Kiezen kunst en kun je leren

Deze ‘Kiezen is een kunst’-krant is een uitgave van CPS onderwijsontwikkeling en advies. Het biedt achtergronden en ideeën voor decanen, mentoren en ouders om jongeren beter te ondersteunen bij keuzeprocessen op school.

Kiezen is een kunst en kun je leren

Welkom in de meerkeuzemaatschappij! Of het nu gaat om de keuze voor een mobieltje, het plannen van een vakantie of het zoeken naar een (droom)baan, de keuzemogelijkheden lijken tegenwoordig onbegrensd. Zeker ook voor jongeren die op school voor de keuze staan een profiel of vervolgopleiding te kiezen, en uiteindelijk een beroep van hun voorkeur. Help! Want hoe in dit oerwoud aan keuzes nog je weg te vinden? Kiezen is een kunst. In deze krant laten we je zien hoe je kiezen kunt zien als een vaardigheid die je kunt leren. En hoe je als decaan, mentor of ouder leerlingen het beste kunt ondersteunen in dit keuzeproces. Is er een beste manier waarop je keuzes kunt maken? Nee. Leerlingen blijken in de praktijk 7 verschillende manieren van kiezen te gebruiken – de zogenaamde keuzestijlen. Elk van deze stijlen heeft een eigen kwaliteit en ook eigen nadelen. Iedere leerling kiest anders, zo blijkt. En in verschillende situaties kiezen we op een andere manier. Leerlingen hebben vaak één of twee voorkeursstijlen. Je eigen keuzestijl kennen helpt je om beter keuzes te maken. Dat je weet wat het voordeel of de kracht van jouw manier van kiezen is, maar ook de nadelen kent, en weet bij welke soort keuzes deze stijl van kiezen niet zo geschikt is. In de binnenpagina van deze

Kwestie van kiezen Ben je in de volgende situaties vrij om te kiezen? Wat vind jij? Ben je vrij om te kiezen of je

- Huiswerk maakt - Gezond bent - TV kijkt - Dronken wordt - Er mooi uit ziet - Verliefd wordt - Gelukkig bent - Blijft zitten - Oplet - Spijbelt

krant vind je een overzicht van de zeven stijlen met hun voordelen, eigenaardigheden, en valkuilen. Goed kunnen kiezen vraagt dus dat je je eigen keuzestijl(en) kent en weet welke stijl van kiezen voor welke situatie geschikt is. Als decaan of ouder is het belangrijk in gesprekken met jongeren aan te sluiten op hun dominante keuzestijl. “Doe toch wat je zelf wilt” roepen tegen een leerling die meeloopt met wat z’n vrienden zeggen heeft niet zo veel zin. Evenmin als tegen een sfeergevoelige leerling zeggen dat ie “meer naar z’n verstand moet luisteren”. Slimmer is het om leerlingen zelf te laten ontdekken en benoemen wat de

kwaliteiten zijn van een bepaalde manier van keuzes maken, en vragen of en wanneer ze de nadelen ervan ervaren. Samenvattend: • er is niet 1 beste manier van kiezen • er zijn 7 keuzestijlen met elk z’n kwaliteiten en nadelen • elke keuzesituatie vraagt om een andere keuzestijl • goed kunnen kiezen vraagt dat je alle 7 stijlen van kiezen kunt toepassen • sluit in de begeleiding van leerlingen aan op de voorkeursstijl van de leerling Bron: Paul Beekers - Kiezen is een kunst (CPS)

Zitbaan of loopbaan? 95% van de jongeren in het voorgezet onderwijs en MBO vindt het nuttig een opleiding te volgen en een diploma te behalen. Een diploma geeft namelijk toegang tot de arbeidsmarkt en vergroot de kansen op een goed betaalde en aantrek­kelijke baan. Jongeren die een diploma minder belangrijk vinden en de opleiding voortijdig verlaten, krijgen hier vaak spijt van. 67% van de voortijdig schoolverlaters gaat later alsnog terug naar school. Jongeren hebben moeite met het kiezen voor een bepaalde studie of een bepaald beroep. De beelden die jongeren van beroepen hebben, blijken vaak af te wijken van de werkelijkheid. Bovendien hebben jongeren geen goed beeld van het salaris dat bij bepaalde beroepen hoort. Jongeren weten bijvoorbeeld niet wat een timmerman of lasser verdient, ten opzichte van meer ‘sexy’ geachte voorkeursberoepen zoals een PR-medewerker of een bankemployee. Het verschil kan al snel oplopen tot € 1000,per maand. Door deze verkeerde beeldvorming

kiezen veel jongeren voor een ‘zitbaan’, in plaats van een ‘loopbaan’. Ouders spelen als ‘adviseur’ een belangrijke rol in het proces van studiekeuze. 44% van de jongeren geeft aan dat hun ouders de belangrijkste rol hebben gespeeld in de keuze voor een bepaalde opleiding. Over het algemeen laten ouders de keuze van hun kind voor een bepaalde studie of een bepaald beroep betrekkelijk vrij. Veel ouders hebben echter liever dat hun kind een kantoorbaan heeft, dan dat hij of zij een ‘handberoep’ uitoefent. Ouders zijn dan ook de belangrijkste kracht achter de keuze voor ‘zitberoepen’ in plaats van de meer praktijkgerichte beroepen. Bron: Gezamenlijk persbericht van de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Taskforce Jeugdwerkloosheid; 5 november 2004

