Kom maar op met die camera’s Rechters, OM en veel advocaten zien filmen rechtszaken wel zitten Justitie en rechters reageren positief op het voorstel altijd camera’s toe te laten tot de rechtszaal. „Het draagt bij aan transparantie van de rechtspleging.” Door onze redacteur
Marcel Haenen Rotterdam. Advocaat Inez Weski gruwelt. Voortaan in principe altijd televisiecamera’s in de rechtszaal, zoals een door de Amsterdamse rechtbank ingestelde commissievoorstelt. Dat idee kan, als het aan de strafpleiter ligt, niet snel genoeg naar de prullenbak worden verwezen. Weski: „Het live uitzenden van strafzaken maakt zittingen tot een real life show zonder toegevoegde waarde voor de rechtspraak. Strafzaken gaan straks vooral dienen ter leniging van de voortdurende honger van het publiek naar het aanschouwen van andermans ellende.” Met tv in de rechtszaal worden zittingen nooit meer zoals vroeger, voorspelt de advocaat. „De camera zal als het volcontinue oog van het publiek het gedrag van officier van justitie en rechter beïnvloeden. Dat zal de waarheidsvinding belemmeren. Men gaat voor de bühne spreken”, zegt Weski. „Rechtspraak dient in alle rust in zijn natuurlijke habitat te gebeuren, zonder het voorplein te worden opgesleept ter vermaak van de massa.” Weski verwoordt een minderheidsstandpunt. Voorzitter Bart Nooitgedacht van de Nederlandse vereniging van strafrechtadvocaten verwacht dat het oog van de camera magistraten scherper maakt en voorkomt dat ze in slaap dommelen. Ook de hoogste baas van de aanklagers, procureur-generaal Herman Bolhaar, reageert positief op de gelanceerde voorstellen. „Het Openbaar Ministerie is in zijn algemeenheid een voorstander van tv-camera’s in de rechtszaal. Zeker in bijzondere zaken kan het een bijdrage leveren aan transparantie van de rechtspleging. Justice must be seen to be done”, zegt de voorzitter van het college van procureurs-generaal. „Of je een rechtszaak al dan niet live uitzendt, zou moeten afhangen van de vraag of er genoeg belangstelling voor is. Als de interesse van het
grote publiek er is, moet nog wel afgewogen worden of er specifieke zwaarwegende belangen zijn dit niet te doen, bijvoorbeeld in het geval van kwetsbare slachtoffers.” Ad van Liempt, tv-programmamaker en voormalig hoofdredacteur van Nova, is blij verrast met de wending die het al vele jaren slepende debat over wel of niet camera’s in de rechtszaal eensklaps neemt. „Mijn standpunt is altijd geweest dat rechtspraak openbaar moet zijn. Met welk recht zou je een medium als tv buiten de deur houden terwijl je journalisten met een ballpoint wel toelaat? Natuurlijk moet je de privacy beschermen en moet je de orde regelen, maar dat is allemaal te organiseren.” Angst dat procesdeelnemers zich anders gaan gedragen onder invloed van de camera heeft Van Liempt – die door de commissie-Van Rooy als deskundige werd geconsulteerd – niet. „Het effect van de tv slijt als het gewoon wordt. Camera’s kunnen ook heel discreet in gerechtsgebouwen worden geïnstalleerd, zoals in de Tweede Kamer.” De door de commissie gesuggereerde optie van een themakanaal voor rechtspraak ziet Van Liempt nog niet zo snel gerealiseerd worden. „Court TV kost veel geld en er is geen enkel verdienmodel te bedenken dat het voor publieke of commerciële omroep aantrekkelijk maakt alleen rechtszaken uit te zenden. Nederland is daar te klein voor.” Hij ziet wel mogelijkheden als de Raad voor de Rechtspraak via internet beelden zou aanbieden. Net zoals zittingen van gemeenteraden via het web te volgen zijn. „Dat hoort zo langzamerhand bij public service.” Ook de rechters lijken blij met de tv in de zaal. De Raad voor de Rechtspraak oordeelt „welwillend” over de voorstellen van Van Rooy, zegt een woordvoerder van het bestuursorgaan van de rechterlijke macht. „De raad staat niet afwijzend tegenover het advies om meer dan de gebruikelijke onderdelen van een strafzitting te filmen.” De Raad zegt met de presidenten van de rechtbanken te gaan overleggen over het realiseren van de aanbevelingen. „We zijn ons bewust van een veranderende behoefte in de samenleving ten aanzien van openbaarheid van rechtspraak.”
