Kernvakken voor de 21e eeuw PROGRAMMA

“Kernvakken voor de 21e eeuw”

PROGRAMMA 2012 - 2014

| 26 september 2012

Inhoud 1 Inleiding

3

1.1 Missie

3

1.2 Doelen

4

1.3 Doelgroepen

4

1.4 Organisatie

4

2 Projecten en activiteiten Mens- en maatschappijvakken

6

2.1Onderzoeks- en ontwikkelprojecten 2.1.1. Taalgericht vakonderwijs

6

2.1.2 Leergebied Mens- en maatschappij

6

2.1.3 Ontwerpen vanuit key-concepts

7

2.1.4 Omgevingsonderwijs

7

2.2 Website

7

2.3 Symposium najaar 2014

7

3 Projecten en activiteiten Aardrijkskunde

8

3.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten

8

3.1.1 Digitaal aardrijkskundeonderwijs

8

3.2 Netwerk Vakdidactisch Onderzoek Aardrijkskunde

8

3.3 Prijsvraag voor beste lessenontwerp en onderzoek door lio’s

8

3.4 Vakdidactische kennisbank Aardrijkskunde

8

3.5 Website

9

3.6 Masterclasses voor opleiders aardrijkskunde

9

3.7 Nascholing aardrijkskunde

9

3.8 Advies en opdrachten voor derden

9

4 Projecten en activiteiten Economie

10

4.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten

10

4.1.1 Context-concept benadering in havo/vwo bovenbouw

10

4.1.2 Financiële educatie

10

4.1.3 Gezamenlijk Prakijktonderzoek 4.1.4 Ondernemerschap

10

4.1.5 Denkstrategieën binnen het economieonderwijs

11

4.2 Vakdidactische kennisbank Economie

11

4.3 Website

11

4.4 Masterclass voor opleiders economie

11

4.5 Nascholing economie

11

4.6 Advies en opdrachten voor derden

12

1

5 Projecten en activiteiten Geschiedenis

13

5.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten

13

5.1.1 Denken met historische kennis (MetHis)

13

5.1.2 Digitaal geschiedenisonderwijs

13

5.1.3 Netwerk Vakdidactisch Onderzoek Geschiedenis

13

5.3 Prijsvraag voor beste lessenontwerp en onderzoek door lio’s

14

5.4 Vakdidactische kennisbank Geschiedenis

14

5.5 Website

14

5.6 Masterclasses voor opleiders geschiedenis

14

5.7 Nascholing geschiedenis

14

5.8 Advies en opdrachten voor derden

15

6 Projecten en activiteiten Maatschappijleer

16

6.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten

16

6.1.1 De invloed van werken met dilemma’s op burgerschapscomptenties en democratische houdingen

16

6.2 Netwerk Opleiders Maatschappijleer

16

6.3 Prijsvraag voor beste lessenontwerp en onderzoek door lio’s

16

6.4 Vakdidactische kennisbank Maatschappijleer

16

6.5 Website

17

6.6 Masterclass voor opleiders maatschappijleer

17

6.7 Nascholing maatschappijleer

17

6.8 Advies en opdrachten voor derden

17

7 Projecten en activiteiten Kunsttheorie

19

7.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten

19

7.1.1 Professionalisering museumdocenten

19

7.2 Website

19

7.3 Nascholing kunsttheorie

19

8 Planning

20

9 Medewerkers

21

2

1 Inleiding 1.1 Missie De mens- en maatschappijvakken zijn voor kinderen en jongeren onmisbaar om zich te kunnen oriënteren in de wereld waarin zij nu en in de toekomst leven. De vakken leveren daarnaast een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van kritisch denk- en oordeelsvermogen en probleemoplossingsvaardigheden. Daarom is het belangrijk dat scholen goed onderwijs geven in deze vakken. Het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken (LEMM) heeft als kerndoel verbetering van het onderwijs in de schoolvakken aardrijkskunde, economie, geschiedenis, kunst (algemeen/geschiedenis) en maatschappijleer. Het centrum werkt aan deze doelstelling door het ontwikkelen, bijeenbrengen en uitwisselen van

vakdidactische kennis en het geven van advies. Belangrijke vakdidactische vragen zijn welk soort kennis, vaardigheden en attitudes binnen de schoolvakken ontwikkeld (dienen te) worden, wat daarbij de karakteristieke leermoeilijkheden zijn en hoe deze overkomen kunnen worden. De vakdidactiek betreft een interdisciplinair kennisdomein. Kennis die van belang is bevindt zich in de aan de schoolvakken verwante academische disciplines en de onderwijskunde, maar ook in het werkveld bij lerarenopleidingen, scholen en vakverenigingen. Vakdidactisch onderzoek in de mensen maatschappijvakken, met name in de vakken economie en maatschappijleer, is in Nederland nog steeds schaars. Het expertisecentrum kan vakdidactische kennis bundelen en het vakdidactisch onderzoek de noodzakelijke impuls geven, omdat in het centrum wetenschappelijk onderzoekers, lerarenopleiders werkzaam aan pabo’s, eerste en tweede graads lerarenopleidingen en leraren uit het primair en voortgezet onderwijs samenwerken in onderzoeks- en ontwikkelprojecten, netwerken van opleiders en onderzoekers. 1 We werken actief samenwerking met belangrijke spelers in het werkveld, zoals de HBO Raad, het Landelijk Overleg Lerarenopleidingen Basisonderwijs (LOBO), de Interdisciplinaire Commissie Lerarenopleidingen (ICL), het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (ak), het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap (gs) en de vakverenigingen VGN (gs), VECON (ec) en NVLM (ml). Het centrum geeft gevraagd en ongevraagd advies. We werken samen met scholen(groepen) aan vakdidactische nascholingstrajecten.2 Het centrum stimuleert ook internationale samenwerking.3 Het centrum ontsluit de verzamelde en nieuw ontwikkelde vakdidactische kennis door middel van websites, online kennisbanken, publicaties, masterclasses voor opleiders, nascholing en symposia. Het expertisecentrum vindt dat juist in deze tijd de bundeling en verdere ontwikkeling van vakdidactische expertise met betrekking tot de mens- en maatschappijvakken en stimulering van samenwerking van groot belang is. De mens- en maatschappijvakken zijn enerzijds in de marge gedrukt door de prioriteit die wordt gegeven aan verbetering van taal- en rekenprestaties van leerlingen. Anderzijds zijn er hoge verwachtingen ten aanzien van de mens- en maatschappijvakken met het oog op ontwikkeling van burgerschapscompetenties en bevordering van sociale cohesie en leveren ze een belangrijke bijdrage aan de 21st century skills. Dit vraagt veel van de leraren voor de klas. Ze moeten weloverwogen keuzes kunnen maken ten aanzien van het 1

Bij de Vrije Universiteit vindt onder leiding van prof. dr. Joop van der Schee wetenschappelijk onderzoek plaats naar het leren en onderwijzen van aardrijkskunde. Bij de Interfacultaire Lerarenopleidingen van de Universiteit van Amsterdam bevindt zich een sterke onderzoeksgroep die zich bezighoudt met het leren en onderwijzen van geschiedenis en economie. De Hogeschool van Amsterdam heeft een lectoraat Didactiek van de Maatschappijvakken. De VU, UvA, HvA en IPABO werken samen met leerkrachten en vakdocenten in (academische) opleidingsscholen. 2 Vanaf september 2012 werkt het LEMM in opdracht van de scholengroep Dunamare een professionaliseringstraject uit voor docenten aardrijkskunde, economie, geschiedenis en maatschappijleer. 3 Het LEMM organiseert symposia met bijdragen van experts uit het buitenland en onderhoudt op dit moment contacten met onderzoekers in de UK, België, de VS en Duitsland. Waar mogelijk werken we samen t.b.v. het verwerven van Europese subsidies.

