INFORMATIE voor de patiënt Onthaalbrochure
KRAAMAFDELING
Kraamafdeling 02 477 82 21
KRAAMAFDELING
Wij heten u, uw partner en uw baby van harte welkom op onze kraamafdeling. Om uw verblijf zo vlot en aangenaam mogelijk te laten verlopen, geven wij u graag wat meer informatie over de dagelijkse gang van zaken op onze dienst. Voor meer algemene informatie betreffende het ziekenhuis, verwijzen wij naar de algemene onthaalbrochure van het ziekenhuis. Indien er nog vragen zijn, aarzel dan niet ons hierover aan te spreken. Ons team is altijd bereid u verder te helpen. Wij wensen u een aangenaam verblijf op onze kraamafdeling.
2
Inhoudsopgave 1.
Onze visie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.
Voorstelling van onze afdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
3.
Het verblijf
4.
Kort verblijf op de kraamafdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
5
De kamer
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
5.1.
De keuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
5.2.
Inslapen van de partner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5.3.
De kameruitrusting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 5.3.1.
Telefoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5.3.2.
TV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5.3.3.
Kluis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5.3.4.
Koelkast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5.3.5.
Badkamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5.3.6.
De babyruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
6.
Bezoek
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
7.
Maaltijden en drank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
8.
Geboorteaangifte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
9.
Fototherapie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
10.
Hielprik
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
11.
Doktersbezoek
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
12.
Postnatale kinesitherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
13
Onderhoud
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
14.
Kind en Gezin
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
15.
Ontslag
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
16.
Thuis
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
17.
Nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
18.
Boeken en brochures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 3
1. Onze visie
2. Voorstelling van onze afdeling
Elke baby die bij ons geboren wordt kan rekenen op ons multidisciplinair team van deskundige medewerkers. Samen willen we het verblijf van u en uw baby aangenaam laten verlopen en tezelfdertijd willen we u vanaf het begin voorbereiden op de dag dat u met uw baby naar huis zal gaan. We zullen u dag per dag de nodige handelingen aanleren en u met nuttige tips helpen om uw kindje zelf te verzorgen. Uw baby zal daarom ook dag en nacht bij u op de kamer blijven.
Diensthoofd: Prof. dr. W. Foulon Stafleden: Dr. M. Laubach Dr. G. Faron Dr. R. Breugelmans Geneesheer-specialisten in opleiding Voor dringende tussenkomsten is er altijd één van de gynaecologen beschikbaar.
Veel aandacht zal gaan naar de voeding van uw baby. Baby’s die voldragen en gezond zijn moeten geen vast schema volgen. Ze geven zelf aan wanneer ze honger hebben en hoeveel ze willen drinken. Ouders mogen het ritme van hun baby volgen en worden gestimuleerd om zoveel mogelijk zelf “te ondervinden en te proberen”. Dit geldt zowel voor borstvoeding als voor flesjesvoeding. Wij staan uiteraard klaar om ondersteuning te geven telkens dit nodig is. De andere zorgen die moeder en baby nodig hebben worden zoveel mogelijk op één zelfde moment gegeven opdat er ook wat tijd zou overblijven om te rusten. En als dan straks de dag aanbreekt dat u met uw baby naar huis gaat, willen we dat u klaar bent om uw nieuwe rol zelfstandig en zelfzeker op te nemen. Dat is onze doelstelling die als rode draad doorheen uw verblijf zal lopen.
4
Hoofdvroedvrouw: Mevr. A. Lorent, Adj. Hoofdvroedvrouw: Mevr. A. Spinnoy Zij zijn bereikbaar op werkdagen tussen 7.00 uur en 15.00 uur en worden bijgestaan door een team van vroedvrouwen. Sociaal verpleegkundige: Mevr. A. Van Breedam Doordat het ziekenhuis, als universitair centrum, een belangrijke onderwijsfunctie vervult is onze afdeling ook een stageplaats voor artsen, vroedvrouwen en kinesisten. De kraamafdeling bestaat sinds 1977 en werd in 2003 - 2004 volledig gerenoveerd om nog meer tegemoet te komen aan de huidige wensen en noden van comfort en verzorging. U vindt ons op de 2de verdieping van het hospitalisatiegebouw, in de nabijheid van de bevallingskamers en de neonatale eenheid.