2

Kiezen is een Kunst

Don’ts - - - - - -

De betweter spelen Een stortvloed van argumenten geven Twijfelaars als watjes betitelen Tossen (dobbelstenen kunnen niet kiezen) Weten wat het beste is voor ze Overtuigen

- - - - -

De worst van een vetverdienende baan voorhouden Je gezag laten tellen Rechtpraten wat krom is Een NEE ombuigen in een misschien Druk zetten, haast maken

Hoe help je als ouder of mentor jongeren met kiezen? Do’s - - - - - - -

Vraag naar de verwachtingen bij een bepaalde keuze Houd opties open als het kan Stel gerust uit, aan elke twijfel komt een eind Vraag door op positieve keuzes Je eigen keuze-ervaringen delen Vraag door op waar hij/zij trots op is Bij ernstige twijfel: wandelen doet wonderen

- - - - - - -

Kiezen en het puberbrein

Uit recent Brits onderzoek blijkt dat adolescenten anders kiezen dan volwassenen. Proefpersonen werden gevraagd een film te kiezen om die avond te gaan bekijken. Bij volwassenen waren andere hersengebieden actief dan bij adolescenten, gebieden die zich nog tot in de volwassenheid in interactie met de omgeving ontwikkelen. ‘Adolescenten kiezen impulsiever, volwassenen

weloverwogener’, legt Jelle Jolles, neuro­ psycholoog en onderzoeker, het verschil uit. Aan plannen en keuzes maken wordt nu in de tweede fase een grote rol toegekend. Maar, zeggen wetenschappers, het brein van tieners is daarvoor nog onvoldoende gerijpt. ‘Als je een kind van acht vraagt of hij op voetbal of op judo wil, kan hij voor een van beide kiezen. Maar dat is een simpele keuze, eentje die puur op hemzelf is gericht.’ Kiezen op een hoger niveau betekent rekening houden met je eigen capaciteiten, met lange-termijnconsequenties en met de wensen of emoties van anderen. Een kind van acht kan dat niet en een jongere van veertien begint dat net te leren. Pas bij jongvolwas­ senen van circa 22 jaar is dat keuzeproces verder gerijpt. Begeleiding van dit proces van keuzes maken en het leren overzien van consequenties zou een belangrijke taak van leerkrachten moeten zijn en deel uitmaken van het lesrooster, vindt Jolles. Bron: Didaktief NR 10 / DECEMBER 2006

Vertrouw je eerste gevoel Willen is één, kunnen komt op twee Vraag wat de grootste ramp zou kunnen zijn bij een bepaalde keuze Vraag wat nodig is om een knoop door te hakken Stimuleer zijn/haar talenten Bedenk dat ‘niets’ is het ergste dat je kan overkomen Geef JA de ruimte

Help! Mijn dochter is Kapster of zorg? een twijfelaar Veel meisjes op het VMBO kiezen voor de kappersopleiding terwijl er een overvloed aan kapsters is. De zorgsector is minder populair onder de scholieren terwijl juist daar vacatures zijn. Bovendien ligt het salaris er een stuk hoger dan in andere sectoren. „Laagopgeleide jongeren zijn zich hier vaak niet van bewust. Ze kiezen voor opleidingen die geen toekomst-perspectieven bieden, maar die wel maatschappelijke status hebben. Het beeld dat jongeren van de arbeidsmarkt hebben, is niet realistisch”, zegt Klaas Pieter Derks van CNV Jongeren. Bron: Trouw, 10 maart 2007

Kiezen is geen kunst, het kan hooguit fout gaan. (Hans, docent Biologie)

“Mam, wil je me morgenochtend roepen? “ “Ja natuurlijk” antwoord ik, “zeg maar hoe laat”. “Doe maar half zeven.” Ik schrik en vraag: “Dat is vroeg. Sta je dan ook echt op?” “Nou, dat weet ik nog niet. Ligt eraan of ik wakker kan worden”. Tja, dit is een lastig moment. Als ouder voel ik mij verantwoordelijk voor het op tijd naar school gaan van mijn dochter maar tegelijkertijd weet ik dat ik daar maar gedeeltelijk invloed op kan uitoefenen. Ik besluit het hierbij te laten en haar gewoon om half zeven te roepen. De volgende ochtend krijg ik mijn dochter maar moeilijk wakker. Na 15 minuten staat er nog niks onder de douche en ik geef nog een gil naar boven. Vijf minuten later hoor ik gestommel en water kletteren. Daarna wordt het weer lange tijd stil. Om 10 minuten over half acht komt ze naar beneden. Ik weet dat haar hele kamer bezaaid zal liggen met kleren die ze eerst aan en daarna weer uit heeft gedaan. Het is niet overdreven als ik zeg dat er nog amper kleren in haar kast liggen. Ze vraagt of het ‘een beetje staat” wat ze aan heeft. Wetend hoe laat het inmiddels is, antwoord ik snel: “ja hoor, staat je leuk”. Daarna komt de volgende vraag. “Mam, wat vind jij? Vind jij deze of die andere oorbellen leuker hierbij staan?” en ze laat me drie totaal verschillende

