Kinderen van 8 - 12 jaar Algemene informatie Ontwikkeling: Kinderen in deze leeftijdsfase zijn erg leergierig. Ze leren graag dingen uit hun hoofd en ontdekken wat ze daarmee kunnen doen. Dat geldt ook voor kennis die met geloven te maken heeft. Kinderen kunnen zo opgaan in het leren ‘van buiten’, dat de kans er is dat de beleving (hun binnenkant) erbij inschiet. Zorg ervoor dat er voor je kind ook wat aan het geloof te beleven en te ervaren is. Bijvoorbeeld door samen een kaarsje aan te steken in een kerk en thuis kleine rituelen rond geloven vorm te (blijven) geven, zoals op vaste momenten bidden, zingen, lezen, enzovoort. Als in de puberteit de aandacht weer naar binnen wordt verlegd, kunnen kinderen voortbouwen op de ervaringen die ze eerder met geloven hebben opgedaan.
Tips voor Thuis Moments is een magazine voor ouders van kinderen van 8 - 12 jaar. Dit bewaarmagazine bevat artikelen over spreken over God met je kinderen, samen bidden, omgaan met rouw en verlies en geloofsontwikkeling bij kinderen. Ook biedt Moments veel interviews, ervaringsverhalen en praktische ideeën en adviezen om ouders te inspireren in het opvoeden met geloven. Bij Moments hoort ook een klein magazine voor kinderen: Momentje. Het magazine Moments is te bestellen voor € 8,95 via de site van Boekencentrum Uitgevers. Chi Rho De animatieserie ‘Chi Rho’ maakt kinderen op een eigentijdse en spannende manier bekend met de verhalen uit de Bijbel. De twaalfjarige Cora reist met een tijdmachine naar de tijd van de Bijbel. Bij de dvd’s is ook een website ontwikkeld die inhoudelijk aansluit op het verhaal van de tekenfilmserie met filmpjes, knutselideeën en prikkelende vragen. Kinderen kunnen de site bekijken of ouders kunnen de website bezoeken als hun kinderen de tekenfilms bekijken. De website geeft ouders achtergrondinformatie, aanknopingspunten en handvatten om hun kinderen de in ‘Chi Rho’ behandelde Bijbelgedeelten te helpen begrijpen en een brug te slaan naar het geloofsleven. Want wat hebben Adam & Eva eigenlijk te maken met wel of niet eerlijk zijn tegenover anderen? En wat heeft het verhaal van Jona te maken met vertrouwen? Ontdek het op www.chirho.nl. Spring Groeien is sprongen maken, kijken hoever je kunt komen en telkens grenzen verleggen. Kinderen ontdekken de wereld en stellen duizend vragen, ook over geloven. Spring biedt ouders en opvoeders veel informatie om kinderen daarbij aan te moedigen en hen verder te helpen, met herkenbare ervaringen en praktische ideeën. Het is een eenmalige uitgave, bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. Het full colour magazine bevat onder andere gezinsportretten en artikelen over bidden, over kinderen en de kerk en over de invloed van tv en internet. Spring is voor € 8,95 te bestellen in onze webwinkel, per e-mail via
[email protected] of telefonisch via 030 - 880 1880. Zijsprong JOP heeft bij het magazine Spring een aantal themaboekjes ontwikkeld onder de naam Zijsprong. Deze reeks is bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. De boekjes zijn ook te gebruiken voor groepsgesprekken. Bij elk boekje zijn werkvormen te downloaden. Het materiaal is zeer geschikt voor een cursus geloofsopvoeding of voor een gespreksavond. http://jop.nl/producten/geloofsopvoeding/zijsprong
Lees- en spelletjestips 8 – 12 jaar Chi Rho In Chi Rho belandt de 12-jarige Cora in de tijd van de Bijbel. Als Cora's vader, een beroemd restaurateur en bijbelexpert, plotseling verdwijnt, doet ze er alles aan hem terug te vinden. Cora's enige aanwijzing komt van een vreemde kubus, waarmee ze terugreist naar de tijd van de Bijbel. Haar tijdreis voert haar langs tal van spannende Bijbelverhalen. Op deze website vind je achtergrondinformatie bij elke aflevering, opstapjes voor een gesprek en creatieve verwerkingen. http://www.chirho.nl/ Ontmoeten Het spel is een hulpmiddel om op een ontspannen manier binnen een tijdsbestek van 10 minuten een open gesprek over geloven tot stand te brengen. Het bestaat uit een 70-tal kaarten waarop heldere begrippen staan. In het bijzonder geloofsbegrippen zijn kriskras door het spel verwerkt. Ook allerlei gevoelskaarten maken onderdeel uit van het spel. In de praktijk is gebleken dat de balans tussen de diverse kaarten onderling zo evenwichtig is, dat het als een prettig, uitdagend en open spel ervaren wordt. http://robdoornbos.eu/kerkopkop/ontmoeten.html Memoryspel "Koppie Koppie" Met zestig foto's van kinderen van over de hele wereld. Wie zoekt de meeste paren bij elkaar? Inclusief handleiding en doosje. https://webwinkel.pkn.nl/kerk-in-actie/memoryspel-koppie-koppie Bijbeldetective In Bijbeldetective vind je een schat aan prachtige, gedetailleerde platen