Koudscheuren of waterstofscheuren in koolstofstalen

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 1 - januari 2012

Deze maand: NIL Brancheonderzoek Inschakelduur Effectieve lastijd hoger dan verwacht, maar het kan nog veel beter

Koudscheuren of waterstofscheuren in koolstofstalen

VOORWOORD

januari 2012

Colofon www.vakbladlastechniek.nl Uitgave Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58, E [email protected] Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60, E [email protected] www.nil.nl

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen ITW WELDING PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuur. Miller lasapparatuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen.

Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op “Quality and Know-How in Welding”. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers.

Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. Bel ons op: Tel. 0186 641 444. Wij zijn u graag van dienst!

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E [email protected] www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50 E [email protected] www.opus-co.nl Abonnementen Binnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren). Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met [email protected] Overig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland. Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Drukwerk Veldwijk Van Loon, Waddinxveen. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

ITW Welding Products BV Edisonstraat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com

FORTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst” van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

©2012 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever. Volg LASTECHNIEK op twitter: @nillastechniek en Linkedin.com

Optimisme

vanuit het BIL

Hopelijk bent u de eindejaarsperiode goed doorgekomen, en heeft u een goede start gemaakt in het nieuwe jaar. De overgang naar het nieuwe jaar ging, zoals altijd, weer gepaard met veel terug- en vooruitblikken op economisch, cultureel en tal van andere vlakken. Dit jaar gaf dit geen vrolijk leesvoer: een overzicht van wat we al gehad hebben qua economische en financiële crisis, en dan de vooruitzichten voor 2012 die ook zeer onzeker zijn. Daarnaast hebben we natuurlijk de tiende verjaardag gehad van de euro. Deze verjaardag is vooral gevierd met allerlei ‘eurototo’s’, waarin jan en alleman kon inzetten op hoe lang de euro het nog uit zal houden, of welk land er het eerst uitgeduwd zal zijn. Kortom, erg feestelijk waren deze overzichten niet… Gelukkig zijn er echter ook positieve zaken te melden. Zo hebben we in België het jaar 2012 zowaar mét een federale regering kunnen starten! Na meer dan 540 dagen zonder volwaardige regering en met de wereldbeker regeringsvormen in de prijzenkast, durfden weinigen nog daarop te hopen. Maar het is daadwerkelijk gelukt en de nieuwe regering heeft zelfs nog vlak voor Kerstmis haar eerste maatregelen door het parlement gejaagd, met heel wat nieuwe regelingen om 2012 mee te beginnen. Na de besparingsmaatregelen van het kabinet Rutte in Nederland zal ook het kabinet Di Rupo (of Di Rupo I, zoals verwachtingsvol wordt gezegd) in België de buikriem stevig aanhalen. Uiteraard zal dit consequenties hebben voor bedrijven en particulieren, maar in het huidige economische klimaat zal iedereen zijn steentje bij moeten dragen (om koning Albert te citeren). Voor de metaalsector in de Benelux zal 2012 ook geen gemakkelijk jaar worden, maar gelukkig zijn er nog heel wat troeven waarop verder gebouwd kan worden: we hebben nog altijd een zeer productieve, innovatieve en performante metaalsector, die hopelijk ook zijn creativiteit en flexibiliteit zal kunnen gebruiken om deze crisis door te komen. Namens de gehele redactie van Lastechniek wens ik u veel inspiratie, motivatie en uiteraard veel leesgenot in 2012. Ir. Fleur Maas, Directeur Belgisch Instituut voor Lastechniek

S W U E I ] N E T L[ AATS Nederman neemt Lebon & Gimbrair over.

Nederman heeft begin januari 2012 Lebon & Gimbrair overgenomen. De samenwerking van deze twee bedrijven is ruim 40 jaar geleden gestart en Lebon & Gimbrair is sedertdien als exclusief importeur actief geweest op de Nederlandse markt voor wat betreft de producten van Nederman.

Inhoud #1 januari 2012

Lebon & Gimbrair is een gezond en sterk bedrijf en heeft in totaal 53 werknemers. De overname van Lebon & Gimbrair is een aanvulling op de strategie van Nederman. De wereldwijde marktleider op het gebied van industriële luchtfiltratie en efficiënte werkplekinrichtingen verstevigt hierdoor haar aanwezigheid op de Nederlandse markt en creëert zo een sterke basis voor de distributie van het gehele Nederman productprogramma, alsmede projectmatige oplossingen en servicewerkzaamheden. Nederman ziet een duidelijk groeipotentieel op de belangrijke Nederlandse markt. De overname versterkt Nederman aanzienlijk en omdat de twee bedrijven een lange geschiedenis hebben met een goede samenwerking verwacht Nederman een snelle synergie in de activiteiten te bewerkstelligen.

LASTECHNIEK is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek www.vakbladlastechniek.nl

04 11 12 16

Berichten uit de verbindingswereld Winnaar prijsvraag en geslaagden! NIL brancheonderzoek inschakelduur Koudscheuren of waterstofscheuren in koolstofstalen

www.lebon.nl

11

21 22 23 24 26

Willem de Welder De lasgroepen en hun agenda De Lasser van de Maand Wiltec loopt voorop in veiligheid Brancheregister

16

Het verhogen van de inschakelduur van de lasser is niet alleen economisch gunstig, maar kan ook helpen om het tekort aan vakmensen op te vangen.

12 Cover: OPUS

23

“Dat ik de vakman ben geworden die ik nu ben heb ik aan hem te danken. Henk moet samen met mij op de foto, daar sta ik op!”

LASBERICHTEN

januari 2012

LASBERICHTEN

januari 2012

In memoriam André Prins Na een slopende ziekte is op 7 december 2011 André Prins overleden. André is bijna tien jaar in dienst geweest bij het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL), sinds 2004 als hoofd van de afdeling opleidingen.

Lasgroep Zuid op bezoek bij Petrogas Op 25 oktober 2011 kwamen maar liefst 72 leden van Lasgroep Zuid bij elkaar voor een excursie naar het bedrijf Petrogas aan de Steenoven te Eindhoven. Petrogas is een gespecialiseerd bedrijf op het gebied van het vervaardigen van kwalitatief hoogwaardige drukapparatuur voor de petrochemische industrie. Deze drukapparatuur moet voldoen aan zeer strenge eisen op gebied van het lassen. Hierdoor is men verplicht om diverse keuringsmethoden beschikbaar te hebben. Het bedrijf kan zelfstandig deze controles verrichten.

Hoogwaardige drukapparatuur De leden van Lasgroep Zuid werden ontvangen door de heer Menno Deneken van Petrogas. In zijn welkomstwoord lichtte de heer Deneken toe wat de core business van het bedrijf is: de productie van Petrogas is gericht op het fabriceren van kwalitatief hoogwaardige drukapparatuur volgens diverse codes en regels. Deze drukapparatuur moet na het lassen een strenge controle doorstaan. Tijdens de excursie werd uitgebreid aandacht besteed aan de verschillende NDO-methoden (niet-destructief onderzoek) die men daarbij toepast.

Vakmanschap In de lashal werden diverse lasmethoden gedemonstreerd en toegelicht. Duidelijk werd dat er hoge eisen worden gesteld aan het vakmanschap van de lassers. In de montagehal kregen de leden een goed beeld van de complexiteit van het samenbouwen van de losse componenten tot een grote module die direct als geheel ingepast kan worden in het productiebedrijf. Aangezien Petrogas het productieproces van begin tot het einde zelf in handen houdt, is er naast apparatuur voor het lassen en monteren ook een machinefabriek met draaimachines en freesmachines. Vakbekwame verspaners maken onderdelen voor de koppelingen van de pijpen. Tijdens de excursie was het bedrijf geheel in werking. Daardoor kregen de leden een goed inzicht in alle werkzaamheden.

Speciale bunker Voor het röntgenonderzoek (radiografisch onderzoek) maakt Petrogas gebruik van een speciaal voor dit onderzoek gebouwde bunker. In deze speciale bunker gaf een enthousiaste medewerker, de heer Gerard Lommers, uitleg over de werking van het radiografisch onderzoek en ging hij dieper in op deze meetmethode. Het radiografisch onderzoek werd aan de hand van voorbeelden en met diverse metingen gedemonstreerd. Verder gaf de heer Lommers uitgebreid uitleg over de manier van werken bij Petrogas en de te nemen veiligheidsmaatregelen in het kader van de Arbonormen. Ook kregen de excursiegangers nog een boeiende uitleg over het magnetisch lasonderzoek.

4

Dank Na de excursie kwam de groep weer bij elkaar in de kantine van het bedrijf. Voorzitter Piet Matheij van Lasgroep Zuid bedankte de heer Menno Deneken en de begeleiders Edwin Kiliaan, Roel Corstens en Willem Heesters voor de zeer interessante excursie. Namens de lasgroep overhandigde de voorzitter het beeldje 'de contente mens' en het gebruikelijke pakket wijn aan de heer Deneken. Ook de andere begeleiders werden bedankt en voorzien van een pakket lekkere wijn. Onder het genot van een hapje en drankje werd de avond afgesloten, waarna men voldaan huiswaarts keerde.

