KRAAMAFDELING BORSTVOEDING

KRAAMAFDELING

BORSTVOEDING Kraamafdeling

Site St-Elisabeth

Site St-Michiel

INHOUD

1

BORSTVOEDING

1 Voorwoord .................................................................................................................................................................. 3 2 Keuze van de voeding ........................................................................................................................................... 4 3 Motivatie ..................................................................................................................................................................... 5 4 Anatomie van de borst ......................................................................................................................................... 7 5 Hormonale functie bij borstvoeding ............................................................................................................. 9 5.1 Oxytocine ...................................................................................................................................................... 9 5.2 Prolactine ..................................................................................................................................................... 9 6 De verschillende stadia van de melkproductie ................................................................................... 11 6.1 Mammogenese ...................................................................................................................................... 11 6.2 Lactogenese ............................................................................................................................................. 11 6.3 Galactopoïese ......................................................................................................................................... 12 6.4 Involutie ....................................................................................................................................................... 12 7 Mechanisme van melkproductie ................................................................................................................. 13 8 Voorbereidingen tot borstvoeding ............................................................................................................. 14 8.1 Mentaal

..................................................................................................................................................... 14

8.2 Fysisch ........................................................................................................................................................ 14 8.3 Inwinnen van informatie .................................................................................................................... 14 9 Borstvoeding in de praktijk ............................................................................................................................ 15 9.1 Wanneer starten? ................................................................................................................................ 15 9.2 Verzorging? .............................................................................................................................................. 15 9.3 Hoe voeden? Aanleggen en aanhappen ................................................................................... 16 9.4 Wanneer, hoe lang en hoe vaak voeden? ................................................................................ 22 9.5 Hoe kan men controleren of de pasgeborene goed aanligt,

of de baby voldoende borstvoeding krijgt? ............................................................................ 25

9.6 Technieken om de baby wakker te maken

............................................................................. 28

9.7 Technieken om de toeschietreflex op te wekken ................................................................ 30 10 De invloed van de voeding van de moeder ............................................................................................. 33 10.1 Algemeen ................................................................................................................................................... 33 10.2 Caloriebehoeften van de moeder tijdens de lactatie ....................................................... 36 10.3 Gewichtsverlies ...................................................................................................................................... 36 10.4 Sport en oefeningen ............................................................................................................................ 36 10.5 Borstvoeding en osteoporose ....................................................................................................... 37 10.6 Borstvoeding en milieuverontreinigende stoffen

.............................................................. 37

2

INHOUD

VOORWOORD

BORSTVOEDING

11 Stoelgang van een borstkind ........................................................................................................................ 38 12 Moeilijke periodes bij borstvoeding ........................................................................................................ 39 12.1 Borststuwing .......................................................................................................................................... 39

1. VOORWOORD Beste Ouders,

12.2 Een verstopt melkkanaal en mastitis ....................................................................................... 41 12.3 Tepelkloven

3

BORSTVOEDING

.............................................................................................................................................

45

13 Afkolven ................................................................................................................................................................... 48 13.1 Een afkolfmethode kiezen ................................................................................................................ 48 13.2 De grondbeginselen van het afkolven ....................................................................................... 51 13.3 Afkolfmethoden voor verschillende omstandigheden ..................................................... 57 14 Het veilig bewaren en behandelen van moedermelk

....................................................................

63

14.1 Hoelang kan moedermelk worden bewaard? ....................................................................... 63 14.2 Keuze en gebruik van het bewaarmiddel ............................................................................... 64 14.3 Behandelen en ontdooien van moedermelk .......................................................................... 65 15 De huilende baby ................................................................................................................................................. 67 16 Afbouwen van en stoppen met borstvoeding ...................................................................................... 68 17 Moedergroepen en andere ondersteunende netwerken en hun functie ............................ 70 17.1 La Leche League .................................................................................................................................. 70 17.2 Vzw Borstvoeding ................................................................................................................................ 71 17.3 VBBB............................................................................................................................................................ 72

Vooreerst willen wij jullie van harte proficiat wensen met jullie kindje. Van bij de start van dit nieuwe leven kiezen jullie voor het allerbeste, m.n. borstvoeding. Onze jarenlange ervaring en onze zoektocht om onze ouders zo goed mogelijk te begeleiden bij de start van hun borstvoeding hebben geleid tot de aanmaak van dit infoboekje. Hiermee willen we een antwoord geven op de talrijke vragen rondom borstvoeding. Om onze ouders zo goed mogelijk te begeleiden organiseren we prenatale infoavonden, waaronder ook een avond omtrent de voeding van de pasgeborene. Verder trachten we de ouders individueel te begeleiden in de verloskamer en op de materniteit om de borstvoeding zo vlot mogelijk te laten starten. Na het verblijf op de materniteit kan de borstvoeding nog verder begeleid worden aan huis door tussenkomst van een lactatiekundige of zelfstandige vroedvrouw. Met dit boekje hopen we jullie nog meer te kunnen ondersteunen voor, tijdens en na de geboorte van jullie baby. Weet dat we te allen tijde klaar staan om jullie te helpen bij de borstvoeding en aarzel dan ook niet onze hulp, raad en info in te winnen. Veel succes !

17.4 BCT (Brussels Childbirth Trust) .................................................................................................. 72 18 Informatieve websites omtrent borstvoeding ................................................................................... 74 Het medisch en vroedkundig team van de verloskamer en materniteit van de Europa Ziekenhuizen.

KEUZE VAN DE VOEDING

4

MOTIVATIE

BORSTVOEDING

2. KEUZE VAN DE VOEDING

3. MOTIVATIE

WAT ZIJN DE VOORDELEN VAN BORSTVOEDING?

Voordelen voor de baby

• Is erg persoonlijk

• Eigen gevoel volgen

• Moedermelk is volkomen aangepast aan de behoeften van de baby en haar samenstelling verandert zowel tijdens de voeding als naargelang de verdere evolutie van de baby.

• De keuze niet laten beïnvloeden door de omgeving

• Moedermelk wordt door de baby het best verdragen en is goed verteerbaar.

• Keuze maken op basis van correcte en betrouwbare informatie.

5

BORSTVOEDING

• Passieve en actieve bescherming van de zuigeling tegen infecties. Passief omdat de antilichamen van de moeder doorheen de moedermelk naar het kind getransporteerd worden en zo het kind beschermen, maar ook een actieve rol omdat de moedermelk het immuunsysteem van het kind stimuleert om zelf te reageren. (Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat een borstgevoede baby meer antilichamen aanmaakt na vaccinatie en dus beter beschermd is) • Moedermelk bevat een onschadelijke microbe, de «lactobacillus bifidus» die de groei van vreemde, vaak ziekteverwekkende, bacteriën in de darm van de baby belet. • De eerste melk of colostrum bevat een product dat de darm prikkelt en tot uitscheiding aanzet en zo de eerste stoelgang vergemakkelijkt. De eerste stoelgang, meconium genaamd, is een restant van het leven in de baarmoeder en is een bloedafbraakproduct. Wanneer het meconium te lang in de darmen blijft tijdens de eerste dagen, is er een verhoogd risico dat de darmen onderdelen van dit bloedafbraakproduct terug gaan opnemen in de bloedcirculatie van de baby en dit kan tot hoge waarden van geelzucht lijden. Conclusie: colostrum is belangrijk ter preventie van te hoge geelzuchtwaarden. • Moedermelk helpt allergieën te voorkomen. Bij mogelijke koemelkallergie is het raadzaam dat de moeder alle koemelkproducten in haar eigen voeding schrapt. • Het krijgen van borstvoeding vergroot de ontwikkeling van de zintuigen zoals de tastzin, geur, smaak en verbetert de ontwikkeling van de kaakspieren, kaaksbeenderen, tongspier en gebit. • Recente studies tonen aan dat borstvoeding ook een biologische waarde heeft: de hersencellen en zenuwcellen ontwikkelen zich beter. • Baby’s die borstvoeding krijgen vertonen meestal een evenwichtige gewichts curve. • Bovendien versterkt het aan de borst zijn een intense, diepe relatie tussen de moeder en het kind.

MOTIVATIE

6

ANATOMIE VAN DE BORST

BORSTVOEDING

Impact bij de moeder

• Moedermelk is steeds bij de hand, klaar en op de gepaste temperatuur. • Voeden geeft een relatieve tijdswinst: men hoeft geen flesje klaar te maken, te reinigen of te steriliseren, doch men moet er rekening mee houden dat het voeden zelf wel meer tijd in beslag neemt. • Eenmaal de borstvoeding goed op gang is en vlot verloopt is voeden een zeer aangename, rustgevende bezigheid. • Ook hier speelt het intens contact tussen moeder en kind een grote rol. • De baarmoeder herstelt zich sneller. • Borstvoeding vraagt wel meer verbruik aan energie: daarom ook moet een voedende moeder meer rust nemen en vooral letten op een evenwichtige voeding. Door het grotere calorieverbruik kan een voedende moeder ook wel sneller overgewicht kwijtraken. • Borstvoeding is goedkoop, zorgt voor een betere preventie tegen ziektes (dus minder dokters- en apotheekkosten) en is milieuvriendelijk door minder verpakkingsafval.

7

BORSTVOEDING

4. ANATOMIE VAN DE BORST Figuur : Anatomie van de borst 1

1. Ribben 2. Grote borstspier

2

3. Klierweefsel, waar melkproductie plaats geeft

3 4

4. Tepel, waar de melkgangen in uitmonden 5. Tepelhof, waar zich ook de kliertjes van Montgomery en eventueel zweet – en haarkliertjes bevinden 6. Melkkanalen, die verbreden onder invloed van het hormoon syntocinon bij de toeschietreflex

8

6 7

5

7. Vetweefsel 8. Melkgangenstelsel

Om een beter zicht te hebben op de werking van de borstklier en de melkvorming is het van belang noties te hebben over de opbouw van de borst. • De borst kan ver uitlopen naar de oksel, maar ook naar de middenlijn en naar het middenrif toe. De borst zelf is aangehecht op de grote borstspier, die zich achter de borst en niet in de borst bevindt. De borst is een secretoire klier. • De vorm en de grootte van de borst wordt voornamelijk bepaald door de aanwezigheid van vetweefsel. De grootte van de borst speelt dus geen enkele rol in de melkproductie. • In de borst is een netwerk van fijn vertakte bloeden lymfebanen die de kliertrossen zoveel mogelijk omgeven en die zorgen voor de doorbloeding van de borst, de aanbreng van de nodige stoffen voor de opbouw van de melk en de verwijdering van afvalstoffen. • Een tweede groot netwerk in de borst zijn de kliertrossen en melkkanalen. Elke vrouw heeft zo’n 15 à 20 klierkwabben per borst. Deze klierkwabben zijn op hun beurt onderverdeeld in 20 à 40 lobuli of kleine melkgangen met bijhorende kliertrosjes, die op hun beurt opgebouwd zijn uit 10 à 100 alveoli of kliertrosjes. Het is in deze allerkleinste vertakkingen, de alveoli dat de melkproductie zich afspeelt en dit onder hormonale invloed. De gevormde melk wordt via een kanaalsysteem afgevoerd naar de grotere melkkanalen die zich ter hoogte van de tepelhof bevinden. Rond de melkkanaaltjes liggen myo-epitheelvezels die een spierfunctie vervullen. Alweer onder hormonaal impuls gaan die vezels samentrekken en zo de melk voortstuwen (toeschietreflex). • De melkkanalen monden uit ter hoogte van de tepel. De tepelhof omgeeft de tepel. Tepel en tepelhof zijn zeer sterk bezenuwd en héél gevoelig. Te vergelijken qua gevoeligheid met de lippen (Cf. met wat je erop doet: VET!). De tepel

8

ANATOMIE VAN DE BORST

HORMONALE FUNCTIE BIJ BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

en tepelhof worden donkerder en soms wat groter tijdens de zwangerschap. De tepel en tepelhof worden schoongehouden door de kliertjes van Montgomery. Een dagelijkse reiniging met lauw water is voldoende voor het schoonhouden van de tepel en tepelhof, de kliertjes van Montgomery zorgen voor de vettende en ontsmettende functie. • De stevigheid van de borst wordt bepaald door het bindweefsel. Het bindweefsel wordt slapper door de leeftijd en niet door de borstvoeding. • De gevoeligheid van de borsten en het doorgeven van de prikkels ter hoogte van de borst, tepelhof en tepel naar de hersenen, wordt bepaald door de zenuwen en zenuwbanen. • De meeste vrouwen hebben minstens één of enkele haartjes ronde de tepel(hof). Ook zweetkliertjes kunnen voorkomen ter hoogte van de tepelhof.

9

BORSTVOEDING

5. HORMONALE FUNCTIE BIJ BORSTVOEDING Om tot melkproductie te komen heeft men een hormonale prikkel nodig: twee hormonen spelen een belangrijke rol namelijk oxytocine en prolactine. (1)

Hypothalamus

Pituitary gland

Prolactin

Oxytocin

Myoepithelial cell Lacteal

Uterus

Figuur: Hormonale werking in het lichaam (Bron: Breastfeeding and Human Lactation, Third Edition, J. Riordan)

5.1 OXYTOCINE Oxytocine wordt vrijgemaakt door de hypofyseachterkwab en is verantwoordelijk voor het samentrekken van de baarmoeder tijdens de bevalling, na de bevalling en tijdens een orgasme. Tijdens de voedingen werkt oxytocine ter hoogte van de kleine spiervezeltjes die de kliertrosjes omgeven en zorgt, door het opwekken van contracties, voor een beweging enerzijds ter hoogte van de melkkanalen (ejectie van de melk = toeschiet- of loslaatreflex), anderzijds ter hoogte van de bloedvaten (vergroting van de circulatie). Oxytocine staat sterk onder invloed van de emoties: positieve emoties bevorderen de toeschietreflex, negatieve emoties kunnen de toeschietreflex belemmeren. Soms kan de toeschietreflex opgewekt worden zonder de stimulatie van het zuigen van de baby. (vb baby horen huilen, aan baby denken, ...)

5.2 PROLACTINE • Prolactine wordt vrijgemaakt door de hypofysevoorkwab, door stimulatie van de tepel. • Prolactine werkt ter hoogte van de kliertrosjes en melkkanalen, en zorgt voor de melksecretie. 1. Pituitary gland : hypofyse (klein aanhangsel onder aan de hersenen) bestaande uit een voor- en een achterkwab Uterus : baarmoeder. Lacteal : melkproducerende cellen in de borst.

10 HORMONALE FUNCTIE BIJ BORSTVOEDING

DE VERSCHILLENDE STADIA VAN DE MELKPRODUCTIE 11

BORSTVOEDING

• Prolactine werd tijdens de zwangerschap onderdrukt door de zwangerschapshormonen. Pas na de bevalling (na de geboorte van de moederkoek) krijgt het prolactine vrij spel en kan de lactatie beginnen. Geleidelijk aan verhoogt het prolactinegehalte in het bloed en komt rond de derde à vijfde dag, mede door het regelmatig aanleggen van de baby, tot een hoogtepunt. Na twee dagen zal de toestand zich regelen en krijgt men een basishoeveelheid prolactine in het bloed die varieert gedurende de dag en die varieert naargelang het aanleggen van de baby. Prolactine wordt geproduceerd volgens een circadiaans ritme, dit betekent dat er tijdens de nacht (en andere slaapperiodes) een hoger gehalte prolactine in het bloed aanwezig is. • De prolactine receptor theorie: wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat tijdens de eerste dagen van de lactatie er bij elke prolactinepiek (telkens wanneer de baby aan de borst wordt gelegd) prolactinereceptoren gevormd worden ter hoogte het borstweefsel. Hoe meer prolactinereceptoren aanwezig zijn, hoe meer prolactine hierop gebonden kan worden en hoe hoger de melkproductie zal zijn gedurende de hele borstvoedingsperiode. Vandaar het belang van frequent te voeden binnen de eerste 72 uur (tussen de 8 en 12 voedingen per etmaal IS normaal). Na deze eerste dagen blijft de hoeveelheid prolactinereceptoren constant. • Deze theorie verklaart ook waarom moeders die al eerder gevoed hebben een hoger aantal receptoren hebben (receptoren van vorige lactatie(s) + de nieuwe receptoren van de huidige lactatie) en waarom baby’s van eerder gevoede moeders sneller opkomen in gewicht dan baby’s van moeders die voor het eerst voeden.

BORSTVOEDING

6. DE VERSCHILLENDE STADIA VAN DE MELKPRODUCTIE Het tot stand komen van een melkproductie verloopt over de verschillende fasen van ontwikkeling tijdens ons leven. De borst is een totaal ander orgaan dan alle andere in ons menselijk lichaam. Er is géén enkel ander orgaan dat zo’n grote verandering in grootte, vorm en functie ondergaat vanaf de geboorte, doorheen de puberteit, zwangerschap en lactatie, dan de borst.

6.1 MAMMOGENESE • De borstontwikkeling begint zeer vroeg, reeds in de 4e week van de zwangerschap. De aanleg en borstontwikkeling is identiek voor jongetjes en meisjes, en dit tot aan de puberteit. Vandaar dat het verschijnsel «heksenmelk» zowel bij jongetjes als meisjes kan voorkomen. • Onder invloed van oestrogeen en vermoedelijk het groeihormoon gaan de borsten van een meisje zwellen en de tepelhof naar voor komen. Bij jongetjes gebeurt er niets ter hoogte van de borsten tijdens de puberteit. • Onder invloed van progesteron krijg je een uitbereiding van de melkkanalen en het klierweefsel, en dit tot de leeftijd van 18-19 jaar. • Tot het 30e levensjaar is er een maandelijkse groei van het borstklierweefsel (naar de menstruatie toe), en na elke menstruatie een terugval, MAAR de terugval is minder sterk dan de groei. De natuurlijke groei van de borsten gaat door. • Vanaf 18 maanden na de eerste menstruatie is men in staat van borstvoeding te geven. • Tijdens de zwangerschap is er een onmiddellijke reactie ter hoogte van de borsten, soms nog voor het uitblijven van de menstruatie. Het klierweefsel blijft groeien tot aan het einde van de zwangerschap.

