KINDERHANDEL IN DE VOETBALINDUSTRIE?
Een onderzoek naar de bestaande maatregelen ter waarborging van de rechten van het kind wanneer zij onderwerp van transfers zijn in de voetbalindustrie
Masterscriptie Privaatrechtelijke rechtspraktijk Universiteit van Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid
Fleur Keijzer Studentnummer: 5933293 Begeleider: mevr. T. de Wit
Inleiding 1. Regelgeving vanuit de voetbalindustrie 1.1. Bosman-arrest 1.2. Artikel 19 Regulations on the Status and Transfer of Players 1.2.1. Ouder-exceptie 1.2.2. EU-exceptie 1.2.3. Grens-exceptie 1.3. Artikel 19bis RSTP 1.4. RSTP in de praktijk 1.5. Opleidingsvergoedingen 1.6. Transfer Matching System 1.7. Home gronw player-rule 1.8. Club Licensing System 2. Kwetsbare groepen 2.1. Transfers vanuit kansarme landen 2.2. Spelersmakelaars 2.2.2. Problematiek rondom de activiteiten van spelersmakelaars 2.3. Niet-gecertificeerde opleidingscentra in Afrika 3. Op welke manier ziet het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind jeugdtransfers? 4.
Conclusie Literatuurlijst
1
Inleiding “Jeugdtransfers rieken naar kinderhandel”- NRC Sinds een aantal jaren gaan er publieke geluiden op dat de voetbalclubs in de Europese voetbalindustrie zich schuldig maken aan kinderhandel. Steeds meer media spreken over deze vermeende kinderhandel en ook de Fédération Internationale de Football Association (verder te noemen: FIFA) buigt zich hierover. Deze kinderhandel zou zich voordoen in de transfermarkt waarin voetballers op heel jonge leeftijd internationaal getransfereerd worden. Deze handel heeft verschillende verschijningsvormen, waarvan de meest schrijnende de transfers vormen van kinderen die op veel te jonge leeftijd uit Afrika of Zuid-Amerika worden gehaald met de belofte op een contract bij een Europese voetbalclub. Het merendeel van deze spelers zal echter nooit slagen in Europa en worden vervolgens aan hun lot overgelaten Het beginpunt van deze problematiek is deels aan het beroemde Bosman arrest toe te schrijven. Sinds dit arrest, waar ik later nog over kom te spreken, is er een enorme toename van transfers merkbaar. Niet alleen is het aantal transfers toegenomen, ook is de economische waardering van spelers enorm gestegen. Er gaan miljoenenbedragen om in de transfermarkt. Een markt waar enorme bedragen in om gaan, bergt ook het gevaar van schimmige praktijken in zich. Wanneer het onderwerp van deze transfers minderjarige spelers betreft, is het belangrijk dat er waarborgen zijn tegen enige vorm van misbruik. Deze waarborgen zijn er, maar de vraag is of dit voldoende is. De belangrijkste waarborg die concreet op voetbaltransfers ziet is door de wereldorganisatie FIFA uitgevaardigd. Dit is het zogenaamde Regulations on the Status and Transfer of Players (verder te noemen: RSTP). De hoofdregel bij het transfereren van jonge spelers is vastgelegd in artikel 19 RSTP en houdt een internationaal transferverbod in van spelers die de leeftijd van achttien jaren nog niet hebben bereikt. Hierop worden in het tweede lid drie uitzonderingen gegeven. Deze uitzonderingen blijken voor voetbalclubs een relatief makkelijke manier om onder de hoofdregel uit te komen en aldus de waarborg die het artikel stelt, door het transfereren aan een minimumleeftijd te verbinden, te omzeilen. Naast de FIFA heeft ook de ‘Union of European Football Association’ (verder te noemen: UEFA) de nodige maatregelen genomen om de transfers van minderjarigen in goede banen te leiden en daarmee 2
te voorkomen dat de rechten van het kind in het gedrang komen bij transfers. Deze zullen in hoofdstuk vier uitgebreid aan bod komen. Naast de hele specifieke regels die gelden omtrent het transfereren van minderjarigen in de voetbalwereld, is er ook het Internationale Verdrag van de Rechten van het Kind (verder te noemen: IVRK) waarin regels zijn opgenomen die zien op waarborging van de rechten van het kind in allerlei situaties, en dus ook bruikbaar is in het geval wanneer minderjarigen onderwerp van transfer zijn.
Wat ik in deze scriptie wil onderzoeken is of er inderdaad sprake is van kinderhandel. Om tot een beantwoording van mijn vraag te komen zal ik een onderzoek verrichten naar de maatregelen die tot nu toe zijn genomen om de rechten van het kind te waarborgen in de Europese voetbalindustrie. Deze maatregelen zal ik plaatsen in het licht van de huidige situatie die zich voordoet bij transfers in de Europese voetbalindustrie, waaruit een conclusie zal volgen of deze maatregelen voldoende waarborg geven tegen kinderhandel. Hierbij zal ik ook de situatie meenemen waarbij het om niet-Europese gevallen gaat waarvan het uiteindelijke doel wel is gelegen in het transfereren naar een Europese voetbalclub. Om te kunnen toetsen zal ik uitgaan van de internationaal meest geaccepteerde definitie van kinderhandel welke is opgenomen in artikel 3 van het Palermo Protocol dat in 2000 is toegevoegd aan het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind. Artikel 3 luidt: ‘[...]het verwerven, overbrengen van en het bieden van onderdak aan of opnemen van personen, door dreiging met of gebruik van geweld of andere vormen van dwang, ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie, of het verstrekken of in ontvangst nemen van betalingen of voordelen teneinde de instemming van een persoon te verkrijgen die zeggenschap heeft over een ander persoon, ten behoeve van uitbuiting. Uitbuiting omvat mede: ten minste de uitbuiting van de prostitutie van anderen of uit andere vormen van seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid of diensten, slavernij of praktijken die vergelijkbaar zijn met slavernij, onderworpenheid of de verwijdering van organen’. Volgens sub c en d van dit artikel is er in het volgende geval sprake van kinderhandel: ‘Er is sprake van kinderhandel wanneer het een persoon betreft jonger dan achttien jaar. Bij kinderhandel hoeft geen sprake te zijn van dreiging of dwang. Het feit dat sprake is van 3
werving, vervoer, overbrenging, huisvesting en opneming, in combinatie met het oogmerk van uitbuiting is voldoende. Hieronder moet worden verstaan: het werven, transporteren, transfereren, aan de hand van dreiging of gebruik van dwang, of aan de hand van beloftes van het krijgen van bepaalde voordelen, met als doel exploitatie. Een kind wordt gedefinieerd als ‘persoon onder de achttien jaar’. Hoofdstuk 1 Regelgeving vanuit de voetbalindustrie Het IVRK was het eerste verdrag waarin de rechten van het kind erkend werden door internationale autoriteiten. Helaas zijn er nog geen bindende internationale regels met betrekking tot de rechten van het kind in sport. 1 Toch is er wel degelijk regelgeving gekomen op het gebied van het transfereren van jeugdspelers. Dit hoofdstuk staat in het teken van de regelgeving die is uitgevaardigd door de wereldorganisatie FIFA en één van haar zes continentale organisaties, de UEFA. De regelgeving van de UEFA zal ik bespreken omdat de UEFA fungeert als het controlerend orgaan voor voetbal tussen Europese voetbalteams. Het vertegenwoordigt de nationale voetbalbonden van Europa, organiseert clubcompetities in Europa en beheert de regels en mediarechten van deze competities. Aangezien mijn scriptie ziet op de transfers tussen Europese clubs en naar Europese clubs, acht ik deze regelgeving van belang. De FIFA heeft haar regelgeving neergelegd in de RSTP, welk reglement is ontstaan vanuit een overeenkomst tussen de FIFA en de EU-commissie. 2 Tal van landen hadden eigen regelgeving die deze problematiek zou moeten reguleren, maar dit gold lang niet voor alle landen. 3 Sinds 2001 wordt de internationale transfermarkt op het gebied van jeugdige voetbalspelers gecontroleerd door het FIFA-reglement, om zo een meer coherent regulatiesysteem te creëren. De behoefte aan internationale regulering is sterk opgekomen nadat het Europese Hof van Justitie in de zaak Bosman een uitspraak deed die grote gevolgen heeft gehad voor het vrije verkeer van spelers. Aangezien deze zaak als ‘de wortel’ kan worden gezien van de regelgeving die de FIFA en de UEFA hebben uitgevaardigd, zal ik deze zaak als eerste bespreken.