3

curriculum, het vak betekenisvol kunnen maken voor leerlingen met uiteenlopende kennis, interesses en referentiekaders, aan kunnen sluiten bij de wens tot verbetering van de taal- en rekenvaardigheid van leerlingen, belangrijke denkvaardigheden ontwikkelen en opbrengstgericht kunnen werken. Lerarenopleidingen hebben bovendien te maken met een herpositionering binnen de universiteiten, de implementatie van kennisbases en daaraan gekoppelde toetsen en het streven naar meer gepromoveerde lerarenopleiders. Het LEMM stimuleert de hiervoor noodzakelijke samenwerking en uitwisseling van expertise. 1.2 Doelen Vanuit de hiervoor beschreven missie en kerndoelstelling richt het LEMM zich op de volgende doelen: 

vakdidactische kennis bundelen en daarop reflecteren



vakdidactische kennis ontwikkelen door het bevorderen en uitvoeren van vakdidactisch onderzoek



bijdragen aan professionalisering van leraren werkzaam in primair en voortgezet onderwijs



bijdragen aan professionalisering van lerarenopleiders



bevorderen van samenwerking tussen leraren en lerarenopleiders van verschillende mensen maatschappijvakken en werkzaam in verschillende werkvelden



vakdidactische kennis ontsluiten voor leraren, lerarenopleiders en andere professionals werkzaam op het terrein van de mens- en maatschappijvakken door middel van websites, scholingsactiviteiten en publicaties



bewaken en versterken van de positie van de mens- en maatschappijvakken in het curriculum van scholen en lerarenopleidingen

1.3 Doelgroepen Het LEMM richt zich op: 

leerkrachten in het primair onderwijs



leraren aardrijkskunde, economie, geschiedenis, kunst en maatschappijleer



management van scholen(netwerken)



lerarenopleiders aardrijkskunde en geschiedenis aan pabo’s



lerarenopleiders in de vakken aardrijkskunde, economie, geschiedenis, kunst en maatschappijleer werkzaam aan tweedegraads lerarenopleidingen en universitaire lerarenopleidingen voor het voortgezet onderwijs



onderzoekers (promovendi, post-docs, kenniskringleden verbonden aan lectoraten)



koepelorganisaties zoals de HBO Raad, LOBO en ICL



organisaties die zich bezighouden met educatieve activiteiten zoals provinciale en gemeentelijke instellingen en erfgoedinstellingen

1.4 Organisatie Het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken is een samenwerkingsverband van: 

de afdeling Pedagogiek, Onderwijskunde en Lerarenopleidingen van de Universiteit van Amsterdam



de Universitaire Lerarenopleiding van de Vrije Universiteit (Faculteit der Psychologie en Pedagogiek)

4



het Domein Onderwijs en Opvoeding, Hogeschool van Amsterdam



IPABO Amsterdam/Alkmaar



partnerinstellingen die participeren in het tweejarige projecplan

De Hogeschool van Amsterdam vertegenwoordigt als partnerinstelling tevens de hogescholen met wie zij samenwerkt in het Lectoraat Didactiek van de Maatschappijvakken (Hogeschool Utrecht, Hogeschool Windesheim en Hogeschool InHolland). De Hogeschool van Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam vertegenwoordigen tevens de Universitaire Pabo van Amsterdam (UpvA). IPABO vertegenwoordigt tevens de pabo’s met wie zij samenwerkt in Interactum (Marnix Academie, Hogeschool de Kempel, Hogeschool Iselinge, Katholieke Pabo Zwolle). De vier instellingen vormen de kernpartners van het expertisecentrum. Zij werken al sinds de oprichting van expertisecentra in 2007 met subsidie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen samen.4 Vanaf augustus 2012 is geen subsidie meer beschikbaar. De vier instellingen continueren het LEMM en willen blijven samenwerken met andere lerarenopleidingen. De vier instellingen hebben de doelen en wijze van samenwerking vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst en leveren de leden van de stuurgroep (5 leden) en het managementteam (6 leden). De stuurgroep is verantwoordelijk voor het vaststellen van een tweejaarlijks projectplan en bijbehorende begroting en bewaken en evalueren van de uitvoering daarvan. De stuurgroep komt tenminste 1 keer per jaar bijeen. Ontwikkeling en uitvoering van het projectplan is belegd bij het managementteam van het LEMM, bestaande uit een directeur en 5 projectleiders. Zij worden voor 4 jaar benoemd door de stuurgroep. Er is een projectleider maatschappijvakken (de lector van de Hogeschool van Amsterdam), een projectleider aardrijkskunde (geleverd door de VU), economie (geleverd door de VU), geschiedenis (geleverd door de UvA) en maatschappijleer (geleverd door de HvA). Het managementteam is verantwoordelijk voor de uitvoering van vakspecifieke en vakdoorschrijdende projecten en activiteiten, zoals omschreven in het projectplan en voor de acquisitie van opdrachten voor derden. Het penvoerderschap ligt bij de afdeling Pedagogiek, Onderwijskunde en Lerarenopleidingen (POWL) van de Universiteit van Amsterdam. Deze partner levert de directeur van het LEMM en doet de financiële en secretariële administratie. Naast de kernpartners kent het LEMM projectpartners (doorgaans lerarenopleidingen) met wie zij een projectovereenkomst sluiten voor een periode van twee jaar. In deze overeenkomst wordt vastgelegd dat de partnerinstelling ten minste 1 medewerker voor minimaal 6 dagen per jaar gedurende een projectperiode van twee jaar laat participeren in een of meer projecten van het LEMM. De inzet van personeel wordt geregeld via een bijlage bij de projectovereenkomst. Het LEMM werkt met tweejarige projectperiodes. Dit projectplan beschrijft (per vak) de projecten, activiteiten en concrete opbrengsten, planning en begroting van de projectperiode. Het projectplan wordt uitgewerkt door het managementteam van het LEMM. Het projectplan is tot stand gekomen na raadpleging van opleiders van diverse instellingen en goedgekeurd door de stuurgroep.

4

In de eerste subsidieperiode 2007-2009 zijn onder dezelfde stuurgroep het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken (LEMM) en het Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel (LEEC) opgericht. Gedurende de tweede subsidieperiode (20102012) is gewerkt aan het duurzaam maken van de expertisecentra. Vanaf augustus 2012 zal het LEEC verder gaan als de economieafdeling van het LEMM. Het LEMM zal vanaf dat moment ook gecontinueerd worden zonder subsidiebijdrage vanuit het ministerie.

