42.894  14.014  4.560  8.665  8.423  12.288  9.761  949.101 

5.048  9.395  27.425  38.404 

2012 

19.203  28.712  37.441  9.423  26.632  21.891  22.496  17.999  19.461  11.338  24.896  17.460  18.604  43.491  41.505  93.581  45.460  56.114  99.395  21.002  39.962  22.914  38.420  43.271  14.077  4.540  8.732  8.354  12.296  9.680  959.068 

5.048  9.368  27.600  38.703 

2013 

19.346  29.181  37.806  9.473  26.935  22.075  22.561  18.184  19.429  11.437  25.464  17.614  18.817  44.153  41.702  94.722  45.587  56.857  99.995  20.943  40.088  23.020  38.579  43.515  14.127  4.464  8.750  8.243  12.232  9.565  965.776 

5.010  9.327  27.701  38.875 

2014 

Tabel B1.21 – Prognose aantal leerlingen voortgezet onderwijs per RPA-gebied, 2009-2020

19.284  29.488  38.096  9.429  27.125  22.152  22.546  18.227  19.303  11.466  25.786  17.792  18.945  44.746  41.684  95.668  45.483  57.502  100.337  20.836  40.071  23.100  38.488  43.526  14.076  4.379  8.706  8.127  12.112  9.364  968.507 

4.977  9.250  27.598  38.839 

2015 

19.087  29.451  38.115  9.369  27.030  22.010  22.323  18.087  19.025  11.362  25.996  17.792  18.863  44.989  41.239  96.161  45.167  57.899  100.060  20.591  39.682  23.010  38.069  43.216  13.890  4.267  8.547  7.945  11.919  9.096  964.023 

4.925  9.098  27.299  38.442 

2016 

18.720  29.108  37.747  9.174  26.673  21.615  21.876  17.676  18.555  11.095  25.904  17.669  18.665  44.804  40.509  96.095  44.473  58.186  99.085  20.175  39.068  22.768  37.265  42.698  13.597  4.119  8.319  7.735  11.601  8.739  951.779 

4.785  8.877  26.764  37.640 

2017 

18.190  28.576  37.226  8.989  26.171  21.260  21.479  17.144  18.068  10.741  25.767  17.373  18.310  44.519  39.512  95.393  43.659  58.308  97.957  19.675  38.428  22.439  36.434  41.936  13.201  3.995  8.052  7.518  11.294  8.403  936.007 

4.618  8.580  26.118  36.674 

2018 

17.689  27.979  36.417  8.811  25.624  20.839  20.992  16.583  17.483  10.339  25.661  17.021  18.027  44.084  38.425  94.813  42.782  58.258  96.652  19.155  37.634  22.119  35.633  41.154  12.881  3.880  7.753  7.291  11.057  8.110  918.930 

4.431  8.290  25.424  35.639 

2019 

17.248  27.484  35.665  8.658  25.135  20.454  20.643  16.070  16.997  10.013  25.308  16.605  17.775  43.825  37.611  94.242  42.248  58.202  96.006  18.733  37.066  21.885  35.075  40.530  12.559  3.818  7.542  7.137  10.841  7.818  905.198 

4.269  8.069  24.902  34.765 

2020 

51 - Krimp als kans 100,7  99,6  100,3  99,5  99,2  99,5  99,6  98,7  97,6  98,4  99,0  100,4  100,5  99,2  99,2  99,9  98,3  99,4  98,7  100,3  99,0  99,1  100,6  99,8  97,9  99,7  99,2  99,4  98,4  97,2  99,3 

100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0  100,0 

Bron: ResearchNed.

101,2  99,3  99,1  98,6 

100,0  100,0  100,0  100,0 

Noord Groningen  Oost Groningen  Centraal Groningen  Friesland  Zuid‐ en Midden‐ Drenthe  IJssel & Vecht  Twente  Noordwest‐Veluwe  Stedendriehoek   De Vallei  IJssel en Rijn  Achterhoek  Nijmegen  Rivierenland  Flevoland  Gooi & Vechtstreek  Eemland  Utrecht‐Midden  Noord‐Holland Noord  Zuidelijk Noord‐Holland  Rijn‐Gouwe  Haaglanden  Rijnmond  Zeeland  West‐Brabant  Midden‐Brabant  Noordoost‐Brabant  Zuidoost‐Brabant  Noord‐Limburg  Weert  Roermond  Westelijke Mijnstreek  Parkstad Limburg  Maastricht Mergelland  Totaal 

2010 

2009 

 

102,6  100,2  101,0  99,5  99,5  100,0  100,1  98,9  97,4  99,0  99,8  101,6  101,7  100,2  99,4  101,0  98,2  99,4  98,9  100,4  98,7  99,3  101,3  100,2  97,8  99,6  98,8  99,3  97,5  95,8  99,7 

99,8  99,5  99,4  98,9 

2011 

104,8  101,9  102,1  100,6  100,6  101,2  100,7  99,9  97,8  100,7  102,0  102,9  103,4  101,8  100,4  102,5  98,7  100,3  99,7  100,6  99,0  100,2  102,3  101,3  98,1  99,5  98,9  99,5  97,1  94,6  100,6 

99,3  99,8  99,8  99,8 

2012 

106,5  104,0  103,4  101,5  101,8  102,5  101,6  101,2  97,8  102,0  104,7  103,9  105,5  103,6  101,4  104,3  99,2  101,5  100,5  101,0  99,3  101,3  103,2  102,2  98,5  99,1  99,6  98,7  97,2  93,8  101,7 

