Een voorbeeld van integr tie van
n
Kernreflectie bij bewegen
ervaringen, was de conclusie telkens 'wat is het toch prachtig in en op de sn~euw' en het vervolg dat we het jaar daarop weer gingen. Een heerlijk eenvoudig reflectiecirkeltje.
In 2003 kwam daar
een nieuwe ervaring bij. Tijdens een tussenstop op de piste vroeg Fred (Korthagen, red.) mij of ik tevreden was met het skien. Ik zei dat ik zeer tevreden was. Na 25 jaar kon ik elke piste afdalen en voelde ik de gewenste controle, die nodig is om ongelukken te voorkomen. Wanneer de contrale op een moeilijke, zwarte piste wat minder werd, dan probeerde ik naar de volgende bocht te kijken en deze te verbeelden. Wanneer dat niet werkte dan probeerde ik met mijn ski's na de bocht grip te krijgen op de sneeuw. Op de vraag of 'gecontroleerd
skien' mij het ul-
tieme skigevoel gaf, moest ik erkennen dat het skien nog leuker werd wanneer ik niet hoefde na te denken over de 'controle', maar als ik 'swingend' de berg afdaal. Bij 'swingend skien' voel ik me licht, ben ik niet bang voor de berg, ben ik overtuigd dat mijn ski's en benen een oplossing zullen vinden voor oneffenheden op de piste. Dit supergevoel ervaar ik geregeld op een makkelijke blauwe piste, maar op een moeilijke zwarte is dat voor mij niet weggelegd. Tenminste
Tejo van den Berg, Chris Hazelebach, Fred Korthagen, Bruno Oldeboom &
dat dacht ik.
Claudia Tempels
Tot mij de vraag werd gesteld of ik ook van de zwarte piste swingend naar beneden wil? Natuurlijk wil ik dati Het is een soort van droom.
Chris, een lerarenopleider
lichamelijke
opvoe-
ding, verwoordt een leerervaring die hij opdeed
In een gesprekje van 3 minuten - stilstaand op de piste - werd mij duidelijk dat ik me niet alleen
tijdens een skivakantie:
moest richten op controle, maar ook op een an-
"AI 25 jaar lang geniet ik van de skivakantie:
dere kwaliteit. Een kwaliteit die ik op de blauwe
glijdend van de piste, kijkend in de lift naar de
piste wel durfde in te zetten: namelijk speelsheid.
prachtige bergtoppen,
5pelen met de berg, met de oneffenheden op de
samenlevend met vrien-
den in een klein huisje, pratend over onze ski- en
piste, genieten van de spanning tussen bijna val-
snowboardvorderingen.
len en vaart maken. Ais ik echt speel dan denk ik
Terugblikkend op deze
niet aan wat ik doe, dan denk ik niet aan hoe de
e.a., 2005), op de Diamond Approach van AI-
ski-beweging moet, dan voel ik mijn ski's en be-
maas (1998, 2004) en op andere recente ontwik-
nen niet, dan voel ik ....? Ja, dat was een moeilijke
kelingen op het gebied van het bevorderen van
vraag.
persoonlijke groei. Kernreflectie is een wijze van
In ieder geval voel ik niet mijn benen en zit ik ook
reflecteren waarbij de zes lagen van het zoge-
niet te den ken in mijn kop. Het zit er ergens tus-
naamde ui-model (Korthagen & Vasalos, 2002;
sen. Het zal wel in mijn borst zitten. Nu na 2 jaar
zie www.kernreflectie.nl)
kan ik mijn leerproces zelf sturen door meer of
reflectie onderscheidt zich onder andere van an-
minder mij te richten op mijn benen (voor con-
dere vormen van reflectie omdat zij ook aandacht
gebruikt worden. Kern-
trole) op mijn hoofd (voor het kijken) of op mijn
schenkt aan de twee diepere lagen van identiteit
borst (voor mijn speelsheid). Deze afwisseling
en betrokkenheid van een persoon en aan kern-
heeft ervoor gezorgd dat skien en snowboarden
kwaliteiten. Dit zijn de twee binnenste lagen in
nog altijd enkele van mijn grootste passies zijn."
