Cavia's
Knaag & Ko opvangcentrum voor konijnen en knaagdieren
Dierenbescherming regio Utrecht 1
Inhoud Algemeen
3
Gezelschap
3
Huisvesting
4
Kooiverrijking
4
Voeding
5
Voortplanting
6
Gedrag
6
Verzorging
7
Gezondheid, ziekten en kwalen
7
Koppelen van cavia's
9
Mogelijke combinaties
8
Basisvoorwaarden
9
Gewenning
10
Colofon
11
2
Algemeen De cavia (Cavia porcellus) komt van oorsprong uit Zuid-Amerika, waar ze min of meer als huisdier werden gehouden door Inka-stammen al voordat de Europeanen dit continent veroverden. De dieren hadden daar waarschijnlijk een gezelschapsfunctie. Ook waren ze een belangrijke leverancier van vlees en werden gebruikt als offerdier. In Nederland, waar de cavia waarschijnlijk al in de 16e eeuw is geïntroduceerd, is het een populair huisdier. Ook als laboratoriumdier wordt de cavia nog gebruikt. De cavia wordt ten onrechte ook wel Guinees biggetje of marmot genoemd. Van de cavia bestaan vele rassen en een oneindig aantal kleurcombinaties: langharige cavia's ruw-, borstel of ruwharige cavia's kort- of gladharige cavia's gekruinde cavia's satijncavia's rexcavia's Cavia's zijn knaagdieren met een mollige, wat gedrongen bouw. Een volwassen mannetje (beertje) weegt 900-1500 gram. Een volwassen vrouwtje (zeugje) weegt 800-1200 gram. Sommige keutels, de zachte wit gekleurde, zitten in de blinde darm en produceren vitamine B en K. De dieren nemen dit op door hun mest nog een keer te verteren.
Gezelschap Cavia's zijn in het wild schuwe dieren die in groepen van 5-10 dieren samenleven en beschutting vinden in holen. Een cavia is een sociaal levend dier en heeft heel graag een soortgenoot om zich heen. Een mens kan nooit het gezelschap van een soortgenoot vervangen. Verschillende sekse-combinaties zijn mogelijk. De leukste en vaak de geschiktste combinatie is een gecastreerd beertje met één of meerdere zeugjes. Twee zeugjes gaan soms ook goed samen. Twee beertjes gaat zelden goed. In de dierenwinkel wordt nogal eens geadviseerd om een (dwerg)konijn bij een cavia te zetten. Dit is absoluut geen goede combinatie. Het dag- en nachtritme van een cavia en een konijn verschillen zodanig, dat zij elkaar gaan irriteren en het vaak het konijn is dat uitvalt naar de cavia. Ook bestaat de kans dat de cavia rugletsel oploopt wanneer het konijn probeert met de cavia te paren. 3
Bovendien hebben deze twee diersoorten ieder hun eigen voedingsbehoeftes. Cavia’s kunnen alleen met elkaar communiceren en niet met andere diersoorten.
Huisvesting De gezondheid van een cavia hangt voor een groot deel af van een goede en ruime behuizing. In de winter, bij temperaturen onder de 15 graden Celsius moeten cavia's binnen gehouden worden. Cavia’s krijgen geen wintervacht en hebben ook geen behaarde poten en oren zoals konijnen. Ze verliezen te veel gewicht en voelen zich bovendien niet prettig. In de zomer kunnen cavia's goed naar buiten. Een ruim konijnenhok, met een dag- en een nachtgedeelte kan goed voldoen voor cavia's. Ook een (verplaatsbare) ren op het gras wordt door cavia's erg op prijs gesteld. Gebruik geen gaas op de bodem van de ren omdat caviapootjes snel verwondingen kunnen oplopen. Het eenvoudigste en heel geschikt onderkomen voor cavia’s binnenshuis is een binnenkooi uit de dierenwinkel. Voor twee cavia's is de minimummaat 120 x 50 cm (des te groter des te beter) zodat er ook ruimte is voor kooiverrijking zoals o.a. een huisje. Cavia's houden ervan hun omgeving te bestuderen. Zet een caviakooi in de kamer altijd met één kant tegen de muur. Dat is rustiger voor de cavia's. Zo weten ze dat er van die kant geen gevaar dreigt. Cavia's kunnen niet tegen tocht en vocht, ze vatten kou en krijgen dan al snel een longontsteking. Zorg dus dat de kooi tocht- en vochtvrij staat. De keuken is vanwege de hoge luchtvochtigheidsgraad geen geschikte plaats voor een caviakooi. Leg kranten op de bodem van de kooi met daarop een laag houtvezel (zaagsel) of een andere zachte en goed absorberende bodembedekker, leg daar overheen een flinke laag hooi. Gebruik nooit kattenbak korrels, deze zijn te scherp, te groot en te stoffig. Geef altijd hooi. Dit eten de dieren en is belangrijk voor de spijsvertering en het afslijten van het gebit. Ook houden cavia's ervan om onder een laag hooi weg te kruipen. Gebruik geen stro. Stro kan in de ogen van de cavia prikken en zo oogbeschadigingen veroorzaken. De kooi moet één à twee keer per week schoongemaakt worden. Let in de zomer extra op hygiëne. Cavia’s gebruiken de hele kooi als toilet. Af en toe kan de kooi ontsmet worden met een soda oplossing. Urineaanslag kan goed verwijderd worden met kalkreiniger of azijn.