exemplaren zien. Ik zucht hoorbaar. “Weet je wat, neem ze alle drie mee naar school dan kan je vandaag nog eens afwisselen”. “Maham! Dat bedoel ik niet. Welke staan gewoon het leukst? Nu!” inmiddels is mijn geduld op. “Je moet opschieten joh, zo kom je nog te laat en je hebt nog niet eens gegeten.” “Ik weet niet waar ik zin in heb” hoor ik haar zeggen. “Zal ik muesli nemen of een cracker? Hè gatver, het gaat regenen. Welke jas zal ik aandoen…..?”

Horizontaal 1. variant 4. verward 6. pijlen 7. kluif 8. malen 9. lef 10. trend 12. LOB 13. Keuzecompetent 16. EQ 17. negeren 18. impuls 20.mee-eter 21. vrij 24. spijt

Vertikaal 1. verantwoordelijk 2. twijfelen 3. belmenu 5. wil 6. PI 7. kiespijn! 11. determineren 14. zwever 15. EQ 19. leraar 23. jeuk 25. les 26. gesprek

Oplossing kruiscrypto-puzzel:

3

Kiezen is een Kunst

Nachtje slapen doet wonderen “Alleen naar je verstand luisteren is niet altijd verstandig” (Stephen Covey)

“Denk toch eens beter na over wat je kiest!”. Dit is wat leerlingen vaak van hun docenten of ouders te horen krijgen. Maar wat bedoelen ze daar eigenlijk mee? En is het wel zo’n goed advies? Ap Dijksterhuis, hoogleraar sociale psychologie in Nijmegen denkt daar anders over. In zijn boek ’Het slimme onbewuste’ maakt hij duidelijk hoe groot de rol is die het onbewuste speelt bij het maken van keuzes.

Veel van onze keuzes maken we op de automatische piloot, en dat is maar goed ook! Sterker nog, we zouden het vaker

Dooddoeners Beste ouders/decanen/mentoren, zeg liever nooit tegen een leerling…

d daar wor je niet van gelukkig

je kunt in je leven altijd do niet en wat je leuk vindt!

et er mo od ro ook b ank pl wat is dat op de hoor! n v e o m o r een ko vage studie ? ga ee n vak leren! een van word eltje dubb nooit . e je artj w k een dat is g voor l oed ater. merk later l dat je we had. lijk ik ge

denk n ou toch eens n a!

moeten doen! Onze hersenen vormen een soort supercomputer die ons bij elke keuze advies geeft wat we het beste kunnen

doen. Dat gaat volledig als vanzelf. Bewust nadenken over wat het beste is zorgt er juist vaak voor dat onze keuzes slechter worden!

Kiezen aan de keukentafel: Tien vragen voor een gesprek tussen ouders en kinderen over kiezen 1. In welke dingen ben jij goed, maar vind je niet zo leuk? 2. Welk beroep zou je wel eens een dagje willen uitoefenen, en waarom? 3. Welk beroep lijkt je echt helemaal niks, en waarom? 4. Waar zou jij heel erg goed in willen zijn, en waarom? 5. Wat zou je doen als je meer lef had? 6. Wat wil je graag maar durf je niet? 7. Kies je een beroep omdat je het leuk vindt of omdat je er goed in bent? 8. Noem een makkelijke keuze die je vandaag hebt gemaakt 9. Geef een voorbeeld van een keuze waar je niet over nadenkt 10. Je kunt heel leuk werk doen voor weinig loon of een saaie baan voor een goed salaris. Wat kies je?

In het boek staan voorbeelden van proeven die dit aantonen. Zo krijgen twee groepen proefpersonen de vraag uit een stapel posters er één te kiezen die ze het mooist vinden en wel zouden willen hebben. Groep 1 krijgt geen tijd om er over na te denken en kiest spontaan (onbewust), groep 2 kiest nadat ze er negen minuten goed over nagedacht hebben (bewust). Wat blijkt; enkele weken later zijn de onbewuste kiezers aanzienlijk meer tevreden met de poster die zij gekozen hebben dan de bewuste kiezers. Ook in andere proeven blijkt dat als personen hun onbewuste inschakelen zij achteraf meer tevreden zijn met hun keuze. Bewust nadenken zorgt ervoor dat we allerlei argumenten erbij halen die misschien wel goed klinken, maar vaak geen recht doen aan ons gevoel en eerdere ervaringen. Voor veel keuzes geldt dus dat we maar beter gewoon kunnen vertrouwen op ons gevoel. Een nachtje slapen is dan het beste advies. Met één belangrijke maar: als het gaat om het kiezen van een vervolgopleiding of een beroep heb je vaak nog geen idee wat je te wachten staat. De supercomputer in je hersenen zal, speurend naar eerdere vergelijkbare ervaringen ontdekken ‘file not found’. Goed oriënteren en bewust nadenken is dan toch zo’n gek idee nog niet…