André startte zijn loopbaan in 1976 als net afgestudeerde onderwijzer aan een katholieke basisschool op Curaçao. Na drie jaar keerde hij samen met zijn vrouw Vera terug naar Nederland, waar hij gedurende zeven jaar werkzaam is geweest op verschillende scholen in Den Haag. Eerst in hartje Schilderswijk, later in een buitenwijk. In 1987 is André hoofd administratie geworden aan de scholengemeenschap Hugo Grotius in Delft. Deze functie heeft hij vervuld totdat er in 1992 een fusie plaatsvond, waarna hij directeur werd van het Bureau Middenstandsexamens. In die functie was hij tevens landelijk coördinator van de VVA (Vooropleiding Vestigingsdiploma Allochtonen). Na afschaffing van de vestigingswet was het niet langer verplicht om het middenstandsdiploma te halen en in 2001 is André in dienst gekomen bij het NIL. In eerste instantie als medewerker van de afdeling opleidingen en vanaf 2004

als hoofd van deze afdeling. In deze functie heeft hij naast het aansturen van de afdeling vele opleidingscommissies geleid. In de loop van de tijd heeft André zich gespecialiseerd in het maken en evalueren van toetsen en is hij bezig geweest met de totstandkoming van nieuw lesmateriaal. Door zijn directe collega's en veel mensen uit de wereld van lasopleidingen werd hij gezien als een sympathiek mens en geroemd om zijn prettige manier van samenwerken. André had naast zijn werk een grote passie voor muziek. Vooral muziek van de Amerikaanse West Coast, zoals The Eagles, had zijn warme belangstelling. Op het feest ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van het NIL heeft hij als gitarist nog een optreden verzorgd met zijn bigband 'Let’s Swing'. Kort na zijn afscheid van het NIL in 2010 werd bij André een ongeneeslijke ziekte geconstateerd, waaraan hij uiteindelijk veel te vroeg is overleden. Wij wensen zijn vrouw, kinderen en verdere familie veel sterkte toe bij het verwerken van dit verlies. Bestuur, Raad van Toezicht en medewerkers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek

Over Lasgroep Zuid Lasgroep Zuid is een van de zeven regionale lasgroepen in Nederland die haar leden zo breed mogelijk informeert op het gebied van lassen. Tijdens regelmatige bijeenkomsten wordt er aandacht besteed aan uiteenlopende onderwerpen: metaalkunde, materialenonderzoek, lasnaadvoorbewerking, krimpen, laskosten, lasapparatuur, lasrookafzuiging, Europese normen, Arbo en veiligheidsaspecten, mechanisatie en kwaliteitsborging. Ongeveer acht keer per jaar wordt een deskundige uitgenodigd voor het houden van een lezing. Verder organiseert de lasgroep excursies naar speciale bedrijven op het gebied van het lassen. Lasgroep Zuid is opgericht in 1987 en heeft 190 leden die werkzaam zijn in de industrie of in het onderwijs. De leden zijn afkomstig uit Noord-Brabant, Noord- en Midden-Limburg en het Belgische Vlaanderen.

5

LASBERICHTEN

januari 2012

Goud voor Roosen dankzij sterke groeicijfers Op 17 november 2011 bekroonde Het Financieele Dagblad (FD) Roosen Mechatronica BV uit Eersel met een Gouden FD Gazelle. Dankzij een groei van 772% stond het bedrijf op de hoogste trede van het podium. Op 30 november kwam hier de landelijke Bronzen FD Gazelle bij.

januari 2012

LASBERICHTEN

Vijf jonge lassers hebben zich geplaatst voor de landelijke finale van de Vakkanjerwedstrijden die in maart 2012 worden gehouden op de RDM Campus te Rotterdam. Johan Schelfhorst uit Rijssen, Sem van der Kooij uit Hoek van Holland, Stefan Spekreijse uit Wierden en Henri West uit Diepenheim zijn als beste BMBE en MIG/MAG lassers uit de bus gekomen; Martijn Joosten uit Asten mag als TIG-lasser deelnemen aan de finale. De winnaar in elke categorie mag deelnemen aan de World Skills die plaatsvinden van 2 tot 7 juli 2013 in Leipzig.

Nieuwe redactieadviesraad Lastechniek Lastechniek is sinds april 2011 vernieuwd. Niet alleen heeft het vakblad een frisse, eigentijdse vormgeving gekregen; ook inhoudelijk en redactioneel heeft de redactie de afgelopen tijd de nodige veranderingen doorgevoerd. Inmiddels is een nieuwe redactieadviesraad in het leven geroepen om Lastechniek blijvend te voorzien van nieuwe kwaliteitsimpulsen.

Drie categorieën Het was de achtste keer dat Het Financieele Dagblad de FD Gazelle Awards uitreikte. FD Gazellen zijn er in drie categorieën: klein (omzet 100.000 tot 2 mln. euro), middelgroot (omzet 2 mln. tot 30 mln. euro) en groot (30 mln. euro of meer). Met een omzetgroei van 772% was Roosen Mechatronica BV de snelste groeier van het zuiden en winnaar van een Gouden FD Gazelle in de categorie 'klein' en een landelijke Bronzen FD Gazelle voor alle categorieën.

in het ontwerpen, engineeren en assembleren van geavanceerde apparaten en mechatronica-samenstellingen voor diverse marktsegmenten. De hightech productie van onderdelen in India tegen lage kosten, in combinatie met robotisering in de Benelux, resulteert in een voor de klanten interessante verkoopprijs. De jaarlijkse omzet van de mechatronica-unit is sterk gegroeid door het bundelen van alle troeven van de verschillende units, in combinatie met doelgerichte strategische inkoop.

Juiste strategie Compliment Technologiebedrijf Roosen Mechatronica BV maakt deel uit van Roosen Industries, een internationale groep met vestigingen in Nederland, België, Duitsland en India. Het bedrijf dat zich heeft ontwikkeld tot de motor achter de groei van Roosen Mechatronica BV werd in 2007 opgericht in India. De mechatronica-afdeling had toen een bescheiden omzet. Mechatronica is een discipline die bestaat uit een combinatie van elektrotechniek, werktuigbouwkunde, meet- en regeltechniek en besturingstechniek. Tegenwoordig is Roosen Mechatronica BV gespecialiseerd

6

Het succesverhaal van het Nederlandse bedrijf kan niet los worden gezien van de vestigingen in India en België en de overige vestigingen in Nederland van de Roosen Industries groep. De beslissingen op strategisch vlak hadden en hebben immers invloed op de hele groep. Kort samengevat ligt de focus van Roosen Industries in het westen op robotisering. In India concentreert men zich op productie van hoge kwaliteit tegen lage kosten. De spectaculaire groei vormt het grootste compliment dat een bedrijf van haar klanten kan ontvangen en is een bevestiging dat de gekozen strategie de juiste is.

TOP-prestaties jonge lassers tijdens Vakkanjerwedstrijden Instroom en behoud van talent De Vakkanjerwedstrijden worden georganiseerd door Bureau TOP. De wedstrijden in de metaal en elektro zijn onderdeel van de campagne Vakkanjers. Met deze campagne wil Bureau TOP de vaktrots, het vakmanschap en daarmee de instroom van jonge mensen in deze sectoren stimuleren. Jongerenmarketingorganisatie Bureau TOP is een samenwerkingsverband van de Stichting A&O (Stichting Arbeidsmarkt en Opleiding in de Metalektro) en Stichting OOM (Stichting Opleiding en Ontwikkeling Metaalbewerking). Hierin zijn de werkgeversen werknemersorganisaties in de metaal- en elektrotechnische industrie en metaalbewerking vertegenwoordigd.

De eerste vergadering van de op te richten redactieadviesraad voor het vakblad Lastechniek op 30 november jl. was een zeer inspirerende bijeenkomst. Maar liefst vijftien specialisten uit de wereld van de verbindingstechniek waren op uitnodiging van de kernredactie naar een vergaderlocatie in Leiderdorp gekomen. Onder regie van een onafhankelijke dagvoorzitter kregen de aanwezigen volop gelegenheid om hun wensen en nieuwe ideeën naar voren te brengen. Dankzij de enthousiaste inbreng van de deelnemers heeft de ochtend voldoende aanknopingspunten opgeleverd om in het nieuwe jaar verder te werken aan een optimale inhoudelijke invulling en vormgeving. Naast de vijftien deelnemers aan de oprichtingsvergadering hebben nog eens tien andere kandidaten aangegeven graag betrokken te willen worden bij de nieuwe redactieadviesraad. Natuurlijk blijft het niet bij deze ene bijeenkomst, maar zal de redactieadviesraad op allerlei manieren betrokken worden bij het blad, om ervoor te zorgen dat Lastechniek het toonaangevende vakblad voor de verbindingtechniek blijft.