5

2 Projecten en activiteiten Mens- en Maatschappijvakken 2.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten 2.1.1 Taalgericht vakonderwijs Hoe kun je in het basis- en voortgezet onderwijs vanuit de schoolvakken aardrijkskunde, economie, maatschappijleer en geschiedenis werken aan begripsontwikkeling en vakspecifieke denk- en redeneervaardigheden en tegelijkertijd bijdragen aan verbetering van de taalvaardigheid van leerlingen? In dit project worden nieuwe aanpakken en lesmaterialen ontworpen, uitgeprobeerd, geëvalueerd en verbeterd. De nadruk zal in deze projectperiode liggen op verbetering van de schrijfvaardigheid van leerlingen. Opbrengst: - Publicatie met daarin uitgewerkte aanpakken/lessen en resultaten daarvan - Lessenreeksen die gepubliceerd worden in de online kennisbanken - Videofilmpjes van nieuwe aanpakken, voor gebruik in de opleiding - Presentatie van resultaten in de masterclasses voor opleiders - Presentatie van resultaten in workshops voor leraren(opleiders) - Presentatie van resultaten op het afsluitende symposium in 2014 Coördinatie: Jannet van Drie (UvA-ILO) Medewerkers: Arie Vonk (Marnix Academie), Brenda Stam (UvA-POWL), Lenie Kneppers (UvA-POWL) Hans Goudsmit (VU), Bart Gielen (UpvA), leraren in opleiding

2.1.2 Leergebied Mens- en Maatschappij Een behoorlijk aantal scholen voor primair en voortgezet onderwijs werkt met een geïntegreerd curriculum voor de vakken aardrijkskunde en geschiedenis (en soms ook economie en maatschappijleer). In dit project wordt een aantal vragen nader onderzocht. Bijvoorbeeld: Hoe gaan leraren in het basis en voortgezet onderwijs om met het geven van een geïntegreerd curriculum wereldoriëntatie/m&m? Welke uitdagingen ervaren zij? Hoe bewaken zij het behalen van de vakspecifieke kerndoelen? Worden deze kerndoelen werkelijk behaald? Hoe ervaren leerlingen de geïntegreerde aanpak? Wat zijn aandachtspunten voor de lerarenopleiding? Opbrengst: - Publicatie van de resultaten van het onderzoek - Presentatie van resultaten in de masterclasses voor opleiders - Presentatie van resultaten op het afsluitende symposium in 2014 Coördinatie: Arie Wilschut, mede vanuit het lectoraat didactiek van de maatschappijvakken (HvA) Gerhard van der Pot (HU), Frederik Oorschot (SLO). 2.1.3 Ontwerpen vanuit key-concepts De opleidingen geschiedenis en aardrijkskunde van Windesheim en Fontys Tilburg (FLOT) en de lerarenopleiding maatschappijleer van FLOT zijn al enkele jaren bezig met een kwaliteitsverbetering van de vakdidactische component van de opleiding. Daarbij spelen key concepts (Taylor, 2008; 2011) een centrale rol. Het gaat dan om begrippen (bv. diversiteit, verandering, significance, binding) die zijn afgeleid van de kernen van de genoemde schoolvakken. Met behulp van de key concepts is het mogelijk vakinhoudelijke vraagstellingen te formuleren die een duidelijke sturing geven aan de opzet en uitvoering van lessen. In dit project wordt in pilots geëxperimenteerd met het werken vanuit key concepts. Studenten worden betrokken via stages en masteronderzoek. In het cursusjaar 2012-2013 starten opleiders van Fontys Tilburg en Hogeschool Windesheim met dit project. In het cursusjaar 2013-2014 kunnen opleiders aardrijkskunde, geschiedenis en maatschappijleer van andere opleidingen aanhaken. Opbrenst: - Publicatie van de resultaten van de pilots

6

Coördinatie: Medewerkers:

- Presentatie van resultaten in de masterclasses voor opleiders - Presentatie van resultaten op het afsluitende symposium in 2014 - Bijdrage aan een internationaal symposium Uwe Krause (Fontys Lerarenopleiding Tilburg) en Robert Boonstra (Hogeschool Windesheim). M&M opleiders FLOT – Hogeschool Windesheim

2.1.4 Omgevingsonderwijs Er is met name binnen de aardrijkskunde- en geschiedenisdidactiek al veel gezegd en geschreven over omgevingsonderwijs. Toch blijft het voor docenten in primair en voortgezet onderwijs lastig om een keuze te maken uit de vele mogelijkheden van omgevingsonderwijs, die goed in te bedden in het curriculum en na te gaan of de lessen/projecten nu ook het gewenste resultaat hebben. In dit project worden de verschillende benaderingen van omgevingsonderwijs voor aardrijkskunde en geschiedenis geïnventariseerd en geanalyseerd en wordt gewerkt aan het verzamelen en ontwikkelen van good practices. In dit vakdoorschrijdende project kunnen opleiders aardrijkskunde en geschiedenis werkzaam aan pabo’s, tweede- en eerstegraads opleidingen deelnemen. Zij kunnen ook hun studenten betrekken bij dit project. Opbrengsten: - Publicatie van benaderingen en voorbeelden van good practices - Publicatie van good practices in de online kennisbanken - Verkenning mogelijkheden van nascholing voor leraren - Presentatie van resultaten in de masterclasses voor opleiders - Presentatie van resultaten op het afsluitende symposium in 2014 Coördinatie: Joop van der Schee (VU) Medewerkers: Hans Keissen (IPABO), Frank Willemars (Pabo Almere / Windesheim Flevoland) , Michelle Hendriks (Marnix Academie) 2.2 Website www.expertisecentrum-mmv.nl Het LEMM heeft een website met daarop actuele informatie over de projecten en activiteiten, informatie over de organisatie van het expertisecentrum, contactgegevens en een nieuwsbrief. Coördinatie:

Carla van Boxtel (UvA-POWL).

2.3 Symposium najaar 2014 De projectperiode 2012-2014 wordt in het najaar van 2014 afgerond met een eendaags symposium. Op dit symposium worden de resultaten van de projectperiode 2012-2014 gepresenteerd. Er zal ook een key-note zijn van een expert uit het buitenland. Coördinatie:

Managementteam LEMM.