Vrijheid, blijheid? Hoe meer keuzes je hebt hoe beter toch? Dus als je leerlingen een werkstuk wilt laten schrijven kun je ze het beste zelf een onderwerp laten kiezen, of bijvoorbeeld ze laten kiezen uit een lijstje van 20. Nee dus! Uit onderzoek blijkt dat je beter een thema kunt voorschrijven of de keuze beperken tot 3 onderwerpen. Leerlingen gaan sneller aan de slag en de kwaliteit van de werkstukken blijkt beduidend hoger te liggen! Bron: Barry Schwartz - De paradox van keuzes

Zo vader zo zoon? Een journalist dook voor een achtergrond­ reportage in het leven van een bekende en beruchte criminele drugsdealer. De man had twee zonen, waarvan één, zo ontdekte de journalist, inmiddels ook in het criminele circuit was beland,. De andere zoon bleek de leiding te hebben over een liefdadigheids­ project met weeskinderen in Azië. De journalist besloot beide zonen op te zoeken. Aan de zoon die het criminele pad op was gegaan vroeg de reporter hoe dit zo gekomen was. De zoon antwoordde: ‘Ja wat wil je met zo’n vader’. De journalist raakte nu nog meer geïnteresseerd in de tweede zoon en zocht deze op toen hij terug was van een van zijn reizen naar een liefdadigheidsproject in Azië. Ook hem stelde hij de vraag hoe hij tot deze bestemming gekomen was. Waarop deze zoon antwoordde: ‘Ja wat wil je met zo’n vader’.

4

Kiezen is een Kunst

Logisch-rationele stijl

ik pak mijn kompas en de kaart erbij, want ik baseer mijn keuzes op logische argumenten. ik ga altijd goed voorbereid op weg zodat ik weet waar ik ben.

Hoe kies jij welke Impulsieve stijl

Eigenzinnige stijl

ik stop niet, ik fiets naar links, want ik kies namelijk gewoon het eerste wat in mij opkomt.

wat nou links of rechts: ik ga terug, want ik doe het op mijn manier.

De zeven keuzestijlen



Er zijn zeven keuzestijlen, elk met eigen voor- en nadelen. Iedereen kiest anders. In verschillende situaties gebruiken we verschillende keuzestijlen. Je eigen keuzestijlen kennen helpt je om keuzes te maken. Hier lees je over de kenmerken, de voor- en de nadelen van iedere stijl.

• • • • • • • •



Bron: Paul Beekers - Kiezen is een kunst

De logisch-rationele stijl Alles op een rijtje zetten Je baseert je keuze op logische, verstandige en redelijke argumenten Je komt tot een weloverwogen keuze Je kunt je keuze goed verantwoorden Je houdt rekening met alle belangrijke factoren Het kost vaak veel tijd Bij grote beslissingen is het erg moeilijk om het overzicht te bewaren en alles op een rij te zetten Plussen en minnen tegen elkaar afwegen is moeilijk

De emotionele stijl

• Je luistert bij beslissingen vooral naar je hart • Je gaat af op je gevoelens: wat voelt goed en waar krijg je pijn in je buik van? • Je hebt een goed gevoel over je keuze • Je voelt je betrokken bij je keuze • Je keuze is lastig uit te leggen aan anderen • Soms heb je spijt van een keuze omdat je gevoelens veranderd zijn • Je gevoelens kunnen tegenstrijdig zijn



De uitstellende stijl

• Je kiest het liefst het zekere voor het onzekere • Waarom beslissen als het nog niet meteen hoeft, je kunt altijd nog nieuwe informatie krijgen • Je hebt extra (denk)tijd • Je kan nog extra informatie krijgen • Je loopt geen risico, alles is nog open • Je hoeft nog niets te doen • Uitstellen kost je ook energie • Het tobben gaat door… • Er kan voor jou besloten worden doordat een optie ineens wegvalt

5

Kiezen is een Kunst

Emotionele stijl

Uitstellende stijl

ik ga het liefst de kant op die er op dat moment het leukst en mooist uitziet, dat voelt gewoon beter, want ik ga vooral af op mijn gevoel op dat moment.

ik ga een stukje rechts om te kijken hoe het eruit ziet, en ook een stukje links om te kijken hoe dat eruit ziet…, want ik kan altijd later nog beslissen

e kant je opgaat?

• • • • •

Intuïtieve stijl

Meegaande stijl

ik ga rechtsaf, want op de één of andere manier weet ik gewoon dat ik dit moet kiezen.

ik wacht tot er iemand langs komt en dan fiets ik met hem mee, want het maakt míj niet zoveel uit.