1
Human Rights in Youth Sport: A critical review of children’s rights in competitive sports, Paulo David, 1993. Regulations on the Status and Transfer of Players (19 oktober 2003), www.fifa.com. 3 Celen, Lederman, Rigopoulos, Rodriguez, Sadowski, International Transfers of Minors: Recommendations to Improve the Protection of Young Players in the Current Transfer System, FIFA 2010. 2
4
Vervolgens zal ik FIFA’S RSTP behandelen. Artikel 19 en 19bis zijn in dit verband het meest relevant omdat deze zijn geïntroduceerd met als doel het aan banden leggen van de kinderhandel van jonge voetbalspelers. Na de bespreking van deze artikelen zal ik andere maatregelen van de FIFA bespreken die de RSTP kracht bij zetten en controle leveren op de naleving van de FIFA-regelgeving. Vervolgens zal ik de maatregelen van de UEFA bespreken. 1.1 Bosman-arrest In deze zaak stonden de transfermogelijkheden van voetballers centraal. In casu ging het om Jean-Marc Bosman die bij Club Luik speelde in de Belgische eerste klasse. Na afloop van zijn contract wilde USL Dunkerque hem contracteren. Doordat Club Luik een hoge transfersom vroeg werd deze transfer verhinderd, zo betoogde Bosman. Volgens hem was dit in strijd met artikel 45 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (verder te noemen: VWEU). Artikel 45 VWEU bepaalt dat het verkeer van werknemers binnen de Unie vrij is. Dit houdt de afschaffing in van elke discriminatie op grond van de nationaliteit tussen werknemers der lidstaten, wat betreft de werkgelegenheid, de beloning en de overige arbeidsvoorwaarden. De vraag die in onderhavige zaak centraal stond was of artikel 45 VWEU eraan in de weg stond dat voetbalclubs geld vragen wanneer een van hun spelers, na afloop van het contract, wordt overgenomen door een andere club. Het Hof van Justitie stelde Bosman in het gelijk. Voor spelers wier contract reeds was afgelopen, kon geen transfersom gevraagd worden. Tevens werd de nationaliteitsclausule afgeschaft, welke inhield dat er een beperkt aantal buitenlanders per club waren toegestaan. De rechter bracht nog meer vrijheid rondom het contracteren door te besluiten dat het ook mogelijk moest zijn dat spelers een contract bij een andere club konden tekenen als ze nog minder dan zes maanden een contract bij hun eigen club hadden. Hoewel het in deze zaak niet om een minderjarige voetballer ging, heeft deze uitspraak indirect wel gevolgen gehad voor de transfermarkt in jeugdspelers. Het arrest heeft geleid tot het vergemakkelijken van het transfereren van spelers en dús ook jeugdspelers. Het Bosman-arrest zorgde ervoor dat het aantal transfers, in binnen en buitenland, enorm toenam. Door het afschaffen van de nationaliteitsclausule mochten clubs onbeperkt EUspelers opstellen. Clubs boden na de inwerkingtreding van deze maatregel sneller langere contracten aan met hogere lonen om spelers langer aan zich te binden. De transferbedragen 5
voor spelers die nog onder contract staan, zijn na het Bosman-arrest aanzienlijk hoger geworden. Deze zaak heeft zo bezien grote gevolgen gehad voor de economische waardering van de voetbalindustrie. Een industrie waar veel geld in is omgaat, heeft ook altijd het gevaar in zich dreigen van schimmige praktijken. Vooral de rijke clubs profiteren van deze gevolgen nu zij niet meer beperkt worden door de nationaliteitsclausule en zij in de positie zijn om de beste spelers de hoogste lonen te bieden waarmee clubs spelers kunnen binden. 1.2. Artikel 19 RSTP De hoofdregel van artikel 19 RSTP is dat voetballers die nog niet ouder zijn dan achttien jaar, niet internationaal getransfereerd mogen worden. Dit lijkt een mooi uitgangspunt, maar helaas leert de praktijk dat deze regel veel ruimte laat om te omzeilen. Dit artikel geldt voor spelers vanaf hun twaalfde levensjaar, vóór die leeftijd vindt namelijk nog geen registratie plaats. Dit betekent dat spelers zich op hun twaalfde kunnen registreren bij elke voetbalclub die zij willen, omdat de FIFA-regels op hen nog niet van kracht zijn. In het tweede lid van artikel 19 RSTP zijn ook nog drie uitzonderingsgronden gegeven op basis waarvan de hoofdregel niet gevolgd hoeft te worden. 1.2.1. 19.2 sub a ‘Ouder-exceptie’
De eerste uitzondering die is opgenomen in artikel 19 RSTP is de zogenaamde ‘ouderexceptie’. Deze uitzondering staat toe dat een speler die nog niet de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt getransfereerd wordt naar een club welke is gevestigd in het land waar de ouders om werk- gerelateerde redenen heen zijn verhuisd. De praktijk wijst uit dat deze regel nog wel eens misbruikt word. Niet zelden gebeurt het dat de transfer reeds gesloten is en dat de desbetreffende club zorg draagt voor de werk gerelateerde reden die de transfer legitimeert. Dit misbruik is moeilijk vast te stellen en elke situatie moet dan ook op zichzelf worden beoordeeld. In 2009 is een commissie in het leven geroepen die met deze taak is belast, te weten: de ‘sub-committee’ van de FIFA. Deze commissie vindt haar legitimatie in de laatste paragraaf van artikel 19 RSTP, welke voorschrijft dat elke internationale jeugdtransfer en elke eerste registratie onderworpen moet worden aan de toestemming van de ‘subcommittee’ aangewezen door de ‘Players Status Committee’. Dit orgaan is op haar beurt weer belast met de naleving van RSTP en stelt de status van spelers vast voor de verscheidene FIFA competities. 6
Een leidende zaak in situaties als deze is de Acuna-zaak. Het ging hier om een transfer van jeugdspeler uit Paraguay naar een Spaanse club. Bij deze transfer werd een beroep gedaan op de eerste uitzondering, moeder zou namelijk voor werk moeten verhuizen naar Spanje. Een eerste beslissing in deze zaak werd genomen door een rechter van de ‘Players Status Committee’ welke inhield dat de jonge Paraguayaanse speler niet geregistreerd kon worden bij de Spaanse club omdat de moeder geen andere redenen voor verhuizing had dan voetbalgerelateerde redenen. De Spaanse club ging hiertegen in beroep en droeg aan dat deze regel van de FIFA in strijd zou zijn met Spaanse, Zwitserse en Internationale arbeids- en mensenrechtelijke regelgeving. De ‘Court of Arbitration for Sport’ (verder te noemen: CAS), welke als onafhankelijk instituut is belast met het met de afhandeling van sport gerelateerde disputen door middel van arbitrage of mediation, gaf als finale beslissing dat de FIFAregelgeving hiermee niet in strijd kwam zolang deze de bescherming van jeugdspelers in het transfersysteem beoogde en als deze tevens evenredig zijn aan het nagestreefde doel. 4 Met deze jurisprudentie erkende de CAS de geldigheid van de FIFA-regels, nu voor het eerst een internationale transfer werd tegengehouden op grond van de FIFA-regels. Deze uitspraak laat zien dat de RSTP effectieve bescherming biedt aan de minderjarige. 1.2.2 19.2 sub b ‘EU-regelgeving’
De tweede exceptie die artikel 19 van het FIFA-reglement in zich bergt ziet op de gevallen waarin het tegenhouden van een jeugdtransfer in strijd komt met EU-regelgeving. Deze situatie doet zich voor wanneer het een transfer betreft van een speler tussen de zestien en achttien jaar oud binnen de Europese Unie of binnen de Europese economische zone. Zo’n transfer mag niet worden tegengehouden vanwege een Europese bepaling die het vrije verkeer van werknemers waarborgt, welke is vastgelegd in artikel 3 lid 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en artikel 21 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). De uitzondering brengt wel een aantal verplichtingen mee. Deze verplichtingen hebben het gemeenschappelijke doel om ervoor te zorgen dat de speler die getransfereerd wordt een goede educatie krijgt en de garantie op een alternatieve carrière wanneer zijn voetbalcarrière geen succes wordt. Deze uitzondering is veel bediscussieerd omdat het andere voorwaarden 4
CAS 2005/A/956 Carlos Javier Acuna Caballero v/FIFA and Asociatión Paraguaya de Fútbol; the Panel discussed the validity of the FIFA rules on the protection of minors (paragraph 7.2).
7
aan een transfer stelt dan de ouder-exceptie. Om een jeugdtransfer te bewerkstelligen tussen twee clubs die beiden gevestigd zijn in de Europese Unie wordt van clubs meer vereist dan bij een internationale jeugdtransfer buiten de Europese Unie waar eigenlijk slechts eisen aan het handelen van ouders worden gesteld. Wat ook opvallend is, is dat deze exceptie veel meer waarborgen voor de minderjarige stelt die binnen de Europese Unie wordt getransfereerd dan een jeugdspeler die daarbuiten wordt getransfereerd. Deze twee excepties lijken in hun voorwaarden en bescherming van de minderjarige in schril contrast tot elkaar te staan. De voorwaarden waaraan moet worden voldaan door Europese clubs waarbinnen een jeugdtransfer plaats vindt, zijn de volgende: 1. De nieuwe club moet er zorg voor dragen dat er een adequate voetbalopleiding en training wordt geboden in lijn met de hoogste nationale standaard. 2. De nieuwe club moet garanderen dat de speler een opleiding kan genieten naast zijn voetbalcarrière wat spelers in de positie stelt om een carrière anders dan in het voetbal te maken wanneer de voetbalcarrière geen succes wordt. 3. De nieuwe club zal alle noodzakelijke maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat de speler optimale levensomstandigheden geniet. 4. De nieuwe club zal bij registratie van de speler de relevante organisatie van bewijs voorzien dat het de transfer in overeenstemming is met de bovenstaande verplichtingen.
1.2.3 19.2 sub c ‘Grens-exceptie’
Deze exceptie ziet op spelers die niet verder dan 50 km van een landsgrens wonen en de club waar de speler geregistreerd wenst te worden ook binnen 50 km van deze grens gevestigd is. De maximale afstand tussen de woonplaats van de speler en de club zal dan 100 km zijn. Een voorbeeld van toepassing van de ‘100 kilometer-uitzondering’ is PSV-relevatie Zakaria Bakalli. Doordat de jonge Belg niet ver over de grens woonde, was het mogelijk om op 12jarige leeftijd de overstap naar PSV Eindhoven te maken.