7

LASBERICHTEN

januari 2012

Service & Maintenance Congres 2012:

'Low Cost, High Value' Op 9 februari 2012 vindt voor de zesde keer het Service & Maintenance Congres (SMC) plaats. Het gratis toegankelijke SMC’12 wordt gehouden in het Amrâth Hotel Brabant in Breda en heeft als thema ‘Low Cost, High Value’. In het lezingenprogramma en op de expositie worden voorbeelden gegeven van servicetransformatie en van levensduurverlengend onderhoud.

januari 2012

LASBERICHTEN

Polysoude blijft focussen op groeimarkten Polysoude, gespecialiseerd in orbitale lasapparatuur en gemechaniseerd lassen, breidt haar verkoop- en serviceactiviteiten uit naar Brazilië, met de opening van een vestiging in Sao Paulo. Deze beslissing past binnen de strategie van het bedrijf haar wereldwijde netwerk verder uit te breiden. Eerder al breidde Polysoude haar activiteiten uit naar opkomende economieën als China en India. Met een vestiging in Sao Paulo krijgt Polysoude nu ook voet aan de grond op het Zuid-Amerikaanse continent.

Europa en VS Ook Europese landen en Noord-Amerika blijven een belangrijke rol spelen. In Duitsland bijvoorbeeld, heeft Polysoude onlangs twee nieuwe filialen geopend. In Noord-Amerika heeft de Polysoude groep strategische samenwerking gezocht met Astro Arc Polysoude Inc. en Encompass Machines Inc. In dit samenwerkingsverband gaat Polysoude projecten opstarten op het gebied van energieopwekking in onder andere de VS en China.

Servicetransformatie Onder druk van de crisis, technologische en demografische veranderingen en toenemende concurrentie moeten service- en onderhoudsbedrijven meer waarde leveren tegen lagere kosten. Door het leveren van goede service en het daaraan toevoegen van meer kennis, kan een servicebedrijf zich onderscheiden. De service die nu nog vaak producten technologiegedreven is, moet meer klantgeoriënteerd worden. Dat betekent dat de waarde van de technologie voor de klant centraal moet staan.

Innovatie Naast het openen van nieuwe vestigingen over de hele wereld blijft Polysoude zich voortdurend richten op innovatie van haar producten en diensten. Het orbitaal gemechaniseerd TIG-lassen en cladden wordt beschouwd als een nichemarkt. Toch heeft deze technologie een belangrijke plaats weten te veroveren in bijvoorbeeld de voedingsindustrie, de farmaceutische en de biochemische industrie. Polysoude richt zich de komende jaren op verdere producten procesontwikkeling ten behoeve van energieopwekking, nucleaire industrie, ketelbouw, warmtewisselaars enzovoort.

Kwaliteit leiderschap "Kwaliteit van leiderschap is bepalend voor het succes van servicebedrijven", stelt directeur Hilbrand Rustema van Noventum Service Management Consultants. "Echte leiders begrijpen hoe met service meer groei en winst valt te realiseren en ze zijn in staat leiding te geven aan de servicetransformatie." Rustema ziet in de praktijk twee redenen waarom het soms niet lukt: er ligt geen duidelijke kosten-batenanalyse en er is geen begrip van wat de klant nu werkelijk wil, wat voor hem waarde toevoegt. Op SMC’12 presenteert Rustema een recent onderzoek naar servicetransformatie. Daaruit blijken vijf succesfactoren, waaronder dichtbij klanten staan; klantverwachtingen waarmaken en overtreffen; en nieuwe technologie ten volle benutten, zoals remote monitoring en support. Laatstgenoemde factor speelt een belangrijke rol in de opkomst van low-cost service delivery models. “Zo kan remote support in combinatie met zelfdiagnostiek door klanten besparen op dure servicemonteurs.”

Levensduurverlengend onderhoud Bij onderhoudsbedrijven doet de financiële crisis zich eveneens gelden. Enerzijds is onderhoud een dankbaar 'slachtoffer' voor kostenbesparing op korte termijn. Anderzijds doen zich nieuwe kansen voor. Zo kan de vervanging van installaties en apparatuur worden uitgesteld,

8

Fotografie: Freek van Arkel, Rotterdam

en dat vraagt om levensduurverlenging van de bestaande assets. Onderhoud speelt daarin een cruciale rol. "De totale toegevoegde waarde van levensduurverlengend onderhoud voor de Nederlandse industrie wordt geschat op bijna twee miljard euro in 2020", aldus Remco Jonker van Mainnovation. Dit onderhoudsadviesbureau publiceerde onlangs in samenwerking met het Dutch Institute World Class Maintenance een referentiemodel voor levensduurverlenging van technische assets. Het model is ontwikkeld door VITALE (Value & Innovation Through Asset Lifetime Extension), een samenwerkingsverband van deskundigen uit de diverse branches en de kennisinstellingen. Tijdens SMC’12 komen meerdere aspecten van VITALE aan bod. Bij levensduurverlenging, oftewel tegengaan van veroudering, gaat het niet alleen om technische veroudering, benadrukt Jonker. “Je moet ook aandacht besteden aan economische, commerciële en compliance-veroudering.” Uit een benchmarkstudie van Mainnovation bleek dat er in de Nederlandse industrie op deelgebieden al best practices voor levensduurverlengend onderhoud voorhanden zijn, maar dat er nog geen sprake is van integraal toegepaste oplossingen.

Over Polysoude Polysoude is een organisatie met een grote internationale naamsbekendheid op het gebied van industriële integratie van lasprocessen. Het hoofdkantoor, met 150 medewerkers, is gevestigd in Nantes. Naast het hoofdkantoor beschikt het bedrijf over verschillende vestigingen wereldwijd, met in totaal nog eens 150 medewerkers. De internationale focus van het bedrijf wordt geïllustreerd door een omzet die voor 85% uit export bestaat. Polysoude heeft verkoop- en servicekantoren in onder andere China, Rusland, Amerika, Oostenrijk, Italië, Zwitserland, Duitsland, Engeland, India en Tsjechië.

www.smc-congres.nl 9

LASPRODUCTEN

januari 2012

januari 2012

Prijswinnaar

Miller levert nieuwe compacte inverter met pulsfunctie Met de nieuwe MPi 220P brengt Miller een compacte alleskunner op de markt. Dankzij innovatieve digitale invertertechniek en uitgekiende software is dit lasapparaat in staat diverse lasprocessen uit te voeren. Of het nu gaat om elektrodelassen, TIG-lassen met lift-arc-functie, MIGlassen (met of zonder puls) of MIG brazing, met één druk op de knop kan men kiezen voor alle gangbare lasprocessen. Zo heeft men voor elke applicatie een passend proces bij de hand. De MPi 220P is geschikt voor het lassen van staal, roestvast staal en aluminium.

Lastechniek HaVeP® Protective wear

het MIG-lassen en lasprogramma’s voor het puls-MIGlassen. Verder is de machine uitgerust met een professioneel draadaanvoersysteem inclusief een dual-groove snelwisselsysteem. Voor meer informatie kunt u terecht bij de producent van de Miller apparatuur. ITW Welding Products B.V. uit Oud-Beijerland is leverancier van Miller producten.

fotowedstrijd De zomer van 2011 ligt alweer een tijdje achter ons. Misschien herinnert u zich nog de oproep in Lastechniek van juli, om tijdens uw vakantie speciaal te letten op (on)veilige situaties en deze voor ons vast te leggen. De respons op deze prijsvraag was kleiner dan we hadden gehoopt, maar de winnende foto mag er zijn!

www.itw-welding.com

Flexibel Het lage gewicht van slechts 16 kg en de 230V lichtnetaansluiting maken de machine flexibel en zeer geschikt voor gebruik in de servicewerkplaats, voor lichte constructies en voor autoreparatie. De MPi 220 P is uitstekend inzetbaar voor MIG brazing. De lasboog blijft stabiel en spatvrij in de MIG-pulsstand. Standaard is de machine voorzien van een grafische display met duidelijk afleesbare instellingen voor stroom, draadsnelheid en spanning, een synergische regeling voor

Kees van Koevorden, werkzaam bij Flamco Group in Bunschoten, heeft met deze foto een veiligheidskledingpakket van HaVeP® Protective Wear in de wacht gesleept. Als commentaar bij deze foto schreef de prijswinnaar:

Nieuwe OP-lasinstallatie bij Boessenkool Machinefabriek Boessenkool (Almelo) heeft een groeiende orderportefeuille met metaalbewerkingprojecten waaraan hoge eisen worden gesteld. Ook de vraag naar gecertificeerd laswerk neemt steeds meer toe. Boessenkool heeft daarbij te maken met extreme nauwkeurigheidseisen, veelal grote formaten en duidelijke leveringstermijnen. Om de hoogste kwaliteit te kunnen leveren heeft Boessenkool haar machinepark uitgebreid met een nieuwe installatie voor OP-lassen (onder poederdek lassen).

Hoogwaardige lassen De nieuwe OP-installatie staat inmiddels vol gepland tot in april 2012, samen met de tegelijkertijd aangekochte automatische laskolom. Het zijn vooral internationale onderzoeksinstituten, klanten vanuit de offshore en de tanken apparatenbouw die zorgen voor de grote vraag naar de mooi afgewerkte hoogwaardige lassen in de grote werkstukken die zij laten maken.