Live op tv: Michael Jacksons arts Conrad Murray (dood door schuld)...
Opinie: pagina 15
Al decennia camera’s in rechtszalen VS De Verenigde Staten kennen al rechtbanktelevisie op kleine schaal sinds de jaren veertig. Sindsdien zijn registraties van rechtszaken op de Amerikaanse televisie enorm populair geworden. Er werd zelfs een speciale kabelzender voor opgericht, Court TV. De eerste echt grote zaak op de zender was de zaak van Samuel Sheppard, die in 1954 werd veroordeeld tot een celstraf wegens moord op zijn zwangere vrouw. De zaak kreeg enorme televisieaandacht, en Sheppard, die ontkende, zei dat de camera’s in de rechtszaal hem geen eerlijk proces bezorgden. In 1966 werd hij, mede om die reden, alsnog vrijgesproken.
om echtscheidingszaken, die de hele dag door werden uitgezonden. Sinds de jaren negentig zijn het vooral de rechters zelf om wie de aandacht draait. Judge Judy (ook in Nederland uitgezonden) is daar het bekendste voorbeeld van. De New Yorkse rechter snauwt zich meestal door familiezaken heen, en is streng voor mensen die zich volgens haar niet goed genoeg gedragen.
De zaak-Sheppard leidde tot een nationaal debat over de vraag of rechtszaken niet beter achter gesloten deuren konden plaatsvinden, om trial by media te voorkomen. Maar het recht speelt in Amerika geen verborgen rol. Kiezers wijzen zelf de rechters in hun district aan, waardoor openbaarheid per definitie hoort bij het Amerikaanse rechtssysteem. Rechters kunnen zich tegenover de kiezer profileren door streng of juist mild te straffen.
Court TV heet nu TruTV, een dochter van Time Warner. Sinds 2008 is de formule van de zender iets anders, het is nu meer een crimenetwork. Er worden nog steeds integrale rechtszaken uitgezonden, maar er zijn ook programma’s met politieachtervolgingen of verborgen camera’s. Ook op andere zenders zijn nu rechtszaken te volgen. Grote zaken, zoals die van Conrad Murray, de lijfarts van Michael Jackson, zijn integraal te volgen. De discussie of dit wenselijk is, is nog steeds niet beslecht. Tegenstanders voeren aan dat sportheld en acteur O.J. Simpson, in de jaren negentig vrijgesproken van moord, mogelijk een milder oordeel heeft gekregen door de enorme media-aandacht voor zijn zaak. Dat zou nu met Murray weer kunnen gebeuren.
Court TV werd met name populair
Guus Valk
...muziekproducent Phil Spector (moord)...
