Kinderen van 8 - 12 jaar Algemene informatie Ontwikkeling: Kinderen in deze leeftijdsfase zijn erg leergierig. Ze leren graag dingen uit hun hoofd en ontdekken wat ze daarmee kunnen doen. Dat geldt ook voor kennis die met geloven te maken heeft. Kinderen kunnen zo opgaan in het leren ‘van buiten’, dat de kans er is dat de beleving (hun binnenkant) erbij inschiet. Zorg ervoor dat er voor je kind ook wat aan het geloof te beleven en te ervaren is. Bijvoorbeeld door samen een kaarsje aan te steken in een kerk en thuis kleine rituelen rond geloven vorm te (blijven) geven, zoals op vaste momenten bidden, zingen, lezen, enzovoort. Als in de puberteit de aandacht weer naar binnen wordt verlegd, kunnen kinderen voortbouwen op de ervaringen die ze eerder met geloven hebben opgedaan. Onder ‘ouder’ verstaan we in dit document ook ‘opvoeder’
Tips voor Thuis Moments is een magazine voor ouders van kinderen van 8 - 12 jaar. Dit bewaarmagazine bevat artikelen over spreken over God met je kinderen, samen bidden, omgaan met rouw en verlies en geloofsontwikkeling bij kinderen. Ook biedt Moments veel interviews, ervaringsverhalen en praktische ideeën en adviezen om ouders te inspireren in het opvoeden met geloven. Het magazine Moments is te bestellen voor € 8,95 via de site van Boekencentrum Uitgevers. www.boekencentrum.nl Chi Rho De animatieserie ‘Chi Rho’ maakt kinderen op een eigentijdse en spannende manier bekend met de verhalen uit de Bijbel. De twaalfjarige Cora reist met een tijdmachine naar de tijd van de Bijbel. Bij de dvd’s is ook een website ontwikkeld die inhoudelijk aansluit op het verhaal van de tekenfilmserie met filmpjes, knutselideeën en prikkelende vragen. Kinderen kunnen de site bekijken of ouders kunnen de website bezoeken als hun kinderen de tekenfilms bekijken. De website geeft ouders achtergrondinformatie, aanknopingspunten en handvatten om hun kinderen de in ‘Chi Rho’ behandelde Bijbelgedeelten te helpen begrijpen en een brug te slaan naar het geloofsleven. Want wat hebben Adam & Eva eigenlijk te maken met wel of niet eerlijk zijn tegenover anderen? En wat heeft het verhaal van Jona te maken met vertrouwen? Ontdek het op www.chirho.nl. Spring Groeien is sprongen maken, kijken hoever je kunt komen en telkens grenzen verleggen. Kinderen ontdekken de wereld en stellen duizend vragen, ook over geloven. Spring biedt ouders en opvoeders veel informatie om kinderen daarbij aan te moedigen en hen verder te helpen, met herkenbare ervaringen en praktische ideeën. Het is een eenmalige uitgave, bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. Het full colour magazine bevat onder andere gezinsportretten en artikelen over bidden, over kinderen en de kerk en over de invloed van tv en internet. Spring is voor € 8,95 te bestellen in onze webwinkel, per e-mail via jop.nl/winkel of telefonisch via 030 - 880 1880. Zijsprong JOP heeft bij het magazine Spring een aantal themaboekjes ontwikkeld onder de naam Zijsprong. Deze reeks is bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. De boekjes zijn ook te gebruiken voor groepsgesprekken. Bij elk boekje zijn werkvormen te downloaden. Het materiaal is zeer geschikt voor een cursus geloofsopvoeding of voor een gespreksavond. http://jop.nl/producten/geloofsopvoeding/zijsprong
Lees- en spelletjestips Chi Rho In Chi Rho belandt de 12-jarige Cora in de tijd van de Bijbel. Als Cora's vader, een beroemd restaurateur en bijbelexpert, plotseling verdwijnt, doet ze er alles aan hem terug te vinden. Cora's enige aanwijzing komt van een vreemde kubus, waarmee ze terugreist naar de tijd van de Bijbel. Haar tijdreis voert haar langs tal van spannende Bijbelverhalen. Op deze website vind je achtergrondinformatie bij elke aflevering, opstapjes voor een gesprek en creatieve verwerkingen. http://www.chirho.nl/ Ontmoeten Het spel is een hulpmiddel om op een ontspannen manier binnen een tijdsbestek van 10 minuten een open gesprek over geloven tot stand te brengen. Het bestaat uit een 