De eigenzinnige stijl

Je kiest wat jij wilt; Je laat je niet door anderen beïnvloeden Je staat helemaal achter je keuze Zelfstandig kiezen geeft je zelfvertrouwen Anderen vinden je soms egocentrisch



De impulsieve stijl

• • • • • • • •

Je kiest het eerst wat in je opkomt Je kiest spontaan, snel en direct Je weet snel wat je wilt Kiezen kost weinig tijd Je keuze voelt op dat moment als juist Je keuze is later moeilijk uit te leggen Je eerste impuls is niet altijd betrouwbaar Je loopt een grotere kans op spijt achteraf



De intuïtieve stijl

• Je ‘weet’ direct wat voor jou de goede keuze is, zonder dat je het kunt uitleggen • Je voelt je goed en zeker over de keuze • Kiezen op intuïtie kost weinig tijd • Je keuze is moeilijk uit te leggen aan anderen



De meegaande stijl

• Je houdt bij keuzes rekening met wat anderen willen • De goede sfeer is belangrijker dan je eigen mening • Anderen maken het je makkelijk om te kiezen • Je krijgt niet snel ruzie om een keuze • Je hoeft je keuze vaak minder te verdedigen en te verantwoorden • Anderen vinden je soms kleurloos, soms lijk je wel onzichtbaar • Anderen hebben soms ook geen mening, dan is kiezen moeilijk • Je maakt je afhankelijk van anderen

6

Kiezen is een Kunst

Kiezen is een kunst, Kiezen kun je leren Opdrachten voor in de mentorles want... ik weet het niet . . . . . als nu eens . . . . . maar stel je voor dat . . . . . ik durf niet want . . . . . wie weet gaat er wel . . . . . Je zult altijd zien dat . . . . . voor je het weet is er weer . . . . . ik wil het risico niet lopen dat . . . . . jij liever dan ik . . . . . hoe moet dat dan als . . . . . het valt toch altijd tegen . . . . . ik heb het al zovaak meegemaakt dat . . . . . mij niet gezien hoor . . . . . ik wacht liever af tot . . . . . ik kan toch niet altijd . . . . . waar moet ik dan beginnen . . . . . ik zie door de bomen . . . . . ik kan het niet…da’s niks voor mij…dat heb ik al zo vaak geprobeerd . . . . . het is altijd hetzelfde liedje . . . . . ik kan er niks aan doen . . . . . zo zit ik nu eenmaal in elkaar . . . . . en dan? . . . . . hoe weet ik nu hoe . . . . . maar wat . . . . . als ik nu wist wat ik wilde. . . . . ik kan niet tegen onzekerheid . . . . . jij hebt makkelijk praten. . . . . dat werkt alleen bij anderen . . . . . mij lukt nooit wat . . . . . hoe weet je dat zo zeker…ik zie niet hoe . . . . . het loopt toch altijd anders dan je verwacht . . . . . ja, maar . . . . . ik snap het niet . . . . . daar ben ik te dom voor . . . . . ja, ja, dat geloof je zelf . . . . . je kunt me nog meer vertellen . . . . . ooit ja, misschien, als je geluk hebt . . . . . ik weet hoe dat gaat . . . . . wie, ik? . . . . . zul je altijd zien . . . . . voor je het weet heb je . . . . . en als het nou eens anders loopt . . . . . dat kan ik gewoon niet . . . . .

Opdracht 1 Hoe kies jij?

Opdracht 4 Vragen over kiezen

Noem een heel eenvoudige, alledaagse keuze die je de afgelopen dagen hebt gemaakt (ontbijt je wel/niet, sport je wel/niet, welk tv-programma keek je, hoe laat ging je naar bed, wat deed je dit weekend, etc.). Wissel met elkaar uit over deze keuze en ondervraag elkaar over hoe je die keuze hebt gemaakt. Zoek twee overeenkomsten én twee verschillen in jullie manier van keuzes maken (bijvoorbeeld: snel, veel tijd nemen, uitstellen).

De leerlingen lopen rond. Op een teken van de docent zoeken ze een medeleerling. De docent geeft de volgende opdracht: ‘noem een keuze die je vandaag gemaakt hebt en wissel hier kort over uit’. Op een teken van de docent ronden de leerlingen hun gesprek af en lopen weer rond. Dit een aantal keer herhalen met bijvoorbeeld de volgende vragen:

Opdracht 2 Snel of langzaam? Iedereen krijgt twee gekleurde kaartjes (geel en groen ). Bij iedere kaart hoort een keuzestijl (zie de middenpagina in deze krant voor meer over de keuzestijlen). Stap 1: Wie héél snel een keuze kan maken, steekt de gele kaart omhoog (impulsieve stijl). Laat een aantal leerlingen aan het woord: - Wie wil vertellen wat er prettig is aan snel kiezen? - Wie wil vertellen wat er soms lastig is aan een hele snelle keuze? Stap 2: Wie lang nadenkt over een keuze, steekt de groene kaart omhoog (uitstellende stijl). Laat een aantal leerlingen aan het woord: - Wie wil vertellen wat er prettig is aan de tijd nemen voordat je kiest? - Wie wil vertellen wat er soms lastig is aan lang nadenken over je keuze?

