D W A L E N D T U S S E N
K E N I A S E
K O R A L E N door W. Faber W ie K en ia hoort, d e n k t in de ee rste p la a ts aan w ild p a rk e n en fo to sa fa ri’s. Hij zal m isschien ook d en k e n aan een v e r en h a a st o n b e re ik b a a r land, d a t n ie t zo g au w in aa n m e rk in g k o m t voor een v a k a n tie trip . W a n n eer m en ec h te r de v e le k le u rig e v ak a n tie fo ld ers b e k ijk t en de ta lrijk e k ra n te n a rtik e le n o v e r d it la n d leest, b lijk t w el d at tropisch O o st-afrik a zich in een snel stijg en d e to eristisch e b e lan g stellin g v e rh e u g t. H et zijn n a tu u rlijk in de ee rste p la ats d e w ild p a rk e n , die op v elen een bijna m agische a a n tre k k in g s k ra c h t uitoefenen . Nog liggen de p rijzen v a n d erg e lijk e reiz en hoog, m a a r zij bew egen zich toch al aa rd ig in de goede rich tin g . D it zal in de nabije to ek o m st stellig nog v e rd e r h e t geval zijn. E r is ook een tijd gew eest, d a t h e t M iddellandse Z eegebied een voor w einig en b e re ik b a re v ak a n tie b estem m in g w as, m a a r d a t zouden w e n u toch n ie t g raag m e e r w ille n b ew eren . D aaro m d u rv e n w e op deze p la a ts iets o ver onze tro p isch e e rv a rin g e n te v erte lle n . V an z elfsp rek en d zu llen w e h ie r n ie t u itw ijd en o v er de w ild p a rk e n , h o ezeer een fo to safa ri ook de m oeite w a a rd is. M aar K en ia b ez it ook een lan g e en afw isselen d e k u st aan de Ind ische O ceaan en d a a r h eb b e n w e k en n is k u n n e n m a k e n m et een k le in stu k je v an de typische In d o -P ac ific-fa u n a. O ns h o te l bevon d zich onm iddellijk aan h e t stra n d nabij h e t d o rp je K ik am b ala , o n g ev eer 25 km n o o rd elijk v an de h av e n sta d M om bassa. H et u it fijn za n d b estaa n d e stra n d is d a a r m in d e r b ree d d an aan onze kust. H et g a a t spoedig o v e r in een k le iac h tig w ad, o n reg elm atig begroeid. V erd ero p w o rd t de b o d em h a rd e r. Hij b e s ta a t d an u it een soort k o raa lza n d zo nd er b egroeiing. D aa r w o rd t h e t ook iets d ie p er en on tm o et m en k le in ere en g ro tere k o ra a lp a rtije n . A l die v ersc h ille n d e so o rten k o raa l in a lle rle i vorm en en k le u re n b ied en w e rk e lijk een h e e l b ijzo n d er schouw spel. D an zie je h e t gro te versch il m e t een tro p isc h aq u a riu m , w a a rin h e t n u een m aal n ie t m ogelijk is levend k o ra a l te h ouden. N og v erd e ro p lig t een en k ele tie n ta lle n m eters b re e d rif, h o o fd zak elijk b e staa n d e V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
april 1969 — V eldw erk 35
u it dood k o ra a l. A an de an d e re zijde v an d it rif b e v in d t zich d e eig en lijk e oceaan, die evenals w ij d a t v an onze N oordzee k ennen, een s te rk e b ra n d in g v erto o n t. A an de oceaanzijde v an h e t rif, o n geever 800 m u it h e t stra n d , b ev in d t zich w e e r le v en d k o raal. Bij la ag w a te r lig t h e t rif geheel droog en b e v a t h e t g ed eelte tu ssen h e t r if en h e t stra n d nog slechts een ondiepe laag w ate r, d ie zich in h e t g rasg ed eelte zelfs to t een m in im u m b ep e rk t. H et zal u n ie t v erw o n d eren , d a t d e b e tre k k e lijk g erin g e laag w a te r o n d er de tro p en zo n een v rij h o g e te m p e ra tu u r b e re ik t, zo zelfs d a t h e t w a te r w erk elijk w a rm to t zeer w a rm aan v o elt. Z odoende w o rd t w el een zeer bijzondere om geving voor de k o raa lg ro e i geschapen. W a n n ee r h e t laag w a te r is, b ie d t d a t een ideale g eleg en h eid om een p a a r u u r o v er h e t w ad en h e t rif en tu ssen h e t k o raa l te d w alen . H et is w el za ak schoeisel te d rag e n m e t een stevige zool, w a n t b ehalve d e tallo ze zeeëgels, die je to ch n e t w e e r n ie t h elem a al op tijd ziet, is h e t vooral ook h e t k o raal, d a t to t z e er o