3. Het verblijf De normale verblijfsduur op de kraamafdeling is 5 dagen voor een gewone bevalling en 6 dagen bij een keizersnede, de dag van de bevalling steeds inbegrepen. Een korter verblijf is mogelijk (zie hoofdstuk 4) maar moet tijdig aan de verantwoordelijke vroedvrouw gemeld worden zodat de nodige regelingen kunnen getroffen worden. De vroedvrouw die voor de dagelijkse verzorging van u en uw kindje verantwoordelijk is volgt hiervoor een vast schema: Moeder: Zelfzorg vanaf dag 0 (douche en spoelsysteem zijn beschikbaar in de badkamer) Baby: Dag 0 : Luier verversen en aanleren van de
verzorging van de navelstrengstomp
Dag 1 : Aanleren babybadje Dag 3 : Zelfstandig babybadje geven,
eventueel met hulp
Dag 4 : Baby zelfstandig verfrissen Als de toestand van de moeder dit vereist wordt het verzorgingsschema uiteraard aangepast. Voor de voeding van uw baby geeft de vroedvrouw u de nodige tips en informatie en zal zij steeds ingaan op eventuele vragen of problemen.
Dagindeling 7.00 u. - 7.30 u. Werkoverdracht, gelieve enkel te bellen voor dringende hulp Vanaf 7.30 u. Bloedafnames, verzorging van moeder en kind 8.15 u. – 9.00 u. Ontbijt 12.30 u. – 13.15 u. Middagmaal 13.30 u. – 20.00 u. Bezoek en eventuele verzorging 14.00 u. – 14.30 u. Werkoverdracht, gelieve enkel te bellen voor dringende hulp 17.00 u. – 18.00 u. Avondmaal 20.30 u. – 21.00 u. Werkoverdracht, gelieve enkel te bellen voor dringende hulp Vanaf 21.00 u. wordt stilte gevraagd en tussen 21.30 u. en 22.15 u.: Nachtronde Indien uw kindje tijdelijk op de afdeling neonatologie (vroeggeborenen) moet verblijven, kan u als ouder op elk moment naar uw kindje toegaan. U mag voor informatie ook dag en nacht bellen naar het interne nummer 6065. U mag ook andere mensen, samen met u, kort laten kennismaken met uw baby. De bezoekuren en verdere organisatie zullen u uitgelegd worden door de verpleegkundige die instaat voor de zorg van uw baby. Ouders en bezoekers die geen baby op de neonatale afdeling hebben worden er uiteraard nooit toegelaten. 5
4. Kort verblijf op kraamafdeling Sommige moeders willen na de bevalling graag snel naar huis gaan. Hun partner, hun omgeving, het eigen bed, hun ritme en dagelijkse gewoontes, het kan allemaal aanleiding zijn om vervroegd ontslag te vragen. Indien er medisch geen bezwaar is kan de arts u al enkele uren na de geboorte naar huis laten gaan. Nochtans moet vroegtijdig ontslag goed overwogen en voorbereid worden want een geboorte zorgt enerzijds voor veel vreugde maar anderzijds vraagt het ook een grote aanpassing. Vooral de derde dag van de kraamperiode kunnen neveneffecten als borststuwing, geelzucht, emoties en vermoeidheid de kop opsteken, op deze ‘mindere’ dag zullen we u dus zeker afraden het ziekenhuis te verlaten. Vroegtijdig ontslag vereist in elk geval verdere opvolging thuis, zowel van u als van uw baby. Als u al tijdens de zwangerschap overweegt om sneller naar huis te gaan kan u op voorhand contact nemen met een zelfstandige vroedvrouw van uw regio en praktische afspraken maken. U kunt de opvolging natuurlijk ook met uw huisarts afspreken. Neemt u de beslissing pas na de bevalling, dan hebben wij zelf ook informatie en een lijst van zelfstandige vroedvrouwen die met ons samenwerken. Bij uw ontslag geven wij de nodige informatie voor de continuïteit van de zorg en observatie door aan de zorgverstrekker die u thuis verder opvolgt. Voorzie ook tijdig hulp in het huishouden. Misschien kunnen familieleden bijspringen, anders kan u bij thuiszorgcentra of bij uw mutualiteit informeren naar georganiseerde thuishulp. Sommige mutualiteiten bieden, tegen gunstige tarieven, zelf thuiszorg aan of geven een dagvergoeding om een deel van de kosten te dekken. 6
Zes weken na de bevalling verwacht de gynaecoloog u terug op controle, uw kindje wordt bij voorkeur rond de zevende dag door de huisarts of de pediater onderzocht om na te gaan of alles goed verloopt.