70-tal kaarten waarop heldere begrippen staan. In het bijzonder geloofsbegrippen zijn kriskras door het spel verwerkt. Ook allerlei gevoelskaarten maken onderdeel uit van het spel. In de praktijk is gebleken dat de balans tussen de diverse kaarten onderling zo evenwichtig is, dat het als een prettig, uitdagend en open spel ervaren wordt. http://robdoornbos.eu/kerkopkop/ontmoeten.html Klik Het spel bevat 62 gesprekskaarten met onderwerpen die gekozen zijn omdat zij belangrijk zijn voor jongeren en ouders. Van zakgeld tot de kerkdienst, van internet tot eenzaam, van verliefd tot huisregels, alles wordt bespreekbaar tijdens het spelen van dit spel. http://robdoornbos.eu/kerkopkop/klik.html Memoryspel "Koppie Koppie" Met zestig foto's van kinderen van over de hele wereld. Wie zoekt de meeste paren bij elkaar? Inclusief handleiding en doosje. https://webwinkel.pkn.nl/kerk-in-actie/memoryspel-koppie-koppie Bijbeldetective In Bijbeldetective vind je een schat aan prachtige, gedetailleerde platen uit de wereld van de Bijbel. Naast elke plaat vind je kleinere plaatjes, die in de grote plaat voorkomen. Je kunt urenlang plezier hebben met het zoeken naar mensen en voorwerpen uit de tijd van de Bijbel, en naar tientallen landdieren, vogels en zelfs kikkers. Door het oplossen van puzzels word je steeds slimmer. Als je klaar bent met dit boek, weet je een heleboel van de achtergronden van de bekendste verhalen uit de Bijbel. ISBN: 9789086011162 Uitgever: Benjamin Maar wie ís God? Een boek waarin vragen die kinderen (en volwassenen) over God en geloven stellen, helder en eerlijk beantwoord worden. Soms is er ook een vraag die niet beantwoord kan worden. De uitleg en de illustraties stimuleren tot verder nadenken voor ouder en kind. Dit boekje is zeer aan te raden voor ieder die de eigen vragen en die van de kinderen serieus neemt en na wil denken over geloven nu. ISBN: 9061738431 Uitgever: Adveniat Geloofseducatie www.adveniat.nl Geloven, wat is dat eigenlijk? – Gwenaelle Boulet, Anne Sophie du Bouëtiez e.a. Denk mee over acht vragen. Hoe is de wereld ontstaan? Waarom bestaat de mens? Wie is God? Wat komt er na de dood? Acht vragen worden op een open, christelijke manier beantwoord in dit kleurrijke boek. De toon van een gesprek, de sfeer van een hip prentenboek. ISBN: 9491042068 Uitgever: Adveniat Geloofseducatie www.adveniat.nl
Grote vragen over de wereld, de mensen en jou! - Marie Aubinais e.a.
Waarom dromen we? Moet je altijd de waarheid spreken? Hoe moet je vrienden maken? Waarom zijn er oorlogen? Houdt de wereld ooit op? Grote vragen! Voor ieder kind dat zulke grote vragen stelt is er dit boek. Elke pagina is fleurig geïllustreerd. Soms is een antwoord helemaal raak. Een andere keer helpt het op weg om verder te zoeken. ISBN: 9061731542 Uitgever: Adveniat Geloofseducatie www.adveniat.nl
Activiteit voor ouders en kinderen - Rondgang langs de 10 Geboden Introductie Deze bijeenkomst is voor ouders met kinderen van 8-12 jaar. Onder ‘ouder’ verstaan we ook ‘opvoeder’. Een mogelijk tijdstip voor uitvoering van dit programma is na de kerkdienst. Ook mogelijk is om het programma op een middag of avond aan te bieden. Het programma is bedoeld om als ouder samen met je kind(eren) te doorlopen. Er is dus geen gezamenlijk programma voor alle deelnemers. De deelnemers hoeven ook niet allemaal op hetzelfde tijdstip te starten. De deelnemers lopen een route langs 10 plekken door de kerkzaal en / of het kerkgebouw. Op elke plek staat een van de 10 Geboden centraal door middel van een vraag, opdracht, ritueel. Er is geen vaste route. Ook is er geen tijdschema. Deelnemers mogen zelf bepalen hoe lang ze over de route doen. Een uur zal zo ongeveer het gemiddelde zijn. Handig is om het begin- en eindpunt in een andere ruimte te doen dan de 10 plekken. Hier kun je de deelnemers ontvangen en uitleggen wat de bedoeling is. Na afloop kunnen ze hier ook napraten met elkaar en hun ervaringen delen (eventueel met wat te drinken / lekkers erbij).