GAME OVER kiezen Je bent verzeild in een web van mogelijkheden, een doolhof van keuzes. Niemand weet de weg, behalve jij en je eigen besluitvaardigheid. Je reist door een landschap vol deuren. Aan jou steeds de beslissing, welke deur kies je, welke weg neem je? Vind je de schat aan het eind van de tocht? Onderweg kun je advies krijgen van een zevental gidsen, die ieder hun eigen wijsheid hebben in het maken van keuzes. Vraag hulp en leer zo je eigen stijl van kiezen kennen. Ga naar www.cps.nl/kiek-game

Wisjedat? - - - - - - - - - -

Wist je dat het woord ‘kiezen’ in het Maastrichts ‘kazen’ betekent? Wist je dat het onverstandige kiezen al begon bij Adam en Eva? Wist je dat je je eigen tanden tegenwoordig kunt kiezen? Wist je dat als je niet kiest dat er dan voor je wordt gekozen? Wist je dat als je netjes kiest dat je dan kieskeurig bent? Wist je dat verstandskiezen eigenlijk overbodig zijn? Wist je dat men in Japan kan kiezen uit 150 verschillende kauwgomsmaken en dat de bloemensmaak en de augurkensmaak favoriet zijn. Wist je dat als je in Luxemburg de goeie pomp kiest dat je dan gratis mag tanken? Wist je dat in de hulpverlening al melding gemaakt wordt van de eerste gevallen van wat zij noemen keuze-burnout! Wist je dat je kunt kiezen op elkaar?

Laatste rondje: - Wie wil er nog iets over zeggen of heeft een vraag aan iemand anders?

- - - -

Als je in een winkel staat, hoe bepaal jij je keuze (kleding/boeken)? De vakantie staat voor de deur: ga je op vakantie en zo ja: hoe maak jij je keuze voor de bestemming? En als je niet gaat: hoe heb je dat gekozen? Noem een keuze waar je tevreden over bent. Noem een belangrijke keuze die je de komende tijd moet gaan maken

Opdracht 5 Eerste hulp bij keuzes De docent legt een balletje in het midden van de kring met de volgende instructie: ‘iemand van jullie mag het balletje pakken. Je kan dan iets vertellen over een keuze waar je voor staat en waar je van anderen wel eens wat suggesties of tips over wil hebben’. Als een leerling iets heeft ingebracht, kunnen de anderen hierop reageren. De docent bewaakt de structuur: leerlingen geven antwoord door de volgende zin af te maken: ‘zou het helpen als…’ . (Let op: kort houden). Het reageren gebeurt in drie stappen: Stap 1: balletje rond: iedereen die wil, reageert met ‘zou het helpen als…’ Stap 2: inbrenger mag aan het eind van de ronde kort reageren

Opdracht 3 Aanpassen of eigenwijs? Iedereen krijgt twee gekleurde kaartjes (rood en blauw). Bij iedere kaart hoort een keuzestijl (zie de middenpagina in deze krant voor meer over de keuzestijlen). Stap 1: Wie bij het kiezen veel rekening houdt met wat anderen vinden, steekt de rode kaart omhoog (meegaande stijl). Laat een aantal leerlingen aan het woord: - Wie wil vertellen wat er prettig is het rekening houden met anderen in je keuze? - Wie wil vertellen wat er soms lastig is het rekening houden met anderen bij je keuze? Stap 2: Wie vind het niet zo (of helemaal niet) van belang wat anderen van je keuze vinden, steekt de blauwe kaart omhoog (eigenzinnige stijl). Laat een aantal leerlingen aan het woord: - Wie wil vertellen wat er prettig is aan het voor jezelf bepalen wat je kiest? - Wie wil vertellen wat er soms lastig is in het alleen zelf bepalen van je keuze? Laatste rondje: - Wie wil er nog iets over zeggen of heeft een vraag aan iemand anders?

Stap 3: de docent vraagt aan de inbrenger: noem 1 of 2 suggesties waar je de komende weken iets mee gaat doen. Deze stappen kunnen nogmaals doorlopen worden met een vraag van een andere leerling.

Bovenstaande lessen maken deel uit van de werkmap ‘In de Ring’. Dit is een werkmap voor sociaal-emotionele thema’s in de mentorles. In de Ring-lessen zijn opgebouwd volgens een 5 stappen model om de lessen effectiever en spannender te maken voor leerlingen. Speelse opdrachten worden afgewisseld met opdrachten in 2-tallen of voor de hele groep. Meer informatie over ‘In de Ring’: mail Aat van der Harst: [email protected]

Een doel is een droom met een deadline. (George Parker)

Antwoord wereldleiders:

a. Franklin D. Roosevelt

b. Winston Churchill

c. Adolf Hitler

7

Kiezen is een Kunst

Vervelende opmerkingen Wat kunnen anderen toch vervelende opmerkingen maken die je geen stap verder helpen. Maar… door opmerkin­gen van anderen kun je er wel achter­komen welke keuzestijl je hebt! Wat kun je te horen krijgen bij de logisch-rationele keuzestijl:

ga toch gewoon doen wat je leuk vindt!