5. De kamer 5. 1. De keuze Bij uw opname houden we zoveel mogelijk rekening met uw voorkeur voor een één- of een tweepersoonskamer. In een drukke periode is het gewenste kamertype bij opname misschien niet beschikbaar, dan verhuizen we u van zodra een kamer voor u vrijkomt. Om praktische redenen is het niet mogelijk: - op voorhand een kamer te reserveren. - op voorhand te kiezen voor een kamer met of zonder aparte babyruimte. - van een twee- naar een éénpersoonskamer te verhuizen als u al langer dan 3 dagen opgenomen bent. - te verhuizen van het eerste naar het tweede bed in een tweepersoonskamer. Als er in eenzelfde periode meerdere vrouwen van kamer wensen te veranderen worden de aanvragen beantwoord in volgorde van opname. In de twee volgende situaties wijken we van deze regel af en geven we voorrang: - aan vrouwen die een keizersnede ondergingen, aangezien zij meer rust nodig hebben om te herstellen. - aan vrouwen die een 1 persoonskamer nodig hebben omwille van medische problemen bij hen zelf of bij hun baby.
5. 2. Inslapen van de partner
5. 3. 5. Badkamer
De partner kan niet blijven inslapen, tenzij de gynaecoloog of de hoofdvroedvrouw daar in uitzonderlijke omstandigheden toelating voor geeft. Uiteraard kan dit dan enkel op een éénpersoonskamer. Inslapen is dan wel betalend.
Elke badkamer beschikt over een persoonlijke wastafel en kast. Er is ook een douche, een WC en een handdouche voorhanden. In de tweepersoonskamers hebben de wastafels en de kastjes een nummer dat overeenkomt met het bed dat aan u is toegewezen. Bed 1 is het bed aan de kant van de deur, bed 2 is de kant van het venster).
5. 3. De kameruitrusting 5. 3. 1. Telefoon
5. 3. 6. De babyruimte
Iedere moeder beschikt over een eigen telefoontoestel. Om extern te bellen vormt u het cijfer 0 om een buitenlijn te bekomen, nadien vormt u het volledige abonneenummer. De kostprijs van uw gesprekken wordt verrekend in uw hospitalisatiefactuur1. U kunt zelf ook opgebeld worden, het telefoonnummer bevindt zich op de lichtkolom naast uw bed. GSM-toestellen kunnen door hun frequentie de werking van de medische apparatuur in hun omgeving verstoren. Wij vragen daarom om enige afstand te bewaren van de medische apparatuur.
In de kamer is er een plaats (al dan niet afgesloten) om de baby te verzorgen. Het babybedje mag gewoon naast uw bed staan maar als u de kamer wil verluchten of als er veel bezoek is kan u de baby in de babyruimte zetten of voor korte tijd in de badkamer indien de kamer geen afgesloten babyruimte heeft. In de tweepersoonskamer is alles voor de baby geschikt volgens het nummer van uw bed (bed 1 aan de kant van de deur, bed 2 aan de kant van het venster).