6.2 LACTOGENESE De overgang van de zwangerschap naar de lactatie noemen we de lactogenese. De lactogenese kunnen we nog opdelen in twee stadia: de lactogenese I en de lactogenese II. Lactogenese I: vanaf de tweede helft van de zwangerschap tot DAG 2 na de bevalling • Melkaanmaak start vanaf de tweede helft van de zwangerschap. • Colostrumproductie: Dit is een voedingsstof, rijk aan koolhydraten, minerale zouten, antistoffen ... Colostrum wordt maar in geringe mate geproduceerd maar is een volwaardige voeding voor een baby de eerste levensdagen. • Hormoongestuurd.

12 DE VERSCHILLENDE STADIA VAN DE MELKPRODUCTIE

MECHANISME VAN MELKPRODUCTIE 13

BORSTVOEDING

Lactogenese II: vanaf de 3e tot de 8e dag na de bevalling • Begin van een grote hoeveelheid melksecretie. • Overgangsmelk naar rijpe moedermelk. • Volle en warme borsten. • Overgang van een hormoongestuurde werking naar een autocriene werking (gestuurd door de graad van lediging van de borst).

6.3 GALACTOPOÏESE

BORSTVOEDING

7. MECHANISME VAN MELKPRODUCTIE Belangrijk om te weten is dat het aanleggen van de baby aan de borst de prolactine zal stimuleren, alsook de oxytocine. De melkproductie zal dan starten. Dit kan onmiddellijk na het aanleggen zijn, maar ook enkele minuten nadien, afhankelijk van de zuigtechniek van de baby, het al dan niet correct aanleggen en de respons van de moeder.

Vanaf dag 9 na de bevalling tot het begin van de involutie • Rijpe moedermelk. • Autocriene werking: systeem van vraag en aanbod, hoe meer een moeder voedt, hoe meer melk er zal zijn: het verwijderen van de melk uit de borst zorgt voor de productie van nieuwe melk, omgekeerd geldt ook dat het niet verwijderen van moedermelk uit de borst zal zorgen voor minder melkproductie. Het is de kwaliteit en kwantiteit van het zuigen van de baby of melkverwijdering dat zal zorgen voor de melkproductie. De hoeveelheid geproduceerde melk geeft dus eerder een idee over de eetlust van de baby dan over de capaciteit van de moeder om al dan niet melk te kunnen produceren, wat dus hoger kan zijn dan de geproduceerde melk op dat moment. • De borstomvang verkleint tussen de 6e en 9e maand na de bevalling, maar is niet van invloed op de melkproductie.

andere invloeden

andere invloeden

baby aan de borst prolactine respons

oxytocine respons melk aanmaak

melk aanmaak leidiging van de borst

oxytocine blokkade geen lediging van de borst

melk stasis

involutie van het klierweefsel

6.4 INVOLUTIE • Ongeveer 40 dagen na de laatste borst voeding. • Door toename van het aanbieden van supplementen.

baby honger

De baby zal dan wel al wat «voormelk» drinken, aanwezig in de melkkanalen en alveoli en bestaande uit voornamelijk water, minerale zouten en immuunstoffen (bedraagt ongeveer 1/3 van de maaltijd). Na de hormonale respons wordt de achtermelk gevormd en uitgescheiden (melkejectiereflex). Op dat moment zal men de baby ook hoorbaar weten drinken. De proclactinepiek op dat moment heeft een duurtijd van ongeveer 45 min. De melkproductie gebeurt in verschillende fasen. De samenstelling van de melk is nooit gelijk. Vooreerst worden voornamelijk suikers gevormd, nadien eiwitten en tegen het einde vetten. Hoe meer de baby drinkt, hoe hoger het percentage vet. (Vetten = energie = groeien en hersenontwikkeling) Vandaar ook het belang om eenmaal men borststuwing heeft de baby zelf de duur aan één borst te laten bepalen zodat hij voldoende vetten tot zich neemt. Nadat hij de eerste kant gelost heeft laat je de baby best even wat tijd om eventueel op te boeren. Nadien kan je de tweede borst aanbieden, afhankelijk van zijn eetlust zal je baby aan deze borst lang, kort of helemaal niet meer willen zuigen. De volgende borstvoeding start je met de borst die de baby als tweede of niet genomen heeft.

14 VOORBEREIDINGEN TOT BORSTVOEDING

BORSTVOEDING IN DE PRAKTIJK 15

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

8. VOORBEREIDINGEN TOT BORSTVOEDING

9. BORSTVOEDING IN DE PRAKTIJK

8.1 MENTAAL

• Zo snel mogelijk. Liefst binnen het uur na de bevalling als de toestand van moeder en kind het toelaat. • Redenen om snel aan te leggen: - Het zuigen aan de borst stimuleert de baarmoedercontracties. Dit leidt tot minder kans op bloedingen na de bevalling bij de moeder, - D e baby is na de geboorte meestal erg wakker en reactief: zijn zuigreflex is dan zeer sterk, - Hoe sneller men aanlegt, hoe vroeger men start met de prolactine stimulatie, - Als een baby de borst de eerste maal goed heeft kunnen nemen, zal hij sneller de goede techniek leren.

De psychische voorbereiding is van groot belang: gemotiveerd zijn, willen voeden overtuigd zijn dat elke vrouw in principe borstvoeding kan geven. Daar bij de beginfase van voeden nogal wat manipulatie vereist is, is het belangrijk om nu reeds de borsten te leren kennen, verkennen en aan te raken...

8.2 FYSISCH • Ook hier weer speelt een correcte, evenwichtige voeding een grote rol. Wees matig met alcohol, suikers, vetten, vermijd nicotine. • Tepelvoorbereiding - Is totaal overbodig en zelfs niet aangewezen! - Colostrum wordt geproduceerd in het laatste trimester van de zwangerschap. Bij sommige vrouwen zal dit reeds beginnen lekken aan het einde van de zwangerschap of bij seksuele opwinding. Men hoeft hier niets te doen. (Nooit afkolven omdat dit vroegtijdige weeën kan opwekken!) - Hoe de tepel eruit ziet wanneer de baby niet aan de borst zuigt, is van weinig belang. Hoe de tepel gevormd is in de mond van de baby is wel van belang. Het is niet nodig dat de tepel naar buiten toe is gespitst wanneer hij zich niet in de mond van de baby bevindt. Prenatale tepeloefeningen voor ingetrokken of vlakke tepels hebben niet zoveel invloed op de vorm van de tepel. • De beste voorbereiding is NIETS DOEN.

8.3

INWINNEN VAN INFORMATIE

• Moedergroepen: La leche league, vzw borstvoeding, VBBB, Infor-allaitement.2 • Prenatale borstvoedingsklassen. • Boeken, video’s of DVD ‘s over borstvoeding. • Praten met vrouwen die al één of meerdere positieve borstvoedingservaringen gehad hebben. Moeder worden is een leerproces en de beste leraar is haar eigen baby

2. zie pagina 70 en volgende

9.1

WANNEER STARTEN?

9.2 VERZORGING? • Beperkt zich tot een correcte hygiëne - E en goede handhygiëne is primordiaal! - Een gewone dagelijkse hygiëne waarbij tepel en tepelhof gereinigd worden met lauw water is voldoende, - De kliertjes van Montgomery zorgen voor het soepel en schoon houden van de tepel en tepelhof. Het gebruik van crèmes, zeep en ontsmettingsstoffen kunnen de kliertjes van Montgomery in hun werking negatief beïnvloeden. De huid kan uitdrogen en beschadigen waardoor er gemakkelijker kloven kunnen ontstaan, • Vóór het aanleggen kan men, in geval van vlakke of ingetrokken tepels, de tepel en tepelhof met duim en wijsvinger wat masseren of rollen om ze te doen opstaan. • Na de voeding de baby steeds van de borst nemen nadat men de pink in het babymondje heeft gestoken. (opheffen van vacuüm door zuigkracht). - De borst steeds zachtjes drogen: een vochtige, warme huid is gevoeliger voor beschadiging en infectie, - Eventueel wat moedermelk uit de tepelhof drukken en tepelhof + tepel in masseren (werkt beschermend en genezend), - B orst bloot laten aan de lucht, - «Lekkende» borsten bedekken met borstkompressen (wel zeer regelmatig te vervangen, cave: vochtige huid), - Gevoelige tepels of kleine kloofjes behandelen met een vette zalf, vb Lansinoh® of Purelan®. Deze beide zalven bevatten dubbel gezuiverd wolvet, welke ervoor zorgen dat de wonde afgesloten wordt van de lucht en van binnenuit

16 BORSTVOEDING IN DE PRAKTIJK


BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

kan genezen. Ze bevatten weinig of geen vocht, want vocht maakt de huid broos voor nog meer beschadigingen. Het dubbel gezuiverd wolvet kan géén kwaad voor de baby en hoeft voor de volgende voeding niet verwijderd te worden. Behandeling: na elke voeding een kleine hoeveelheid zalf op de tepel en tepelhof inmasseren en laten intrekken. Een alternatief voor mensen die allergisch zijn aan wolvet is Demeter® olie, welke echter wel sterk gearomatiseerd is.

9.3 HOE VOEDEN? AANLEGGEN EN AANHAPPEN Tracht gedurende de eerste twee weken van de borstvoeding speciale aandacht te schenken aan de houding waarin je voedt en de manier van aanleggen.

Na de eerste leerperiode is dit niet meer noodzakelijk tenzij zich een probleem voordoet. Een goede voedingshouding kan pijnlijke tepels voorkomen en zorgt voor een betere melkstroom.

Moeder en baby zijn beide actieve partners bij het voeden. (Net zoals bij het dansen, beide danspartners moeten ook op elkaar ingespeeld geraken en dit vraagt ook oefening) Zowel de moeder als de baby beïnvloeden in de eerste weken het borstvoedingsproces. Sommige baby’s kunnen vanaf hun geboorte goed happen en zuigen, andere hebben meer hulp en oefening nodig. Met tijd, geduld en oefening zullen ook deze baby’s goed aan de borst leren drinken.

Aanleggen

De houding van de moeder – maak het makkelijk

a) Zittend borstvoeding geven Een moeder spendeert, in de beginperiode, vele uren per dag aan borstvoeding. Een paar tips om comfortabel te kunnen voeden: • Zittend borstvoeding geven gaat het gemakkelijkst als de moeder rechtop zit in een rechte stoel met armleuningen. De stoel moet goede steun geven in de rug. (Een leunstoel of een bank met kussens zijn vaak minder comfortabel). • Gebruik liefst een stoel die zo laag is dat de voeten plat op de vloer staan (oude stoelen van grootouders) en de knieën licht verhoogd zijn. Gebruik een krukje of laag tafeltje (of de roze doos! –Ideale hoogte) om de voeten op te zetten als de stoel onvoldoende laag is. • Zorg voor een voedingshouding waarbij je de baby dicht tegen je borst kan houden en waarbij je kan ontspannen zonder dat de spieren overbelast worden. • Zorg voor zoveel kussens, opgerolde dekens of andere hulpmiddelen als nodig om goed rechtop te kunnen zitten, het gewicht van je baby te kunnen ondersteunen en de baby op borsthoogte te kunnen brengen. • Zittend in bed is vaak lastiger omdat de benen dan gestrekt zijn of gekruist onder zich. Als je toch in bed wil voeden, zorg dan voor iets stevig achter de rug en een kussen onder de knieën of dat je één been optrekt. • Vrouwen met grote borsten kunnen er baat bij hebben om hun borsten te ondersteunen met een opgerolde katoenen luier of washandje, zodat de borst voldoende wordt opgetild om de baby gemakkelijker aan te leggen. Ze kan dan beter zien hoe de baby hapt en voorkomt dat de borst de neus van de baby bedekt. • Zoek zelf uit wat voor jouw de prettigste houding is. b) Liggend borstvoeding geven • Als de moeder op haar zij ligt om borstvoeding te geven, kunnen kussens en andere hulpmiddelen het voeden comfortabeler maken. - E en kussen onder het hoofd van de moeder is meestal noodzakelijk, - Kussens in de rug van de moeder zijn belangrijk zodat ze naar achter kan leunen voor steun, - E en kussen onder het bovenbeen kan helpen zich beter te ontspannen. • Het hele lichaam van de baby moet naar de moeder toegekeerd zijn. Als de moeder op haar zij ligt, betekent dat de baby ook op haar zij ligt «buik-aanbuik». • Voeden op de zij is vaak makkelijker voor vrouwen met grote borsten t.a.v. vrouwen met kleine borsten, de borst van de moeder kan op de matras rusten.

18 BORSTVOEDING IN DE PRAKTIJK BORSTVOEDING

Hoe de moeder de baby vasthoudt

• Breng de baby naar de borst toe en niet de borst naar de baby. • Hou de baby dicht tegen je aan zodat hij recht tegenover de borst ligt en zijn hoofd niet hoeft te draaien of zijn nek niet hoeft te strekken om de borst te bereiken. • Het oor, de schouders en de heupen van de baby moeten in een rechte lijn liggen en zijn hoofd moet licht achterover gekanteld zijn, zodat hij makkelijk kan slikken en niet aan de borst trekt. • Het lichaam van de baby moet goed ondersteund worden, zodat hij zich veilig voelt. • Vlak voor het aanhappen moet het hoofd van de baby ter hoogte van de tepel of iets lager zijn.

Gebruikelijke borstvoedingshoudingen

a) De Madonna- of wiegenhouding • Is de meest gebruikte borstvoedingshouding. • De moeder zit rechtop. Het hoofd van de baby rust op haar onderarm. De baby ligt op zijn zij tegenover haar (buik aan buik), dicht naar haar toe getrokken. De onderste arm van de baby kan onder de borst van de moeder worden gelegd, naast de zij van de baby of om het middel van de moeder, afhankelijk van wat het gemakkelijkste is. • Gebruik kussens achter de rug en schouders, onder de elleboog die je gebruikt om de baby vast te houden en in je schoot om het gewicht van de baby te ondersteunen. • Bij kokhalzen en zich verslikken als gevolg van een sterke toeschietreflex of hypotonie, kan de baby zo worden aangelegd dat zijn nek en keel hoger liggen dan de tepel van de moeder.

BORSTVOEDING IN DE PRAKTIJK 19 BORSTVOEDING

b) De bakerhouding (rugby) • De moeder zit rechtop. Het hoofd van haar baby is naar haar borst gericht met zijn lichaam onder haar arm door langs haar zij. De billen van de baby rusten op een kussen ter hoogte van de elleboog van de moeder. De bovenrug van de baby rust op de onderarm van de moeder terwijl ze zijn nek met haar hand steunt. • Plaats een kussen achter de schouders en kussens naast je om de baby ter hoogte van de borst te brengen. • De bakerhouding geeft een goed zicht op en een betere controle over het hoofd van de baby en kan in bepaalde speciale omstandigheden de voorkeur genieten. Vb. voor een moeder met grote borsten of met platte of ingetrokken tepels, voor een moeder die een keizersnede heeft gehad (minder druk op de wonde), premature baby’s of baby’s met een zwakke zuigkracht (ziet het gezicht van de baby goed en heeft meer controle over het hoofd). c) De zijligging • In de zijligging liggen moeder en baby op hun zij tegenover elkaar (buik aan buik), met de knieën van de baby dicht naar de moeder toegetrokken. • Kussens onder het hoofd van de moeder, in haar rug en onder de knie van het bovenste been. • Ze leunt iets achterover in het kussen in haar rug. • De baby leunt met zijn rug tegen de onderarm van de moeder en de knieën zijn dicht naar de moeder toe getrokken. Soms kan het nodig zijn een opgevouwen handdoek of opgerolde katoenen luier in zijn rug te leggen, zodat hij tegenover zijn moeder blijft liggen. • De moeder kan op haar ene zij beide borsten aanbieden of ze kan de voorkeur geven om zich op haar ander zij te draaien terwijl de baby boven op haar borstkas ligt. • De zijligging stelt de moeder in staat om te rusten of te slapen terwijl haar baby borstvoeding krijgt. De zijligging is comfortabel voor moeders die een keizersnede hebben gehad, omdat er geen druk op de wonde wordt uitgeoefend.

20 BORSTVOEDING IN DE PRAKTIJK BORSTVOEDING

Aanhappen Hoe de baby aan de borst gaat? a) De borst ondersteunen indien nodig • Gedurende de eerste weken merken de meeste moeders dat borstvoeding geven gemakkelijker gaat als ze de borst ondersteunen bij het aanleggen en tijdens de voeding. • Stel de moeder voor dat ze haar borst met de C-greep ondersteunt: de duim bovenop en vier vingers aan de onderkant – met de vingers ruim achter de tepelhof, vooral aan de onderzijde van de borst. (Zoals een beugel in een BH, de borst hangt in de handpalm) • De sigarettengreep wordt afgeraden en heeft nadelen: de baby kan de borst niet ver genoeg in zijn mond nemen, de hoeveelheid borstweefsel die de baby kan pakken is begrensd, de extra druk van de vingers op de borst kan verstopte melkgangen veroorzaken. • De tepelsandwich (Barbara Heiser, p 93, LLL) is een andere techniek die het aanleggen voor sommige moeders gemakkelijker maakt: - Stap 1 : de moeder gebruikt eerst de C-greep om haar borst te ondersteunen, met haar vingers onder de borst en haar duim erbovenop. Zowel de vingers als de duim moeten ruim achter de tepelhof zij geplaatst, - Stap 2 : de moeder drukt dan voorzichtig haar vingers en duim samen. Dit maakt de tepelhof ovaal in plaats van rond. Dit betekent dat er nu een nauwer gedeelte is voor de baby om aan te happen, - Stap 3 : de moeder duwt dan naar binnen naar haar borstwand of ribben toe. Dit helpt de tepel verder te laten uitsteken, wat het gemakkelijker maakt voor de baby om de tepel te pakken, - Stap 4 : tenslotte duwt de moeder krachtiger met haar duim dan met haar vingers. Dit laat de tepel enigszins naar boven naar het gehemelte van de baby wijzen. • Voor moeders met grote borsten kan het nodig zijn hun borst ook na de leerperiode te ondersteunen. b) De baby aanmoedigen zijn mond wijd open te doen • Voor goed aanhappen moet de baby zijn mond wijd openen en de borst ver achter in zijn mond nemen. (De baby ligt tegenover de tepel van zijn moeder) Maar ... hoe wijd is wijd? Te vergelijken met het geeuwen van de baby of zo wijd als een jong vogeltje dat op een worm wacht. Goed aanhappen is ook van belang voor de moeder. Dit kan je zelf testen door je wijsvinger in de mond te steken. Tot het eerste kootje = enkel tepel in mond, tot voorbij het tweede kootje = tepel en tepelhof in mond. Zuig op je vinger en voel het verschil van manier van zuigen en stand van de tong voelen.