...en actrice Lindsay Lohan (diefstal). Foto’s Reuters, AFP, AP
'Homo's pesten loont dus' (2) Algemeen Dagblad 28-10-2011 (p.13)
fiets van Van Hulten in elkaar. Van Hulten doet aangifte. Smit: "Het was tijd voor ons om te gaan. Als de geest eenmaal uit de fles is, gaat hij niet meer terug. Het stel krijgt alle medewerking van de gemeente en trekt zo'n drie weken later al in een woning elders in de regio Den Haag. Smit wilde in eerste instantie helemaal niet weg uit de Lisztstraat. "Er is iets mis in Nederland. Wat je ziet is dat pesten loont. Het zijn de slachtof-
fers die bijna altijd ergens anders heen verhuizen. Wat Smit betreft moeten bewoners van een galerijflat een sociaal contract tekenen, waarbij positief gedrag wordt beloond, en waarbij asociaal gedrag bijvoorbeeld leidt tot een boete of huisuitzetting. "Je moet zo'n flat zien als een enorm lange straat met maar twee liften waar iedereen doorheen moet. Daar moet je iets mee doen. Het kan niet zo zijn dat een leefgemeenschap van ruim
zevenhonderd mensen moet lijden onder de overtuiging en intimidatie van een groepje van dertig.'' Voor de Delftse wethouder Saskia Bolten (emancipatie) is de zaak nog niet voorbij: ,,We weten wie de boosdoeners zijn en die gaan we daar persoonlijk op aanspreken. En dat geldt ook voor hun ouders. Dit soort gedrag tolereren wij niet in Delft. Daar houd ik mij persoonlijk mee bezig.''
'Ik kan best in een praatprogramma' (1) NRC Handelsblad 27-10-2011 (p.10-11)
Rechtbankpresident over camera's in de rechtszaal en openheid bij rechterlijke macht Rechtbankpresident over camera's in de rechtszaal en openheid bij rechterlijke macht Utrecht. Laat altijd camera's toe in de rechtszaal, luidt het advies aan de rechtbank Amsterdam. Best een goed idee, vindt de president van die rechtbank, die zelf niet graag interviews geeft. "Waardevol", noemt de president van de Amsterdamse rechtbank Carla Eradus het advies de camera in de rechtszaal ruimhartiger toe te laten. De baas van de, met 232 rechters, grootste rechtbank steunt daarom de aanbevelingen van de commissie-Van Rooy die op haar verzoek de berechting van Geert Wilders evalueerde. Toch hoeft een verdachte niet bang te zijn dat hij straks gedwongen op tv verschijnt. "Het kan niet zo zijn dat iemand tegen zijn zin in beeld komt. De discussie gaat nu ook ten onrechte alleen over het strafrecht. Dat begrijp ik wel omdat dit onderwerp hoog staat op de ladder van de amusementswaarde die wij te bieden hebben. Maar we doen ook een heleboel andere zaken zoals korte gedingen." Kunnen ook civiele rechtszaken rechtstreeks uitgezonden? "Het begint en eindigt met de instemming van partijen." Dan zullen er waarschijnlijk niet veel rechtszaken op tv te zien zijn. "Dat weet ik niet. Je kunt je situaties
voorstellen waarin een verdachte denkt zijn belangen te dienen door openbaarheid. De afgelopen jaren hebben we steeds meer toegestaan met camera's in de rechtszaal. Er is vaak meer mogelijk dan je denkt." Sinds 2003 is de 61-jarige Carla Eradus president van de rechtbank in Amsterdam. Ze is geen groot liefhebber van praten met de pers. Op haar verzoek vindt dit interview plaats in de werkkamer en in aanwezigheid van Yvonne van Rooy (60) op het Utrechtse universiteitscomplex. De oud-staatssecretaris en universiteitsbestuurder Van Rooy werd door Eradus vanwege "haar bestuurlijke ervaring'' gevraagd als voorzitter van de commissie die terugkeek op de berechting van Wilders. Beide vrouwen waren leerlingen van het Jeanne d'Arc Lyceum in Maastricht maar daar hebben ze elkaar naar eigen zeggen nooit ontmoet. Deelt u de opvatting van de commissie-Van Rooy dat meer openbaarheid leidt tot evenwichtigere beeldvorming? "Dat bereik je niet alleen door het integraal uitzenden van geruchtmakende strafzaken. Door meer zaken te tonen bereik je meer evenwicht. Wij vinden ook de toelichting die rechter Huub Willems als commentator op tv gaf tijdens het proces-Wilders heel nuttig. Bij veel juridisch gehakketak is professionele ondertiteling niet onbelangrijk." Is uw wens voor meer openbaarheid gebaseerd op recent verkregen inzicht? "Nee, dit is het pad dat we al lang geleden zijn opgegaan. Openbaarheid is on-