8
1.2.4. Exceptie in de jurisprudentie ontwikkeld
Tenslotte is er nog een exceptie te noemen die niet in artikel 19 RSTP staat opgesomd, maar in de jurisprudentie van ‘the Players Status Committee’ is ontwikkeld. Deze exceptie ziet op het geval dat een speler die zich voor het eerst bij een club registreert, de afgelopen vijf jaar voorafgaand aan zijn registratie onafgebroken in het land van registratie heeft gewoond. 5 1.3. RSTP in de praktijk
Bovenstaand laat zien dat er voor clubs en spelers ruimte is om de hoofdregel die de jeugdtransfermarkt zou moeten controleren, te omzeilen. De eerste maas in dit artikel kan worden gevonden in het feit dat het artikel pas voor spelers vanaf het twaalfde levensjaar geldt. Dit betekent dat spelers voor hun twaalfde levensjaar niet geregistreerd staan, en derhalve niet gecontroleerd kunnen worden, waardoor ze voor hun twaalfde al bij verscheidene clubs kunnen hebben gevoetbald. Wanneer zij de leeftijd van twaalf jaar hebben bereikt kunnen zij zich bij elke club aanmelden die zij willen.6 Wanneer een speler twaalf jaar wordt en geregistreerd moet worden, is er nog steeds ruimte om onder de hoofdregel uit te komen. Hier bieden de drie uitzonderingsgronden die ik zojuist heb besproken ruimte voor. Recentelijk is F.C. Barcelona gestraft met een transferverbod voor het overtreden van artikel 19 RSTP. De FIFA heeft bekend gemaakt dat de overtreding tien transfers betreft, waarbij de spelers allen de leeftijd van achttien jaar nog niet hadden bereikt. Barcelona heeft deze transfers op de uitzonderingsgrond die ziet op het werk van de ouders, binnengehaald. Achteraf blijkt volgens de CAS dat de ouders van de getransfereerde minderjarigen niet vanwege hun eigen werk verhuisden, maar voor de carrière van hun kind en dat deze uitzonderingsgrond derhalve niet goed was toegepast. Bekend is dat een van deze tien transfers de jonge Fodé Fofana betreft die pas elf jaar oud was ten tijde van de transfer, waardoor hij gebruik kan maken van deze maas in de wet, omdat er tot het twaalfde levensjaar nog geen registratie plaatsvindt. F.C. Barcelona is de eerste grote voetbalclub die wordt bestraft voor de overtreding van artikel 19 RSTP. Op dit moment is er een onderzoek
5
Celen, Lederman, Rigopoulos, Rodriguez, Sadowski, International Transfers of Minors: Recommendations to Improve the Protection of Young Players in the Current Transfer System, FIFA 2010, p. 35. 6 ‘Maas in wet biedt Barcelona kans onder transferverbod uit te komen’, catenaccio 2 april 2014, catenaccio.nl
9
gaande naar de transfers van Real Madrid omdat vermoed wordt dat ook zij zich schuldig hebben gemaakt aan het overtreden van artikel 19 RSTP.7
1.4. Artikel 19bis RSTP
Elke grote voetbalclub heeft een jeugdopleiding waar talent wordt opgeleid om uiteindelijk in het eerste team te komen. De FIFA stelt enige regels rondom jeugdopleidingen in artikel 19bis van het FIFA-reglement. Dit artikel luidt als volgt: 1. Clubs that operate an academy with legal, financial or de facto links to the club are obliged to report all minors who attend the academy to the association upon whose territory the academy operates. 2. Each association is obliged to ensure that all academies without legal, financial or de facto links to a club: a) run a club that participates in the relevant national championships; all players shall be reported to the association upon whose territory the academy operates, or registered with the club itself; or b) report all minors who attend the academy for the purpose of training to the association upon whose territory the academy operates. 3. Each association shall keep a register comprising the names and dates of birth of the minors who have been reported to it by the clubs or academies. 4. Through the act of reporting, academies and players undertake to practice football in accordance with the FIFA Statutes, and to respect and promote the ethical principles of organized football. 5. Any violations of this provision will be sanctioned by the Disciplinary Committee in accordance with the FIFA Disciplinary Code. 6. Article 19 shall also apply to the reporting of all minor players who are not nationals of the country in which they wish to be reported. Dit artikel is een goede basis om de organisatie van de jeugdopleidingen beter te regelen. De verplichtingen die dit artikel oplegt aan de clubs om alle minderjarigen die zij trainen te registreren bij de club zelf, hen aan te melden bij de landelijke bond die lid is van de FIFA en tevens een register bij te houden met alle namen en geboortedata van de minderjarigen die bij 7
‘fifa onderzoekt jeugdtransfers real madrid, dvhn 26 januari 2015, dvhn.nl.
10
de clubs of losstaande academies zorgt voor transparantie en dient derhalve ook als controleinstrument op de naleving van de RSTP. In het vijfde lid van dit artikel is een sanctiemogelijkheid opgenomen, wat dit artikel kracht bij zet. De FIFA is de laatste jaren druk bezig om clubs te stimuleren meer te investeren in hun jeugdopleiding. 8 De reden hiervoor is grotendeels gelegen in het feit dat rijke clubs jeugdspelers wegkochten bij andere clubs in plaats van te investeren in hun eigen jeugdopleiding. Het ligt voor de hand dat het opleiden van eigen spelers uit het oogpunt van een zo groot mogelijk waarborging van de rechten van het kind de voorkeur geniet boven het wegkopen van jonge spelers van anders clubs. Kinderen blijven dan immers hun jeugd bij dezelfde club, worden niet vroegtijdig uit een vertrouwde omgeving gehaald wat zorgt voor een stabielere leefsituatie. Opleidingscentra die aangesloten zijn bij een club of een voetbalassociatie welke lid is van de FIFA, vormen niet het grootste probleem voor de rechtsbescherming van kinderen. Het zijn vooral de opleidingscentra die niet zijn aangesloten die een dreiging vormen voor de waarborging van de rechten van het kind. Dit artikel heeft tot doel ook deze opleidingscentra te reguleren, maar hiervoor zullen deze centra eerst ondergebracht moeten worden bij de FIFA. Op het moment dat zo’n opleidingscentrum is aangesloten, zijn ook zij verplicht om al hun jonge spelers te registreren. Met het registreren van deze jonge spelers kan er controle worden uitgeoefend op de bescherming van de voetballers. Ik zal in paragraaf 4.1.6. nader ingaan op het fenomeen van niet-gecertificeerde voetbalacademies. 1.5. Opleidingsvergoedingen
Bij internationale transfers zijn de aankopende clubs verplicht een vergoeding te betalen aan de club waar de desbetreffende speler in zijn jeugd voor uitkwam, dit is de zogenaamde opleidingsvergoeding. De reden achter deze opleidingsvergoeding volgens de CAS is dat clubs aangemoedigd moeten worden om hun eigen spelers op te leiden en dat de clubs die een succesvolle jeugdopleiding hebben waarvan andere clubs de vruchten plukken, beloond moeten worden voor de tijd en het geld die zij in de opleiding van de speler hebben geïnvesteerd. 9 Artikel 20 RSTP reguleert de opleidingsvergoedingen en luidt als volgt: 8
Oudshoorn, NRC 6 december 2002.
11
“ Training compensation shall be paid to a player’s training club(s): (1) when a player signs his first contract as a professional and (2) each time a professional is transferred until the end of the season of his 23rd birthday. The obligation to pay training compensation arises whether the transfer takes place during or at the end of the player’s contract.” In navolging van dit artikel moet een opleidingsvergoeding worden betaald aan de trainingsclub van de betreffende speler wanneer een speler zijn eerste contract tekent als een professionele voetbalspeler én elke keer dat een professionele speler getransfereerd wordt tot het einde van het seizoen waarin hij zijn drieëntwintigste levensjaar heeft bereikt. Deze opleidingsvergoeding is gebaseerd op de kosten die de nieuwe club zelf gemaakt zou hebben om de speler op te leiden vermenigvuldigt met het aantal jaar dat de speler door de oude club(s) is opgeleid. Deze opleidingsvergoeding kan een positief effect hebben op de waarborging van de rechten van kinderen, immers wanneer gestimuleerd wordt dat clubs hun eigen spelers opleiden, betekent dit dat er minder spelers worden weggekocht en derhalve gericht is op een afname van het aantal jeugdtransfers wat weer tot gevolg heeft dat minderjarige spelers langer op dezelfde plek blijven waardoor zij een stabiele leefsituatie hebben. 1.6. Transfer Matching System (TMS)
Tot nu toe heb ik de regelgeving besproken die de FIFA heeft uitgevaardigd om de rechten van minderjarigen te beschermen in en rondom transfersituaties. Echter, zonder controle op de naleving van deze regels is valt niets te zeggen over de effectiviteit van de waarborg waarop deze regelgeving gericht is. Daarom heeft de FIFA in 2010 een controle-instrument ingesteld in de vorm van het ‘Transfer Matching System’ (verder te noemen: TMS) TMS is een online platform waar voetbalclubs in het geval van een internationale transfer verplichte gegevens moeten invullen. Dit systeem is gecreëerd met het doel om meer details beschikbaar te stellen over de betreffende transfer aan de ‘sub-committee’ die de transfers beoordeeld en om de transparantie van individuele transfers te verhogen. Door TMS is er meer controle op de verplaatsing van jeugdvoetballers dankzij de registratie in het systeem. 10 Met het oog op bescherming van de minderjarige is dit systeem een goede ontwikkeling. In alle gevallen van internationale transfers zijn clubs verplicht dit systeem te gebruiken alvorens de transfer 10
Celen, Lederman, Rigopoulos, Rodriguez, Sadowski, International Transfers of Minors: Recommendations to Improve the Protection of Young Players in the Current Transfer System, FIFA 2010, p. 39.