5. 3. 2. TV
De partner is steeds welkom op de afdeling. Broertjes en zusjes van de baby ook, op voorwaarde dat ze niet recent in aanraking kwamen met kinderziekten. Alle andere bezoekers kunnen u enkel tussen 13.30 uur en 20 uur een bezoekje brengen. Vergeet echter niet dat moeder en kind hun rust broodnodig hebben en dat enige bezoekbeperking, zowel in duur als in aantal personen, wenselijk is. Als de toestand van de moeder dit vereist kan de bezoekregel worden aangepast.
Elke kamer beschikt over een eigen televisietoestel. Mits betaling van een voorschot aan de centrale opname kan u er een afstandsbediening huren1. 5. 3. 3. Kluis In elke kamer bevindt zich een kluis die u door inbreng van een persoonlijke code in gebruik kan nemen. Vergeet niet op het einde van uw verblijf de kluis leeg te maken en open te laten. 5. 3. 4. Koelkast Elke vrouw beschikt over een persoonlijke koelkast.
1
De tarieven kan u bekomen bij de centrale opname (grote inkomhal)
6. Bezoek
Er wordt geen bezoek toegelaten tijdens: - het bezoek van de dokter - de verzorging - het onderhoud van de kamer - de aanwezigheid van andere ziekenhuismedewerkers 7
Wie bloemen krijgt vindt in de gang vazen die vrijblijvend te gebruiken zijn.
7. Maaltijden en drank Ontbijt: 8.00 uur – 9.00 uur Middagmaal: 12.30 uur – 13.30 uur Avondmaal: 17.00 uur – 18.00 uur In de gemeenschappelijke keuken kan u het kannetje water bijvullen en kan u koffie of thee nemen aan het koffieapparaat. Bezoekers verwijzen we hiervoor naar de cafetaria. Andere dranken zijn te bekomen in het winkeltje, de cafetaria en de drankautomaten. Maaltijden voor uw partner kunnen op onze dienst aangevraagd worden op voorwaarde dat de aanvraag tijdig gebeurt: het ontbijt en het middagmaal de dag voordien vóór 14.00 uur, het avondmaal de dag zelf, vòòr 10.00 uur. Indien er zich problemen met uw voeding zouden voordoen kan u zich steeds wenden tot de vroedvrouw.
8. Geboorteaangifte Het ziekenhuis brengt de gemeente Jette zelf op de hoogte van de geboorte. Aan de ouders wordt geen aangifteformulier meegegeven. De vader en/of de moeder moeten de aangifte binnen de 15 kalenderdagen na de bevalling gaan ondertekenen op de burgerlijke stand van de gemeente Jette. Indien u gehuwd bent moet het trouwboekje en de identiteitskaarten van beide partners voorgelegd worden. De partner mag de aangifte alleen gaan ondertekenen. Indien u niet gehuwd bent en uw partner wil het kind erkennen moet u de aangifte samen op het gemeentehuis gaan ondertekenen, tenzij u de nodige formaliteiten voor de erkenning al tijdens de zwangerschap hebt volbracht. 8
Ongeacht de situatie, raden we aan om pas vanaf de 2e werkdag na de bevalling naar de gemeente te gaan om zeker te zijn dat de formaliteiten klaar zijn. Stel uw aangifte anderzijds niet te lang uit want de gemeente Jette levert u bij de ondertekening ook de formulieren die u nodig heeft voor de kinderbijslag en de ziekteverzekering, het formulier voor de wettelijke inenting tegen polio (kinderverlamming) en enkele extra geboorteattesten. Gemeentehuis van Jette Administratief Centrum, Burgerlijke Stand Wemmelse Steenweg 100, 1090 Jette Tel: 02 423 12 73 Openingsuren: Maandag, dinsdag, woensdag, vrijdag: 8.30 uur tot 14.00 uur Donderdag: 13.00 uur tot 19.00 uur In juli en augustus: elke ochtend van 8.30 uur tot 14.00 uur Bereikbaarheid Met het openbaar vervoer: bus 14, richting Brussel Noord, halte Legrelle Met de wagen of te voet (± 30 minuten): zie plannetje
9. Fototherapie Na de geboorte hebben baby’s in hun bloed een overschot aan rode bloedcellen die worden afgebroken. Het afbraakproduct van deze cellen is bilirubine, een gele stof die op zijn beurt door de lever moet worden afgebroken. Als de lever van pasgeborenen nog niet rijp genoeg is blijft een deel van het bilirubine in het bloed circuleren en krijgt de baby een gele kleur.