Waar zit de pauzeknop? Draaf jij de hele tijd door en maak je je keuzes impulsief of op de automatische piloot? En heb je later wel eens spijt, dat je je afvraagt waarom je die keuze ook al weer gemaakt had? De belangrijkste tip bij het goed leren keuzes maken is ontdekken dat je ook een pauzeknop hebt. Even een time-out nemen en nadenken over wat je doet en wat je wilt. Dat klinkt simpel, maar is in de praktijk nog een hele kunst. Het vraagt dat je leert te wachten en zo de controle terug te pakken. Je ontdekt dat je steeds zelf vrij bent om te kiezen hoe je reageert en hoe je je gedraagt in elke situatie. Zogauw je jezelf even op ‘pauze’ zet kun je leren bewust je keuzes te maken. En kun je gebruik maken van een aantal basisvaardigheden voor ‘leren kiezen’ die samen te vatten zijn met de volgende vier symbolen:

De Spiegel staat voor zelfbewustzijn: weten

De Droom staat voor het gebruiken van je

wie je bent, wat je wilt en wat je kunt.

verbeeldingskracht en creati­viteit om in de toekomst te kijken. Wat is je ideaal? Wat zijn de gevolgen van je keuze? Wat is er allemaal mogelijk?

Kiek spel

Wat kun je te horen krijgen bij de emotionele keuzestijl?

gebruik toch eens je verstand!

Wat kun je te horen krijgen bij de impulsieve keuzestijl?

Het kompas staat voor weten wat je koers is,

Het Zwaard staat voor daadkracht en hoe

de richting die je opwilt, welke waarden voor jou van belang zijn, en wat jou motiveert en inspireert.

je je wilskracht gebruikt om te bereiken wat je wilt. En wat je te doen staat om weerstand te bieden aan gewoontes, luiheid of gemak die je keuzes dreigen te saboteren.

kijk toch eens verder dan je neus lang is!

Het doel van het Kiezen Is Een Kunst kaartspel is om op een actieve en speelse manier kennis te maken met de verschillende keuzestijlen. Het spel bevat kaartjes met vragen en doe-opdrachten die onder andere over één van de zeven keuzestijlen gaan. De kaartjes kunnen ook gebruikt worden als ‘praatplaatjes’ tijdens een keuzebegeleidinggesprek. Proefspelen bij u in de les? Meer informatie over het spel? Mail Annete Schraverus, [email protected]

Wat kun je te horen krijgen bij de uitstellende keuzestijl?

straks is het te laat hoor!

Met deze vier gereedschappen zijn leerlingen in staat hun ‘pauzeknop’ aan te zetten, sturing te geven aan hun eigen keuzes, en vol zelfvertrouwen hun eigen weg te gaan.

Uiteindelijk toch zijn oude passie

Wat kun je te horen krijgen bij de eigenzinnige keuzestijl?

doe eens gewoon, dan doe je al gek genoeg!

Wat kun je te horen krijgen bij de meegaande keuzestijl?

waai jij altijd met alle winden mee?

Wat kun je te horen krijgen bij de intuïtieve keuzestijl:

er moet ook brood op de plank komen!

Twee jaar geleden deed Marvin eindexamen vwo. Al ruim daarvoor had hij besloten om psychologie te gaan studeren in Leiden. Ook zijn ouders, de decaan en de mentor vonden het een prima keuze. Hij had zich ingeschreven en moest alleen nog een kamer vinden. Vlak na het eindexamen vroeg een vriend of hij samen met hem een jaar door Australie wilde trekken en hij had meteen ja gezegd. Zijn ouders waren verrast en verbaasd. Toch was hij gegaan. Hij had een geweldig jaar. In backpackershotel The Maze, midden in Sydney, kwam Marvin in gesprek met Bob, een Neder­­ landse gymleraar, die tijdens zijn sabbatical een wereldreis maakte. Bob vertelde

enthousiast over zijn werk en dat hij gewoon terugverlangde naar zijn leerlingen en de gymzaal. Die avond belde Marvin zijn ouders op:”Ik word gymleraar; willen jullie een inschrijfformulier en informatie aanvragen van de Academie voor lichamelijke opvoeding? “O, het wordt dus geen psychologie”, stelden zijn ouders, wederom verbaasd, vast. Op dit moment studeert Marvin al een jaar aan de Alo en hij vindt het geweldig. In het gesprek met Bob wist hij opeens zeker dat dit zijn weg was. Terugredenerend was sport altijd al datgene wat hij het liefst deed en lesgeven bleek op zijn lijf geschreven. Hij had destijds voor psychologie gekozen omdat al zijn klasgenoten naar de universiteit gingen, maar deze keuze was nooit van harte. In Sydney wist hij ineens wat zijn echte weg was.