7

3 Aardrijkskunde 3.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten 3.1.1 Digitaal aardrijkskundeonderwijs Digiborden, smartborden, computers, beamers en ICT horen bij modern onderwijs. Aardrijkskunde is een vak waarbij visualisering heel belangrijk is. Aan de hand van digitale kaarten van gebieden en in toenemende mate ook filmpjes en animaties van verschijnselen en processen (bijvoorbeeld tsunami’s of de groei van steden) analyseren leerlingen o.l.v. leerkrachten de wereld om hen heen. Programma’s als Google Earth en EduGIS worden steeds meer gebruikt in lerarenopleidingen aardrijkskunde en in het primair en voortgezet onderwijs. Het aantal ideeën voor digitaal aardrijkskundeonderwijs groeit snel. De vraag is echter wat de toets der kritiek kan doorstaan. Welke taken met digitaal kaart- en beeldmateriaal dragen bij aan het ontwikkelen van geografisch besef? In dit project worden succesvolle ontwerpen voor effectief en efficiënt digitaal aardrijkskunde0nderwijs in het primair en voortgezet onderwijs beschreven. Het belangrijkste doel van het project is ontsluiting en structurering van digitaal lesmateriaal aardrijkskunde. Opbrengst: - Publicatie van resultaten van (internationaal/nationaal) onderzoek en good practices - Aanvulling online kennisbank geschiedenis met (inter)nationale literatuur - Presentatie van de resultaten in de masterclass voor opleiders - Presentatie van de resultaten op het afsluitende symposium in 2014 Coördinatie: Joop van der Schee (VU) Medewerkers: Marieke Ubbink en Rianne Tolsma (Iselinge Hogeschool Doetinchem) 3.2 Netwerk Vakdidactisch Onderzoek Aardrijkskunde Het LEMM biedt voor het vak aardrijkskunde een platform voor uitwisseling en samenwerking tussen onderzoekers. Er is een aantal jaren gelden voor aardrijkskunde een netwerk van onderzoekers geïnitieerd. Opleiders die een substantieel deel van hun tijd aan vakdidactisch onderzoek besteden, bijvoorbeeld aan een promotieonderzoek, kunnen deelnemen aan deze groep. In de groep worden onderzoeksopzetten, instrumenten en conceptartikelen besproken. Tevens wordt gekeken naar mogelijkheden voor de organisatie van internationale symposia en het schrijven van gezamenlijke onderzoeksaanvragen. De groep komt vier of vijf keer per jaar bijeen. Coördinatie: Joop van der Schee (VU). Deelnemers: Tine Béneker (UU), Marian Blankman (InHolland), Adwin Bosschaart (HvA), Chris Diederiks (RUG), Tim Favier (VU), Fer Hooghuis (RUN-ILS), Jan Kardijk (Calvijn College Goes), Henk Notté (SLO), Katie Oost (HAN), Iris Pauw (VU), Theo Peenstra (Hogeschool Windesheim), Henk Trimp (VU) 3.3 Prijsvraag voor beste lessenontwerp en onderzoek door lio’s In 2012 heeft het LEMM voor de eerste keer prijzen uitgereikt voor beste lessenreeks en onderzoek door lio’s aardrijkskunde. In 2012 en 2013 zal het LEMM opleiders wederom vragen om lio’s te nomineren voor deze prijzen. De prijzen worden uitgereikt op de lio-dagen in het voorjaar. De winnende lessenreeksen en onderzoeksrapportages worden gepubliceerd in de online vakdidactische kennisbank. 3.4 Vakdidactische kennisbank Aardrijkskunde Mede vanuit de aardrijkskunde projecten, het netwerk van onderzoekers en de prijsvraag voor lio’s wordt de vakdidactische kennisbank aardrijkskunde aangevuld met recente vakdidactische (onderzoeks)publicaties en vakdidactische materialen (o.a. aansluitend bij de handboeken). De online kennisbank is te vinden op: http://ak.publication-archive.com en ook via de website. De projectleider aardrijkskunde (Joop van der Schee – VU) is verantwoordelijk voor de aanvulling van de kennisbank. Opleiders kunnen bijdragen aan de vakdidactische kennisbank door middel van:

8



Een review van (internationale en nationale) vakdidactische literatuur ten aanzien van een specifiek vakdidactisch thema. Het gaat om het verzamelen van relevante publicaties die kunnen worden opgenomen in de kennisbank en een kort artikel waarin de publicaties worden besproken.  Materiaal voor gebruik in de lerarenopleiding: presentaties, achtergrondinformatie en opdrachten bij een specifiek vakdidactisch thema dat in de lerarenopleiding aan de orde komt. Het moet gaan om materialen die (met goed resultaat) zijn gebruikt in de opleiding. Bijdragen: Martin van der Velde (RUN-ILS) 3.5 Website www.vakdidactiekaardrijkskunde.nl De afdeling aardrijkskunde van het LEMM heeft een eigen website (www.vakdidactiekaardrijkskunde.nl) met daarop een actueel overzicht van projecten en activiteiten, de hoofdstukken van het handboek vakdidactiek aardrijkskunde, de vakdidactische kennisbank en contactgegevens. Er komt in 2012-2013 een nieuwe website: www.expertisecentrumaardrijkskunde.nl Coördinatie: Joop van der Schee (VU), Gotze Kalsbeek (UvA-POWL) 3.6 Masterclasses voor opleiders aardrijkskunde In de eerste projectperiode (2007-2009) van het LEMM is scholing georganiseerd voor recent aangestelde vakdidactici aardrijkskunde (eerste en tweedegraads lerarenopleidingen). In de tweede projectperiode (2010-2012) is opnieuw scholing georganiseerd voor eerste en tweede graads lerarenopleiders aardrijkskunde, maar tevens voor pabodocenten aardrijkskunde. In het voorjaar van 2014 zal opnieuw een masterclass voor deze groepen worden aangeboden. De projectgroepen zullen gevraagd worden een bijdrage aan de scholingsbijeenkomsten te leveren. In de scholingsbijeenkomsten voor pabodocenten zal expliciet aandacht zijn voor de implementatieen toetsing van de kennisbasis. Coördinatie: Joop van der Schee (VU) en Roger Baltus (IPABO) 3.7 Nascholing aardrijkskunde Het LEMM initiëert nascholing met betrekking tot nieuwe thema’s in de vakdidactiek en als reactie op actuele ontwikkelingen in het veld. Ze organiseert deze nascholing zoveel mogelijk gekoppeld aan de ontwikkel- en onderzoeksprojecten en in samenwerking met lerarenopleidingen of andere organisaties die nascholing verzorgen. Voor de periode 2012-2014 wordt in opdracht van een scholengroep gewerkt aan een professionaliseringstraject voor aardrijkskundedocenten. Het LEMM zoekt samenwerking met de vakvereniging ten aanzien van de organisatie van scholing gericht op registratie in een beroepsregister. Coördinatie: Joop van der Schee (VU) 3.8 Advies en opdrachten voor derden Het LEMM geeft gevraagd en ongevraagd advies, bijvoorbeeld ten aanzien van de implementatie en toetsing van de kennisbasis op pabo’s en tweedegraads opleidingen, de positie van het vak in het curriculum en de problematiek van onbevoegde docenten in de mens- en maatschappijvakken. Joop van der Schee, projectleider aardrijkskunde, is voorzitter van de vakcommissie die in opdracht van de HBO-Raad bijdraagt aan de borging van de kwaliteit van de kennisbasistoets voor tweedegraads lerarenopleidingen. Het LEMM verleent in opdracht van derden advies of voert onderzoek uit. Bij deze projecten worden waar mogelijk opleiders van de partnerinstellingen betrokken. Het LEMM kan wellicht een rol spelen bij de ontwikkeling van modules waarin vakcomponenten gericht op het schoolvak aardrijkskunde worden aangeboden als ‘schoolvakspecialisatie’ (zie de beleidsagenda 2012-2016 van de Interuniversitaire Commissie Lerarenopleidingen).