Als we vermoeden dat dit bij uw kindje het geval is nemen we met een hielprik wat bloed af voor onderzoek en starten we zo nodig met fototherapie. Uw kindje wordt dan onder een lamp gelegd omdat het licht het bilirubine kan afbreken. Onder de lamp kan het echter warm worden en daarom is het noodzakelijk om regelmatig de temperatuur van de baby te controleren. Om de oogjes te beschermen tegen het licht krijgt uw baby een afdekkend brilletje.
10. Hielprik Op de 4de dag na de bevalling moet elke baby een verplicht opgelegd bloedonderzoek ondergaan om een aantal metabole ziekten uit te sluiten. Deze aandoeningen zijn weinig frequent maar vragen in voorkomend geval een onmiddellijke, adequate behandeling. Het bloed wordt afgenomen via een hielprik. Bij afwijkende resultaten wordt er binnen de 3 weken contact met u opgenomen en wordt er een controle-hielprik gedaan.
11. Doktersbezoek Als u vaginaal bevallen bent komt de gynaecoloog de 1ste dag en de 4de dag bij u langs op de kamer. Het zijn geschikte momenten om vragen te stellen over uw toestand, uw verblijf, uw behandeling. U kunt op dat moment ook de papieren voorleggen die moeten ingevuld worden (voor werkgever, ziekenfonds, hospitalisatieverzekering, …). Na een keizersnede of als er zich bijkomende problemen zouden voordoen, komt de gynaecoloog uiteraard regelmatiger langs. Op de andere dagen volgen de vroedvrouwen u op. Zij kunnen op elk moment beroep doen op de gynaecoloog met wachtdienst indien dat nodig zou zijn.
Indien uw zwangerschap begeleid werd door een privé gynaecoloog komt deze arts, tenzij anders is afgesproken, dagelijks op de kamer langs. De pediater (kinderarts) komt ook de 1ste dag en de 4de dag na de bevalling langs om uw kindje grondig te onderzoeken. Op de vierde dag krijgt u de voorschriften mee voor vitamines en de nodige raadgevingen over de voeding. Als u bijkomende vragen of problemen hebt zal de kinderarts daar graag op ingaan.
12. Postnatale kinesitherapie In de loop van uw verblijf zal de kinesiste langskomen om u een aantal oefeningen te leren ter versteviging van uw bekkenbodemspieren. Na een keizersnede komt zij meermaals langs om uw mobiliteit te bevorderen.
13. Onderhoud Tijdens de week wordt uw kamer dagelijks gereinigd. In het weekend worden enkel de vuilnisbakjes leeggemaakt.
14. Kind en Gezin Voor u het ziekenhuis verlaat komt de verpleegkundige van Kind en Gezin bij u langs om u de mogelijkheden en de werking van de dienst uit te leggen.
9
15. Ontslag
16. Thuis
Als de gynaecoloog en de pediater langs geweest zijn en nadat u de nodige papieren en informatie gekregen hebt kan u het ziekenhuis verlaten. Wij vragen u om de kamer uiterlijk om 14.00 uur te verlaten. Gelieve voordien uw kluis leeg te maken en open te laten en goed rond te kijken of u niets vergeten bent (GSMlader, sokjes, amuletten, badjas, …). Neem ook zakdoekjes, een geopend pak maandverband, de thermometer, wegwerpluiers, eventuele medicatie, … mee.