BORSTVOEDING IN DE PRAKTIJK 21 BORSTVOEDING

• Als de baby goed is aangelegd, voelt de moeder geen of slechts heel lichte pijn aan de tepel. Na een dag borstvoeding geven is het normaal dat de tepel van de moeder aan het begin van een voeding wat gevoelig is omdat door het eerste zuigen van de baby de tepel en het weefsel van de tepelhof ver naar achteren in zijn mond wordt getrokken. Als slecht aanhappen de oorzaak van de pijn is, zou borstvoeding binnen twee dagen nadat het aanleggen is gecorrigeerd weer pijnloos moeten zijn. • Kriebel zacht met je tepel aan de lippen van je baby om hem ertoe te brengen zijn mond wijd te openen. • Andere manieren om de baby ertoe te bewegen zijn mond wijd te openen is de moeder het woord «open» te laten zeggen, en gelijktijdig een zachte neerwaartse druk uit te oefenen op de kin van de baby als hij zijn mond begint te openen. Het is belangrijk naar beneden te drukken op het moment dat hij opent, omdat de kaakspieren van de baby dan ontspannen zijn. Als de moeder hulp heeft, is het misschien makkelijker als de hulp de neerwaartse druk op de kin van de baby uitoefent, terwijl de moeder hem laat aanhappen. Men kan ook de borst proberen op de onderkaak te leggen en met de borst de onderkaak nog meer openduwen. c) De baby dicht naar je toe trekken en dicht bij je houden • Als de baby goed aan de borst gaat, zal hij een grote mondvol van de borst nemen en zo dicht naar zijn moeder toe worden getrokken dat zijn kin in de borst van de moeder gedrukt ligt. Zijn neusje kan op de borst rusten. (De neusvleugels van een baby lopen wijd uit zodat hij gemakkelijk kan ademen zelfs als zijn neus tegen de borst rust.) Timing is er belangrijk. • Als de baby niet goed aan de borst gaat, moedig de moeder dan aan om hem zachtjes van de borst te nemen en het opnieuw te proberen. • Het lichaam van de baby moet dicht naar zijn moeder toe zijn getrokken. • Een goede houding en een goede ondersteuning zullen helpen er voor te zorgen dat de baby gedurende de hele voeding goed aan de borst blijft. • Sommige baby’s hebben extra hulp nodig om aan de borst te blijven. (zwakke zuigkracht, hypotonie, een korte tong, schisis, ...). d) Van de borst nemen • Wacht tot de baby aangeeft dat hij klaar is met de ene borst voordat je de ander borst aanbiedt. Als de baby met die borst klaar is, zal hij de borst loslaten of in slaap vallen. • Als een moeder haar baby het tempo laat bepalen, zal hij de juiste verhouding van waterige voormelk en calorierijke achtermelk binnenkrijgen.



BORSTVOEDING

• Als de moeder besluit de baby van de borst te nemen voordat hij zelf loslaat, moet ze eerst het vacuüm verbreken om beschadiging van het borstweefsel te voorkomen. Er bestaan verschillende manieren: - Dicht bij de mond van de baby de borst indrukken, - Neerwaartse druk uitoefenen op de kin van de baby, - Een vinger in de mondhoek van de baby steken.

9.4 WANNEER, HOE LANG EN HOE VAAK VOEDEN

ooraf is het van belang te weten dat een gezonde pasgeborene die niet te vroeg V en zonder problemen ter wereld is gekomen een reserve heeft van suikers in de lever en van vetten onder de huid.

Het is ook heel normaal dat deze pasgeborene de eerste dagen na de geboorte tot 10% van zijn geboortegewicht kan verliezen door een groter energieverbruik en vochtgebruik: stoelgang maken, ademen, wenen, ... Bij te vroeg geboren baby’s is deze reserve echter geringer. Baby’s die voor of tijdens de geboorte zwaar geleden hebben, hebben hun reserve opgebruikt. Deze baby’s moeten dan ook van kortbij gevolgd worden en zeer regelmatig gevoed worden.

Wanneer voeden?

• «Kijk naar de baby, niet naar de klok!» • Voedt de baby wanneer hij een eerste teken van honger signaleert. Huilen is een «laat» teken. Vroege tekens van honger zijn: bewegen van armen of benen, vingers naar het mondje brengen, geluidjes maken. Onrustig zijn en onderbroken wenen zijn «midden» tekens van honger. Hard wenen, schreien, rood worden, boos worden zijn laattijdige tekens van honger. • Een huilende, overstuur zijnde baby krijgt men niet meer aan de borst. Door snel te reageren op tekenen van de baby om gevoed te worden, heeft de moeder de tijd om zichzelf en haar baby rustig te positioneren en aan de borst te brengen. Indien de baby toch overstuur is, tracht hem dan eerst te kalmeren en zijn interesse weer op te wekken.

BORSTVOEDING

Tijd en frequentie

• Varieert van kind tot kind: de eerste dagen kan een baby erg regelmatig de borst vragen: colostrum is beperkt in hoeveelheid en gemakkelijk verteerbaar. Een zuigeling kan, in de eerste dagen, zo lang en zo vaak gevoed worden als hij zelf wil: Dit is van belang voor de «vraag en aanbod» respons van het lichaam. Zorg wel dat de baby correct is aangelegd! Soms zijn baby’s tevreden met slechts één borst, maar vaak willen ze toch aan beide borsten drinken. De baby kan naar de andere borst gebracht worden nadat hij eerst de eerste borst, spontaan, beëindigd heeft. • Anderzijds kan de baby de eerste dagen nogal last hebben van slijmpjes en niet veel willen drinken. • Na de stuwing mag een goed drinkende baby alle 3 à 5 uur drinken. Ook hier weer speelt observatie van het kind een grote rol! De duur van de voeding wordt bepaald door de baby zelf. - W anneer de baby de borst loslaat na 2 à 5 minuten, laat de baby dan opboeren en leg hem opnieuw aan de borst, - Wanneer de baby in slaap valt aan de borst en de borst loslaat, kan men de andere borst aanbieden wanneer de baby weer hongersignalen geeft. • Aan het einde van de voeding wordt de moeder vaak zelf ontspannen en bijna slaperig, een neveneffect van de oxytocine secretie. • Wanneer de baby niet goed aanligt, is het van belang dat de baby van de borst gehaald wordt door een vinger (vaak de pink) in de hoek van de mond, tussen de kaken, te plaatsen en hem zo van de borst te kunnen halen. (Opheffen van vacuüm). • ‘s Nachts mag de baby drinken als hij erom vraagt. Premature baby’s, baby’s onder de lamp of slechte drinkers moeten gestimuleerd worden regelmatiger te drinken. • In principe krijgt de baby enkel borstvoeding: enkel indien dit medisch vereist is wordt de baby bijgevoed en dan liefst met afgekolfde moedermelk. Liefst te geven door middel van een spuitje, lepeltje of bekertje: de zoek- hapreflex blijft zo behouden in overeenstemming met de zuigtechniek van de borst.

De melkevolutie

a) Colostrum

Dit is de eerste melk. Het is een geconcentreerde vloeistof die specifieke immuunstoffen bevat die een pasgeborene nodig heeft. Reeds aan het einde van de zwangerschap tot de derde of vierde dag na de bevalling maken de borsten colostrum aan in kleine hoeveelheden. De prolactinerespons komt opgang na het zuigen en begint een paar minuten na het aanleggen, de prolactineproductie stijgt, en blijft gedurende 45 minuten in het bloed.



BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

• Liever vaak en korter voeden, dan lang en minder vaak! • Maar ... geen klok! De baby mag drinken zolang hij wil. • De baby stopt met drinken en laat los = OK. • De baby stopt met drinken en slaapt = OK. • Opgelet voor kloven. • De baby van de borst halen, want liever vaak en korter voeden! Dit stimuleert meer de prolactinespiegel.

BELANGRIJK REGELMATIG EEN KLEIN BEETJE VAAK VOEDEN BABY DRINKT SLECHTS EEN BEETJE (ongeveer 7 à 14 ml per keer)

ngeveer 72u na de geboorte van de moederkoek (bij keizersnede kan dit nog 24u O langer duren) worden de borsten voller. De stuwing komt op gang en er worden grotere hoeveelheden melk geproduceerd. Deze melk is nog overgangsmelk, een combinatie van colostrum en beginnende rijpe moedermelk. Het lijkt alsof er een overaanbod is van melk. De natuur wil zeker spelen en maken dat ‘het jong’ niets te kort komt. Na ongeveer twee weken zal het aanbod in evenwicht zijn met de vraag van de baby. In geval van stress of andere storende factoren (te laag hemoglobine gehalte,...) kan de stuwing wat langer op zich laten wachten. Bij uitzondering kan dit zelfs pas rond de tiende-veertiende dag plaatsvinden. b) De rijpere moedermelk Na ongeveer twee weken is er rijpere moedermelk. De hoeveelheid geproduceerde melk neemt toe. De overgang van colostrum naar rijpere moedermelk duurt ongeveer twee weken. Na de eerste weken zal de moeder merken dat haar borsten zachter en minder vol aanvoelen. Dit zachter worden van de borsten is een teken dat de productie van de melk zich stabiliseert en aangepast is aan de vraag van de baby. Het is normaal dat de stuwing en het volle gevoel van de eerste weken verdwijnt.

Normale borstvoedingspatronen

Minimum 8 keer per dag, liefst vaker = NORMAAL voor een baby gedurende de eerste dagen. • De baby gaat een paar uur achter elkaar telkens willen drinken, dan een paar uur slapen en dit patroon herhaalt zich tot de moeder meer melk gaat produceren. • De baby gaat vaak drinken gedurende korte perioden. De baby wordt wakker: mag aan de borst, hoeft niet te wenen, niet kijken naar de tussentijd met de vorige voeding. • De baby blijft passief, moet bijkomen van de geboorte: toch een poging tot aanleggen. Moedig de baby aan om minstens acht tot twaalf keer per dag aan de borst te drinken, door hem te wekken als hij in een lichte slaap is (Let op snelle oogbewegingen onder gesloten oogleden, bewegingen van armen en benen, of lippen en veranderingen in de gelaatsuitdrukkingen). • Minimum 1 nachtvoeding is normaal. • Bij omkering van dag en nachtritme: baby overdag wekken maar kijken naar de periodes van lichte slaap bij de baby en niet naar de klok. Als de baby niet wil drinken, later nog eens proberen. • Meconium dat te lang in de darmen blijft zitten, heeft als gevolg dat de darm stoffen gaat absorberen uit het meconium3 (o.a. bilirubine).

9.5 HOE KAN MEN CONTROLEREN OF DE PASGEBORENE GOED AANLIGT, OF DE BABY VOLDOENDE BORSTVOEDING KRIJGT? Veel moeders zijn ervan overtuigd dat de baby de eerste dagen niets drinkt bij de borstvoeding. Niets is minder waar: de eerste dagen krijgt de baby colostrum te drinken. Deze voedingsstof is volwaardig genoeg om een pasgeborene in zijn behoefte te voorzien. Colostrum wordt in kleine, geconcentreerde hoeveelheden geproduceerd en is snel verteerbaar. Het kan dan ook zijn dat de baby heel regelmatig wil drinken. De baby wegen vóór en na de voeding is uit den boze omdat het hier maar zal gaan om 10 à 20 ml en kan leiden tot desillusie bij de moeder. Het is pas rond de derde à vijfde dag dat onder invloed van prolactine de melkproductie goed op gang komt. 3. Meconium: zwarte, donkere en erg kleverige stoelgang, vnl. de eerste dagen na de geboorte, het is een bloedafbraakproduct t.g.v. het leven in de baarmoeder



BORSTVOEDING

Tekenen van correct aanliggen

• Het lichaam van de baby ligt recht tegenover zijn moeder zodat hij zijn hoofd niet hoeft te draaien. • De baby heeft de borst ver achter in zijn mond. Als de baby goed aangelegd is, moet de mond van de baby zo dicht tegen de borst aan zijn, dat de onderkaak zover mogelijk achter de tepel reikt. De moeder zal dit waarschijnlijk zelf niet kunnen zien, maar kan wel een ander vragen om te kijken of aan de onderkant van de borst een groter gedeelte van de tepelhof bedekt is dan aan de bovenkant. • De baby is zo dicht naar zijn moeder toe getrokken dat zijn kin in de borst drukt en zijn neus de borst oppervlakkig raakt. • Als hij eenmaal heeft aangehapt zijn de lippen van de baby naar buiten gekruld en ontspannen. • De tong van de baby ligt onder de borst van de moeder. • De moeder voelt geen pijn tijdens het voeden.

Tekenen van een goede zuigkracht

• Na enige snelle zuigbewegingen wordt het zuigen van de baby dieper en hoort de moeder regelmatig slikken. Er zal beweging te zien zijn tussen de oren en de slapen van de baby. • Als borstvoeding geven voor de moeder prettig aanvoelt, is dit ook een teken dat de baby goed is aangelegd en goed drinkt. • Een baby die goed drinkt zal de voeding beëindigen als hij klaar is. • Als de moeder er zeker van wil zijn dat de baby goed heeft aangehapt en goed drinkt, kan ze de natte luiers en ontlasting van haar baby in de gaten houden: - Gedurende de eerste twee dagen heeft een pasgeborene (als de moeder enkel colostrum produceert), slechts één of twee natte luiers per dag. Zodra de melkproductie toeneemt zal de baby geleidelijk zes tot acht natte katoenen luiers of vijf tot zes wegwerpluiers per etmaal produceren en twee tot vijf maal per etmaal ontlasting hebben, - Colostrum is een natuurlijk laxeermiddel dat de baby helpt de eerste ontlasting uit te scheiden. Binnen 24 tot 48u nadat de melkproductie van de moeder toeneemt, zal de ontlasting van de baby van kleur en consistentie veranderen.

BORSTVOEDING

• Gewichtsverlies tijdens de eerste 3 tot 4 dagen wordt als normaal beschouwd. Dit is toe te schrijven aan het verliezen van overtollig vocht uit de weefsels en de afgifte van meconium. Een gewichtsverlies van 5% tot 7% is normaal. Hoewel een gewichtsverlies van 10% als acceptabel wordt beschouwd, kan het toch een signaal zijn dat het niet helemaal goed gaat met de borstvoeding en dat de moeder extra hulp nodig heeft. • Routinematig bijvoeden gedurende de eerste dagen is onnodig, kan de borstvoeding nadelig beïnvloeden en leiden tot gezondheidsproblemen van moeder en baby: - Bijvoeding verzadigt de baby, waardoor hij minder geïnteresseerd is in borstvoeding, - Bijvoeden met water draagt bij tot geelzucht van de pasgeborene, - Kunstmatige zuigelingenvoeding die kort na de geboorte wordt gegeven kan baby’s sensibiliseren voor koemelkeiwit, - Bijvoeden met een fles met speen kan borstvoedingsproblemen veroorzaken, de zuigkracht van een baby afzwakken of resulteren in borstweigeren, - Bijvoeden heeft een negatieve invloed op het totstandkomen van de melkproductie van de moeder. De melkproductie is afhankelijk van hoe vaak, hoe lang en hoe effectief de baby aan de borst drinkt, - Vroeg bijvoeden is nauw verbonden met een korter duur van de borstvoedingsperiode.

Tekenen van een adequate melktransfer

• De baby is alert, geeft tekenen om gevoed te worden en is voldaan na de voeding. • De baby zuigt minimum 160-180 minuten per dag, gedurende de eerste twee weken, actief aan de borst. • Hoorbaar slikken. • Na de voeding is de tepel van de moeder comfortabel, nat en intact. • Baby en moeder zijn tevreden met de voeding. • De slijmvliezen van de baby zijn vochtig en de huid is elastisch en soepel. • Rond de 4e –5e dag produceert de baby 3 tot 5 luiers met gele losse stoelgang. Minder frequente ontlasting kan ook normaal zijn bij een baby ouder dan zes weken. • Aan het einde van de eerste week, heeft de baby 6 of meer natte luiers per dag, de urine is bleek van kleur en mild van geur. • Kenmerkend voor de leeftijd van nul tot drie maanden is een gewichtstoename van 115 tot 225 gram per week.



BORSTVOEDING

Baby drinkt niet voldoende

• Oorzaak - Vaak slechte zuigtechniek en dus onvoldoende stimulatie, - Soms uitgeputte moeder, - Premature baby’s of baby’s die nog niet krachtig genoeg zijn om goed te stimuleren. • Tekens - Geen toename van gewicht na 5 à 7 dagen, - Huilerige of suffe baby, - Onvoldoende natte luiers. • Aanpak - Vooral niet teveel piekeren, dit heeft een negatieve invloed op de melkproductie, - De baby zeer regelmatig, correct en lang genoeg aanleggen, - Voldoende rusten, - Bij baby’s die nog niet sterk genoeg zijn de toeschietreflex stimuleren vóór het aanleggen, en eventueel nog eens kolven na de voeding, - Indien de baby moet bijgevoed worden, deze moedermelk geven, liefst met een kopje of spuit.

9.6

BORSTVOEDING

Verhoog de stimulatie

• Over het ruggetje lopen met de vingers: doet de spiertjes samentrekken, dit is een reflex, maakt de baby alerter. • Luier verschonen. • Over de voetzooltjes of handjes wrijven: wekt de grijpreflex op en maakt de baby alerter. • Verhoog het huid-op-huid contact tussen baby en moeder door een lichaamsmassage of een bad. • Beweeg de armen en benen van de baby in een voorzichtige «handjeklap». • Dep het voorhoofd en de wangen van de baby met een koele, vochtige doek. • Ga met een vingertop rond de lippen van de baby.

TECHNIEKEN OM DE BABY WAKKER TE MAKEN

Wektechnieken • Probeer de baby te wekken als hij in een lichte slaap periode is. Kijk naar snelle oogbewegingen onder de oogleden en/of arm- of beenbewegingen, zuig- of smakbewegingen met de mond, verandering in de gezichtsuitdrukking. • Dim de lichten, omdat felle lichten ertoe kunnen leiden dat de baby zijn ogen sluit. • Maak de dekens los of haal ze weg. • Kleedt de baby, tot op zijn luier na, uit als de kamer warm is. Zuigactiviteit vermindert bij temperaturen boven 27°C. • Praat tegen de baby. Probeer oogcontact te maken. • Houd de baby rechtop zittend of staand vast. • Baby met hoofdje op je handen leggen en ze voorzichtig naar zithouding brengen.