het ui-model. We wilen hieronder de algemene uitgangspunten
van de kernreflectiemethodiek
beschrijven en toelichten
hoe die uitgangspun-
ten op de skipiste gebruikt werden voor het leren (beter) skien. De lezer die meer wil weten over de achtergronden en de theoretische inbedding van kernreflectie verwijzen wij naar Korthagen (2004) en Korthagen en Vasalos (2005). In de inleiding beschrijft
Chris een bijzondere
leerervaring bij het skien. Die ervaring ontstond
Uitgangspunt 1: Rieht de aandacht op een ideaal in plaats van problemen te analyseren.
min of meer toevallig. Wij, de auteurs van dit
Het is - helaas - gebruikelijk in allerlei onderwijs-
artikel, waren met een groep mensen op win-
situaties om te letten op wat er nog niet goed
tersportvakantie.
gaat en te analyseren waar dat door komt. Bij het
De meeste skiers, dus ook wij,
proberen bij het skien af en toe iets nieuws uit
leren skien is dat dikwijls niet anders. Het ligt erg
of trachten de eigen skistijl te vervolmaken. An-
voor de hand om te kijken of de lichaamshouding
ders gezegd: skiers zijn meestal gericht op beter
wel goed is, of de bochten wel op de juiste manier
leren skien. Omdat wij allemaal in ons werk met
ingezet worden en zo niet, om als 'coach' daarop
onderwijs en didactiek bezig zijn, kunnen we het
te focussen en de skier te helpen dit onderdeel
in zo'n vakantie niet laten om ook didactische in-
te verbeteren. Meestal gebeurt dit doordat de
terventies toe te passen op elkaar, gericht op het
coach goed analyseert wat er nog niet goed gaat
beter leren skien.
(en daarom helpt het als de coach een betere ski-
Chris, een ervaren skier, coachte met succes de
er is dan de gecoachte) en vervolgens op details
minder ervaren Fred met behulp van een metho-
alternatieven aanreikt ('ski in de bocht meer het
diek voor het leren skien die Chris, samen met
dal in'). De gecoachte skier oefent daar vervol-
zijn collega's, al jarenlang aan het vervolmaken is.
gens net zo lang mee tot het beter gaat. Helaas
Fred Korthagen was in die tijd druk bezig om met
gaat er intussen vaak weer iets anders mis, juist
Angelo Vasalos een nieuwe coachingsmethodiek
doordat de skier aile aandacht op dat ene detail
te ontwikkelen, die erop gericht is zogenaamde
richt.
kernreflectie te ontwikkelen
(we wilen die me-
In de methodiek
van kernreflectie
wordt
niet
thodiek verderop uitleggen). Hoewel de meeste
ontkend dat dit soort technische aanwijzingen
van zijn medeskiers aanzienlijk beter konden ski-
op heel nuttig kunnen zijn, maar er wordt een
en dan hijzelf, leek het een leuk experiment om
ander vertrekpunt
eens te onderzoeken of hij met deze methodiek
dat iemand voor ogen heeft. Een sleutelvraag die
gekozen, namelijk het ideaal
ook iets kon bijdragen aan hun leerproces bij het
Fred aan Chris stelde was dan ook: "hoe ziet jouw
skien. Zoals we in de inleiding beschreven, lever-
idea Ie manier van skien eruit?" Vaak leidt zo'n
de dat verrassende resultaten op.
vraag tot het beschrijven van een ideaalbeeld dat eigenlijk het beeld is dat men van een ander heeft, bijvoorbeeld van de manier van skien van de een of andere topatleet. Het is dan essentieel
Kernreflectie
is onder
andere gebaseerd
op
dat de persoon zich dat beeld gaat toe-eigenen.