-7REFERENTIE
derdeel van ons werk. Wij doen in Nederland strafzaken af op een manier waarin bijna niks op de zitting gebeurt. Alles is schriftelijk voorbereid. Zeker in geruchtmakende zaken is het belangrijk dat we ons werk begrijpelijk uitleggen." De commissie constateert dat het gezag en de autoriteit van de rechterlijke macht niet meer vanzelfsprekend zijn. Hoe verklaart u dat? "Gezag moet je tegenwoordig elke dag opnieuw verdienen. Toen ik in 2003 uit Leeuwarden terugkeerde in Amsterdam, viel het mij bij de voorgeleidingen van verdachten op dat elke vorm van wellevendheid was verdwenen. Dat was een frappant verschil met de jaren 90. Het ging er opeens heel onbehouwen aan toe." Op internet is de omgang met rechters ook niet bijzonder hoffelijk. De eerste hit op google bij uw naam gaat over 'het monster Eradus'. Stoort u dat? "Dat is de context waarin we leven. Ik lig daar niet wakker van." Sommige rechters verweten u tijdens het proces-Wilders onzichtbaarheid. Schuwt u openbaarheid omdat u dergelijke scheldpartijen wil vermijden? "We wisten natuurlijk niet dat die zaak halverwege in een stand still zou eindigen. Maar wij hadden afgesproken niet tijdens het proces commentaar in de media te geven. Anders loop je collega's voor de voeten." Maar ook in de jaren voorafgaand aan het proces-Wilders bent
'Ik kan best in een praatprogramma' (2) NRC Handelsblad 27-10-2011 (p.10-11)
u vrijwel nooit in het openbaar opgetreden. Nu maakt de woordvoerder van de president bezwaar omdat de vragen "te ver verwijderd zijn" van het rapport-Van Rooy. "Het is niet correct nu het hele functioneren van mevrouw Eradus aan de orde te stellen", aldus de voorlichter. "Als er geen aanleiding is heb ik zelf geen behoefte in de openbaarheid te treden", zegt Eradus. Voorgangers van u verschenen wel regelmatig in de media: als 'dorpsoudste' zoals Ben Asscher, president van 1983 tot 1993, het noemde. "Het werk van een rechtbankpresident is veranderd. Ik ben nu meer manager dan rechter omdat de organisatie ook veel groter is geworden." De beste president van een rechtbank
is iemand die "durft zijn nek uit te steken'', zei u vorig jaar. Moet een president niet ook af en toe in praatprogramma's als Pauw Witteman zitten om het gezicht te vormen van de openbare rechtspleging? "Het naar buiten treden om het naar buiten treden heeft geen functie." Opnieuw grijpt de woordvoerder in omdat de journalist "het onderwerp verdraait". Eradus zegt: "Stelt u uw vragen maar." Of moet een rechter alleen via zijn vonnis spreken? "Dat standpunt deel ik niet. Het is voor mij niet zwart of wit. Er is voor mij geen principieel beletsel in praatprogramma's te verschijnen maar dan moet ik iets toe te voegen hebben aan de discussie." Hoe aantrekkelijk zal het zijn om op
Court TV naar rechters te kijken? "Als er een camera in de zittingszaal is, moet een rechter zich realiseren dat hij zich over het hoofd van een verdachte in begrijpelijke termen richt tot een breder publiek. Dat vraagt training." Met het oog op een geplande herziening van de gerechtelijke kaart waarin de huidige 19 rechtbanken tot 10 worden teruggebracht worden alle presidentsschappen van gerechten in januari opengesteld voor sollicitatie. Gaat u opnieuw solliciteren naar uw huidige functie? "Ja, ik wil heel graag in Amsterdam blijven." Carla Eradus, president van de Amsterdamse rechtbank.
