Kerngegevens Technische Installatiebranche 2011

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2011 Zuid Holland

Evelien Sombekke Harry van den Tillaart Hedwig Vermeulen John Warmerdam Wouter de Wit Sanne Elfering Carolien van Rens ITS Nijmegen 2011

1

ISBN 978 90 5554 435 6 NUR 959, 966

© 2011 OTIB Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

2

Voorwoord

Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen.

zorgelijke ontwikkelingen. Niet alleen is het aantal gediplomeerden in de afgelopen jaren duidelijk gedaald, maar bovendien blijkt dat ongeveer 60 procent van deze TI vmbo gediplomeerden doorgaan met vervolgopleidingen buiten de TI of in banen buiten de TI aan de slag gaan. Het TI vmbo is voor onze branche een belangrijke bron voor werving van nieuwe jonge leerling-werknemers. De instroom in de TI mbo opleidingen daalt al een aantal jaren, evenals het aantal gediplomeerden dat van deze opleidingen af komt.

Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaarlijks worden gegevens verzameld over onze branche, de bedrijven en de werknemers in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van werknemers. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau.

Tegen deze achtergrond vraagt het onze speciale aandacht dat het aantal aangeboden BPV-plaatsen in de TIbedrijven in de afgelopen jaren is afgenomen. Het is immers van groot belang dat onze branche een groter deel van de TI vmbo gediplomeerden opneemt en aan zich weet te binden dan nu het geval is. Te meer omdat vanaf 2013 weer nieuwe kansen voor de branche verwacht worden. Om deze kansen te kunnen benutten moet voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn.

Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van beschikbare databestanden en zijn gegevens van het CBS en diverse andere instellingen bij elkaar gebracht. Daarnaast zijn gegevens uit de branche verkregen door middel van een enquête bij de bedrijven in de TI.

Een speerpunt is ook de zichtbaarheid van de TI branche in het onderwijs. Opleidingen in de techniek worden breder. De sectorbrede techniekopleidingen groeien. Leerlingen techniek hebben meer keuzemogelijkheden en kunnen ook in andere branches aan de slag. De TI zal alles op alles zetten om voldoende leerlingen voor zich te blijven winnen.

In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen jaren in de TI-bedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar is ook een prognose opgenomen van de ontwikkelingen die de komende jaren op de TI-arbeidsmarkt verwacht worden.

In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw RBPI, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor onze branche.

Hierbij is onder andere geanalyseerd welke ontwikkelingen zich bij de TI-opleidingen voordoen, waarbij zowel naar de aantallen leerlingen als naar de aantallen gediplomeerden is gekeken. Bij het TI vmbo is sprake van

Elly Verburg Directeur OTIB

3

4

Inhoud

Voorwoord ........................................................................................................................................................................... 3 Kerngegevens en actiepunten in de regio Zuid Holland ...................................................................................................... 7 Bedrijven en werknemers .................................................................................................................................................. 10 Onderwijs........................................................................................................................................................................... 15 Van opleiding naar werk in de TI ....................................................................................................................................... 20 Stromen en patronen op de TI-arbeidsmarkt ..................................................................................................................... 23 De arbeidsmarkt in 2009-2011 .......................................................................................................................................... 31 Prognoses voor de periode 2012-2016 ............................................................................................................................. 39 Literatuur ........................................................................................................................................................................... 43 Bijlage ................................................................................................................................................................................ 45

5

6

Kerngegevens en actiepunten in de regio Zuid Holland

Evenals landelijk in de TI neemt het aantal TI-werknemers in de regio Zuid Holland zowel in 2007 als in 2008 toe. Landelijk treedt in 2009 een stabilisatie van het aantal TI-werknemers op. In deze regio is ook in 2009 nog sprake van een duidelijke groei van het aantal TI-werknemers. In 2010 verandert dit echter. Het aantal TI werknemers daalt in deze regio van 32.650 in 2009 naar 31.200 eind 2010. In de eerste helft van 2011 treedt een verdere daling op naar 31.065 werknemers. De werkgelegenheid krimpt daarmee in deze regio in sterkere mate dan landelijk in de TI. De daling van het aantal werknemers in 2010 en 2011 doet zich zowel voor in de elektrotechniek als in de installatietechniek. In de koeltechniek is in 2010 nauwelijks sprake van afname van het aantal werknemers. In de eerste helft van 2011 is hier sprake van een duidelijke toename. Voor een deel zien we dezelfde ontwikkelingen in de landelijke TI. Ook landelijk krimpt in 2010 en 2011 het aantal TI-werknemers in de installatietechniek. En ook landelijk gaat op dat er in de periode vanaf begin 2010 tot medio 2011 sprake is van een toenemend aantal TI-werknemers in de koeltechniek. De werkgelegenheid in de elektrotechniek ontwikkelt zich in deze regio in de eerste helft van 2011 echter wel anders. Landelijk neemt het aantal werknemers in het vakgebied elektrotechniek namelijk duidelijk toe in de eerste helft van 2011, terwijl het in deze regio (verder) afneemt. Het aantal TI bedrijven in Zuid Holland is in 2009 en 2010 gedaald, namelijk van circa 1.900 naar circa 1.880 bedrijven. In de eerste helft van 2011 neemt het aantal bedrijven weer iets toe. Medio 2011 zijn er 1.917 TI bedrijven in Zuid Holland actief. De economische recessie treft eerst en vooral de werknemers in de flexibele schil. TI bedrijven in deze regio zijn sinds 2009 steeds minder beroep gaan doen op zzp’ers en uitzendkrachten. In 2010 zijn echter meer TI bedrijven dan in 2009 ook vaste krachten gaan ontslaan en contracturen van werknemers flexibeler gaan inzetten. In 2011 neemt het aantal bedrijven dat vaste medewerkers moet ontslaan overigens weer wat af, in deze regio meer dan landelijk het geval is. Bij uitstroom gaat het vaak om ervaren krachten. Daarmee verdwijnt vakkennis uit de branche. Door de ontspanning op de TI arbeidsmarkt in de regio zijn er minder vacatures. Het aantal TI bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures is vooral in de eerste helft van 2009 fors gedaald, van bijna 70 procent eind 2008 naar 28 procent medio 2009. Vervolgens daalt het verder naar 15 procent medio 2010. Daarna treedt een stijging op naar 31 procent in december 2010, maar medio 2011 is het weer gedaald tot 14 procent. Daarmee ligt het, medio 2011, onder het landelijk gemiddelde in de TI van 20 procent. De omslag op de arbeidsmarkt is ook in de gegevens van het UWV zichtbaar. In 2007 en 2008 stonden bij het UWV nog veel meer vacatures voor monteurs geregistreerd dan direct plaatsbare, werkzoekende monteurs. In deze periode stonden tegenover elke, direct plaatsbare, werkzoekende monteur steeds (bijna) 2 vacatures voor monteurs. In 2009 keert deze situatie om: tegenover elke vacature voor monteur staan dan steeds ongeveer 2 werkzoekende monteurs die direct aan de slag willen of kunnen. Alleen in het vierde kwartaal van 2010 staan er tijdelijk nauwelijks meer direct plaatsbare werkzoekende monteurs geregistreerd dan vacatures voor monteurs. Daarvoor en ook daarna is er in de UWV-registratie meer aanbod dan vraag naar monteurs. Het aantal leerarbeidsplaatsen in de regio loopt terug. In 2009 is het aantal nieuwe BPV’s gaan dalen. Die daling zet verder door. Het aantal nieuwe BPV’s dat in 2010 is afgesloten blijft duidelijk achter bij voorgaande jaren. Het aantal TI bedrijven dat vanwege de recessie BPV plaatsen niet invult neemt zowel in 2010 als in 2011 toe ten opzichte van 2009. Dat is in deze regio het geval en ook in de TI landelijk. Sinds 2006 daalt het aantal TI vmbo gediplomeerden in de regio. In 2010 ligt het 43 procent lager dan in 2006. Dat is een sterkere daling dan landelijk in de TI het geval is (-34%). De daling wordt vooral veroorzaakt door de opleiding elektrotechniek. Het aantal gediplomeerde TI mbo’ers blijft in de regio wel redelijk stabiel, terwijl dit aantal landelijk juist daalt. Het aantal gediplomeerden in sectorbrede opleidingen stijgt in deze regio (+9%), en wel sterker dan landelijk (+6%). Het aantal TI hbo gediplomeerden in de regio is in 2010 iets gedaald ten opzichte van 2009. Landelijk is er eveneens sprake van een lichte daling.

7

De TI verliest een deel van zijn potentieel bij de uitstroom uit het onderwijs en de overgang naar werk doordat TI-gediplomeerden vervolgopleidingen buiten de TI gaan doen of in banen buiten de TI aan het werk gaan. Bij gediplomeerde TI vmbo’ers is dit ruim 60 procent, bij de TI mbo-bol’ers bijna 50 procent, bij de TI mbo-bbl’ers bijna 20 procent, bij de TI hbo’ers meer dan 90 procent. Hier staat tegenover dat TI-bedrijven met name voor vacatures van (leerling-)monteurs ook nogal wat gediplomeerden van niet-TI opleidingen aantrekken. De prognose is dat ondanks de recessie de TI arbeidsmarkt in de regio gespannen zal blijven. In 2012 wordt een tekort van 60 vmbo’ers en 70 mbo’ers verwacht. Vanaf 2013 gaat, bij een aantrekkende economie, het tekort aan vmbo en mbo schoolverlaters verder oplopen, ook als rekening wordt gehouden met instroom vanuit TI verwante opleidingen. In deze regio loopt het verwachte tekort op tot 210 vmbo’ers en 145 mbo’ers in 2016. De instroom van schoolverlaters vormt jaarlijks slechts een beperkt deel van de totale instroom van nieuwe werknemers in de TI (zie figuur). De meeste TI-bedrijven richten zich bij hun personeelsvoorziening vooral op de arbeidsmarkt van ervaren werknemers, uit de eigen branche en uit aanverwante branches. Deze orientatie op (werkende) zij-instromers uit andere branches, waarbij de focus ligt op autochtone mannen die fulltime willen werken, is eenzijdig. In de TI zijn nu naar verhouding bijvoorbeeld weinig vrouwen en allochtone werknemers werkzaam. De arbeidsmarkt voor de TI kan verder worden verruimd als de TI er in slaagt meer werknemers uit deze groepen aan te trekken.

Stromen op de arbeidsmarkt van de technische installatiebranche in Zuid Holland in de jaren 2000-2010* Zuid Holland Instroom schoolverlaters

14-18%

zzp-ers

1-2%

uitkeringssituatie

4-7%

werknemers (andere branches)

werknemers technische installatiebranche

TI-bedrijf

geen inkomstenbron

zzp-ers

4-7%

uitkeringssituatie werknemers

48-57%

uitzendbranche**

Uitstroom

6-9% 10-17%

(andere branches) uitzendbranche geen inkomstenbron

6-9%

5-13% 44-59% 10-14% 8-11%

TI-bedrijf overig

3%

overig

8-9%

pensioen

3-8%

Bron: Mn Services en CBS; bewerking ITS * De percentages in deze figuur geven telkens aan tussen welke grenzen de stromen in deze jaren fluctueren ** Het gaat hier niet om uitzendkrachten, maar om personen die overstappen van uitzendwerk naar een vaste of tijdelijke baan bij een TI-bedrijf en vice versa.

In lijn met het voorafgaande kunnen 8 actiepunten worden benoemd: 1. Gevolgen recessie dempen via van-werk-naar-werk mobiliteit Sinds 2009 zijn veel werknemers in de TI hun baan kwijt geraakt en is het aantal werkzoekende monteurs opgelopen. Tegelijkertijd zijn er nog de nodige bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures. Via van werk naar werk begeleiding kunnen vraag en aanbod beter bij elkaar worden gebracht. Ook de collegiale inen uitleen en de praktijkopleidingcentra in de TI kunnen daarbij een rol spelen. 2. Inzetbaarheid flexibele schil op peil houden Door de recessie zijn bedrijven minder gebruik gaan maken van uitzendkrachten en zzp’ers. Het risico is dat deze daardoor hun vaardigheden niet op het benodigde peil kunnen houden. Dat is een punt van aandacht voor de TI. Als de TI bij een aantrekkende economie weer meer zzp’ers en uitzendkrachten gaat inschakelen moeten zij weer goed beslagen ten ijs komen.

8

3. TI-identiteit in vmbo vasthouden en zo mogelijk vergroten Het aantal TI vmbo-leerlingen daalt. Het risico bestaat dat er TI-opleidingen op vmbo-instellingen verdwijnen. Dit vermindert de herkenbaarheid en daarmee de aantrekkingskracht van de TI-branche voor leerlingen op basisscholen en vmbo scholen. Het is van belang dat alles op alles wordt gezet om de TI vmbo opleidingen op peil te houden en te waarborgen dat de nieuwe brede vmbo opleidingen voldoende TI specifieke elementen bevatten. 4. Vinden en binden van jongeren door meer en aantrekkelijke BPV-plaatsen De ontgroening leidt ertoe dat er minder jongeren op de arbeidsmarkt komen. Jongeren kiezen ook steeds meer voor nieuwe brede (v)mbo opleidingen. Deze jongeren kunnen in diverse branches terecht. Het is voor de TI-branche van belang om bij de jongeren goed in beeld te komen, aantrekkelijke BPV-plaatsen aan te bieden die jongeren aanspreken en dit bovendien in voldoende mate te doen. 5. Meer vacatures voor hbo’ers vervullen met schoolverlaters Bedrijven in de TI en TI hbo’ers weten elkaar niet of nauwelijks te vinden. Het overgrote deel van de TI hbo’ers gaat na afstuderen buiten de TI aan het werk. De TI zoekt vooral hbo’ers met ervaring. TI bedrijven die hbo’ers willen aantrekken dienen zich ook op schoolverlaters te richten, beter in beeld te komen op scholen, beter te communiceren wat ze de hbo’ers te bieden hebben en ook zelf te investeren in (aanvullende) opleiding en loopbaanmogelijkheden voor deze schoolverlaters. 6. Beperking van uitstroom door beter personeelbeleid Een derde deel van de nieuw instromende werknemers in de TI is binnen één jaar al weer uit de branche vertrokken. De redenen van uitstroom hebben vooral met het gevoerde personeelbeleid te maken: overlegmogelijkheden, opleidingen loopbaanmogelijkheden, beoordeling en beloning, mogelijkheden om in deeltijd te werken. Beter personeelbeleid op deze punten kan uitstroom afremmen. 7. Ouderen langer aan het werk proberen te houden De helft van de TI-werknemers denkt niet in staat te zijn om hun werk tot hun 65e te doen. Wel geven veel werknemers aan dat lichter werk en minder fysieke ongemakken er aan kunnen bijdragen dat ze langer aan het werk blijven. Ook scholing kan helpen later beter passend werk te krijgen. 8. Verbreding doelgroepen wervingsbeleid Bij vrouwen, allochtonen, inactieven en uitvallers uit het onderwijs liggen meer mogelijkheden dan de TIbranche tot dusver benut. Scholing en training kunnen instroom vanuit deze groepen bevorderen, waar zij niet direct inzetbaar zijn. Ook combinaties van leren en werken kunnen daarbij soulaas bieden.

9

Gemiddeld aantal werknemers per bedrijf vrij constant

Bedrijven en werknemers 1.917 TI-bedrijven met 31.065 werknemers

In 2000 hadden de TI-bedrijven in deze regio gemiddeld 16,7 werknemers in dienst. Medio 2011 is dit gemiddelde 16,9.

In RBPI Zuid Holland staan medio 2011 1.917 TI-bedrijven geregistreerd bij Mn Services met in totaal 31.065 werknemers. Van deze bedrijven zijn er 965 (50%) vooral actief op het vakgebied elektrotechniek, 890 (46%) vooral op het vakgebied installatietechniek en 62 (3%) vooral op het vakgebied koeltechniek.

Landelijk gezien is het gemiddeld aantal werknemers per TI-bedrijf in deze periode iets meer toegenomen, namelijk van 15,8 werknemers in 2000 naar 16,4 werknemers in 2011.

Aantal TI-bedrijven in afgelopen 10 jaar gestegen van 1.800 naar 1.917

In feite is de krimp in de TI-werkgelegenheid in deze regio in 2010 en 2011 nog groter dan uit de hierboven gespresenteerde cijfers naar voren komt. Het gaat bij de hierboven gepresenteerde cijfers namelijk alleen om werknemers met een vast of tijdelijk arbeidscontract met een TI-bedrijf. Uitzendkrachten en zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) die door TI-bedrijven ingehuurd worden - dergelijke ingehuurde krachten worden vaak aangeduid als de flexibele schil - worden niet in de registratie van Mn Services opgenomen. Een recessie heeft in eerste instantie vooral gevolgen voor de werkgelegenheid van uitzendkrachten en zzp’ers. In een van de volgende hoofdstukken zullen we laten zien dat veel TI-bedrijven, en dat geldt ook voor deze regio, vanaf 2009 minder gebruik zijn gaan maken van deze krachten.

In de periode 2000-2006 schommelt het aantal TI-bedrijven in de regio Zuid Holland steeds rond de 1.800. In de jaren 2006, 2007 en 2008 neemt het aantal TI-bedrijven in deze regio toe tot 1.900. In 2009 treedt voor het eerst in jaren een daling op naar beneden de 1.900, namelijk 1.890. In 2010 daalt het nog weer wat verder naar 1.878. In de eerste helft van 2011 neemt het aantal TI-bedrijven in deze regio weer toe naar 1.917. In 2007-2009 groei van 31.000 naar 32.650 TI-werknemers In de periode 2000-2006 schommelt het aantal TI-werknemers in deze regio steeds tussen de 30 en de 31 duizend. In de 3 jaren daarna neemt het aantal TI-werknemers toe tot 32.650 in 2009.

Grote bedrijven hebben groot aandeel in de TI-werkgelegenheid Het aantal grote(re) TI-bedrijven met meer dan 100 werknemers neemt in deze regio in de periode 2000-2011 toe van 42 naar 57. Daarmee neemt het aandeel van de grote bedrijven in deze regio toe van 2,4 procent van de TI-bedrijven in 2000 naar 3,0 procent in 2011. Landelijk neemt het aandeel grote TI-bedrijven met meer dan 100 werknemers in de afgelopen 10 jaar toe van 2,4 naar 2,6 procent.

In 2010 daling naar 31.200 en in de eerste helft van 2011 naar 31.065 In 2010 daalt het aantal TI-werknemers in deze regio van 32.650 naar 31.200. In de eerste helft van 2011 treedt een verdere daling op naar 31.065. Deze daling van het aantal werknemers in 2010 en 2011 doet zich zowel voor in de elektrotechniek als in de installatietechniek. In de koeltechniek is in 2010 nauwelijks sprake van een afname (van 1.030 naar 1.027) van het aantal werknemers en in de eerste helft van 2011 is in dit vakgebied sprake van een duidelijke toename, namelijk van 1.027 naar 1.085 werknemers.