nieuwe inzichten uit de positieve psychologie
Daarom vroeg Fred door: "Kun je je in je fantasie
(Seligman & Csikszentmihalyi, 2000; Seligman
eens proberen voor te stellen dat jij zo skiet? Hoe
controle in zijn benen voelde en speelsheid in zijn borst. Het lijkt misschien overbodig, maar het is dan heel belangrijk dat de coach ook nog vraagt: "ben je je ervan bewust dat je deze kwaliteiten dus allebei in je hebt?" (of een soortgelijke vraag). De theorie hierachter is dat ieder mens in potentie aile kernkwaliteiten
in zich heeft, maar zich
daar niet altijd of niet in aile situaties bewust van is, waardoor sommige kwaliteiten zich ook nauwelijks meer ontwikkelen. Speelsheid is een kwaliteit die Chris wel degelijk in allerlei situaties en ook in allerlei sporten inzet, maar - in ieder geval in die peri ode - minder bij het skien. Door het contact met bepaalde kernkwaliteiten te herstellen (en het ideaalbeeld is daar een mooie ingang voor), wordt de mogelijkheid gecreeerd dat de persoon zich die kwaliteiten weer meer toe gaat zou dat voelen?"
eigenen, waardoor ze zich ook verder ontplooi-
Chris begon inderdaad meer contact te krijgen
en.
met zijn ideaalbeeld, wat bleek uit zijn lichaams-
De term 'kernreflectie'
taal. Hoewel het coachingsgesprekje plaatsvond
'kernkwaliteiten':
is verwant aan de term
de methodiek van kernreflectie
terwijl Fred en Chris stilstonden op de skihelling,
is er - kortweg gezegd - op gericht kernkwalitei-
beg on Chris door zijn lichaam te bewegen zijn
ten (meer) tot ontplooiing
ideaalbeeld uit te drukken: dat zag er speels uit.
specifieke manier van reflecteren (Korthagen &
te brengen, via een
Vasalos, 2002). Uitgangspunt 2: Zoek naar het potentieel dat in het ideaal verborgen ligt en concretiseer
Uitgangspunt 4: Ais iemand vanuit
dat in de vorm van kernkwaliteiten.
contact met die kernkwaliteiten
In de kernreflectiemethodiek
wordt ervan uitge-
gaan dat er in het ideaal(beeld) een potentieel
handelt, ontstaat er flow. Kernkwaliteiten worden door Seligman en Csiks-
verborgen ligt, namelijk de mogelijkheid dat de
zentmihalyi (2000) gezien als de sleutel tot wat
gecoachte persoon meer gaat handelen overeen-
flow heet. Dat is de ervaring van je als een vis in
komstig dat ideaal. De gedachte is dus dat het
het water te voelen, 'helemaal jezelf zijn'. Alles
ideaalbeeld beschrijft welke mogelijkheid zich in
loopt lekker, je voelt je optimaal en wat je doet
die persoon verder wil ontvouwen, of zich vaak al
is - gezien wat je aan mogelijkheden in huis hebt
onbewust aan het ontvouwen is. Om dat te be-
- ook heel effectief. Voor het skien betekent dit
vorderen, helpt het als de gecoachte zich meer
dat de beleving bij de beweging heel aangenaam
bewust wordt van de kernkwaliteiten die in het
is (of zelfs een 'kick' geeft) en dat het skien ook
ideaal tot
objectief gezien goed gaat.
uitdrukking
komen. Kernkwaliteiten
zijn volgens Of man (1992) persoonlijke kwaliteiten als moed, helderheid, doorzettingsvermogen, betrokkenheid, en dergelijke. Chris werd zich ervan bewust dat er zulke kwaliteiten in zijn ideaalbeeld verscholen lagen, namelijk controle (waar
nders geLE gd: kiers Lijn meestdl ~ericht Op beter leren skien
hij zich wel al bewust van was bij het skien), maar ook speelsheid, waar hij minder contact mee had, althans niet bij het skien. Zo'n kernkwaliteit vormt
Door meer contact te maken met je kernkwalitei-
dan de brug naar het (verder) ontplooien van het
ten wordt flow bevorderd. Csikszentmihalyi heeft
potentieel.