uit de wereld van de Bijbel. Naast elke plaat vind je kleinere plaatjes, die in de grote plaat voorkomen. Je kunt urenlang plezier hebben met het zoeken naar mensen en voorwerpen uit de tijd van de Bijbel, en naar tientallen landdieren, vogels en zelfs kikkers. Door het oplossen van puzzels word je steeds slimmer. Als je klaar bent met dit boek, weet je een heleboel van de achtergronden van de bekendste verhalen uit de Bijbel. ISBN: 9789086011162 Maar wie ís God? Een uniek boek waarin vragen die kinderen (en volwassenen) over God en geloven stellen, helder en eerlijk beantwoord worden. Soms is er ook een vraag die niet beantwoord kan worden. De uitleg en de illustraties stimuleren tot verder nadenken voor ouder en kind. Dit boekje is zeer aan te raden voor ieder die de eigen vragen en die van de kinderen serieus neemt en na wil denken over geloven nu. ISBN: 9061738431 Geloven, wat is dat eigenlijk? – Gwenaelle Boulet, Anne Sophie du Bouëtiez e.a. Denk mee over acht vragen. Hoe is de wereld ontstaan? Waarom bestaat de mens? Wie is God? Wat komt er na de dood? Acht vragen worden op een open, christelijke manier beantwoord in dit kleurrijke boek. De toon van een gesprek, de sfeer van een hip prentenboek. ISBN: 9491042068 Grote vragen over de wereld, de mensen en jou! - Marie Aubinais e.a. Waarom dromen we? Moet je altijd de waarheid spreken? Hoe moet je vrienden maken? Waarom zijn er oorlogen? Houdt de wereld ooit op? Grote vragen! Voor ieder kind dat zulke grote vragen stelt is er dit geweldige, nieuwe boek. Elke pagina is fleurig geïllustreerd. Soms is een antwoord helemaal raak. Een andere keer helpt het op weg om verder te zoeken. Want op veel vragen hebben ook grote mensen geen pasklaar antwoord! ISBN: 9061731542
Bizar boeiende Bijbelfeiten - Irene Howat In Bizar boeiende Bijbelfeiten zie je dat de Bijbel vol boeiende, bijzondere en belangrijke boodschappen staat. Opmerkelijke personen, bijzondere beloftes en wonderlijke gebeurtenissen! Het laat kinderen kennis maken met onbekende verhalen en personen, boeiende cijfers en achtergrondgegevens én het prikkelt hen om zelf op zoek te gaan naar nieuwe ontdekkingen in het oudste boek ter wereld. De feiten, weetjes, quizzen en opdrachten worden geïllustreerd met cartoons en leuke illustraties. Ben je klaar voor een ontdekkingstocht door de boeken? De onderzoekers Sem, Naomi en Zara zullen je helpen! ISBN 9789033831324
Activiteit voor ouders & kinderen – Speurtocht door de kerk Het thema van de Week van de Opvoeding ‘Word spelenderwijs!’ zet spelen centraal als manier waarop kinderen de wereld om hen heen ontdekken. Een speurtocht is bij uitstek geschikt om kinderen van 8 tot 12 jaar al spelend wijzer te laten worden. Door hierin leuke feiten en quizjes te integreren, wordt tevens aangesloten bij de ontwikkelingsfase waarin deze kinderen zich bevinden. Daarbij kunnen ouders een rol spelen in het voorbereiden en begeleiden van de speurtocht en het delen van hun eigen ervaringen. In iedere kerk bevinden zich veel verschillende onderdelen. Deze hebben – soms naast een praktische invulling – vaak een symbolische betekenis. Een speurtocht door de kerk heeft als doel om meer over de belangrijkste onderdelen in de kerk te leren en daarmee meer te weten te komen over de kerkdienst. Omdat ieder kerkgebouw anders is, geven we hieronder een voorbeeld van hoe je een speurtocht door de kerk kunt opzetten. Kijk vooral naar wat van toepassing is op jullie plaatselijke situatie en vul dit aan met eigen ervaringen en wetenswaardigheden over het kerkgebouw. Benodigdheden (Foto)werkblad voor ieder kind Pennen en/of potloden Informatie over het kerkgebouw en de verschillende onderdelen (zie bijlage 1) Foto’s van verschillende onderdelen in het kerkgebouw Deze voorbeeldspeurtocht bestaat uit vier onderdelen die hieronder verder worden uitgewerkt. De vier onderdelen kunnen gemakkelijk in carrousel-vorm worden aangeboden, waarbij de kinderen in groepen worden verdeeld, die steeds van onderdeel wisselen. Neem per onderdeel ongeveer 20 minuten. Activiteit 1: Fotospeurtocht De kinderen krijgen een werkblad met foto’s van verschillende voorwerpen in de kerk en mogen deze zelf opzoeken in de ruimte. Als ze de foto gevonden hebben, vertelt een begeleider iets over dit voorwerp. Vervolgens beantwoorden de kinderen de vraag op het werkblad, vullen de letter in de puzzel in en gaan op zoek naar het volgende voorwerp. Voorbeeld foto’s en puzzelblad