12
beoordeeld kan worden door de ‘sub-committee’ van de FIFA. 11 Doordat er veel documenten worden vereist vindt een nauwlettende controle op de transfer plaats. Dit is voor de FIFA een goede manier om hun regels kracht bij te zetten en erop toe te zien dat ze worden nageleefd in het belang van de bescherming van de minderjarigen. Een grote kwetsbare groep minderjarigen geniet echter niet de bescherming die het TMS beoogt te waarborgen. Dit zijn minderjarigen uit voornamelijk derdewereldlanden. Hoewel er in de loop van de tijd ontwikkelingen zijn geweest die tot strengere controle op naleving van de regels van de FIFA hebben geleid, zijn er nogal wat kanttekeningen te plaatsen bij de regulering die de FIFA heeft ontwikkeld met betrekking tot jeugdtransfers. Het systeem is nog niet waterdicht. Voetbalclubs blijken inventief genoeg om transfers binnen de drie uitzonderingscategorieën te schuiven. Positieve ontwikkelingen met het oog op een betere regulering van jeugdtransfers vanuit de FIFA zijn de instelling van de ‘subcommittee’ van de FIFA die nauwlettend per geval bekijkt of er voldaan is aan de uitzonderingsgronden alvorens zij een ‘international transfer certificate’ afgeven. Ook het TMS draagt bij aan de bescherming van de minderjarige door strenge eisen te stellen aan de gegevens die moeten worden aangeleverd bij elke transfer. Helaas blijkt dat een kwetsbare groep minderjarigen uit derdewereldlanden buiten het vangnet van deze regelgeving valt omdat zij niet geregistreerd zijn. Op deze problematiek zal ik in hoofdstuk 4 uitgebreid terugkomen. 1.7. Home grown player rule
Naast de hierboven beschreven maatregelen van de FIFA, zijn er ook enkele belangrijke maatregelen door de UEFA genomen om minderjarigen te beschermen in de UEFAcompetities. Sinds het seizoen van 2008/2009 geldt voor clubs die actief zijn in de UEFA Champions League en de UEFA Europa League de zogenaamde ‘home grown-rule’. 12 Een ‘home grown-player’ is een speler die, ongeacht zijn nationaliteit of leeftijd, geregistreerd is bij een club die participeert in de UEFA Europa League of UEFA Champions League voor een periode van drie seizoenen of zesendertig maanden voorafgaand aan zijn eenentwintigste verjaardag. De ‘home grown player-rule’ bepaalt dat elk team vijfentwintig spelers ouder dan eenentwintig jaar mag registreren. Van die vijfentwintig spelers mogen er niet meer dan 11
Simons, TvS&R 2011/3, p.100. Simons, Tijdschrift voor sport en recht 2011, nr. 3, p. 100. 12 UEFA, ‘Protection of Young Players’, UEFA, 2 januari 2014, uefa.com.
13
zeventien spelers niet-‘home grown’ zijn.13 Het doel van de regel is om een stimulans te geven aan het investeren door clubs in hun jeugdopleiding. 14 Hoewel deze regel discriminatoir is naar nationaliteit, is de UEFA samen met het Europese Parlement van mening dat deze regel proportioneel is en een gelegitimeerd doel nastreeft, gelegen in het aanmoedigen en beschermen van de training op het veld en de educatie daarbuiten van spelers. 15 In tegenstelling tot wat beoogd werd met deze regel, leidde dit in combinatie met artikel 19.2.b van het FIFA-reglement tot een enorme toename van jeugdtransfers binnen de EU. Naar aanleiding van het Bosman-arrest is in artikel 19.2.b RSTP vastgelegd dat spelers binnen Europa al vanaf hun zestiende levensjaar getransfereerd mogen worden. Spelers zijn pas ‘home grown’ als ze reeds drie seizoenen of zesendertig maanden voorafgaand aan hun eenentwintigste verjaardag bij een club die participeert in de UEFA Europa League of UEFA Champions League spelen. De combinatie van deze twee regels had tot gevolg dat kapitaalkrachtige clubs spelers op zo vroeg mogelijke leeftijd aantrekken omdat zij op die manier nog ‘home grown’ kunnen worden voor hun eenentwintigste levensjaar. 16 De regel droeg dus toch niet zoveel bij aan de bescherming van de minderjarigen als men verwacht had. De spelers die getransfereerd worden, worden immers op heel jonge leeftijd al uit hun vertrouwde omgeving gehaald. 1.8. Club licensing system
In het seizoen 2004/2005 stelde de UEFA het ‘club licensing system’ in. Het doel van dit systeem was om een soort gemeenschappelijk kader te scheppen waarbinnen gedeelde principes, bepaalde minimumstandaarden, financiële transparantie, controle over de clubs en de geloofwaardigheid en integriteit van club competities worden gewaarborgd. 17 Met dit systeem worden alle clubs die participeren in de UEFA competitie verplicht om een clublicentie te hebben. 18 Om die licentie te krijgen moeten de clubs bepaalde regels volgen en voorzieningen treffen. 19 Het systeem is meermalen herzien. De jeugd heeft een steeds
13
UEFA, Protecting Young Players, UEFA, 2 januari 2014, uefa.com. Premier League introduceert ‘home grown’-regel, Elfvoetbal 15 september 2009, elfvoetbal.nl. 15 UEFA, The European Club Footballing Landscape: Benchmarking Report 2009 Club Licensing (2009). 16 Europa: voetbal is geen handel, Vrij Nederland 16 mei 2009, vn.nl. 17 Francesca Sanzone, ‘UEFA Club Licensing System’ (Lecture, Coverciano, Italy, 18 February 2010). 18 International transfer of minors, p. 27 2010. 19 International transfer of minors, p. 28 2010. 14
14
belangrijkere positie ingenomen binnen dit systeem. Het stimuleert dat er meer spelers worden opgeleid in de jeugdopleiding van clubs. Sinds 2008 volgt uit het licentiesysteem dat clubs verplicht zijn om schriftelijk hun ontwikkelingsplan voor de jeugdopleiding te overleggen waarna dit plan aan de goedkeuring van de licentieverstrekker wordt onderworpen. 20 Een van de criteria om een licentie te krijgen is dat een club een hoogstaand kwalitatief jeugd ontwikkelingsprogramma heeft. Om aan deze eis te voldoen moet een club zowel opleiden op het veld als erop toezien dat de spelers daarbuiten educatie genieten. Tevens moeten clubs de medische verzorging op zich nemen van hun jeugdspelers. 21 Zoals we zagen in het derde hoofdstuk zijn het recht op educatie en het recht op gezondheid twee rechten die volgens het IVRK beschermd moeten worden. De EUFA komt met deze maatregel dan ook tegemoet aan het IVRK door deze twee rechten te waarborgen.
Hoewel het club licentiesysteem begon als een verplichting voor clubs die participeerden in de UEFA-competities, werd het na een korte periode ook verplicht gesteld in veel landelijke competities. Een rapport van de UEFA heeft uitgewezen dat vierentwintig nationale federaties het licentie systeem hebben opgenomen in hun landelijke systeem. 22 Na vier seizoenen van implementatie van dit systeem is een toename te zien in het aantal jeugdteams dat wordt opgeleid bij clubs. Dit is in het licht van het belang van het kind een goede ontwikkeling. Immers, de toename bij clubs van het aantal jeugdteams dat opgeleid wordt, betekent een afname van jeugdtransfers tussen verschillende clubs. Minder kinderen worden hierdoor uit hun vertrouwde omgeving gehaald op jonge leeftijd.