• Kolf een beetje melk af op de lippen van de baby.

Houd de baby geïnteresseerd

• Zorg ervoor dat de hand die de borst ondersteunt het gewicht ervan niet op de kin van de baby laat rusten. • Wissel van borst zo gauw de baby interesse in actief drinken begint te verliezen. • Laat de baby een boertje doen of verschoon hem vóór er van borst wordt gewisseld. • Voeden in bakerhouding in plaats van de madonnahouding kan ook helpen. • Masseer tijdens de voeding de kruin van de baby in een ronddraaiende beweging.



BORSTVOEDING

9.7

TECHNIEKEN OM DE TOESCHIETREFLEX OP TE WEKKEN

Tekenen van een goed werkende toeschietreflex

• De toeschietreflex staat onder hormonale invloed. Het drinken van de baby stimuleert de toeschietreflex. Wanneer de baby aan de borst begint te drinken, prikkelen de ritmische bewegingen van zijn kaken, lippen, en tong de zenuwuiteinden in de borst. Deze sturen signalen naar de hypofyse van de moeder, waardoor de afgifte van twee hormonen, prolactine en oxytocine, op gang komt. Oxytocine zorgt ervoor dat de spiercellen die rond de alveoli liggen, samentrekken en de melk uit alle delen van de borst persen, zodat de melk voor de baby beschikbaar is in de melkkanalen achter de tepel. • Tekenen dat de melk van de moeder toeschiet - Naweeën en vermeerderd bloedverlies (gedurende de eerste dagen postpartum) tijdens of net na de borstvoeding, - Een prikkelend, tintelend soms pijnlijk gevoel in de borsten enkele seconden of minuten na het aanleggen van de baby, - M elk die uit de ander borst lekt, - E en dorstig gevoel van de moeder tijdens het voeden, - Een verandering in het zuig/slikritme van de baby, van korte snelle naar langzame krachtige zuigbewegingen met regelmatig doorslikken en na elke één of twee keer zuigen een ademhaling. - « Klokkend» drinken, - M elk zichtbaar in de mondhoek van de baby, - E en gevoel van ontspanning bij de moeder. • Nadat de lactatie gestabiliseerd is kan de toeschietreflex meerdere keren tijdens één voeding optreden! Een baby die goed drinkt veroorzaakt meerdere keren een toeschietreflex tijdens de voeding, waardoor hij zowel vette achtermelk krijgt als de waterige voormelk die direct aan het begin van een voeding komt.

Vertraagde of verstoorde toeschietreflex

• Wanneer het toeschieten vertraagd of verstoord is, stroomt het grootste gedeelte van de melk niet toe, waardoor de baby van streek kan raken. Een kleine hoeveelheid melk verzamelt zich in de melkreservoirs bij de tepel, maar zonder de toeschietreflex blijft de meeste moedermelk in de borst achter, ook al doet de baby nog zoveel moeite. • Ongewone stress en of zich gespannen voelen als men de baby aanlegt, pijnlijke tepels of last van stuwing kunnen een vertraagde of verstoorde toeschietreflex in de hand werken. - E motionele crisis of ongewone spanningen kunnen de toeschietreflex vertragen of verstoren. In extreme situaties kan extra adrenaline in het lichaam van

BORSTVOEDING

de moeder de afgifte van hormonen die nodig zijn voor de toeschietreflex en melkproductie verminderen of blokkeren. Crisistijden resulteren gewoonlijk in een tijdelijke vermindering van de melkproductie. Dit is een normale, natuurlijke reactie op de complexe emoties waar men mee te maken krijgt als een baby op de intensive care-afdeling ligt. De vermindering van de melkproductie is slechts tijdelijk en zal weer toenemen wanneer men in staat is zich te ontspannen. De hoeveelheid melk dat de baby krijgt tijdens de borstvoeding of hoeveel men ook in staat is om af te kolven, dit zal toch genoeg zijn om de borsten te stimuleren door te gaan met het aanmaken van melk. - Pijnlijke tepels kunnen het toeschieten van de melk vertragen of verhinderen. Kijk naar de mogelijke oorzaken en praat erover met de hulpverleners. Zij kunnen handige tips geven. - Bij stuwing kan het zijn dat de toeschietreflex tijdelijk niet werkt. Warme kompressen, zachte massage van de borsten, en het afkolven van een beetje melk helpen bij het opwekken van de toeschietreflex. Het gebruik van ijs remt het toeschieten, vermijd daarom om ijs op de tepels en borsten te gebruiken vóór de voeding of in de tijd dat haar toeschietreflex geremd of verstoord is. • Roken, alcohol of cafeïnehoudende dranken drinken, hormonale problemen of gebruik van bepaalde medicijnen kunnen ook remmend werken. - Als roken, alcohol of cafeïne van invloed zouden kunnen zijn, zal vermindering van het gebruik ervan de toeschietreflex waarschijnlijk bevorderen, - Als de moeder een medicijn gebruikt dat remmend op haar toeschietreflex zou kunnen werken, overleg dan met de arts over een alternatief. • Na de bevalling en tijdens de eerste weken duurt het soms langer voordat de toeschietreflex van de moeder plaatsvindt. Naarmate ze meer ervaring krijgt in het geven van borstvoeding, zal haar toeschietreflex sneller en automatisch reageren als haar baby drinkt. En uiteindelijk zal de toeschietreflex misschien door andere stimuli opgewekt kunnen worden: het zien van haar baby, het aanraken van zijn huid, het ruiken van zijn geur, het horen van zijn huilen (of het huilen van een ander baby). • Ontspanningsoefeningen, warme kompressen, borstmassage, een rustige omgeving of even gaan liggen kunnen een moeder helpen met het stimuleren van haar toeschietreflex.

Stimuleren van de toeschietreflex

• Problemen bij het afkolven zijn meestal te wijten aan een slecht functionerende toeschietreflex en niet aan een lage melkproductie. • Suggesties voor het stimuleren van de toeschietreflex van de moeder - Zoek een prettige omgeving: routinematige handelingen en een bekende omgeving helpen te ontspannen, waardoor de toeschietreflex beter zal functioneren.


DE INVLOED VAN DE VOEDING VAN DE MOEDER 33

BORSTVOEDING

- Beperk afleiding: de telefoon van de haak leggen, wat ontspannende muziek op zetten, alles wat men nodig heeft, klaar zetten (glas water, een voedzaam hapje, iets om te lezen). Als de moeder oudere kinderen heeft, kan ze voor hen iets te eten en drinken klaar zetten, een voorleesboekje bij de hand houden, of de televisie aan zetten. - Volg een ritueel vóór het afkolven: de borsten warm maken (door warme kompressen, douche), een deken of trui over de schouders slaan of dicht bij een warmtebron gaan zitten (warmte ontspant), de borsten zachtjes masseren, de tepels stimuleren door er zachtjes over te wrijven of ze heen en weer te rollen, 5 minuten ontspannen, ademhalingsoefeningen doen of gewoon rustig blijven zitten en aan iets prettigs denken, als de moeder op haar werk is kan ze eens telefoneren om te vragen hoe het met haar baby is (in stemming komen om te kolven). - Kolf met een ritmische beweging om het drinken van een baby na te bootsen: als de moeder tijdens het kolven het ritme van de baby aan de borst imiteert, kan ze de toeschietreflex stimuleren, - Denk alleen maar aan de baby: foto bij de hand houden, pyjamaatje, sjaaltje, - Afkolven in de nabijheid van de baby of terwijl men de baby de borst geeft: de baby aan één borst drinken en de andere afkolven; gaan kolven op een plaats waar men de baby kan zien (op neonatologie naast incubator van de baby), tijdens kangoeroe-care, - Massage tussen het afkolven door: de melk verscheidene keren laten toeschieten door na ongeveer 10 minuten het afkolven te onderbreken, haar borsten te masseren, te schudden en daarna verder te gaan met afkolven. (zie ook hoofdstuk over afkolven), - Gedurende één sessie van beide borsten verschillende keren afkolven. • De emoties van de moeder kunnen haar toeschietreflex beïnvloeden, vooral wanneer ze het nog onder de knie moet krijgen. (Gevoelens: vreemd, onwennig, afkerig, teleurgesteld, ontmoedigd). Kolf daarom wanneer je je ontspannen en niet gehaast voelt. Langzaam en diep in- en uitademen of andere ontspanningstechnieken kunnen daarbij helpen, (Yoga).

BORSTVOEDING

DE INVLOED VAN DE VOEDING VAN DE MOEDER 10.1 ALGEMEEN • De baby is een parasiet: het jonge leven heeft steeds prioriteit. Enkel bij langdurige ernstige ondervoeding of ernstige anorexie komt de kwaliteit van de melk in het gedrang. • Goed en gezond eten is belangrijk, maar meer voor de gezondheid van de moeder dan van de baby. • Bij ondervoeding is er vnl. een tekort aan vitaminen en vetten.

Voedingssupplementen? • Routinematig gebruik van vitamine en/of mineralensupplementen is niet nodig voor een lacterende moeder. • Een moeder die een eenzijdig dieet heeft of slecht doorvoed is kan baat hebben bij supplementen.

Verboden voedingsmiddelen?

• Er is geen voedselsoort die de lacterende moeder moet eten of vermijden! Gevarieerd en met mate eten zijn de sleutelwoorden. • De natuurlijke afwisseling in de voeding verandert de smaak van de melk, wat de baby voorbereidt op het eten van vast voedsel als hij ouder is. • Uit onderzoek is gebleken dat baby’s langer aan de borst zuigen en meer melk opnemen wanneer de moedermelk naar vanille of knoflook smaakt, nadat zij die producten heeft gegeten. • Cafeïne en Chocola - Een matig gebruik van cafeïne (< 5 koppen koffie/dag) levert voor de meeste lacterende moeders en hun baby’s geen problemen op, - O vermatig cafeïneconsumptie (>5 koppen/dag) door een lacterende moeder kan haar baby onrustig en wakker maken. Om te bepalen of deze symptomen

34 DE INVLOED VAN DE VOEDING VAN DE MOEDER


BORSTVOEDING

inderdaad worden veroorzaakt door cafeïne, kan de moeder twee of drie weken lang geen cafeïne gebruiken, - Als de moeder haar cafeïne-gebruik wil verminderen, dient ze te weten welke producten cafeïne bevatten. (Koffie, (ice-)thee, cola-frisdranken, in sommige andere frisdranken, en in sommige vrij te verkrijgen medicatie zoals bep. Pijnstillers, Antigrippine, Modifast (voor gewichtsverlies), - Een moeder die geen cafeïne meer wil gebruiken, dient te weten dat theobromine (aanwezig in chocola en cacao), identiek is aan cafeïne. Doch de hoeveelheden zijn veel lager en doorgaans heeft een baby geen last als de moeder met mate chocolade eet, - Hoeveelheden: 1 kop koffie (150 ml) = 130 mg cafeïne, - 1 kop cafeïnevrije koffie = 3 mg cafeïne, - 30 g chocola = 6 mg theobromine. • In relatie tot kolieken - Dit verschilt van land tot land, en van cultuur tot cultuur, - Regel: Moeder kan alles eten wat in haar normaal voedingspatroon hoort, wat ze gewoon was van eten in de zwangerschap, - Overdaad schaadt: geen excessieve gebruiken van kolen, uien, maar mag met mate! • In relatie tot allergie - 10% van de allergieën zijn aangeboren, - D e eerste grote boosdoener is koemelk, de tweede is sojamelk, daarna noten (pinda’s) en peulvruchten. Dit heeft te maken met een grote darmdoorlatendheid, - Als de baby overgevoelig lijkt voor een bepaald voedingsmiddel in de voeding van de moeder, probeer dat soort voedsel twee of drie weken niet te eten. • In relatie tot de melkproductie - Salie: is een lactatieremmer, gaat productie indammen, geeft betere resultaten dan Parlodel® en Dostinex®, - Pepermunt: heeft een licht remmende werking (CAVE: kauwgum met pepermunt), - Alcohol: is een melkproductieremmer, verlamt de hormonenreflex 30 min na gebruik, vermindert de toeschietreflex en laat de productie met 20% afnemen, - Gebruik van alcohol liefst na de voeding; twee uur na gebruik is alcohol uit het lichaam; dagelijks gebruik is te veel! Enkel bij uitzondering toegestaan. • De vegetarische moeder - Afhankelijk van welke soorten voedsel vermeden worden. Vegetarisme is er in verschillende vormen, en sommige vegetariërs gebruiken wel bepaalde dierlijke eiwitten,

BORSTVOEDING

- Lacterende moeders die een dieet volgen dat geen dierlijk eiwit bevat, kunnen hun dieet moeten aanvullen om een vitamine B12-tekort bij hun baby die borstvoeding krijgt, te voorkomen, - Vegetarische moeders gebruiken in de regel minder calcium en vitamine D. Dit heeft geen invloed op deze gehaltes in hun melk, - De melk van vegetarische moeders bevat meestal minder milieu-verontreinigende stoffen dan de melk van moeders die dierlijke producten eten.

Aan te raden voedingsmiddelen?

• Regel: «De vraag (van de baby) bepaald de productie»! • In relatie tot de melkproductie - Venkel: is ideaal voor de kolieken maar gedronken door de moeder, niet door de baby. Het geven van thee aan de baby beïnvloedt de goedwerkende stoffen in de darm van de baby in negatieve zin! - A nijs: is een stimulans voor de melkproductie, - Zogthee: is ontspannend en doorbloedend, is nooit echt wetenschappelijk aangetoond, maar moeders gebruiken het graag, - Water en ander vocht: drinken volgens de dorst – 1 glas bij de BV, volgens de afname van de baby. Nooit drinken ‘tegen heug en meug’: dit verstoort de waterhuishouding en geeft een negatieve invloed op het lichaam en de borstvoeding. Een andere parameter om te weten men voldoende drinkt zijn de evaluatie van urine en stoelgang, constipatie en geconcentreerde urine kunnen wijzen op onvoldoende vochtinname.

36 DE INVLOED VAN DE VOEDING VAN DE MOEDER


BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

10.2 CALORIEBEHOEFTEN VAN DE MOEDER TIJDENS DE LACTATIE

10.5 BORSTVOEDING EN OSTEOPOROSE

• De benodigde energiehoeveelheid voor een borstvoedende moeder is nog steeds een debatpunt. De borstvoedende moeder zou niet noodzakelijk een veel hogere calorie inname nodig hebben dan haar niet-voedende collega. Men gaat er vanuit dat de meeste lacterende moeder ongeveer een 400-500 calorieën meer nodig zou hebben tijdens de borstvoedingsperiode, boven op haar benodigde calorieën om stabiel in gewicht te blijven.

• Sommige moeders denken dat borstvoeding tot botontkalking kan leiden en de kans op osteoporose hierdoor zou vergroten. Deze stelling gaat niet op! Het tegenovergestelde is echter wel waar: de botdensiteit na de borstvoedingsperiode is zelfs beter. Tijdens de borstvoeding is er meer botverlies dan bij niet-borstvoedende moeders, maar dit wordt ruimschoots hersteld na de borstvoeding, zodanig dat het bot sterker wordt nadien in vergelijking met een niet-voedende moeder.

10.3 GEWICHTSVERLIES • Moeder die borstvoeding geven verliezen iets meer gewicht na de bevalling dan hun niet-voedende collega-moeders. • Het gewichtsverlies van de moeder tijdens de borstvoedingsperiode is het grootst in de eerste 12 maanden, maar dan wel in de tweede helft van dit eerste jaar postpartum. Het gewichtsverlies staat ook in relatie met de frequentie van borstvoeding en de duur van de borstvoeding. Hoe langer men voedt, hoe meer gewichtsverlies. • Borstvoedende moeders beginnen met lichaamsvet te verliezen vanaf de 15e dag postpartum. • Beperkt diëten tijdens de lactatie zou geen negatief effect hebben op de borstvoeding. Een matig gewichtsverlies (400-500g per week) heeft geen negatieve invloed op de kwaliteit en kwantiteit van de moedermelk. Diëten op basis van zeer strikte energie inname, of drankjes en andere soorten, worden wel afgeraden.

10.4 SPORT EN OEFENINGEN • Regelmatig bewegen is gezond op elk moment in een leven, inclusief de lactatieperiode. • Sporten beïnvloed de moedermelkproductie en het voedingspatroon van de baby niet. • Excessief sporten tot op de uitputtingsrand wordt wel afgeraden en kan het gehalte aan melkzuur zodanig doen stijgen dat de baby de moedermelk weigert. • Een wekelijkse of dagelijkse, normale sportsessie, waarbij het lichaam niet tot aan de uitputtingsgrens wordt uitgedaagd, heeft geen enkele invloed op de moedermelk en is gezond. Het geeft de moeder ook meer energie en leidt tot makkelijker gewichtsverlies na de bevalling.

10.6 BORSTVOEDING EN MILIEUVERONTREINIGENDE STOFFEN • Onderzoek heeft uitgewezen dat moedermelk milieuverontreinigende stoffen, zoals dioxines, PCB’s en pesticiden bevat. De concentratie ervan in moedermelk hangt af van verschillende factoren, onder andere de mate van vervuiling van het leefmilieu, leeftijd van de moeder, aantal kinderen en voedingsgewoonten. Er is echter weinig bekend omtrent lange termijn gevolgen van deze stoffen. Wel is bekend dat wanneer deze stoffen in het milieu afnemen, geleidelijk ook het gehalte ervan in de moedermelk daalt. • In de laatste jaren is er veel onderzoek gebeurd naar de aanwezigheid van dioxines en PCB in moedermelk. De gevonden, vaak «hoge» concentraties, overschrijden de gestelde normen echter niet! • Doorgaans geeft de moeder tijdens de zwangerschap de grootste «portie» contaminanten aan haar baby; de bijdrage via de moedermelk is in verhouding geringer. • Wanneer men borstvoeding geeft, worden (na ongeveer 2 weken) de vetreserves van de lacterende moeder aangesproken en dit mobiliseert ook de opgestapelde dioxines. Het eerste kind dat gevoed wordt krijgt de meeste dioxines omdat de opgestapelde dioxinegehaltes in het vet dan het hoogst zijn, de volgende kinderen krijgen een lagere dosis. • Toch dient men te weten dat het risico van het vrijstellen van het kind aan de dioxines niet opweegt t.a.v. vele voordelen dat borstvoeding biedt aan het jonge kind!!!