Kooiverrijking Een cavia vindt het prettig om ergens in of onder te kruipen. Dit kan een buis, een eenvoudig kartonnen doosje zijn of een geschikt huisje uit de dierenwin4
kel. Een ijzeren hooibal die aan de tralies gehangen kan worden is ook erg leuk. Let op: de hooibal moet wel met een klepje dichtgedaan kunnen worden, bij de versie die geen klepje maar een opening heeft kan het kopje klem komen te zitten. In de hooibal kan speciaal hooi (kruidenhooi) worden gedaan. Dit is een goede manier om verveling te voorkomen. Zie ook onze folder “Kooiverrijking” voor meer informatie.
Voeding Een cavia moet altijd beschikken over eten en mag nooit zonder voer zitten. De spijsvertering is zo dat de darmen altijd gevuld moeten zijn. Een cavia eet de hele dag door kleine beetjes. De cavia is één van de weinige dieren die, net als de mens, niet in staat is zelf vitamine C aan te maken. Dit moeten ze dus via de voeding opnemen. Een gezonde cavia heeft gemiddeld 20 mg vitamine C per dag nodig. Een drachtig zeugje, herstellende of zieke dieren hebben wel 50 mg vitamine C per dag nodig. Geef een cavia speciaal caviavoer waarin vitamine C zit. Let vooral op de houdbaarheid van het voer. De meningen lopen nogal uiteen of het speciale caviavoer voldoet aan de hoeveelheid vitamine C per dag. Na opening van de verpakking loopt het vitaminegehalte direct terug. Vaak wordt geadviseerd om naast het voer vitamine C in tabletvorm te geven, te koop bij de drogist. Het betreft de 50/60 mg vit.c tabletten met een (sinaasappel)smaakje voor mensen. Vitaminepilletjes worden (na enige aanmoediging) vaak gegeten als snoepjes. In principe is het niet nodig vitamine C aan te vullen als er speciaal voer wordt gegeven in combinatie met voldoende dagelijks vitamine C-rijk groenvoer zoals: paprika, broccoli en witlof. Verder lusten cavia’s graag appel, wortel, wortelloof, komkommer, andijvie en maïs(kolf). Niet geschikt zijn groenten als ui, prei, aardappel, sperziebonen en rabarber. Geef een cavia uitsluitend gewassen, rauwe groenten op kamertemperatuur. Naast hardvoer heeft een cavia dagelijks vers hooi nodig voor een goede darmwerking en voor het gebit. Laat een cavia dus nooit zonder vers hooi zitten! Daarnaast vindt een cavia gedroogd oud bruin brood, paardenbloembladeren en gras erg lekker (pas echter op voor geplukt groenvoer langs de kant van de weg of hondenuitlaatveldjes i.v.m. verontreinigingen). De vitamines en mineralen die een cavia nodig heeft moet hij uit het hardvoer halen. Geef dus niet zoveel extra's dat hij zijn hardvoer niet meer opeet. Knaagdierensnoepjes zijn sowieso niet goed omdat ze meestal suiker bevatten. Geef een cavia elke dag vers drinkwater in een drinkflesje (stenen 5
bakjes zijn minder geschikt i.v.m. de rommel die in het water komt). Tip: drinkflessen met een groene aanslag zijn makkelijk schoon te maken met een handje ongekookte rijst, goed schudden en uitspoelen. Tip: schuift de drinkfles opzij, bevestig dan een sleutelring of tie wrap aan een verticale spijl waar u de drinktuit doorheen steekt.