Het kleine aantal van 57 (3,0%) grote TI-bedrijven heeft wel ruim een derde (38%) van alle TI-werknemers in dienst. Landelijk hebben de grote TI-bedrijven 32 procent van de werknemers in dienst. In de regio Zuid Holland is het aandeel van de grote TI-bedrijven in de TI-werkge-

Figuur 1 – Ontwikkeling van het aantal TI-werknemers in de periode 2000-2011 (2000=100) Nederland Totaal

Zuid Holland 140 120

140

100

103

105

105

105

106

105

106

109

112

107

106

120

100

100

102

103

103

103

103

104

107

109

109

107

107

100

80

80

60

60

40

40

20

20

0

0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 29.120

29.933 30.643

30.523 30.792 31.064 30.754 30.991 31.910 32.651 31.208 31.065

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 127.791 130.607 131.895 131.029 131.640 131.184 133.048 136.321 139.494 139.468 136.183 137.030

aantal werknemers

aantal werknemers

Bron: Mn Services, bewerking ITS

10

Figuur 2 – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang, medio 2011 % 60

Zuid Holland

% 60

51

50

Nederland Totaal 51

50

38

40 27

30

16

20

32

15

16

20

14 4

10

3

27

26

30

7

10

40

25

17

16

7

4

3

0

0 1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

% aandeel bedrijven

51-100 werknemers

1-5 werknemers

100 en meer werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

% aandeel bedrijven

% aandeel werkgelegenheid

51-100 werknemers


% aandeel werkgelegenheid


legenheid in de periode 2000-2011 toegenomen van 31 naar 38 procent, terwijl het aandeel van de grote TI-bedrijven in de TI-werkgelegenheid landelijk in deze periode van 10 jaar gestegen is van 29 naar 32 procent. Het aandeel van de kleine TI-bedrijven (1-5 werknemers) in de TIwerkgelegenheid is in deze regio gedurende de periode 2000-2011 steeds 7 procent. Landelijk is het aandeel dat de kleine TI-bedrijven hebben in de TI-werkgelegenheid in deze periode gedaald van 8 naar 7 procent (zie figuur 2).

vrouwen in de TI gestegen van 9,0 naar 10,0 procent. Het aantal parttimers is gestegen van 10 naar 14 procent. Landelijk is het aantal parttimers in deze periode gestegen van 11 naar 15 procent. Bij de parttimers gaat het vooral om vrouwen. Tweederde deel (68%) van de vrouwen in deze regio werkt parttime (TI-landelijk: 73%). Het aantal parttimers onder de mannen is 8 procent. Overigens neemt het aantal parttimers zowel bij de mannen als bij de vrouwen toe. Bij de mannen is dit toegenomen van 6 procent in 2000 naar 8 procent in 2011. Bij de vrouwen is het aantal parttimers gestegen van 54 procent in 2000 naar 68 procent medio 2011. Vrouwen en parttimers zijn overwegend in administratieve functies werkzaam: van de administratieve functies wordt 80 procent vervuld door een vrouw en 60 procent van de administratieve krachten zijn parttimers.

In de regio Zuid Holland is sprake van 5 LPI’s. De grootste LPI wat betreft aantal TI-bedrijven en aantal TI-werknemers is LPI Rotterdam. LPI Gouda heeft het kleinste aantal TI-bedrijven en TI-werknemers (zie figuur 3).

Wel toename van vrouwen in technische functies

Figuur 3 – Verdeling van de bedrijven en de werkgelegenheid over de 5 LPI’s, medio 2011

In de functie van monteur zijn - en blijven - vrijwel uitsluitend mannen werkzaam. Het aandeel vrouwen in deze functie is in deze regio gestegen van 1,0 procent in 2000 naar 1,3 procent medio 2011. Bij de technische staffuncties is het aandeel vrouwen in deze regio (wat) meer gestegen. Dat is vooral zo bij de engineers en de planners. In 2000 was 1,2 procent van de werknemers in deze twee functies van het vrouwelijk geslacht. Medio 2011 is dit gestegen naar 4,5 procent. Landelijk is op dit punt sprake van minder stijging, namelijk van 1,8 naar 4,2 procent. Van de vrouwen in technische functies werkt 46 procent fulltime. Dat is vaker dan bij de vrouwen in niet-technische functies (30% fulltime), maar minder vaak dan bij de mannen in technische functies (93% fulltime). Op deze punten is er niet veel verschil met de landelijke situatie in de TI.

Zuid Holland 60 50

44

40

35

30

25 20

20

15

11

19 8

10

18

7

0 Rijnlanden

Haaglanden

Gouda

% aandeel bedrijven

Zuid Holland Zuid

Rotterdam

% aandeel werknemers


Profiel van de werknemer: vooral autochtone fulltime werkende mannen

Vooral uitvoerende monteurs Bij de werknemers in de TI in deze regio gaat het - evenals elders in Nederland - hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. In deze regio doen zich hierbij, evenals in de TI landelijk, in de periode 2000-2011 vrij weinig veranderingen voor. Het aandeel niet-westers allochtonen is in de periode 2000-2011 toegenomen van 8 tot 11 procent. Het aandeel westerse allochtonen is vrijwel steeds 7 procent. Het aandeel vrouwen is in deze periode gestegen van 8,9 naar 10,6 procent. Landelijk is het aandeel

Van de TI-werknemers in de regio Zuid Holland is, medio 2011, 64 procent als monteur/installateur werkzaam. De overige werknemers vervullen de volgende functies: • technische staffuncties (engineer, calculator, tekenaar, werkvoorbereider, etc.) 8% • administratieve ondersteuning 9% • verkoper 1% • (project)leiding/management 7% • overige functies 10% 11

Figuur 4 – Functiestructuur van kleine en grote TI-bedrijven, medio 2011 Zuid Holland 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

79

74

11 1

69

11

3 6

3

1-5 werknemers

Nederland Totaal

4

8

10

7

6-15 werknemers

62

6 8

16-50 werknemers

technische staffuncties administratieve ondersteuning overige functies

10

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

55

9 8 12

51-100 werknemers

13

7 9

16

79

10 2

74

3

7

1-5 werknemers


4

68

11

4

8

9 6 9

7

6-15 werknemers

63

16-50 werknemers

technische staffuncties administratieve (financiële) ondersteuning overige functies

monteren en installeren (project)leiding / management

11

59

8 8 10

51-100 werknemers

12

7 9

13


monteren en installeren (project)leiding / management


Deze functieverdeling van de TI-werknemers in Zuid Holland wijkt weinig af van die in Nederland als geheel.

periode gedaald. Ook in de regio Zuid Holland is het aantal werknemers in technische staffuncties in de periode 2000-2010 toegenomen, namelijk van 5,9 naar 8,4 procent. De toename van het aantal werknemers in deze functies is in deze regio (nog) iets groter dan landelijk in de TI het geval is (zie ook figuur 5). Dit komt zeer waarschijnlijk omdat in deze regio in de periode 2000-2011 een sterkere concentratie van de TI-werkgelegenheid in grote TI-bedrijven, dat wil zeggen bedrijven met meer dan 100 werknemers, is opgetreden (in deze regio van 31 naar 38%; landelijk van 29 naar 32%).

De functieverdeling van de werknemers hangt duidelijk samen met de bedrijfsomvang (zie figuur 4). Dat is niet alleen zo in Zuid Holland, maar ook in de andere RBPI’s. Het aandeel van de monteurs in het personeelsbestand neemt af van 79 procent in de TI-bedrijven met 1-5 werknemers naar 55 procent in de TI-bedrijven met meer dan 100 werknemers. Het aandeel ontwikkelaars, planners/ werkvoorbereiders, tekenaars neemt toe van 1 procent in de kleinste TI-bedrijven naar 13 procent in de TI-bedrijven met meer dan 100 werknemers. Ook het aandeel leidinggevenden neemt toe naarmate de TI-bedrijven meer werknemers hebben.

Werknemers hebben overwegend een technische opleiding op mbo-niveau Van de TI-werknemers in Nederland heeft ruim de helft een mbo-opleiding niveau 2 of hoger (figuur 6); 25 procent heeft een lagere opleiding en 10 procent heeft een hogere opleiding. Bij de 10 procent werknemers met een hogere opleiding gaat het vooral om een hbo-opleiding (9%) en maar weinig om een wo-opleiding (1%). Bijna tweederde deel (62%) van de TI-werknemers heeft een opleiding voor de TI gevolgd of is daar nog mee bezig. Nog eens 17 procent heeft een andere technische opleiding. Ruim één op de vijf TI-werknemers heeft geen technische opleiding en bij deze TI-werknemers gaat het vaak om administratieve krachten en verkopers.

Aantal engineeers en aantal planners/werkvoorbereiders neemt duidelijk toe De functieverdeling van de TI-werknemers is in de periode 2000-2011 enigszins veranderd. Landelijk is het aandeel monteurs in de periode 2000-2011 afgenomen van 70 naar 66 procent. In deze regio is het aandeel monteurs gedaald van 70 naar 64 procent. Het aandeel werknemers in technische staffuncties (engineer, planner, werkvoorbereider, tekenaar) is - landelijk - geleidelijk gestegen van 6,2 procent in 2000 naar 8,4 procent medio 2011. Het aantal tekenaars is in deze

Figuur 5 – Ontwikkeling van het aantal werknemers in technische staffuncties in de periode 2000-2011 (2000=100) Nederland Totaal

Zuid Holland 300

300

250

250 200 144

150 100

100 100 100 102

117110

153 128

104

137

94

167 150 98

186

199

200

175175

150 107

102

100

120 100 100 100 103112

136

141 146

127

98

92

159166 96

187 171

197 170

94

94

50

50

0

0 2000

2002 tekenaars

2004

2006

2008

planners/werkvoorbereiders

2010

2000

medio 2011

2002 tekenaars

ontwikkelaars

Bron: Mn Services; bewerking ITS

12

2004

2006

2008

planners/werkvoorbereiders

2010 ontwikkelaars

medio 2011

Figuur 6 – Opleiding van de TI-werknemers, in 2009* Opleidingsniveau

Opleidingsrichting 10%

21%

4% 25%

17%

62%

37% 24%

TI-opleiding

andere technische opleiding

geen technische opleiding

basisonderwijs/vmbo/avo onderbouw/mbo 1

mbo 2 + 3

mbo 4

hbo/wo

overig

Bron: CBS, enquête EBB (Enquête Beroepsbevolking, 2009) * De gegevens in figuur 6 hebben betrekking op de situatie voor heel Nederland. Deze cijfers kunnen niet uitgesplitst worden per RBPI, aangezien de aantallen door het CBS geënquêteerde TI-werknemers per RBPI te klein zijn.

Ontwikkelaars hebben vrijwel allemaal een TI-opleiding op hbo- of op mbo niveau 4. Planners en tekenaars hebben eveneens meestal een TI-opleiding gevolgd, maar dan vooral op mbo niveau 4. Ook de monteurs hebben meestal een TI-opleiding gevolgd of zijn daar nog mee bezig. Het niveau van deze opleiding varieert van vmbo tot mbo niveau 4.

dingsniveau. Waarschijnlijk speelt ook upgrading binnen (een deel van) de monteursfuncties een rol. Aandeel jongeren daalt en aandeel ouderen stijgt In de leeftijdsopbouw van het werknemersbestand doen zich duidelijke veranderingen voor. Er is sprake van vergrijzing en van ontgroening.

Aandeel hoger opgeleiden (mbo niveau 4 en hbo) stijgt Het percentage jongeren (onder de 25 jaar) is in de regio Zuid Holland van 21 procent in 2000 gedaald naar 15 procent in 2011 (zie figuur 7).

Voor de hele periode 2000-2009 gaat op dat 75-80 procent van de TI-werknemers een technische opleiding heeft en dat is meestal een TI-opleiding. In de periode 2000-2009 tekent zich een geleidelijke stijging van het opleidingsniveau van de TI-werknemers af. Dit komt vooral naar voren bij de TI-werknemers met een mbo niveau 4 opleiding. Deze categorie werknemers neemt toe van 26 procent in de eerste jaren van deze eeuw naar 37 procent in de jaren 2007, 2008 en 2009. Ook het aandeel TI-werknemers met een hbo/wo opleiding stijgt, namelijk van 7-8 procent in de jaren 2000-2003 naar 10 procent in de afgelopen jaren. Het gaat hierbij overigens overwegend om hbo’ers. Het aandeel TI-werknemers met een wo-opleiding is in de hele periode 20002009 één procent. De stijging van 4 naar 7 procent van het aantal planners/werkvoorbereiders en ontwikkelaars in de TI in Nederland in deze periode biedt slechts een gedeeltelijke verklaring voor de stijging van het oplei-

Figuur 7 laat zien dat niet alleen het aandeel jongeren onder 25 jaar in deze regio afneemt, maar dat dit ook opgaat voor categorie werknemers tussen de 25 en 35 jaar. Het aandeel van deze categorie daalt van 31 procent in 2000 naar 24 procent in 2011. In totaal daalt het aandeel jongeren onder de 35 jaar van 52 procent in 2000 naar 39 procent in 2011. Figuur 8 laat zien dat het aandeel ouderen (boven de 35 jaar) in deze periode stijgt van 48 procent naar 61 procent. Met name het aandeel ouderen van 55 jaar en ouder neemt snel toe. Dit aandeel verdubbelt in de periode 2000-2011, namelijk van 6 procent in 2000 naar 12 procent in 2011.

Figuur 7 – Ontwikkeling aandeel jongeren in de periode 2000-2011 Zuid Holland

Nederland Totaal

40 35

40 31

31

30

29

30 25 20

21

21

20

20

28 18

35 27 18

26 17

25 18

24 18

24

25

24

25 16

15

33

32

31

30

29

30 20

15

15

15

10

10

5

5

0

20

20

19

18

17

28

16

27

26

25

25

25

24

16

17

17

16

15

14

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 % < 25 jaar

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

% 25 jaar - 35 jaar

% < 25 jaar


13

% 25 - 35 jaar

Het proces van ontgroening en vergrijzing doet zich binnen alle 3 de vakgebieden in ongeveer gelijke mate voor.

Niet alle TI-bedrijven en TI-werknemers bij Mn Services geregistreerd

De gemiddelde leeftijd van de werknemers is in deze periode in deze regio van (ruim) 10 jaar gestegen van 35,4 naar 38,9 jaar. Overigens varieert de gemiddelde leeftijd van de werknemers met de bedrijfsomvang: bedrijven met 1-5 werknemers 36,2 jaar bedrijven met 6-15 werknemers 37,1 jaar bedrijven met 16-50 werknemers 37,8 jaar bedrijven met 51-100 werknemers 39,1 jaar bedrijven met meer dan 100 werknemers 41,6 jaar

In Zuid Holland zijn ook nog eens bijna 1.700 TI-bedrijven actief – waaronder veel bedrijven van zzp’ers: zelfstandigen zonder personeel – die niet staan geregistreerd bij Mn Services (niet alle TI-bedrijven volgen de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf). In totaal zijn in deze bedrijven nog eens circa 3.675 werknemers werkzaam. Het totaal aantal TI-werknemers in RBPI Zuid Holland bedraagt medio 2011 dus ongeveer 34.750. Er is niet veel verschil tussen de 31.065 TI-werknemers die bij Mn Services geregistreerd staan en de 3.675 TI-werknemers die elders geregistreerd staan. Wel zitten in de laatste categorie van 3.675 TI-werknemers wat meer vrouwen en wat meer 55-plussers. In de rest van de rapportage is rekening gehouden met de niet bij Mn Services geregistreerde werknemers.

De stijging van de gemiddelde leeftijd van alle TI-werknemers in Nederland volgt dezelfde trend. Ook landelijk is er in de TI sprake van een stijging van de gemiddelde leeftijd, namelijk van 35,5 jaar in 2000 naar 39,3 jaar medio 2011. En ook landelijk gaat in de TI op dat de gemiddelde leeftijd van de werknemers in de grotere bedrijven hoger is dan in de kleinere.

Figuur 8 – Ontwikkeling aandeel ouderen in de periode 2000-2011 Nederland Totaal

Zuid Holland 40

40

35

35 30

24

24

24

25 20

25

27

27

27

18

18

18

18

19

19

19

20

8

8

9

10

10

7

9

6

15 10

26

27

27

20

21

27

27

30

22

22

25 20

11

11

12

12

25

5

27

28

24

24

18

18

18

18

19

19

20

7

8

9

10

7

9

6

15 10

27

23

28

28

28

28

20

20

21

21

21

10

11

11

12

12

28

5

0

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

% 35 - 44 jaar

% 45 - 54 jaar

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

% 35 - 44 jaar

% > 54 jaar


14

% 45 - 54 jaar

% > 54 jaar

niek is, landelijk gezien, in de afgelopen vijf jaar met respectievelijk 41 procent en 54 procent gedaald. De totale landelijke afname van 4.368 leerlingen in de afgelopen vijf jaar komt grotendeels voor rekening van het dalende aantal leerlingen elektrotechniek. Dit geldt ook voor de regio Zuid Holland.

Onderwijs Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in regio Zuid Holland brengen we het aantal leerlingen/studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld. Van alle onderwijsinstellingen is bekend hoeveel leerlingen/studenten een TI-opleiding volgen en hoeveel gediplomeerden ze afleveren. Voor het vmbo en mbo is het gebied goed af te bakenen. Voor het hbo is dit niet (exact) mogelijk. De aantallen studenten en gediplomeerden per opleiding zijn alleen bekend op hoofdinstellingsniveau. Wel is bekend van iedere opleiding in welke nevenvestiging deze wordt aangeboden. Dit maakt het mogelijk om per opleiding de studenten middels een verdeelsleutel toe te wijzen aan een nevenvestiging en daarmee aan een regio. Hierdoor moeten we de aantallen op regioniveau wel met enige behoedzaamheid interpreteren. Bovendien hoeft de plaats waar een hbo-student een opleiding volgt niet veel te zeggen over de regio waar de student na het behalen van het diploma een baan gaat zoeken.

Trends in het vmbo zetten door Binnen het vmbo bestaan twee tegengestelde richtingen die allebei proberen aan te sluiten bij de behoefte van de leerlingen. De ene zoekt het in specialisering van het programma, en probeert, zoals het Vakcollege Techniek, de leerlingen zo vroeg mogelijk met de praktijk te confronteren en op te leiden tot technisch vakman of –vrouw. Voor de TI betekent dit een uitgelezen kans om vmbo’ers te vinden en te binden. In Zuid Holland zijn zeven vmbo-locaties verbonden aan Het Vakcollege: Coenecoop College, ISW, Scholengroep Den Haag Zuid-West, Scholengemeenschap De Hoven, Maris College, Stedelijk College Zoetermeer en Teylingen College. De andere richting zoekt het in verbreding, enerzijds door brede opleidingen die lesmateriaal uit verschillende vmbo-sectoren combineren (vmbo intersectoraal) en anderzijds door brede opleidingen binnen de sector techniek aan te bieden (sectorbreed). De sectorbrede techniekopleiding combineert verschillende techniekrichtingen in één opleiding. In 2010/11 volgen in de regio Zuid Holland in totaal 1.777 leerlingen een sectorbrede opleiding (leerjaar 3: 962 en leerjaar 4: 815). Ten opzichte van het jaar ervoor is dit een daling van vier procent (landelijk: -3%). In totaal zijn er zes intersectorale opleidingen, waarvan vier met een technische oriëntatie (technologie in de gemengde leerweg, ict-route, technologie en dienstverlening en technologie en commercie). In Zuid Holland volgen 1.683 leerlingen een technische intersectorale opleiding (leerjaar 3: 1.131 en leerjaar 4: 552) Dit is ten opzichte van 2009/10 een stijging van tien procent (landelijk: +11%).

In de bijlage staat per LPI het aantal vmbo-leerlingen en – gediplomeerden en voor mbo en hbo per onderwijsinstelling het aantal mbo-leerlingen en hbo-studenten en het aantal gediplomeerden. Hieronder bespreken we het aantal leerlingen, studenten en gediplomeerden per onderwijssector. Achtereenvolgens komt het aantal leerlingen en gediplomeerden op het vmbo, het mbo en het aantal studenten en gediplomeerden op het hbo aan bod. Daarna kijken we naar de ontwikkelingen van het aantal BPV-plaatsen in de TI. Aantal vmbo-leerlingen in TI-opleidingen in vijf jaar tijd ruim gehalveerd In de regio Zuid Holland volgen in het vmbo in 2010/11 888 leerlingen een TI-opleiding elektrotechniek, installatie of instalektro. Dat is 54 procent minder dan vijf jaar terug. De grootste daling vond plaats tussen 2006/07 en 2007/08 (-33%). Ook landelijk zien we in de afgelopen vijf jaar een daling in het aantal TI-leerlingen in het vmbo (-50%). Het aantal leerlingen instalektro en elektrotech-

Figuur 9a – Ontwikkeling aantal TI-leerlingen in het vmbo, regio Zuid Holland en landelijk landelijk

Zuid Holland 2.000

1.943

10.000 8.688 8.000

1.500

6.936

1.293 1.016

1.000

5.777

6.000

993

5.080

888

4.320

4.000 500

0

2.000 0

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

instalektro

306

202

159

149

143

instalektro

installatietechniek

194

140

125

136

121

installatietechniek

elektrotechniek

1443

951

732

708

624

elektrotechniek

Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS

15

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

1.483

1.219

1.017

1.023

880

643

550

505

493

434

6.562

5.167

4.255

3.564

3.006

Figuur 9b – Ontwikkeling aantal TI-gediplomeerden in het vmbo, regio Zuid Holland en landelijk landelijk

Zuid Holland

4.000

1.000

3.531 847

835

2.346 493

480

2.000

1.000

250

installatietechniek elektrotechniek

2.658

642

500

0

2.935

3.000

750

instalektro

3.554

0

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

144

124

115

105

76

instalektro

574

554

495

417

421

56

96

85

48

76

installatietechniek

270

318

272

243

253

635

627

442

340

328

2.687

2.682

2.168

1.998

1.672

elektrotechniek


Aantal vmbo-gediplomeerden TI het laatste jaar stabiel

Voor 2009/10 was het aantal TI-deelnemers redelijk stabiel. Regio Zuid Holland volgt ongeveer de landelijke trend. De daling in het laatste jaar is landelijk wel minder sterk (-8%). Vooral het aantal deelnemers in de elektrotechniek is in de afgelopen vijf jaar afgenomen. In dezelfde periode is het aantal deelnemers bij de opleiding installatietechniek zowel landelijk als regionaal toegenomen. In de regio zien we tussen 2008/09 en 2010/11 een afname van 3.984 naar 3.176 BBL’ers in de TI (-20%; landelijk -17%). In dezelfde periode daalt ook het aantal BOL-deelnemers met 29 procent (landelijk -26%). Het is hierdoor niet aannemelijk dat er veel BBL’ers door een gebrek aan een leerwerkplaats de afgelopen jaren zijn overgestapt naar een TI-BOL-opleiding. In Zuid Holland volgen in verhouding meer TI-mbo-deelnemers een BBL-opleiding dan landelijk (regio: 83% versus landelijk: 79%).