Benodigdheden Op alle plekken nodig: - het gebod met de opdracht (zie bijlage voor printversie) - tafel - eventueel stoelen Begin- eindpunt: - Een aantal begeleiders die de deelnemers ontvangen en de route uitleggen. (Het aantal begeleiders is afhankelijk van hoeveel deelnemers je verwacht, zorg in ieder geval dat je met minimaal 2 personen bent.) - Eventueel drinken / wat lekkers - Uitleg van de opdracht (eventueel op papier om mee te geven, anders mondeling) Langs de route: Gebod 1 - waxinelichtjes - aansteker Gebod 2 - beeldkaarten (bijvoorbeeld Kaarten op Tafel. Te bestellen via de EO-webwinkel) Gebod 3 - gekleurd papier (A5- of A6-formaat) - stiften /pennen - groot flip-over vel - lijm
Gebod 4 - flip-over vellen - stiften / potloden
Gebod 5 - wit papier (A6-formaat) - pennen - doos of iets dergelijks NB Neem voor deze opdracht van tevoren contact op met de predikant / voorganger of hij of zij deze gebeden wil opdragen in het gebed in een kerkdienst. Gebod 6 -x Gebod 7 - stroken gekleurd papier - pennen / stiften - nietapparaat Gebod 8 - flip-over vellen - pennen / stiften Gebod 9 - een aantal kaartspellen (even groot en redelijk stevig) Gebod 10 - computer (o.i.d.) met internetverbinding (en geluidsboxjes) of - cd met een van de volgende liedjes: Iedereen is anders – Elly en Rikkert van het album ‘Ik zie je wel’ Je bent bijzonder – Opwekking voor Kinderen cd nr. 9 van Herman Boon Via YouTube zijn diverse varianten te vinden. In de bijlage vind je 2 verschillende versies. Print de versie die jullie willen gebruiken. Optioneel Na afloop kun je de deelnemers nog iets meegeven naar huis. Maak kaartjes met daarop de tekst van e het gebod van Jezus (zie uitleg bij het 1 gebod) met bijvoorbeeld een waxinelichtje eraan vast. Of geef het gedicht mee van de ‘Voetstappen in het zand’. Via google/ YouTube of bij de bijbelkiosk zijn er voldoende voorbeelden van te vinden. Uitleg vooraf aan de deelnemers Deze bijeenkomst is voor ouders en kinderen, omdat het deze week ‘De Week van de Opvoeding’ is. Opvoeden heeft veel raakvlakken met geloofs-opvoeding. En natuurlijk met regels, grenzen stellen, je kinderen (of ouders) dingen willen leren. Als thema heeft ‘De Week van de Opvoeding’ gekozen voor ‘Ik tel tot tien’. De meest bekende regels in de Bijbel, dat zijn er ook 10, namelijk de Tien Geboden. Ook wel de Tien Woorden van God genoemd.
In de kerkzaal / kerkgebouw zijn 10 plekken ingericht waarbij op elke plek een van de 10 Geboden centraal staat. Een vraag, ritueel, bezinning of creatieve opdracht laat jullie als ouders en kinderen met elkaar in gesprek gaan over deze 10 Geboden, maar ook veel breder over de plek van het geloof in jullie gezin, in jullie leven. Je bent vrij om zelf je route te bepalen. Het is handig om bij 1 te beginnen en bij 10 te eindigen, maar daar tussenin maakt de volgorde niet uit. Is het ergens druk, ga dan eerst naar een andere plek toe. Hoelang je bij een plek bent, maakt niet uit. Net zolang als jullie willen. Ben je klaar, voel je dan van harte uitgenodigd om in deze ruimte terug te komen om samen met je kinderen nog wat na te praten of om met andere gezinnen –als die er zijn- ervaringen uit te wisselen. De teksten van de Tien Geboden komen uit de kinderbijbel Woord voor Woord van Karel Eijkman en Bert Bouman. De teksten die andere Bijbelgedeeltes weergeven zijn gedeeltes uit de Nieuwe Bijbelvertaling.
e
Het 1 Gebod
Ik ben de Heer, jullie God. Ik heb jullie vrijgemaakt uit een onvrij land. Houd je dan ook aan je bevrijder. En zorg ervoor dat je vrij blijft van andere goden.
Mat. 22: 36-40 34 Nadat de farizeeën hadden vernomen dat hij de sadduceeën tot zwijgen had gebracht, kwamen ze bij elkaar. 35 Om hem op de proef te stellen vroeg een van hen, een wetgeleerde: 36 ‘Meester, wat is het grootste gebod in de wet?’ 37 Hij antwoordde: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. 38 Dat is het grootste en eerste gebod. 39 Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf. 40 Deze twee geboden zijn de grondslag van alles wat er in de Wet en de Profeten staat.’ In het Nieuwe Testament geeft Jezus de kern van alle wetten en geboden uit het Oude Testament in twee zinnen weer. - Hoe proberen jullie als gezin of als persoon daar naar te leven? - Welke plek heeft God / het geloof in jullie leven? - Steek een kaarsje aan en vertel elkaar iets over deze vragen.
e
Het 2 Gebod
Probeer mij niet uit te tekenen. Dat betekent dat je niet mag beweren dat je precies weet hoe God is en hoe Hij eruitziet.
- Welk beeld heb jij van God? - Kies een beeldkaartje uit waarmee je Hem zou willen omschrijven. - Vertel aan elkaar welk kaartje je hebt uitgekozen en waarom. - Mag je, volgens dit gebod, zo’n beeld in je hoofd hebben? Waarom wel of niet?