Tracht thuis vanaf het begin voldoende rust te nemen. Vermijd dat bezoekjes te druk worden en beperk het huishoudelijke werk. Neem hulp aan als die aangeboden wordt, zonder u daar schuldig om te voelen.
Voorzie een koelbox in het geval u ingevroren moedermelk mee naar huis moet nemen.
Een groot deel van uw tijd zal u natuurlijk met uw baby bezig zijn maar zorg vanaf het begin dat ook uw baby voldoende rust heeft en in een veilige slaapomgeving ligt. Let er op dat hij regelmatig en voldoende drinkt en dat de hygiënische verzorging correct gebeurt. Trek voldoende tijd uit voor de dagelijkse verzorging, het is een uitstekend rustmoment en de gelegenheid om intens te genieten van en samen met uw baby.
U wordt administratief uit het ziekenhuis ontslagen van zodra u op de materniteit vertrekt. U hoeft enkel nog uw afstandsbediening af te geven op de centrale opname. Dan wensen wij u een rustige en aangename thuiskomst. Indien u nog vragen hebt kan u ons steeds bereiken op het nummer 02 477 82 21.
10
Zorg dat u gezond, regelmatig en evenwichtig eet en let op een goede hygiëne. Postnatale oefeningen zijn zeker aan te raden. Na 6 weken wordt u terug bij de gynaecoloog verwacht voor een controleonderzoek.
Zorg tenslotte voor een regelmatige medische controle, hetzij door de huisarts, hetzij door de pediater of via Kind en Gezin.
17. Nuttige adressen Expertisecentrum Kraamzorg Limburg Tel: 070 22 23 54 E-mail:
[email protected] Website: www.zwangerenbevallen.be Expertisecentrum Kraamzorg Vlaams Brabant De Bakermat Tel: 016 20 77 40 E-mail:
[email protected] Website: www.debakermat.be Expertisecentrum Kraamzorg Antwerpen De Kraamvogel Tel: 03 238 11 00 E-mail:
[email protected] Website: www.kraamvogel.be Expertisecentrum Kraamzorg Oost-Vlaanderen vzwKraamzorg Tel: 09 265 09 44 E-mail :
[email protected] Website: www.vzwkraamzorg.be Expertisecentrum Kraamzorg Brussel Volle maan Tel : 02 229 25 58 E-mail:
[email protected] Website: www.expertisecentrum- vollemaan.be
La leche league Vlaanderen Tel: 015 55 79 43 E-mail:
[email protected] Website: www.lalecheleague.be Vereniging voor begeleiding en bevordering van borstvoeding Tel: 03 281 73 13 – Fax: 03 281 73 14 E-mail:
[email protected] Website: www.vbbb.be Vzw Borstvoeding Tel: 051 77 18 03 E-mail:
[email protected] Website: www.vzwborstvoeding.be
18. Boeken en brochures La Leche League, Handboek Borstvoeding, Tirion, 2000 90–5121-873-7 De Reede A. Borstvoeding geven, een antwoord op vele vragen, De Kern, 2000 90-325-0758-3
Expertisecentrum Kraamzorg West-Vlaanderen Tel: 0473 45 14 38 E-mail:
[email protected] Website: www.eckdewieg.be VLOV Tel: 03 218 89 67 E-mail:
[email protected] Website: www.vlov.be 11
Deze folder is indicatief en geeft enkel informatie van algemene aard. Niet alle mogelijke technieken, toepassingen, risico’s zijn er in opgenomen. Volledige informatie, aangepast aan de situatie van elke patiënt afzonderlijk, wordt door de arts verstrekt. Volledige of gedeeltelijke overname van de tekst is uitsluitend toegestaan na voorafgaande toestemming van de verantwoordelijke uitgever.
Universitair Ziekenhuis Brussel Laarbeeklaan 101 1090 Brussel tel: 02 477 41 11 www.uzbrussel.be
[email protected] Uitgave: maart 2009 Verantwoordelijke uitgever: Prof. dr. W. Foulon