In 2009/10 heeft de regio 480 TI-gediplomeerden. Dat is vergelijkbaar met het aantal gediplomeerden in 2008/09. Vergeleken met het piekjaar 2006/07 is het aantal gediplomeerden gedaald met 43 procent. Ook landelijk was 2006/07 een piekjaar en daalt daarna het aantal gediplomeerden tot 2.346 in 2009/10(-34%). De daling in het aantal gediplomeerden wordt vooral veroorzaakt door de opleiding elektrotechniek. In tegenstelling tot het landelijk beeld zijn er in de regio Zuid Holland in 2009/10 meer gediplomeerden installatechniek dan in 2005/06. De gediplomeerden in de brede technische opleidingen nemen in tegenstelling tot de traditionele TI-opleidingen wel toe. In de regio Zuid Holland zijn dat er in 2009/10 in sectorbrede techniekopleidingen 787 (landelijk 2.979) en in de technische intersectorale opleidingen 305 (landelijk: 1.606). Dit is vergeleken met 2008/09 een toename van respectievelijk negen procent en twee procent (landelijk respectievelijk +6% en +14%).

Het aantal mbo-gediplomeerden TI laatste drie jaar gestabiliseerd Na een aanvankelijke lichte daling in het aantal mbo-gediplomeerden is dit aantal sinds 2007/08 in de regio Zuid Holland gestabiliseerd. In 2009/10 zijn er 1.298 gediplomeerden. Landelijk is het aantal gediplomeerden in het laatste jaar gedaald met zes procent. Regionaal en landelijk is in de afgelopen vijf jaar het aantal gediplomeerden koude techniek en installatietechniek toegenomen. In 2009/10 zijn er minder gediplomeerden

Aantal mbo-deelnemers installatietechniek in de afgelopen vijf jaar toegenomen, maar in het laatste jaar gedaald In 2010/11 volgen in totaal 3.971 mbo’ers een TI-opleiding elektrotechniek, koude techniek of installatietechniek, een daling van 13 procent ten opzichte van 2009/10.

Figuur 10a – Ontwikkeling TI-deelnemers in het mbo, regio Zuid Holland en landelijk landelijk

Zuid Holland 30.000

6.250 5.185 5.000

5.043

24.374

5.104

24.000 18.000

2.500

12.000

1.250

6.000 2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

110

101

114

103

88

installatietechniek

1.527

1.541

1.700

1.712

1.647

elektrotechniek

3.548

3.401

3.290

2.734

2.236

koude techniek

23.278 20.574

3.971 3.750

0

23.954

4.549

0

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

538

654

610

418

341

installatietechniek

7.244

7.648

8.147

7.628

7.895

elektrotechniek

16.592

15.652

14.521

12.528

10.753

koude techniek


16

18.989

2010/11

Figuur 10b – Ontwikkeling TI-gediplomeerden in het mbo, regio Zuid Holland en landelijk landelijk

Zuid Holland 1.500

1.374

1.336

7.500 1.273

1.297

6.000

900

4.500

600

3.000

300

1.500 0 2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

6.822

6.837

6.761

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

143

215

280

287

167

1.298

1.200

0

7.009

2009/10

6.365

2009/10

koude techniek

19

37

27

44

31

koude techniek

installatietechniek

464

417

412

409

487

installatietechniek

2.376

2.190

2.397

2.516

2.570

elektrotechniek

891

882

834

844

780

elektrotechniek

4.490

4.417

4.160

3.958

3.628


elektrotechniek dan in 2005/06, maar deze afname is in de regio minder groot dan landelijk. Van de TI-gediplomeerden in de regio heeft 80 procent een BBL-opleiding gevolgd (landelijk: 78%). De meeste TI-gediplomeerden in de regio hebben een opleiding gevolgd voor assistent monteur (49%), eerste monteur (28%), technicus (8%) en leidinggevend technicus (7%). Landelijk bestaat de top vier uit dezelfde opleidingen: assistent monteur (47%), eerste monteur (28%), technicus (8%) en leidinggevend technicus (7%).

4-opleiding wel willen doorstuderen, maar niet voor een vierjarige hbo-bacheloropleiding willen kiezen. Landelijk zijn in 2010/11 221 studenten ingeschreven in één van deze TI-Associate degree-opleidingen. In de regio Zuid Holland volgen 29 hbo-studenten de Ad-opleiding installatietechniek. Ten opzichte van 2009/10 is dit een daling van 22 procent. Daling hbo-gediplomeerden TI volgt landelijke trend In Zuid Holland is het aantal hbo-TI-gediplomeerden in 2009/10 gedaald van 449 naar 420 en is nu op hetzelfde niveau als in 2007/2008. De daling in de afgelopen vijf jaar is 14 procent. Dit komt overeen met de landelijke trend in deze periode (-13%). De daling wordt, zowel landelijk als regionaal, vooral door de opleiding elektrotechniek veroorzaakt. Er zijn in de regio Zuid Holland geen gediplomeerden aot sinds 2008/09. In Zuid Holland heeft 13 procent van de gediplomeerden een duale TI-opleiding gevolgd (landelijk: 12%). Deze studenten werken vier dagen per week en gaan één dag naar school. Vereiste is dat de student al een baan heeft binnen het vakgebied van de TI-opleiding. Daarnaast volgt in Zuid Holland 27 procent van de gediplomeerden een deeltijdopleiding (landelijk: 29%). Ook voor deze groep gediplomeerden geldt dat zij vaak al een baan hebben tijdens de studie, zij het niet zoals bij de duale opleiding per sé binnen het vakgebied van de opleiding. De overige 61 procent volgde in de regio een voltijdopleiding. Met name deze groep hbo’ers zal na het behalen van het diploma nieuw instromen op de arbeidsmarkt.

Aantal hbo-studenten TI stijgt licht in het afgelopen jaar In de regio Zuid Holland is het aantal hbo-studenten in 2010/11 gestegen van 2.289 naar 2.321. Echter, ten opzichte van 2007/08 is het aantal studenten gedaald met vijf procent. Landelijk is er sinds 2007/08 een stijging in het aantal hbo-studenten TI (+5%). In de regio volgen TIstudenten vooral een opleiding werktuigbouwkunde. Het aantal studenten elektrotechniek in de regio is in de afgelopen vijf jaar sterk afgenomen van 848 in 2006/07 naar 606 in 2010/11 (-29%). De landelijke daling in deze periode is een stuk lager (-2%). Vanaf 2009/10 zijn er geen studenten aot meer in de regio. De Associate degree-opleidingen (Ad) zijn een nieuw begrip in de onderwijswereld, tussen mbo en hbo-niveau. De Ad is vooral bedoeld voor werkenden die weer een studie willen oppakken en voor degenen die na hun mbo-

Figuur 11a – Ontwikkeling TI-studenten in het hbo, regio Zuid Holland en landelijk Zuid Holland

landelijk

3.250 2.600

20.000

2.528

2.435

2.310

2.289

16.000

2.321

16.098

16.246

16.563

16.828

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

581

641

663

644

611

12.000

1.950

8.000

1.300

4.000

650

0

0

16.142

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

44

17

5

0

0

elektrotechniek

5.486

5.336

5.327

5.421

5.386

elektrotechniek

848

748

680

662

606

technische bedrijfskunde

4.658

4.726

4.778

4.903

5.122


648

704

694

653

689

werktuigbouwkunde

5.417

5.395

5.478

5.595

5.709

werktuigbouwkunde

988

966

931

974

1.026

aot

aot


17

Figuur 11b – Ontwikkeling TI-gediplomeerden in het hbo, regio Zuid Holland en landelijk landelijk

Zuid Holland

4.000

625 500

491

3.200

462 419

449

420

3.169 2.923

3.002

2.858

2009/10

2.400

375 250

1.600

125

800

0

3.271

0

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

aot

18

19

11

0

0

elektrotechniek

167

167

134

137

123

elektrotechniek


132

109

108

158

130


werktuigbouwkunde

174

167

166

154

167

werktuigbouwkunde

aot

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

142

104

101

81

89

1.108

1.083

950

975

927

993

976

946

943

899

1.028

1.006

926

1.003

943


Het aantal startende BPV’s in 2010/11 is duidelijk minder dan in voorgaande schooljaren

De ontwikkeling van het totaal aantal startende en lopende BPV’s2 in de regio is te zien in figuur 12.

In regio Zuid Holland zijn in schooljaar 2010/11 totaal 1.115 TI-bedrijven1 door Kenteq erkend als leerbedrijf. Dit is ongeveer 58 procent van het totaal aantal TI-bedrijven in de regio. Niet alle erkende bedrijven sluiten daadwerkelijk BPV-overeenkomsten af. In regio Zuid Holland hebben 472 bedrijven BPV-plaatsen en zijn daardoor een actief leerbedrijf. In totaal is dus bijna 25 procent van alle TI-bedrijven in deze regio actief en dit is hetzelfde percentage als in heel Nederland (25%).

Net als op landelijk niveau begint het grootste deel van het aantal BPV’s ieder jaar in de maanden augustus en september. Dit is te zien aan het aantal startende BPV’s in die maanden. Het grootste aantal BPV’s eindigt ieder jaar in de maand juli. Dit is te zien aan de ontwikkeling van het aantal lopende BPV’s. De daling die ingezet is in 2009/10 zet door. Het aantal nieuwe BPV’s in augustus en september 2010 blijft duidelijk achter bij het aantal in dezelfde maanden in voorgaande jaren. Het aantal lopende BPVplaatsen in het vakgebied elektrotechniek (51%) is groter dan het aantal BPV-plaatsen in installatietechniek (46%). Dit komt bijna overeen met de verhouding op landelijk niveau (vakgebieden zijn beide ongeveer 49%).

Bedrijven kunnen door Kenteq erkend worden voor meerdere opleidingen. In schooljaar 2010/11 hebben de actieve leerbedrijven in regio Zuid Holland gemiddeld zes BPV-plaatsen vervuld. In de regio zijn vier praktijkopleidingscentra (poc’s) gevestigd, die actief BPV-plaatsen verzorgen. Deze poc’s verzorgen ongeveer 19 procent van de BPV-plaatsen in de regio. Dat is minder dan landelijk (31%).

In regio Zuid Holland leidt ruim 83 procent van de BPV’s op tot monteur (landelijk 84%) (zie tabel 13). Het gaat vooral om assistent monteurs en eerste monteurs. De regio heeft verhoudingsgewijs meer assistent monteurs dan Nederland (49,7% versus 43,3%).

Figuur 12 – Het aantal startende en lopende BPV’s* in de regio Zuid Holland, periode augustus ‘05 – augustus ‘11. 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 aug-05 dec-05 apr-06 aug-06 dec-06 apr-07 aug-07 dec-07 apr-08 aug-08 dec-08 apr-09 aug-09 dec-09 apr-10 aug-10 dec-10 apr-11 aug-11 startende BPV's

lopende BPV's

* Alleen BPV’s van BBL-opleidingen

1. Dit zijn alleen bedrijven die zijn aangesloten bij Mn Services. 2. Het totaal aantal BPV’s is met name voor de laatste maanden nog niet volledig. Bedrijven hebben namelijk tot een jaar na aanvang van een BPV de tijd om subsidie aan te vragen bij OTIB. Pas dan wordt de BPV geregistreerd in de administratie. Het aantal BPV’s is administratief bijgewerkt tot 5 oktober 2011.

18

Tabel 13 – Het aantal BPV’s* naar functie in het regio Zuid Holland en Nederland totaal (in %), schooljaar 2010/2011 monteur – servicemonteur monteur - assistent monteur monteur - eerste monteur monteur - leidinggevend monteur technicus technicus - leidinggevend technicus projecten afdelingsleiding werkvoorbereider arbeidsmarktgekwalificeerde assistent dakdekker ontwikkelen, engineering tekenaar administratie ICT-beheerder overig totaal (= 100%)

Regio 4,7% 49,7% 28,0% 1,0% 11,5% 1,2% 0,4% 0,7% 0,1% 0,1% 1,4% 0,1% 0,0% 0,0% 1% 2.750

Nederland 6,3% 43,3% 33,0% 1,4% 9,7% 0,7% 0,3% 2,7% 0,3% 0,3% 0,8% 0,0% 0,0% 0,0% 1% 13.502

* Het betreft een optelling van alle BPV’s die gedurende het schooljaar 2010/11 lopen. Een deel van deze BPV’s heeft een lange looptijd

van maximaal vier jaar en hoeft dus niet te eindigen in 2010/11. Maar ook kortlopende BPV’s die gedurende het schooljaar starten en weer eindigen zijn hierin meegenomen.

19

Figuur 15 – Uitstroom TI mbo-BOL’ers (gemiddeld % 2006-2011)

Van opleiding naar werk in de TI Voor de landelijke arbeidsmarktrapportage 2011 is aanvullend onderzoek gedaan om de uitstroom vanuit de TI opleidingen naar de arbeidsmarkt goed in beeld te krijgen. Voor dat onderzoek zijn beschikbare bestanden met onderwijsgegevens (leerlingenbestand) en arbeidsmarktgegevens (banenbestand) van het CBS en de bestanden van Mn Services met elkaar gekoppeld. Door die koppeling is het mogelijk de gediplomeerden van de TI opleidingen na afronding van hun opleiding te volgen en te kijken in hoeverre zij zijn gaan werken en in hoeverre ze werk binnen dan wel buiten de TI hebben gekregen. Deze analyses zijn voor vijf jaargangen gediplomeerden uitgevoerd, namelijk die van 2006 tot en met 2010, waarbij telkens alle gediplomeerden uit de betreffende jaren zijn meegenomen. Analyses zijn alleen op landelijk niveau gedaan, niet voor elke regio afzonderlijk.

Bron: CBS, bewerking ITS

Figuur 14 – Uitstroom TI vmbo’ers (gemiddeld % 20062011)

Figuur 16 – Uitstroom TI mbo-BBL’ers (gemiddeld % 2006-2011)

mbo TI hoger niveau

MBO TI BOL 100%

22%

mbo TI lager/zelfde niveau

2%

mbo overig

8%

hbo TI gerelateerd

17%

hbo techniek overig

6%

hbo overig

4%

baan TI

11%

baan niet TI

23%

onbekend/overig

7%

Vmbo gediplomeerden

mbo TI hoger niveau TI

mbo TI

metaal

39%

mbo zelfde technieksector

bouw

sectorbreed techniek

5%

1%

11%

32%

37%

3%

38%

36%

57%

intersectoraal met techniek

MBO TI BBL

3%

100%

mbo andere technieksector

32%

mbo sector economie

20%

12%

11%

16%

40%

mbo overige sectoren

5%

7%

6%

7%

12%

overig (niet mbo)

6%

6%

7%

6%

6%

38%

mbo TI lager/zelfde niveau

7%

mbo overig

2%

hbo TI gerelateerd

0%

hbo overig

0%

40%

baan TI

36%

baan niet TI

13%

onbekend/overig

3%



Van de gediplomeerde TI mbo-BBL’ers stroomt bijna de helft (49%) door naar een baan. Van die 49 procent gaat het grootste deel (36%) naar een baan in de TI, een minderheid (13%) gaat in een baan buiten de TI aan de slag. De BBL’ers gaan dus vaker aan het werk dan de BOL’ers en komen ook vaker in banen binnen de TI terecht; zij hebben vaak al een leerarbeidsplaats voor hun opleiding. Daarnaast gaat nog ruim een derde (38%) van de TI mbobbl’ers door met een TI mbo opleiding van hoger niveau.

De TI vmbo’ers gaan bijna allemaal door met een vervolgopleiding in het mbo. Bijna 40 procent gaat naar een mbo TI opleiding. Nog eens een derde gaat naar een mbo opleiding in een andere techniekrichting. Van de vmbo’ers met een sectorbrede techniekopleiding gaat 11 procent verder met een mbo TI opleiding. Ruim meer dan de helft gaat naar een andere techniekrichting in het mbo. Hooguit 6 procent van de TI vmbo’ers gaat na afronding van de opleiding direct aan het werk, dat wil zeggen in een baan zonder leerarbeidsovereenkomst. Dat geldt overigens ook bij de andere opleidingsrichtingen.

De gediplomeerden van de TI gerelateerde hbo-opleidingen gaan bijna allemaal aan het werk na afronding van hun opleiding. Daarbij komt maar een klein deel in de TI terecht. Bij AOT is dat 33 procent, bij elektrotechniek 10 procent, bij werktuigbouwkunde 4 procent en bij technische bedrijfskunde eveneens 4 procent.

Van de gediplomeerde TI mbo-BOL’ers stroomt 34 procent door naar een baan. Van deze 34 procent gaat een minderheid (11%) binnen de TI aan het werk. De meerderheid (23%) gaat buiten de TI aan de slag. Een groot deel van de TI mbo-BOL’ers komt niet op de arbeidsmarkt beschikbaar, maar gaat nog een vervolgopleiding doen. Bijna een kwart (22%) gaat een TI mbo opleiding van hoger niveau doen. Bijna een vijfde (17%) gaat naar een TI hbo opleiding. 20

Figuur 17 – Uitstroom TI hbo’ers naar arbeidsmarkt (gemiddeld % 2006-2011)

AOT (100%)

baan binnen TI

33%

baan buiten TI

64%

overig

Electrotechniek (100%)

Werktuigbouwkunde (100%)

Technische bedrijfskunde (100%)

TI verliest aanzienlijk potentieel gediplomeerde TI vmbo’ers De voorgaande figuren laten zien wat TI gediplomeerden in het eerste jaar na afronding van hun opleiding gaan doen, in hoeverre ze in dat jaar doorstromen naar vervolgopleidingen of uitstromen naar werk, binnen dan wel buiten de TI. Voor de TI zijn vooral de TI vmbo gediplomeerden een belangrijke wervingsbron voor nieuwe (leerling-)werknemers. Daarom is voor deze groep in beeld gebracht wat zij verder in hun loopbaan zijn gaan doen, tot vijf jaar na afronding van hun opleiding. Vertrekpunt daarbij zijn de vmbo TI gediplomeerden uit 2006. Figuur 18 volgt deze vmbo TI gediplomeerden in de vijf jaren na diplomering, van 2006 tot 2011. Kernvragen zijn: stromen ze door naar opleiding of werk en blijven ze in de TI of niet? Over heel Nederland gezien gaat het in totaal om 3.664 gediplomeerde TI vmbo’ers.

4%

baan binnen TI

10%

baan buiten TI

75%

overig

15%

baan binnen TI

4%

baan buiten TI

83%

overig

13%

baan binnen TI

4%

baan buiten TI

82%

overig

14%

De grote meerderheid (94 procent) gaat na diplomering een vervolgopleiding in het mbo doen, waarvan 40 procent naar mbo TI (bol of bbl) en 54 procent naar een mbo opleiding buiten de TI. De TI raakt hier dus meer dan de helft van zijn vmbo gediplomeerden kwijt. Het aantal in mbo-opleidingen neemt in de loop der jaren geleidelijk af, waarschijnlijk omdat men aan het werk gaat.