Hoge productiviteit De laskop stort bij OP-lassen eerst een laagje laspoeder in de voorbewerkte lasnaad en last dan onder het poederdek de verbinding. Het poeder zorgt voor bescherming tegen lucht, en straling en spatten . Er treedt weinig of geen verkleuring op. Onder de achtergebleven slak blijft een mooi afgewerkte, zeer hoogwaardige las achter. Het automatisch gestuurde lasproces staat garant voor een grote precisie, hoge snelheden en inschakelduur, dus een hoge productiviteit. Boessenkool maakt deel uit van de OEMGroup en is gecertificeerd volgens verschillende Europese en Amerikaanse normen.

LASBERICHTEN

"Ik moest meteen denken aan de lassituatie die ik op vakantie in China tegenkwam. De beste man zat zo lekker op zijn hurken met een rieten petje op te lassen aan het frame van een weerstandlasmachine. Kijk ook eens naar de rommel op de vloer en de open draadaanvoerkoffer." Namens Lastechniek en HaVeP® van harte gefeliciteerd!

Geslaagd! Op 9 december 2011 mochten 64 kandidaten hun IWTdiploma in ontvangst nemen. Bovendien werden 6 cursisten beloond met het IWE-diploma. De feestelijke diploma-uitreiking vond plaats bij het Congrescentrum van Tata Steel in Velsen-Noord. De middag werd officieel geopend door D. Bhattacharjee, waarna de heer Leo Vermeulen van het NIL een boeiende lezing hield, getiteld: "Van diploma naar certificaat". Vervolgens ontvingen de kandidaten hun welverdiende kaderdiploma uit handen van NIL-directeur Henk Zandvliet. Na afloop van de diploma-uitreiking kregen alle aanwezigen nog een interessante rondleiding per bus over het terrein van Tata Steel. De middag werd volgens goed gebruik afgesloten met een hapje en een drankje in het museum.

www.boessenkool.com | www.oem-group.com

10

11

ONDERZOEK

januari 2012

ONDERZOEK

januari 2012

NIL Brancheonderzoek INSCHAKELDUUR Effectieve lastijd hoger dan verwacht, maar het kan nog veel beter. Figuur 1:

Verdeling van de tijdbesteding gedurende een werkdag van een lasser Deze figuur laat zien hoe de dagelijkse werktijd van de gemiddelde lasser is verdeeld over verschillende activiteiten. Uit het onderzoek is gebleken dat de lasser 22% van de tijd kwijt is aan 'onregelmatige handelingen'. Verder wordt 10% van de tijd besteed aan persoonlijke verzorging (PV), ofwel rust, recuperatie en sociale bezigheden. Voor het betreffende werk is dit zeker niet hoog. Daarnaast besteedt de lasser gemiddeld 11% van de werktijd aan dagelijkse bezigheden (DB) die noodzakelijk zijn om te kunnen werken, maar niet direct verbonden zijn aan het uitvoerende werk. (Denk aan omkleden, wassen, werkplek inrichten, opruimen en regulier werkoverleg.) Tot slot wordt 7% van de werktijd ingevuld door niet-laswerkzaamheden.

HET VERHOGEN VAN DE INSCHAKELDUUR VAN DE LASSER IS NIET ALLEEN ECONOMISCH GUNSTIG, MAAR KAN OOK HELPEN OM HET TEKORT AAN VAKMENSEN OP TE VANGEN. ONDERZOEK WIJST UIT DAT ER NOG VEEL VERBETERD KAN WORDEN. door Ronald de Roos en Frido de Vries e tijd dat 'de boog brandt' ten opzichte van de totaal gewerkte tijd (in procenten) noemen we de inschakelduur van een lasser. Het verhogen van de inschakelduur leidt tot lagere laskosten. In een tijd van een dreigend tekort aan vakbekwaam personeel is het bovendien zaak om de vakmensen die er zijn, zo effectief mogelijk hun werk te laten doen. Om meer inzicht te krijgen in de mogelijkheden tot het verhogen van de inschakelduur heeft het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) het Brancheonderzoek Inschakelduur gestart. Eind oktober zijn de resultaten van het Brancheonderzoek 2011 gepresenteerd en besproken met de deelnemers.

Permanente verbetering Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Ydo organisatieadviseurs. Met de uitkomsten van het brancheonderzoek wil het NIL haar leden de gelegenheid bieden om 'permanente verbetering' concreet vorm te geven. De deelnemende bedrijven krijgen inzicht in de effectieve lastijd in hun bedrijf. Bovendien krijgen zij een goed beeld van de andere werkzaamheden die door hun lassers worden uitgevoerd. Het onderzoek geeft ook aan welke van deze activiteiten voorkomen kunnen worden door het werk anders in te richten. Ofwel: op welke wijze de effectiviteit van de lassers kan worden verhoogd. Daarbij richt dit onderzoek zich niet op de lasser als individu maar op de organisatie daaromheen. Het doel van dit onderzoek is om de omstandigheden te verbeteren, zodat de lasser zijn werk ongestoord kan verrichten.

12

Vier uur effectief Bij de aftrap in het voorjaar werd door de deelnemers verwacht dat de inschakelduur ongeveer 10 tot ten hoogste 20% zou zijn. Uiteindelijk bleek dit percentage hoger te liggen, namelijk op 33%. Als de lasgerelateerde werkzaamheden erbij worden betrokken, is de lasser een kleine 50% van zijn tijd effectief bezig. Hoewel het in zekere zin dus meevalt, betekent deze uitkomst dat een lasser maar vier uur per werkdag effectief bezig is. Er is dus nog veel ruimte voor verbetering.

Grote verbeteringen mogelijk Uit de cijfers van het Brancheonderzoek Inschakelduur 2011 blijkt dat er ruim een vijfde deel tijd (ofwel 96 minuten per dag) besteed wordt aan activiteiten die vermeden hadden kunnen worden. Oorzaken daarvan liggen op gebied van de beschikbaarheid van materiaal en gereedschap, onvolkomenheden in de werkvoorbereiding, het verrichten van logistieke werkzaamheden door de lasser en dergelijke. Als het mogelijk is de niet-noodzakelijke handelingen en de niet-laswerkzaamheden te reduceren met 10% (nu samen 29% van het totaal), dan kan men hiermee een productiviteitsstijging bereiken van 30%. Grote onderlinge verschillen Uit het onderzoek blijkt verder dat er grote verschillen zijn tussen de afzonderlijke deelnemers. Een belangrijk verschil is natuurlijk al gelegen in de aard van de werkzaamheden en in de organisatie van het werk.

In 2011 hebben verschillende bedrijfsdeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) deelgenomen aan het Brancheonderzoek Inschakelduur. Het onderzoek bestaat uit twee workshops onder leiding van Ydo organisatieadviseurs. De bedrijven zorgen zelf (eventueel ondersteund door Ydo) voor het verzamelen van de benodigde gegevens. Zij leveren deze in een gestandaardiseerde vorm aan, waarna Ydo deze verwerkt tot de benchmark (red.: referentiekader om prestaties met elkaar te kunnen vergelijken). Deze uitkomsten worden in een tweede workshop met alle deelnemende bedrijven besproken. Tegelijk wisselen de deelnemers hun ervaringen uit en geven elkaar inzicht in de maatregelen die een positief effect hebben gehad op hun inschakelduur. De deelnemende bedrijven zijn afkomstig uit diverse branches. Overeenkomst is dat laswerk een aanmerkelijk deel van de werkzaamheden betreft. Het NIL is van plan om het Brancheonderzoek Inschakelduur jaarlijks te laten uitvoeren.

In het Brancheonderzoek zijn verschillende lasprocessen meegenomen en in de cijfers verwerkt. Naast het volledig handmatig lassen, waren er ook bedrijven die met gemechaniseerde of geautomatiseerde systemen (zoals lastractoren) of lasrobots werken. Bovendien waren er bedrijven die beschikken over personeel dat alleen laswerk verricht. Bij andere bedrijven vormde het laswerk maar een onderdeel van de taak. Daar verrichten de medewerkers naast het lassen ook werkzaamheden als montage of bankwerk. Bij deze laatste categorie bedrijven heeft men alleen gemeten als de medewerker geacht werd laswerk te verrichten. Als de medewerker een andere taak had, werd dus niet gemeten. De grote variatie aan lassystemen maakt het lastig om de resultaten van de afzonderlijke bedrijven te vergelijken. In figuur 2 zijn de resultaten van het onderzoek per sector weergegeven.

De auteurs, Ronald de Roos en Frido de Vries zijn organisatieadviseurs bij Ydo. Ydo organisatieadviseurs adviseert en begeleidt al meer dan 60 jaar bedrijven bij het verbeteren van hun logistieke, onderhouds– en productieprocessen. www.ydo.eu 13

ONDERZOEK

januari 2012

Nut van het brancheonderzoek

Vervolg in 2012

In de afsluitende workshop van het onderzoek kregen de deelnemende bedrijven inzicht in hun positie ten opzichte van de overige deelnemers. Allen waren het er over eens dat de verschillen eigenlijk te groot zijn om de resultaten onder één noemer te kunnen vangen. Maar deelname aan dit onderzoek heeft veel inzicht gegeven in de mogelijkheden om het laswerk effectiever en efficiënter in te richten. Door de resultaten met elkaar te bespreken kregen de deelnemers ook inzicht in elkaars verbetermogelijkheden. Of, zoals iemand het uitdrukte: "Je eigen recept wordt beter als je in andermans keuken mag kijken". De uitkomsten van het onderzoek waren voor alle deelnemers aanleiding om weer eens goed naar hun werkprocessen te kijken. De verbeterpunten waren voor ieder bedrijf afzonderlijk goed te gebruiken om intern onder de aandacht te brengen.