20
International transfer of minors, p. 27 2010. FIFA Club Licensing Regulations, article 20. 22 UEFA, The European Club Footballing Landscape: Benchmarking Report 2009 Club Licensing (2009). 21
15
Hoofdstuk 2 Kwetsbare Groepen
Helaas kan de in hoofdstuk twee beschreven regelgeving niet in alle gevallen bescherming en controle bieden. Een groep minderjarigen waarvoor de regelgeving niet toereikend blijkt, wordt gevormd door de jeugdtransfers vanuit kansarme landen naar Europese voetbalclubs. Hoewel het FIFA-reglement ook bescherming aan deze kinderen biedt, blijkt dit toch een hele kwetsbare groep waar de ogenschijnlijke kinderhandel moeilijk is uit te bannen. Deze kinderen worden in grote getale voor weinig geld en met grote beloftes weggehaald uit hun vertrouwde omgeving. Omdat de leefomstandigheden van deze kinderen en hun familie erg slecht zijn, is het feit dat een kind wordt gescout voor Europese clubs voor hen dé hoop op een beter leven. 23 Wanneer het kind immers succesvol wordt, zal hun familie hier financieel ook op vooruitgaan. Helaas maakt het gros van deze jongens echter nooit waar wat hen door de clubs wordt voorgehouden en keren gedesillusioneerd terug naar hun vaderland. Het komt ook vaak voor dat zij niet terugkeren omdat zij hier simpelweg de financiële middelen niet voor hebben of omdat zij zich schamen tegenover hun familie dat zij niet hebben kunnen waarmaken waar hun familie zo de hoop op had gevestigd. 24 In deze situaties is de problematiek natuurlijk erg schrijnend, omdat de gevolgen voor de kinderen enorm zijn. In dit hoofdstuk zal ik de huidige situatie schetsen die zich voltrekt rondom jeugdtransfers vanuit de minder welvarende landen buiten Europa naar de Europese voetbalclubs. 2.1. Transfers vanuit kansarme landen
Voor veel kinderen uit kansarme landen is het een droom om bij een Europese voetbalclub te spelen. Voetbal is voor een grote groep kinderen de beste mogelijkheid om hun dromen verwezenlijkt te zien worden, maar voor de kinderen die de emotionele en financiële support van hun ouders niet hebben zal een poging de top te bereiken en daarbij falen hun leven permanent beïnvloeden. Dit verschijnsel komt vooral voor bij Afrikaanse en ZuidAmerikaanse jeugdspelers die hun heil zoeken bij West-Europese voetbalclubs. 2526 De reden die het voor Europese voetbalclubs zo aantrekkelijk maakt om jonge spelers uit Afrika of 23
Europese Commissie, Study on Sports Agents in the European Union, November 2009, p. 121. Brown, The dark side of football transfers 25 Paulo David 2005, p. 14. 26 Europese commissie, KEA – CDES – EOSE: Study on Sports Agents in the European Union, November 2009, p. 120. 24
16
Zuid-Amerika te halen is tweeërlei. Ten eerste is het voor hen vaak goedkoper dan investeren in een eigen jeugdopleiding. Zo hoeft er bijvoorbeeld al geen opleidingsvergoeding betaald te worden aan een club omdat deze kinderen vaak op straat gescout worden. Ten tweede hebben clubs daarna de mogelijkheid om de jonge speler in Europa door te verkopen voor een veel hoger bedrag dan waarvoor zij de speler hebben gekocht. 27 Het gevaar dat hier dreigt is dat Europese voetbalclubs veel jonge spelers vanuit deze landen aantrekken omdat het voor hen relatief goedkoop is, waarvan een groot deel uiteindelijk niet de top zal bereiken. Voor de grote clubs berokkent dit geen schade, voor het leven van deze kinderen echter wel. 28 De transfermarkt lijkt in deze situaties niet langer gebaseerd op het belang van het kind maar op de competitie tussen clubs. De beperkte vraag en het ruime aanbod waaronder het transfersysteem in deze gevallen opereert maken dat er ruimte is om de rechten van de jeugdigen te ondermijnen en openen deuren om voordeel te halen uit de sociaal economische en psychische kwetsbaarheid van jonge voetballers en hun families. 29 Zo zijn er veel gevallen bekend van zogenaamde ‘spelersmakelaars’ die families van talentvolle jongeren overhalen om geld aan hen te betalen met als hoger doel de kans voor de minderjarige om eventueel een voetbalcontract in Europa te kunnen tekenen, en wanneer zij hun geld eenmaal hebben ontvangen volkomen van de radar te verdwijnen. In 2009 heeft de Europese Commissie een rapport naar buiten gebracht over spelersmakelaars in de Europese Unie. In aansluiting op deze paragraaf zal ik de rol van de spelersmakelaars behandelen in deze transferwereld en het rapport dat de Europese Commissie hierover naar buiten heeft gebracht. 2.2. Spelersmakelaars
Een spelersmakelaar is een persoon die bevoegd is om te bemiddelen tussen spelers en clubs met het oog op de totstandkoming van een arbeidsovereenkomst tussen deze partijen, waarbij de spelersmakelaar kan optreden voor zowel de speler als voor de club. Door het Bosmanarrest begon de grote migratiestroom van spelers naar clubs door de gehele EU. Aangezien spelers na afloop van hun contract transfervrij konden vertrekken, werd door clubs op allerlei 27
J. Scherrens 2007, p. 39. Europese commissie, KEA – CDES – EOSE: Study on Sports Agents in the European Union, November 2009, p. 120. 29 International transfer of minors 2010, p. 13. 28
17
manieren geprobeerd om dit te voorkomen. Zo werden de salarissen van spelers verhoogd, kregen spelers vaker tekengeld voor het ondertekenen van het contract en werd de looptijd van contracten aanzienlijk langer. Wanneer een speler weg wilde vóór afloop van zijn contract, moest er door de nieuwe club een (hoge) transfersom betaald worden. Het Kolpakarrest breidde het Bosman-arrest in zekere zin uit tot spelers die uit landen komen die geen deel uitmaken van de EU. In het Kolpak-arrest werd namelijk geoordeeld dat spelers die niet uit de EU kwamen, maar wel reeds in het bezit van een arbeidsovereenkomst waren, dezelfde rechten toekomen als spelers van binnen de EU. Door deze uitspraak heeft de voetballerij nu ook te maken met grote migratiestromen van buiten de EU. Jonge spelers met weinig kennis en ervaring op het gebied van onderhandelingen schakelen vaak een spelersmakelaar in. Zij hebben de kennis van de markt, van de wet- en regelgeving en beschikken over een groter netwerk, waardoor zij een speler een grotere kans bieden om met een club te contracteren. Om enigszins zicht en grip te houden op activiteiten van spelersmakelaars, heeft de FIFA reeds in 1994 het reglement FIFA Players’ Agents Regulations uitgevaardigd. 2.2.1. De problematiek rondom de activiteiten van spelersmakelaars In de afgelopen jaren zijn een aantal onderzoeken gedaan naar de huidige regelgeving omtrent spelersmakelaars, de activiteiten van de spelersmakelaars en de gevolgen die dit met zich meebrengen. De Europese Commissie op 11 juli 2007 een rapport uitgebracht op het gebied van sport in het algemeen in Europa, genaamd het Witboek Sport. 30 Ook de spelersmakelaars komen in dit rapport aan bod. Uit het onderzoek zijn schrikbarende feiten naar voren gekomen, die voor de Commissie aanleiding waren om verder onderzoek naar spelersmakelaars en hun activiteiten te doen. Dit resulteerde in het onderzoek Study on Sports Agents. 31 Uit dit onderzoek blijkt dat de commissie die door spelersmakelaars wordt verdiend bij transfers in het Europese voetbal wordt geschat op 200 miljoen euro per jaar. 32 Zulke grote bedragen leidden onvermijdelijk tot schimmige praktijken. Er zijn spelersmakelaars die meer geïnteresseerd zijn in hun eigen commissie dan de belangen van de speler die zij vertegenwoordigen. Hierin kan een onderscheid worden gemaakt tussen spelersmakelaars 30
COM (2007) 391 def. Europese Commissie (Directorate-General for Education and Culture), Study on Sports Agents in the European Union, November 2009, p. 120. 32 Europese Commissie, Study on Sports Agents in the European Union, p. 4. 31
18
met licentie en spelersmakelaars die zonder licentie hun activiteiten ontplooien. Uit het onderzoek blijkt dat aan deze laatste groep veelal kinderen uit kansarme landen ten deel vallen. Hier komt de problematiek van de mensenhandel waarvan veelal minderjarige spelers het slachtoffer zijn om de hoek kijken. Jonge spelers uit derdewereldlanden worden weggehaald bij hun familie met de belofte dat zij het zullen gaan maken in Europa. Maakt de speler het toch niet waar in Europa, dan verliest de spelersmakelaar snel zijn interesse en wordt de speler aan zijn lot overgelaten zonder geld, zonder kennis van de taal en het land en zonder een geldige verblijfvergunning. 33 De Europese Commissie heeft hierover een rapport gepubliceerd. Dit rapport beschrijft in zeven stappen hoe minderjarige spelers vanuit Afrika en Zuid-Amerika worden verhandeld. 34 De Europese Commissie zette dit als volgt neer: 1. De Europese Commissie zette dit als volgt neer: De spelersmakelaar spot een minderjarige speler en belooft hem een contract bij een Europese voetbalclub. 2. De spelersmakelaar vraagt de familie om geld zodat er onderdak voor de speler kan worden gezocht in Europa. Soms geven families alles wat zij bezitten, in de hoop dat zij deze investering uiteindelijk terug zullen krijgen wanneer hun zoon bij een Europese club terecht komt. 3. De speler arriveert in Europa, meestal met een toeristenvisum dat geldig is voor één maand. 4. Als de speler eenmaal in Europa is, mag hij bij verschillende clubs selecties lopen, maar niet persé bij de clubs die hem belooft zijn. Hij wordt van de ene naar de andere club meegenomen totdat de spelersmakelaar tevreden is of het opgeeft omdat hij er geen heil meer in ziet. 5. Als een selectie succesvol is verlopen, tekent de speler een contract. Deze zijn vaak erg precair en onvoordelig voor de speler. Wanneer het contract eindigt trekt de spelersmakelaar zijn handen van de voetballer af. 6. Als de speler nergens wordt uitgenodigd na selecties, laat de spelersmakelaar zo’n jongen meestal aan zijn lot over. 7. In principe moet een spelersmakelaar die een speler naar Europa haalt, zorgen voor onderdak en een terugreis naar zijn land van herkomst als dat nodig is. Veel spelersmakelaar verbannen de jongere speler echter als hij niet goed genoeg blijkt te 33
Europese Commissie (Directorate-General for Education and Culture), Study on Sports Agents in the European Union, November 2009, p. 120 en 121. 34 European Commission, Study on sports agents in the European Union, supra note 24.