Leg de kaartjes weer terug en vervolg je weg.
e
Het 3 Gebod
Noem mijn naam niet bij dingen waar ik niet mee te maken wil hebben. Dat betekent dat je voorzichtig moet zijn met dat woord God.
Tegenwoordig wordt het woord God of Jezus nogal eens als scheldwoord gebruikt. Ook wordt vaak gezegd dat God bepaalde dingen wel of niet wil, of bepaalde mensen wel of niet liefheeft. Zonder er bij stil te staan, gebruiken we de naam van God voor iets waar God niets mee van doen heeft. De naam van God wordt in de Bijbel vertaald met ‘Ik ben die ik ben’ of: ‘Ik zal er zijn voor jou’. Schrijf een gedichtje in de vorm van een ‘elfje’ over hoe jij denkt over de naam van God. Plak jouw elfje op de flip-over. Een elfje bestaat in totaal uit 11 woorden. Elke regel eentje meer, de laatste regel is weer 1 woord. een twee drie vier vijf zes zeven acht negen tien elf
God Wil bevrijden Hij is er Zal bij me zijn Gelukkig
e
Het 4 Gebod
Vier één dag van de week als mijn dag. Dat betekent dat het een vrije dag is. Op zo’n dag moet je alle mensen die voor je werken vrij geven.
Gen. 2: 2-3 2 Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. 3 God zegende de zevende dag en verklaarde die heilig, want op die dag rustte hij van heel zijn scheppingswerk. - Wat maakt de zondag voor jullie anders dan andere dagen van de week? - Hoe ziet jullie gezin eruit op zondag? Teken dit op de flip-over. - Praat met elkaar over waarom je bepaalde dingen wel of niet doet op een zondag.
e
Het 5 Gebod
Houd je vader en je moeder in ere. Want als je dat niet doet, als je oudere mensen maar laat zitten, dan zorg je er niet voor dat ze vrij kunnen zijn. We zijn allemaal kinderen, voortgebracht door onze ouders. Je relatie als jong kind met je ouders (of opvoeders) is heel anders dan wanneer je zelf volwassen bent. Sommigen hebben misschien een hele goede relatie, anderen een minder goede. Soms kan ziekte of overlijden de relatie verstoren of beëindigen. - Denk voor jezelf eens een paar minuten na over jouw relatie met (een van) je ouder(s). - Hoe probeer jij je vader en (of) moeder (of opvoeders) in ere te houden? - Wat waardeer je wel of niet aan hen? - Hoe laat je elkaar merken dat je om elkaar geeft?
- Schrijf je gedachten als in een gebed op een briefje en doe dit briefje in de doos. Je gebed blijft privé, maar de dominee zal wel een zegen vragen over alle gebeden in de doos tijdens de kerkdienst, zodat je mag weten dat jouw gedachten gedragen worden door God.
e
Het 6 Gebod
Sla niemand dood. Dat betekent ook dat je elkaar niet in de steek laat. God gaf ons de kans om te leven. Dus mag je elkaar het leven niet onmogelijk maken.
Iemand doden staat (hopelijk) ver van je dagelijkse realiteit af. Het komt ineens een stuk dichterbij als je dit gebod betrekt op dat je elkaar niet in de steek mag laten of het leven onmogelijk mag maken. - Waar denk je aan bij ‘in de steek laten’ of ‘iemand het leven onmogelijk maken’? - Heb je zelf weleens iemand in de steek gelaten? Waarom? Zou je dit weer goed kunnen maken? - Wat zou je kunnen doen als je ziet dat iemand het leven onmogelijk wordt gemaakt?
e
Het 7 Gebod
Blijf trouw aan mensen van wie je houdt. Dat betekent ook dat mensen zuinig moeten zijn op mensen die van elkaar houden. Als God een God is die van mensen houdt, moeten de mensen ervoor zorgen dat mensen van elkaar kunnen houden.
Als gemeente van God hoor je bij elkaar en heb je de opdracht voor elkaar te zorgen. Ook al ken je misschien lang niet iedereen in de kerk, of zijn er zelfs mensen met wie je niet goed kan opschieten, dit gebod vertelt ons dat we zuinig moeten zijn op elkaar. We vormen samen allemaal een schakeltje in Gods ketting. - Voeg daarom als symbool voor deze band een schakel toe aan de ketting. Schrijf aan de ene kant je naam op een van de strookjes papier. Schrijf op de andere kant waarom jij voor deze kerk een onmisbare schakel bent. Praat hier als ouder en kind uiteraard ook samen over.
Maak je strook papier met een nietje vast aan de andere schakels.
e
Het 8 Gebod
Steel niet. Als de God die ons in de woestijn genoeg te vinden geeft om van te leven, onze God is, dan mag je niet voor jezelf inpikken wat van iedereen is.