n aa n g e n a m e gevolgen aan leid in g k a n geven. E en k le in e stru ik e lin g , m e t als gevolg een slechts o n b etek e n en d e en nau w elijk s bloedende v erw o n d in g door h e t k o raa l, m a a k te d a t w ek e n la te r nog steeds k le in e stu k jes k o ra a l loskw am en. H et d w ale n o v er zo’n tropisch w ad, dan w e e r ’s m o rg en s d an w e e r ’s m id d ag s al n a a r g elan g h e t tijd stip v an h e t laag w ater, is w e rk e lijk een b o eien d a v o n tu u r. N u m oet u n ie t denken, d a t h e t m ogelijk is za k k en vol fra a ie tro p isc h e sch elp en op te rap e n . D at lijk t w el even zo op h e t stran d , m a a r al gau w b lijk t h oe al d ie schelp en o n d er h e t gew eld v an de tropenzon d o o r en do o r zijn v e rb le e k t. N een, om w e rk e lijk iets goeds te k u n n e n vin d en m o et d a a r evengoed als o v e ra l eld ers m oeite g ed aan w orden: goed opletten, ste n en k e re n op h e t rif, tu ssen h e t w ie r lig g en d e ta k k e n aan de onderzijde bekijken, o n d er h e t k o ra a l zoeken en g rav e n in h e t zand. W e k u n n e n hierbij eigenlijk m a a r en k e le u itz o n d erin g e n m ak en . D e m e est o p v allen d e d a a rv a n is w el de tijg ersla k — C ypraea tig ris L. D eze k a u rie so o rt w a n d e lt overal, tu ssen h e t w ier, bij h e t koraal, op h e t rif. Hij is d a a r de enige C y p ra e a-v erte g en w o o rd ig er, die de fe lle zon n ie t sch u w t, m a a r e r zich ju is t in k o estert. E n zelfs al b ed e k t hij nogal eens m e t zijn m a n te l de g eh ele schelp, to ch is hij v rij g em ak k e lijk te h erk en n en . Wij h eb b e n e r ta lrijk e aa n g etro ffe n . W at d aarb ij v o o ral opviel, w as h e t gro te v erschil in k le u rp a tro o n : v an zeer d o n k e r to t ze er licht. K en n elijk heb b en deze v ersch illen dus h elem a al niets te m a k e n m e t de geografische v ersp reid in g of h e t m ilieu. Al die k le u rp a tro n e n w an d e len gew oon door elk aar.
A fb . 1. T ijg ersla kk en — Cypraea T igris L. L in k s een do n ker, rech ts een lic h t g e k le u rd exem plaar. B eid en zijn ech ter a fk o m s tig van d ezelfd e plaats: K ika m b a la , Kenia. V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
april 1969 — Veldwerk 36
A fb. 2. L in k s de k u ssen ster - C ulcita schm ideliana R etziu s. R ech ts de rode s te k e lste r - P rotoreaster lin c ki (B la in v.). K lein e ex em p la ren va n deze ru im 25 cm grote ze esterren k u n t u in h et A rtis-a q u a riu m aanschouw en. B eh alv e ta lrijk e zeeëgels en zeekom kom m ers tr e f t m e n in de v o lle zon ook en k e le o p v allen d e so o rten ze e ste rre n aan. De ene so o rt lic h t g e k le u rd m e t fel ro d e k n obbels lu is te rt n a a r de n aa m rode ste k e lste r of P rotoreaster lin c k i (B la in v .); de a n d e re m e er g elijkend op een d ik k e b ru in e p an n ek o ek m et k lein e b la u w e n o p jes is de k u sse n ste r of C ulcita schm ideliana Retzius. W eer een geheel a n d e re diersoort, die zich vrij re g e lm a tig la a t zien is de egelvis — D iodon holacanthus L., die zich bij v o o rk eu r in laag w a te r ophoudt. Z o d ra hij bijv. m e t een sto k je w o rd t v e ro n tru st, b la a st hij zich op en zet zijn ste k els uit. Som s d rijft hij d an m e t de b u ik n a a r boven. N a tu u rlijk w a re n e r ook koraalv isjes, hoofdzakelijk kleine, v e e lk le u rig e soorten. De g ro te re h eb b e n w e k u n n e n b ew o n d e re n in h e t enige ze e re se rv a a t te r w ereld , voor de k u st nabij M alindi, een 75 k m noord elijk er. M et een boot voo rzien v an glazen bodem w e rd e n w e to t boven bijzonder fra a ie k o ra a lfo rm a tie s g e b ra c h t en d a a r heb b e n w e al sn o rk ele n d e een in d ru k g ekreg en v an h e t zeeleven in een k o ra a lzee: m e ters hoge k o raa lfo rm a tie s en een k e u r v an de m eest k le u rig e v issen op bijna g rijp afstan d .