Voor alle opleidingen geldt dat slechts een deel van de TI gediplomeerden ook feitelijk naar banen in TI bedrijven doorstromen. Een deel blijft verder doorleren. Een ander deel gaat buiten de TI aan het werk.

Slechts een klein deel (3 procent) van de gediplomeerden uit 2006 gaat na afronding van de opleiding meteen aan het werk, bijna allemaal in banen buiten de TI. Het aantal dat aan het werk is neemt in de loop der jaren geleidelijk toe, met een sprongetje na twee jaar, als de meeste vervolgopleidingen aflopen. Een grote meerderheid gaat dan evenwel aan het werk buiten de TI (14 procent in 2008/09). De TI verliest in latere jaren dus opnieuw een behoorlijk deel van zijn potentieel.

Dat TI gediplomeerden buiten de TI branche werkzaam zijn betekent overigens niet zonder meer dat zij geen TI werk zouden doen. Ook buiten de TI branche zijn er bedrijven waar TI functies te vinden zijn, bij voorbeeld in energiebedrijven, technische diensten van industriële bedrijven en onderhoudsdiensten van ziekenhuizen en woningcorporaties.

Figuur 18 – Cohort vmbo TI gediplomeerden 2006, vijf jaar lang gevolgd (% per jaar) 2006/07

2007/08

mbo TI BOL BBL

18% 22%

15% 23%

8% 25%

6% 21%

1% 17%

werk TI

0%

1%

2%

4%

7%

mbo niet-TI

54%

50%

45%

40%

24%

3%

7%

14%

n.n.b.*

n.n.b.*

3%

4%

6%

n.n.b.*

n.n.b.*

2005/2006

VMBO TI gediplomeerden

2008/09

2009/10

N = 3.664 werk niet-TI overig

2010/11

100%

100%

100%

100%

100%

3.664

3.664

3.664

3.664

3.664

Bron: CBS, bewerking ITS * n.n.b. = nog niet bekend. Over 2009/10 en 2010/11 zijn alleen baangegevens van Mn Services beschikbaar, nog geen baangegevens van het CBS. Vandaar dat het percentage vmbo’ers dat een baan niet-TI heeft in deze jaren nog niet te bepalen is.

21

In verdere analyses is ingezoomd op enkele subgroepen binnen dit cohort. Ten eerste: de 659 (18%) vmbo’ers die in eerste instantie doorstromen naar TI mbo-BOL. Een derde hiervan stapt later alsnog over naar een TI mboBBL opleiding en blijft dus binnen de sector. Maar een kwart stapt later over naar een mbo opleiding buiten de TI. Ten tweede: de 1.991 (54%) vmbo’ers die doorstromen naar een mbo-opleiding buiten de TI. Van hen stapt zo’n 10 procent later alsnog over naar een opleiding binnen de TI. De meerderheid gaat uiteindelijk echter buiten de

TI aan het werk. Ten derde: de 116 (3%) vmbo’ers die doorstromen naar een baan, meestal buiten de TI. Van hen gaat 10 procent later alsnog een opleiding in de TI volgen. Het merendeel blijft echter buiten de TI werkzaam. Conclusie is dat de TI een aanzienlijk deel van zijn vmbo’ers verliest bij de overgang naar het mbo en dat maar een klein deel van dit potentieel later via een opleiding of baan alsnog terugkeert in de sector.

22

Stromen en patronen op de TI-arbeidsmarkt

Instromer:

Lang niet alle TI-gediplomeerde schoolverlaters gaan vervolgens aan de slag in de TI-branche. Blijkbaar is er niet zo’n duidelijk één op één relatie tussen onderwijs en arbeid als vaak verondersteld wordt. Maar hoe zit het dan met de opleidingen van schoolverlaters die wél in de TI gaan werken? En waar letten de TI-bedrijven eigenlijk vooral op bij het aantrekken van personeel? Welke rol speelt de opleiding van sollicitanten? Verderop zullen we op deze vragen ingaan. Eerst zullen we echter ingaan op belangrijke bewegingen op de TI-arbeidsmarkt. Hoe omvangrijk is de jaarlijkse in-, door- en uitstroom van werknemers en welke min of meer vaste patronen doen zich voor? Het is van belang om deze vaste patronen te kennen. Zij bieden namelijk relevante aanknopingspunten voor het arbeidsmarktbeleid van de TI-branche en de TIbedrijven op dit moment en de komende jaren.

Uitstromer:

Tijdelijke:

Bij bedrijfsmobiliteit gaat het per definitie om werknemers die van het ene TI-bedrijf overstappen naar een ander TIbedrijf. Bij branchemobiliteit gaat het om werknemers die van een TI-bedrijf overstappen naar een bedrijf buiten de TI en vice versa. Onderscheid tussen jaarcohort en peildatum

Bedrijfsmobiliteit en branchemobiliteit

We kunnen het aantal TI-werknemers in deze regio op twee verschillende manieren berekenen. We kunnen kijken hoeveel TI-werknemers er op één bepaalde dag (peildatum) zijn, maar we kunnen ook kijken hoeveel TI-werknemers er in een bepaald jaar in deze regio zijn (jaarcohort). Bij de analyse van de bedrijfsmobiliteit en de branchemobiliteit bekijken we steeds een heel jaar. Om de branchemobiliteit in 2010 te bepalen kijken we niet alleen hoeveel werknemers er gedurende dit hele jaar in de TI-bedrijven in deze regio blijven werken (blijvers), maar ook hoeveel er gedurende dit jaar nieuw instromen in de TI-bedrijven (instromers) en hoeveel er gedurende dit jaar weggaan uit de TI (uitstromers). Bij een analyse op basis van peildatum tellen alleen de TI-werknemers mee die op de desbetreffende dag in de TI in deze regio werkzaam zijn, terwijl bij een analyse op basis van een jaarcohort iedereen meetelt die in het desbetreffende jaar voor kortere of langere tijd werkzaam is (geweest) in de TI in deze regio.

Bij mobiliteit gaat het hier om bewegingen van personen op de arbeidsmarkt. We maken een onderscheid tussen bedrijfsmobiliteit en branchemobiliteit. Bij bedrijfsmobiliteit maken we een onderscheid in:

Wisselaar:

Werknemer die in betreffende jaar van TI-bedrijf gewisseld is. Niet-wisselaar: Werknemer die in betreffende jaar niet van TI-bedrijf gewisseld is. Bij branchemobiliteit maken we een onderscheid in: Blijver:

Werknemer die in het desbetreffende jaar in de technische installatiebranche is ingestroomd. Werknemer die in het desbetreffende jaar de technische installatiebranche is uitgestroomd. Werknemer die in het desbetreffende jaar in de technische installatiebranche is ingestroomd en in datzelfde jaar ook weer is uitgestroomd.

Werknemer die het gehele jaar in de technische installatiebranche werkzaam is geweest.

Figuur 19 – Branche mobiliteit: instroom in en uitstroom uit de TI in de periode 2000-2010* (in %) Zuid Holland 100% 80%

5 11

13

14

14

6

4 12

3 11

12

10

3 10 10

3 10 9

TI Nederland 3 11 11

4 11

4 11

13

14

2 9 11

100%

2 10 7

80%

5 12

4 11

3 11

3 10

3 10

3 10

11

12

13

4 10

4 11

14

13

12

10

10

9

70

71

74

77

77

79

76

74

73

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

9

1 9 7

79

82

2009

2010

2 9

60%

60% 40%

5 11

69

68

72

75

76

78

75

73

71

78

40%

82

20%

20% 0%

0%

2000

2001

2002

2003 blijver

2004

2005

instromer

2006

2007

uitstromer

2008

2009

2010

blijver

tijdelijk

instromer

uitstromer

tijdelijk

Bron: Mn Services en CBS; bewerking ITS. * In totaal zijn er medio 2011 ongeveer 34.750 werknemers in de TI-branche in de regio Zuid Holland. Daarvan staan er ruim 31.000 bij Mn Services geregistreerd. De cijfers in deze figuur voor de jaren 2000-2008 hebben betrekking op alle TI-werknemers. De cijfers voor 2009 en 2010 hebben betrekking op de TI-werknemers die bij Mn Services staan geregistreerd. Hetzelfde geldt voor de cijfers in deze figuur voor TI-Nederland.

23

Elk jaar wisselen in deze regio tussen de 2.600 en 4.000 TI-werknemers van TI-bedrijf

eert dan de uitstroom. De jaarlijkse instroom is namelijk de optelsom van de vervangingsvraag én van de uitbreidingsvraag. En juist de uitbreidingsvraag is sterk afhankelijk van de conjunctuur en kan daardoor aanzienlijk verschillen tussen de jaren.

In de regio Zuid Holland wisselt elk jaar een aantal TIwerknemers van TI-bedrijf. Vanaf 2000 gaat het om 2.600 tot 4.000 wisselaars per jaar. Dit betekent dat in deze regio elk jaar tussen de 6 en de 9 procent van de TI-werknemers van het ene TI-bedrijf naar een ander TI-bedrijf overstapt. De bedrijfsmobiliteit ligt in deze regio daarmee op een iets lager niveau dan landelijk in de TI. Landelijk varieert het aantal bedrijfswisselaars in de TI in deze periode van 6 tot bijna 10 procent.

Bij recessie neemt mobiliteit af In de periode 2002-2005 en opnieuw in de periode 20092010 neemt de omvang van de mobiliteit af. Het aantal blijvers neemt toe van 68 procent in 2001 naar 78 procent in 2005 en van 71 procent in 2008 naar 82 procent in 2010. Landelijk zien we vrijwel hetzelfde gebeuren. Dit komt omdat in jaren met een minder gunstige conjunctuur de mobiliteit van werknemers af neemt, hetgeen resulteert in een afnemende vervangingsvraag. In jaren met een minder gunstige conjunctuur zijn er tevens minder groeimogelijkheden voor de bedrijven, waardoor in dergelijke jaren ook de uitbreidingsvraag geringer is.

Daarnaast elk jaar tussen de 6,5 en 13,5 duizend inen uitstromers in deze regio Het aantal werknemers dat in de periode 2000-2010 de TI verlaat varieert in de regio Zuid Holland van 11 procent in 2010 tot 19 procent in 2001 (zie figuur 19). Dit betekent dat de jaarlijkse uitstroom uit de TI-branche in deze regio varieert tussen 4.000 en 8.000 werknemers.

De mobiliteit van werknemers in jaren met een gunstige conjunctuur is dus groter dan in jaren met een ongunstige conjunctuur. Echter ook in jaren met een ongunstige conjunctuur is 26-33 procent van de TI werknemers in de regio Zuid Holland mobiel. De bedrijfsmobiliteit is dan circa 8 procent, terwijl de branchemobiliteit 18 tot 25 procent bedraagt.

De jaarlijks instroom in de TI in de regio varieert in deze periode van 9 procent in 2010 tot 20 procent in 2001. Dit betekent dat de jaarlijkse instroom in de TI-branche in deze regio in de periode 2000-2010 varieert van 3.000 tot 8.000 werknemers.

Bij recessie extra uitstroom van 55-plussers

De omvang van de branchemobiliteit varieert in de afgelopen 10 jaar dus aanzienlijk. De branchemobiliteit is het kleinst in 2010. In dat jaar gaat het bij de instromers en de uitstromers tezamen om ongeveer 6.500 werknemers. De branchemobiliteit is het grootste in 2001 met bijna 13.500 werknemers.

Het aandeel van de 55-plussers in het personeelsbestand van de TI is zowel in deze regio als landelijk in de periode 2000-2010 verdubbeld van 6 naar 12 procent. De uitstroom van 55-plussers is meestal niet precies naar rato van hun aandeel in de TI-werkgelegenheid en hierbij is sprake van een duidelijk patroon. In jaren van groei stromen er naar verhouding relatief weinig 55-plussers uit, terwijl in jaren van krimp naar verhouding relatief veel 55-plussers de TI verlaten (zie ook figuur 20). Dit komt omdat TI-werkgevers bij een groeiende economie zonder meer al problemen hebben om de uitbreidingsvraag op

De branchemobiliteit in de regio Zuid Holland loopt over de jaren heen gezien parallel aan die in de landelijke TI. Dit komt omdat conjuncturele verschillen tussen de jaren zich niet alleen in deze regio doen voelen, maar ook elders in Nederland. Deze conjuncturele verschillen tussen jaren zijn tevens de oorzaak dat de instroom meer fluctu-

Figuur 20 – Aandeel dat 55-plussers uitmaken van respectievelijk het totale werknemersbestand in de TI en de uitstroom uit de TI, periode 2000-2010* TI Nederland

Zuid Holland 18 15,7

16 13,1

14 10,9

12

6,2

6 4

12,2

6

7,2 7

7

8

9

9

10

10

13,5

14

12

10

10

8 6 4

2

7,3

8,2

6,3 6

7

7

2001

2002

8

13,4

12,7

10,9

12

10,6 10,3 11

7,5

16

16

12,7 9,2

10 8

18

9

9

2004

2005

10,5

10,9

11,1

10

10

10

2006

2007

2008

11

12

2

0

0

2000

2002

2004

2006

2008

2000

2010

2003

2009

2010

% 55-plussers van de uitstroom uit de TI % 55-plussers van het hele werknemersbestand in de TI

% 55-plussers van de uitstroom uit de TI % 55-plussers van het hele werknemersbestand in de TI

Bron: Mn Services, bewerking ITS * Deze cijfers hebben uitsluitend betrekking op bij Mn Services geregistreerde TI-werknemers. Op dit punt beschikt het CBS namelijk alleen over cijfers voor de jaren 2000-2008.

24

Figuur 21 – Branchestandvastigheid van de TI-instromers uit 2004 (% 2004-instromers dat na 1, 2, 3, 4, 5 jaar nog in TI werkzaam is) Zuid Holland

TI Nederland

80

80

70

70

60

60

50

50

40

40

30

30

20

20 10

10 na 1 jaar

na 2 jaar

na 3 jaar

na 4 jaar

totale instroom

jonge instromers

schoolverlaters

jonge zij-instromers

na 1 jaar

na 5 jaar

na 2 jaar

na 3 jaar

na 4 jaar

totale instroom

jonge instromers

schoolverlaters

jonge zij-instromers

na 5 jaar

Bron: Mn Services en CBS, bewerking ITS

een goede manier in te vullen. In een dergelijke situatie is er voor werkgevers geen, of in ieder geval veel minder dan bij een recessie, aanleiding om de uitstroom van ouderen te stimuleren.

zien, maar bij deze categorieën is de branchestandvastigheid wat lager dan gemiddeld (zie figuur 21). De cijfers met betrekking tot de branchestandvastigheid variëren enigszins. In het ene jaar zijn ze wat hoger dan in het andere jaar. Een duidelijke tendens valt hierbij niet te onderkennen. Waarschijnlijk hebben deze variaties vooral een conjuncturele achtergrond.

Elk jaar ook veel jongeren onder de uitstroom Figuur 20 laat weliswaar zien dat de 55-plussers een stijgend aandeel van de jaarlijkse uitstroom uitmaken, maar ook dat zij nog steeds een beperkt aandeel van de totale jaarlijkse uitstroom uitmaken.

Zowel instroom als uitstroom is divers van samenstelling In Zuid Holland stromen in de periode 2000-2010 elk jaar tussen de 3.000 en de 8.000 nieuwkomers de TI-branche in. De term nieuwkomers is niet in alle gevallen terecht omdat het soms ook om her-instromers gaat. Eerder – zie het regio-rapport van 2010 – bleek immers dat 25-30 procent van de uitstromers op een later moment terug keert naar de TI en dat het merendeel deze stap terug naar de TI binnen één jaar zet. De jaarlijkse uitstroom uit de TI varieert in de periode 2000-2010 in deze regio van 4.000 tot ongeveer 8.000.

Eerder hebben we het profiel geschetst van de werknemer in de TI: het gaat in de TI hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. Dit profiel is eveneens van toepassing op de instromers en de uitstromers. Wél zijn er zoals verwacht mag worden duidelijke verschillen in leeftijd. Van de instromers in de TI in Zuid Holland is elk jaar 45 à 50 procent jonger dan 25 jaar en circa 3 procent is 55-plusser. Van de uitstromers in deze regio is elk jaar tussen de 25 en 33 procent jonger dan 25 jaar, terwijl het aandeel 55-plussers in de uitstroom varieert van 6 procent in 2000 tot 16 procent in 2010 (zie figuur 20). Voor de TI-landelijk gelden overigens vrijwel dezelfde cijfers.

Figuur 22 brengt in beeld waar deze instromers vandaan komen en waar de uitstromers heen gaan. Bij deze instromers is sprake van een aanzienlijke variatie naar herkomst en bij de uitstromers van een aanzienlijke variatie naar bestemming. Dit geldt niet alleen voor deze regio, maar ook voor de andere regio’s.

De uitstroom uit de TI bestaat dus zeker niet uitsluitend uit oudere werknemers die aan het eind van hun beroepsloopbaan zijn aangekomen. In de periode 2000-2010 is een kwart tot een derde van de jaarlijkse uitstromers jonger dan 25 jaar. Dit geldt voor de regio Zuid Holland en het gaat ook landelijk op in de TI. Dit is een belangrijk punt aangezien we eerder hebben laten zien dat er sprake is van een proces van ontgroening in de TI.

Schoolverlaters vormen elk jaar maar een beperkt deel van de instroom Zowel voor de regio Zuid Holland als voor de TI-landelijk gaat op dat schoolverlaters elk jaar maar een beperkt deel uitmaken van de totale instroom. Voor vrijwel alle jaren in de periode 2000-2010 gaat op dat de schoolverlaters 14-18 procent van de totale instroom uitmaken. Landelijk maken de schoolverlaters in deze periode vrijwel elk jaar 14-17 procent van de instroom uit.

Beperkte standvastigheid instromers: een derde deel stroomt binnen één jaar weer uit Van de jaarlijkse instroom in de TI in de regio Zuid Holland verlaat bijna 30 procent de branche weer binnen één jaar. Na vijf jaar is een kwart nog in de TI werkzaam. De branchestandvastigheid van jonge instromers (jonger dan 25 jaar) en van schoolverlaters laat dezelfde trend

25

Overzicht 22 – Stromen op de arbeidsmarkt van de technische installatiebranche in de jaren 2000-2010* Zuid Holland Instroom schoolverlaters

14-18%

zzp-ers

1-2%

uitkeringssituatie werknemers (andere branches)

TI-bedrijf

geen inkomstenbron

schoolverlaters zzp-ers

werknemers 6-9%

10-17%

(andere branches) uitzendbranche geen inkomstenbron

6-9%


Instroom

Uitstroom

uitkeringssituatie

4-7% 48-57%

uitzendbranche**

TI Nederland


14-17%

zzp-ers

4-7% 5-13%

werknemers

44-59%

(andere branches)

8-11%

uitkeringssituatie

4-8%

werknemers

3%

overig

8-9%

pensioen

3-8%

(andere branches)

6-10% 12-19%

geen inkomstenbron

6-8%

overig

3-4%

uitzendbranche geen inkomstenbron

TI-bedrijf overig

4-7%

TI-bedrijf TI-bedrijf

45-57%

Uitzendbranche**

10-14%

zzp-ers

1-2%

uitkeringssituatie

Uitstroom

TI-bedrijf

overig

6-14% 44-57% 11-15% 7-10% 9-10%

pensioen

4-7%

Bron: Mn Services en CBS; bewerking ITS * De percentages in deze figuur geven telkens aan tussen welke grenzen de stromen in deze jaren fluctueren. ** Het gaat hier niet om uitzendkrachten, maar om personen die overstappen van uitzendwerk naar een vaste of tijdelijke baan bij een TI-bedrijf en vice versa.