Mat. 6: 25-34 25 Daarom zeg ik jullie: maak je geen zorgen over jezelf en over wat je zult eten of drinken, noch over je lichaam en over wat je zult aantrekken. Is het leven niet meer dan voedsel en het lichaam niet meer dan kleding? 26 Kijk naar de vogels in de lucht: ze zaaien niet en oogsten niet en vullen geen voorraadschuren, het is jullie hemelse Vader die ze voedt. Zijn jullie niet meer waard dan zij? 27 Wie van jullie kan door zich zorgen te maken ook maar één el aan zijn levensduur toevoegen? 28 En wat maken jullie je zorgen over kleding? Kijk eens naar de lelies, kijk hoe ze groeien in het veld. Ze werken niet en weven niet. 29 Ik zeg jullie: zelfs Salomo ging in al zijn luister niet gekleed als een van hen. 30 Als God het groen dat vandaag nog op het veld staat en morgen in de oven gegooid wordt al met zo veel zorg kleedt, met hoeveel meer zorg zal hij jullie dan niet kleden, kleingelovigen? 31 Vraag je dus niet bezorgd af: “Wat zullen we eten?” of: “Wat zullen we drinken?” of: “Waarmee zullen we ons kleden?” – 32 dat zijn allemaal dingen die de heidenen najagen. Jullie hemelse Vader weet wel dat jullie dat alles nodig hebben. 33 Zoek liever eerst het koninkrijk van God en zijn gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen je erbij gegeven worden. 34 Maak je dus geen zorgen voor de dag van morgen, want de dag van morgen zorgt wel voor zichzelf. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last. Echt vertrouwen op God, dat Hij voor je zal zorgen is moeilijk. Zeker in tijden dat je het als ouders moeilijk hebt en je je kinderen misschien wel meer wilt bieden dan je (financieel) kunt. Of wanneer je als kind bij een groep wilt horen en daarom maar een snoepje steelt uit een winkel. - Hoe kun je vertrouwen op God? Wat moet je daarvoor doen (of niet doen)? Brainstorm hier eens met elkaar over en schrijf trefwoorden op een flip-over.
e
Het 9 Gebod
Spreek niet vals. Dat betekent dat je nooit een ander mag verraden door hem verdacht te maken. Als we God willen vertrouwen op zijn woord, maar we kunnen elkaar niet vertrouwen, dan worden we nooit vrij voor elkaar.
- Vertel jij wel eens een leugentje om bestwil? Durf je dit aan je ouders te vertellen? of Durf je dit aan je kinderen toe te geven? Leugens zijn als een kaartenhuis. Het kan zomaar instorten, het vertrouwen is weg. Bouw samen een stevig kaartenhuis dat niet in kan storten. Elke ouder en elk kind mag 2 kaarten toevoegen aan het huis. Begin opnieuw als het kaartenhuis instort. Net zolang tot hij wel stevig staat.
e
Het 10 Gebod
Wil niet altijd hetzelfde hebben wat bij een ander hoort. Dat betekent ook: je moet niet altijd zo willen zijn als een ander is.
Luister met elkaar naar het volgende lied Iedereen is anders – Elly & Rikkert, van het album ‘Ik ken je wel’. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Niemand is als jij. Niemand is als jij. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Jij bent jou en ik ben mij. Jij bent jou en ik ben mij. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Dat is nou eenmaal zo. Dat is nou eenmaal zo. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Okido! Okido! Je bent misschien wat eigenzinnig: Alleen jouw manier is goed. Maar je moet goed begrijpen Dat iemand anders het anders doet! Want,
God heeft ieder mens geschapen, Bijzonder en heel speciaal, Met een uniek karakter En zo verschillen we allemaal!
Voor je staat een grote bak met zand, maak hierin samen je hand- (of voet-)afdruk. Kijk er eens rustig naar. Niemand is zoals jij. Jouw afdruk is uniek, net zoals je vingerafdruk of DNA uniek is. Voel jij je bijzonder? Misschien helemaal niet, maar je bent het wel! God heeft jou speciaal gemaakt en niemand is zoals jij. Wees blij met jezelf! God is blij met jou zoals je bent!