Het Brancheonderzoek Inschakelduur is een belangrijke stimulans gebleken in het kader van 'permanente verbetering'. Om die reden zal het onderzoek ook in 2012 uitgevoerd worden. In het voorjaar zal er een aftrap zijn in de vorm van een workshop van een halve dag. Daarna gaan de bedrijven zelf weer aan de slag met het verzamelen van gegevens, eventueel bijgestaan door Ydo. In het najaar wordt het onderzoek afgesloten met een workshop van de deelnemende bedrijven. Zij kunnen dan opnieuw zien waar zij staan ten opzichte van andere bedrijven. Ook kunnen zij met elkaar ideeën en 'best practices' uitwisselen over de mogelijkheden om de inschakelduur verder te verhogen.

Figuur 2:

Regula ¤ EWR

two When W hen two b ecome o ne! become one!

Klaar voor échte besparingen? Regula ® EWR gasspaarsysteem Tot 60% minder gasverbruik Gegarandeerde lasnaadkwaliteit Verhoogde proceszekerheid Voor manueel en gerobotiseerd lassen Minder handlingkosten

IHC Handling Systems Yo our contact for Plasma, pulse Mig and Tig to [email protected]

Verdeling van de tijdbesteding van een lasser per sector Technology for the Welder’s World

www.ihchs.com w ww.ihchs.com

www.binzel-benelux.com

Bedrijven die graag willen deelnemen aan het Brancheonderzoek 2012, kunnen zich in januari aanmelden via de NIL website (www.nil.nl).

Handtoorts 15˚

Machinetoorts volle lengte

Twee nieuwe systemen. Vier nieuwe toortsen. Oneindig veel mogelijkheden. Introductie van Hypertherm’s nieuwe Powermax65® en Powermax85.® Doe meer dan ooit met de meest geavanceerde systemen ter wereld voor lucht-plasmasnijden en gutsen. Wat u ook wilt snijden of gutsen – koolstofstaal, rvs of aluminium, in de werkplaats of ergens op het terrein – met de nieuwe Powermax65 en Powermax85 gaat het sneller, gemakkelijker en door dikker metaal! Met de nieuwe Duramax™-toortsen beschikt u bovendien over het juiste gereedschap voor meer soorten werk.

Mini-machinetoorts

Ontdek de vele voordelen van plasma op www.powerfulplasma.com of bel 0031 165 596908. Doe het vandaag nog! Handtoorts 75˚

PLASMA HANDMATIG | PLASMA GEMECHANISEERD AUTOMATI SER I N G | L A S ER | S L I JT D EL EN

14

TECHNIEK

januari 2012

TECHNIEK

januari 2012

Koudscheuren of waterstofscheuren in koolstofstalen KVG Rooster waarin C-atoom interstitieel kan oplossen (© Ben Rutkens)

KOUDSCHEUREN OF WATERSTOFSCHEUREN ZIJN VAAK TERUG TE VOEREN OP EEN VERKEERDE LASPROCEDURE. DIT ARTIKEL BEHANDELT WATERSTOFGEÏNITIEERDE SCHEUREN DIE KORT NA HET LASSEN OPTREDEN. EEN VERVOLGARTIKEL GAAT IN OP WATERSTOFSCHEUREN IN NIKKELGELEGEERDE KOOLSTOFSTALEN DIE BIJ LAGE BEDRIJFSTEMPERATUREN KUNNEN OPTREDEN.

door Efendi Aydoğan IWE

KRG Rooster waarin geen plaats is voor een C-atoom (© Ben Rutkens)

cheuren in lasconstructies kunnen ernstige gevolgen hebben. Scheuren in lasverbindingen kunnen we ruwweg indelen in twee categorieën, namelijk scheuren als gevolg van het lasproces en scheuren die - meestal op langere termijn optreden tijdens bedrijf van de lasconstructie. Onder de eerste categorie vallen koudscheuren of waterstofscheuren, lamellar tearing, reheat cracking en warmscheuren. De eerstgenoemde scheurvormen komen we tegen in constructiestaal. Reheat cracking en warmscheuren kunnen ontstaan in legeringen met een bepaalde kristalstructuur, zoals kruipvast en corrosievast staal, aluminium- en koperlegeringen. Scheuren die ontstaan tijdens bedrijf van de gelaste constructie worden vooral veroorzaakt door factoren als corrosie, kruip en mechanische of thermische vermoeiing. Echter, ook een te hoog waterstofgehalte in het lasproces of lasonvolkomenheden zoals inkarteling, kunnen aanleiding geven tot dit soort scheurvorming.

Staalparasiet

Weergave van een HDP-rooster (© Ben Rutkens)

16

Waterstof is (vooral) bij koolstofstalen een ongewenst element, zowel tijdens het lassen als in het neergesmolten lasmetaal na het lassen. Waterstof kan namelijk aanleiding zijn voor het optreden van koudscheuren of waterstofscheuren in deze stalen. Waterstofscheuren zijn lineaire onvolkomenheden die scherpe hoeken vertonen. In lasverbindingen zijn deze scheuren onacceptabel indien de lasverbindingen moeten voldoen aan de eisen volgens de norm NEN-EN-ISO 5817 klasse B, C en D. Een ander ongewenst effect van waterstof bij deze staalsoorten is de lage ductiliteit van de lasverbinding. Vanwege de kleine atoomstructuur en deze ongewenste eigenschappen noemen we waterstof een staalparasiet.

Om te begrijpen hoe de aanwezigheid van waterstof scheuren kan veroorzaken, moeten we inzicht hebben in de moleculaire opbouw van metalen, ofwel het kristalrooster.

Kristalroosters Voor metalen kunnen we drie belangrijke kristalroosters onderscheiden. Als eerste is er het 'kubisch vlakken gecentreerd' rooster (KVG). De elementaire cel is te beschouwen als een kubus, met atomen op alle hoeken en in het midden van elk zijvlak. Voorbeelden van materialen met deze roostervorm zijn: zilver, aluminium, kobalt, koper, nikkel, lood en austenitisch ijzer (ijzer tussen 912°C en 1394°C). Het tweede kristalrooster is het 'kubisch ruimtelijk gecentreerd' rooster (KRG). De elementaire cel is een kubus met op ieder hoekpunt een atoom, én een atoom in het centrum van de kubus. Chroom, molybdeen, vanadium, wolfraam en ferritisch ijzer (ijzer beneden 912°C), zijn voorbeelden van materialen met een KRG-structuur. Ten derde is er het 'hexagonaal dichtst gepakt' rooster (HDP). Bij dit roostertype heeft de elementaire cel een zeshoekige vorm. Magnesium en zink hebben deze kristalstructuur. Het KVG-rooster en het HDP-rooster hebben de dichtst gepakte bolstapeling; alle andere kristalroosters (dus ook KRG) zijn minder dicht gepakt.

17

TECHNIEK

Interstitiële atomen zijn atomen die zich in de holtes tussen de roosterplaatsen bevinden. In ijzer zijn het de elementen H, Be, C, O, en N die interstitieel kunnen oplossen. De oplosbaarheid van waterstof in het lasmetaal van koolstofstaal (KRG-kristalrooster) is bij lage temperatuur buitengewoon laag. De waterstof die opgenomen wordt in het vloeibare lasmetaal zal bij de stolling moeten verdwijnen. Een groot deel kan ontsnappen via het oppervlak, een deel diffundeert naar het basismateriaal en de rest blijft in het lasmetaal achter. Waterstofatomen die zijn achtergebleven in het lasmetaal en de warmtebeïnvloede zone gaan zich recombineren en plaatsnemen op de korrelgrenzen, in microscheurtjes en bij dislocaties. Als gevolg van recombineren van atomaire waterstof tot moleculaire waterstof wordt de druk in deze locaties hoger, met als gevolg waterstof- of koudscheuren. In het algemeen komen koudscheuren voor in de warmtebeïnvloede zone naast de las. Deze scheurvorm kan echter ook in lasmetaal voorkomen.

januari 2012

Bij gelijktijdige aanwezigheid van de volgende drie factoren kunnen koudscheuren optreden: 1. Waterstof (zelfs in zeer kleine hoeveelheden) Bronnen van waterstof zijn: waterstof uit het lastoevoegmateriaal, waterstof uit de atmosfeer (warme, vochtige omgeving), waterstof uit het moedermateriaal, geadsorbeerd vocht, roest, verf, vet (ook vette vingers). 2. Een microstructuur die gevoelig is voor waterstofverbrossing Naast een scheurgevoelige microstructuur, is de scheurgevoeligheid ook nog afhankelijk van de mate waarin harding optreedt (doorharding). 3. (Residuele) spanningen en een temperatuur lager dan 200°C Alleen als de trekspanningen groot genoeg zijn, kan de scheur zich uitbreiden. Hoge spanningen kunnen optreden in star opgespannen en dikke constructieonderdelen. De scheurgevoelige structuur en spanningen nemen toe naarmate de (bedrijfs)temperatuur afneemt.