A fb . 3. T u ssen h e t koraal op een d iep te va n ong eveer 1 m e te r schar relde deze L a m b is lam bis (L.) door zijn sc h u tk le u r v rijw e l onzichtbaar voor h e t blote oog o ve r de za n d bodem . L en g te 14 cm . Op de schelp leefd en e n k e le ex e m p la re n van G adinia spec. (fa m ilia Siphon a riid a e), die op de fo to naast h u n gastheer zijn afgebeeld. V IT A M A R IN A — Z eebiologische d ocum entatie
m ei
1969 —
V eldw erk
37
A fb . 4. B o ven een levende Tridacna m a x im u s (R ö d in g ) m e t zijn prachtige m a n telra n d in h et koraal. R ec h ts de schelp van een soortgenoot. i/a x. Door de schelp heen zie t u d u id e lijk de byssusopening. T e ru g k e re n d e n a a r de w ee k d ieren v e rd ie n t v erm e ld in g de vrij v ee lv u ld ig v o o r k o m en d e doopvontsehelp — T ridacna m a x im a (R ö d in g ), die m eestal in h e t k o ra a l in g eb o u w d zijn fra a ie b ru in g ro e n e m a n te lra n d toont. E en en k el ex e m p la ar, d a t m e en d e zich ook w el zonder de b esch erm in g v a n h e t k o ra a l te k u n n e n h an d h a v en , k o n d en w e m eenem en. D at ded en w e v an z elfsp rek e n d ook m e t v ersc h ille n d e a n d e re veel v oorkom ende soorten, zoals de rin g k a u rie — C ypraea a n n u lu s L., S tro m b u s gïbb eru lu s L. m e t zijn o p v allen d g etan d e o p ercu lu m , Conus liv id u s H w ass e n d iv erse a n d e re g ro te re en k le in e re soorten. B ijzonder in ons schik w a re n wij m e t een en k el fra a i ex e m p la a r v an M itra strictica L ink, C ypraea ca p u tserp en tis L. en C ypraea kien e ri (H idalgo), a lle soorten, die te r p la atse volgens de lite r a tu u r m in d e r v ee lv u ld ig voorkom en.
A fb . 5. V an lin k s naar rechts: C ypraea kien e ri (H idalgo), C ypraea h elvo la L., C ypraea ly n x L., C ypraea a n nulus L. en C ypraea carneola L. De beide lin k s a f g e h eelde schelpen zijn 2 x vergroot, de andere op w a re grootte. A lle a fk o m stig van K ika m b a la , K enia. V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
m ei
1969 —
V eldw erk
38
A fb . 6. De voor de k u s t v a n K en ia te r hoogte v a n K ika m b a la v e e lv u l dig vo o rko m en d e S tro m b u s gibberu lu s L. Ie ts v e rk le in d . R ec h ts a f zo n d e rlijk a fg ebeeld h e t typ isch getande opercu lu m va n deze soort. IV 2 x.
A fb. 7. Drie vertegenw oordigers va n de fa m ilie der Conidae. V an lin k s naar rechts: C onus arenatus H w ass, Conus liv id u s H w ass en C onus ebraeus L. A lle iets v e r klein d . V a n deze soo rten k o m t C onus liv id u s H w ass te r hoogte van K ika m b a la (K enia) h et m e e ste voor.