Ontmoeting met ouders Thema: Rituelen die je thuis, in het gewone dagelijkse leven kunt doen Centrale vraag: Wat zijn rituelen en hoe doe ik die thuis? Tijdsduur: 2 uur
Informatie voor de begeleider In deze bijeenkomst gaat het over rituelen die je thuis, in het gewone dagelijkse leven kunt doen. Ook terugkerende rituelen zoals het vieren van je verjaardag, feesten en bijzondere overgangsmomenten komen aan bod. Vaak denken mensen bij ‘rituelen’ aan handelingen die horen bij religies. Handelingen die door een dominee of een priester in een kerk worden uitgevoerd en daardoor voor veel mensen ver af staan van hun dagelijks leven. Maar eigenlijk zijn rituelen hele gewone gebruiken: een hand geven als je iemand ontmoet is een voorbeeld van zo’n alledaags ritueel. Zo’n gebruik heeft wel een symbolische betekenis: als je iemand een hand geeft, zeg je daarmee ook iets. Je laat ermee zien dat je die persoon ziet en wil leren kennen. Alle handelingen die op een of andere manier een symbolische betekenis met zich meedragen, kun je een ritueel noemen. De ringen uitwisselen tijdens een huwelijksviering, het eten van beschuit met muisjes na de geboorte van een kind en kerkelijke rituelen als de doop en het avondmaal; het zijn allemaal bekende rituelen. Maar ook ons dagelijks (gezins)leven is vol van rituelen: je kind een verhaal lezen voor het naar bed gaan, iedere zondagochtend samen lekker ontbijten, een appeltaart bakken als een gezinslid jarig is en op oma’s sterfdag een bloemetje brengen naar haar graf, het zijn allemaal voorbeelden van rituelen die door mensen in hun eigen leefomgeving worden gedaan. Het mooie van rituelen is dat je ze helemaal zelf kan bedenken en aan kan passen aan waar jij en je gezin behoefte aan hebben. Veel ouders die hun kinderen iets van geloven mee willen geven, willen hun kinderen bijvoorbeeld leren wat bidden is. Maar de manier waarop je bidden een plek geeft, kan van gezin tot gezin en van situatie tot situatie verschillen. Rituelen geven structuur aan het leven en kunnen helpen om belangrijke (overgangs)momenten te markeren en een plek te geven. Zeker kinderen hebben vaak veel aan rituelen, maar eigenlijk geldt dat ook voor volwassenen. In deze bijeenkomst wordt daarom stilgestaan bij de mogelijkheden die rituelen bieden voor de (geloofs)opvoeding.
Voorbereiding Praktische voorbereiding Lees het materiaal voor deze bijeenkomst goed door, inclusief de bijlagen; Bepaal welke werkvormen je met jouw groep wilt gaan doen; Bestel tijdig het oudermagazine Moments (8-12 jaar) voor jezelf en de ouders via www.boekencentrum.nl; Zoek de benodigdheden op; Kopieer de bijlagen; Leg voor de bijeenkomst alle benodigdheden klaar; Zorg ervoor dat alle apparatuur klaar staat om gebruikt te worden en controleer of alles werkt. Persoonlijke voorbereiding Als voorbereiding is het goed om na te gaan welke rituelen jij in je eigen leven hebt en aan welke rituelen je waarde hecht. De onderstaande vragen kunnen je helpen om je persoonlijk voor te bereiden op de bijeenkomst: Kun je rituelen noemen die voor jou belangrijk zijn? Kun je ook uitleggen waarom deze van waarde zijn voor jouw leven?
Welke rituelen heb jij meegekregen vanuit je eigen opvoeding? Welke rituelen wil jij doorgeven aan de volgende generatie? Lees vervolgens Rituelen delen, pag. 18 en God, heb je even voor mij, pag. 44 uit het oudermagazine Moments.
Benodigdheden Voor jezelf en de ouders het oudermagazine Moments (te bestellen via www.boekencentrum.nl); Grote kaars; Voor iedereen waxinelichtjes; Lucifers; Flip-over; Dikke stiften; Stiften (voor iedereen drie verschillende kleuren); Plakband; Pennen; Voorwerpen of foto’s (zie BIJLAGE 1); Voldoende kopieën van de bijlagen; Kistje of doosje; Iets te drinken en wat lekkers.
PROGRAMMA Opening - 5 minuten Zet vooraf de stoelen in een kring klaar. Heet de deelnemers welkom en bied hen iets te drinken en wat lekkers aan. Houd zo nodig een kennismakingsrondje waarin ieder zichzelf kort voorstelt. Zet in het midden van de kring de grote kaars. Het licht van deze kaars staat symbool voor het licht van Christus. Vraag of de deelnemers ieder een waxinelichtje aan willen steken aan de grote kaars. Kennismaking - 10 minuten Rituelen zijn vaak verbonden met bepaalde voorwerpen. Leg in de kring de voorwerpen en foto’s die je hebt verzameld (zie BIJLAGE 1). Vraag iedereen een voorwerp of foto te pakken dat hem/haar aanspreekt. Vraag vervolgens of ieder iets wil vertellen over het gekozen voorwerp en het ritueel dat daarbij past. Het is leuk om hierbij ook af en toe wat door te vragen om het persoonlijker te maken. Bijvoorbeeld: als iemand de foto van het gezin op de bank kiest, vraag dan naar wanneer en wat het gezin samen kijkt. Begin zelf met het noemen van het voorwerp om zo