Bij elke foto hoort een vraag. Zet het antwoord in de kruiswoordpuzzel hieronder. De letters die al in de puzzel staan zijn niet de goede letters voor het antwoord, maar zijn bedoeld om de letters die je invult te verzamelen in het balkje onder de puzzel. Hier komt een woord te staan dat met de kerk te maken heeft. Succes! Zoek het lied, dat staat aangegeven op het liedbord, op in het liedboek. Het liedboek waarin je het kan opzoeken ligt erbij? Hoe heet dit lied? . . . . . . . . . (9 letters) - Antwoord: Wilhelmus Ter herinnering worden er kruisjes opgehangen van namen van gemeenteleden die zijn . . . . . . . . . (9 letters) dit jaar. - Antwoord: overleden Wat gaat er in deze zakken. . . . (4 letters) - Antwoord: geld Welke Griekse letter staat onder dit plaatje? . . . . . (5 letters) (Tip: denk aan een automerk, Alpha?) - Antwoord: Omega Welke naam staat er onder deze afbeelding? . . . . . (5 letters) - Antwoord: Jozef Wie gaat hier zitten. . . . . . . . . . (10 letters) - Antwoord: kerkenraad
a
b
C
d
e
f
Oplossing: GELOOF
Activiteit 2: Kennismaken met de dominee De dominee draagt zijn toga (met liturgische kleuren e.d.) en vertelt de kinderen waarom hij deze draagt. Daarnaast vertelt hij/zij wat een dominee doet in het dagelijks leven. Geef de kinderen vooral ook gelegenheid om zelf vragen te stellen. Eventueel kun je de kinderen verwerkingsvragen geven, waarvan zij tijdens het gesprek de antwoorden kunnen opschrijven. Een aantal voorbeelden: Hoe heet de kleding die de dominee draagt op zondag tijdens de kerkdienst? Welke kleur heeft deze kleding en waarom? Wat doet een dominee voor werk als het geen zondag is? Een andere verwerkingsmogelijkheid is de kinderen zelf een toga te laten tekenen. Voor de stola mogen de kinderen zelf een (liturgische) kleur kiezen, waarbij ze kunnen vertellen waarom ze voor deze kleur hebben gekozen.
Activiteit 3: Dopen en Avondmaal Aan de hand van het doopvont en de avondmaalstafel worden Doop en Avondmaal uitgelegd. De volgende werkvormen kunnen hierbij gebruikt worden. Doop Ga in gesprek met de kinderen over de Doop en sluit aan bij de aanwezige voorkennis. Denk bijvoorbeeld aan broertjes en/of zusjes die gedoopt zijn en stel vragen als: Wat gebeurde er allemaal? Wat had hij/zij aan? Wat deden de ouders? Wie waren er nog meer bij? Laat de ouders aan hun kinderen vertellen over hun doop. Denk hierbij aan zaken als doopdatum, dooptekst, wie het kind binnenbracht en wat voor kleding hij/zij aan had als dopeling. Wanneer jullie in de gemeente gewend zijn om de dopelingen op duifjes te schrijven, kan aan de ouders gevraagd worden of zij deze willen meenemen. Avondmaal Laat de kinderen ervaren wat het Avondmaal is door dit met hen te doen of na te spelen. Gebruik het Bijbelgedeelte over het laatste avondmaal als uitgangspunt en laat de kinderen deze vragen beantwoorden: Wat zegt Jezus terwijl Hij het brood breekt? Wat zegt Jezus terwijl Hij de wijn schenkt? Neem het schilderij Het laatste avondmaal van Leonardo Da Vinci als uitgangspunt. Vertel iets over het laatste avondmaal van Jezus en zijn vrienden. Als verwerking kun je met de kinderen dit schilderij namaken en laten fotograferen.
Activiteit 4: Kerkmuziek & orgel Een organist weet over het algemeen veel te vertellen over het orgel. Over de lucht, de pijpen, pedalen en noem maar op. Ook het voorspelen van verschillende melodieën (klassiek en modern) vinden kinderen interessant. Hierbij kun je bijvoorbeeld één keer van beide vormen iets voorspelen en vervolgens een aantal melodieën spelen, waarbij de kinderen moeten raden of het klassiek of modern is. Als een kind zelf piano- of orgelles volgt, is het leuk als hij/zij de gelegenheid krijgt om zelf iets te laten horen. Rol voor ouders De speurtocht door de kerk is bij uitstek geschikt om door kinderen en hun ouders te laten doen. De ouders ervaren samen met de kinderen (opnieuw of misschien zelfs voor het eerst) welke betekenis de verschillende onderdelen in een kerkgebouw hebben. Daarnaast kunnen zij met hun kinderen in gesprek gaan over de betekenis die de kerkdienst voor hen heeft. Ouders kunnen vertellen hoe zij vroeger in de kerk zaten en de kerkdienst ervaren hebben. Daarnaast kunnen de ouders ingezet worden bij de voorbereiding van de speurtocht en/of als ‘ervaringsdeskundigen’ die iets vertellen op verschillende plekken in de kerk. Uitbreidingsmogelijkheden en tips
Naast de bovengenoemde werkvormen kan de speurtocht nog verder uitgebreid worden. We geven hiervoor een aantal suggesties: Gebrandschilderde ramen knutselen met olie en papier. Kinderen kunnen op de foto als predikant (met toga aan op de preekstoel). Opdrachten maken bij afbeeldingen of raamschilderingen in de kerk. De eerstvolgende kerkdienst op zondag kan gebruikt worden voor een terugkoppeling. Laat kinderen bijvoorbeeld zelf iets vertellen van wat zij hebben ervaren en/of betrek hen bij een aantal taken in de kerk.