9

4 Economie 4.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten 4.1.1 Context-concept benadering in havo/vwo bovenbouw Voortbouwend op ontwerpen die in de vorige projectperiode zijn gemaakt, worden vanuit de context-conceptbenadering lessen ontworpen voor het VMBO. Het blijkt dat het nog geen gemakkelijke opgave is om dergelijke lessen te ontwerpen. Daarbij komen ook nieuwe vragen naar voeren. In dit project wordt verder gewerkt aan dit thema. Er worden nieuwe lessenseries ontworpen en uitgetest voor bovenbouw havo/vwo. Opbrengst: - Publicatie lessenseries, docentenhandleiding en video-filmpjes in de online kennisbank - Presentatie op de jaarvergadering Vecon - Presentatie op het afsluitende symposium in 2014 - Herziening katern ‘Context-concept in het economieonderwijs’ Coördinatie: Lenie Kneppers (UvA-ILO), Peter van de Veen (HvA), Louwrens Wouda (RUG) 4.1.2 Financiële educatie Leerlingen moeten leren op een goede manier met geld om te gaan. Maar wat zijn nu precies de doelstellingen van financiële educatie en op welke manier kunnen we deze doelen bereiken? Past deze doelstelling alleen bij de bestaansgerichte aanpak in de onderbouw of juist meer bij de maatschappijgerichte aanpak in de bovenbouw? Een verkenning van deze vragen wordt in een publicatie gerapporteerd. Opbrengst: - Publictie lessenserie havo/vwo en vmbo bovenbouw in de online kennisbank - Presentatie jaarvergadering Vecon - Presenatie op het afsluitende symposium in 2014 Coördinatie: Hans Goudsmit (VU) 4.1.3 Gezamenlijk Praktijk Onderzoek Studenten moeten in het kader van hun opleiding allemaal een praktijk gericht onderzoek doen. Deze onderzoeken zijn vaak zeer divers en hebben vaak een beperkte relevantie door de kleine schaal waarop het onderzoek wordt uitgevoerd. Daarbij geven studenten aan, dat zij graag aan lopende onderzoeken zouden willen bijdragen, omdat dan hun onderzoek een breder doel dient dan het opdoen van ervaring in sociaal wetenschappelijk onderzoek. In overleg wordt een aantal vakdidactische thema’s vast gesteld waaraan door studenten van de participerende instellingen kan worden gewerkt. Opbrengst: Aanvulling op bestaande vakdidactische katernen voor de kennisbank Coördinatie: Hans Goudsmit (VU) Medewerkers: Aisa Amagir (HvA), Yolanda Grift (UU), Mark Elfering (RUG) 4.1.4 Ondernemerschap In het onderwijs is veel belangstelling voor ondernemerschaponderwijs. Uit recente onderzoeken blijkt, dat het huidige ondernemerschaponderwijs met name bedrijfseconomisch wordt ingevuld terwijl de theorie veel meer uitgaat van een bedrijfskundige benadering. Daarnaast wordt in de theorie uitgegaan van ‘learning about entrepreneurship’, in de praktijk juist van ‘learning for entrepreneurship’. Maar wat betekent dit voor de onderwijspraktijk in havo/vwo? Opbrengst: Twee artikelen over implementatie ondernemerschapsonderwijs in havo/vwo Coördinatie: Peter van der Veen (HvA) Medewerkers: Yolanda Grift (UU)

10

4.1.5 Denkstrategieen binnen het economie-onderwijs De leerlingen moeten binnen de economische vakken kunnen redeneren en argumenteren. Deze denkstrategieën worden echter binnen de vakken niet expliciet aangeleerd. Er is dus ook geen didactisch kader om leerlingen dit te leren. Dit didactisch kader willen we de komende periode gaan ontwikkelen. Opbrengst: - Publicatie stappenplan voor denkstrategieën in het economieonderwijs - Workshop jaarvergadering Vecon - Presentatie op het afsluitende symposium in 2014 - Artikel in vaktijdschrift Coördinatie: Peter Voorend (HvA) Medewerkers: Lenie Kneppers (UvA-POWL), Yolanda Grift (UU)

4.2 Vakdidactische kennisbank Economie Mede vanuit de verschillende projecten, netwerken van onderzoekers en de prijsvraag voor lio’s wordt voor elk vak de vakdidactische kennisbank aardrijkskunde aangevuld met recente vakdidactische (onderzoeks)publicaties en vakdidactische materialen (o.a. aansluitend bij de handboeken). De online kennisbank is te vinden op: www.expertisecentrumeconomie.nl/bibliotheek/bronnenbank. Coördinator (Peter van der Veen, HvA) beheert de aanvulling van de kennisbank. Opleiders kunnen bijdragen aan de vakdidactische kennisbank door middel van: 



Een review van (internationale en nationale) vakdidactische literatuur ten aanzien van een specifiek vakdidactisch thema. Het gaat om het verzamelen van relevante publicaties die kunnen worden opgenomen in de kennisbank en een kort artikel waarin de publicaties worden besproken. Materiaal voor gebruik in de lerarenopleiding: presentaties, achtergrondinformatie en opdrachten bij een specifiek vakdidactisch thema dat in de lerarenopleiding aan de orde komt. Het moet gaan om materialen die (met goed resultaat) zijn uitgevoerd in de praktijk.

4.3 Website www.expertisecentrum-economie.nl De afdeling economie van het LEMM heeft een eigen website met daarop een actueel overzicht van projecten en activiteiten, filmpjes, vakdidactische katernen, de vakdidactische kennisbank en contactgegevens. Coördinatie: Hans Goudsmit (VU) 4.4 Masterclass voor opleiders economie In de eerste projectperiode (2007-2009) en de tweede projectperiode (2010-2012) van het LEMM is scholing georganiseerd voor recent aangestelde vakdidactici aardrijkskunde en geschiedenis (eerste en tweedegraads lerarenopleidingen). Er wordt naar gestreefd een dergelijke masterclass ook aan te bieden voor opleiders economie. De masterclass zal plaatsvinden in het voorjaar van 2014. De projectgroepen zullen gevraagd worden een bijdrage aan de scholingsbijeenkomsten te leveren. Coördinatie: Hans Goudsmit (VU) 4.5 Nascholing economie Het LEMM initiëert nascholing met betrekking tot nieuwe thema’s in de vakdidactiek en als reactie op actuele ontwikkelingen in het veld. Ze organiseert deze nascholing zoveel mogelijk gekoppeld aan de ontwikkel- en onderzoeksprojecten en in samenwerking met lerarenopleidingen of andere organisaties die nascholing verzorgen. Voor de periode 2012-2014 wordt in opdracht van een scholengroep gewerkt aan een professionaliseringstraject voor economiedocenten. Het LEMM zoekt samenwerking met de vakvereniging ten aanzien van de organisatie van scholing

11

gericht op registratie in een beroepsregister. Coördinatie: Hans Goudsmit (VU)

4.6 Advies en opdrachten voor derden Het LEMM geeft gevraagd en ongevraagd advies, bijvoorbeeld ten aanzien van de implementatie en toetsing van de kennisbasis op pabo’s en tweedegraads opleidingen, de positie van het vak in het curriculum en de problematiek van onbevoegde docenten in de mens- en maatschappijvakken. Hans Goudsmit, projectleider economie, is lid van de vakcommissie economie die in opdracht van de HBO-Raad bijdraagt aan de borging van de kwaliteit van de kennisbasistoets voor tweedegraads lerarenopleidingen. Het LEMM kan wellicht een rol spelen bij de ontwikkeling van modules waarin vakcomponenten gericht op het schoolvak economie en handel worden aangeboden als ‘schoolvakspecialisatie’ (zie de beleidsagenda 2012-2016 van de Interuniversitaire Commissie Lerarenopleidingen). Het LEMM verleent in opdracht van derden advies of voert onderzoek uit. Bij deze projecten worden waar mogelijk opleiders van de partnerinstellingen betrokken.