Koudscheuren tijdens nieuwbouw, prefab of reparatie Koudscheuren is een gevreesd verschijnsel tijdens prefab of reparatie van koolstofstalen. Koudscheuren kunnen zowel transkristallijn als interkristallijn verlopen en zowel in de warmtebeïnvloede zone als in het lasmetaal voorkomen.

Typen koudscheuren a. Toe crack (randscheur); dit type scheur treedt op aan de overgang van de las naar het moedermateriaal en loopt in de warmte beïnvloede zone. b. Underbead crack (scheur onder de las); dit scheurtype treedt op in de warmtebeïnvloede zone, ongeveer evenwijdig aan de smeltlijn. In ernstige gevallen komt deze scheur ook aan het oppervlak. c. Root crack (scheur in de wortel van de las); deze begint als een gewone krimpscheur, uitgaande van een slechte aansluiting of een scherpe overgang en kan door het lasmetaal of door de warmtebeïnvloede zone verder verlopen. d. Micro cracks (microscheuren); dit zijn kleine scheurtjes van ongeveer 0,2 mm die alleen in het lasmetaal voorkomen.

18

a b c

januari 2012

TECHNIEK

Maatregelen om koudscheuren te voorkomen 1. Verlaag het waterstofgehalte in het lasmetaal De beste manier om waterstofopname tijdens het lassen te voorkomen is door het probleem bij de bron aan te pakken. Dat betekent dat men de mogelijke waterstofbronnen moet identificeren en ervoor moet zorgen dat waterstof uit deze bronnen niet in het lasmetaal terechtkomt: • Draag zorg voor schone naden, vrij van roest, verf, olie en vet. • Pas een laag waterstofhoudend lasproces toe. • Kies bij voorkeur basisch lastoevoegmateriaal in plaats van rutiel. • Droog de elektroden en/of het laspoeder volgens de voorschriften van de leverancier. Voor het toepassen van warmtebehandelingen gelden de volgende richtlijnen: • Indien voorwarmen is voorgeschreven, warm dan voor over een breedte van minstens 75 mm vanaf het midden van de naad om zeker te zijn van een uniforme verdeling van de warmte over de dikte en breedte van de naad. • Controleer de voorwarmtemperatuur aan de andere zijde van de te lassen naad. Als dit onpraktisch is, neem dan de tijd om de warmte door te laten dringen in de constructie. • Warm ook voor bij het hechten en gutsen van de naden. • Geef de in de lasverbinding aanwezige waterstof de kans om uit de lasverbinding te diffunderen door bijvoorbeeld de lasverbinding waterstofvrij te gloeien. Laat de lasverbinding niet eerst tot kamertemperatuur afkoelen. • Voer dit waterstofvrij gloeien uit op een temperatuur tussen 150 en 180°C gedurende de tijd die door een lasdeskundige is vastgesteld. Bij dit langdurig gloeien moet men er wel zeker van zijn dat er geen ongewenste microuitscheidingen ontstaan, waardoor de taaiheid terug zou lopen. Lasbaarheidsproeven moeten dit uitmaken en een gloeibehandeling is dan ook onderdeel van een lasprocedure. De gloeitemperatuur heeft een veel groter effect dan de gloeitijd. Een te lage gloeitemperatuur kan men niet compenseren met een langere gloeitijd!

d 19

TECHNIEK

januari 2012

2. Vermijd een scheurgevoelige microstructuur

Detecteren van de onvolkomenheden en remedie

Een minder scheurgevoelige microstructuur verkrijgt men door er voor te zorgen dat de warmtebeïnvloede zone niet te hard wordt: • Verlaag de afkoelsnelheid. Streef een afkoeltijd Δt 8/5 van ongeveer 20 sec na. Een te snelle afkoeling kan door aanwezigheid van legeringselementen gemakkelijk aanleiding geven tot hardingsstructuren in de overgang. • Las meer in snoertjes. • Zorg voor een goede bewaking van de voorwarmen interpasstemperatuur.

Een waterstofscheur aan het oppervlak is tijdens visuele inspectie goed waar te nemen. Bij zeer kleine waterstofscheuren is magnetisch en/of penetrant onderzoek nodig. Het vaststellen van waterstofscheuren onder het oppervlak is niet eenvoudig. De scheuren kunnen nog optreden geruime tijd nadat de las is gelegd en afgekoeld. Om deze redenen dient een lasverbinding pas 48 uur na het lassen onderzocht te worden op eventuele waterstofgeïnitieerde scheurvorming. In dit geval zal röntgenonderzoek (RT) of ultrasoon onderzoek (US) een juiste keuze zijn. De scheuren kunnen ook worden vastgesteld met behulp van wervelstroomonderzoek. De meeste richtlijnen schrijven voor dat een waterstofscheur moet worden verwijderd, en wel 5 mm dieper en breder dan daar waar de scheur is vastgesteld. Het spreekt voor zich dat men moet zien te voorkomen dat na reparatie opnieuw waterstofscheuren optreden. Daarom moet men bij reparatie alle besproken voorzorgsmaatregelen nemen en zeer laag waterstofhoudende lastoevoegmaterialen en lasprocessen inzetten.

3. Vermijd (residuele) spanningen in de lasverbinding Om restspanningen te verlagen spelen alle onder punt 2 genoemde maatregelen een belangrijke rol, dus het verlagen van de afkoelsnelheid, meer in snoertjes lassen en het goed bewaken van de voorwarmen interpasstemperatuur. Verder is het lastechnisch ontwerp een belangrijke factor. Denk daarbij aan de keuze voor een stompe lasverbinding in plaats van een hoeklas, en een X-naad in plaats van een Vnaad.

4. Zorg voor een goede materiaalkeuze Vermijd materialen met hoog koolstofgehalte. Toepassing van fijnkorrelige staalsoorten of microgelegeerde staalsoorten geven een hoge sterkte en daardoor de mogelijkheid om dunner te construeren. Om dan goede lasbaarheid bij deze staalsoorten kunnen behouden, mag het koolstofgehalte niet hoger zijn dan maximaal 0,18%.

5. Kies het juiste lasproces en gebruik desnoods nietscheurgevoelige austenitische lastoevoegmaterialen Kies liever geen lasprocessen met een zeer grote warmte-inbreng en een hoge afkoelsnelheid. Bij lasprocessen waarbij het niveau van voorwarmen interpasstemperatuur onacceptabel hoog komt te liggen, kan men een afwijkend lastoevoegmateriaal gebruiken. Kies bijvoorbeeld een austenitisch corrosievast of nikkelbasis lastoevoegmateriaal. Een laag waterstofaanbod blijft noodzakelijk!

20

Wat brengt ons 2012? Wat gaat het nieuwe jaar ons brengen? Gaat de regering eindelijk eens het onderwijs aanpakken, zodat we in de nabije toekomst geen lassers meer uit het buitenland hoeven te halen? Het is toch te gek dat we niet in staat zijn om jongeren voor ons vak te interesseren en op te leiden tot bekwame lassers. Meer praktijk in het technisch onderwijs en veel minder theoretische vakken. Niet iedereen is gecharmeerd van leren uit een boekje. Hoe zal het verder gaan met de economie, met de euro? Gaan we nou wel verder bezuinigen of niet? Ik had net geïnvesteerd in het bedrijf dat de bordjes van 130 km voor de snelweg zou gaan maken, gaat die 130 km voorlopig niet door. Waar is dit kabinet nou mee bezig? Ik had elke dag 3 minuten langer in mijn bed kunnen liggen. Daar hebben we toch met z’n allen 130 miljoen voor over? Om terug te komen op de euro. Weet u waarom de horeca voor het handhaven van de euro is? Bij een herinvoering van de gulden zal men ontdekken dat een kop koffie 6 tot 7 gulden kost en dat is voor de meesten van ons toch wel even slikken. Het afgelopen jaar eindigde tumultueus. De soap over Ajax overschaduwde zelfs de problemen met de euro. Ik ben geen fan van Ajax, maar met Cruijff heeft men daar het paard van Troje binnengehaald, arm Ajax. Ik ben het met cabaretier Marc-Marie Huijbregts eens, die stelt dat we met z’n allen een monster gecreëerd hebben. Een man die denkt dat elk woord uit zijn mond een goudklompje is. Niet alleen bij het bestuur van Ajax gaat het mis. Dat bleek onder meer tijdens de bekerwedstrijd met AZ. De beelden gingen de hele wereld over met zelfs reacties uit Australië. Dit muisje gaat een behoorlijk staartje krijgen voor betrokkenen.