BIJLAGE 1 Aanvullende informatie (Theologische) achtergrondinformatie In de meeste godsdiensten komen mensen al dan niet met regelmaat samen om hun god te dienen of te eren in een daarvoor bedoeld gebouw. Ook de joods-christelijke traditie kent die gewoonte. In de Bijbel staan uitgebreide voorschriften over de inrichting van het heiligdom voor de ark. Nauwkeurig staat in Exodus 25 e.v. beschreven wat God aan Mozes opdroeg, toen Mozes en het volk Israël met de ark door de woestijn trokken: over de vormgeving van onder andere de tafel, het brandofferaltaar, (de ruimte rond) de tabernakel enzovoorts. Opvallend in deze passages is dat het heiligdom een tent is. Dat onderstreept het feit dat God geen vaste woon- of verblijfplaats heeft, maar met ons mensen meereist. In 1 Koningen 6-7 staat het verloop van de bouw en de inrichting van de 'vaste' tempel in Jeruzalem, in opdracht van koning Salomo, tot in de details beschreven. De beschrijvingen hoeven we niet als voorschrift of bouwtekening te lezen. Het is eerder een legitimering van de cultus (organisatie voor de beoefening van godsdienstige naleving), zoals die toen werd vormgegeven. Met deze uitgebreide beschrijvingen wordt wel het belang onderstreept van de grote zorg en toewijding die de vormgeving van een heiligdom verdient. Een andere vorm van samen kerk-zijn, die we kennen uit onder meer het Nieuwe Testament, zijn de huisgemeenschappen (zie o.a. Handelingen en de brieven van Paulus). In de eigen intieme kleine huiselijke setting werd samen het geloof beleden, besproken en geleerd, en ondersteunde men elkaar daarin. Wat wij in Nederland tegenwoordig het meest zien aan kerkgebouwen zijn ruwweg twee soorten: de ‘ouderwetse’ en de ‘moderne’ gebouwen. De oudste gebouwen hebben een romaanse bouwstijl (zoals bijv. de St. Servaas in Maastricht) en zijn van vóór de late middeleeuwen. Een groter aantal kerkgebouwen komt uit de periode van de gotiek daarna (zoals bijv. de St. Jan in Den Bosch). In de negentiende eeuw zijn met steun van de overheid veel zogenaamde ‘Waterstaatskerken’ gebouwd (zoals bijv. de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam). Moderne kerkgebouwen stammen uit de naoorlogse tijd en kunnen allerlei vormen aannemen, zonder per se de onderdelen te bevatten die we bij traditionele kerkgebouwen wel zien. Daarnaast verenigen zich sommige gemeentes ook in een gebouw dat primair ergens anders voor dient, zoals een sporthal, een buurthuis of de aula van een school. Het gebouw is er qua vorm niet op gemaakt om kerk te zijn. Door middel van de inrichting geeft de gemeenschap vorm aan haar doel van samen vieren. In wat voor gebouw een geloofsgemeenschap ook samenkomt, het is een plek die de leden van die gemeenschap met elkaar vormgeeft om samen te geloven en te vieren. De inrichting speelt daarbij een grote rol. Veel ruimtes en voorwerpen die zich daarin bevinden beschouwen we als volwassenen wellicht als vanzelfsprekend en bekend. Kinderen zijn echter niet zo bekend met die ruimtes en voorwerpen of ze hebben wel eens het kruis of het altaar opgemerkt, maar weten eigenlijk niet wat het voor functie heeft in het kerkgebouw. Tijdens deze bijeenkomst gaan ze dat ontdekken. Aandachtspunten per plek Kerkzaal: ruimte waarin alle mensen samenkomen; ruimte om je te concentreren op God, op zijn verhaal met mensen en om daarover te leren; ruimte om – op een speciale manier (de liturgische vorm) – wekelijks te vieren dat God er is voor ons. Altaar/liturgische tafel: tafel vooraan in de kerk; op of bij de tafel staan voorwerpen die een betekenis hebben tijdens de kerkdienst, zoals een kaars/kaarsen (het Licht van Christus), bloemen; soms staat er brood en wijn op, als de mensen met elkaar in de dienst Avondmaal vieren; tijdens het avondmaal gedenken de mensen dat Jezus voor iedereen is gestorven en weer opgestaan; over de tafel ligt vaak een gekleurd kleed; de kleur van het kleed geeft aan welke periode van het kerkelijk jaar het is. Kansel/preekgestoelte: plek waar de dominee zijn/haar preek houdt;