19
zijn om onder contract bij een Europese club te komen. Zonder geld, connecties, werkvergunning, verblijfvergunning en kennis van het land en de taal, is de speler aan zijn lot overgelaten. Naast het feit dat de speler meestal financieel gezien niet in staat om terug te gaan naar zijn thuisland, is het ook vaak de schaamte voor de familie dat hij niet heeft kunnen waarmaken waar iedereen zo op hoopte. Een schrijnend voorbeeld van een situatie waarin een niet-gecertificeerde spelersmakelaar te werk ging wordt in dit rapport ook beschreven. 35 Het ging hier om 34 jongens uit Ivoorkust die drie maanden tegen hun wil werden vastgehouden in een villa in Mali. Deze jongens sliepen op de vloer en werden ondervoed aangetroffen door de politie. Hun ouders waren overstag gegaan met de belofte dat de jongens bij een Europese club terecht zouden komen in ruil voor ongeveer 450 euro. De Europese Commissie concludeert in het rapport dat sportfederaties nog niet voldoende uitgerust zijn om dit tegen te gaan en te bestraffen. Wel zegt de Commissie dat recente initiatieven zoals de introductie van het ‘license system’ en het ‘transfer matching system’ stappen in de goede richting zijn om transfers meer transparant te maken en derhalve praktijken als bovenstaand te voorkomen. 36 Volgens de Commissie zou het een hoop schelen als staten een aanvullende rol zouden spelen door de supervisie op zich te nemen van de maatregelen die nationale voetbalfederaties implementeren en straffen uit te vaardigen wanneer men zich daar niet aan houdt. Tevens is de Commissie van mening dat er meer transparantie in de professionele sport zou moeten komen. Bijvoorbeeld het publiceren van een lijst met spelersmakelaar en hun cliënten inclusief de licentie van de makelaar en het contract van de speler. 37 In een artikel in het tijdschrift voor Sport en Recht stelt dhr. Simons dat een oplossing hiervoor zou zijn dat bij clubs bijvoorbeeld meer verantwoordelijkheid zou kunnen worden neergelegd ten aanzien van de nazorg van de speler indien de speler geen contract wordt aangeboden. Deze nazorg kan inhouden dat de club zorg draagt voor een terugvlucht naar het land van herkomst van de speler, dan wel dat de club erop toeziet dat de speler bij een andere club terechtkomt, welke club dezelfde verantwoordelijkheden op zich neemt. 38
35
Europese Commissie, Study on Sports Agents in the European Union, p. 122. Europese Commissie, Study on Sports Agents in the European Union, p. 172. 37 Europese Commissie, Study on Sports Agents in the European Union, p. 175. 38 Simons, TvS&R 2011/3, p.100 36
20
2.3. Opleidingscentra in Afrika Naast de jeugdopleidingen van Europese clubs die net vooral aan bod zijn gekomen, zijn er ook heel wat voetbalacademies die niet verbonden zijn aan een voetbalbond die controle uitoefent op deze academie. In Afrika zijn enkele van dit soort academies waar jeugd wordt opgeleid. Deze academies komen in verschillende vormen voor. Zo zijn er Afrikaanse academies, opgezet door Afrikaanse clubs of Afrikaanse nationale federaties, die ongeveer hetzelfde opereren als de Europese clubs. Naast het investeren in de ontwikkeling op het veld investeren deze clubs ook in de educatie van hun jonge spelers. Een voorbeeld van zo’n academie is ‘Cote d’Ivoire club ASEC Mimosas. Een bekend voorbeeld van een transfer van deze club is de speler Salomon Kalou, die getransfereerd is naar Feyenoord. 39 Soms is zo’n academie een samenwerking van een Europese voetbalclub met een Afrikaanse club, waarbij de Europese club investeert in de voetbalacademie van een Afrikaanse club. Vaak bedingt de Europese club dat zij in ruil voor hun investering een eerste aanspraak hebben op de beste spelers die worden opgeleid bij de academie. 40 Deze academies ontplooien hun activiteiten volgens de regels en bieden spelers zowel opleiding in het veld als educatie daarbuiten. Helaas zijn er ook academies die niet aangesloten zijn bij een landelijke voetbalorganisatie of club en zijn opgericht door Afrikanen of Europeanen wiens voornaamste belang is gelegen in persoonlijk financieel gewin en niet zozeer in de opleiding van de jonge spelers. Zo’n academie wordt louter opgericht om deze spelers te kunnen doorverkopen aan Europese clubs. 41 De meeste van deze academies hebben geen behoorlijke trainingsfaciliteiten. Omdat deze academies niet zijn aangesloten bij een club of federatie, vallen zij ook buiten elke wettelijke of administratieve regel die er op toeziet dat jonge spelers worden beschermd. De regels die de FIFA ter bescherming van de jongeren heeft opgesteld, treffen in deze gevallen dus geen doel. De consequentie van deze praktijken is dat jonge Afrikaanse voetballers in de handen vallen van malafide spelersmakelaars die deze jongens goedkoop onder hun hoede krijgen en hen overtuigen om buitensporige contracten te tekenen als ze succesvol zijn tijdens hun testen bij profclubs, zodat zij nog geld kunnen opstrijken. 42 Bij dit soort academies zijn vaak spelersmakelaars betrokken zonder licentie.
39
Darby, Akindes & Kirwin 2007, p. 149. Darby, Akindes & Kirwin 2007, p. 150. 41 Darby, Akindes & Kirwin 2007, p. 153. 42 Darby, Akindes & Kirwin 2007, p. 153. 40
21
Hoofdstuk 3 Op welke manier ziet het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind op jeugdtransfers? In het licht van het onderwerp van deze scriptie zal ik het Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind (verder te noemen: IVRK) bespreken aan de hand van enkele artikelen die relevant zijn in het licht van deze scriptie. Kinderhandel en uitbuiting worden in het IVRK specifiek benoemd in artikel 35 en luidt als volgt: “De Staten die partij zijn, nemen alle passende nationale, bilaterale en multilaterale maatregelen ter voorkoming van de ontvoering of de verkoop van of van de handel in kinderen voor welk doel ook of in welke vorm ook.” In het IVRK zijn verder bepalingen opgenomen die op specifieke vormen van uitbuiting zien. Zo verbiedt artikel 32 economische uitbuiting, artikel 34 seksuele uitbuiting en artikel 36 alle andere vormen van uitbuiting. Artikel 39 legt de verplichting op lidstaten speciale zorg te regelen voor kinderen die het slachtoffer zijn van uitbuiting. In 2000 zijn aan het IVRK twee facultatieve protocollen toegevoegd. Voor deze scriptie acht ik alleen het Facultatief Protocol bij het IVRK over de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie van belang. Het tweede protocol ziet op de betrokkenheid van kinderen in gewapende conflicten en is derhalve in dit kader niet relevant. 43 Het IVRK stelt dat ter voorkoming van kinderhandel lidstaten alle passende nationale, bilaterale en multinationale maatregelen moeten nemen. In dit specifieke geval waar het gaat om de bescherming van minderjarigen in de voetbalindustrie, is er natuurlijk de RSTP, en dan in het bijzonder artikel 19 hiervan, dat ziet op het tegengaan van kinderhandel. Er is echter buiten de regulering vanuit de voetbalwereld ook internationale regelgeving die van toepassing zou kunnen zijn op de vermeende kinderhandel in de voetbalindustrie. Deze zal ik hieronder kort behandelen.
43
Kaandorp en Blaak, 2013.
22
Verklaring voor de rechten van de mens Dit document omvat mensenrechten die van toepassing zijn op de hele wereld. Fundamentele mensenrechten als gelijkheid en waardigheid, het recht op leven en het verbod van slavernij moeten gerespecteerd worden door alle landen. Staten moeten zichzelf onthouden van het schenden van deze rechten en hebben een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat deze rechten gerespecteerd worden. Het recht om niet ‘verhandeld’ te worden is evident onderdeel van de verklaring. 44 Palermo Protocol Het protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, ter aanvulling van het VN-Verdrag inzake Grensoverschrijdende Georganiseerde Misdaad (Palermo Protocol, 2000) is opgesteld met als doel het voorkomen van mensenhandel en het beschermen van de slachtoffers van mensenhandel. Tevens het promoten van samenwerking tussen de landen die partij zijn bij dit protocol teneinde deze doelen te behalen. Een ander verdrag dat ziet op de bestrijding van mensenhandel en specifiek op kinderhandel, is het Verdrag van de Raad van Europa inzake bestrijding van mensenhandel (Europees Mensenhandelverdrag 2005). Dit Verdrag is van toepassing op alle vormen van mensenhandel, hetzij nationaal, hetzij internationaal, al dan niet verbonden met georganiseerde misdaad. Er is dus wel degelijk regelgeving op internationaal niveau om kinderhandel te bestrijden, waarmee in principe recht wordt gedaan aan artikel 35 van het IVRK. Het lastige in dit geval is alleen dat de problematiek in de voetbalindustrie nog niet breed is erkend als kinderhandel, waardoor deze verdragen niet direct toepasbaar zijn. Los van het feit of er sprake is van kinderhandel of niet, zijn er ook andere rechten, opgenomen in het IVRK, die in het geding kunnen komen bij het transfereren van minderjarigen. Ik zal hieronder kort twee artikelen uit het IVRK bespreken die erg belangrijk zijn voor de ontwikkeling van het kind, maar waar niet altijd evenveel recht aan wordt gedaan.
44
: http://www.un.org/en/documents/udhr/#atop.