het ijs te breken. Wat zijn rituelen eigenlijk? Vraag, als iedereen aan de beurt is geweest, aan de groep om dat te benoemen. Leg daarna kort uit wat de waarde is van rituelen en vertel dat jullie in deze bijeenkomst stilstaan bij verschillende soorten rituelen. Maar het gaat altijd om rituelen die je thuis kan doen. Verkenning - 15 minuten Deel hiervoor de kopieën van BIJLAGE 2 uit. Op dit werkblad staan overgangsmomenten uit jouw eigen jeugd en overgangsmomenten van je kind(eren). Vraag iedereen om het voor zichzelf in te vullen. Voor overgangsmomenten die in de toekomst liggen (bijvoorbeeld naar de middelbare school gaan van je kinderen) kun je iets fictiefs invullen of alvast nadenken of en hoe je dit wilt markeren met een ritueel. Na het invullen gaan deelnemers in tweetallen bij elkaar zitten en wisselen zij ervaringen en ideeën uit. Daarna is er een plenaire bespreking waarin je ieder tweetal vraagt om iets te vertellen over een onderdeel van het werkblad dat zij besproken hebben. Schrijf steeds kort op de flipover welk ritueel is besproken en wat daarover is gezegd. Let wel op dat het hier om uitwisseling gaat en niet om discussie. De deelnemers kunnen in de pauze elkaar verder bevragen. Verdieping 1 - 15 minuten
Kinderen houden van gewoontes, ook van gewoontes met symbolische betekenis. Vaak ontstaat een ritueel geleidelijk en spontaan, zoals jullie persoonlijk naar-bed-gaan ritueel. Soms is er echt sprake van een moment waarop je samen een persoonlijk ritueel bedenkt om een moment te markeren, bijvoorbeeld als je afscheid moet nemen van een overleden huisdier. In het artikel Rituelen moet je delen staan ideeën om de praktijk van het dagelijks leven én van spirituele momenten te markeren. Vraag ieder voor zich het artikel te lezen voor jullie verdergaan (pag. 18). Verdeel de groep vervolgens in viertallen en laat iedereen eerst zelf de antwoorden op de onderstaande vragen kort opschrijven: Kruis aan welke rituelen uit het artikel je doet. Welke rituelen spreken je aan en wil je thuis gaan bespreken/doen? Welke rituelen hebben jullie die niet genoemd zijn? Welke rituelen spreken je niet aan? Vraag de groepjes om hun antwoorden met elkaar uit te wisselen en in gesprek te gaan over de eigen ervaringen. Kunnen de deelnemers elkaar ook tips geven voor bepaalde rituelen? Pauze - 20 minuten Zorg er wel voor dat de pauze minstens 20 minuten duurt, zodat de ouders tijd hebben om eigen ervaringen uit te wisselen. Verdieping 2 - 15 minuten Verdeel de groep weer in viertallen en vraag de deelnemers om (zo nodig) eerst Feest vieren doe je samen, pag. 17 te lezen. Vraag hen met elkaar de volgende vragen te bespreken: Hoe vier je thuis de (christelijke) feesten? Welke rituelen/gebruiken kennen jullie hierbij? In het artikel staat het volgende: “Wat zou het mooi zijn als elk kind minstens eenmaal in haar of zijn leven een feest of viering mee mag organiseren als een volwaardig organisator. Samen met je kind ben je bezig met de vreugdevolle reden voor het feest, bedenk je manieren om het feest vorm te geven en ga je dat daadwerkelijk met elkaar regelen. Haar of zijn bijdrage is van belang en geeft het feest op unieke wijze kleur.” Wat vind je van deze uitspraak? Is jouw kind wel eens medeorganisator geweest? Zo ja, wil je daar iets over vertellen? Zo nee, bedenk eens met elkaar of jij dit zou willen en hoe je dit zou willen aanpakken.
Verwerking - 20 minuten Bidden is een belangrijk terugkerend ritueel dat in veel gezinnen gebeurt. Verdeel de groep in twee groepen en vraag hen (zo nodig) eerst God heb je even voor mij, pag. 44 te lezen. Bespreek met elkaar de volgende vragen: Wat versta jij onder bidden? (kun je hier eigen woorden aan geven?) Heeft bidden bij jou thuis een plek en zo ja, op welke manier? Doe je dat op een bepaald moment van de dag/de week of met een andere regelmaat? Heb je daar een bepaald ritueel en een bepaalde formulering voor? Hoe is deze ontstaan? Hoe is de reactie van jouw kinderen op jullie gekozen vorm? Wat gaat er goed en wat vind je moeilijk? Ritueel rondom de maaltijd - 10 minuten Het avondeten is vaak een belangrijk moment voor een gezin. In veel gezinnen is er dan even wat rust en tijd voor elkaar. Tijd voor iedereen om te vertellen wat je beleefd hebt vandaag, wat er goed ging en wat niet zo leuk was. Door een ritueel aan het begin of het einde van de maaltijd kun je dit aspect van jullie moment samen nog eens extra benadrukken. Het geeft je ook de gelegenheid om er een andere dimensie aan te geven: je kunt bijvoorbeeld samen bidden voor het vriendje van je zoon dat ziek is, of eens benoemen dat jullie het goed hebben met elkaar. Vraag of er deelnemers zijn die wel eens een ritueel houden rondom de maaltijd en nodig hen uit hier iets over te vertellen.