vaak een hoge plek, zodat iedereen in de kerk het goed kan zien, maar ook hoog omdat de uitleg van wat in de Bijbel staat erg belangrijk wordt gevonden. Kerkorgel: muziekinstrument dat gebruikt wordt om het zingen in de dienst te begeleiden; veel kerkorgels hebben een hele grote bak met pedalen (de lange houten staven die met de voeten worden bespeeld); deze geven het laagste geluid, een beetje te vergelijken met de basgitaar; boven het orgel hangen grote en kleine luchtpijpen, die ervoor zorgen dat het geluid heel groots en vol wordt; de afgelopen eeuwen was het gebruikte instrument in de kerk altijd een orgel, tegenwoordig zie je steeds vaker ook andere instrumenten, zoals gitaar, piano, djembé of zelfs een drumstel. Liedbundels/Liedboek voor de Kerken: samen zingen is in de kerk belangrijk, daarom is er een speciaal liedboek voor de kerk; in de Bijbel staan ook veel liederen, onder andere 150 psalmen; die staan ook weer in het Liedboek voor de Kerken; in de kerk wordt soms ook uit andere liederenbundels gezongen; door samen te zingen geven de mensen op een bijzondere manier antwoord op wat er in de kerkdienst gebeurt, bijvoorbeeld op de gebeden en op wat er uit de Bijbel wordt voorgelezen. Paaskaars: de Paaskaars staat voor het Licht van Christus, die christenen ook wel het ‘Licht van de Wereld’ noemen; de aangestoken kaars herinnert mensen eraan dat Jezus Christus de dood heeft overwonnen; door Jezus kunnen mensen erop vertrouwen dat het nooit helemaal duister en donker zal worden op aarde en in hun eigen leven en dat, als het toch donker is door verdriet of pijn, zij erop mogen vertrouwen dat het licht toch weer zal doorbreken; het aansteken van kaarsen gaat terug op hele oude christelijke gebruiken in het morgengebed en het avondgebed. Doopvont: in het doopvont zit het water dat de dominee gebruikt bij de doop; 'Vont’ is afkomstig van het Latijnse woord ‘fons’, wat ‘bron’ betekent; uit een bron stroomt levend, stromend water – zoals bij een rivier; vroeger werd er altijd gedoopt met/in stromend water; nu is dat heel verschillend; in kerken van de Protestantse Kerk gebeurt de doop meestal door middel van besprenkeling: de dominee sprenkelt een beetje water op het voorhoofd. Stilteruimte: in deze ruimte kunnen mensen stil zijn, de naam zegt het al; soms hebben mensen daar behoefte aan, omdat ze het heel druk hebben of zorgen hebben of gewoon omdat ze het prettig vinden; als het stil is kun je je beter concentreren en beter nadenken; in de stilteruimte in de kerk mag je je concentreren op God en kun je nadenken over andere mensen van wie je houdt of die er niet meer zijn; dat kun je doen door een kaars aan te steken of een stukje uit de Bijbel te lezen. Kindernevendienstruimte: deze ruimte kennen de meeste kinderen misschien wel; de kindernevendienst is niet om kinderen bezig te houden tijdens de dienst; het is een stukje van de dienst dat speciaal voor de kinderen is; daarom heet het kindernevendienst of soms kinderkerk. Consistorie: dit een speciale kamer in de kerk: hier komt de kerkenraad samen, het bestuur van de kerk; in deze kamer bereidt de dominee zich ook voor op de dienst, samen met de ouderling van dienst en andere mensen uit de kerkenraad, meestal door een gebed; in deze kamer worden meestal ook de wijnbeker en de broodschaal bewaard en soms ook het collectegeld, in een kluis; in oudere kerken is deze kamer vaak ook een mooie kamer met mooie, oude spullen.
Kruis: in de meeste kerken hangt in de kerkzaal een kruis; dit kruis verwijst naar Jezus; christenen geloven dat God zelf zich heeft laten zien in Jezus die een mens was, net als wij; het kruis herinnert de mensen eraan dat Jezus de reden is dat zij samenkomen in de kerk en dat wij mogen leven zoals Jezus.