8

Kiezen is een Kunst

Het mooiste aan de toekomst Horizontaal

Kruiscrypto-puzzel Vertikaal 1. dit ben je voor elke eigen keuze 2. wel of niet, of toch wel, ja, nee, uh..? 3. belmestraks of … 5. ik durf, ik moet, ik … (rijmt op peuleschil) 6. het getal 3,1415… 7. deze keuze doet zeer! 11. bepalen, beschrijven. 14. je bent een kiezer of een … 15. gelukkig kun je ook op een andere manier intelligent zijn 19. er is altijd een leerling en een … 23. sommige keuzes zijn leuk, maar van andere krijg je soms …

1. afwijking 4. teveel keuzes maken je …….. 6 hier richt ik mijn … op 7. voor de hond: het is een moeilijke keuze, je hebt er een zware … aan 8. nachtelijke bezigheid (en een molen doet het ook) 9. grote durf 10. in, modern, hip 12. loopbaanoriëntatie ( afk.) 13. kiesvaardig 16. zie 12 verticaal 17. struisvogelgedrag 18. hou deze maar eens onder controle 20. stip op je neus waar je niet voor kiest 21. in deze keuze ben je … 24. gevoel na een verkeerde keuze 25. 50 minuten 26. pratend oplosmiddel bij problemen

1

2

3 4

5

6

8 10

13

11

14

(Abraham Lincoln)

Quiz Tijd voor een nieuwe wereldleider. Kies jouw kandidaat: a. Hij ging om met onbetrouwbare politici en riep het advies van astrologen in. Hij had 2 maîtresses, was een kettingroker en dronk 8 tot 10 martini’s per dag. b. Hij werd 2 keer van school getrapt en gebruikte als aankomend student opium. Verder sliep hij tot 12 uur en dronk hij iedere avond een fles whisky. c. Hij was een gedecoreerde oorlogsheld, een vegetariër, rookt niet, dronk alleen af en toe een biertje en had nooit buitenechtelijke relaties.

7

9

is dat hij met één dag tegelijk komt.

12

15 16

17 18

19

Als je te lang niet doet wat je wilt,

20

weet je op den duur helemaal 21 24

23

25

Colofon

26

Helpdesk Beste Helpdesk, Deze zomer heb ik een hele coole jongen ontmoet op de camping. We meeten elkaar elke dag op hyves en hij is ook al een paar keer bij me thuis geweest. Ik moet steeds maar aan hem denken maar weet niet of ik echt verkering met hem wil. Wat raad jij me aan? Doei, Rachel 1. Advies van Dhr. Perkamentus, oud rector van Zweinstein: Beste Rachel, - Pak een dobbelsteen, koppel de keuze­ mogelijkheden aan de aantallen; - Gooi met de dobbelsteen;

niet meer wat je wilt.

- - -

Kijk of het goed voelt en doe het zo; Als het niet goed voelt gooi je nog een keer; Als je blijft dobbelen dan moet je hem koppelen aan je beste vriendin.

“Het zijn de keuzes die maken wie je bent”

2. Advies van Dhr. Kieskeurig, Consumentenbond: Beste Rachel, Laat je super grondig informeren over deze jongen. Alle bronnen zijn van belang: - Tap zijn mobieltje af; - Kraak zijn computer; - Vraag al zijn schoolrapporten op; - Zoek uit wat zijn vader verdient; - Hoe vaak poetst hij zijn tanden?;

- Laat je vriendinnen uitproberen of hij een player is; - Koopt hij zelf zijn kleren?; - Droogt zijn moeder hem nog af na het douchen?; - Hoe lang zit hij achter de computer?; - Is hij veilig of vliegt hij makkelijk uit de bocht?; - Heeft hij een 2de helm?; - Heeft hij zweetvoeten? Orden alle verzamelde informatie systematisch. - Zet voordelen en nadelen op een rijtje - Geef elk voordeel en nadeel een cijfer van belangrijkheid - Tel de voordelen op - Tel de nadelen op - Kies het alternatief met de hoogste score.

“De beste keuze is een kwestie van rekenen”

Deze krant is een uitgave van CPS onder­wijsontwikkeling en Advies. De inhoud is het resultaat van een tweejarig onderzoeks­project dat CPS uitvoerde rond het thema ‘Toekomsten loopbaanorientatie’ in opdracht van het Ministerie van OC&W. We hebben daarbij specifiek gekeken naar verschillen in keuzegedrag van leerlingen, en de samenwerking van school en ouders rond keuzebegeleiding. Voor meer infor­matie, of ondersteuning bij keuze­bege­lei­ding op uw school kunt u contact opnemen met Paul Beekers, [email protected] © CPS onder­wijsontwikkeling en advies, 2008 Redactie: Paul Beekers, Cecil Voskens, Aat van der Harts, Aaf Lauwers, Mandy Evers en Leon Dingemans Vormgeving en illustraties: Digitale Klerken Druk: Drukkerij Epskamp