38 STOELGANG VAN EEN BORSTKIND

MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING 39

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

STOELGANG VAN EEN BORSTKIND • Kan erg wisselvallig zijn, gaande van erg frequent, na elke voeding tot alle twee of meerdere dagen. • Indien de baby goed drinkt, in gewicht bijkomt, rustig is en geen temperatuur maakt is er geen reden tot ongerustheid. • Eerste dagen voornamelijk donkergroene stoelgang: meconium • Na drie dagen overgangsstoelgang: verandert van kleur en aspect, gaat naar gelig, korrelig. Dit is voor de baby een aanpassingsperiode. Hij heeft meer last van zijn darmen. • Gedurende de borststuwingsperiode zal de baby ineens grotere hoeveelheden drinken. Dit kan lijden tot frequent lopende stoelgang. Dit stoelgangpatroon is normaal (controleer eventueel de temperatuur van de baby). • Een baby met blijvende kolieken, een vloeibare stoelgang met wat slijmpjes of bloed kan een aanwijzing zijn voor een allergie. Het is raadzaam de pediater te raadplegen. • Een baby die weinig frequent of moeilijk stoelgang maakt kan men stimuleren met een zachte massage van de onderbuik of rug. Een lauw warm badje kan ook helpen. • Nooit op eigen houtje medicatie toedienen om de stoelgang te stimuleren! • Wanneer de baby temperatuur maakt, een lopende, slecht ruikende stoelgang heeft of de stoelgang grasgroen is, is het raadzaam de arts te consulteren (eventueel stoelgangstaal meebrengen).

MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING 12.1 BORSTSTUWING

Algemene principes

• Wordt bepaald door de hormonenhuishouding (zie hoger): oestrogeen en progesteron zijn gedaald, prolactine is verhoogd en kan zijn werk doen. • Er zijn grotere hoeveelheden melk aanwezig. • De oefendagen zijn voorbij, de baby heeft de zuigtechniek al min of meer begrepen. • Nu is er meer tijd nodig voor de voeding binnen te krijgen, dus langere voedingsduur en minder frequent (minimum aantal voedingen is nog steeds 7 per eetmaal). • Als moeders de eerste dagen heel frequent voeden is de stuwing niet keihard.

Wat is stuwing? IN

Borst

OUT 3. ZUURSTOFARM

1. ZUURSTOFRIJK 4. LYMFEVOCHT 2. Alveole met melk

Pijnlijke stuwing is te wijten aan melkstagnatie Alveoli staan onder continue druk De melkproducerende cellen staan onder schadelijke invloed van druk

ALARMSIGNALEN: ONTSTEKING ONDER DE VORM VAN WEEFSELREACTIE OP SCHADELIJKE INVLOED

40 MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING


BORSTVOEDING

• Bloedvaten zetten zich open = meer bloed om schade te bestrijden = om melk te resorberen in de bloedbaan, dmv melkafbraak. • ROODHEID, ZWELLING, WARMTE, PIJN, en OEDEEM = Ontsteking (-itis), GEEN INFECTIE (= door bacterie) Conclusie: Stuwing heeft ALLES te maken met MELKSTAGNATIE!

Behandeling van stuwing

• De doorstroming van de melk bevorderen. • Ontspannen van de melkkanaaltjes door warmte aan te brengen vóór de voeding = BELANGRIJKSTE! • Eventueel koude na de voeding (= symptoombestrijding (geen aanpak van de oorzaak)) CAVE met ijskompressen: geeft in eerste instantie vasoconstrictie maar na een tijdje vasodilatatie, DUS kort gebruik (10-15 min); gebruik liever een mildere prikkel (vb koude washandjes). • Als de baby moeilijk kan aanhappen, laat dan wat melk uitstromen (tepelmassage of tepel rollen) zodat de tepel zachter is om te omvatten. • Eventueel wat kolven om melk uit de borst te halen –ÉÉNMALIG- en zo nodig de volgende dag nog eens herhalen. Dit zorgt voor een betere functionaliteit van de borst. Als je kolft, beter goed kolven, borst leeg kolven! Het voordeel van éénmalig lang te kolven en de melkstroom op gang te brengen weegt niet op tegen het nadeel van de kleine stimulatie die je geeft. • De waarden van de hormonen in het bloed zijn minder na één week à tien dagen, nadien werkt het autonoom. • Soms door continue druk van de melk op de cellen rond de alveoli kan de werking van de cellen stoppen (door atrofie van de cellen) en de productie daalt of stopt (plots is er geen melk meer). • Zorg dat de borsten goed gesteund worden, doch dat de bustehouder de huid niet te fel afspant (belang van een goede circulatie). • Leg de baby heel regelmatig aan. Let erop dat de baby zowel tepel als tepelhof flink in de mond neemt en correct zuigt (opwekken van toeschietreflex, oxytocinewerking zorgt voor een beter voor uit stuwen van de melk).

BORSTVOEDING

• Laat de baby ook langer drinken aan één borst. Door een hogere melkproductie zal de congestie verbeteren en zal de spanning in die borst wat draaglijker worden. • Wil de baby maar aan één borst drinken, stimuleer dan nadien de productie in de andere borst door massage en manueel afkolven onder de douche tot de borst wat minder gespannen staat. • Vraag vooral hulp bij het aanleggen! • Vaak staat de borst gespannen en is aanleggen echt moeilijk. Neem dan een warme douche voor het voeden, masseer onder het warme water de borst en kolf manueel wat af. Zo zal het tepelhof wat versoepelen en kan men beter aanleggen. • Zijn er harde schijven in de borst die warm aanvoelen en rood zien, masseer deze dan zachtjes tijdens het voeden. • Tussen de voedingen door kan men de last verlichten door regelmatig te douchen, lokaal warmte aan te wenden (warmwaterkruik) of koude (naar gelang van individueel welbevinden). • Cave: leg de warmwaterkruik nooit rechtstreeks op de ontblote borst. Doordat de huid zo gespannen staat is zij veel gevoeliger voor verbranding. • Is de pijn desondanks toch sterk, vraag dan een pijnstiller. • Weet dat geleidelijk aan de melkproductie zich zal aanpassen aan de vraag, dat het prolactinegehalte zich na enkele dagen zal stabiliseren en de stuwing zal verdwijnen.

12.2 EEN VERSTOPT MELKKANAAL EN MASTITIS • Een moeder die pijn heeft of ziek is door mastitis, kan zich ontmoedigd voelen over borstvoeding en bezorgd zijn over zichzelf en haar baby. • Onder mastitis wordt verstaan elke ontsteking van de borst, of de moeder nu wel of geen bacteriële infectie heeft. • -itis (achtervoegsel) = ontsteking; mastitis = ontsteking van de borstklier of borstontsteking; • Inflammatie zijn plaatselijke verschijnselen bestaande uit warmte, roodheid, pijn en zwelling, die ontstaan als gevolg van fysische, chemische of microbiologische schadelijkheden. • Infectie: binnendringen en vermenigvuldigen van schadelijke micro-organismen met als gevolg een plaatselijke ontsteking of ziekte van het hele lichaam.

42 MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING BORSTVOEDING

Onderscheid tussen een verstopt melkkanaal en mastitis

• Verschijnselen: roodheid, warmte, pijn en zwelling • Definitie: Ontsteking is een plaatselijke reactie van weefsel op beschadiging, en hoort daarmee tot de afweerreacties van het lichaam. Het bestaat uit een complex geheel van veranderingen die dienen tot herstel van beschadigingen en tot onschadelijk maken van binnengedrongen organismen indien van toepassing. Zo is er sprake van vaatverwijding, waardoor de doorbloeding toeneemt (wat leidt tot roodheid en warmte). Doordat tegelijkertijd de veneuze afvoer afneemt (wat leidt tot zwelling), kunnen leukocyten uit de bloedvaten treden, en ter plaatse in het weefsel hun werk doen. De afvalproducten die bij een ontsteking kunnen ontstaan vormen tezamen pus.

Oorzaken van mastitis

Een ontsteking is geen aandoening, maar een reactie van het lichaam op een aandoening. De behandeling hoort te bestaan uit het aanpakken van de aandoening die de oorzaak is van de ontstekingsreactie. Concluderend kun je stellen dat er bij mastitis altijd sprake is van MELKSTASIS, en dat daar mogelijk nog een infectie bij is gekomen, een infectieuze mastitis is ontstaan als complicatie van een steriele mastitis • Gemiste of ingekorte voedingen en onregelmatige borstvoedingspatronen. Alles wat de tijd van een baby aan de borst verkort, kan ertoe bijdragen dat de borsten van de moeder overvol of gestuwd raken en het risico van mastitis verhogen. Mogelijke redenen van gemiste, ingekorte of onregelmatige voedingen kunnen zijn:  - De tijd aan de borst werd beperkt of baby valt vroeg in slaap tijdens de voedingen, - Baby begint ‘s nachts door te slapen, - De baby krijgt bijvoeding, - De baby krijgt een fopspeen, - Drukke dagen geweest en onbewust minder tijd genomen om te voeden, - Een plotselinge verandering opgetreden in het voedingspatroon van de baby (door doorkomende tandjes, een baby die de borst weigert, korter aan de borst drinkt, moeder gaat uit werken), - De baby drinkt zeer onregelmatig of er zit meer dan drie uur tussen de voedingen. • Voortdurende druk op de borst. Elke voortdurende of consequente druk op een deel van de borst kan de melkstroom belemmeren en mastitis veroorzaken. Voorbeelden: - Een strakke beha of een beha die onvoldoende steun geeft,

MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING 43 BORSTVOEDING

- E en strak badpak, - E en babydraagzak of (luier)tas met hengsels die druk op de borsten uitoefenen, - Dikke zoogkompressen of tepelbeschermers waardoor de beha strak gaat zitten, - D e moeder slaapt op haar buik, - D e baby rust op de borsten van de moeder, - Moeder die tijdens de voedingen haar borsten stevig vastpakt of naar beneden drukt om het neusje van de baby vrij te houden, - D e baby die tijdens de voedingen met zijn handjes de borst indrukt. • Slecht aanhappen, aanleggen, of aan de borst drinken. Door het slecht aanhappen kan het zijn dat niet alle melkkanalen gelijkmatig geledigd worden. Ook een zwakke zuigkracht van de baby kan resulteren in het onvoldoende ledigen van de borsten.

44 MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING


BORSTVOEDING

Behandelingen voor mastitis DE MELKDOORSTROMING BEVORDEREN!

• Warmte en massage: (warmte is een behandeling van de oorzaak, m.n. de melkstasis wordt aangepakt en melkdoorstroming bevordert; in tegenstelling met koude die een aanpak is van de symptomen, DUS beter warmte!) een paar keer per dag boven een badje met warm water hangen, in een warm bad liggen of warme douches nemen, tussen de voedingen door hete natte of droge kompressen gebruiken, of een kruik. Warmte in combinatie met massage over het harde gedeelte, en daarna de baby voeden of wat melk afkolven (beter 1 keer goed kolven dan verscheidene keren een beetje; bij veel melkproductie wordt de restvoorraad één keer opgeruimd, indien nodig de volgende of 2 dagen later dit nog eens herhalen), kan de melk laten stromen terwijl de borst nog warm is en zal helpen het aangedane melkkanaal te openen. • Vaak voeden aan de aangedane zijde: ten minste elke twee uur, ook ‘s nachts, zolang de borst nog gevoelig en warm aanvoelt en de pijnlijke borst als eerste geven is belangrijk. • Knellende kleding losmaken, vooral de beha: eventueel enige dagen geen beha meer dragen of er één dragen die niet knelt. • De baby goed aanleggen en zijn mond wijd genoeg openen om aan te happen zodat de tepel achter in de mond komt te liggen. • Varieer de voedingshoudingen: Riordan en Auerbach adviseren om minstens één keer tijdens iedere voeding de baby zo te positioneren dat zijn neus naar de verstopte plek wijst. • Rust: mastitis kan een teken zijn dat men teveel hooi op de vork neemt. Ga met de baby naar bed en blijf daar tot wanneer je je beter voelt. Rust is een belangrijk onderdeel van de behandeling. • Als de koorts niet binnen de 24u na behandeling thuis verdwenen is, of als de koorts plotseling stijgt, moet een arts geraadpleegd worden. De arts zal waarschijnlijk een antibioticum voorschrijven. • Als medicatie nodig is, vraag dan aan de arts om een medicijn voor te schrijven dat verenigbaar is met de borstvoeding. Pijnmedicatie die verenigbaar is met borstvoeding zijn: Ibuprofen en acetaminophen. (Brufen® of Dafalgan®). • Doorgaan met borstvoeding bij mastitis is zowel voor de moeder als de baby gunstig. • Mastitis kan de melk van de moeder zouter maken. Sommige baby’s weigeren daarom de borst. Binnen een week na genezing zal de melk de zout smaak verliezen en zal de baby weer gewoon uit beide borsten kunnen drinken. • De moeder met een verstopt melkkanaal kan soms de verstopping wegkolven uit haar borst. • Als het harde gebied of de knobbel na een paar dagen consequent behandelen niet slinkt, moet de moeder de huisarts raadplegen om andere oorzaken uit te sluiten.

BORSTVOEDING

12.3 TEPELKLOVEN Oorzaken • Bij tepelproblemen zijn er twee grote oorzaken, m.n. een mechanische beschadiging of een huidirritatie. • Voorbeelden van een mechanische beschadiging zijn: de verkeerde aanlegtechniek (bij de moeder), een verkeerde drinktechniek (bij de baby), ingetrokken tepels, stuwing of een tekort tongriempje. • Voorbeelden van een huidirritatie zijn een verkeerde huidverzorging, een overgevoeligheid voor bepaalde stoffen (zalven, crèmes, zepen, textiel,...), of een spruw-infectie. • De voornaamste oorzaak van tepelkloven is een baby die niet correct aan de borst ligt, hij heeft het tepelhof niet of niet ver genoeg in de mond en zal dus enkel aan de tepel zuigen, daardoor wordt de tepel tegen het harde verhemelte geduwd en gemasseerd, en wordt de huid van de tepel beschadigd. • Vrouwen met een gevoelig huidtype zijn natuurlijk vatbaarder voor kloven. • Kloven kunnen op hun beurt ontsteken: zorg dus voor een correcte hygiëne en verzorging van de kloven. • Een huid die steeds vochtig en warm blijft wordt week en is gevoeliger voor kloven. Verschoon tijdig de borstkompressen!

Tekens • Van een mechanische beschadiging - P ijn tijdens het voeden,

- Meestal niet gevoelig voor aanraking,

- Pijn is gelokaliseerd - plaatselijk. - O ntstaat meestal in de periode kort na de geboorte. • Van een huidirritatie - P ijn tijdens en na het voeden, - Gevoelig voor aanraking, - Hele tepelhof is aangedaane, - O ntstaat vaak op een willekeurig tijdstip, niet enkel gerelateerd aan de periode kort na de geboorte. • Let wel: het verschil tussen een mechanische beschadiging en een huidirritatie is niet altijd even duidelijk!!! En beiden kunnen altijd in combinatie de oorzaak zijn van tepelproblemen!

46 MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING BORSTVOEDING

Behandeling • Eerst dient de oorzaak van de tepelkloven, pijnlijke of bloedende tepels te worden achterhaald. Daarna kunnen mogelijke oplossingen worden besproken, zoals - Een kleine aanpassing in de voedingshouding en het aanleggen, - Een verkeerde drinktechniek verhelpen, - Een behandeling starten in geval van spruw, eczeem, e.d., - O ntspannende ademhalingstechnieken, verschillende voedingshoudingen, het kind vragen om zachter of korter te drinken (bij oudere kinderen aan de borst), kolven en de melkstroom op gang brengen vooraleer het kind begint te zuigen, kunnen helpen indien de pijn te wijten is aan een nieuwe zwangerschap. • Als de oorzaak is vastgesteld, zullen tijdelijke maatregelen de pijn bestrijden terwijl de tepel geneest. Als de baby goed heeft aangehapt, met de tepel ver achter in de mond, wordt de tepel tegen verdere beschadiging beschermd. Volgende tips kunnen helpen - V oor de voeding wat melk met de hand afkolven om de toeschietreflex te stimuleren, beginnen met voeden aan de minst pijnlijke kant en als de melk toeschiet dan van kant veranderen, en extra aandacht aan het goed aanleggen en aanhappen, - N a de voedingen wat melk of colostrum op de tepel laten drogen (Niet bij spruw!), - V oldoende gezuiverde lanoline als barrière op de tepel aanbrengen zodat de tepel tussen de voedingen niet uitdroogt. • Als de tepels van de moeder zoveel pijn doen dat ze de druk erop van haar beha of kleding niet kan verdragen, kan ze tepelbeschermers in haar beha gebruiken. • Eventueel pijnstilling dat verenigbaar is met borstvoeding. • De tepels na het voeden drogen (met föhn, aan de lucht of in de zon) draagt NIET bij tot de genezing van tepelkloven en pijnlijke of bloedende tepels. Onderzoekers hebben aangetoond dat als de diepe huidvochtigheid wordt gehandhaafd, de wonden sneller genezen en korstvorming wordt voorkomen (= moist wound healing). • Diepe, inwendige vochtigheid is niet hetzelfde als uitwendige vochtigheid! (Veroorzaakt door natte zoogkompressen) Om diepe vochtigheid te handhaven moet de tepel worden bedekt met een barrière die verdampen voorkomt en geen kloofjes en korstjes veroorzaakt. Dit kan met dubbelgezuiverde lanoline onder de vorm van «Lansinoh®» of «Purelan®. • Veel crèmes en andere middelen die voor de behandeling van pijnlijke tepels verkocht worden maken het probleem vaak erger. Een te dikke laag zalf of

MOEILIJKE PERIODES BIJ BORSTVOEDING 47 BORSTVOEDING

crème kan de tepel glibberig maken, kan de poriën van de tepel en tepelhof en de klieren van Montgomery verstoppen. Als de crème of zalf verwijderd moet worden voordat de baby aan de borst gaat kan het wrijven de tepel verder beschadigen. • Een alternatief voor crèmes of zalf is moedermelk (anti-bacteriële eigenschappen). • Beha’s of zoogkompressen met een plastic voering, of van synthetisch materiaal kunnen het genezingsproces vertragen. • Een tepelhoedje, een flexibele speen, die tijdens het geven van borstvoeding over de borst van de moeder geplaatst wordt, veroorzaakt gewoonlijk meer problemen dan het oplost. • Borstvoeding onderbreken is zelden nodig! • Het doorslikken van bloed van beschadigde tepels is onschadelijk voor de baby! De baby kan wat bloed inslikken bij de start van de voeding maar eens het vacuüm gevormd is in de mond van de baby, wordt de kloof dichtgezogen en stopt het bloeden. • Verzeker de moeder ervan dat pijnlijke tepels echt genezen, en dat zij en haar baby nog maanden zullen kunnen genieten van de borstvoedingsrelatie.