Voortplanting Cavia's zijn heel jong geslachtsrijp, al vanaf 4 tot 5 weken. Het is niet raadzaam om zeugjes al zo jong een nestje te laten krijgen, ze zijn lichamelijk nog niet helemaal volgroeid. Een cavia die voor haar eerste levensjaar geen jongen heeft gehad kan beter geen nestje meer krijgen. Het bekken is dan zo gegroeid dat een bevalling zeer problematisch is. De draagtijd van een cavia is meestal tussen de 65-70 dagen, soms een paar dagen meer of minder. Er worden per worp 1 tot 6 cavia's geboren. Cavia's zijn nestvlieders, ze worden geboren met vacht, met de ogen open en met volgroeide tanden. Hierdoor kunnen ze gelijk na de geboorte meelopen met de moeder. Na een paar dagen eten ze vaak al mee met het voedsel van de moeder. De jongen worden ruim 4 weken gezoogd. Met 5 weken worden ze gespeend, ze wegen dan ongeveer 300 gram. Beertjes kunnen op een leeftijd van 4-5 maanden gecastreerd worden.
Het seksen van cavia's: links het mannetje (beertje), rechts het vrouwtje (zeugje).
Gedrag De cavia heeft een heel arsenaal van mogelijkheden om met zijn omgeving te communiceren. Oorspronkelijk komen cavia's uit gebieden waar veel struiken staan en hoog gras groeit. Ze zijn in deze omgeving vaak niet in staat elkaar te zien. Om deze redenen hebben ze allerlei geluiden ontwikkeld om contact met elkaar te onderhouden. Hoog, hard piepen, door sommige mensen ook fluiten genoemd, doet een cavia om aandacht te trekken. Jonge dieren die zijn afgedwaald doen het om hun moeder te roepen. Bij mensen zullen cavia's gaan piepen als ze b.v. een 6
zakje horen kraken. Ook kunnen cavia's piepen als mensen na lange tijd van huis zijn geweest weer thuiskomen. Als een cavia knort geeft hij aan dat alles in orde is en er geen gevaar dreigt. De cavia voelt zich goed en geeft aan dat andere cavia's rustig bij hem kunnen komen om eens te kijken hoe het daar is. Korte, stoterige geluidjes dienen ter onderlinge communicatie en als onderlinge band. Deze geluidjes dienen om contact te bewaren wanneer de dieren elkaar niet kunnen zien. Als een cavia gaat sissen en/of klappertanden is er iets mis; dit geluid laten ze horen als ze kwaad zijn. Ook worden deze geluiden gebruikt als imponeergedrag tussen twee beertjes. Bij een koppeling is het de laatste waarschuwing voor een cavia overgaat tot bijten. Het sissen en klappertanden zal een cavia tegenover de mens niet laten horen. Een brommerig gekwetter is een geluid dat bij de hofmakerij en het bevestigen van de rangorde hoort. Als de cavia de mens op deze manier benadert vindt de cavia hem in ieder geval bijzonder aardig. Cavia's hebben af en toe een "dolle bui". Ze springen dan luid kwetterend hoog in de lucht en draaien dan een slag. Hierbij rennen ze hard door de kooi. In rust ligt een cavia vaak een beetje op zijn zij onder of in een bedje van hooi.
Verzorging Controleer regelmatig de vacht op ongedierte, wonden of kale plekken. Jeuk kan op schurft wijzen. Kam langharige cavia's 1 x per week met een ijzeren kam. Knip lang/krullend haar rondom het geslacht ongeveer 1 x per maand kort zodat het niet vies wordt. Zorg dat de nagels en tanden van een cavia niet te lang worden. Normaal gesproken behoren tanden op natuurlijke wijze af te slijten. Nagels moeten ongeveer 1 x per maand worden geknipt met een speciaal cavia nagelschaartje. Bij gebitsproblemen (o.a. slecht eten) moet een dierenarts bezocht worden. De dierenarts zal indien nodig de tanden en/of kiezen slijpen. Houd de ontlasting in de gaten. Bij diarree altijd een dierenarts raadplegen. Zet de cavia regelmatig (1 x per maand) op de weegschaal. Zo is te controleren of de cavia goed eet en gezond is. Bij het stoppen met eten onmiddellijk een dierenarts raadplegen.