jarenlang onderzoek gedaan naar het verschijnsel flow (zie bijvoorbeeld Csikszentmihalyi, 1999) en
Uitgangspunt 3: Zorg ervoor dat
ziet het als een fundamentele bron voor persoon-
die kwaliteiten gevoeld worden
lijke welzijn en effectiviteit.
als eigen kwaliteiten.
een altijd het vermogen tot flow in zich. Het is als
In feite heeft ieder-
Fred vroeg ook waar in zijn lichaam Chris die kwa-
het ware onze 'natuurlijke staat', zeals je bij jonge
liteiten kon voelen. Chris zei dat hij de kwaliteit
kinderen nog goed kunt waarnemen. Helemaal in
het moment levend, kunnen die volledig in iets
aanwijsbare oorzaken voor dergelijke overtuigin-
opgaan en daarbij helemaal zichzelf zijn. Volgens
gen, beelden en gedragspatronen
Csikszentmihalyi gaat dat ook hand in hand met
(bijvoorbeeld in de opvoeding). maar een belang-
aan te wijzen
een snel leerproces. Om weer het voorbeeld van
rijk uitgangspunt van de kernreflectiemethodiek
skien te nemen: als jonge kinderen leren skien zie
is dat het niet zo helpend is om zo'n oorzaak uit te
je hun leerproces soms heel hard gaan, tenminste
diepen of te analyseren. Juist wel nuttig is het om
als ze zonder al te veel angsten (die de flow blok-
te doorzien dat iemand - veelal naar aanleiding
keren) op de ski's staan. Eenzelfde verschijnsel
van externe oorzaken (we noemen dat externe
zagen we bij Chris, die in flow raakte toen hij in
belemmeringen)) - steeds opnieuw die overtui-
contact met zijn speelsheid de berg afging.
gingen of beelden hercreeert en daarmee een intern mechanisme in werking zet dat vaak niet helpend is, maar juist flow tegengaat. Oat interne
Helemaal in het moment levend, kunnen kinderen volledig in iets opgaan en daarbij helemaal zichzelf zijn
mechanisme wordt er dus door gekenmerkt dat er steeds dezelfde interne belemmeringen door de persoon zelf worden gecreeerd. Bij Chris leek, gezien vanuit het perspectief van kernreflectie, een belangrijke belemmering dat hij - door zijn jarenlange ervaring als sportdocent
Uitgangspunt 5: De flow wordt vaak
- steeds weer geneigd was op zijn bekende ma-
geblokkeerd door belemmeringen
nier te gaan denken over zijn eigen manier van
die iemand zelf creeert.
skien. Ais het bij het skien even niet goed ging,
Hoe komt het dat we niet veel vaker 'in flow zijn'?
dan had hij een heel arsenaal aan concepten en
Het vijfde uitgangspunt
technieken in zijn hoofd die zijn denken beg on-
verantwoordelijk
zegt dat we daar zelf
voor zijn. Volwassenen zijn er
nen te sturen en die maakten dat hij ter plekke
veelal aan gewend geraakt de flow bij zichzelf te
het contact
blokkeren. We creeren in onszelf namelijk belem-
verloor en dus uit flow raakte. De belemmerende
met zijn kernkwaliteit
speelsheid
merende gedachten ('ik kan dat nooit leren', 'Iaat
basisovertuiging was dat de hem bekende manier
ik maar met minder tevreden zijn') of bel emme-
van denken over skien 'de manier' zou zijn om een
rende beelden ('ik ben nu eenmaal een hark', 'als
betere skier te worden.
ik eraan denk dat ik dat probeer, dan zie ik mezelf al vallen'). Die belemmeringen blokkeren het
Uitgangspunt 6: Ga niet strijden tegen de
onze kernkwaliteiten en daardoor ons vermogen
belemmeringen, maar doorzie ze als niets
tot flow.
anders dan mentale constructies en stem
Kinderen hebben daar vaak nog wat minder last
weer af op de eigen kernkwaliteiten.