12

5 Geschiedenis 5.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten 5.1.1 Denken met historische kennis (MetHis) Zowel in het basis- als voortgezet onderwijs wordt in het geschiedenisonderwijs gewerkt met het kader van tien tijdvakken en de daarbij gedefinieerde kenmerkende aspecten. Leerlingen zouden hun historische ‘overzichtskennis’ moeten kunnen gebruiken om nieuwe informatie over het verleden te interpreteren en in de tijd te plaatsen. In september/oktober 2012 wordt op grote schaal de toets en vragenlijst afgenomen die zijn ontwikkeld in de projectperiode 2010-2012. Mede op basis van de uitkomsten en met het oog op meer opbrengstgericht werken in de geschiedenisles, definieren we kennisniveau’s voor het basisonderwijs en de onderbouw. Het project is verder gericht op het verzamelen, ontwerpen en uittesten van taken op verschillende niveau’s. Opbrengst: - Publicatie van de resultaten van het onderzoek, niveau’s en voorbeelden van geschikte taken - De taken worden gepubliceerd in de online kennisbank - Presentatie van de resultaten in de masterclass voor opleiders - Presentatie van de resultaten op het afsluitende symposium in 2014 - Bijdrage aan een internationaal symposium Coördinatie: Carla van Boxtel (UvA-ILO) Medewerkers: Marcel van Riessen (UvA-ILO), Almut Sommer (IPABO), Tim Huijgen, (RUG), Marjan de Groot-Reuvekamp (Fontys Pabo Den Bosch) 5.1.2 Digitaal geschiedenisonderwijs In het geschiedenisonderwijs wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van digitale bronnen en middelen, bijvoorbeeld het digitale schoolbord, tablets, digitale filmpjes, websites van musea en erfgoedinstellingen en presentatieprogramma’s als Prezi. Het belangrijkste doel van het project is ontsluiting, structurering en evaluatie van aanpakken waarin digitale middelen en bronnen worden gebruikt. Opbrengst: - Publicatie van resultaten van (internationaal/nationaal) onderzoek en good practices - Aanvulling online kennisbank geschiedenis met (inter)nationale literatuur - Presentatie van de resultaten in de masterclass voor opleiders - Presentatie van de resultaten op het afsluitende symposium in 2014 Coördinatie: Marc Kropman (ILO-UvA) Medewerkers: Hans Bulthuis (HvA) 5.2 Netwerk Vakdidactisch Onderzoek Geschiedenis Het LEMM biedt voor het vak geschiedenis een platform voor uitwisseling en samenwerking tussen onderzoekers. Er is een aantal jaren gelden voor geschiedenis een netwerk (inmiddels 15 deelnemers) van Nederlandse en Vlaamse onderzoekers geïnitieerd. Opleiders die een substantieel deel van hun tijd aan vakdidactisch onderzoek besteden, bijvoorbeeld aan een promotieonderzoek, kunnen deelnemen aan deze groep. In de groep worden onderzoeksopzetten, instrumenten en conceptartikelen besproken. Tevens wordt gekeken naar mogelijkheden voor de organisatie van internationale symposia en het schrijven van gezamenlijke onderzoeksaanvragen. De groep komt vier keer per jaar bijeen in Amsterdam. Coördinatie: Carla van Boxtel (UvA-ILO) en Jannet van Drie (UvA-ILO). Deelnemers:

Arnoud Aardema (RUN-ILS), Harry Havekes (RUN-ILS), Marjan de Groot-Reuvekamp, Tim Huijgen (RUG), Stephan Klein (ICLON), Marc Kropman (UvA-POWL), Tessa de Leur (HvA), Albert Logtenberg (ICLON), Linda van Looy (Univ. Brussel), Karel van Nieuwenhuyse (Kath. Un. Leuven), Marcel van Riessen (UvA-POWL), Geerte Savenije (EUR), Gerhard Stoel (UvA-POWL), Hanneke Tuithof (UU), Joost Vaesen (Univ. Brussel), Björn Wansink (UU), Kaat Wils (Kath. Un. Leuven), Arie Wilschut (HvA).

13

5.3 Prijsvraag voor beste lessenontwerp en onderzoek door lio’s In 2012 heeft het LEMM voor de eerste keer prijzen uitgereikt voor beste lessenreeks en onderzoek door lio’s geschiedenis. In 2012 en 2013 zal het LEMM opleiders wederom vragen om lio’s te nomineren voor deze prijzen. De prijzen worden uitgereikt op de lio-dagen in het voorjaar. De winnende lessenreeksen en onderzoeksrapportages worden gepubliceerd in de online vakdidactische kennisbank.

5.4 Vakdidactische kennisbank Geschiedenis Mede vanuit de geschiedeinsprojecten, het netwerk van onderzoekers en de prijsvraag voor lio’s wordt de vakdidactische kennisbank geschiedenis aangevuld met recente vakdidactische (onderzoeks)publicaties en vakdidactische materialen (o.a. aansluitend bij het handboek vakdidactiek geschiedenis). De online kennisbank is te vinden op: http://gs.publication-archive.com en ook via de website. De projectleider geschiedenis (Marc Kropman – UvA) is verantwoordelijk voor de aanvulling van de kennisbank. Opleiders kunnen bijdragen aan de vakdidactische kennisbank door middel van: 



Een review van (internationale en nationale) vakdidactische literatuur ten aanzien van een specifiek vakdidactisch thema. Het gaat om het verzamelen van relevante publicaties die kunnen worden opgenomen in de kennisbank en een kort artikel waarin de publicaties worden besproken. Materiaal voor gebruik in de lerarenopleiding: presentaties, achtergrondinformatie en opdrachten bij een specifiek vakdidactisch thema dat in de lerarenopleiding aan de orde komt. Het moet gaan om materialen die (met goed resultaat) zijn gebruikt in de opleiding.

Bijdragen: Dick van Straaten (HvA), Annemarie Speetjens (HvA)

5.5 Website www.ivgd.nl De afdeling geschiedenis van het LEMM heeft een eigen website met daarop een actueel overzicht van projecten en activiteiten, de vakdidactische kennisbank en contactgegevens. Er komt in 20122013 een nieuwe website: www.expertisecentrum-geschiedenis.nl Coördinatie: Marc Kropman (UvA-POWL) 5.6 Masterclasses voor opleiders geschiedenis In de eerste projectperiode (2007-2009) van het LEMM is scholing georganiseerd voor recent aangestelde vakdidactici geschiedenis (eerste en tweedegraads lerarenopleidingen). In de tweede projectperiode (2010-2012) is opnieuw scholing georganiseerd voor eerste en tweede graads lerarenopleiders geschiedenis, maar tevens voor pabodocenten geschiedenis. In het voorjaar van 2014 zal opnieuw een masterclass voor deze groepen worden aangeboden. De projectgroepen zullen gevraagd worden een bijdrage aan de scholingsbijeenkomsten te leveren. In de scholingsbijeenkomsten voor pabodocenten zal expliciet aandacht zijn voor de implementatieen toetsing van de kennisbasis. Coördinatie: Janneke Riksen (VU) en Almut Sommer (IPABO) 5.7 Nascholing geschiedenis Het LEMM initiëert nascholing met betrekking tot nieuwe thema’s in de vakdidactiek en als reactie op actuele ontwikkelingen in het veld. Ze organiseert deze nascholing zoveel mogelijk gekoppeld aan de ontwikkel- en onderzoeksprojecten en in samenwerking met lerarenopleidingen of andere organisaties die nascholing verzorgen. Voor de periode 2012-2014 wordt in opdracht van een scholengroep gewerkt aan een professionaliseringstraject voor geschiedenisdocenten. Het LEMM zoekt samenwerking met de vakvereniging ten aanzien van de organisatie van scholing gericht op registratie in een beroepsregister. Coördinatie: Marc Kropman (UvA-POWL)