Lang niet alle vacatures worden geschikt geacht voor schoolverlaters

Figuur 23 – Voorkeur voor schoolverlaters of voor werknemers met ervaring TI Nederland

Blijkbaar wordt maar een beperkt deel van de vacatures in de TI geschikt geacht voor schoolverlaters. Dit is eerder ook door het CBS in een enquête onder enkele duizenden bedrijven vastgesteld. Uit die enquête blijkt namelijk dat van de vacatures op middelbaar, hoger en wetenschappelijk niveau minder dan 10 procent geschikt gevonden wordt voor mensen die net van school komen (CBS, 2007). En de functies in de TI zijn meestal van een middelbaar beroepsniveau (zie ook figuur 6).

monteur elektro

7

76 76

19

eerste monteur elektro 3

78

18

eerste monteur installatie 5

79

tekenaar 3

46

62

36

werkvoorbereider/planner

8

75

calculator

6

81

projectleider 1 0% vo o rkeur vo o r scho o lverlater

16

52

engineer/ontwikkelaar 2

Dat de TI-bedrijven bij vacatures meestal een voorkeur hebben voor werknemers mét ervaring boven schoolverlaters wordt bevestigd in een enquête die we in 2009 onder TI-bedrijven hebben uitgevoerd. Alleen bij vacatures in de functies van leerlingmonteur richten TI-bedrijven zich op schoolverlaters. Voor de andere technische functies hebben zij bij vacatures vaak (tekenaar of engineers) of zelfs meestal (monteurs, werkvoorbereiders, projectleiders) een voorkeur voor personen met relevante werkervaring (zie figuur 23). Schoolverlaters kunnen dus niet zo gemakkelijk instromen in de TI.

17

monteur installatie 5

17 13

98 20%

40%

2 60%

vo o rkeur vo o r werknemer met ervaring

80%

100%

geen vo o rkeur

Bron: Enquête onder TI-bedrijven in 2009

Een derde (33%) van de TI-bedrijven in de regio Zuid Holland volgt (vrijwel) uitsluitend de opleidingsstrategie. De zelfstandig monteurs in deze bedrijven zijn (vrijwel) allemaal als leerlingmonteur aangetrokken en vervolgens opgeleid tot zelfstandig monteur. Een iets groter deel van de TI-bedrijven in deze regio (38%) hanteert vooral of uitsluitend een wervingsstrategie. Zij hebben bijna geen of hooguit een minderheid van hun zelfstandig monteurs in eigen huis opgeleid. Zij hebben alle of het merendeel van hun zelfstandig monteurs ‘kant en klaar’ vanaf de arbeidsmarkt aangetrokken. Landelijk gaat voor 46 procent van de TI-bedrijven op dat zij alle of het merendeel van hun zelfstandig monteurs ‘kant en klaar’ van de arbeidsmarkt hebben aangetrokken (zie figuur 24).

In de enquête onder TI-bedrijven van december 2010 en van augustus 2011 zijn we hier verder op ingegaan. Daarbij hebben we onder andere gekeken op welke manier TI-bedrijven aan hun zelfstandig monteurs komen. Er zijn twee mogelijkheden. TI-bedrijven kunnen leerlingmonteurs aantrekken en die vervolgens zelf opleiden tot zelfstandig monteur (opleidingsstrategie), of ze kunnen op de arbeidmarkt vakbekwame monteurs aantrekken (wervingsstrategie).

26

Figuur 24 – Arbeidsmarktstrategieën van TI-bedrijven Zuid Holland

TI Nederland

60

60

50

50

40

40

38

33

30

46

31 30

25

21 20

20 10

10

4

2 0

0

% TI-bedrijven dat alleen of vooral leerlingmonteurs aantrekt en die vervolgens zelf opleidt tot zelfstandig monteur

% TI-bedrijven dat alleen of vooral leerlingmonteurs aantrekt en die vervolgens zelf opleidt tot zelfstandig monteur beide manieren in ongeveer gelijke mate

beide manieren in ongeveer gelijke mate

% TI-bedrijven dat hun zelfstandig monteurs vooral of uitsluitend van de arbeidsmarkt aantrekt

% TI-bedrijven dat hun zelfstandig monteurs vooral of uitsluitend van de arbeidsmarkt aantrekt

weet niet

weet niet

Bron: Enquête onder TI-bedrijven in 2011

Van de 2009-instromers heeft bijna 1 op de 5 onlangs diploma behaald

Figuur 25 – Opleiding van de gediplomeerden die in 2009 instromen in de TI in de functie van (leerling)monteur

We hebben een aanvullende analyse gemaakt van de 2009-instroom. Deze analyse is alleen gemaakt voor de totale TI, dus niet per regio. In totaal zijn in 2009 16.473 personen de TI ingestroomd. Bijna tweederde deel, 10.395 personen, is gaan werken in een (leerling)monteur functie. Onder deze 10.395 zitten 1.607 recent-gediplomeerden.

instroom in TI als (leerling)monteur

aantal gediplomeerden

vmbo

BBL

1.607

TI

498

31%

niet-TI

488**

30%

TI

111

niet-TI

Gediplomeerden die in TI als (leerling)monteur gaan werken hebben lang niet altijd een TI-opleiding

mbo

BOL

EXTRANEUS*

Eerder zagen we al dat lang niet alle TI-opgeleiden vervolgens aan de slag gaan in de TI-branche. Vandaar dat we de opleiding in kaart gebracht hebben van de gediplomeerden die in 2009 in de TI zijn gaan werken in de functie van (leerling)monteur.

82**

TI

176

niet-TI

108**

7% 5% 11% 7%

TI

27

2%

niet-TI

46**

3%

44

3%

TI

16

1%

niet-TI

11

1%

havo/vwo

hbo

100%

Bron: CBS en Mn Services; bewerking ITS * Extraneus, dat wil zeggen personen die niet aan de opleiding maar wel aan het examen deelnemen. ** Zie ook figuur 26

Van de 1.607 pas gediplomeerden die in 2009 instromen in een baan als (leerling)monteur in de TI is de helft in het bezit van een TI-diploma en de andere helft dus niet. Er is op dit punt overigens nog wel wat verschil tussen vmbogediplomeerden en mbo-gediplomeerden, maar steeds gaat op dat een substantieel deel als (leerling-)monteur in de TI aan de slag gaat zonder over een TI-diploma te beschikken (zie figuur 25).

Instromers zonder TI-diploma hebben meestal wel verwante technische opleiding gevolgd Van de vmbo’ers die zonder TI-opleiding zijn ingestroomd heeft eenderde een sectorbrede techniekopleiding gedaan en nog eens zo’n 20 procent heeft een opleiding in een andere technische richting. Van de mbo’ers die zonder TI-opleiding zijn ingestroomd heeft bijna twee derde een opleiding in een andere technische richting gevolgd (zie figuur 26). Blijkbaar hanteren lang niet alle TI-bedrijven als eis dat nieuwkomers in de functies van (leerling)monteur een TI-opleiding gevolgd moeten hebben. In een recent uitgevoerde enquête onder TI-bedrijven is daarom vrij uitgebreid ingegaan op de selectiecriteria die TI-bedrijven hanteren bij het aantrekken van (leerling)monteurs.

27

Figuur 26 – Opleiding van de niet-TI (v)mbo gediplomeerden, die in 2009 ingestroomd zijn in de functie van (leerling)monteur 488 niet-TI vmbo-ers sectorbrede techniekopleiding

Figuur 28 – Mate waarin een TI-gerichte opleiding een criterium is bij de selectie van leerlingmonteurs (%) 60

236 niet-TI mbo-ers

51 50 43

43

40

31%

28

30

techniek metaal

12%

21

27%

20 13

techniek bouw

4%

5%

techniek AKA

10

14%

techniek overig

3%

0 leerlingmonteur elektro

19%

leerlingmonteur installatie

TI-gerichte opleiding is harde eis

4%

intersectorale opleiding met techniek component

TI-gerichte opleiding is pré, maar niet noodzakelijk TI-gerichte opleiding is niet nodig

theoretische leerweg

25%

landbouw

14%

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, december 2010

economie

4%

28%

overig

4%

8%

100% = 488

Figuur 29 – Eisen aan het opleidingsniveau bij het aantrekken van werknemers voor de functie van leerlingmonteur (%)

100% = 236

Bron: CBS en Mn Services; bewerking ITS

70 59

60 50

Bij rekrutering van leerlingmonteurs is motivatie belangrijker dan opleiding

42 40 30 22

Spontaan noemen de meeste TI bedrijven – en dat geldt ook voor de TI-bedrijven in de regio Zuid Holland – ‘motivatie/ambitie’ het belangrijkste criterium bij de rekrutering van leerlingmonteurs. Dat geldt voor 44 procent van de installatiebedrijven en 41 procent van de elektrobedrijven (zie figuur 27).

20

41

3

11

presentatie/omgangsvormen TI-opleiding

6

geen eisen

4

zelfstandigheid

geen specifieke eisen

0

6 1

6

vmbo

mbo-1

mbo-2

mbo-3

mbo-4

3

2

anders mbo niet gespecificeerd

leerling monteur installatie

Weinig bedrijven merken ‘opleiding’ spontaan als belangrijkste criterium aan. Dat wil niet zeggen dat een TI gerichte opleiding geen rol speelt. Het is vaak wel een pre, maar meestal geen harde eis. Voor leerlingmonteurs installatietechniek is een TI-gerichte opleiding in 28 procent van de TI-bedrijven een ‘harde eis’. Voor de leerlingen elektrotechniek is dit met 43 procent wat vaker het geval, maar ook hier gaat dus op dat dit bij de meerderheid van de TI-bedrijven geen harde eis is (zie figuur 28).

44

16

10

5

3 12

andere eis 0

6


1 1

afkomst/milieu

10 4

leerling monteur elektro

2 2

praktische vaardigheiden

9

2

0

10 10

interesse, inzicht in vak

9

10

Figuur 27 – Belangrijkste eis bij rekrutering van leerlingmonteurs (%) motivatie/ambitie

19

10

De helft van de TI bedrijven zegt verder ‘geen eisen’ te stellen aan het opleidingsniveau van de leerlingen. De overige TI-bedrijven vinden meestal een vmbo-opleiding voldoende. Ook hier is nog weer een verschil tussen elektrobedrijven en installatiebedrijven (zie figuur 29).

14

20

leerlingmonteur elektro

30

40

50

leerlingmonteur installatie


28

TI-bedrijven selecteren zelfstandig monteurs bij voorkeur op basis van functioneren in de praktijk

de elektrobedrijven en 40 procent van de installatiebedrijven is een TI gerichte opleiding wel een ‘harde eis’(zie figuur 31). Bij 45 procent respectievelijk 60 procent is het dat dus niet. Qua niveau wordt meestal een mbo-opleiding gevraagd, vaak mbo-3 of mbo-4 (zie figuur 32).

De opleiding is belangrijker bij de rekrutering van zelfstandig monteurs, maar ze is ook hier vaak niet doorslaggevend. Spontaan noemen de meeste bedrijven - een vijfde tot een kwart - ‘ervaring en vakbekwaamheid’ de belangrijkste selectie criteria (zie figuur 30). Bij 55 procent van

Eerder kwam naar voren dat een groot deel van de schoolverlaters met een TI-opleiding niet doorstroomt naar aansluitende functies in TI-bedrijven, maar in functies buiten de TI aan het werk gaat. Hier komt naar voren dat TI-bedrijven op functies die vrij komen niet alleen schoolverlaters met een TI-opleiding laten instromen, maar vaak ook schoolverlaters met een opleiding buiten de TI. Een specifieke op de TI-gerichte opleiding is in veel TI-bedrijven geen hard vereiste om als (leerling)monteur te worden aangenomen. Algemene kwalificaties als motivatie en ambitie zijn belangrijker criteria, zeker bij leerlingmonteurs, terwijl bij monteurs vooral op werkervaring en (bewezen) vakbekwaamheid wordt gelet. Kennelijk zijn er vaak geen directe één-op-één relaties tussen opleidingen en functies in de TI en is er dus ruimte voor flexibiliteit in de overgang van onderwijs naar arbeid in de TI. Die speelruimte is er aan de kant van de aanbieders: TI opgeleide schoolverlaters kunnen ook in niet-TI bedrijven aan het werk. Ze bestaat ook aan de kant van de vragers: TIbedrijven nemen op vacatures van (leerling)monteurs ook niet-TI opgeleide schoolverlaters aan.

Figuur 30 – Belangrijkste eis bij de rekrutering van zelfstandig monteurs (%) 21

ervaring

28

21 23

vakbekwaamheid 10

motivatie/ambitie TI-opleiding

3

presentatie/omvangsvormen

3

14 13

7

4 5

passen in bedrijfsteam

4 4

arbeidsverleden cv/referenties

2

afkomst/milieu

2

0

4

overig

17

11

0

10

20

30

zelfstandig monteurs elektro

40

50

60

zelfstandig monteurs installatie


Figuur 31 – Mate waarin een TI-gerichte opleiding een criterium is bij de selectie van zelfstandig monteurs (%) 60

55

Instroom en uitstroom betreft elk jaar vooral mobiliteit van werkenden

54

Bij de dynamiek op de TI-arbeidsmarkt – zie figuur 22 – gaat het echter maar voor een klein deel om overgangen van school naar werk. Veel vaker gaat het om bewegingen die getypeerd kunnen worden als van-werk-naar-werk mobiliteit. Werkenden zorgen in de periode 2000 tot 2010 elk jaar voor circa 70 procent van de mobiliteit op de TIarbeidsmarkt. Het gaat hierbij vooral om werknemers die vanuit een andere branche overstappen naar de TI-branche, en omgekeerd. In mindere mate gaat het om werknemers die het werken via een uitzendbureau verruilen voor een tijdelijke of vaste aanstelling bij een TI-bedrijf, of omgekeerd. Een derde vorm van deze van-werk-naarwerk mobiliteit bestaat uit ondernemers die hun positie van zzp’er (zelfstandige zonder personeel) inruilen voor een baan in loondienst in de TI, of – wat meer voorkomt (zie figuur 22) – omgekeerd uit TI-werknemers die hun baan inruilen voor een positie als zzp’er. Overigens blijven zij daarna vaak als zzp’er in de bouw(installatie) werkzaam. En ook voor de zzp’ers die overstappen naar een werknemerspositie in de TI gaat op dat zij daarvoor vaak als zelfstandige in de bouwinstallatie werkzaam waren.

50 40 40

34

30 20 11

10

6

0 zelf standig monteurs elektro

zelf standig monteurs installatie

TI-gerichte opleiding is harde eis TI-gerichte opleiding is pré, maar niet noodzakelijk TI-gerichte opleiding is niet nodig

Bron: Enquête onder TI-bedrijven; december 2010

Figuur 32 – Eisen aan het opleidingsniveau bij het aantrekken van personen voor de functie van zelfstandig monteur (%) 35 29

30 24

25

22 20

20 16 12

0

12

11

10 5

15

14

15

7 4

geen eisen

vmbo

Veel intersectorale mobiliteit

6

4

4

mbo 1 of 2

mbo 3

mbo 4

mbo niet gespecificeerd

vmbo of mbo

De helft van alle bewegingen op de TI-arbeidsmarkt heeft betrekking op werknemers die vanuit een andere branche overstappen naar de TI of, omgekeerd, de TI-branche verlaten voor een baan in een andere branche. De mobiliteit van werknemers betreft in de helft van de gevallen dus intersectorale mobiliteit.

overig

zelfstandig monteurs elektro zelfstandig monteurs installatie

Bron: Enquête onder TI-bedrijven; december 2010

29

Vooral intersectorale mobiliteit tussen verwante branches

Per saldo meer instromers uit dan uitstromers naar deze branches

Deze uitwisseling van werknemers vindt vooral plaats met bepaalde andere branches, namelijk de metaal, de bouw, de groot- en detailhandel, het transport en de informatie & ontwerp branche. Circa tweederde deel van de uitstromende werknemers die overstappen naar de TI is uit deze branches afkomstig. En, omgekeerd, geldt dat van de werknemers uit de TI circa tweederde deel overstapt naar één van deze branches.

In de periode 2000-2010 geldt in de regio Zuid Holland voor de meeste jaren dat er minder werknemers vanuit de TI naar de hiervoor genoemde branches vertrekken dan er, omgekeerd, vanuit deze branches overstappen naar de TI. Per saldo trekt de TI in deze periode meer werknemers uit de branches naar zich toe dan zij eraan verliest. Ook landelijk gaat op dat de TI meer werknemers uit deze branches naar zich toetrekt dan zij eraan verliest.

Eerder kwam al naar voren dat de TI-bedrijven zeker niet uitsluitend TI-opgeleiden aantrekken voor de functies van leerlingmonteur. Ook schoolverlaters met andere opleidingen komen in aanmerking voor deze functies. Vaak gaat het bij die andere opleidingen dan wel om andere technische opleidingen zoals opleidingen voor metaal en bouw (zie figuur 26). In feite komen niet alleen schoolverlaters met opleidingen voor verwante – technische – branches in aanmerking voor functies in de TI, maar dat geldt blijkbaar ook voor werknemers uit deze verwante – technische – branches.

Eerder - zie het rapport uit 2010 - hebben we aangegeven dat werknemers in de TI vaker dan werknemers in de eerder genoemde branches van mening zijn dat hun werk meestal of altijd veel variatie biedt, respectievelijk dat zij veel autonomie hebben bij de uitvoering van hun werk. Wat betreft inhoud van het werk en wat betreft regelmogelijkheden kan de TI blijkbaar goed concurreren met andere branches en dit zal ongetwijfeld een deel van de verklaring zijn dat er per saldo meer werknemers uit andere branches overstappen naar de TI dan er, omgekeerd, werknemers uit de TI overstappen naar andere branches.

30

Via een telefonische enquête onder TI-werkgevers meten we regelmatig of zij voor het komende (half) jaar groei of krimp van het personeelsbestand verwachten. In juni 2008 was er nog een zeer positieve stemming onder de TI-bedrijven. Veel bedrijven verwachtten op dat moment dat zij in de tweede helft van 2008 meer personeel in loondienst zouden hebben dan zij op dat moment hadden. Vermindering van personeel werd vrijwel door geen enkel bedrijf verwacht. Dit gold ook voor de TI-bedrijven in Zuid Holland (zie figuur 33). In juni 2008 waren de TIwerkgevers overigens eveneens optimistisch over de groeimogelijkheden in 2009. Er waren op dat moment nauwelijks TI-bedrijven die rekening hielden met personele krimp in 2009. Ook in de enquêtes van 2009, 2010 en 2011 is gevraagd naar de verwachtingen van de TI-bedrijven voor de tweede helft van het desbetreffende jaar. Figuur 33 laat zien dat het aantal TI-bedrijven dat personele groei verwacht in deze jaren steeds fors lager is dan in 2008, maar het aantal bedrijven dat personele groei verwacht is nog wel steeds groter dan het aantal dat personele krimp verwacht.

De arbeidsmarkt in 2009-2011 Recessie tempert groeiverwachtingen De jaren 2006 en 2007 zijn gekenmerkt door een gunstige conjunctuur, ook voor de technische installatiebranche. In 2008 kwamen er echter steeds meer signalen dat het economisch tij veranderde. Met name in de tweede helft van 2008 werd het nieuws sterk gedomineerd door de kredietcrisis. De discussie of er wel of geen recessie zat aan te komen veranderde in een discussie over hoe ernstig de recessie zou zijn.