van, maar volwassenen hebben op grond van hun
Chris begon zelf ook te voelen hoe hij door zijn
jarenlange
oude denkpatroon
ervaringen
allerlei
belemmerende
overtuigingen of beelden opgebouwd, met name
in feite het contact verloor
met zijn kernkwaliteit van speelsheid . Een grote
over zichzelf ('als ik helemaal mezelf ben gaat het
valkuil is nu om te gaan vechten tegen zo'n pa-
mis'). Oat leidt dan vervolgens tot een bepaal pa-
troon, bijvoorbeeld door te proberen een bel em-
troon van handelen. Vaak zijn er ook echt objectief
merende overtuiging
'weg' te krijgen. Het ver-
velende is dat die daar alleen maar sterker door
gen hoe hij door zijn manier van denken zichzelf
wordt (probeer maar eens heel hard om niet aan
belemmert en hoe heerlijk het is om het anders
een olifant te denken ...). Het is veel effectiever
te doen en meer flow te ervaren, hij de principes
om met mildheid te accepteren dat die overtui-
van kernreflectie meestal vrij snel autonoom kan
ging er nu eenmaal is, maar je er ook van gewaar
gaan toepassen. Zo ook bij Chris, die opeens
te zijn dat die je niet altijd helpt, sterker nog dat
speelser begon te skien en daar erg van genoot.
die je vaak afsnijdt van de mogelijkheid tot flow. In het geval van Chris betekende dit dat Fred (in zijn rol als 'kernreflectiecoach')
Chris hielp om
zich er steeds van gewaar te zijn als het bel emmerende denkpatroon zich voordeed, daar niet tegen te gaan vechten. Hij maakte Chris er ech-
)oor meer contact te maken met je 'ernkwaliteiten wordt flow bevorderd
ter ook van bewust dat hij ervoor kon kiezen om er niet 'in mee te gaan', en er juist bewust voor te kiezen om af te stemmen op zijn kernkwaliteit
e
van speelsheid, door die weer in zijn lichaam te
Terugblikkend zegt Chris:
ervaren.
"Er was een spanningsveld tussen controle en
In feite is dit de essentie van kernreflectie: het
speelsheid. Het denken aan een techniek of me-
doorzien van de eigen belemmerende overtui-
thode leidt vooral tot controle en je kunt daardoor
gingen en patronen als niets anders dan men-
beter leren skien, maar op een gegeven moment
tale constructies die je afhouden van je eigen
belemmert het technische denken je verdere ont-
kernkwaliteiten
wikkeling en is het handig om een nieuwe kern-
en dus van je potentie tot flow.
Je kunt er bewust voor kiezen om niet langer te
kwaliteit aan te boren. Voor het verbeteren van
geloven in die constructies, maar af te stemmen
'speelsheid' is een andere methode nodig dan de
op de kwaliteiten van je kern.
'technisch georienteerde methode'. De kernreflectiemethode
Uitgangspunt 7: Stimuleer
is daar een veel betere
methode voor. Door het bewust worden van de
autonomie en zelfsturing.
kernkwaliteit speelsheid en die te verbinden met
Aanvankelijk is er meestal een coach voor nodig
een wilsbesluit op de piste en door contact te
om dit proces van zelf-gewaarzijn te ondersteu-
houden met het gevoel dat erbij hoort (in mijn
nen. In het bovenstaande zijn al verschillende
borst) heb ik zelf iets in handen gekregen waar-
interventies genoemd die daarbij kunnen helpen.
door ik mijn eigen leerproces weer kan be'invloe-
Die paste Fred,toe op Chris, maar hij hielp hem
den. Dat zorgt bij mij voor flow."
ook om uiteindelijk autonoom te worden in het toepassen van kernreflectie op zichzelf. Immers,
1 Wij gebruiken de termen Lichamelijke Opvoe-
Chris zou er niet zoveel mee opschieten als Fred
ding, Gymnastiek en Bewegingsonderwijs als sy-
de hele tijd, al coachend, naast hem zou moeten
noniem.
skien teneinde hem in contact te laten blijven met zijn flow.
Foto's: Tejo van den Berg, Chris Hazelebach, Fred
Het aardige is dat als iemand door begint te krij-
Korthagen, Bruno Oldeboom & Claudia Tempels