Ontmoeting met ouders Thema: Rituelen die je thuis, in het gewone dagelijkse leven kunt doen Centrale vraag: Wat zijn rituelen en hoe doe ik die thuis? Tijdsduur: 2 uur
INFORMATIE VOOR DE COACH In deze bijeenkomst gaat het over rituelen die je thuis, in het gewone dagelijkse leven kunt doen. Ook terugkerende rituelen zoals het vieren van je verjaardag, feesten en bijzondere overgangsmomenten komen aan bod. Vaak denken mensen bij ‘rituelen’ aan handelingen die horen bij religies. Handelingen die door een dominee of een priester in een kerk worden uitgevoerd en daardoor voor veel mensen ver af staan van hun dagelijks leven. Maar eigenlijk zijn rituelen hele gewone gebruiken: een hand geven als je iemand ontmoet is een voorbeeld van zo’n alledaags ritueel. Zo’n gebruik heeft wel een symbolische betekenis: als je iemand een hand geeft, zeg je daarmee ook iets. Je laat ermee zien dat je die persoon ziet en wil leren kennen. Alle handelingen die op een of andere manier een symbolische betekenis met zich meedragen, kun je een ritueel noemen. De ringen uitwisselen tijdens een huwelijksviering, het eten van beschuit met muisjes na de geboorte van een kind en kerkelijke rituelen als de doop en het avondmaal; het zijn allemaal bekende rituelen. Maar ook ons dagelijks (gezins)leven is vol van rituelen: je kind een verhaal lezen voor het naar bed gaan, iedere zondagochtend samen lekker ontbijten, een appeltaart bakken als een gezinslid jarig is en op oma’s sterfdag een bloemetje brengen naar haar graf, het zijn allemaal voorbeelden van rituelen die door mensen in hun eigen leefomgeving worden gedaan. Het mooie van rituelen is dat je ze helemaal zelf kan bedenken en aan kan passen aan waar jij en je gezin behoefte aan hebben. Veel ouders die hun kinderen iets van geloven mee willen geven, willen hun kinderen bijvoorbeeld leren wat bidden is. Maar de manier waarop je bidden een plek geeft, kan van gezin tot gezin en van situatie tot situatie verschillen. Rituelen geven structuur aan het leven en kunnen helpen om belangrijke (overgangs)momenten te markeren en een plek te geven. Zeker kinderen hebben vaak veel aan rituelen, maar eigenlijk geldt dat ook voor volwassenen. In deze bijeenkomst wordt daarom stilgestaan bij de mogelijkheden die rituelen bieden voor de (geloofs)opvoeding.
VOORBEREIDING Praktische voorbereiding Lees het materiaal voor deze bijeenkomst goed door, inclusief de bijlagen; bepaal welke werkvormen je met jouw groep wilt gaan doen; bestel tijdig het oudermagazine Moments voor jezelf en de ouders via www.boekencentrum.nl; zoek de benodigdheden op; kopieer de bijlagen; leg voor de bijeenkomst alle benodigdheden klaar; zorg ervoor dat alle apparatuur klaar staat om gebruikt te worden en controleer of alles werkt. Persoonlijke voorbereiding Als voorbereiding is het goed om na te gaan welke rituelen jij in je eigen leven hebt en aan welke rituelen je waarde hecht. De onderstaande vragen kunnen je helpen om je persoonlijk voor te bereiden op de bijeenkomst: Kun je rituelen noemen die voor jou belangrijk zijn? Kun je ook uitleggen waarom deze van waarde zijn voor jouw leven? Welke rituelen heb jij meegekregen vanuit je eigen opvoeding?
Welke rituelen wil jij doorgeven aan de volgende generatie? Lees vervolgens Rituelen delen, pag. 18 en God, heb je even voor mij, pag. 44 uit het oudermagazine Moments.
BENODIGDHEDEN Voor jezelf en de ouders het oudermagazine Moments (te bestellen via www.boekencentrum.nl); grote kaars; voor iedereen waxinelichtjes; lucifers; flipover; dikke stiften; stiften (voor iedereen drie verschillende kleuren); plakband; pennen; voorwerpen of foto’s (zie BIJLAGE 1); voldoende kopieën van de bijlagen; kistje of doosje; iets te drinken en wat lekkers.