B ijzonder a a n tre k k e lijk e v o n d sten w a re n vo o rts en k ele v erte g en w o o rd ig ers v a n de fam ilie V asidae en h e t geslacht D ru p a v an de fam ilie d e r T h aid id ae. Deze so o rten k e n m e rk e n zich door h u n fra a i g ek leu rd e m ondopening. V oor h e t ov erig e g aa n zij m e t h u n k a lk a c h tig u ite rlijk geheel op in de om geving. D aa rd o o r zijn zij m oeilijk te h e rk e n n e n . M aar door h e t k e re n v an ste n e n op h e t rif en door zorgvuldig u itk ijk en w as h e t m ogelijk v e rsc h ille n d e e x e m p la re n te v ersc h alk e n . H et g rav e n in h e t zand tu ssen h e t k o ra a l b ra c h t af en toe e x e m p la re n v a n T erebra fe lin a D illw y n n a a r boven te rw ijl in h e t slik ach tig e w ad g e d ee lte v e r sc h ille n d e ex e m p la re n v an de soort P in n a m u rica ta L. te v in d en w aren . Deze
A fb . 8. D rie soorten die o p va llen door h u n fraai g ek le u rd e m o n d opening. V a n lin k s naar rechts: D rupa m o ru m (R ö d in g ) m e t b la u w paarse m o n d ; V a su m rhinoceros G m elin m e t (paars) b ru in e m o n d ; T hais tub ero sa (R ö d in g ) m e t geel en b ruine m ond. A lle ru im 2 x v e r klein d . V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
juni 1969 — Veldwerk 39
A fb . 9. A. P inna m uricata L., die ingegraven in de kleia ch tig e bo d em leeft. IV 2 x. B. M itra strictica L in k , zich op h e t r if onder ste n e n v e rsc h u ile n d teg en de fe lle zon. 1 x. C. Terebra felin a D illw yn , overdag v e rb lijv e n d o n g eveer 10 c m o n d er h et koraalzand. 1 Vz x. D. Conus stria tu s L. V2 x. H et re ch te r e x e m p la a r lijk t w a t vager g etek en d , m aar d a t is een gevolg v a n h et nog aanw ezige p eriostracum . la a ts te w a re n n ie t gem ak k elijk te onderk en n en , o m d at zij g eheel in de bodem w a re n w eggedoken. H u n aanw ezigheid w erd a llee n v e rra d e n door h e t g le u fje in de klei, d a t door de b o v e n ra n d e n v a n de geopende schelp w e rd gevorm d. H e t k a n n ie t an d e rs of o n d an k s in ten sief zoeken v in d t m e n to ch slech ts een k le in deel v an de g ro te v ersch eid en h eid a a n schelpen, die te r p la atse m o et v o o r kom en. Z o n d er de d a a rv o o r n o odzakelijke a p p a ra tu u r is h e t ook n ie t m ogelijk om in de d ie p ere d elen v an de oceaan een k ijk je te ,gaan 'nem en. A an die b ez w aren k o m t de p la a tse lijk e bevolking en ig e rm a te teg em o et d o o r d ag elijk s op h e t h o te lte rre in een so o rt v erk o o p sta n d in te rich ten . H et is d an e c h te r zoals V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
ju ni 1969 — V eldw erk 40
A fb . 10. M u re x ram osus L ., een o n g eveer 15 cm grote schelp, w a a r va n e x e m p la re n door de K eniase k u s tb e v o lk in g aan to eristen te koop w e rd en aangeboden.
o v era l elders. H et m eest in tre k bij de to e riste n zijn de gro te schelpen, zoals M u re x ram osus L., T urbo m a rm o ra tu s L., C ypraecassis ru fa L. en n a tu u rlijk d e tijg e rk a u rie s — C ypraea tigris L. in g ro te aa n ta lle n . D e to e rist is b o v en d ien n ie t zo erg k iesk eu rig , w a n t ook de v erk o o p v an d u id e lijk m in d e r f ra a ie e x e m p la re n b leek geen b ez w aa r op te leveren. V ele c o n u s so o rte n bv. h a d d e n een ste rk e k a lk a a n sla g w a a rd o o r m eestal zelfs de schelp, m a a r in ie d e r g ev al h e t k le u rp a tro o n w as aa n g etast. E en euvel, d a t in d it gebied o v erig en s v ee lv u ld ig v o o r kw am , v ooral w a n n e e r d e schelp leeg w as of de o o rsp ro n k e lijk e b e w o n e r w as v erv a n g e n door een d e r ta lrijk e h e re m ie tk re e fte n . N iets g eeft e c h te r m e er voldoening d an zelf zo ekende een b esch eid en co llectie v an v e rsc h ille n d e so o rten sam en te stellen. H e t w as bij die p o g in g w e l e e n p ro b lee m om de nog b ezette schelpen schoon te k rijg en . D e e rv a rin g h a d d e h o te ld ire c tie k en n e lijk geleerd hoe snel in de tro p e n w ee k d ieren g aan ro tte n en d an n ie t alleen een o n d raag lijk e sta n k v ersp reid en , m a a r b o v en d ien on g elo o f lijk snel vlieg en en m ie ren a a n tre k k e n . In ie d ere k am er en b a d k a m e r p r ijk t d an ook een b o rd je d a t h e t te n stre n g ste v erb o d en is sch elp en op de k a m e rs te b rengen. Toch w as een oplossing nodig, te m ee r d a a r ook k o k en d w a te r o n tb rak . V oor h e t re in ig e n v a n de g ro te re soo rten b le ek h e t m ogelijk een b ero ep te d oen op h e t in h eem se p ersoneel. H oe zij h e t precies d ed en lie te n zij n ie t zien, m a a r