48 AFKOLVEN

AFKOLVEN 49

BORSTVOEDING

AFKOLVEN 13.1 EEN AFKOLFMETHODE KIEZEN • De afkolfmethode zal per situatie en van moeder tot moeder verschillen. • Bij de keuze van een afkolfmethode zijn de omstandigheden en voorkeuren van de moeder belangrijk. • Dubbelzijdig kolven met een volautomatische, elektrische kolf is een snelle, gemakkelijke en effectieve afkolfmethode, vooral als er geen borstvoeding kan worden gegeven als gevolg van gezondheidsproblemen of als moeder en kind voor langere tijd gescheiden zijn. • Afkolven is een vaardigheid die geleerd moet worden, vooral als er met de hand of met een handkolf wordt afgekolfd. Deze manier van kolven vereist ook een normale kracht en coördinatie. • Sommige moeders kolven het liefst met de hand af.

De keuze van de kolfmethode

Informatie moet ingewonnen worden • Hoe vaak wil de moeder afkolven. • Is de moeder op de hoogte van de verschillende kolfmethoden. • De keuze is heel persoonlijk, moet passen bij de behoefte en is afhankelijk van het doel (productie opgang brengen = krachtig kolven; voor een avondje uit = minder kracht noodzakelijk). • De keuze heeft te maken met de vraag van de moeder zelf: - Efficiënt, - Comfortabel, - Aanvaardbare kost, - Gemakkelijk aan te schaffen, - Gemakkelijk hanteerbaar, - Gemakkelijk te reinigen, - Meest aangehaalde: hoeveelheid verkregen melk, tijdreducerend en geen pijn inducerend.

BORSTVOEDING

• Een onderzoek (200 moeders) heeft aangetoond dat een kolf hoog scoorde wanneer er - S nel resultaat was: beperking van tijdsduur, - De verkregen hoeveelheid per gekolfde kant (60ml of meer), - P ijnloos was.

De keuze van het afkolftoestel

De keuze van het afkolftoestel is afhankelijk van verschillende factoren a) Afhankelijk van de werksituatie • Werkschema van de moeder bevragen om de tijdsduur van de scheiding in te schatten. • Afkolftijd reduceren (dubbele afkolfset, 10 à 15 min, lekkage voorkomen). • Omgeving : ontspannen en privacy. • Geen stopcontact: handexpressie (evt. beide borsten tegelijk), kolf op batterijen of handkolf. • Hoeveel ruimte is er ter beschikking? • Kolftoestellen die op accu van de auto kunnen aangeschakeld worden met kabel op aansteker. • Bij fulltime werk: - Als de baby bij de moeder kan worden gebracht: planning voor iedere voeding, niet langer dan 4 u tussentijd, - Fulltime werk en exclusieve borstvoeding: effectiviteit van het toestel zal belangrijk zijn. • Bij parttime werk - D ubbele afkolfset: gemakkelijk in gebruik en effectief, - Minder dan 4 u gescheiden: BV vlak voor vertrek of net na (kolven is misschien niet nodig), - Tussen 4 à 6 u gescheiden: minstens 1 keer kolven, en op vrije dagen vaker BV geven, - Langere scheiding: kolven om de 2 à 3 u: om zich prettig en comfortabel te blijven voelen en om de melkproductie op peil te houden. b) Het geluidsniveau Sommige kolven zijn geruisloos, andere produceren relatief veel geluid. Bepaal of het geluidsniveau van de kolf voor jou belangrijk is.

50 AFKOLVEN

AFKOLVEN 51

BORSTVOEDING

c) De kolf moet effectief zijn • Om - prolactine te activeren, - oxytocine los te laten, - melk te verkrijgen. • Effectiviteit van het toestel is gerelateerd met - Hoeveel keer de kolf zuigt en loslaat: 45 à 60 keer per minuut, minder keren zuigen geeft minder borststimulatie en minder afgekolfde melk in een langere tijd, minder melkproductie na verloop van tijd, - Hoe dit ritme tot stand komt: een zuigen loslaatritme heeft 3 fasen die soepel moeten verlopen: gestage opbouw, kort vasthouden, gestage afname. d) De grootte en het gewicht van het toestel Elke dag meesjouwen of kan men het op het werk laten staan. e) Veilige, efficiënte methode Effectief op de melkafname en aangepast aan de borst. f) Comfort Automatische elektrische kolven zijn meestal comfortabeler dan kolven waarbij de moeder het zuig-loslaatritme zelf moet regelen. g) Energiebron • Toegang tot het stopcontact zal de keuze van een moeder voor een kolf beïnvloeden. • Sommige grote automatische elektrische kolven hebben een speciaal stopcontact nodig of een adapter voor de stekker. h) Prijs • Als een moeder fulltime werkt of haar baby niet aan de borst drinkt, is een automatische elektrische zuigerkolf met dubbelzijdige afkolfset de meest rendabele keuze. • Als een moeder een batterijkolf wil gaan gebruiken, moet ze in de kostenberekening het regelmatig vervangen van de batterijen en de kolf meenemen.

BORSTVOEDING

Invloed van een kolfapparaat op de hormonale factoren

a) Prolactine • Blijft hoog ook na de eerste weken postpartum ingeval de baby wordt aangelegd en ook bij mechanische stimulatie (na 3-4 maanden BV: pieken niet zo hoog meer). • Minstens 8 x afkloven per 24 u waarvan liefst ‘s nachts 1x kolven (hormonale pieken zijn dan het hoogst). • Voorkom pijnlijke stuwing (indien pijnlijke stuwing langer dan 48 u duurt, geeft dit een negatief effect op de productie) om de involutie van de alveoli te vermijden (gebeurt door drukstijging en door gevormd peptide). • Vroeg starten, tepelstimulatie, melkafname zijn noodzakelijk voor voldoende melk in de verder borstvoedingsperiode (prolactine receptor theorie: vooraan in brochure bij «hormonale functie bij borstvoeding». • Kwestie van vraag en aanbod: hoe meer afname, hoe meer melk. • Dubbel elektronische afkolfmethode scoorde meer dan handkolfapparaat: - Hogere prolactinepieken, - Lichte verhoging van de vetten (bij geen tijdslimiet bij het zuigen). b) Oxytocine • Verhoogt de druk in het klierweefsel en melkgangenstelsel. • Doeltreffend om het loslaten te overwinnen. • Voorwaarde: toeschietreflex wordt uitgelokt. • Verkorten de melkkanaaltjes zonder ze te doen samentrekken, dus verhoging van de intramammaire druk («constricting» verschilt van «contracting»). • Is hetzelfde als wanneer de baby aan de borst gaat. • Pijn vermijden: een siliconen flens: beoogt een positieve druk en massage voorbij de areola, hoe smaller de tepelcup, hoe groter de druk op de top van de tepel; grotere en diepere flens voorzien een grotere stimulatie.

13.2 DE GRONDBEGINSELEN VAN HET AFKOLVEN

Realistische verwachtingen

• Afkolven is een aangeleerde vaardigheid. Oefening baart kunst. De resultaten verbeteren door oefening. • De eerste pogingen kan men het beste beschouwen als oefeningen. • De hoeveelheid melk die men per sessie afkolft verschilt en is afhankelijk van veel factoren: - Of men in staat is de melk te laten toeschieten, - Hoe lang geleden men het laatst gevoed of gekolfd heeft, - Hoe bedreven men is in het afkolven,

52 AFKOLVEN

AFKOLVEN 53

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

-

Hoe prettig men zich voelt in de omgeving waarin men de melk afkolft, Het tijdstip van kolven, De melkproductie, Of men onder spanning staat (wat de toeschietreflex kan belemmeren).

• Extra vocht zal noch de melkproductie, noch de kolfopbrengst van de moeder vergroten. «Naar behoefte» drinken is het beste advies voor de voedende moeder. Constipatie en geconcentreerde, donkergekleurde urine zijn beide tekenen dat de moeder te weinig drinkt. • Het afkolven van melk duurt ongeveer even lang als het geven van een voeding. Dubbelzijdig afkolven duurt korter. • Geen enkele afkolfmethode zal de borst zo effectief legen als een goed drinkende baby. Dit komt gedeeltelijk doordat mechanisch zuigen en loslaten de gesynchroniseerde actie van de tong, de kaak en het gehemelte van de baby nooit exact kunnen nabootsen. Nog belangrijker is echter de emotionele respons van de moeder op haar baby, die een essentiële factor is bij het laten toeschieten van haar melk.

Stimuleren van de toeschietreflex

• Problemen bij het afkolven zijn meestal te wijten aan een slecht functionerende toeschietreflex en niet aan een lage melkproductie. • Suggesties voor het stimuleren van de toeschietreflex van de moeder - Z oek een prettige omgeving: routinematige handelingen en een bekende omgeving helpen te ontspannen, waardoor de toeschietreflex beter zal functioneren, - B eperk afleiding: de telefoon van de haak leggen, wat ontspannende muziek op zetten, alles wat men nodig heeft, klaar zetten (glas water, een voedzaam hapje, iets om te lezen). Als de moeder oudere kinderen heeft, kan ze voor hen iets te eten en drinken klaar zetten, een voorleesboekje bij de hand houden, of de televisie aan zetten, - V olg een ritueel vóór het afkolven: de borsten warm maken (door warme kompressen, douche), een deken of trui over de schouders slaan of dicht bij een warmtebron gaan zitten (warmte ontspant), de borsten zachtjes masseren, de tepels stimuleren door er zachtjes over te wrijven of ze heen en weer te rollen, 5 minuten ontspannen, ademhalingsoefeningen doen of gewoon rustig blijven zitten en aan iets prettigs denken, als de moeder op haar werk is kan ze eens telefoneren om te vragen hoe het met haar baby is (in stemming komen om te kolven), - K olf met een ritmische beweging om het drinken van een baby na te bootsen: als de moeder tijdens het kolven het ritme van de baby aan de borst imiteert, kan ze de toeschietreflex stimuleren,

- D enk alleen maar aan de baby: foto bij de hand houden, pyjamaatje, sjaaltje, - A fkolven in de nabijheid van de baby of terwijl men de baby de borst geeft: de baby aan één borst drinken en de andere afkolven; gaan kolven op een plaats waar men de baby kan zien (op neonatologie naast incubator van de baby), tijdens kangoeroe-care, - M assage tussen het afkolven door: de melk verscheidene keren laten toeschieten door na ongeveer 10 minuten het afkolven te onderbreken, haar borsten te masseren, te schudden en daarna verder te gaan met afkolven. (zie ook hoofdstuk over afkolven), - Gedurende één sessie van beide borsten verschillende keren afkolven. • De emoties van de moeder kunnen haar toeschietreflex beïnvloeden, vooral wanneer ze het nog onder de knie moet krijgen. (Gevoelens: vreemd, onwennig, afkerig, teleurgesteld, ontmoedigd). Kolf daarom wanneer je je ontspannen en niet gehaast voelt. Langzaam en diep in- en uitademen of andere ontspanningstechnieken kunnen daarbij helpen (Yoga, ...).

Afkolven met de hand

Als een moeder van plan is haar melk voor haar baby te bewaren, moet ze altijd vóór het afkolven haar handen wassen. Hygiëne is erg belangrijk. Hierna worden twee technieken om manueel af te kolven uitgelegd. a) De marmet®-techniek • Afkolven met de hand moet, net zoals gebruik van een kolf, aangeleerd worden. Het afkolven met de hand vereist van de moeder dat ze het ritme van een drinkende baby nabootst en dat ze leert de melk te laten toeschieten zonder dat haar baby aan de borst is. • De techniek bestaat uit het afwisselen van kolven met borstmassage, strelen en schudden. Deze techniek kan worden toegepast om een beetje melk af te kolven (ter verlichting van overvolle borsten) of om een hele voeding af te kolven.

• Toepassing 1. Voor een borst worden beide handen gebruikt en duim, wijs- en middelvinger ongeveer 2,5 à 4 cm achter de tepel geplaatst.

54 AFKOLVEN

AFKOLVEN 55

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

- D e duim wordt boven de tepel en de vingers eronder geplaatst, zodat een «C» wordt gevormd, - Gebruik deze afstand, die niet altijd samenvalt met de tepelhof, als leidraad. De afmeting van de tepelhof verschilt van vrouw tot vrouw, - De vingers rusten op de melkgangen. 2. Duim, wijs- en middelvinger worden richting borstkas geduwd. - De vingers niet spreiden, - Grote borsten eerst iets optillen en dan pas indrukken. 3. Duim, wijs- en middelvinger worden naar voren gerold, alsof van alledrie tegelijk vingerafdrukken worden gemaakt. 4.Ritmisch herhalen, om de reservoirs te legen. - Als volgt: vingers plaatsen, drukken, rollen; vingers verplaatsen, drukken en rollen. 5. Met duim, wijs- en middelvinger wordt de hele borst rondgegaan, zodat alle reservoirs aan bod komen. Voor elke borst worden beide handen gebruikt. - Waarschuw de moeder geen knijpende, trekkende en/of glijdende bewegingen te maken, om beschadiging van het borstweefsel te voorkomen, - Afwisselend masseren, strelen en schudden zal de toeschietreflex stimuleren.

- A ctiveer aan beide kanten de toeschietreflex door masseren, strelen én schudden. Dat kan aan beide kanten tegelijk gebeuren,

b) Masseren klierweefsel en melkkanalen. • Toepassing 1. De massage beginnen bij de aanzet van de borst. Gebruik beide handen voor een borst. - Duw stevig naar de borstkas toe. Beweeg de vingers met een draaiende beweging op één plek, - Verplaats de vingers na een paar seconden naar het stukje borst ernaast, - Masseer zo de hele borst, spiraalsgewijs, in de richting van de tepelhof. Dit zijn dezelfde bewegingen als voor een borstonderzoek naar knobbeltjes. 2. Streel met de vingers over de borst vanaf de aanzet tot aan de tepel. - Behandel op deze manier de hele borst rondom. Dit werkt ontspannend, en stimuleert zo de toeschietreflex. 3. Schud de borsten heen en weer. - Terwijl de moeder vooroverleunt, kan ze beide borsten zachtjes heen en weer schudden. Zo bevordert de zwaartekracht het toeschieten. • Als de moeder een volledige voeding wil afkolven, adviseer haar dan de volgende procedure te volgen: - Kolf elke borst af tot de melkstroom kleiner wordt,

• Afkolven met de hand wordt gebruikt in veel traditionele samenlevingen. Deze techniek staat beschreven in een borstvoedingsmanagementcursus van UNICEF en de WHO. (Helping mothers to breastfeed, van F. Savage King (1992).

- H erhaal dit proces van uitdrukken en de toeschietreflex stimuleren één of meer keren. Gewoonlijk houdt de melkstroom de tweede en derde keer sneller op, als de reservoirs leeg raken. • De hele procedure kan 20 – 30 minuten duren - K olf elke borst 5 – 7 min af, - Masseer, strijk en schud, - K olf elke borst 3 –5 min af, - M asseer, strijk en schud, - K olf elke borst 2 – 3 min af

c) De traditionele methode

• Afkolven met de hand duurt ongeveer 20 tot 30 minuten, verwissel regelmatig van borst naarmate de melkstroom afneemt. (Elke borst 3 tot 5 minuten en dan afwisselen). • Wek eerst de toeschietreflex op door de tepel en tepelhof zachtjes te masseren. • De wijsvinger en de duim moeten respectievelijk onder en boven op de tepelhof worden geplaatst. • De moeder duwt eerst met de vinger en duim naar de borstkas toe en duwt dan ritmisch met vinger en duim achter de tepel om de melkstroom te stimuleren. • Door de hand te draaien en op dezelfde manier druk uit te oefenen op de zijkanten van de tepelhof kan de melk uit alle delen van de borst worden afgekolfd. • Als afkolven met de hand pijn doet, doet de moeder iets fout en moet ze haar techniek veranderen.

56 AFKOLVEN

AFKOLVEN 57

BORSTVOEDING

Aanbevelingen voor het afkolven met een afkolfapparaat

• Lees steeds de instructies over het gebruik en onderhoud van het afkolfapparaat vooraleer te starten met kolven. • Handen wassen voor elke afkolfsessie en controleren of de kolf en het bewaarmiddel voor de melk schoon zijn. • De moeder behaalt de beste resultaten als ze de gebruiksaanwijzing van de kolf opvolgt, haar tepel in het midden van de juiste maat borstschild (niet te klein!) plaatst en de zuigkracht op minimaal zet. • Afkolven mag geen pijn doen. Als dit wel het geval is, moet de moeder stoppen en veranderingen aan brengen. • Frequentie van de afkolfsessies: afhankelijk van het doel (occasioneel kolven, of opgang brengen van de productie, in stand houden van de productie, uit werken gaan,...) • Duur van het afkolfsessie - Opwekken van de toeschietreflex voor het starten met kolven (zie hoger), - Gebruik zoveel kracht als nodig om de melkstroom te onderhouden en zodanig dat het comfortabel blijft voor de moeder, - Masseer de borst in kwadranten voor en tijdens het kolven, om de intramammaire druk te verhogen, - Zorg voor voldoende tijd om te kunnen kolven, niet gauw-gauw, want dat veroorzaakt stress en minder melkproductie, - Pas de cup van het afkolfschelp aan aan de grootte van de borst, gebruik indien nodig tussenstukjes, - Vermijd lange perioden van ononderbroken vacuüm, - Stop met kolven wanneer de melkstroom minimaal is of gestopt is.