23
Artikel 28 IVRK Recht op onderwijs Dit artikel luidt als volgt: 1. De Staten die partij zijn, erkennen het recht van het kind op onderwijs, en teneinde dit recht geleidelijk en op basis van gelijke kansen te verwezenlijken, verbinden zij zich er met name toe: a. primair onderwijs verplicht te stellen en voor iedereen gratis beschikbaar te stellen; b. de ontwikkeling van verschillende vormen van voortgezet onderwijs aan te moedigen, met inbegrip van algemeen onderwijs en beroepsonderwijs, deze vormen voor ieder kind beschikbaar te stellen en toegankelijk te maken, en passende maatregelen te nemen zoals de invoering van gratis onderwijs en het bieden van financiële bijstand indien noodzakelijk; c. met behulp van alle passende middelen hoger onderwijs toegankelijk te maken voor een ieder naar gelang zijn capaciteiten; d. informatie over en begeleiding bij onderwijs- en beroepskeuze voor alle kinderen beschikbaar te stellen en toegankelijk te maken; e. maatregelen te nemen om regelmatig schoolbezoek te bevorderen en het aantal kinderen dat de school vroegtijdig verlaat, te verminderen. 2. De Staten die partij zijn, nemen alle passende maatregelen om te verzekeren dat de wijze van handhaving van de discipline op scholen verenigbaar is met de menselijke waardigheid van het kind en in overeenstemming is met dit Verdrag. 3. De Staten die partij zijn, bevorderen en stimuleren internationale samenwerking in aangelegenheden die verband houden met onderwijs, met name teneinde bij te dragen tot de uitbanning van onwetendheid en analfabetisme in de gehele wereld, en de toegankelijkheid van wetenschappelijke en technische kennis en moderne onderwijsmethoden te vergroten. In dit opzicht wordt met name rekening gehouden met de behoeften van ontwikkelingslanden.” In het geval van transfers van minderjarigen tussen Europese clubs die onder de uitzonderingsgrond van artikel 19 RSTP vallen, lijkt dit recht in ieder geval niet in het geding te komen, nu de FIFA hier concrete regels voor heeft opgenomen. De FIFA heeft, zoals reeds besproken, namelijk voorzien in het recht op een goede educatie voor de minderjarige speler. In artikel 19 RSTP is voor de transfer tussen Europese clubs opgenomen dat:
24
1. It shall provide the player with an adequate football education and/or training in line with the highest national standards 2. It shall guarantee the player an academic and/or school and/or vocational education and/or training, in addition to his football education and/or training, which will allow the player to pursue a career other than football should he cease playing professional football.’ De opleidingscentra die derhalve bij de FIFA zijn aangesloten zullen zich aan deze regels houden en zorgen voor een goede educatie van de minderjarige speler. Echter, zoals in het voorgaande hoofdstuk besproken zijn er in Afrika opleidingscentra die niet aangesloten zijn bij een landelijke voetbalorganisatie of club en zijn opgericht door Afrikanen of Europeanen wiens voornaamste belang is gelegen in persoonlijk financieel gewin en niet zozeer in de opleiding van de jonge spelers. Zo’n academie wordt louter opgericht om deze spelers te kunnen doorverkopen aan Europese clubs. 45 De meeste van deze academies hebben geen behoorlijke trainingsfaciliteiten, laat staan dat zij educatie genieten. Omdat deze academies niet zijn aangesloten bij een club of federatie, vallen zij ook buiten elke wettelijke of administratieve regel die er op toeziet dat jonge spelers worden beschermd. in Afrika erg slecht. In deze gevallen wordt artikel 28 van het IVRK geschonden. Artikel 24 Gezond en gezondheidszorg 1. De Staten die partij zijn, erkennen het recht van het kind op het genot van de grootst mogelijke mate van gezondheid en op voorzieningen voor de behandeling van ziekte en het herstel van de gezondheid. De Staten die partij zijn, streven ernaar te waarborgen dat geen enkel kind zijn of haar recht op toegang tot deze voorzieningen voor gezondheidszorg wordt onthouden. 2. De Staten die partij zijn, streven de volledige verwezenlijking van dit recht na en nemen passende maatregelen, met name: | a. om baby- en kindersterfte te verminderen; b. om de verlening van de nodige medische hulp en gezondheidszorg aan alle kinderen te waarborgen, met nadruk op de ontwikkeling van de eerstelijnsgezondheidszorg; 45
Darby, Akindes & Kirwin 2007, p. 153.
25
c. om ziekte, ondervoeding en slechte voeding te bestrijden, mede binnen het kader van de eerste-lijnsgezondheidszorg, door onder andere het toepassen van gemakkelijk beschikbare technologie en door het voorzien in voedsel met voldoende voedingswaarde en zuiver drinkwater, de gevaren en risico's van milieuverontreiniging in aanmerking nemend; d. om passende pre- en postnatale gezondheidszorg voor moeders te waarborgen; e. om te waarborgen dat alle geledingen van de samenleving, met name ouders en kinderen, worden voorgelicht over, toegang hebben tot onderwijs over, en worden gesteund in het gebruik van de fundamentele kennis van de gezondheid van en de voeding van kinderen, de voordelen van borstvoeding, hygiëne en sanitaire voorzieningen en het voorkomen van ongevallen; f. om preventieve gezondheidszorg, begeleiding voor ouders, en voorzieningen voor en voorlichting over gezinsplanning te ontwikkelen. 3. De Staten die partij zijn, nemen alle doeltreffende en passende maatregelen teneinde traditionele gebruiken die schadelijk zijn voor de gezondheid van kinderen af te schaffen. 4. De Staten die partij zijn, verbinden zich ertoe internationale samenwerking te bevorderen en aan te moedigen teneinde geleidelijk de algehele verwezenlijking van het in dit artikel erkende recht te bewerkstelligen. Wat dit betreft wordt in het bijzonder rekening gehouden met de behoeften van ontwikkelingslanden.
Ook dit recht wordt door Europese clubs in het geval van een inter-Europese jeugdtransfer gewaarborgd. Artikel 19 RSTP heeft onder de uitzonderingsgrond in het geval van interEuropese tranfers opgenomen dat:
iii) It shall make all necessary arrangements to ensure that the player is looked after in the best possible way (optimum living standards with a host family or in club accommodation, appointment of a mentor at the club, etc.)
In de niet-gecertificeerde opleidingscentra in Afrika wordt dit recht helaas niet altijd gewaarborgd. Het voorbeeld dat ik gaf van de 34 jongens uit Ivoorkust die ondervoed werden aangetroffen in Mali is hier een goede illustratie van. 26
Hoofdstuk 4 Conclusie De vraag die centraal staat in deze scriptie is of er sprake is van kinderhandel in de Europese voetbalindustrie. Zoals in de inleiding vermeld ga ik hierbij uit van de definitie zoals deze is opgenomen in het Palermo-protocol (behorend bij het IVRK), welke als volgt luidt: ‘Er is sprake van kinderhandel wanneer het een persoon betreft jonger dan achttien jaar. Bij kinderhandel hoeft geen sprake te zijn van dreiging of dwang. Het feit dat sprake is van werving, vervoer, overbrenging, huisvesting en opneming, in combinatie met het oogmerk van uitbuiting is voldoende. Hieronder moet worden verstaan: het werven, transporteren, transfereren, aan de hand van dreiging of gebruik van dwang, of aan de hand van beloftes van het krijgen van bepaalde voordelen, met als doel exploitatie. Een kind wordt gedefinieerd als ‘persoon onder de achttien jaar’. In mijn conclusie maak ik een onderscheid tussen jeugdtransfers uit meer- en minder welvarende landen. Dit onderscheid komt voort uit het feit dat veel clubs en academies in de minder welvarende landen zoals Afrika en Zuid-Amerika niet zijn aangesloten bij een voetbalbond, waardoor zij buiten de regels vallen die door de FIFA en de continentale voetbalorganisaties zijn uitgevaardigd. De knelpunten met betrekking tot jeugdtransfers komen daarom naar mijn mening per groep op andere plekken te liggen. De problematiek die vooral geconstateerd kan worden bij transfers vanuit de meer welvarende landen, in ieder geval landen binnen de EU, is vooral gelegen in de jonge leeftijd waarop spelers getransfereerd worden. De oorzaak hiervan is te herleiden naar het Bosmanarrest dat de sluizen van de transfermarkt heeft opengezet. Met deze uitspraak zijn ook de bedragen die in de voetballerij omgaan enorm gestegen. Een trend zette zich in waarbij de rijkste clubs jeugd wegkochten in plaats van hen zelf op te leiden. Om dit verschijnsel tegen te gaan zijn een aantal maatregelen getroffen door de FIFA. In Europa wordt de internationale transfermarkt sinds 2001 gecontroleerd door de RSTP. Artikel 19 RSTP is in het licht van de voorkoming van kinderhandel belangrijk nu deze bepaling grenzen stelt aan het transfereren van jonge spelers. Ook het fenomeen van de opleidingsvergoedingen, vastgelegd in artikel 20 RSTP, is ingesteld met als doel het stimuleren van investering van clubs in hun eigen jeugdopleiding zodat er minder jeugd wordt getransfereerd. Helaas zijn deze opleidingsvergoedingen voor rijke clubs geen onoverkomelijke drempel, waardoor opleidingsvergoedingen niet altijd doel treffen. 27
Met het oog op de controle van de naleving van deze regelgeving zijn er ook een aantal waarborgen ingesteld door de FIFA. Het Transfer Matching System zorgt voor transparantie en biedt een nauwlettende controle op elke transfer. Dit bevordert de bescherming van de jonge spelers. Een andere waarborg vanuit de FIFA, is het controlerende orgaan in de vorm van de ‘sub-committee’. Zij beoordelen transfers op de opgegeven uitzonderingsgronden. Naast de FIFA heeft ook de UEFA regels opgesteld om de bescherming van de jonge spelers te waarborgen. Één daarvan is de ‘home grown-rule’, besproken in paragraaf 2.5. Deze maatregel leidde echter niet tot een beoogde afname van jeugdtransfers, maar had tot gevolg dat rijke clubs gewoon eerder overgingen tot transfereren. Het Bosman-arrest heeft ervoor gezorgd dat spelers binnen Europa al vanaf hun zestiende levensjaar getransfereerd mogen worden (vastgelegd in 19.2.b FIFA-reglement). De ‘home grown-rule’ in combinatie met het Bosman-arrest leidde ertoe dat kapitaalkrachtige clubs spelers op zo vroeg mogelijke leeftijd aantrekken omdat zij op die manier nog ‘home grown’ kunnen worden voor hun eenentwintigste levensjaar. 46 De regel droeg dus toch niet zoveel bij aan de bescherming van de minderjarigen als men verwacht had, spelers worden immers op heel jonge leeftijd al uit hun vertrouwde omgeving gehaald. Zo bezien kunnen we vaststellen dat de heikele punten bij transfers vanuit de meer welvarende landen vooral liggen in het feit dat rijke clubs niet voldoende stimulans ervaren om in hun eigen opleiding te investeren en met veel geld de beste jonge spelers wegkopen bij andere clubs. Dit in combinatie met de ‘home grown-rule’ leidt ertoe dat spelers op erg vroege leeftijd uit hun vertrouwde omgeving worden gehaald. Het is in dit geval dus vooral de leeftijd die het schrijnend maakt en niet perse de omstandigheden waaronder de transfer geschiedt. Opzich zijn al deze maatregelen een goede ontwikkeling met het oog op het bevorderen van de bescherming van jonge spelers. Echter, in het artikel 19 RSTP welke het uitgangspunt vormt en bepalend is voor de minderjarigentransfers zitten zwakke punten. De regel zelf geldt pas vanaf het twaalfde levensjaar van een speler omdat deze dan pas geregistreerd hoeft te worden, waardoor de écht jonge spelers buiten het hele regime van de FIFA vallen en geen enkele bescherming van de FIFA genieten. Wanneer een speler de leeftijd van twaalf wel heeft bereikt, blijken de drie uitzonderingsgronden in de praktijk nog ruimte te bieden aan clubs om op inventieve manieren transfers onder deze uitzonderingsrond te brengen. Nu is onlangs aan het licht gekomen dat F.C. Barcelona zich schuldig heeft gemaakt aan schending van artikel 19 RSTP 46
Europa: voetbal is geen handel, Vrij Nederland 16 mei 2009, vn.nl.