Figuur 33 – Verwachtingen van TI-werkgevers over de ontwikkeling van hun personeelsbestand, periode 20082011 (in %) Zuid Holland verwachtingen voor 2e helft 2008 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

verwachtingen voor 2e helft 2009


verwachtingen voor 2e helft 2011 84

75 68 54 41 22 2

7

2

gemeten in juni 2008

In werkelijkheid zowel in 2010 als in 2011 bij meer TIbedrijven krimp dan groei van het personeelsbestand

19

13 5

4


3

1


meer personeel in loondienst minder personeel in loondienst

0

De werkelijkheid blijkt echter minder rooskleurig. Zowel in de periode juni 2009 – juni 2010 als in de periode augustus 2010 – augustus 2011 zijn er in de regio Zuid Holland meer TI-bedrijven met personele krimp dan met personele groei (zie figuur 34).

gemeten in augustus 2011

ongeveer evenveel weet dit (nog) niet

TI Nederland verwachtingen voor 2e helft 2008 80

69

70 60 50



verwachtingen voor 2e helft 2011 72

67

Na 2009 krimp in TI-werkgelegenheid In de periode 2006-2008 heeft de werkgelegenheid in de TI zich positief ontwikkeld. Voor elk jaar in deze periode gaat op dat het aantal werknemers met een vast of een tijdelijk contract met een TI-bedrijf groter is dan het jaar ervoor. Dit geldt niet alleen voor de regio Zuid Holland, maar voor de gehele TI-branche in Nederland (zie figuur 35). Landelijk in de TI begint dit in 2009 te veranderen. In 2009 treedt stabilisatie van het aantal TI-werknemers op. In 2010 treedt er vervolgens een afname op van het aantal werknemers dat in loondienst is van de TI-bedrijven. In

50 43

40 30

21

20

19

20 10

2

7

5

7

4

7

5

2

0 gemeten in juni 2009



meer personeel in loondienst minder personeel in loondienst


ongeveer evenveel weet dit (nog) niet

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, diverse jaren

Figuur 34 – Feitelijke ontwikkeling van het personeelsbestand in TI-bedrijven, periode 2008-2011 (in %) Zuid Holland

70

ontwikkelingen in periode juni 2008 - juni 2009

TI-Nederland


ontwikkelingen in periode augustus 2010 - augustus 2011 61

70

60

60

47

50 40


23

56

51

40

34

30

53

ontwikkelingen in periode augustus 2010 - augustus 2011

50

39 30


27

30

23 16

20

24

23

26

23

23

21

20

10

10

0 gemeten in juni 2009


personeel in loondienst is toegenomen personeel in loondienst is afgenomen

0



personeel in loondienst is niet veranderd


personeel in loondienst is toegenomen personeel in loondienst is afgenomen


31


personeel in loondienst is niet veranderd

Figuur 35 – Ontwikkeling van het aantal TI-werknemers in de periode 2000-2011 (2000=100) Nederland Totaal


140

100

103

105

105

105

106

105

106

109

112

107

106

120

100

103

102

100

103

103

103

104

107

109

109

107

107

100

80

80

60

60

40

40

20

20

0

0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 29.120

29.933 30.643

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

30.523 30.792 31.064 30.754 30.991 31.910 32.651 31.208 31.065

127.791 130.607 131.895 131.029 131.640 131.184 133.048 136.321 139.494 139.468 136.183 137.030

aantal werknemers

aantal werknemers


de eerste helft van 2011 neemt het aantal TI-werknemers echter weer toe. De regio Zuid Holland wijkt enigszins af van dit landelijke beeld. In 2009 is er in deze regio, anders dan landelijk in de TI, nog wel sprake van een groei van het aantal TI-werknemers. In 2010 is in deze regio, evenals landelijk in de TI, sprake van een dalend aantal TIwerknemers en deze daling zet zich bovendien nog door in de eerste helft van 2011 (zie figuur 35).

te nemen. Bedrijven vormen op deze manier een flexibele schil van arbeidskrachten rond hun vaste kern van medewerkers, dat wil zeggen de werknemers die zij voor onbepaalde tijd in dienst hebben genomen. Een belangrijk argument voor bedrijven om met een dergelijke flexibele schil te werken is dat ze zo in economisch mindere tijden hun personele capaciteit soepel kunnen aanpassen aan de nieuwe economische realiteit. Figuur 36 bevestigt dat de TI-bedrijven in deze regio in eerste instantie vooral op de recessie reageren door minder uitzendkrachten en zzp’ers in te zetten. Verder laat deze figuur zien dat de recessie met name in 2010 en 2011 gevolgen had voor de werknemers met een tijdelijk contract. Zowel in 2010 als in 2011 is bijna een kwart van de TI-bedrijven in de regio Zuid Holland ertoe overgegaan om tijdelijke contracten niet te verlengen. In 2009 was deze maatregel in deze regio duidelijk minder vaak aan de orde.

Recessie heeft eerst en vooral gevolgen voor de flexibele schil In jaren met een gunstige conjunctuur breiden de TI-bedrijven hun capaciteit voor een belangrijk deel uit door uitzendkrachten en zzp’ers (zelfstandige zonder personeel) in te huren en door werknemers in tijdelijke dienst

Figuur 36 – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren (% TI-bedrijven dat maatregel genomen heeft) Zuid Holland 34

minder beroep op zzp'ers 28

minder uitzendkrachten inlenen

38

21 32 32

minder overwerk door het personeel 10

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd 6

1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

3

9

21

1 0

contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

37

22 22

10

minder stagiair(e)s opgenomen

38 40

11

15

3 5 2

minder beroep op buitenlandse werknemers minder BPV-plaatsen ingevuld

3

BBL'ers ontslagen

0 3 1

12

6

aantal contracturen werknemers verminderd

0 0 0

BBL'ers over laten stappen naar BOL-leerweg

0 0 0

0

10

20

2009

30 2010

32

40 2011

50

TI-Nederland 33

minder beroep op zzp'ers

37 33

minder uitzendkrachten inlenen

29 27

minder overwerk door het personeel

41

39

30 32

21 25 23

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd 5

1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

13 11 9

minder stagiair(e)s opgenomen

17

12 4

contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

12

16

4 6 3

minder beroep op buitenlandse werknemers

4

minder BPV-plaatsen ingevuld

9

12

3 5 3

BBL'ers ontslagen

2

aantal contracturen werknemers verminderd

4 4

0 1 1

BBL'ers over laten stappen naar BOL-leerweg 0

20

40

2009

60

2010

2011


Voor vaste kern heeft recessie aanvankelijk beperkte gevolgen

Het aantal bij Mn Services geregistreerde TI-werknemers is in deze regio in 2010 sterker afgenomen (-4,4%) dan landelijk in de TI het geval is (-2,4%). De recessie doet zich in deze regio blijkbaar wat sterker voelen, al is dat niet te zien aan de ontwikkeling van de werkvoorraad van de TI-bedrijven. Landelijk daalt de gemiddelde werkvoorraad tussen 2009 en 2011 van 18 naar 16 weken. In de regio Zuid Holland is de werkvoorraad in deze periode echter redelijk stabiel (zie figuur 37). Maar het is uiteraard mogelijk dat de TI-bedrijven in deze regio de werkvoorraad vooral op peil hebben weten te houden door, forser dan landelijk in de TI gebeurd is, te snijden in de personele capaciteit.

Voor de vaste kern van het personeelsbestand, dus voor de werknemers met een contract voor onbepaalde tijd – de vaste aanstellingen – heeft de recessie aanvankelijk niet veel gevolgen. Weliswaar worden al in 2009 in een aanzienlijk deel van de TI-bedrijven de mogelijkheden voor overwerken verminderd, maar ontslag van vaste medewerkers komt dan nog maar in beperkte mate voor, namelijk bij 1 op de 20 TI-bedrijven in Nederland én in de regio Zuid Holland. In 2010 ook vaker ontslag van vast personeel

Figuur 37 – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken

Figuur 36 laat echter tevens zien dat de recessie - landelijk gezien - in 2010 en in 2011 in toenemende mate ook gevolgen krijgt voor het vaste personeel. Het aantal TIbedrijven dat werknemers met een vast contract ontslaat is in 2010 en in 2011 duidelijk groter dan in 2009. Daarnaast komt het in 2010 en in 2011 duidelijk vaker voor dan in 2009 dat TI-bedrijven de contracturen van werknemers verminderen of flexibeler gaan inzetten. In de regio Zuid Holland wordt het ontslaan van werknemers met een vast contract in 2010 vaker toegepast dan in 2009, maar in 2011 neemt het aantal bedrijven dat deze maatregel neemt af tot onder het niveau van 2009. Het flexibeler inzetten van contracturen wordt door de bedrijven in de regio Zuid Holland in 2010 en 2011 vrij vaak toegepast, maar vermindering van contracturen komt in deze regio niet of nauwelijks voor.

25

20 17

18

17

16

17

16

15

10

5

0 oktober 2009

juni 2010 Zuid Holland

augustus 2011 TI Nederland


33

Forse daling van het aantal moeilijk vervulbare vacatures in de eerste helft van 2009

Maar inmiddels ook minder mvv’s bij technische staffuncties en leidinggevende functies

Het aantal TI-bedrijven in Nederland met moeilijk vervulbare vacatures is in de periode 2005-2008 gestegen van 29 procent naar 63 procent. In de eerste helft van 2009 neemt het aantal TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures echter zeer snel af, namelijk van ruim 60 naar 21 procent. Vanaf medio 2009 tot medio 2011 schommelt het percentage TI-bedrijven met mvv’s steeds rond de 20 procent. De hier beschreven ontwikkeling van het aantal bedrijven met mvv’s gaat ook op voor de regio Zuid Holland, al zijn er in deze regio in 2010 en 2011 wel wat grotere fluctuaties in het aantal TI-bedrijven met mvv’s dan landelijk het geval is (zie figuur 38).

Het heeft wat langer geduurd voordat de recessie ook tot duidelijk minder mvv’s leidde bij de technische staffuncties en de leidinggevende functies. In augustus 2011 is het aantal TI-bedrijven in Nederland met moeilijk vervulbare vacatures in deze functies echter meer dan gehalveerd ten opzichte van de situatie in 2008. Dit gaat ook op voor de regio Zuid Holland (zie figuur 39). Ook de cijfers van het UWV (Uitvoeringsorganisatie Werknemers Verzekeringen) laten zien dat de situatie op de TI-arbeidsmarkt in 2009 duidelijk is veranderd (zie figuur 40). In de periode vanaf 2007 tot oktober 2008 daalt, landelijk gezien, het aantal bij het UWV ingeschreven werkzoekende monteurs, terwijl het aantal geregistreerde vacatures voor monteurs in deze periode vooral stabiel is. Vanaf oktober 2008 stijgt echter het aantal werkzoekende monteurs elke maand, namelijk van minder dan 6.000 in oktober 2008 naar bijna 10.000 in december 2009. Het aantal geregistreerde vacatures daalt van circa 3.000 in oktober 2008 naar amper 2.000 in december 2009.

Figuur 38 – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de periode 2005-2011 80 69

70

63 59

58

60

53

50

45

40

34

31

29

30

31

28

27

20

In figuur 40 is tevens het aantal werkzoekende monteurs weergegeven dat hooguit 6 maanden bij het UWV staat ingeschreven. In de periode oktober 2008 – december 2009 stijgt dit aantal van circa 1.700 naar ruim 4.600. Bij werkzoekenden, die korter dan 6 maanden staan ingeschreven, wordt er vanuit gegaan dat zij een korte afstand tot de arbeidsmarkt hebben en dus direct bemiddelbaar zijn naar werk. Bij personen die langer dan een half jaar werkloos zijn, zijn vaak aanvullende maatregelen in de vorm van training en/of loonsuppletie nodig om hen weer aan het werk te krijgen.

25

22 21

22

21

20

15 16

14

10 0 medio 2005

medio 2006

medio 2007

medio 2008

nov. 2008

juni 2009

okt. 2009

Zuid Holland

feb. 2010

juni 2010

dec. 2010

aug. 2011

TI Nederland

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, diverse jaren * Het aantal in november 2008 geïnterviewde bedrijven is te klein om een uitsplitsing naar regio te maken.

Aanvankelijk vooral afname van mvv’s in monteurfuncties

Figuur 40 laat zien dat er tot januari 2009 meer vacatures voor monteurs bij het UWV geregistreerd stonden dan werkzoekende monteurs die korter dan een half jaar bij het UWV ingeschreven staan. In een dergelijke situatie spreekt het UWV van een zeer krappe arbeidsmarktsituatie voor monteurs. Vanaf januari 2009 neemt het aantal

De afname van het aantal moeilijk vervulbare vacatures in de eerste helft van 2009 heeft zich niet onmiddellijk in alle functies in dezelfde mate voorgedaan. Vooral voor de monteurfuncties gaat op dat het aantal mvv’s in de eerste helft van 2009 sterk is afgenomen.

Figuur 39 – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de genoemde functies TI Nederland

Zuid Holland 60

60

50

50

42

41 40

40 30

10

30

24

20

12 7

10

16 14

20

7

5

10 4

1

6

5

22 13

2

14

13

11

10

5

6

8

7

4

4

4

5

2

0

0 medio 2008

2009

medio 2008

augustus 2011

moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider) moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s

2009*

augustus 2011

moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider) moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie’s

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, diverse jaren * In 2009 is zowel in juni als in oktober een enqête onder TI-bedrijven gehouden.

34

Figuur 40 – Bij UWV* geregistreerde vraag naar en aanbod van monteurs (lager en middelbaar), periode 2007-2011 (aantallen)


2026

1903

2000 1762 1459

1406

1500 1357

1221

1172 1026

998

1032

1000

934

850

947

665 781 500 389

665

528

636

529

501

396 0 I II 2007 Kwartaal

III

IV

I 2008

II

III

IV

I 2009

II

III

IV

I 2010

II

III

IV

I 2011

II

III

totaal werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) totaal vacatures monteurs (lager en middelbaar) aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (< 6 maanden ingeschreven) aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (6 maanden of langer)

TI-Nederland 12.000

9.577

10.000

8.893 8.101 8.000

7.474 6.320

6.000

6.068

5.721

5.123

4.905

5.076

4.341 4.000

3.694

3.352 2.822

2.000

1.727

1.753

3.879

4.672

3.025

2.626 2.131

2.516

2.186

2.144

0 I II 2007 Kwartaal

III

IV

I 2008

II

III

IV

I 2009

II

III

IV

I 2010

II

III

IV

I 2011

II

III

totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (< 6 maanden ingeschreven) totaal vacatures monteur lager en middelbaar aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (6 maanden of langer)

Bron: Werk.nl; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekende zich laten inschrijven bij UWV en ook gaat op dat niet alle vacatures worden aangemeld. De cijfers in figuur 40 vormen dus een onderschatting van de werkelijke aantallen. De cijfers geven echter, zeker voor de werkzoekenden en de vacatures op lager en middelbaar niveau, wel een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

35

werkzoekende monteurs die hooguit 6 maanden bij het UWV staan ingeschreven snel toe, terwijl het aantal geregistreerde vacatures voor monteurs verder afneemt. Figuur 40 brengt dus de ontspanning op de arbeidsmarkt voor monteurs in beeld. In december 2009 staan er bij het UWV tegenover elke vacature voor monteur ruim 2 werkzoekende monteurs die hooguit 6 maanden staan ingeschreven. In termen van het UWV is de arbeidsmarkt voor monteurs in 2009 van zeer krap veranderd in een gemiddelde/ruime arbeidsmarkt. De hier beschreven ontwikkelingen op de TI-arbeidsmarkt in Nederland doen zich ook voor in de regio Zuid Holland (zie figuur 40).

bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de functies van leerlingmonteur bijna tot nul terug loopt. Waarschijnlijk speelt hierbij (vooral) een rol dat het aantal leerlingplaatsen door de recessie sterk onder druk staat. Kijken we echter naar de functies van monteur en eerste monteur dan gaat ook medio 2011 nog steeds op dat een deel van de TI-bedrijven in deze regio grote problemen heeft om vacatures in deze functies op te vullen. Blijkbaar kunnen de ontslagen TI-monteurs niet of maar gedeeltelijk in andere TI-bedrijven aan de slag, ondanks dat daar vacatures al langere tijd openstaan. Dat dit inderdaad het geval is laat de registratie van Mn Services zien. In 2010 is het aantal werknemers met een vaste of tijdelijke aanstelling bij de TI-bedrijven in Nederland volgens deze registratie met ruim 3.000 verminderd. Ook in de regio Zuid Holland is het aantal bij Mn Services geregistreerde TI-werknemers in 2010 fors afgenomen, namelijk van 32.651 eind 2009 naar 31.209 eind 2010 (zie figuur 35).

Problemen in personeelsvoorziening wel verminderd, maar niet verdwenen De gepresenteerde gegevens maken duidelijk dat in de afgelopen jaren als gevolg van de economische crisis de problemen in de personeelsvoorziening in de technische installatiebranche zijn verminderd.

Ten dele voor de hand liggende verklaringen Tegelijk komt naar voren dat zeker niet alle problemen zijn opgelost. Ook in 2010 en 2011 geeft een deel van de TI-bedrijven aan dat zij (nog steeds) problemen met de personeelsvoorziening hebben. En ook in 2010 en 2011 heeft een deel van de TI-bedrijven (nog steeds) met moeilijk vervulbare vacatures in de monteur functies te kampen.

Dat er op landelijk niveau sprake is van meer aanbod van dan vraag naar monteurs wil nog niet automatisch zeggen dat er geen (moeilijk vervulbare) vacatures meer kunnen (blijven) bestaan. Hierbij kan bijvoorbeeld een rol spelen dat de werkgelegenheid in de installatietechniek en in de elektrotechniek meer is afgenomen dan in de koeltechniek. Bovendien is er ook binnen deze vakgebieden nog weer sprake van diverse disciplines en niveaus bij de monteur functies en dat betekent dat niet iedere werkzoekende monteur zal passen bij of ingepast kan worden bij de bestaande vacature(s) van een TI-bedrijf. Bovendien zijn werkzoekende monteurs maar ook de TI-bedrijven meestal op zoek in de eigen omgeving. Landelijk gezien kan er weliswaar sprake zijn van werkzoekende monteurs die precies passen bij door TI-bedrijven benoemde vacatures, maar dan kan de afstand tussen vraag en aanbod nog een (te) groot probleem vormen. Bovendien is er landelijk gezien weliswaar sprake van ontspanning op de arbeidsmarkt voor monteurs, maar in sommige regio’s is deze ontspanning groter dan in andere.

Ondanks dat er inmiddels meer aanbod van dan vraag naar monteurs is Dit is een opmerkelijk gegeven tegen de achtergrond van de veranderingen die zich inmiddels op de arbeidsmarkt van de TI-monteurs hebben voorgedaan. De UWV-cijfers – zie figuur 40 – laten namelijk zien dat er in 2007 en 2008 meer vraag naar monteurs was dan er direct bemiddelbaar aanbod beschikbaar was. In het laatste kwartaal van 2008 en het eerste kwartaal van 2009 verandert dit echter ingrijpend. Vanaf begin 2009 staat er bij UWV meer direct bemiddelbaar aanbod van monteurs geregistreerd dan vraag naar monteurs vanuit de technische installatiebranche. Dat is ook medio 2011 nog steeds het geval.

Maar ook signalen dat mogelijk meer aan de hand is In de TI-arbeidsmarkt rapportage van 2009 hebben we aangegeven dat de gespannen arbeidsmarkt in de periode 2006-2008 veel TI-werkgevers weinig andere keus liet dan hun personeelstekort hanteerbaar te maken door (steeds) meer capaciteit in te lenen of in te huren. TI-werkgevers hanteren – zie ook figuur 27 en 30 – voor het vaste personeel namelijk bepaalde selectie-eisen ten aanzien van vakbekwaamheid en motivatie, en daarmee ten aanzien van de inzetbaarheid en productiviteit. In de enquêtes, die we regelmatig onder TI-bedrijven houden, kwam en komt steeds naar voren dat zij niet of nauwelijks bereid zijn op deze eisen in te leveren (zie figuur 41). Problemen in de personeelsvoorziening blijken dan vooral aangepakt te worden door personen in tijdelijke dienst te nemen, door meer uitzendkrachten in te lenen en door meer zzp’ers in te huren.