PROGRAMMA Opening - 5 minuten Zet vooraf de stoelen in een kring klaar. Heet de deelnemers welkom en bied hen iets te drinken en wat lekkers aan. Houd zo nodig een kennismakingsrondje waarin ieder zichzelf kort voorstelt. Zet in het midden van de kring de grote kaars. Het licht van deze kaars staat symbool voor het licht van Christus. Vraag of de deelnemers ieder een waxinelichtje aan willen steken aan de grote kaars. Kennismaking - 10 minuten Rituelen zijn vaak verbonden met bepaalde voorwerpen. Leg in de kring de voorwerpen en foto’s die je hebt verzameld (zie BIJLAGE 1). Vraag iedereen een voorwerp of foto te pakken dat hem/haar aanspreekt. Vraag vervolgens of ieder iets wil vertellen over het gekozen voorwerp en het ritueel dat daarbij past. Het is leuk om hierbij ook af en toe wat door te vragen om het persoonlijker te maken. Bijvoorbeeld: als iemand de foto van het gezin op de bank kiest, vraag dan naar wanneer en wat het gezin samen kijkt. Begin zelf met het noemen van het voorwerp om zo het ijs te breken. Wat zijn rituelen eigenlijk? Vraag, als iedereen aan de beurt is geweest, aan de groep om dat te benoemen. Leg daarna kort uit wat de waarde is van rituelen en vertel dat jullie in deze bijeenkomst stilstaan bij verschillende soorten rituelen. Maar het gaat altijd om rituelen die je thuis kan doen. Verkenning - 15 minuten Deel hiervoor de kopieën van BIJLAGE 2 uit. Op dit werkblad staan overgangsmomenten uit jouw eigen jeugd en overgangsmomenten van je kind(eren). Vraag iedereen om het voor zichzelf in te vullen. Voor overgangsmomenten die in de toekomst liggen (bijvoorbeeld naar de middelbare school gaan van je kinderen) kun je iets fictiefs invullen of alvast nadenken of en hoe je dit wilt markeren met een ritueel. Na het invullen gaan deelnemers in tweetallen bij elkaar zitten en wisselen zij ervaringen en ideeën uit. Daarna is er een plenaire bespreking waarin je ieder tweetal vraagt om iets te vertellen over een onderdeel van het werkblad dat zij besproken hebben. Schrijf steeds kort op de flipover welk ritueel is besproken en wat daarover is gezegd. Let wel op dat het hier om uitwisseling gaat en niet om discussie. De deelnemers kunnen in de pauze elkaar verder bevragen. Verdieping 1 - 15 minuten Kinderen houden van gewoontes, ook van gewoontes met symbolische betekenis. Vaak ontstaat een ritueel geleidelijk en spontaan, zoals jullie persoonlijk naar-bed-gaan ritueel. Soms is er echt sprake
van een moment waarop je samen een persoonlijk ritueel bedenkt om een moment te markeren, bijvoorbeeld als je afscheid moet nemen van een overleden huisdier. In het artikel Rituelen moet je delen staan ideeën om de praktijk van het dagelijks leven én van spirituele momenten te markeren. Vraag ieder voor zich het artikel te lezen voor jullie verdergaan (pag. 18). Verdeel de groep vervolgens in viertallen en laat iedereen eerst zelf de antwoorden op de onderstaande vragen kort opschrijven: Kruis aan welke rituelen uit het artikel je doet. Welke rituelen spreken je aan en wil je thuis gaan bespreken/doen? Welke rituelen hebben jullie die niet genoemd zijn? Welke rituelen spreken je niet aan? Vraag de groepjes om hun antwoorden met elkaar uit te wisselen en in gesprek te gaan over de eigen ervaringen. Kunnen de deelnemers elkaar ook tips geven voor bepaalde rituelen? Pauze - 20 minuten Zorg er wel voor dat de pauze minstens 20 minuten duurt, zodat de ouders tijd hebben om eigen ervaringen uit te wisselen. Verdieping 2 - 15 minuten Verdeel de groep weer in viertallen en vraag de deelnemers om (zo nodig) eerst Feest vieren doe je samen, pag. 17 te lezen. Vraag hen met elkaar de volgende vragen te bespreken: Hoe vier je thuis de (christelijke) feesten? Welke rituelen/gebruiken kennen jullie hierbij? In het artikel staat het volgende: “Wat zou het mooi zijn als elk kind minstens eenmaal in haar of zijn leven een feest of viering mee mag organiseren als een volwaardig organisator. Samen met je kind ben je bezig met de vreugdevolle reden voor het feest, bedenk je manieren om het feest vorm te geven en ga je dat daadwerkelijk met elkaar regelen. Haar of zijn bijdrage is van belang en geeft het feest op unieke wijze kleur.” Wat vind je van deze uitspraak? Is jouw kind wel eens medeorganisator geweest? Zo ja, wil je daar iets over vertellen? Zo nee, bedenk eens met elkaar of jij dit zou willen en hoe je dit zou willen aanpakken.
Verwerking - 20 minuten Bidden is een belangrijk terugkerend ritueel dat in veel gezinnen gebeurt. Verdeel de groep in twee groepen en vraag hen (zo nodig) eerst God heb je even voor mij, pag. 44 te lezen. Bespreek met elkaar de volgende vragen: Wat versta jij onder bidden? (kun je hier eigen woorden aan geven?) Heeft bidden bij jou thuis een plek en zo ja, op welke manier? Doe je dat op een bepaald moment van de dag/de week of met een andere regelmaat? Heb je daar een bepaald ritueel en een bepaalde formulering voor? Hoe is deze ontstaan? Hoe is de reactie van jouw kinderen op jullie gekozen vorm? Wat gaat er goed en wat vind je moeilijk? Ritueel rondom de maaltijd - 10 minuten Het avondeten is vaak een belangrijk moment voor een gezin. In veel gezinnen is er dan even wat rust en tijd voor elkaar. Tijd voor iedereen om te vertellen wat je beleefd hebt vandaag, wat er goed ging en wat niet zo leuk was. Door een ritueel aan het begin of het einde van de maaltijd kun je dit aspect van jullie moment samen nog eens extra benadrukken. Het geeft je ook de gelegenheid om er een andere dimensie aan te geven: je kunt bijvoorbeeld samen bidden voor het vriendje van je zoon dat ziek is, of eens benoemen dat jullie het goed hebben met elkaar. Vraag of er deelnemers zijn die wel eens een ritueel houden rondom de maaltijd en nodig hen uit hier iets over te vertellen. Deel de kopieën van BIJLAGE 3 uit. Hierop staat een aantal eenvoudige rituelen beschreven die je thuis kunt gebruiken. Geef de ouders mee dat het voor kinderen belangrijk is dat er iets te zien is.