Deel de kopieën van BIJLAGE 3 uit. Hierop staat een aantal eenvoudige rituelen beschreven die je thuis kunt gebruiken. Geef de ouders mee dat het voor kinderen belangrijk is dat er iets te zien is. Alleen het uitspreken van woorden is voor hen vaak niet voldoende. Door iets te zien of iets te doen is het voor kinderen vaak makkelijker om mee te doen en om het mee te beleven. Maak groepjes van vier personen en nodig de deelnemers uit om met elkaar te bespreken welke vormen zij thuis zouden kunnen gebruiken. En hebben ze ook ideeën om de vormen aan te passen aan hun eigen situatie? Afsluiting - 5 minuten Vraag de deelnemers om in een kring te gaan staan en laat als afsluiting van de avond het doosje rondgaan. Het doosje is leeg, maar bij het rondgaan kunnen er in het doosje denkbeeldige voorwerpen en/of gedachten gestopt worden die ieder meeneemt naar huis. Pak zelf als eerste het doosje en maak daarbij de volgende zin af: “Ik neem vanavond mee naar huis een ………………………” Geef dan het doosje door aan de volgende persoon in de kring. Bedank tot slot ieder hartelijk voor zijn of haar bijdrage.
BIJLAGE 1 Voorwerpen of foto’s Verzamel zoveel mogelijk voorwerpen (of foto’s van deze voorwerpen) die hieronder benoemd zijn. Vanzelfsprekend kun je ook andere voorwerpen kiezen die horen bij of symbool kunnen staan voor een bepaald ritueel. Foto van een verlaten strand en/of een andere natuurfoto Foto van een gezin dat op de bank tv kijkt Kaarsjes in een kerk Theedoek Kinderboek Appeltaart Trouwringen Kaars (Kinder)bijbel Doopjurk Uitnodigingskaart Zak met friet Theepot Bloemen Beschuit met muisjes Croissant Wijn Kerstboom Glas met champagne Vriendschapsbandje Kruisje Schooltas
BIJLAGE 2 Welke rituelen heb je bij belangrijke gebeurtenissen? Vul je ervaringen van vroeger en nu. Gebeurtenis Ritueel Ervaring uit eigen jeugd Ervaring in eigen gezin Verjaardagen
Doopverjaardagen
Eerste schooldag
Verlaten basisschool/start middelbare school Verlaten van middelbare school e
e
12 en 18 verjaardag
Uit huis gaan
Verhuizen
Samenwonen/ trouwen
Geboorte in familiekring/ kennissen Overlijden in familiekring/ kennissen Gedenkdagen (rouw en trouwdagen)
Eerste menstruatie van meisjes
Eerste keer scheren bij jongens
Andere momenten
BIJLAGE 3 Rituelen rondom de maaltijd Elkaar de hand geven Geef elkaar de hand en wens iedereen hardop een goede maaltijd. Je kunt dit uitbreiden met een terugkerend vast gedicht of een zegenbede. Samen bidden of danken als start of afronding van de maaltijd Zoek een gedicht of gebed dat bij jullie past en vraag of iemand uit het gezin het voor wil lezen. Samen het Licht aansteken Nodig: kaars of waxinelichtjes, lucifers. In veel kerken brandt er een Paaskaars tijdens de diensten. Deze kaars staat symbool voor de nabijheid of het Licht van God. Ook thuis kun je een kaarsje aansteken om eraan te denken dat God bij jullie is. Aansluiten bij de actualiteit van de wereld Nodig: placemat met wereldkaart of atlas, waxinelichtje voor elk gezinslid en lucifers. Leg een wereldkaart neer op tafel. Elk lid van het gezin mag een waxinelichtje aansteken en deze bij een land of werelddeel neerleggen waar je aan wil denken of voor wil bidden. Stilstaan bij mooie en moeilijke dingen van de dag Nodig: een zwarte en witte kaars. Laat elke dag een ander een kaars aansteken. Bij de witte kaars vertelt iemand uit het gezin iets waar hij of zij deze dag blij van werd. Bijvoorbeeld iets dat goed ging, of iets leuks wat iemand tegen je zei. Bij het aansteken van de zwarte kaars kan iemand iets delen over waar je boos om bent, verdrietig van wordt, waar je bezorgd om bent of wat niet goed gaat in de wereld. Na het aansteken zijn jullie allemaal even stil. Zingen Iemand heeft ooit gezegd: zingen is twee keer bidden. Zet een lied op, zing met elkaar een (kinder)lied of lees dit voor. Iedereen komt aan de beurt Om de beurt vertelt ieder gezinslid hoe de dag was voor hem of haar. Je vertelt iets over wat je hebt gedaan of meegemaakt. De anderen mogen vragen stellen. Zorg dat je allemaal aan de beurt komt en dat je elke keer bij iemand anders begint. Danken voor het eten en het gesprek aan tafel Als afsluiting van de maaltijd kun je ook in een dankgebed de besproken onderwerpen aan de orde laten komen.