Ook de gegevens uit de enquêtes, die we met regelmaat onder TI-bedrijven houden, laten zien dat er monteurs beschikbaar komen. Zo meldt zowel in 2010 als in 2011 ruim 20 procent van de TI-bedrijven dat zij tijdelijke contracten niet hebben verlengd (zie ook figuur 36). Dit gaat ook op in de regio Zuid Holland. Daarnaast zijn er in deze jaren ook werknemers met vaste aanstelling ontslagen, in deze regio overigens bij minder TI-bedrijven dan landelijk in de TI. En toch neemt, ook in deze regio, het aantal TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de functies van monteur en eerste monteur slechts in beperkte mate verder af. Wel gaat in de regio Zuid Holland op dat het aantal TI-

36

Figuur 41 – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om problemen in de personeelsvoorziening op te lossen of te verminderen (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven) Zuid Holland (meer) tijd en geld steken in werving

TI-Nederland 44

7

(meer) mensen inlenen

24

8

(meer) zzp'ers inhuren 2

(meer) zelf gaan opleiden (meer) stagiair(e)s inzetten

1

(meer) leerlingen inzetten

1

minder hoge eisen stellen bij vacatures

0

(meer) buitenlanders aantrekken

0

0

0

(meer) buitenlanders aantrekken

1 0

hoge salarissen/mensen wegkopen

0

hoge salarissen/mensen wegkopen 10

20

2008

30

40

50

11

3

minder hoge eisen stellen bij vacatures 7

12

3

(meer) werk uitbesteden

5

12

2

(meer) leerlingen inzetten 10

12

6

(meer) stagiair(e)s inzetten

8

0

(meer) werk uitbesteden

19

3

(meer) zelf gaan opleiden

13

20

9

(meer) overwerken/overuren

17

3

30

10

(meer) zzp'ers inhuren

19

41

9

(meer) mensen inlenen

23

7

(meer) overwerken/overuren

(meer) tijd en geld steken in werving

0

4 3 3

0

10

2011

20

30

2008

40

50

2011

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, 2008 en 2011

Het inzetten van uitzendkrachten en zzp’ers brengt extra kosten met zich mee, maar in een periode van hoogconjunctuur kan dit ook aangezien bedrijven dan minder op prijs hoeven te concurreren en dus met betere marges kunnen werken.

door 15 procent van de TI-bedrijven, in de regio Zuid-Holland echter nauwelijks voor (zie figuur 42). Figuur 42 – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken

Perioden van recessie worden door bedrijven gebruikt om het personeelsbestand op te schonen. Zoveel mogelijk wordt afscheid genomen van de relatief duurdere (vaak oudere werknemers, zie ook figuur 20), relatief minder productieve en minder goed inzetbare werknemers. Er is in de recessie namelijk niet alleen minder werk, maar tevens staan de prijzen onder druk, hetgeen betekent dat er minder marge voor de bedrijven is. De recessie leidt er dus toe dat het aantal werkzoekende monteurs fors toeneemt, maar ook dat het daarbij om gemiddeld minder productieve werknemers gaat. Het aanbod van monteurs neemt dus toe door de recessie, maar tegelijkertijd gaat op dat dit aanbod minder goed past bij, respectievelijk in te passen is in de vacatures van de TI-bedrijven. Het gaat namelijk om vacatures die de bedrijven willen oplossen door er mensen voor in dienst te nemen, dus om vacatures waarbij de bedrijven geen concessies willen doen aan de functie-eisen. Daar zijn bedrijven nauwelijks toe bereid in een situatie van hoogconjunctuur en al helemaal niet in een situatie van laagconjunctuur. In de laatste situatie moeten door de druk op de prijzen hoge eisen gesteld worden aan de productiviteit van de werknemers.

16

(meer) gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden binnen de TI

13 12 14

(meer) scholing/kwalificering van het personeel

16

(meer) onderhoud i.p.v. nieuwbouw

23 15

(meer ) ontwikkeling van nieuwe producten/diensten

2 0

5

10

15

TI Nederland

20

25

30

35

40

Zuid Holland

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, 2011

Afname gebruik Ontwikkelingsstimuleringsregeling (OSR) Het percentage bedrijven dat met een bedrijfsopleidingsplan (Bop) werkt stijgt in de regio Zuid Holland van 9 procent in 2007 naar 11 procent in 2008 en blijft verder, met uitzondering van 2009, op 11 procent tot 2011. Landelijk stijgt het percentage bedrijven met een Bop van 9 procent in 2007 naar 13 procent in 2010 en daalt dan naar 12 procent in 2011. Vooral grote bedrijven werken met Bop’s (71% in 2011). Middelgrote bedrijven met 25-100 werknemers doen dit al minder (37%) en kleinere nauwelijks (3%). Dit geldt overigens niet alleen voor Zuid Holland. Het is een landelijk beeld.

Deel van de TI-bedrijven zoekt oplossing (ook) in versterking marktpositie Voor een deel van de TI-bedrijven vormt de recessie aanleiding om (meer) in te zetten op maatregelen om hun marktpositie te versterken door nieuwe markten aan te boren. Eén maatregel, namelijk ‘(meer) onderhoud in plaats van nieuwbouw’ komt in de regio Zuid Holland vaker voor dan gemiddeld bij alle TI-bedrijven in Nederland. Daarentegen komt de maatregel ‘(meer) ontwikkeling van nieuwe producten/diensten’, die landelijk toegepast wordt

Het percentage werknemers dat in een bedrijf met een Bop werkt stijgt in de regio Zuid Holland van 48 procent in 2007 naar 54 procent in 2009 en verder naar 66 procent in 2011. Het bereik van de collectieve OSR onder werknemers is daarmee vergelijkbaar met het landelijk niveau. Het feitelijk gebruik van de OSR, afgemeten aan de aantallen werknemers waarvoor daadwerkelijk scholingsda-

37

Figuur 43 – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen toepast (Er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven) Zuid Holland zorgen voor goede sfeer

40

28

betere secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakanatieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

42

12

meer salaris

34

11

(meer) mogelijkheden voor bijscholing

19

9

(meer) mogelijkheden voor vakopleiding

14

medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

14

8

(meer) rekening houden met voorkeuren werknemers wat betreft werktijden

16

8

0 5 5

(meer) rekening houden met voorkeur werknemers wat betreft werkzaamheden betere werkuitrusting (bedrijfskleding, gereedschap)

2

medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

2

medewerkers op gevarieerde/uitdagende projecten inzetten

2

medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen

4 6 8 4

1

(meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

2

0 0

10

20

30 2008

40

50

2011

TI Nederland zorgen voor goede sfeer

40

31

betere secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakanatieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

40

18

meer salaris

34

15

(meer) mogelijkheden voor bijscholing

22

12

(meer) mogelijkheden voor vakopleiding

21

14

medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

9

7

(meer) rekening houden met voorkeuren werknemers wat betreft werktijden

10

1

(meer) rekening houden met voorkeur werknemers wat betreft werkzaamheden

3

betere werkuitrusting (bedrijfskleding, gereedschap)

3

medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

3

medewerkers op gevarieerde/uitdagende projecten inzetten

8 5 5

4

medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen

2

(meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

0

5

3

2

0

10

20

30 2008

40

50

2011

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, 2008 en 2011

In 2011 minder aandacht voor bedrijfsbinding, maar nog wel bij meerderheid TI-bedrijven

gen zijn gedeclareerd, is eveneens toegenomen. Het percentage werknemers dat op individuele basis dan wel in het kader van een bedrijfsopleidingsplan scholing volgde met vergoeding vanuit de OSR steeg in Zuid Holland van 15 procent in 2006 naar 22 procent in 2007 en verder naar 28 procent in 2008. Daarmee is het feitelijk gebruik van de OSR in deze regio in deze jaren ongeveer evenveel gestegen als landelijk in de TI. Na 2008 zet een daling in, namelijk naar 23 procent in 2009 en naar 21 procent in 2010. Het feitelijk gebruik van de OSR ligt daarmee in 2010 iets onder het landelijke niveau van 23 procent.

In 2008 namen praktisch alle TI-bedrijven maatregelen om de bedrijfsbinding van werknemers aan het bedrijf te bevorderen. In 2011 is dit nog bij bijna twee derde van de TI-bedrijven, zowel in deze regio (62%) als landelijk (64%), het geval. Voor vrijwel alle maatregelen gaat op dat ze in 2011 minder toegepast worden dan in 2008. Dat geldt vooral voor bindingsmaatregelen in de sfeer van primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden (zie figuur 43).

38

Prognoses voor de periode 2012-2016 In totaal halen in het schooljaar 2010/2011 in de regio zo’n 545 leerlingen van TI-opleidingen hun diploma. Deze gediplomeerde TI’ers komen in het schooljaar 2011/2012 beschikbaar voor de arbeidsmarkt. Het merendeel van hen (60%) heeft een hbo-diploma in de elektrotechniek, werktuigbouwkunde of technische bedrijfskunde behaald. Het aantal op de arbeidmarkt instromende TI-gediplomeerden zal naar verwachting dalen tot een aantal van 415 in 2016. Dit is een afname van 24 procent. Landelijk zien we in deze periode een afname van 18 procent.

Van de 545 TI-gediplomeerde schoolverlaters uit schooljaar 2010/11 komen er in schooljaar 2011/12 145 in de TI terecht Hoeveel TI-gediplomeerden stromen jaarlijks door naar de TI-arbeidsmarkt? In overzicht 44 geven we een schatting. In het overzicht maken we onderscheid tussen het aanbod van TI-gediplomeerden en de wervingskracht van de TI-branche, dat wil zeggen de mate waarin de TI er in slaagt deze TI-gediplomeerden naar de eigen branche te halen. Het aanbod is een prognose van het aantal TI-gediplomeerden dat beschikbaar komt voor de hele arbeidsmarkt. Omdat we weten dat niet alle TI-gediplomeerden naar de TI zullen gaan, is bepaald wat de wervingskracht van de TI is. Hierbij zijn we uitgegaan van het aandeel TIgediplomeerden dat in de afgelopen jaren feitelijk in de TI is gaan werken.

De TI-branche in deze regio weet in 2011/2012 naar verwachting circa 145 TI-gediplomeerden te werven die in 2010/2011 hun diploma hebben gehaald. Naar verwachting daalt dit aantal in 2015/2016 naar 90, een daling van 38 procent (landelijk -39%). In 2012 heeft de regio dus een wervingskracht van gediplomeerden van ongeveer 35 procent, want van de 415 beschikbare gediplomeerden zal de regio 145 gediplomeerden naar de TI weten te trekken. Met name van de hbo-gediplomeerden gaat een groot deel naar andere sectoren. Bij het hbo ligt dat ook voor de hand, aangezien de opleidingen waar het hier om gaat zich ook uitdrukkelijk op een breder beroepenveld richten dan alleen de TI. De TI (v)mbo gediplomeerden zijn daarentegen wèl specifiek opgeleid voor de TI-branche. Hier ligt het dus wèl voor de hand dat deze gediplomeerden ook daadwerkelijk in de TI terecht komen. Ook van deze gediplomeerden komt echter een fors deel niet (direct) in de TI-branche terecht.

Hierin treden duidelijke verschillen op naar opleidingsniveau. Van het aanbod van TI vmbo gediplomeerden komt jaarlijks circa 67 procent in de TI-branche terecht. Van het aanbod van TI mbo gediplomeerden komt jaarlijks circa 41 procent in de TI-branche terecht. De wervingskracht bij het aanbod van hbo-gediplomeerden is slechts 6 procent. De desbetreffende hbo-opleidingen leiden echter ook voor een breed beroepenveld op en dus niet alleen voor de TI. Dat geldt zeker voor de regio Zuid Holland. Er zijn in deze regio sinds 2008/09 namelijk geen gediplomeerden AOT meer (zie ook figuur 11b).

Overzicht 44 – Aantal gediplomeerden dat uit TI-onderwijs doorstroomt naar de arbeidsmarkt (schatting 2011 t/m 2016) regio Zuid Holland vmbo aanbod

2011

2012

2013

2014

2015

2016

vmbo (uitstroom naar BBL)* vmbo (geen vervolgonderwijs) vmbo wervingskracht (=67%) vmbo (uitstroom naar BBL) vmbo (geen vervolgonderwijs) mbo aanbod niveau 1-2 niveau 3-4 mbo wervingskracht (=41%) niveau 1-2 niveau 3-4 hbo aanbod

115 20

105 20

90 20

85 15

80 15

75 15

90 0

80 0

70 0

65 0

60 0

60 0

35 50

30 45

20 35

20 25

15 20

10 20

30 5

25 5

20 5

15 5

15 0

10 0

hbo-TI** hbo wervingskracht (=6%) hbo-TI**

325

315

315

310

305

295

20

20

20

20

20

20

* In deze schatting worden de vmbo-gediplomeerden die doorstromen naar een BBL-opleiding in het mbo meegenomen. Zij worden door werkgevers veelal gezien als (potentiële) werknemers en worden hier dus beschouwd als doorstroom naar de arbeidsmarkt. ** Tot hbo TI-opleidingen behoren de opleidingen AOT, elektrotechniek, werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde.

39

Overzicht 45 – Uitgangspunten bij de prognose 2012-2016 2012

2013

2014

2015

economische groei (bbp volgens CPB)*

-1,4

1,25

1,25

1,25

2016 1,25

ontwikkeling werkgelegenheid in de TI (EIB) werkgelegenheidsmutatie metaalbranche werkgelegenheidsmutatie bouw werkgelegenheidsmutatie groothandel

-1,0 0,9 -1,8 1,4

1,5 0,6 0,6 1,1

1,5 0,6 0,6 1,1

1,5 0,6 0,6 1,1

1,5 0,6 0,6 1,1

* Als uitgangspunt is de crisisvariant van het CPB gehanteerd. Deze variant veronderstelt een lagere groei dan de basisvariant van het CPB. Dit sluit beter aan bij de ontwikkelingen die we eind november 2011 in de economie in zijn geheel en de TI in het bijzonder zien dan de basisvariant Bron: CPB (2011), CBS Statline, bewerking ITS

Tijdelijk afnemende vraag naar personeel

op brancheniveau. Immers, een deel van de wervingsbehoefte ontstaat door doorstroom binnen de TI-branche, dus door werknemers die van TI-bedrijf wisselen.

Medio 2011 verwacht 13 procent van de TI-bedrijven in deze regio te zullen groeien en drie procent houdt er rekening mee dat het bedrijf zal inkrimpen in 2011. Een jaar eerder waren de verwachtingen nog wat positiever; op dat moment verwachtte 19 procent van de bedrijven nog te zullen groeien en vijf procent verwachtte een krimp. Ondanks de slechtere economische situatie zijn er dus nog steeds bedrijven die verwachten personeel te zullen werven om uitgestroomde werknemers te vervangen (vervangingsvraag) en om te kunnen groeien (uitbreidingsvraag). Ook bedrijven die niet groeien of zelfs krimpen kunnen personeel nodig hebben omdat er personeel uitstroomt vanwege pensionering of baanverandering. De vervangingsvraag samen met de uitbreidingsvraag (of krimp) wordt de wervingsbehoefte genoemd. De wervingsbehoefte van bedrijven is groter dan de wervingsbehoefte

Op basis van de vervangingsvraag en de uitbreidingsvraag is een prognose gemaakt van de wervingsbehoefte van de TI-bedrijven in regio Zuid Holland voor de periode 2012-2016. Hierbij is rekening gehouden met verschillen in uitstroom tussen 57-plussers en werknemers jonger dan 57 jaar. De prognoses zijn mede gebaseerd op de ramingen van het EIB voor de groei van het benodigde arbeidsvolume van werknemers bij bouw- en installatiebedrijven in de periode 2012-2016 (EIB, 2011) én op de voorspellingen (crisisvariant) van het CPB van de conjunctuur in deze periode (CPB, 2011). De groeiverwachting van het EIB is opgesteld in januari 2011 en bijgesteld in november 2011. De groei in 2011 blijkt namelijk iets gunstiger uit te vallen dan men in januari 2011 verwacht-

Overzicht 46 – Prognose totale wervingsbehoefte (afgerond), respectievelijk de behoefte aan schoolverlaters en zij-instromers, alsmede de schatting van de wervingskracht van gediplomeerde schoolverlaters voor de TI-arbeidsmarkt (afgerond) in de periode 2012-2016 2012 -345 4.270 3.925

2013 515 4.250 4.765

2014 520 4.280 4.800

2015 530 4.450 4.980

2016 535 4.545 5.080

3.490 435

4.225 540

4.230 565

4.415 565

4.505 575

205 55 175

250 70 220

260 70 235

260 70 235

265 75 235

320

285

265

245

230

145 40 135

130 35 120

115 35 115

105 35 105

95 35 100

-115

-255

-300

-320

-345

TI

-60

-120

-145

-155

-170

TI-verwant

-15

-35

-35

-35

-40

overig

-40

-100

-120

-130

-135

a. groei of krimp TI-branche uitstroom uit TI-branche wervingsbehoefte TI-branche waarvan: zij-instromers schoolverlaters waarvan: TI TI-verwant overig b. wervingskracht schoolverlaters waarvan: TI TI-verwant overig c. tekort (-) of overschot (+) aan schoolverlaters waarvan:

40

te. De verwachtingen voor 2012 daarentegen zijn inmiddels minder rooskleurig. Er is uitgegaan van een krimp van 1 procent in 2012. Voor de jaren 2013-2016 verwacht het EIB dat de werkgelegenheid van werknemers weer zal gaan stijgen met 1,5 procent per jaar.

gediplomeerden uit andere (overige) opleidingen moeten aantrekken. Een deel van de TI-instroom komt ook nu al van andere dan TI of TI-verwante opleidingen. Dat ligt ook voor de hand. In de TI is immers niet alleen sprake van technische functies zoals monteur en engineer, maar ook van algemene functies zoals receptioniste en secretaresse. De werkgelegenheid in de TI bestaat voor ongeveer 20 procent uit medewerkers in deze algemene functies en dat is ook in deze regio het geval. Van de instromende schoolverlaters heeft echter een substantieel deel (40%) geen TI- of TI-verwante opleiding. Ook voor de technische functies in de TI gaat dus op dat er ten dele schoolverlaters voor worden aangetrokken die geen TI- of TI-verwante opleiding hebben. Dit hebben we eerder ook al laten zien (zie figuur 25 en 26). Van alle schoolverlaters die de TI jaarlijks aantrekt heeft dus 40 procent geen TI-opleiding of TI-verwante opleiding. Als het aanbod vanuit de TI en TI-verwante opleidingen samen voldoende is om ten minste zestig procent van de wervingsbehoefte te voldoen, zal het de TI normaliter lukken om alle vacatures (ook van overige opleidingen) te vullen.

Bij het opstellen van het model bleek verder dat de ontwikkelingen van de werkgelegenheid in de metaal, de bouw en de groothandel van invloed zijn op de vervangingsvraag in de TI. Dit kan worden gezien als indicator voor de concurrentie tussen branches in het aantrekken van personeel. Overzicht 45 geeft de uitgangspunten die in de prognose zijn gehanteerd voor alle variabelen in het model die invloed hebben op de ontwikkeling van de vraag naar personeel in de TI. TI heeft instromers uit TI, TI-verwante en overige opleidingen Dit jaar konden we voor het eerst op persoonsniveau nagaan voor instromende schoolverlaters wat het niveau en de richting van de opleiding was. Uit deze analyses bleek dat een niet onaanzienlijk deel van de TI-gediplomeerden niet in de TI gaat werken, maar ook dat heel wat gediplomeerden van andere opleidingen wèl in de TI komen werken. Voor de prognose wordt met beide rekening gehouden. De toekomstige wervingsbehoefte wordt onderverdeeld naar drie groepen: • gediplomeerden uit TI-opleidingen: vmbo/mbo: elektro-, of installatietechniek, instalektro, koudetechniek hbo: AOT, werktuigbouw, elektrotechniek, technische bedrijfskunde; • gediplomeerden uit TI-verwante opleidingen (metaal, bouw, sectorbrede techniekopleidingen); • gediplomeerden uit overige opleidingen.