BORSTVOEDING

13.3 AFKOLFMETHODEN VOOR VERSCHILLENDE OMSTANDIGHEDEN

Borstvoeding wordt na de bevalling uitgesteld

a) De baby kan niet aan de borst drinken (zieke baby, prematuur, gezondheid van de moeder) • Begin zo snel mogelijk na de bevalling met kolven, liefst binnen de 6 uur. • Na de bevalling kan het enkele dagen duren voordat de echte melkproductie op gang komt. Tot die tijd wordt er colostrum geproduceerd in heel kleine hoeveelheden. De eerste kolfsessies zijn vooral belangrijk om de melkproductie te stimuleren en het afkolven onder de knie te krijgen. • Het is van belang te volharden in een dagelijkse afkolfroutine t.b.v. het op gang brengen en in stand houden van de melkproductie (welke afhankelijk zijn van de frequentie en duur van de afkolfsessies). Vaak kort afkolven (doch minstens 10 tot 15 minuten per borst) stimuleert de melkproductie over het algemeen beter dan minder vaak lang afkolven. Minstens 5 tot 6 keer per dag 10 tot 15 min per borst afkolven wordt aanbevolen. Sommige vrouwen hebben echter gemerkt dat als ze in het begin alleen die hoeveelheid afkolven die hun baby in het ziekenhuis nodig heeft (wat heel weinig kan zijn, vooral als de baby niet meteen per os gevoed kan worden) hun borstweefsel involueert, wat het opvoeren van de melkproductie later juist bemoeilijkt. • Bij ‘s nachts afkolven zijn de voorkeuren en het gemak van de moeder bepalend. • Het opstellen van een dagelijks afkolfschema kan helpen om minstens 5 à 6 keer per etmaal af te kolven (vooral wanneer men ook nog oudere kinderen heeft om voor te zorgen). Het afkolfschema is ook afhankelijk van de behoeften en de conditie van de baby. b) De eerste drie dagen • Idealiter begint men zo snel mogelijk na de bevalling met afkolven, bij voorkeur binnen de eerste zes uur. Vroeg en vaak afkolven is in verband gebracht met een grotere melkproductie. • Het doel is pijnlijke stuwing te minimaliseren en de melkproductie op gang te brengen. • Overdag met regelmatige tussenpauzes afkolven (om de drie uur), ‘s nachts niet noodzakelijk.

58 AFKOLVEN

AFKOLVEN 59

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

c) De baby is drie tot vijf dagen oud en de melkproductie neemt toe

• Als de baby minstens twee weken niet aan de borst kan drinken, is het doel de instandhouding van de melkproductie. • De moeder kan, zodra ze meer melk gaat produceren, minstens vijf keer per dag afkolven (bij voorkeur om de drie uur) gedurende ten minste tien tot vijftien minuten per borst (te rekenen na het starten van de melkstroom!). ‘s Nachts indien volle borsten of onaangenaam voor de moeder. • Om de productie op te voeren: vaker overdag en misschien ook ‘s nachts.

d) De baby wordt intraveneus gevoed of neemt kleine hoeveelheden moedermelk

e) De voedingsbehoefte van de baby groeit of de baby komt binnen twee weken naar huis

• Als de baby snel thuis wordt verwacht, zal een ruime melkproductie de overgang naar borstvoeding gemakkelijker maken. • Probeer overdag minstens 7 à 8 keer af te kolven en de wekker te zetten om ‘s nachts ten minste één keer af te kolven. Best afkolven tot wanneer de borsten zachter aanvoelen, wat gewoonlijk ten minste tien tot vijftien minuten per borst duurt. •

Het doel is de melkproductie

op

te

voeren zodat deze overeenkomt

met

de voedingsbehoefte van haar baby.

f) Als de baby aan de borst gaat drinken • Wanneer de baby aan de borst begint te drinken, zullen de afkolftijden moeten bijgesteld worden. De tijd dat de baby actief aan de borst gedronken heeft mag afgetrokken worden van de afkolftijd nadien. • Probeer ten minste acht keer per eetmaal af te kolven. • Doel: lang genoeg afkolven om de borsten zachter te maken. • Als de baby hoofdzakelijk aan de borst drinkt, is het doel er voor te zorgen dat de baby genoeg melk binnenkrijgt. • Sommige moeders die een lange periode afkolven, merken dat hun melkproductie terug loopt. Vaker afkolven zal de melkproductie weer opvoeren. • Het is normaal dat de melkproductie van de moeder tijdelijk afneemt als ze een moeilijke tijd doormaakt. • De moeder kan het beste informeren naar de richtlijnen van het ziekenhuis van de baby, voor ze haar melk voor haar baby gaat bewaren. Gesteriliseerde bewaarzakjes / -flesjes worden soms meegegeven en de met moedermelk gevulde zakjes / flesjes zullen voorzien moeten worden van een etiket met de naam van de baby en de datum en tijd waarop afgekolfd is. • Als de baby in het ziekenhuis blijft en de moeder weer naar huis gaat, zal ze ervoor moeten zorgen dat haar melk naar het ziekenhuis wordt gebracht. Het is belangrijk dat gekoelde melk tijdens het transport naar het ziekenhuis niet te warm wordt en bevroren melk niet ontdooit. De moeder kan het in ijs verpakken of in een kleine koelbox of isolatiebox.4 g) Als de moeder niet in staat is haar baby aan de borst te voeden • Als de moeder na de bevalling niet in staat is haar baby aan de borst te voeden (door ernstige ziekte, tijdelijke medicatie, ongewone medische situatie), kan ze het beste net zo vaak afkolven als de baby in een normale situatie bij haar zou drinken. • Doel: adequate melkproductie op gang brengen en de overgang naar de borstvoeding makkelijker maken. • Om zuigverwarring te voorkomen: alternatieve voedingsmethoden dan de fles. h) De overgang naar de borst • De baby zal wennen aan de geur van de melk van zijn moeder als er een zoogkompres, met wat druppels van de moedermelk, bij hem wordt gelegd. Dit kan de overgang naar voeden aan de borst vereenvoudigen. • De eerste voedingen vragen tijd en geduld. Afzondering (scherm, gordijn), steun (gemakkelijke stoel, kussens voor comfort, gemakkelijke kledij) en realistische verwachtingen (likken, spelen met de tepel, nog niet echt zuigen) kunnen helpen ze soepeler te laten verlopen. 4. Zie hoofdstuk 13 : het veilig bewaren en behandelen van moedermelk.

60 AFKOLVEN

AFKOLVEN 61

BORSTVOEDING

• Goed aanleggen en aanhappen zijn essentieel voor succesvol borstvoeden. • Observatie van de toestand van de baby, toeschietreflex opgang brengen (onmiddellijke beloning voor de inspanning), goed aanleggen en aanhappen, evt. wat melk in het mondje kolven (handexpressie of met pipetje of spuitje). • Beperk de voeding niet tot een voorgeschreven aantal minuten (in samenspraak met de verpleegkundigen van de neonatologie), maar de duur te baseren op de signalen van haar baby (stoppen met zuigen, in slaap vallen, verzadigd lijken, tekenen van vermoeidheid of stress). • Na de poging aan de borst: belonen met afgekolfde moedermelk via alternatieve toedieningswijzen. • Je kan vaststellen of de baby goed aan de borst drinkt door na te gaan hoe de borsten na de voeding aanvoelen, door het zuigpatroon van je baby in de gaten te houden en de natte luiers en ontlasting van jouw baby te registeren. Eventueel kan de baby in de beginperiode voor en na de voeding gewogen worden met een goede elektronische weegschaal tot wanneer de moeder meer ervaring heeft en op haar eigen oordeel kan vertrouwen. • Terwijl de baby de overgang naar het drinken aan de borst maakt, kunnen andere voedingen beter niet met de fles gegeven worden, om zuigverwarring te voorkomen. • Als er met de fles is gevoed, kan het extra tijd, oefening en geduld vragen om de baby aan de borst te leren drinken. • Bij een onrustige baby: troosten en opnieuw proberen. • Uiteindelijk zal de borstvoeding vanzelfsprekender worden. i) De borstvoeding wordt onderbroken • Sommige moeders stoppen tijdelijk met borstvoeding (gebruik van bepaalde medicijnen, een ziekenhuis opname, een vakantie of zakenreis), maar zijn wel van plan het later weer op te pakken. • Tijdelijk stoppen met borstvoeding veroorzaakt stress voor zowel moeder als baby. Bij de moeder: lichamelijke problemen en emotioneel gespannen zijn. Bij de baby: meer of mindere voedingsstoornissen, moet intieme relatie met moeder opgeven, emotionele stress van de plotselinge afwezigheid van zijn moeder. • Kolf even vaak als de baby aan de borst dronk, om de melkproductie in stand te houden. • Als je volledig of bijna volledig borstvoeding geeft, heb je een effectieve afkolfmethode nodig om zich prettig te blijven voelen en de melkproductie op gang te houden. • De moeder zal een andere voedingsmethode voor haar baby moeten kiezen. • Als je tijdens het onderbreken van de borstvoeding jouw melk niet vaak genoeg hebt afgekolfd, kan de melkproductie zijn afgenomen. In de meeste gevallen kan de productie worden verhoogd door vaak borstvoeding te geven.

BORSTVOEDING

• Na een onderbreking van de borstvoeding heeft de baby soms wat aanmoediging nodig om weer aan de borst te gaan drinken.

j) Borstvoeding wordt vervangen door afkolven

• E r zijn verschillende redenen waarom moeders afkolven in plaats van borstvoeding te geven: - D e baby wilde niet aanhappen, - D e baby kon niet aanhappen vanwege een lichamelijke afwijking, - D e baby weigerde de borst na een langdurige onderbreking van de BV, - N a de eerste week in de neonatologie-afdeling gaf de baby de voorkeur aan de fles, - D e tepels van de moeder waren pijnlijk en het afkolven niet, - A fkolven en FV pasten beter bij de levensstijl van de moeder, - D e moeder voelde zich niet op haar gemak met het geven van BV in het openbaar of met het geven van BV op zich. • Moeders die om beurt één borst afkolfden, deden er bij elke afkolfsessie langer over om dezelfde hoeveelheid melk af te kolven dan moeders die dubbelzijdig afkolfden. • Moeders meldden dat ze in de eerste week meer dan 6 keer per dag moesten afkolven om een melkproductie in stand te houden die voldoende was om hun baby met alleen moedermelk te voeden. Als hun melkproductie eenmaal goed op gang was gekomen, konden ze volstaan met 4 – 6 keer per dag. • De hoeveelheid melk die per sessie kon worden afgekolfd, werd het meest beïnvloed door de tijd die verstreken was sinds de vorige afkolfsessie. • Zolang een moeder afkolft, zal ze melk blijven produceren. • Als een moeder met afkolven wil stoppen, moet ze dit geleidelijk doen om ongemak en problemen te voorkomen. Er zijn verschillende mogelijkheden:

62 AFKOLVEN

HET VEILIG BEWAREN EN BEHANDELEN VAN MOEDERMELK 63

BORSTVOEDING

- E en voeding per dag laten vallen en haar lichaam een aantal dagen de tijd geven om zich aan te passen. Dan opnieuw een afkolfsessie laten vallen,... - Geleidelijk aan per sessie minder melk afkolven (vb. Eerst 210 ml, dan 180 ml, enkele dagen 180, dan 150ml,...), - Langzaam aan meer tijd tussen de afkolfsessies in bouwen. Vb. om de 34 uur, dan om de 4-5 uur, enz., - Het doel is het geleidelijk stoppen met afkolven met zo min mogelijk ongemak. k) Regelmatige scheiding van moeder en baby • De moeder die regelmatig van haar baby gescheiden is (werk buitenshuis, het volgen van een studie, andere verplichting buitenshuis) kan borstvoeding geven. • Plannen wanneer ze afkolft en wanneer borstvoeding, en welke voeding baby krijgt (eigen melk of kunstvoeding) wanneer ze er niet is. l) Incidentele scheidingen • Een moeder die incidenteel voor haar baby afkolft kan volstaan met afkolven met de hand of het gebruik van een handkolf. • De moeder die op verzoek voedt kan het afkolven van haar melk op verschillende manieren benaderen: - Eenmalig per dag kolven, vb ‘s morgens, - Verschillende keren per dag een beetje afkolven, - Eén borst afkolven terwijl de baby aan de andere borst drinkt. • Leg steeds aan de oppas uit hoe ze met moedermelk om moet gaan en hoe ze de baby uit een fles kan laten drinken. • Als alternatief voor het afkolven van de melk kan men ook de baby gewoon meenemen.

BORSTVOEDING

HET VEILIG BEWAREN EN BEHANDELEN VAN MOEDERMELK 14.1 HOELANG KAN MOEDERMELK WORDEN BEWAARD? • In moedermelk zijn eigenschappen aangetroffen die de melk tegen bacteriële besmetting beschermen, waardoor de melk langer bewaard kan worden dan voorheen gedacht werd. • De bewaartijd voor moedermelk varieert, afhankelijk van waar en hoe het bewaard wordt. • De volgende richtlijnen gelden voor moeders die - E en gezonde voldragen baby hebben, - Hun melk bewaren voor gebruik thuis (in plaats van voor gebruik in een ziekenhuis), - H un handen voor het afkolven wassen, - De moedermelk bewaren in flesjes, potjes e.d. die in heet sodawater zijn gewassen en daarna met heet water zijn nagespoeld. Kamertemperatuur Colostrum

Koelkast (2-4°C)

Vries-vak in koelkast

***-vriezer (min. –15°C)

Vries-kast (-20°C)

Invriezen binnen 24 uur, 3 maanden houdbaar

6 maanden

Transport van en naar ziekenhuis

12-24 uur Maximum 6 uur

Verse moedermelk 6-10 uur

Maximum 6 uur

Maximaal 8 Niet geschikt om dagen achteraan in te vriezen in de koelkast Maximum 48 uur

Idem

Idem

Idem

Idem

Ontdooien

2 weken

3 maanden

6 maanden

In koelbox met koelelementen

Ingevroren moedermelk

Ontdooide moedermelk

Snel gebruiken

Opgewarmde moedermelk

Binnen het uur gebruiken

In koelbox met koelelementen

24 uur

• Richtlijnen binnen het ziekenhuismilieu • Richtlijnen voor thuissituatie • Bij plaatsing in de koelkast niet in de deur i.v.m. temperatuursschommelingen, wel in het midden en achteraan in de koelkast bewaren, waar de temperatuur het meest constant is. • Alle melk die wordt bewaard, moet worden voorzien van een etiket met datum en tijd. Zodat de melk in volgorde van afname kan gebruikt worden. Indien de

64 HET VEILIG BEWAREN EN BEHANDELEN VAN MOEDERMELK

HET VEILIG BEWAREN EN BEHANDELEN VAN MOEDERMELK 65

BORSTVOEDING

afgekolfde melk moet dienen voor de oppas (onthaalmoeder, crèche) moet ook de naam en familienaam van het kind vermeld worden. • Baby’s die uitsluitend afgekolfde moedermelk krijgen, zouden misschien best extra vitamine C toegediend krijgen. • Als de baby ziek of prematuur is, worden er soms andere richtlijnen voor het bewaren van moedermelk gevolgd.

14.2 KEUZE EN GEBRUIK VAN HET BEWAARMIDDEL • Flesjes, potjes, e.d. om moedermelk in te bewaren kunnen zijn gemaakt van glas, plastic, of roestvrij staal. Als de baby het grootste gedeelte van zijn voeding rechtstreeks aan de borst krijgt en af en toe afgekolfde melk, is het bewaarmiddel van ondergeschikt belang. De keuze van het materiaal is alleen van belang als de baby zijn meeste voeding krijgt onder de vorm van afgekolfde moedermelk. • Resultaten van onderzoek naar voor- en nadelen van bepaalde soorten materiaal van flesjes, potjes, e.d. om moedermelk in te bewaren zijn tegenstrijdig. De bewaartijd is ook een factor die meespeelt. • Alle bewaarmiddelen die worden gebruikt voor het bewaren van melk moet schoon zijn. Gebruik voor het schoonmaken van een bewaarmiddel met harde zijkanten heet sodawater, spoel goed na met heet water en laat aan de lucht drogen.

Plastic bewaarzakjes voor moedermelk

• Voordelen - Minder opslagruimte dan flesjes, - Kan rechtstreeks aan kolfapparaat worden gekoppeld, - Tijd besparend omdat melk niet uit het flesje hoeft te worden overgegoten en minder onderdelen om schoon te maken na het kolven. • Nadelen - Een groter risico op lekkage, - Minder luchtdicht, - Meer kans op besmetting. • Voorzorgsmaatregelen - Gebruik melkbewaarzakjes, speciaal ontworpen voor moedermelk (zijn gesteriliseerd en dikker), dubbele zakjes, - Pers de lucht uit de bovenkant, - Rol het zakje op tot ongeveer 2,5 cm boven de melk, - Vouw het zakje dicht en plak het dicht,

BORSTVOEDING

- Z et het dichtgeplakte zakje rechtop in een doos met een deksel, en doe het deksel dicht alvorens de doos in de vriezer te plaatsen.

Glas • Glas is de eerste keus als bewaarmiddel. • Voordeel - E en harde buitenkant, - M eeste bescherming omdat minste poreus is, - B este bescherming voor ingevroren melk. • Voorzorgsmaatregelen - De dop pas vast op de fles draaien als de melk helemaal bevroren is, zodat alle lucht kan ontsnappen.

Ondoorzichtig, hard plastic (polipropyleen)

• Is tweede keus • Voorzorgsmaatregelen: idem zoals glas.

14.3 BEHANDELEN EN ONTDOOIEN VAN MOEDERMELK

Behandelen van moedermelk

• Verse moedermelk gaat schiften omdat het niet gehomogeniseerd is en kan er blauwachtig, gelig of bruinig uitzien. • Melk die binnen een periode van 24 uur wordt afgekolfd kan rechtstreeks worden afgekolfd in hetzelfde bewaarmiddel als de eerder afgekolfde melk, mits die bewaard is bij een temperatuur tussen 0 en 15°C. De aanbevelingen voor het bewaren worden gebaseerd op de datum en tijd van de eerst afgekolfde melk. • Vers afgekolfde melk kan aan diepgevroren melk worden toegevoegd, op voorwaarde dat de vers afgekolfde melk eerst een half uur afgekoeld wordt (om de bovenste laag van de diepgevroren MM niet te ontdooien) vooraleer ze aan de diepgevroren melk wordt toegevoegd én dat de hoeveelheid vers afgekolfde MM5 kleiner is dan de hoeveelheid diepgevroren MM.