Gezondheid, ziekten en kwalen De gezonde cavia is actief, verkent de omgeving en wisselt korte slaapjes af met het scharrelen naar voedsel. Hij beweegt zich op normale wijze voort en 7
heeft heldere, schone ogen en een regelmatige ademhaling. Neus, bek en anaalstreek zijn schoon en droog. Een ziek dier kan in elkaar gedoken in een hoekje zitten, rillen, lusteloos zijn, niet eten en/of een dorre vacht met uit elkaar staande haren hebben. Als u 1 van deze signalen bemerkt, wacht dan niet met het raadplegen van een dierenarts! Cavia’s gaan over het algemeen bij ziekte snel achteruit en hebben veel moeite weer op krachten te komen. Veel voorkomende ziekten zijn: Gebrek aan vitamine C: cavia's hebben elke dag een dosis vitamine C nodig (zie voeding). Bij gebrek aan vitamine C zullen de dieren sterk vermageren, conditie verliezen en moeilijk lopen. Ook liggen ze soms op hun zij om de achterpoten te ontlasten. Het achterlijf kan verstijven, de cavia’s gaan dan “huppelen”. Jonge dieren groeien slecht en kunnen huid- en vachtproblemen krijgen. Te lange tanden en nagels: de tanden en nagels van een cavia groeien hun hele leven door. Oorzaken van de lange tanden en nagels zijn te weinig gelegenheid om te knagen en een te zachte ondergrond. Door het slecht bijhouden met knippen gaan de nagels van de cavia alle kanten opgroeien. Door te lange tanden of haken aan de kiezen kan de cavia niet meer eten. Nagels kunnen zelf worden geknipt, tanden/kiezen moeten altijd door een dierenarts geslepen worden. Infectie van de ademhalingswegen: symptomen zijn hetzelfde als bij een verkouden mens. Isoleer het dier en zet het in een droog, warm en ruim hok. Raadpleeg ook meteen de dierenarts, want een infectie kan snel veranderen in een longontsteking. Verstopping en diarree: verstopping kan ontstaan door een te droog dieet of gebrek aan (vers) drinkwater. Het geneest meestal eenvoudig door meer groenvoer te geven. Bij diarree moet de dierenarts gewaarschuwd worden. Schurftmijt: dit kan ontstaan door besmetting van een andere cavia of van besmet hooi. De cavia krijgt erg veel jeuk, gaat krabben waardoor er wondjes, kale plekken en korsten ontstaan. Isoleer de cavia om besmetting met andere cavia's te voorkomen en ga naar een dierenarts. Voor een cavia is deze vervelende kwaal uiteindelijk dodelijk als er niets aan gedaan wordt. De behandeling is vaak snel en afdoende waardoor de cavia weer snel gezond is. Ook luizen en vlooien komen bij de cavia voor. Raadpleeg ook hiervoor een dierenarts. Leeftijd: een cavia wordt gemiddeld 4-8 jaar oud. Cavia's van 10 jaar of ouder zijn een uitzondering.
8
Koppelen van cavia's Cavia's zijn in het wild schuwe dieren die in groepen van 5-10 dieren samenleven en beschutting vinden in holen. In gevangenschap is dan ook duidelijk te zien dat een enkele cavia minder actief is. Zodra een cavia gezelschap heeft, verhoogt de activiteit en de daarbij behorende communicatie. Ook zullen zij zich meer met elkaar bezighouden dan met de mens. Het koppelen van cavia's geeft in de praktijk nooit zoveel problemen. De dieren accepteren elkaar over het algemeen vrij snel.
Mogelijke combinaties Voor het koppelen van dieren gaat de Dierenbescherming ervan uit dat er geen jongen geboren mogen worden omdat zij in principe tegen fokken is. Rekening houdend met de aard van cavia's en de mogelijkheid mannelijke cavia's te castreren, kunnen de volgende combinaties gemaakt worden: één gecastreerd beertje met één of meerdere zeugjes. twee of meer zeugjes gaan soms ook goed samen.