Wat gaat 2012 ons nog meer brengen? Een lager pensioen voor de oudjes, meer werkeloosheid? Dat dit gaat gebeuren, daar is geen twijfel over. Alleen is de vraag wanneer precies. Hoe moet het bedrijfsleven op de nieuwe recessie reageren? Door te bezuinigen of juist door te investeren? Door het versterken van onze concurrentiepositie ten opzichte van bijvoorbeeld China en India? Niet ten opzichte van de andere Europese landen, daarvoor ben ik dan toch weer te veel Europeaan. Bezuinigen op ons energieverbruik, om onze bijdrage aan de opwarming van de aarde zo veel mogelijk te beperken? Niet door koolzuurgas in de grond te pompen, dat kost gewoon te veel geld. Overigens is de temperatuur sinds 1998 niet meer gestegen. De activiteit van de zon is waarschijnlijk meer bepalend voor de temperatuur dan we hebben ingeschat. We schijnen in een interglaciale (tussen twee ijstijden) periode te leven en mijn advies is dan ook: geniet van de warmte zolang het nog lekker warm is. Ik reken weer op een mooie lente en ook op een mooie zomer. Ik wens u het allerbeste in het nieuwe jaar.

Lastechniek #2

6. Volg nauwkeurig de lasprocedure, controleer vooral het temperatuurverloop Voor het lassen van koudscheurgevoelige materialen is het noodzakelijk dat er goede lasprocedures zijn en dat men deze nauwkeurig volgt. De temperatuur na het lassen speelt een belangrijke rol. Door te hoge afkoelsnelheden krijgt men overmatige harding, hoge spanningen en een 'vasthouden' van waterstof. Door te lage afkoelsnelheden ontstaat een grotere grofkorrelige WBZ, waardoor de taaiheid afneemt. Omdat zo'n structuur minder spanningen kan opnemen, is ze ook scheurgevoeliger.

COLUMN

januari 2012

verschijnt begin februari 2012 met veel aandacht voor de Techni-Show Personalia: De auteur, ir. Efendi Aydoğan IWE, is senior lasinspecteur bij Dow Benelux B.V. in Terneuzen.

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] 21

RUBRIEK

januari 2012

RUBRIEK

januari 2011

DELASGROEPENENHUNAGENDA Lasgroep Noord (LGN) Plaats van samenkomst: Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek Lasgroep West (LGW) Plaats van samenkomst: Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord Lasgroep Oost (LGO) Plaats van samenkomst: Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn

Naam: Joey Helsloot - Leeftijd: 21 jaar Functie: Constructiebankwerker, lasser en monteur in opleiding bij BAM Speciale Technieken in Amsterdam.

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) Plaats van samenkomst: Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam door Margriet Wennekes Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Plaats van samenkomst: Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl Lasgroep Zuid (LGZ) Plaats van samenkomst: Stedelijk College; Avignonlaan 11; Eindhoven Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Plaats van samenkomst: Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Activiteiten bij de LASGROEPEN Lasgroep Noord (LGN) Agenda 2012 nog niet bekend.

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) 17-01-2012 Nieuwjaarsreceptie

Lasgroep Oost (LGO) 12-01-2012 Drie presentaties 'Door leden voor leden van LGO' 08-03-2012 Jaarvergadering en presentatie Andon

Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Agenda 2012 nog niet bekend.

Lasgroep West (LGW) 19-01-2012 Gecontroleerd opwarmen d.m.v. inductie, door Henk van Zijl

Lasgroep Zuid (LGZ) 17-01-2012 Nieuwjaarsreceptie en lezing Economie van het lassen, door Fred Neessen 28-02-2012 Voor- en nadelen van lijmverbindingen, door Rob Helmich Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Agenda 2012 nog niet bekend.

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E [email protected]. Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

22

Welke opleiding heb je gevolgd? "Ik heb een diploma niveau 2 van de opleiding Constructiebankwerker en lasser. Verder heb ik de NIL-diploma's MIG-/MAG lassen niveau 1 en elektrodelassen niveau 1 en 2. Via mijn werkgever heb ik alle certificaten gehaald voor gevulde draad, behalve H-L045." Waarom heb je gekozen voor het lassersvak? "Toen ik klein was keek ik altijd naar Discovery Channel. Daardoor werd mijn interesse gewekt voor techniek. Ik heb eerst drie jaar havo gedaan, maar dat stilzitten was niks voor mij, ik moet met mijn handen werken. Ik ben begonnen met een opleiding Motorvoertuigen. Een of twee keer per week kregen we ook les in lassen en bankwerken. Ik had er aardig feeling voor en mijn leraar zag ook dat dit beter bij mij paste. En zo ben ik ingestroomd in de opleiding Metaaltechniek." Hoe ben je bij BAM Speciale Technieken terechtgekomen? "De vader van een vriend van me is zelfstandig ondernemer. Hij werd vaak ingehuurd door de BAM. Toen ik op zoek was naar een leerbedrijf raadde hij me aan om eens te schrijven naar de werkplaats van BAM Speciale Technieken. Ik werd eigenlijk meteen aangenomen en sinds september 2008 werk ik hier. Ik heb al een vast contract aangeboden gekregen, maar nu heb ik een leer-/werkovereenkomst omdat ik de monteuropleiding volg." Wat is er zo leuk aan lassen? "Bij het lassen komt er echt iets uit je handen, het is puur en eerlijk handwerk. Het mooiste vind ik het om als lasser te werken aan zware constructies. Tja, hoe moet ik uitleggen wat ik daar zo mooi aan vind? We werken veel voor Rijkswaterstaat en daar komt natuurlijk veel zwaar constructiewerk bij kijken. Als ik dan in mijn auto zit en bij Roelofarendsveen onder het aquaduct door rijdt, dan vind ik het prachtig dat ik daar ook een bijdrage aan heb kunnen leveren. Het is vooral dat gevoel."

Zijn er prestaties of projecten waar je trots op bent? "Ik weet niet of ik een keuze kan maken, we doen zoveel verschillende dingen... Maar een goed voorbeeld is een spoedklus afgelopen zomer van BAM International voor het maken van een aanmeerfaciliteit voor ijzerertsschepen in Afrika. We hadden een strakke deadline en hebben drie weken lang in ploegendienst hard moeten doorwerken. Twaalf uur op, twaalf uur af, en er was geen ruimte om fouten te maken. Het laswerk werd gekeurd met behulp van röntgenonderzoek en alles bleek meteen goed te zijn. Dat vond ik echt een mooie prestatie. Helaas bouwden we niet op locatie in Afrika, dat had ik wel gewild.

Is er iemand in dit vak waar je bewondering voor hebt? "Jazeker, dat is mijn leermeester hier, Henk Groenewoud. Die man is 63 jaar, hij weet gewoon alles en heeft altijd een antwoord als ik iets vraag. Dat ik de vakman ben geworden die ik nu ben heb ik aan hem te danken. Henk moet samen met mij op de foto, daar sta ik op!" Wat zijn je plannen voor de toekomst? "Het liefst wil ik in de offshore gaan werken. De zee op, allerlei onderhoudswerk doen en palen heien, dat lijkt me mooi. Daarom wil ik zo breed mogelijk opgeleid zijn, zodat ik overal aan de slag kan."

23

MARKT

januari 2012

januari 2012

MARKT

NI E U WE BEDRIJFSDEELNEMER

Wiltec loopt voorop in veiligheid MET EEN TEAM VAN RUIM 200 MEDEWERKERS IS WILTEC EEN BELANGRIJKE LEVERANCIER VAN EEN BREED SCALA AAN VEILIGHEIDSARTIKELEN. HET ASSORTIMENT OMVAT BEROEPSKLEDING, PERSOONLIJKE BESCHERMINGSMIDDELEN EN AANVULLENDE ZAKEN, VARIËREND VAN COMPLETE AFZUIGSYSTEMEN TOT FILTERS EN TAPES VOOR ALLERLEI DOELEINDEN.

Meer dan gehoorbescherming Als voorbeeld noemt Edgar Hougee enkele artikelen die in het bijzonder de aandacht verdienen: "We leveren een bekend merk otoplastieken die ter plekke persoonlijk worden aangemeten en direct klaar zijn voor gebruik. De demping is afgestemd op het geluidsniveau in de werkomgeving. De technische ontwikkelingen hebben er inmiddels voor gezorgd dat gehoorbeschermers niet alleen beschermen, maar ook de communicatie en daarmee de veiligheid verbeteren. Met een bepaald type gehoorbeschermers kan per portofoon worden gecommuniceerd. Dergelijke apparatuur is in feite onmisbaar op bouwplaatsen, maar ook in de werkomgeving van een lasser."

door Maurice Mol

Adembescherming De succesrijke onderneming begon in 1993 met de overname van Wilt & Co, een bedrijf met dertien medewerkers op het gebied van spuittechnieken. Uiteraard waren ook bij verfspuiten persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm's) nodig. Maar inmiddels opereert Wiltec industriebreed met meerdere vestigingen naast het hoofdkantoor en servicecentrum in Uden: Wiltec Spijkenisse, Wiltec België (in Geel) en een eigen werkschoenenfabriek, Neskrid in Kaatsheuvel. Volgens Edgar Hougee, productspecialist en veiligheidskundige bij Wiltec, is het succes vooral te danken aan het breed op veiligheid gerichte leveringsprogramma.

Dag na dag weer gezond naar huis Veiligheid en persoonlijke bescherming zijn voor de industrie steeds meer van belang geworden. Hougee: "Werknemers realiseren zich dat het toch normaal moet zijn dat je, dag na dag, van je werk weer even gezond naar huis gaat als dat je 's morgens bent begonnen. Jongeren weten ook heel goed de voor hen geschikte pbm's te kiezen, in de opleidingen is daar ook aandacht aan geschonken. Veiligheid staat voorop en wij als Wiltec staan voorop in veiligheid. Dat is ons specialisme en zonder kennis van zaken loop je grote kans op schijnveiligheid. En dat moet je niet willen."