14

5.8 Advies en opdrachten voor derden Het LEMM geeft gevraagd en ongevraagd advies, bijvoorbeeld ten aanzien van de implementatie en toetsing van de kennisbasis op pabo’s en tweedegraads opleidingen, de positie van het vak in het curriculum en de problematiek van onbevoegde docenten in de mens- en maatschappijvakken. Carla van Boxtel (UvA), hoofd van het LEMM, is voorzitter van de vakcommissie geschiedenis die in opdracht van de HBO-Raad bijdraagt aan de borging van de kwaliteit van de kennisbasistoets voor tweedegraads lerarenopleidingen. Arie Wilschut (HvA) is lid van de vakcommissie. Het LEMM kan wellicht een rol spelen bij de ontwikkeling van modules waarin vakcomponenten gericht op het schoolvak geschiedenis worden aangeboden als ‘schoolvakspecialisatie’ (zie de beleidsagenda 2012-2016 van de Interuniversitaire Commissie Lerarenopleidingen). Het LEMM verleent in opdracht van derden advies of voert onderzoek uit. Bij deze projecten worden waar mogelijk opleiders van de partnerinstellingen betrokken. Het LEMM participeert tot en met december 2012 in het project ‘Oorlog op Vijf Continenten’. Onderwijs over het ontstaan van antisemitisme, jodenvervolging, Tweede Wereldoorlog, verzet, aanpassing en collaboratie is lang niet eenvoudig in etnisch zeer divers samengestelde klassen. Het zijn thema’s die aanleiding kunnen geven tot hoog oplopende emoties. Verbindend is de maatschappelijke vraag hoe allochtonen én autochtonen elkaar kunnen vinden op basis van een verschillend ervaren en doorleefd verleden die betekenisvol is in de huidige samenleving. In het project Oorlog op vijf continenten worden daarom videocasussen ontwikkeld, waarin kennis wordt uitgebreid en verdiept. Door de trainingen wordt de handelingsverlegenheid opgeheven met inzet van vakdidactische, pedagogische en vakinhoudelijke kennis en middelen. De trainingen en videocasussen moeten uiteindelijk docenten beter in staat stellen wel overwogen keuzen te maken en in de praktijk te brengen. In het project wordt nauw samengewerkt met FORUM, Anne Frank Stichting en het Platform voor Sjoa-educatie. Coördinatie: Marc Kropman (UvA-ILO), Catherine Schuurman (UvA-ILO), Paul Groenestein (Forum)

15

6 Maatschappijleer 6.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten

6.1.1 De invloed van werken met dilemma’s op burgerschapscompetenties en democratische houdingen Burgerschap en democratische gezindheid onder jongeren zijn een punt van zorg in de publieke discussie. Bovendien vormen zij een hoofdbestanddeel van het curriculum van maatschappijleer. In dit project wordt nagegaan hoe het werken met dilemma’s in verband staat met burgerschap en democratische gezindheid. Over democratische houdingen van jongeren worden data verzameld en geanalyseerd. Onderzocht wordt in welke mate docenten maatschappijleer in hun lessen aandacht besteden aan dilemma’s rondom maatschappelijke en politieke kwesties. Hiervoor worden docenten geïnterviewd en/of geobserveerd die werken met een lesmethode waarin dilemma’s centraal staan en eventueel docenten die werken met een methode waarbij dat niet het geval is. Opbrengst:

Coördinatie: Medewerkers:

- Publicatie - Presentatie op didactiekdagen maatschappijleer - Presentatie op het afsluitende symposium in 2014 Mieke Bernaerts (HvA) Broer van der Hoek (HvA), Hessel Nieuwelink (HvA)

6.1.2 Verkiezingsgame In Enschede wordt in een Docent Ontwikkel Teams (DOT) een digitaal verkiezingsspel ontwikkeld. In dit spel wordt gebruik gemaakt van de probleemtypologie zoals ontwikkeld en toegepast op maatschappijleer door R. Hoppe en M. Jeliazkova. In 2012-2014 wordt het verkiezingsspel ontwikkeld, getest en de bijbehorende lesmodules geëvalueerd. Daarna wordt het lesmateriaal beschikbaar gemaakt voor andere docenten Maatschappijleer. Zowel opleiders als leraren kunnen participeren in het project. Opbrengst: - Functionerende, actieve kenniskring maatschappijleer in de regio Oost - Een in de praktijk geteste lessenserie / praktische opdracht - Publicatie - Workshop op de lerarenconferentie Twents Meesterschap en het afsluitende LEMM symposium in 2014 Coördinatie : Margarita Jeliazkova (UT) www.utwente.nl/elan/professionalisering/dots/maatschappijleerenburgerschapsvorming.doc 6.2 Netwerk Opleiders Maatschappijleer Het LEMM biedt voor opleiders maatschappijleer een platform voor uitwisseling en samenwerking. Opleiders maatschappijleer komen een aantal keer per jaar bijeen voor overleg over ontwikkelingen in het curriculum, de lerarenopleiding en de vakdidactiek. Coördinatie: Mieke Bernaerts (HvA)

6.3 Prijsvraag voor beste lessenontwerp en onderzoek door lio’s In 2012 heeft het LEMM voor de eerste keer prijzen uitgereikt voor beste lessenreeks en onderzoek door lio’s maatschappijleer. In 2012 en 2013 zal het LEMM opleiders wederom vragen om lio’s te nomineren voor deze prijzen. De prijzen worden uitgereikt op de lio-dag in het voorjaar. De winnende lessenreeksen en onderzoeksrapportages worden gepubliceerd in de online

16

vakdidactische kennisbank.

6.4 Vakdidactische kennisbank Maatschappijleer Mede vanuit de maatschappijleer en algemene projecten en de prijsvraag voor lio’s wordt de vakdidactische kennisbank maatschappijleer aangevuld met recente vakdidactische (onderzoeks)publicaties en vakdidactische materialen (o.a. aansluitend bij het handboek). De online kennisbank is te vinden op: http://ml.publication-archive.com en ook via de website. De projectleider maatschappijleer (Mieke Bernaerts – HvA) is verantwoordelijk voor de aanvulling van de kennisbank. Opleiders kunnen bijdragen aan de vakdidactische kennisbank door middel van: 

Een review van (internationale en nationale) vakdidactische literatuur ten aanzien van een specifiek vakdidactisch thema. Het gaat om het verzamelen van relevante publicaties die kunnen worden opgenomen in de kennisbank en een kort artikel waarin de publicaties worden besproken.  Materiaal voor gebruik in de lerarenopleiding: presentaties, achtergrondinformatie en opdrachten bij een specifiek vakdidactisch thema dat in de lerarenopleiding aan de orde komt. Het moet gaan om materialen die (met goed resultaat) zijn gebruikt in de opleiding. Bijdragen: Janneke Nieuwesteeg (HvA) 6.5 Website www.expertisecentrum-maatschappijleer.nl De afdeling maatschappijleer van het LEMM heeft een eigen website met daarop een actueel overzicht van projecten en activiteiten, filmpjes, de vakdidactische kennisbank en contactgegevens. Coördinatie: Mieke Bernaerts (HvA) 6.6 Masterclass voor opleiders maatschappijleer In de eerste en tweede projectperiode (2007-2009; 2010-2012) van het LEMM is scholing georganiseerd voor recent aangestelde vakdidactici aardrijkskunde en geschiedenis (eerste en tweedegraads lerarenopleidingen). In het voorjaar van 2014 zal opnieuw een masterclass voor deze groepen worden aangeboden. Er wordt ook gestreefd naar een masterclass voor opleiders maatschappijleer. De projectgroepen zullen gevraagd worden een bijdrage aan de scholingsbijeenkomsten te leveren. Coördinatie: Mieke Bernaerts (HvA)