Rechter kan best zonder camera's (1) de Volkskrant 28-10-2011 (p.28)
RECHTERS GEFILMD De registratie van rechtszaken door camera's draagt allerminst bij aan het herstel van vertrouwen in de rechtspraak. In de Volkskrant van woensdag stond het bericht dat de evaluatiecommissie van de strafzaak tegen Geert Wilders adviseert om rechtszaken standaard te filmen en uit te zenden. Dit zou het tanende vertrouwen in de rechtspraak vergroten. Openheid van rechtszaken is belangrijk, maar het idee dat permanente cameraopnames vanzelf tot meer vertrouwen zouden leiden, is naïef. Allereerst kan de rechtspraak gebaat zijn bij enige mate van geslotenheid. Met het beroep van rechter is een zekere vorm van mystiek en symboliek verbonden. Het dragen van een toga en het publiek dat moet gaan staan bij binnenkomst van de rechters zijn tradities die erop gericht zijn het beeld te creeren van een anonieme functionaris die zonder aanzien des persoons de regels toepast. Dit is moeilijk te verenigen met camera's die continu draaien en elk foutje opnemen en uitvergroten. In de zaak-Wilders werd dit feilloos blootgelegd. Natuurlijk, ik erken dat het handelen van rechters en advocaten in deze zaak
niet altijd een schoonheidsprijs verdiende, dat fouten werden uitvergroot en het gezag van de rechters ondermijnden. Het is ironisch dat de commissie die deze rechtszaak evalueert meer transparantie adviseert omdat dit het vertrouwen zou vergroten. Constante transparantie ondermijnt het rechterlijke gezag en vergroot het risico op blame games die worden gespeeld via de media: wat gaat er fout en wie is dat aan te rekenen? Kortom, de aanname dat continue cameravoering in rechtszalen tot meer vertrouwen in de rechtspraak leidt is naïef. Dit blijkt ook uit een recent onderzoek dat laat zien dat wanneer mensen worden geconfronteerd met beelden uit een (willekeurige) rechtszaak, zij niet meer vertrouwen krijgen in de rechtspraak. Mensen beoordelen de rechter als individueel persoon en afhankelijk hiervan bepalen zij hun vertrouwen in dit individu. Deze vorm van personificatie staat echter op gespannen voet met de rechter als anonieme toepasser van wetsregels en laat in ieder geval zien dat een camera in de rechtszaal zeker niet vanzelf tot meer vertrouwen leidt. Onderzoek in andere sectoren laat een
-8REFERENTIE
vergelijkbaar beeld zien van het effect van transparantie op vertrouwen. Het geven van openheid leidt nauwelijks tot meer vertrouwen; in het beste geval blijft dit gelijk. Transparantie confronteert de rechtspraak met een onoplosbaar dilemma. Enerzijds verwachten mensen transparantie van publieke organisaties en vinden zij continue surveillance door middel van camera's normaal (ze worden zelf immers ook overal op straat gefilmd door beveiligingscamera's). Aan de andere kant zijn burgers in toenemende mate kritisch en zelfs intolerant ten aanzien van fouten die gemaakt worden door rechters of andere functionarissen met een publieke taak. Dit leidt tot een onmogelijke spagaat: toegeven aan de toenemende roep om transparantie met het risico dat fouten worden uitvergroot of 'de luiken gesloten houden' met het gevaar dat men denkt dat rechters iets te verbergen hebben. Dit is geen pleidooi voor minder transparantie in de rechtszaal. Bovendien staan rechtszaken altijd al open voor publiek, en openheid dient ook andere doelen zoals het afleggen van rekenschap.