Alleen het uitspreken van woorden is voor hen vaak niet voldoende. Door iets te zien of iets te doen is het voor kinderen vaak makkelijker om mee te doen en om het mee te beleven. Maak groepjes van vier personen en nodig de deelnemers uit om met elkaar te bespreken welke vormen zij thuis zouden kunnen gebruiken. En hebben ze ook ideeën om de vormen aan te passen aan hun eigen situatie? Afsluiting - 5 minuten Vraag de deelnemers om in een kring te gaan staan en laat als afsluiting van de avond het doosje rondgaan. Het doosje is leeg, maar bij het rondgaan kunnen er in het doosje denkbeeldige voorwerpen en/of gedachten gestopt worden die ieder meeneemt naar huis. Pak zelf als eerste het doosje en maak daarbij de volgende zin af: “Ik neem vanavond mee naar huis een ………………………” Geef dan het doosje door aan de volgende persoon in de kring. Bedank tot slot ieder hartelijk voor zijn of haar bijdrage.
BIJLAGE 1 Voorwerpen of foto’s Verzamel zoveel mogelijk voorwerpen (of foto’s van deze voorwerpen) die hieronder benoemd zijn. Vanzelfsprekend kun je ook andere voorwerpen kiezen die horen bij of symbool kunnen staan voor een bepaald ritueel. Foto van een verlaten strand en/of een andere natuurfoto Foto van een gezin dat op de bank tv kijkt Kaarsjes in een kerk Theedoek Kinderboek Appeltaart Trouwringen Kaars (Kinder)bijbel Doopjurk Uitnodigingskaart Zak met friet Theepot Bloemen Beschuit met muisjes Croissant Wijn Kerstboom Glas met champagne Vriendschapsbandje Kruisje Schooltas
BIJLAGE 2 Welke rituelen heb je bij belangrijke gebeurtenissen? Vul je ervaringen van vroeger en nu. Gebeurtenis Verjaardagen
Doopverjaardagen
Eerste schooldag
Verlaten basisschool/start middelbare school Verlaten van middelbare school e
e
12 en 18 verjaardag
Uit huis gaan
Verhuizen
Samenwonen/ trouwen
Geboorte in familiekring/ kennissen Overlijden in familiekring/ kennissen Gedenkdagen (rouw en trouwdagen)
Eerste menstruatie van meisjes
Eerste keer scheren bij jongens
Andere momenten
Ritueel
Ervaring uit eigen jeugd
Ervaring in eigen gezin
BIJLAGE 3 Rituelen rondom de maaltijd Elkaar de hand geven Geef elkaar de hand en wens iedereen hardop een goede maaltijd. Je kunt dit uitbreiden met een terugkerend vast gedicht of een zegenbede. Samen bidden of danken als start of afronding van de maaltijd Zoek een gedicht of gebed dat bij jullie past en vraag of iemand uit het gezin het voor wil lezen. Samen het Licht aansteken Nodig: kaars of waxinelichtjes, lucifers. In veel kerken brandt er een Paaskaars tijdens de diensten. Deze kaars staat symbool voor de nabijheid of het Licht van God. Ook thuis kun je een kaarsje aansteken om eraan te denken dat God bij jullie is. Aansluiten bij de actualiteit van de wereld Nodig: placemat met wereldkaart of atlas, waxinelichtje voor elk gezinslid en lucifers. Leg een wereldkaart neer op tafel. Elk lid van het gezin mag een waxinelichtje aansteken en deze bij een land of werelddeel neerleggen waar je aan wil denken of voor wil bidden. Stilstaan bij mooie en moeilijke dingen van de dag Nodig: een zwarte en witte kaars. Laat elke dag een ander een kaars aansteken. Bij de witte kaars vertelt iemand uit het gezin iets waar hij of zij deze dag blij van werd. Bijvoorbeeld iets dat goed ging, of iets leuks wat iemand tegen je zei. Bij het aansteken van de zwarte kaars kan iemand iets delen over waar je boos om bent, verdrietig van wordt, waar je bezorgd om bent of wat niet goed gaat in de wereld. Na het aansteken zijn jullie allemaal even stil. Zingen Iemand heeft ooit gezegd: zingen is twee keer bidden. Zet een lied op, zing met elkaar een (kinder)lied of lees dit voor. Iedereen komt aan de beurt Om de beurt vertelt ieder gezinslid hoe de dag was voor hem of haar. Je vertelt iets over wat je hebt gedaan of meegemaakt. De anderen mogen vragen stellen. Zorg dat je allemaal aan de beurt komt en dat je elke keer bij iemand anders begint. Danken voor het eten en het gesprek aan tafel Als afsluiting van de maaltijd kun je ook in een dankgebed de besproken onderwerpen aan de orde laten komen.