De totale wervingsbehoefte van de TI-bedrijven in Zuid Holland in 2012 wordt geraamd op 3.925 personen (zie overzicht 46). In 2012 is de wervingsbehoefte minder dan in latere jaren omdat de werkgelegenheid in de branche in 2012 daalt. In de volgende jaren stijgt de wervingsbehoefte geleidelijk naar 5.080 in 2016. Om na te kunnen gaan of er voldoende schoolverlaters zijn om opengevallen of openstaande plaatsen te bezetten, is bekeken hoeveel gediplomeerden beschikbaar komen voor de arbeidsmarkt en hoeveel de TI daarvan weet te werven. Jaarlijks hebben de TI-bedrijven in Zuid Holland zo’n 250 tot 265 TI-opgeleide schoolverlaters nodig. In 2012 is dat door de (tijdelijk) slechtere economische situatie minder, namelijk zo’n 205. In overzicht 46 is ook het aanbod van schoolverlaters dat de TI zal weten te werven (wervingskracht) weergegeven. Doordat het aantal schoolverlaters met een TI-diploma afneemt, zullen er steeds minder TI-gediplomeerden instromen in de TI-banen. Het tekort aan TI-gediplomeerden neemt daarom toe van zo’n 60 in 2012 naar 170 in 2016. Ook voor de TI-verwante en overige opleidingen geldt dat de wervingsbehoefte en de

Om te kunnen bepalen of er in de toekomst voldoende schoolverlaters beschikbaar zijn voor de TI, wordt het toekomstige aanbod van gediplomeerden van TI-opleidingen en van TI-verwante opleidingen in beeld gebracht. Als dit onvoldoende is om in de wervingsbehoefte te voorzien, zal de TI extra moeite moeten doen om een groter deel van deze gediplomeerden er toe te brengen in de TI te komen werken (wervingskracht vergroten) en/of meer

Figuur 47 – Aansluiting tussen behoefte en beschikbaarheid vmbo-, mbo- en hbo-schoolverlaters (raming 2012 en 2016) 2012, Zuid Holland 400 350 300 250 200 150 100 50 0

2016, Zuid Holland 400 350 300 250 200 150 100 50 0

270 210 135 65

45

30 vmbo

mbo wervingsbehoefte

hbo

360

180 150 35 vmbo

wervingskracht

mbo wervingsbehoefte

41

45

35

wervingskracht

hbo

wervingskracht van gediplomeerden al in 2012 een tekort laten zien. De prognose is dus dat de TI voor alle drie categorieën schoolverlaters vanaf 2012 met tekorten te maken krijgt. Het totale tekort zal in deze regio oplopen naar zo’n 345 personen in 2016. Deze problemen worden nog groter doordat het aanbod van gediplomeerden naar opleidingsniveau ook nog eens niet goed aansluit bij de wervingsbehoefte van de TI-bedrijven. We zullen dit nader toelichten.

van gediplomeerde schoolverlaters. Hierbij speelt echter ook een rol dat de meeste TI-bedrijven niet op zoek zijn naar hbo-schoolverlaters maar naar hbo’ers met werkervaring. Het is duidelijk dat de TI bij ongewijzigd beleid steeds grotere problemen zal krijgen om voldoende schoolverlaters van het gewenste niveau en richting aan te trekken. Eén oplossingsrichting is dat de TI de werkvingskracht met betrekking tot de schoolverlaters van TI-opleidingen/ TIverwante opleidingen vergroot. Deze wervingskracht kan echter niet tot 100 procent opgevoerd worden, aangezien ook andere bedrijven en branches op zoek zijn naar de schoolverlaters van deze opleidingen. Vandaar dat het van groot belang is dat de TI, waar mogelijk in samenwerking met andere branches, de instroom van deze opleidingen bevordert.

Vooral tekorten aan vmbo’ers In figuur 47 wordt de situatie voor de komende jaren uitgesplitst naar opleidingsniveau. De wervingsbehoefte van 435 schoolverlaters in 2012 betreft voornamelijk vmbo’ers en mbo’ers. Zoals uit de figuur blijkt, zal er al in 2012 een tekort zijn aan TI-gediplomeerden op vmbo- en mbo-niveau. In 2016 zullen de tekorten zowel op vmbo- als op mbo-niveau verder zijn toegenomen. Op hbo-niveau is de wervingsbehoefte nagenoeg gelijk aan de wervingskracht

Een andere oplossingsrichting is dat de TI zich (nog) meer gaat richten op schoolverlaters van andere, overige opleidingen. Dit zal dan wel vaak gepaard moeten gaan met aanvullende kwalificering van deze nieuwkomers.

42

Literatuur A-Advies (2011). Wat vrouwen willen. Wat vrouwen boeit en bindt aan de technische installatiebranche. ABN Amro (2009). Installing the future. Over roze brillen, eeuwige kansen en echte innovaties. Beek, N. van der & H. Roodenburg (2007). Beroepen in de technische installatiebranche. Woerden: MarktMonitor. Blauw Research (2006). Uitstroom uit de Technische Installatiebranche. Onderzoek onder werkgevers in en oud-werknemers van de TI-bedrijven. Blauw Research. Breugel, G. van, D. Fouarge, A. de Grip, B. Kriechel & J. van Thor (2011). Arbeidsmarktmonitor Metalektro. Editie 2011. Maastricht ROA. CBS (2007). Moeilijk vervulbare vacatures verdrievoudigd. Webmagazine juli 2007. CPB (2011). Juniraming 2011. Economische vooruitzichten 2011 en 2012. Den Haag: CPB. CPB (2011). Macro Economische Verkenning 2012. Den Haag: CPB. Cuelenaere, B. & V. Veldhuis (2011). Herintreding werkloze 55-plussers. Den Haag: RWI. Dingemans, K. (2009). Permanent competent. Vier profielen van de medewerker in 2020. Hilversum: Hiteq. Ecorys (2009). Uitzendkrachten in beweging. De samenstelling van de uitzendpopulatie in goede en slechte tijden. Rotterdam: Ecorys. EIB (2010). Crisis en herstel in de bouwsector. Amsterdam: EIB. EIB (2011). Trends en ontwikkelingen in de afbouwbranche. Amsterdam: EIB. EIB (2011). Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid, 2011. Amsterdam: EIB. EIM. Kennissite MKB en Ondernemerschap www.ondernemerschap.nl, november 2011. Gier, E. de, S. Grevel, F. Miedema & G. Vrieze (2008). Onder druk wordt alles vloeibaar. Onderzoek naar activering van de granieten kern in de bijstand op de stedelijke arbeidsmarkt. Den Haag: Nicis institute. Graaf, D., A. Heyma & C. van Klaveren (2007). De arbeidsmarkt van hoger opgeleide bèta’s. Amsterdam: SEO. Grip, A. de (2008). Technici gezocht. Maastricht: ROA. Haas, J. & R. Beilsma (2008). Leerlingpaden 2008. Installatie- en elektrotechniek onderwijs binnen RBPI Zuid-Holland. Lutten: H&L. Hoevenagel, R., N. de Vries & F. Pleijster (2007). Stroom gegarandeerd. Arbeidsproblematiek rond de vervanging van de Nederlandse stroomnetten. Zoetermeer: EIM. Hooijkaas, W., M. Sprengers, A. Zwinkels (2009). Innovaties in de Technische Installatiebranche update 2009. Woerden: MarktMonitor. OCW (2006). Referentieramingen. Den Haag: Ministerie van OCW. OOM (2010). OOM Managementsamenvatting Monitor 2009. Hazerswoude-dorp: OOM. Ooy, W. van (2008). Rendementen ROI 2007. Verzameling en analyse van gegevens uit het ROI leerlingvolgsysteem. Woerden: MarktMonitor. Pleijster, F., R. Braaksma, P. van Hoorik, A. Pikaart, A. Zwinkels & A. Muizer (2010). Radar- 2020. Verkenning van belangrijke toekomstontwikkelingen voor installatiebedrijven. Zoetermeer: Uneto-Vni. ROA (2011). HBO-monitor 2010. De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo. Maastricht: ROA. ROA (2008). Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 2007. Maastricht: Universiteit Maastricht. ROA (2009). De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014. Maastricht: ROA. RWI (2011). Arbeidsmarktanalyse 2011. Den Haag: RWI. RWI (2011). G(oud)! Kansen creëren voor werkloze ouderen. Den Haag: RWI Sandijk, M. van, M. Sprengers & A. Zwinkels (2011). Innovaties over de sectorgrenzen 2010-2020. Woerden: MarktMonitor. Schmeets, H. & H. Bierings (2007). Het mobiliseren van vrijwillig inactieven. Sociaal-economische trends, 1e kwartaal 2007. Voorburg: CBS.

43

SER (2011). Werk maken van baan-baanmobiliteit. Den Haag: SER. Swaters, M. & H. A. Tissing (2001). Wat werkt. Good practices voor werving en behoud van technisch personeel. Amersfoort: Bureau Bartels BV. TechniekTalent. Nu (2011). Techknow. Alles over jongeren van nu. Woerden: TechniekTalent.Nu. Tillaart, H. van den & J. Warmerdam (2011). Zelfstandigen zonder personeel in de technische installatiebranche. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, J. Warmerdam, S. Elfering, C. van Rens, H. Vermeulen en W. de Wit (2011). Van opleiding naar werk in de Technische installatiebranche. Instroom, werving, opleiding en doorstroming van nieuwe werknemers in de TI. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, S. Elfering, H. Vermeulen, C. van Rens, J. Warmerdam, W. de Wit, J. Doesborgh & N. van Kessel (2010). Trends en ontwikkelingen in de Technische Installatiebranche 2010. Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding in de periode 2011-2014. Nijmegen: ITS. UWV (2009). UWVWERKbedrijf. Arbeidsmarktprognose 2009-2010. Met een doorkijk naar 2014. Amsterdam: CWI. UWV Werkbedrijf & Colo (2011). Arbeidsmarktschets Techniek. Vraag en aanbod in Technische beroepen. Amsterdam: UWV Werkbedrijf Wagenaar, S., T. Mos & F. Heere (2007). Arbeidsmarktinformatie 2007. Amsterdam: Kenteq/Dijk 12. Young Works (2008). Communicatie –advies OTIB. Advies over jongerencommunicatie m.b.t. installatietechniek.

44

Bijlage Vmbo Tabel 1 – Overzicht van vo-scholen die opleidingen TI, sectorbreed en intersectoraal techniek aanbieden per LPI 2010/11 elektrotechniek LPI Rijnlanden

Haaglanden

Gouda

installatietechniek

instalektro

sectorbreed

intersectoraal techniek

Scholen Fioretti College

-

-

-

x

-

Driestar College

-

-

-

x

-

Teylingen College

x

-

-

-

-

Visser t Hooft Lyceum

-

-

-

x

-

Christelijke SG Groene Hart

x

-

-

x

x

Da Vinci College

-

-

-

-

x

Bonaventuracollege

x

-

-

-

-

Andreas College

-

-

x

x

x

Veurs College

-

-

-

-

x

Christelijk Lyceum Delft

x

-

-

-

-

Sint Stanislascollege

x

x

-

x

-

Maris College

-

-

-

x

x

Grotius College

-

-

-

x

x

Oranje Nassau College

-

-

-

x

-

Atlas Onderwijsgroep

x

-

-

-

-

Johan de Witt Scholengroep

-

-

-

x

x

Stichting SG Den Haag Zuid-West

-

-

-

x

-

Scholengroep Esloo

x

-

-

x

x

Interconfessionele SG Westland

-

-

x

x

-

SCZ Stedelijk college

-

-

-

x

x

Driestar college

x

-

-

x

-

Carmelcollege Gouda

-

-

-

x

-

Christelijke SG De Goudse Waarden

-

-

-

x

-

Het Schoonhovens College

-

-

-

x

-

Zuid Holland

Wartburg college

-

-

-

-

x

Zuid

Christelijke SG De Hoven

x

x

-

x

x

Insula College

x

-

-

-

-

Griendencollege

-

-

-

x

-

Develsteincollege

x

x

-

-

-

Christelijke SG De Lage Waard

x

-

-

-

-

Rotterdam

Heerenlanden College

-

-

-

x

-

Willem De Zwijger College

x

x

-

x

-

Stedelijk Dalton Lyceum

-

-

-

x

-

Merewade College

-

-

-

x

-

Wartburg College

x

-

-

-

x

Driestar College

-

-

-

x

-

Openbare SG Nieuw Zuid

-

-

-

x

-

Unie Noord

x

-

-

x

x

SG Maerlant College

x

-

-

-

x

Gemeentelijke SG Helinium

-

-

-

x

x

Regionale SG Hoeksche Waard

-

-

-

x

-

45

Vervolg Tabel 1

LPI

elektrotechniek

installatietechniek

Instalektro

sectorbreed

intersectoraal techniek

Lentiz onderwijsgroep

-

-

x

x

-

Zuiderpark College

x

-

-

x

-

Melanchthon

-

-

-

x

x

Scholen

Gemini College

-

-

-

x

x

Comenius College

x

x

x

x

x

IJsselcollege

x

-

-

x

x

Het College Vos

-

-

-

-

x

Vlaardingse Openbare SGM

x

-

-

-

x

Penta College

x

x

x

-

x

Openbare SG De Eilanden

-

-

x

-

-

Isl. SG IBN Ghaldoun

x

-

-

-

-

Tabel 2 – Vmbo: aantal leerlingen TI, sectorbreed en intersectoraal techniek naar leerweg, leerjaar en LPI 2006/07 – 2010/11 schooljaar LPI

leerjaar

Rijnlanden

TI sectorbreed intersectoraal techniek

Haaglanden


Gouda

Zuid

4e

3e

2008/09

4e

3e 69

2009/10

4e 71

3e 58

2010/11

4e 67

3e 59

4e

47

85

81

55

59

157

122

179

90

131

112

117

76

111

91

0

0

0

0

111

115

147

32

131

133

304

278

190

216

140

127

101

116

64

100

87

91

295

180

378

341

347

341

364

259

0

0

105

36

71

39

139

70

97

103

46

49

29

43

23

25

19

23

14

19

sectorbreed

93

70

80

80

160

71

145

141

127

127

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

TI

135

129

116

112

128

124

120

123

123

137

sectorbreed

132

120

179

157

180

118

150

158

145

116

0

0

96

2

92

0

190

26

183

19

470

400

175

276

128

181

202

164

200

113

77

82

304

230

282

240

175

209

215

222

0

0

364

69

516

138

717

215

720

297

intersectoraal techniek Rotterdam

3e

2007/08

TI

intersectoraal techniek Zuid-Holland

2006/07


46

Tabel 3 – Vmbo: aantal gediplomeerden TI, sectorbreed en intersectoraal techniek naar LPI 2005/06 – 2009/10 LPI Rijnlanden

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

94

83

52

64

63

106

107

86

101

72

0

0

0

99

28

TI

276

251

208

125

113

sectorbreed

105

81

154

238

275

0

0

33

32

62

TI

36

48

42

25

22

sectorbreed

60

70

72

66

126


Haaglanden

intersectoraal techniek Gouda

intersectoraal techniek Zuid-Holland

TI

Zuid

sectorbreed intersectoraal techniek

Rotterdam


0

0

0

0

0

127

115

109

114

126

65

86

122

108

124

0

0

3

12

15

302

350

231

165

156

63

74

188

212

190

0

0

89

156

200

47

Mbo Tabel 4 – Mbo: aantal leerlingen TI naar vakgebied en onderwijsinstelling in RBPI 2006/07 - 2010/11 Onderwijsinstelling

ID College

vakgebied

ROC Mondriaan

BBL

BOL

BBL

elektrotechniek

154

72

159

42

169

26

147

installatietechniek

105

0

122

0

130

3

135

2010/11

BOL

BBL

BOL

6

193

14

3

163

4

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

259

72

281

42

299

29

282

9

356

18

elektrotechniek

675

321

702

297

829

266

633

272

426

220

installatietechniek

0

0

0

0

0

0

0

0

40

0

koude techniek

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

675

321

702

297

829

266

633

272

466

220

elektrotechniek

246

423

245

265

196

112

109

12

51

5

installatietechniek

220

46

226

40

325

60

396

83

381

141

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

466

469

471

305

521

172

505

95

432

146

elektrotechniek

313

114

345

98

312

51

340

44

294

34

installatietechniek

285

0

263

0

317

11

261

3

241

2

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

598

114

608

98

629

62

601

47

535

36

elektrotechniek

372

184

411

156

460

131

412

121

322

82

installatietechniek

190

38

207

40

204

25

204

19

174

9

6

0

9

0

12

0

16

0

9

0

totaal

568

222

627

196

676

156

632

140

505

91

elektrotechniek

304

370

369

312

418

320

393

245

387

208

installatietechniek

507

136

537

106

542

83

536

72

435

57

koude techniek

ROC Zadkine

2009/10

BOL

koude techniek

ROC Leiden

2008/09

BBL

koude techniek

ROC Da Vinci College

2007/08

BOL

koude techniek

ROC Albeda College

2006/07 BBL

koude techniek totaal

63

41

59

33

70

32

61

26

60

19

874

547

965

451

1.030

435

990

343

882

284

48

Tabel 5 – Mbo: aantal gediplomeerden TI naar vakgebied en onderwijsinstelling 2005/06 – 2009/10 Onderwijsinstelling

vakgebied

2005/06 BBL

BOL

BBL

BOL

BBL

BOL

BBL

BOL

BBL

ID College

elektrotechniek

37

29

27

21

33

15

21

14

34

2

installatietechniek

33

0

33

0

43

0

40

0

26

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

koude techniek totaal ROC Albeda College

BOL

60

21

76

15

61

14

60

2

71

193

59

205

57

207

53

253

58

installatietechniek

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

koude techniek

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

152

71

193

59

205

57

207

53

253

58

elektrotechniek

21

139

31

151

40

105

50

87

39

4

installatietechniek

37

1

41

9

41

11

34

3

93

20

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

58

140

72

160

81

116

84

90

132

24

elektrotechniek

45

17

50

22

57

20

53

16

75

14

109

0

87

0

59

0

63

0

54

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

154

17

137

22

116

20

116

16

129

14

elektrotechniek

103

91

129

44

103

45

128

39

135

26

54

16

43

6

35

3

31

7

23

0

koude techniek

installatietechniek koude techniek totaal ROC Zadkine

2009/10

29

installatietechniek

ROC Leiden

2008/09

70

koude techniek

ROC Da Vinci College

2007/08

152

elektrotechniek

totaal ROC Mondriaan

2006/07

0

0

0

0

2

0

1

0

4

0

157

107

172

50

140

48

160

46

162

26

75

111

69

86

73

81

103

73

87

53

182

32

175

23

204

16

209

22

251

20

elektrotechniek installatietechniek koude techniek totaal

11

8

36

1

22

3

31

12

23

4

268

151

280

110

299

100

343

107

361

77

Tabel 6 – Mbo: aantal gediplomeerden TI naar opleidingsfunctie 2005/06 - 2009/10 2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

600

589

622

597

680

tekenaar

6

11

5

5

4

dakdekker

0

0

1

3

0

monteur - assistent monteur

servicemonteur

41

42

40

47

41

monteur - eerste monteur

269

284

242

279

342

ICT-beheerder

107

87

66

68

11

technicus

114

119

125

142

112

projecten afdelingsleiding

8

7

3

2

2

monteur - leidinggevend monteur

0

0

0

0

10

technicus - leidinggevend technicus totaal mbo gediplomeerden

216

197

169

157

96

1.361

1.336

1.273

1.300

1.298

49

Hbo Tabel 7 – Hbo: aantal studenten TI naar vakgebied en leervorm en hbo-instelling 2006/07 - 2009/10 2006/07 Hbo-instelling

vakgebied

Haagse

aot

Hogeschool

elektrotechniek

DT/D*

2007/08

VT**

DT/D

2008/09

VT

DT/D

2009/10

VT

DT/D

2010/11

VT

DT/D

VT

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

40

486

22

397

17

348

12

311

0

295


62

231

60

230

48

210

25

218

0

266

werktuigbouwkunde

23

533

17

502

24

459

39

493

41

550

125

1.250

99

1.129

89

1.017

76

1.022

41

1.111

totaal Hogeschool

aot

Rotterdam

elektrotechniek

28

16

12

5

2

3

0

0

0

0

116

206

133

196

156

159

184

155

167

144


133

222

135

279

140

296

126

284

146

277

werktuigbouwkunde

152

280

157

290

196

252

180

262

163

272

totaal

429

724

437

770

494

710

490

701

476

693

* DT/D = deeltijd/duaal ** VT = voltijd

Tabel 8 – Hbo: aantal studenten TI naar lesplaats 2010/11 aot

elektrotechniek


totaal

werktuigbouwkunde

’s Gravenhage

0

200

0

275

475

Delft

0

96

266

316

678

Rotterdam

0

311

423

435

1.169

Tabel 9 – Hbo: aantal gediplomeerden TI naar vakgebied, leervorm en hbo-instelling 2005/06 - 2009/10 2005/06

aot

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Hogeschool

elektrotechniek

9

98

13

93

6

83

8

81

1

77

16

51

5

45

4

40

20

34

3

48

4

99

6

96

10

91

3

80

1

97

totaal

29

248

24

234

20

214

31

195

5

222

aot

18

0

17

2

10

1

0

0

0

0

Rotterdam

VT

DT/D

VT

DT/D

2009/10

vakgebied

Hogeschool

DT/D

2008/09

Haagse

werktuigbouwkunde

VT

2007/08

Hbo-instelling


DT/D

2006/07

VT

DT/D

VT

elektrotechniek

23

37

26

35

26

19

23

25

31

14


46

19

34

25

36

28

50

54

30

49

28

43

25

40

36

29

32

39

30

39

115

99

102

102

108

77

105

118

91

102

werktuigbouwkunde totaal

50

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2011

Recommend Documents