Ontdooien van moedermelk

• Ontdooien kan op volgende manieren - In de ijskast, - Onder stromend water dat geleidelijk van koud naar warm wordt gedraaid (niet heet!): het bewaarmiddel eerst onder koud stromend water houden 5. MM = moedermelk

66 HET VEILIG BEWAREN EN BEHANDELEN VAN MOEDERMELK

DE HUILENDE BABY 67

BORSTVOEDING

en geleidelijk warmer water toe voegen tot de melk tot kamertemperatuur verwarmd is, - «Au-bain-marie»: in warm water, geen heet water! - of in de flessenverwarmer als de melk snel wordt gebruikt, - NOOIT in de magnetron: waardevolle componenten van de melk worden vernietigd als deze boven 55°C komen. • Ingevroren melk die eenmaal ontdooid is kan koel bewaard worden (tot maximaal 24 uur), maar mag niet opnieuw ingevroren worden. • Bewaar bevroren melk in porties van 60 –120 ml om verspilling te voorkomen. • De baby heeft minder moedermelk dan kunstmatige zuigelingenvoeding nodig. • Als moedermelk wordt bewaard of gebruikt op de werkplek of een kinderdagverblijf, kan dit bewaard worden in een gewone koelkast en zijn er geen speciale voorzorgsmaatregelen nodig.

Verwarmen van moedermelk

Het verwarmen van moedermelk blijkt een delicate zaak, hoewel men hier vaak niet bij stilstaat. Toch is uit onderzoek gebleken dat juist op dit moment de bacteriële telling duidelijk stijgt. De tijdspanne waarin moedermelk verwarmd wordt, moet dus beperkt worden. Als men dit hoort, zou men kunnen denken dat de microgolfoven de oplossing biedt. Het tegendeel is waar. De stralen van de microgolfoven hebben een negatief effect op de kwaliteit van de moedermelk en vermindert de beschermende werking van moedermelk drastisch. Men kan dus stellen dat het verwarmen van moedermelk best op één van de volgende wijzen gebeurt: - In een flessenverwarmer, - Onder stromend warm water, - Au «bain marie», - Op kamertemperatuur. Bij elk van deze wijzen moet de tijd beperkt worden tot 15 à 20 minuten om de stijging van het aantal bacteriën te beperken. Als men zich aan deze richtlijnen houdt, kan men zeker zijn dat moedermelk steeds een betere voedingswaarde heeft dan kunstvoeding.

BORSTVOEDING

DE HUILENDE BABY • Huilende baby’s geven vaak aanleiding tot grote ongerustheid bij de ouders. • Heel vaak wijten zij dit huilen aan honger, wat zeker niet altijd de reden is. • Denk er steeds aan dat voor de baby het huilen één van de weinige communicatiemiddelen is die de baby heeft om u mee te delen dat hij zich niet zo lekker voelt. • Stilaan zal u de verschillende weenpatronen leren onderscheiden: honger, kolieken, stoelgang gemaakt of moeten maken, moe, overprikkeld, nood aan een knuffel, moeten opboeren, overvuld. • Eén van de frequente oorzaken van wenen zijn kolieken of darmkrampjes. Deze kunnen ontstaan doordat de baby teveel lucht slikt, niet voldoende opboert, te gulzig of te veel drinkt, stoelgang moet maken of allergisch is. Ook hier weer is observatie van de baby belangrijk. Een baby met kolieken heeft meestal een hevig weenpatroon: woedend, stampend met de beentjes, gebalde vuistjes ... • Bij kolieken kan u beginnen met de baby even recht te houden om hem nog eens te laten opboeren, een zachte massage van rug en buik of een warm badje kunnen verlichting brengen. Alles wat te maken heeft met warmte, lichte druk en massage kan kalmerend werken. Vb. : - Baby met buikje tegen je schouder aanleggen, armpjes over je schouder heen en dan het onderrugje masseren, - B aby met buikje over je billen leggen en dan onderrugje masseren, - Een kersenpitkussen lauw verwarmen en daar de baby met zijn buikje overleggen en het rugje masseren, - Baby op rugje leggen met hand zijn buikje masseren in de richting van de wijzers van de klok, dit kan met de volledige hand, maar men kan ook enkel met de vingers kleine cirkelbewegingen maken en zo voort bewegen in de richting van de wijzers van de klok, - D e baby een lauw warm badje geven en ondertussen het buikje masseren. • Kolieken kunnen gemiddeld een uur à anderhalf uur aanhouden. • Blijft het wenen aanhouden of ziet u het helemaal niet meer zitten, aarzel dan niet om hulp in te roepen.

68 AFBOUWEN VAN EN STOPPEN MET BORSTVOEDING BORSTVOEDING

AFBOUWEN VAN EN STOPPEN MET BORSTVOEDING • Het tijdstip tot de beslissing om te stoppen met borstvoeding kan door uzelf gekozen worden of overgelaten worden aan het kind. • Richtlijnen van de Wereld Gezondheids Organisatie - G edurende de eerste 6 levensmaanden wordt exclusief borstvoeding aangeraden. Het kind krijgt alle nodige voedingsstoffen via de moedermelk, - V anaf 6 maanden kan men dan starten met het bijvoeden van vaste voeding (groente- en fruithapjes). De bijvoeding kan eventueel nog nà de borstvoeding gegeven worden, - V anaf de leeftijd van 1 jaar wordt wel aangeraden eerst de vaste voeding en dan pas borstvoeding te geven, - B orstvoeding wordt aanbevolen tot de leeftijd van 2 jaar omwille van zijn bijzondere ziektebeschermende werking en het nog niet volledig functioneren van het immuunsysteem van de peuter. (Het immuunsysteem van een kind werkt pas volledig doeltreffend vanaf de leeftijd van 6-7 jaar) • Wil u stoppen met borstvoeding, doe dit dan geleidelijk aan en neem er voldoende tijd voor. Te plots volledig stoppen met borstvoeding zal lijden tot enorme stuwing met alle gevolgen van dien. • Begin met één borstvoeding per dag vb middag of namiddag te vervangen door flesvoeding en laat uw lichaam zich hieraan aanpassen. • Na één of twee dagen zal u dan weer een borstvoeding vervangen door een vaste voeding of kunstvoeding enz. • Zo komt u tot borstvoeding – kunst- of vaste voeding – borstvoeding – kunst- of vaste voeding – enz. Bouw verder af tot drie borstvoedingen per dag. • Indien u toch nog verder wil voeden maar terug moet gaan werken kan u proberen de baby ‘s en/of ‘s avonds nog eens rechtstreeks aan de borst te voeden. Sommige moeder kunnen op deze wijze nog een tijdje doorvoeden. • Bouw in het andere geval verder af naar 2 en naar 1 borstvoeding per dag, om dan volledig te stoppen. • Dit hele proces kan gemakkelijk 14 dagen of langer in beslag nemen. • Indien u ondanks het feit dat u volledig bent gestopt met voeden, toch last hebt van melkproductie, raadpleeg dan uw arts. Deze zal u dan medicatie voorschrijven die de prolactineproductie volledig zal onderdrukken. Of drink enkele koppen (2à3 koppen) saliethee gedurende enkele dagen.

AFBOUWEN VAN EN STOPPEN MET BORSTVOEDING 69 BORSTVOEDING

MOEDERGROEPEN EN ANDERE ONDERSTEUNENDE NETWERKEN 70 EN HUN FUNCTIE

MOEDERGROEPEN EN ANDERE ONDERSTEUNENDE NETWERKEN EN HUN FUNCTIE 71

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

Indien u thuis nog extra informatie rond borstvoeding wil inwinnen kan u zich altijd richten naar onderstaande moedergroepen. Bij deze vermelde moedergroepen zal u zeker correcte en adequate informatie krijgen omtrent de borstvoeding.

• Telefonische hulpverlening - L LL-Vlaanderen: 015/55.79.43, - L LL-Nederland: 0031/111/41.31.89, - L LL-engelstalig: via website. • Website - h ttp://users.pandora.be/la leche league/ - In vier talen: Nederlands, Frans, Engels en Duits.

17.1 LA LECHE LEAGUE

17.2 VZW BORSTVOEDING

a) Wat? • Een vereniging van vrouwen die zich inzetten om van de borstvoedingsperiode een succes te maken. • Contactmoeders met een ruime borstvoedingservaringen een bijkomende opleiding binnen de vereniging.

MOEDERGROEPEN EN ANDERE ONDERSTEUNENDE NETWERKEN EN HUN FUNCTIE

a) Wat?

• Een internationale organisatie sinds 1956. • Verleent informatie en steun aan vrouwen die hun baby borstvoeding willen geven. • Via een wereldwijd netwerk van ongeveer 10 000 La Leche League leidsters die als vrijwilliger werkzaam zijn. • LLL international: als particuliere organisatie (NGO) verbonden aan de Wereld Gezondheidsorganisatie en UNICEF en wordt ondersteund door een internationaal medisch adviescollege.

b) Werking?

• Van moeder tot moeder - Ervaren borstvoedende moeders, - Extra training, - Doorgaande scholing. • Borstvoedingsbijeenkomsten - maandelijks, - v oor aanstaande en voedende moeders met hun baby’s, vaders en andere geïnteresseerden. • Gezondheidszorg - Cursussen en lezingen voor scholen en zorgverstrekkers, - K wartaal blad met medische en wetenschappelijke informatie: «Breastfeeding Abstracts». • Publicaties - Brochures, - Handboek in een tiental talen, - Tijdschrift «borstvoeding vandaag».

b) Werking? • Telefonische hulpdienst. • Moedergroepen - M aandelijkse informatieve bijeenkomsten, - Voor zwangeren, (pas)bevallen en borstvoedende moeders samen met hun partner. • Lezingen en voordrachten - A an andere verenigingen, scholen,... - A an artsen, vroedvrouwen, lesgevers, verpleegkundigen,... • Materiaallijst: folders, boeken over borstvoeding. • Tijdschrift - « Borstekind», - v erschijnt driemaandelijks, - v oor ouders en alle geïnteresseerden. • Bescherming, bevordering en ondersteuning van de borstvoeding en het aanmoedigen van gezonde voeding: lid van IBFAN. • www.vzwborstvoeding.be,

MOEDERGROEPEN EN ANDERE ONDERSTEUNENDE NETWERKEN 72 EN HUN FUNCTIE

MOEDERGROEPEN EN ANDERE ONDERSTEUNENDE NETWERKEN EN HUN FUNCTIE 73

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

17.3 VBBB

17.4 BCT (BRUSSELS CHILDBIRTH TRUST)

a) Wat? • Vnl. gericht naar professionelen • Ook naar moeders.

a) Wat? • Een onafhankelijke vereniging zonder winstoogmerk (vzw). • Voor ouders van jonge kinderen. • Vnl. gericht naar Engelssprekenden, maar verwelkomt mensen van alle nationaliteiten en landen. • Verleent hulp en ondersteuning aan ouders tijdens de zwangerschap, baring, en ouderschap. • Verleent informatie, praktische hulp en vriendschap.

b) Werking? • Telefonische infodienst. • Informatieve bijeenkomsten - Op verschillende plaatsen en data (te consulteren via website), - Voorbereiding tijdens zwangerschap, maar ook voor (pas)bevallen vrouwen en hun partners, - Een reeks van twee of drie avonden of middagen. • Bevorderen van borstvoeding - IJvert voor de toepassing van nationale en internationale richtlijnen en reglementeringen, - Medewerking aan wetenschappelijk onderzoek, - Gespecialiseerde informatie voor studenten en mensen actief in de gezondheidszorg, - Lid van twee internationale niet-gouvernementele organisaties: IBFAN (International Baby Foot Action Network) en WABA (World Alliance for Breastfeeding Action). • Tijdschrift - Per kwartaal. • Catalogus en bestellingen - Documentatie: boeken, video’s en brochures rond borstvoeding - Promotiemateriaal: IBFAN-wandkalender, T-shirts, poppetjes, balpennen, blocnotes, ballonnen, jojo’s,... • Cursus - Driedaagse cursus, - Bedoeld voor mensen actief in de gezondheidszorg. • Internationale week van de borstvoeding - telkens van 1 tot 7 augustus, - rond één welbepaald thema, - georganiseerd met WABA en UNICEF. • Websites - www.vbbb.be, - Nederlandstalig.

b) Werking? • Prenatale cursussen voor koppels over alle aspecten van zwangerschap en bevalling. • Borstvoedingscounseling service: door getrainde vrijwilligers die contacteerbaar zijn via telefoon. • Verlenen van informatie over artsen, ziekenhuizen. • Ondersteuning om andere mensen te leren kennen: sociale activiteiten. c) Waar? • BCT IMAGINE, 77 Mechelsesteenweg, 1970 Wezembeek-Oppem. • Telefoonnummer: 02/215.33.77. • Website: www.bctbelgium.com. • Folders beschikbaar op materniteit.

74 INFORMATIEVE WEBSITES OMTRENT BORSTVOEDING

NOTES 75

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

INFORMATIEVE WEBSITES OMTRENT BORSTVOEDING

NOTAS ..................................................................................................................................................................................................

-

ww.borstvoeding.com w www.vzwborstvoeding.be www.vbbb.be www.startkabel.nl/k/borstvoeding www.borstvoeding.nl www.lalecheleague.org www.breastfeeding.com www.breastfeedingonline.com www.eurolac.nl

.................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

Bronvermelding bij het opstellen van deze folder:

• «Breastfeeding and Human Lactation», Third Edition, Jan Riordan. • Cursus Lactatiekunde, Arteveldehogeschool Gent, Schooljaar 2004-2005: - Gonneke van Veldhuizen, Lactatiekundige IBCLC, lesgeefster Arteveldehogeschool Gent, - Karin de Graaf, Lactatiekundige, IBCLC, Lesgeefster. • Handboek Lactatiebegeleiding, La Leche League, 2002. • Geneeskundig woordenboek, Pinkhof-Hilfman, negende herziene uitgave. • De bescherming, bevordering en ondersteuning van borstvoeding, de bijzondere rol van de gezondheidszorg, een verklaring van UNICEF en WHO. • Internationale gedragscode voor het op de markt brengen van vervangingsmiddelen voor moedermelk, Wereld Gezondheids Organisatie, Genève, 1981. • «Medications and Mothers’milk», Thomas Hale. • Evidence for the ten steps to succesful breastfeeding, WHO. • Alle bovenvermelde websites (Zie hoofdstuk 18).

.................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

76

77

BORSTVOEDING

BORSTVOEDING

NOTAS

KRAAMAFDELING

.................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

Site St-Elisabeth Site St-Michiel

Tel.: 02-614 29 20 Tel.: 02-614 39 80

.................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

KRAAMAFDELING

.................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

TOEGANG

.................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

SITE ST-ELISABETH

..................................................................................................................................................................................................

Auto: Bus:

Betaalparking onder het ziekenhuis, in de De Frélaan L ijnen 41 (Sint-Elisabeth Ziekenhuis), 38 (René Gobert), 43 & 60 (Houzeau), 136 & 137 (Defrélaan), 365 & W (Avenue Defré)

.................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

SITE ST-MICHIEL

..................................................................................................................................................................................................

Auto: Betaalparking onder het ziekenhuis, in de Charles Degrouxstraat Tram: Lijnen 7 & 25 (Georges-Henri), 81 & 83 (Merode) Metro: Lijnen 1 of 5 (Merode) Bus: Lijnen 28 (Vergote), 27 & 80 (Georges-Henri), 61 (Ridderschap) en 22 (Merode) Trein: NMBS-station Merode

.................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................

r ts tra

ffo

nnie rB ra Bâto

laan eren laan

eren

Ter v u

at ra st rd ra

Ter v u

Gé

B

t

a

e MERODE

an

at

tra

rla Ijse

STATION MERODE

r

ë Gali

ts

on

em

ltr

del

t

Me lke rij la

laan

e lk

at

Ju b e l ga

rd

Ou

Ingang spoed

ra

M

De

ar

Ch

t

rew ach tlaa n

traa

st

on

Ste r

nss

es gr

rem

ult

les

at

ra

st

ux

o gr

d'O

e rij

Go be rt la

né

apie

n To

rue

Square Burlet

Men

Linth

n

Re

aat outstr

tlaa

at ra st ux ro eg D les ar Ch

Dies

n

Panor am aat atrl es aan

elaa Ptolémé

pleinlaan os

er

Ingang spoed

he

an

ts

réla De F

Hoofdingang Nr206

e oseste Waterlo

an ala rid Flo

TER KAMERENBOS

Bospleinlaan

n rélaa De F

at

tra

uts

tho

Lin n La

Langeveldstraat

at ra st eld ev g n La

Hoofdingang Nr150

nar

eg

Di an ala an

Jon

el dw

laan

sv

an

g nwe tee ses loo ter Wa

Bo

a Florid

..................................................................................................................................................................................................

Moscickilaan

..................................................................................................................................................................................................

n aa al an Di

..................................................................................................................................................................................................

an

aa

bl ijfl aa n

n laa

er t

r Ve

er t

oo n Sch

Alb

..................................................................................................................................................................................................

at

Alb

..................................................................................................................................................................................................

De Europa Ziekenhuizen (www.europaziekenhuizen.be) zijn de grootste privé ziekenhuisgroep van Brussel, met 715 erkende bedden en 150 “ one-day ” bedden. Op hun twee sites (St-Elisabeth in Ukkel en St-Michiel in Etterbeek) zijn nagenoeg 300 geneesheren en 1600 personeelsleden werkzaam. Dankzij een solide financiële basis kunnen de Europa Ziekenhuizen investeren in hooggespecialiseerde medische apparatuur en moderne infrastructuur, om zo de patiënten en hun naasten optimaal te onthalen en te verzorgen. Onze competente en efficiënte teams hanteren een multidisciplinaire aanpak van de zorgverlening, waarin welzijn en comfort van elke patiënt centraal staat.

www.europaziekenhuizen.be

Site St-Elisabeth

Site St-Michiel

De Frélaan 206 - 1180 Brussel Tel.: 02-614 20 00

Linthoutstraat 150 - 1040 Brussel Tel.: 02-614 30 00

Spoedgevallen 24 u/24 Tel.: 02-614 29 00

Spoedgevallen 24 u/24 Tel.: 02-614 39 00

© 2015: Alle rechten van vertaling overname en reproductie, zelf gedeeltelijk, zijn voorbehouden. Existe aussi en Français. Also available in English.

DAAR GAAN WE VOOR

Verantwoordelijke uitgever: vzw Europa Ziekenhuizen, De Frélaan 206 – 1180 Brussel

COMPETENTIE DOELTREFFENDHEID GEPERSONALISEERDE BEGELEIDING COMFORT

KRAAMAFDELING BORSTVOEDING

Recommend Documents