Basisvoorwaarden Zorg voor een ruime behuizing. Voor twee cavia's minimaal 120 x 50 cm met daarin de mogelijkheid voor de dieren om elkaar te kunnen ontwijken en er ruimte is voor kooiverrijking zoals o.a. een huisje. Een gecastreerd beertje kan pas 5 weken na de castratie bij een zeugje gezet worden. Tegen die tijd is de operatiewond goed genezen en is het sperma niet meer vruchtbaar. Het heeft de voorkeur de dieren kennis te laten maken in een net schoongemaakt hok (zodat er geen geurtjes meer in zitten. Het is aan te raden om de kennismaking, zover dat mogelijk is, buiten het hok te laten plaatsvinden en hiermee aan het begin van de dag te beginnen zodat er de hele dag de tijd is om rustig te bekijken of het goed gaat. Geef wel voer en water, als het goed gaat zet u ze in de schone kooi. Haal de dieren alleen uit elkaar als er daadwerkelijk tot bloedens toe gevochten wordt. Ook al wordt er flink gekibbeld en achter elkaar aan gezeten, is het beter om ze hun gang te laten gaan. Immers de volgende dag zou er precies hetzelfde van voor af aan weer gebeuren. Wees alert als één van de cavia's begint te klappertanden, dit kan een voorteken van aanvallen zijn. Probeer pas in te grijpen als er gewonden dreigen 9
te vallen. Mocht het echt niet gaan dan hoeft de moed nog niet opgegeven te worden. Een alternatief is om bijvoorbeeld het nieuwe dier apart te huisvesten en naast de andere kooi te zetten zodat ze elkaar kunnen zien, horen en ruiken. Probeer het bij elkaar zetten na een aantal dagen nog een keer. Als het echt niet lukt is het altijd de moeite waard om een andere cavia te proberen.
Gewenning Cavia's accepteren elkaar meestal vrij snel. Na een dag tot een paar dagen is de strijd meestal gestreden. In het begin is het een machtsspelletje, dan mag de één niet in het huisje kruipen, dan mag de ander het niet. Hetzelfde geldt voor het eten, drinken en het elkaar in de weg lopen. Er zal veel gepiep, gebrom en andere geluiden te horen zijn waarbij ze steeds met de kinnen tegen elkaar aangaan met de kop omhoog. De dieren zullen achter elkaar aan rennen. Het beertje zal proberen te paren met het zeugje. Het zeugje moet daar meestal niet zoveel van weten en het beertje zal zijn pogingen meestal binnen een paar dagen opgeven. Als eenmaal bepaald is hoe de onderlinge verhouding ligt zullen de cavia's elkaar steeds meer gaan opzoeken en elkaar uiteindelijk volgen en naast elkaar liggen. In het meest ideale geval liggen de dieren tegen elkaar aan. In sommige gevallen is dit minder sterk aanwezig en liggen ze vlak bij elkaar. Soms lukt het echt niet. Probeer aan het gedrag af te lezen of de cavia's het daadwerkelijk naar hun zin hebben. Zo’n 2 weken na het koppelen is hiervoor een redelijke tijd. Trek nooit de conclusie dat de cavia liever geen gezelschap heeft, maar probeer het met een ander. Ook mensen vinden elkaar niet allemaal even aardig! Als bij een stelletje één van de twee overlijdt, kan de overgebleven cavia in een behoorlijke dip raken. Let dan goed op of het dier blijft eten en ga meteen op zoek naar een nieuwe partner.
10
Colofon Deze informatie is een uitgave van: Dierenbescherming regio Utrecht, Knaag & Ko, opvangcentrum voor konijnen en knaagdieren Bezoekadres (alleen op afspraak)
Postadres:
Loes van Overeemlaan 8 3818 GZ Amersfoort Tel: 088 – 811 34 80 (Knaag & Ko)
Postbus 9420 3506 GK Utrecht
Rek.nr. 1.085.41.428 KvK Utrecht 40477858 www.knaagenko.nl
[email protected] Tekst en vormgeving: Knaag & Ko Illustratie voorkant: Kim Bensdorp In deze serie is ook verschenen: Konijnen, Cavia's, Tamme ratten, Degoes, Chinchilla's, Gerbils, Kleurmuizen, Dwerghamsters, Syrische en Chinese hamsters, Eetbare planten voor konijnen en knaagdieren, Giftige planten voor konijnen en knaagdieren, Vachtverzorging van konijnen en knaagdieren, Adoptieplan, Pension
Januari 2013
11