28
door op inventieve wijze met de ‘ouder-exceptie’ te spelen. Blijkbaar hebben de organen die controle moeten uitoefenen op deze transfers, niet erg oplettend gehandeld nu deze transfers doorgang hebben gevonden. Het systeem lijkt dus nog niet waterdicht. Of er in het geval van transfers tussen en naar Europese clubs die aangesloten zijn bij de FIFA sprake is van kinderhandel is niet makkelijk te beantwoorden. Binnen de Europese clubs worden de opleidingscentra gereguleerd door regelgeving vanuit de FIFA en de UEFA, welke regelgeving er op gericht is het aantal jeugdtransfers tot een minimum te beperken. Ik denk dat met de instelling van het TMS en de ‘sub-committee’ een heel belangrijke stap is gemaakt in de richting van dit doel. Nu laat een geval als de transferreeks van Barcelona zien dat er onder dit systeem is uit te komen, maar gelukkig blijkt de FIFA actief genoeg te handelen om deze gevallen achteraf nog op te sporen. Nu ook Real Madrid onder de loep wordt genomen bij de FIFA denk ik dat er voorzichtig gesteld kan worden dat ook ná de controle door TMS en de sub-committee, nog controle door de FIFA plaatsvindt. De FIFA lijkt er op dit moment alles aan te doen kinderhandel te voorkomen of te bestraffen. Mogelijk zijn er in het verleden meer transfers geweest zoals die van Barcelona die niet aan het licht zijn gekomen. Ik denk echter dat met de huidige regelgeving en de pro-actieve houding van de FIFA in het controleren van haar continentale organisaties, we niet kunnen spreken van kinderhandel tussen Europese voetbalclubs. Wat betreft de transfers uit de minder welvarende landen kan ik concluderen dat de problemen op andere punten naar voren komen. Spelersmakelaars zonder licentie vormen een grote bedreiging voor de bescherming van de minderjarigen. Vanwege de onwetendheid en sociaal economische afhankelijkheid van jonge spelers en hun families uit derdewereldlanden zijn zij een gemakkelijk slachtoffer voor spelersmakelaars zonder licentie. De werkwijze van deze spelersmakelaars welke uit de ‘Study on Sport Agents’ is gebleken, is zonder meer gericht op uitbuiting. Van familie wordt vaak geld gevraagd in ruil voor de belofte dat de minderjarige onder contract zal komen bij een Europese voetbalclub. Het kind wordt vervolgens meegenomen naar Europa om daar selecties te lopen bij verschillende clubs. Op het moment dat blijkt dat de speler niet goed genoeg is om een contract bij zo’n club te krijgen en er voor de spelersmakelaar derhalve ook niets uit valt te halen, wordt de minderjarige vaak aan zijn lot overgelaten. Het doel van deze spelersmakelaars is gelegen in financieel gewin, wat zij proberen te bereiken aan de hand van uitbuiting van de minderjarige en zijn familie. Deze werkwijze valt zonder meer te plaatsen onder de definitie van 29
kinderhandel; ‘transfereren, aan de hand van dreiging of gebruik van dwang, of aan de hand van beloftes van het krijgen van bepaalde voordelen, met als doel exploitatie.’ Een andere wijze waarop kinderhandel plaatsvindt verloopt via louche academies in bijvoorbeeld Afrika. Dit zijn de academies die niet aangesloten zijn bij een landelijke voetbalorganisatie of club en zijn opgericht door Afrikanen of Europeanen wiens voornaamste belang is gelegen in persoonlijk financieel gewin en niet zozeer in de opleiding van de jonge spelers. De omstandigheden zijn erg slecht en het doel van de academie is louter gelegen in het doorverkopen van deze spelers aan Europese clubs. Omdat zij niet zijn aangesloten bij een club of federatie vallen zij buiten elke regel die enige bescherming aan de minderjarige spelers kan bieden. Ook hier kan naar mijn mening zonder twijfel gezegd worden dat er sprake is van werving, huisvesting en opneming, in combinatie met het oogmerk van uitbuiting. Tevens van transfereren aan de hand van beloftes van het krijgen van bepaalde voordelen, met als doel exploitatie. Zo’n academie is er immers op gericht om deze spelers uiteindelijk te transfereren naar de grote Europese clubs en daar geld voor op te strijken.
30
Literatuur Rapporten, scripties en niet uitgegeven teksten -
M. Kaandorp & M. Blaak 2013 M. Kaandorp & M. Blaak, Kinderhandel in Nederland; De aanpak van kinderhandel en de bescherming van minderjarige slachtoffers in Nederland, (rapport Voorburg Unicef), 2013.
-
Scherrens 2007 J. Scherrens, The muscle drain of African football players to europe: trade or trafficking? (doctoraalscriptie Graz Karl-Franzens University), 2007.
Boeken
-
Blanpain 2003 R. Blanpain, The Legal Status of Sportsmen and Sportswomen under International, European and Belgian National and Regional, Den Haag: Kluwer 2003
-
Scheerder, van Tuyckom & Vermeersch 2007 J. Scheerder, C. van Tuyckom & A. Vermeersch, Europa in beweging. Sport vanuit Europees perspectief, Gent: Academia Press 2007
-
Vermeersch 2009 A. Vermeersch, ‘Europese spelregels voor sport. Overzicht van het Europees sportbeleid in wording en de toepassing van het Europees recht op sport.’, Antwerpen-Apeldoorn: Maklu 2009
-
David 2005 P. David, ‘Human Rights in Youth Sport: A critical review of children’s rights in competitive sports’, London: Routledge, 2005.
Tijdschriftartikelen -
Simons, TvS&R 2011, p. 100-102 R. Simons, ‘Fifa transfer matching systeem wel effectief?’, TvS&R 2011, nummer 3, p. 100-102. 31
-
Darby, Akindes & Kirwin, Journal of Sport and Social Issues 2007, p. 143-161 P. Darby, G. Akindes & M. Kirwin, ‘Football Academies and the Migration of African Football Labor to Europe’, Journal of Sport and Social Issues 2007, p. 143161.
-
Branco Martins, TvS&R 2011, p. 58-62 R.C. Branco Martins, ‘Spelersmakelaars en regulering’, TvS&R 2011, nummer 2, p. 58-62.
Krantenartikelen -
Brown, The Telegraph 31 december 2014, O. Brown, ‘The dark side of football transfers’, The Telegraph 31 december 2014.
-
Oudshoorn, NRC 6 december 2002 E. Oudshoorn, ‘Vergoedingen als stimulans jeugdopleiding’, NRC 6 december 2002.
Kamerstukken -
Kamerstukken II 2010/11, 14793
-
Kamerstukken II 2012/2013, 33400 XVI
-
Aanhangsel Handelingen II 2012/2013, 571.
Elektronische bronnen -
den Boer, De Onderzoeksredactie H. den Boer, ‘Dromen van Camp Nou- over de handel in jonge Afrikaanse voetballers’, De Onderzoeksredactie 25 november 2014, onderzoeksredactie.nl
-
Anderson, Play the Game 2 januari 2015 L. Anderson, CAS upholds FIFA sanctions against FC Barcelona, Play the Game januari 2015, playthegame.org
-
Thatcher, Law in Sport 22 mei 2014 A. Thatcher, ‘Your guide to FIFA’s transfer matching system, Law in Sport mei 2014, lawinsport.com 32
-
Ebbens, De ondernemer 6 oktober 2011 F. Ebbens, ‘En nou is het klaar met de kinderhandel’, De ondernemer oktober 2011, deondernemer.nl
Aanbevelingen - Aanbevelingen Transfer Systeem 2010 International Transfer of Minors: Recommendations to Improve the Protection of Young Players in the Current Transfer System (aanbevelingen aan de FIFA 2010)
33