A fb . 11. D eze 9 cm grote T onna p e r d ix (L .) w e rd leeg a a n g etro ffen op h et r if nabij K ika m b a la (K en ia ). L ege schelpen va n b u ik p o tig e n w a re n aldaar overigens een hoge u it zondering. W as de oorspronkelijke bew o n er va n de schelp n ie t m eer aanw ezig, dan w as diens plaats v r ij w e l steeds door een h e r e m ie tk re e ft ingenom en. V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
ju li 1969 — V eldw erk 41
wij h eb b e n ons la te n v e rte lle n , d a t zij h e t d ie r lo sslaan d o o r d e schelp v ele m alen h a rd op h e t zand te gooien. E en poging onzerzijds om de ju is th e id v a n d it v e rh a a l in de p ra k tijk te toetsen, h a d n ie t b ep aald een d a v e re n d succes. W el g af h e t ons de w aa rsc h u w in g om geen k le in e of te re soo rten v o o r d e afrik a a n se b eh a n d elin g af te staan . D ie h eb b e n w e d a n m a a r zoveel m ogelijk reu k lo o s g eh o u d e n m e t h e t enige m id d el d a t ons te r b esch ik k in g stond, nl. B io tex en a fslu itb a re p la stic zakken. V eelal b leek h e t n a ru im 24 u u r m ogelijk m e t en ig g ed u ld h e t d ie r u it d e schelp te v erw ijd eren . Som s ook h e b b e n w e m e t m e e r of m in d e r succes g e b ru ik g em aa k t v an de d ie n ste n v an m ieren . M a ar hoe h e t ook zij, ee n v o lk o m en lu c h td ic h te v e rp a k k in g door h e t g e b ru ik v a n p lastic dozen afg eslo ten m e t le u k o p la st b leef een ab so lu u t v ere iste om onze v o n d ste n v eilig en zo n d er o v e rla st v o o r a n d e re passagiers n a a r huis m ee te nem en. E n d a a r zal h e t n o g w el enige tijd d u re n v o o rd a t alles n e tje s opgeborgen is.
L IT E R A T U U R A B B O T T , R . T u c k er. 1960. T h e G enus S tro m b u s in the In d o -P acific. In d o -P a c ific M o llu sca, V o l. 1, no. 2. A cadem y of N a tu ra l S ciences, P h ila d e lp h ia , U SA . A B B O T , R. T u c k er. 1959. T h e F am ily V asidae in th e In d o -P acific. A ls v o ren , V ol. 1, no. 1. A B B O T T , R . T u c k er. 1961. T h e G enus L am bis in th e In d o -P acific. Als v o ren , V o l. 1, no. 3. A L L A N , Joyce. 1965. C ow ry S hells of W o rld Seas. G eo rg ian H o u se, M e lb o u rn e , A u stralië. C L A U D E , C. e.a. C o llectin g C ow ries in D a r es S ala am . P rin tp a k T a n z a n ia L td ., D a r es S ala am , T a n z a n ia . S P R Y , J . F. T h e Sea Shells of D a r es S ala am , p a r t I , G astro p o d s. T h e T a n g a n y ik a S ociety, D a r es S ala am , T a n zan ia . SP R Y , J . F. T h e Sea Shells of D a r es S ala am , p a r t I I , P elecy p o d a (B iv alv es). Als voren.
F o to ’s van de schrijver.
A fb. 12. T en slo tte deze C o n tu m a x n odulosus (B ru g .), syn. C e rith iu m n o d u lo su m B rug., die een hoogte h e e ft va n 8 cm. H e t d ier w e rd le v e n d aan g e tro ffe n in een p o eltje op h et r if voor de k u s t v a n K en ia nabij K ika m b a la . De k le u r va n de sch elp is k a lka c h tig w it, w aardoor hij va n zijn o m g ev in g n a u w e lijks is te o nderscheiden. O p va llen d is e v e n w el de fraai g etek en d e m ond o p en in g . A a n g ezien de b u ite n lip d u n is en een b reekb a re in d r u k m a a kt, te rw ijl deze soort een ste vig e b u iten lip h e e ft zonder deze fraaie te ke n in g , is h e t a a n n em e lijk d a t w e h ier te doen h eb b en m e t een jeu g d ig exem plaar. V IT A M A R IN A — Zeebiologische d ocum entatie
juli 1969 — V eldw erk 42