Aanspreekpunt voor veiligheid Volgens Hougee zien de afnemers Wiltec meer als partners op veiligheidsgebied dan als leverancier. Het begint vaak met de RIE, het inventariseren van de risico`s op de werkvloer en het opstellen van een advies voor passende maatregelen volgens de arbeidshygiënische strategie.

24

"Denk maar aan lawaai, stof, rook, praktisch alles waar uiteindelijk geschikte pbm's de oplossing moeten bieden wanneer andere maatregelen onvoldoende werken. Zo is het ook voor lassen, hoe moet je je anders beschermen tegen straling door de boog? Je hebt daarbij een goede kap of helm nodig." Volgens Hougee is het niet eenvoudig om het meest doelmatige persoonlijke beschermingsmiddel te kiezen, gezien de grote variaties in laswerk en het huidige aanbod van lashelmen: van een simpele laskap tot de meest geavanceerde systemen met automatisch donkerkleurend glas en adembescherming. Hougee stelt: "Wij bieden met ons brede assortiment en met de nieuwste generaties pbm's een goede oplossing, tegemoetkomend aan de wensen van het bedrijf en de individuele werknemer."

Een ander voorbeeld betreft de adembescherming. Hougee: "We leveren bijvoorbeeld een gecombineerde laskap met veiligheidshelm van een vooraanstaande producent. Onder de laskap zit een slijpscherm. Een voordeel hiervan is dat de lasser bij een opgeklapte laskap toch adembescherming heeft. Dat is bij andere laskappen niet het geval." Verder noemt Hougee als voorbeeld een speciaal type aanblaassysteem, met een motorunit die de flow aanpast aan de filterweerstand. "Hierdoor wordt zeer efficiënt met het filter en de batterij omgegaan. De unit werkt met standaard schroeffilters. Bij adembescherming met compressielucht is het van belang dat de lucht vrij is van verontreiniging, op de juiste temperatuur is en vrij van vloeibaar water. Deze lucht moet dus worden gefilterd en voldoen aan de eisen volgens de norm EN 12021. Hougee: "Wij leveren diverse soorten filterpanelen, zoals FST ademlucht conditioneringsunits voor het filteren van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en nitreuze dampen in meerdere capaciteiten."

Training en instructies Wiltec heeft een eigen servicedienst voor installatie en onderhoud en verzorgt ook trainingen door veiligheidskundigen, voorlichting op de werkvloer, tool-box meetings en instructies voor het goed omgaan met pbm`s.

Veiligheid staat voorop en wij als Wiltec staan voorop in veiligheid 25

BRANCHES

ADVIES en CONSULTANCY

ADK Techniek Divisie van ADK Speciaalmachines B.V. Mechelaarstraat 23 4903 RE Oosterhout (NB) T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22 E [email protected] I www.adktechniek.nl

januari 2012

AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

INDUSTRIËLE GASSEN


AUTOMATISCHE LASHELMEN

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected]

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

AIB-Vinçotte Nederland B.V. Takkebijsters 8 - 4817 BL Breda Postbus 6869 - 4802 HW Breda T 076 571 22 88 - F 076 587 47 60 E [email protected] I www.vincotte.nl

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

Welding Support Nederland Botterlaan 32 - 4484 RD Kortgene T 0113 302409 - F 0113 301740 E [email protected] I www.hsweldingsupport.nl Begeleiding, advies en training in lastechnische zaken.

26

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl

KEURINGEN

CHEMISCHE METAALOPPERVLAKTEBEHANDELING

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.


Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING

LASACCESSOIRES



LAS- EN SNIJTOORTSEN

LASTOORTSEN MIG en TIG




MECHANISATIE EN AUTOMATISERING


OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] I www.lasopleidingen.nl Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

LASTOEVOEGMATERIALEN


Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com




MANIPULATOREN EN MECHANISATIE Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl


NDO/DO ONDERZOEK LIJMEN

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

BRANCHES

januari 2012



ORBITAAL EN APPARATUUR



PLASMASNIJDEN Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] I www.mme-group.com

ONDERZOEK



27

BRANCHES

ROBOTS EN ROBOTISERING


Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

januari 2012

VOORBEWERKINGSAPPARATUUR VOOR PIJP EN PLAAT

SNIJDEN




WARMTEBEHANDELING

Het NIL certificeert! Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] I www.delta-heat-services.nl • Elektrisch voorwarmen en gloeien • Inductie verwarmen • Stationaire gloeiovens • Mobiele gloeiovens • Uitdrogen beton / coatings • Verhuur / verkoop • Advisering

Waarom certificeren?

Het certificaat van Vakbekwaamheid

Het vak lastechniek is voortdurend in beweging. Normen en regelgeving worden regelmatig gewijzigd, nieuwe materialen worden toegepast, er worden nieuwe lastechnieken ontwikkeld en er worden steeds hogere eisen gesteld aan het werk. Om als lasdeskundige zekerheid te verschaffen voor uzelf, maar ook voor uw opdrachtgevers, kunt u zich voor het specifieke vakgebied lastechniek laten certificeren. Het NIL is actief op het gebied van tal van certificeringen.

Het Certificaat van Vakbekwaamheid, vaak Persoonscertificaat genoemd, is een getuigschrift van een certificatie-instelling dat de houder van het certificaat heeft bewezen aan de vakbekwaamheidseisen te voldoen voor het betreffende beroepsprofiel. Het NIL certificeert volgens de EN ISO/IEC 17024: Conformiteitsbeoordeling - Algemene eisen voor instellingen die persoonscertificatie uitvoeren.

Handvaardigheidcertificaten Lasserkwalificatiecertificatie volgens: • NEN-EN 287-1 • NEN-EN-ISO 9606-2 t/m 5 • ASME BPV section IX • AWS D1.1 • NEN-EN 1418 • NEN-EN 13133

Productcertificatie • Lasmethodekwalificatie conform de NEN-EN-ISO 15614

Bedrijfscertificatie Kwaliteit is herkenbaar aan de hand van het procescertificaat en certificatiebeeldmerk. Het NIL is door EWF / IIW geautoriseerd als Authorised National Body for Company Certification (ANBCC) om deze taak uit te voeren in Nederland, op basis van de EN-ISO 3834. Daarnaast treedt het NIL ook op als ANBCC in België, natuurlijk met goedvinden van het BIL. • IIW certificaat volgens EN-ISO 3834

Druk, Print en Plot van begin tot eind

Erkenning van opleidingsinstelling voor nationale en internationale opleidingen

Bent u op zoek naar een grafische partner, die nog met u meedenkt en u hiermee veel kosten bespaart? Wilt u snel en efficiënt geholpen worden met behoud van service en kwaliteit? Spelen opslag, voorraadbeheer en distributie daarbij een rol? Kortom, wilt u totale ontzorging wanneer u gedrukte, geprinte of geplotte uitingen nodig heeft? Maak dan gebruik van onze kennis en expertise en neem vrijblijvend contact op met één van onze adviseurs.

DRUKWERK • Jaarverslagen • Boeken • Catalogi • Brochures • Folders • Flyers • Posters

PLOT, PRINT EN KOPIEERWERK • Huisstijl drukwerk • Etiketten • Mappen • Ringbanden • Agenda’s • Displays

• Printing on demand • Personaliseren • Lesmateriaal • Verslagen

• Papers • Banners • Canvas • Bouwtekeningen

DIENSTEN • Foliedruk • Web2print • Direct-mail • Opslag • Voorraadbeheer • Distributie

www.veldwijk-vanloon.com Veldwijk - van Loon Grafische Bedrijven B.V. • Oranjelaan 9 • Postbus 116 2740 AC Waddinxveen T 0182 64 12 12 • F 0182 64 12 22 • E [email protected]

28

Kadercertificaten • • • • •

Laspraktijkingenieur (LPI) Middelbaar Lastechnicus (MLT) Lasspecialist (LS) Beoordelaar voor Lasserkwalificaties (BDL) Lascoördinator conform de EN 1090-2 (RWC EN-1090)

Nationaal • NIL Handvaardigheidopleidingen niveau 3 en 4 Internationaal • International Welding Engineer (IWE) • International Welding Technologist (IWT) • International Welding Specialist (IWS) • International Welding Practitioner (IWP) • International Welding Inspection for Personnel (IWIP B, S en C)

PED goedkeuringsverklaringen, NIL als art.13 instelling (aangewezen door Min. SZW) • Lasserkwalificatiecertificaten • Lasmethodekwalificaties

Gorinchem, 6, 7 en 8 november 2012 Dé week voor:

Openingstijden: 13.00 - 21.00 uur

© {~{}{x{zw {xz}{y~{{ © {}{w}{{ © {}w{ © ywy{z{{z{ © ywy{w|{{ © ~{d_bEX_b

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 F 0183 - 68 06 00 I www.evenementenhal.nl E [email protected]

Ons evenement. UW MOMENT.

Koudscheuren of waterstofscheuren in koolstofstalen

Recommend Documents