6.7 Nascholing maatschappijleer Het LEMM initiëert nascholing met betrekking tot nieuwe thema’s in de vakdidactiek en als reactie op actuele ontwikkelingen in het veld. Ze organiseert deze nascholing zoveel mogelijk gekoppeld aan de ontwikkel- en onderzoeksprojecten en in samenwerking met lerarenopleidingen of andere organisaties die nascholing verzorgen. Voor de periode 2012-2014 wordt in opdracht van een scholengroep gewerkt aan een professionaliseringstraject voor maatschappijleerdocenten. Voor het cursusjaar 2012-2013 wordt waarschijnlijk nascholing over burgerschapsvorming aangeboden. Meer informatie volgt op de website. Het LEMM zoekt samenwerking met de vakvereniging ten aanzien van de organisatie van scholing gericht op registratie in een beroepsregister. Coördinatie: Mieke Bernaerts (HvA), Ton Olgers (VU) 6.8 Advies en opdrachten voor derden Het LEMM geeft gevraagd en ongevraagd advies, bijvoorbeeld ten aanzien van de implementatie en toetsing van de kennisbasis op pabo’s en tweedegraads opleidingen, de positie van het vak in het curriculum en de problematiek van onbevoegde docenten in de mens- en maatschappijvakken. Mieke Bernaerts (HvA) is lid van de vakcommissie maatschappijleer die in opdracht van de HBORaad bijdraagt aan de borging van de kwaliteit van de kennisbasistoets voor tweedegraads

17

lerarenopleidingen. Het LEMM kan wellicht een rol spelen bij de ontwikkeling van modules waarin vakcomponenten gericht op het schoolvak maatschappijleer worden aangeboden als ‘schoolvakspecialisatie’ (zie de beleidsagenda 2012-2016 van de Interuniversitaire Commissie Lerarenopleidingen). Het LEMM verleent in opdracht van derden advies of voert onderzoek uit. Bij deze projecten worden waar mogelijk opleiders van de partnerinstellingen betrokken.

18

7 Kunsttheorie In 2010 is gerelateerd aan het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken het Expertisecentrum voor Kunsttheorie didactiek van start gegaan. Er is een website ontwikkeld gericht op het bijeenbrengen, delen en toepassen van vakdidactische kennis gericht op kunstanalyse, kunstgeschiedenis, kunst algemeen, CKV en museumeducatie. Het expertisecenturm werkt aan vakdidactische producten, organiseert scholing en geeft advies. De primaire doelgroepen zijn: lerarenopleidingen in de kunsttheorie en docenten in de kunsttheorie in het voortgezet onderwijs. 7.1 Onderzoeks- en ontwikkelprojecten 7.1.1 Professionalisering museumdocenten De afdelingen kunsttheorie en geschiedenis van het LEMM en de Universitaire Pabo van Amsterdam participeren in een samenwerkingsverband met drie grote Amsterdamse musea (Stedelijk Museum Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam, Van Gogh Museum). De samenwerking is gericht op het realiseren van een professionaliseringstraject voor museumdocenten en rondleiders en het doen van onderzoek naar opbrengsten van museumeducatie (o.a. door lio’s). In een later stadium kan ook nascholing voor docenten gericht op museumeducatie georganiseerd worden. Dit project is niet open voor deelname vanuit andere instellingen. In een later stadium kunnen wel stage- en onderzoeksopdrachten voor lio’s bekend worden gemaakt. Er is een subsidieaanvraag voor dit project in voorbereiding. Participatie: Marie-Thérèse van de Kamp (UvA-POWL), Annemarie van der Vlies (UvA-POWL), Ineke Schaveling (UpvA) en Carla van Boxtel (Uva-POWL). 7.2 Website www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl De website kunsttheorie geeft een actueel overzicht van ontwikkelingen in het vakgebied, projecten, activiteiten en nascholing, achtergrondinformatie en vakdidactische literatuur . Bijdragen: Annemarie van der Vlies (UvA-POWL) 7.3 Nascholing Kunsttheorie Het Expertisecentrum voor Kunsttheorie didactiek initiëert nascholing met betrekking tot nieuwe thema’s in de vakdidactiek en als reactie op actuele ontwikkelingen in het veld. Ze organiseert deze nascholing zoveel mogelijk gekoppeld aan de ontwikkel- en onderzoeksprojecten en in samenwerking met lerarenopleidingen of andere organisaties die nascholing verzorgen. In maart 2012 organiseerde het expertisecentrum een reeks nascholingsbijeenkomsten over de didactiek van kunsttheorie. Voor het cursusjaar 2012-2013 worden twee nascholingsbijeenkomsten voorbereid. Coördinatie: Marie-Thérèse van de Kamp (UvA-POWL), Annemarie van der Vlies (UvA-POWL)

19

8 Planning Hieronder worden voor de projectperiode 2012-2014 per jaar de mijlpalen beschreven. 2012

2013

2014

Ontwikkel- en

Oktober:

September:

September:

onderzoeksprojecten

uitgewerkt

outline en

publicaties

Projectplan

planning

gereed en

gereed (omschrij-

publicaties

bijdragen voor

ving activiteiten,

Oktober: invulling

LEMM-symposium

taakverdeling,

bijdrage aan

gereed

planning,

masterclasses en

begroting)

symposia

Masterclasses voor opleiders

Oktober: concept-

Januari-juni:

programma en

Uitvoering

communicatie-

masterclasses

plan Oktoberdecember: inschrijving Symposium 2014

November:

Oktober: LEMM-

concept-

symposium

programma Mei/juni: communicatie, inschrijving Prijsvraag lio’s

Oktober: Oproep

Januari/februari:

Oktober: Oproep

naar opleiders

selectie

naar opleiders

Voorjaar: uitreiking op lio-dagen Projectorganisatie

November:

Mei: tussentijdse

Maart: concept

Vaststellen

evaluatie

projectplan 201

uitgewerkte

voortgang,

Juni: vaststellen

projectplannen

bemensing 2013-

projectplan

Projectplannen

2014

periode 2014-

op de website

2016

20

9 Medewerkers projecten De inzet van personeel voor de periode 2012-2014 is per partnerinstelling: UvA - Carla van Boxtel (directeur) - Marc Kropman (projectleider gs) - Jannet van Drie (coördinatie Taalgericht vakonderwijs) - Marcel van Riessen - Annemarie van der Vlies VU - Joop van der Schee (projectleider aardrijkskunde) - Hans Goudsmit (projectleider economie) - Tim Favier, Iris Pauw en/of Henk Trimp - Janneke Riksen HvA -Arie Wilschut (coördinatie Leergebied m&m) -Mieke Bernaerts (projectleider maatschappijleer) -Broer van der Hoek -Janneke Nieuwesteeg -Hessel Nieuwelink -Geert van de Berg -Annemarie Speetjens -Hans Bulthuis -Dick van Straaten -Peter vd Veen -Peter Voorend -Aisa Amagir IPABO - Daphne Rijborz - Almut Sommer - Roger Baltus - Hans Keissen Met de volgende instellingen wordt in september 2012 een projectovereenkomst afgesloten voor deelname van een of meer medewerkers in het LEMM Programma 2012-2014. Hogeschool Iselinge Rianne Tolsma Marieke Ubbink Universitaire Pabo van Amsterdam Bart Gielen Johan Jelsma Radboud Universiteit Nijmegen – ILS Martin van der Velde

21

Pabo Almere / Hogeschool Windesheim Frank Willemars Hogeschool Windesheim Robert Boonstra Marnix Academie Arie Vonk Michelle Hendriks Fontys Hogeschool Tilburg Uwe Krause Fontys pabo Den Bosch Marjan de Groot-Reuvekamp Rijksuniversiteit Groningen – Lerarenopleiding Tim Huijgen Mark Elfering Louwrens Wouda Universiteit Utrecht Yolande Grift Hogeschool Utrecht Gerhard van der Pot SLO Frederik Oorschot Universiteit Twente Margarita Jeliazkova

22