99,3  99,5  100,4  100,5 

2013 

107,3  105,7  104,4  102,1  102,9  103,4  101,9  102,2  97,7  102,9  107,1  104,9  106,7  105,2  101,9  105,6  99,5  102,8  101,1  100,7  99,7  101,8  103,6  102,8  98,9  97,4  99,8  97,3  96,7  92,7  102,4 

98,5  99,0  100,8  101,0 

2014 

107,0  106,8  105,2  101,6  103,7  103,8  101,8  102,5  97,0  103,2  108,4  105,9  107,4  106,6  101,9  106,7  99,3  104,0  101,5  100,2  99,6  102,1  103,4  102,8  98,5  95,5  99,3  96,0  95,7  90,7  102,7 

97,9  98,2  100,4  100,9 

2015 

Tabel B1.22 – Prognose aantal leerlingen voortgezet onderwijs per RPA-gebied, 2009-2020 (index 2009=100)

105,9  106,7  105,3  100,9  103,3  103,1  100,8  101,7  95,6  102,2  109,3  105,9  106,9  107,2  100,8  107,2  98,6  104,7  101,2  99,0  98,7  101,7  102,3  102,1  97,2  93,1  97,5  93,8  94,2  88,1  102,2 

96,9  96,6  99,3  99,9 

2016 

103,8  105,4  104,3  98,8  101,9  101,2  98,8  99,4  93,3  99,8  108,9  105,2  105,8  106,7  99,0  107,1  97,1  105,3  100,2  97,0  97,1  100,7  100,1  100,8  95,2  89,9  94,9  91,3  91,7  84,7  100,9 

94,1  94,2  97,4  97,8 

2017 

100,9  103,5  102,8  96,8  100,0  99,6  97,0  96,4  90,8  96,6  108,4  103,4  103,8  106,1  96,6  106,3  95,3  105,5  99,1  94,6  95,5  99,2  97,9  99,0  92,4  87,2  91,9  88,8  89,2  81,4  99,2 

90,8  91,1  95,0  95,3 

2018 

98,1  101,3  100,6  94,9  97,9  97,6  94,8  93,2  87,9  93,0  107,9  101,3  102,2  105,0  93,9  105,7  93,4  105,4  97,8  92,1  93,6  97,8  95,7  97,2  90,2  84,7  88,4  86,1  87,4  78,6  97,4 

87,1  88,0  92,5  92,6 

2019 

95,7  99,6  98,5  93,3  96,1  95,8  93,2  90,4  85,5  90,1  106,4  98,9  100,8  104,4  91,9  105,1  92,2  105,3  97,1  90,1  92,1  96,8  94,2  95,7  87,9  83,3  86,0  84,3  85,7  75,7  96,0 

83,9  85,7  90,6  90,3 

2020 

Figuur 13 – Prognose aantal leerlingen basisonderwijs, per RPA-gebied (2009-2015)

52 - Krimp als kans

Figuur 14 - Ontwikkeling aantal leerlingen sbo, naar provincie (%)

Figuur 15 - Ontwikkeling aantal leerlingen (v)so, naar provincie (%)

53 - Krimp als kans

Figuur 16 – Prognose aantal leerlingen voortgezet onderwijs, per RPA-gebied (2009-2015)

54 - Krimp als kans

Bijlage II

Tabellen bij hoofdstuk 3

Tabel B2.1 - Beschikt uw school/bestuur over een actuele leerlingenprognose, naar schooltype? (%)*   Ja  Nee  Weet niet  Totaal (N)  Bron:

BO 

SBO/(V)SO 

VO 

Totaal 

87,8  6,6  5,6  902 

68,1  21,1  10,8  83 

87,4  5,1  7,5  187 

86,3  7,4  6,3  1.172 

SBO-Panel.

* Exclusief bestuurders.

Tabel B2.2 - Heeft u behoefte aan een leerlingenprognose, naar schooltype? (%)*   Ja  Nee  Weet niet  Totaal (N)  Bron:

BO 

SBO/(V)SO 

VO 

Totaal 

50,4  32,7  16,9  902 

46,0  34,3  19,7  83 

49,4  39,6  10,9  187 

49,9  33,9  16,1  1172 

SBO-Panel.

* Exclusief bestuurders.

Tabel B2.3 - Op welk niveau moet deze prognose betrekking hebben, om bruikbaar te zijn? (%)*   Landelijk niveau  Regionaal niveau  Bestuursniveau  Schoolniveau  Totaal (N)  Bron:

Besturen 

BO 

SBO/(V)SO 

VO 

Totaal 

4,8  57,0  78,8  80,0  83 

4,3  50,9  51,3  74,5  455 

22,7  75,5  41,4  60,8  38 

10,1  81,1  30,5  70,2  92 

6,2  57,2  51,3  73,8  668 

SBO-Panel.

* Selectie: scholen/besturen die behoefte hebben aan een leerlingenprognose. / Meer antwoorden mogelijk.

55 - Krimp als kans

56 - Krimp als kans

Postbus 556 2501 CN Den Haag T 070 376 57 70 F 070 345 75 28 Lange Voorhout 13 2514 EA Den Haag E [email protected] I www.onderwijsarbeidsmarkt.nl