Kerngegevens Technische Installatiebranche 2011

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2011 Midden Nederland

Harry van den Tillaart Hedwig Vermeulen John Warmerdam Wouter de Wit Sanne Elfering Carolien van Rens Evelien Sombekke ITS Nijmegen 2011

1

ISBN 978 90 5554 431 8 NUR 959, 966

© 2011 OTIB Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

2

Voorwoord

Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen.

zorgelijke ontwikkelingen. Niet alleen is het aantal gediplomeerden in de afgelopen jaren duidelijk gedaald, maar bovendien blijkt dat ongeveer 60 procent van deze TI vmbo gediplomeerden doorgaan met vervolgopleidingen buiten de TI of in banen buiten de TI aan de slag gaan. Het TI vmbo is voor onze branche een belangrijke bron voor werving van nieuwe jonge leerling-werknemers. De instroom in de TI mbo opleidingen daalt al een aantal jaren, evenals het aantal gediplomeerden dat van deze opleidingen af komt.

Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaarlijks worden gegevens verzameld over onze branche, de bedrijven en de werknemers in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van werknemers. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau.

Tegen deze achtergrond vraagt het onze speciale aandacht dat het aantal aangeboden BPV-plaatsen in de TIbedrijven in de afgelopen jaren is afgenomen. Het is immers van groot belang dat onze branche een groter deel van de TI vmbo gediplomeerden opneemt en aan zich weet te binden dan nu het geval is. Te meer omdat vanaf 2013 weer nieuwe kansen voor de branche verwacht worden. Om deze kansen te kunnen benutten moet voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn.

Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van beschikbare databestanden en zijn gegevens van het CBS en diverse andere instellingen bij elkaar gebracht. Daarnaast zijn gegevens uit de branche verkregen door middel van een enquête bij de bedrijven in de TI.

Een speerpunt is ook de zichtbaarheid van de TI branche in het onderwijs. Opleidingen in de techniek worden breder. De sectorbrede techniekopleidingen groeien. Leerlingen techniek hebben meer keuzemogelijkheden en kunnen ook in andere branches aan de slag. De TI zal alles op alles zetten om voldoende leerlingen voor zich te blijven winnen.

In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen jaren in de TI-bedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar is ook een prognose opgenomen van de ontwikkelingen die de komende jaren op de TI-arbeidsmarkt verwacht worden.

In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw RBPI, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor onze branche.

Hierbij is onder andere geanalyseerd welke ontwikkelingen zich bij de TI-opleidingen voordoen, waarbij zowel naar de aantallen leerlingen als naar de aantallen gediplomeerden is gekeken. Bij het TI vmbo is sprake van

Elly Verburg Directeur OTIB

3

4

Inhoud

Voorwoord ........................................................................................................................................................................... 3 Kerngegevens en actiepunten in de regio Midden Nederland ............................................................................................. 7 Bedrijven en werknemers .................................................................................................................................................. 10 Onderwijs........................................................................................................................................................................... 15 Van opleiding naar werk in de TI ....................................................................................................................................... 20 Stromen en patronen op de TI-arbeidsmarkt ..................................................................................................................... 23 De arbeidsmarkt in 2009-2011 .......................................................................................................................................... 31 Prognoses voor de periode 2012-2016 ............................................................................................................................. 39 Literatuur ........................................................................................................................................................................... 43 Bijlage ................................................................................................................................................................................ 45

5

6

Kerngegevens en actiepunten in de regio Midden Nederland Medio 2011 zijn er meer TI werknemers in de regio Midden Nederland werkzaam dan op enig ander moment gedurende de afgelopen 10 jaar. In de periode 2000-2006 schommelt het aantal werknemers in loondienst van de TI bedrijven in de regio steeds tussen 14.100 en 14.900. In 2007 treedt een sterke stijging op, namelijk van 14.390 eind 2006 naar 15.481 eind 2007. In 2008 stabiliseert de werkgelegenheid op dit niveau. Vanaf 2009 neemt het aantal werknemers geleidelijk nog wat verder toe tot 15.718 werknemers medio 2011. Al met al blijkt de TI werkgelegenheid in deze regio zich in de jaren 2009, 2010 en de eerste helft van 2011 positiever te ontwikkelen dan landelijk het geval is in de TI. De toename van werkgelegenheid doet zich evenwel alleen voor in de vakgebieden elektrotechniek en koeltechniek. De installatietechniek in deze regio laat vanaf eind 2007 een voortdurende afname van het aantal werknemers zien. Het aantal TI bedrijven is na 2007 gestegen. Ook die stijging komt volledig voor rekening van de elektrotechniek en de koeltechniek. Medio 2011 zijn er in totaal 979 TI bedrijven in Midden Nederland actief. De economische recessie is in deze regio niet direct zichtbaar in de werkgelegenheidscijfers van de TI. Deze betreffen namelijk alleen het aantal bij Mn Services geregistreerde werknemers, en dat zijn met name vaste krachten. De recessie treft eerst en vooral de werknemers in de flexibele schil. TI bedrijven in de regio zijn sinds 2009 steeds minder beroep gaan doen op zzp’ers en uitzendkrachten. In 2010 zijn echter steeds meer TI bedrijven ook vaste krachten gaan ontslaan en contracturen van vaste werknemers gaan verminderen. Bij uitstroom gaat het vaak om ervaren krachten. Daarmee verdwijnt vakkennis uit de branche. Door de omslag in de economie zijn er minder vacatures. Het aantal TI bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures is vooral in de eerste helft van 2009 fors gedaald, van 65 procent eind 2008 naar 27 procent medio 2009. Daarna doet zich een stijging voor naar 39 procent in december 2010, maar medio 2011 is het weer gedaald tot 23 procent. Daarmee ligt het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures iets boven het landelijk gemiddelde in de TI. De verandering op de arbeidsmarkt komt ook in de gegevens van het UWV tot uitdrukking. In 2007 en 2008 stonden bij het UWV nog veel meer vacatures voor monteurs geregistreerd dan direct plaatsbare, werkzoekende monteurs. In deze periode stonden tegenover elke direct plaatsbare, werkzoekende monteur meestal circa 2 vacatures voor monteur. In 2009 keert deze situatie om: tegenover elke vacature voor monteur staan dan meestal (bijna) 2 werkzoekende monteurs die direct aan de slag willen of kunnen. Deze situatie blijft in 2010 en in de eerste helft van 2011 voortbestaan. Het aantal leerarbeidsplaatsen in Midden Nederland loopt terug. Medio 2009 is het aantal nieuwe BPV’s gaan dalen. Die daling zet verder door. Het aantal nieuwe BPV’s dat medio 2010 is afgesloten blijft duidelijk achter bij voorgaande jaren. Het aantal TI bedrijven dat vanwege de recessie BPV plaatsen niet invult neemt in 2010 duidelijk toe ten opzichte van 2009. Ook het aantal bedrijven dat geen of minder stagairs meer aantrekt neemt toe. Landelijk is dat eveneens het geval in de TI. Sinds 2006 daalt het aantal TI vmbo gediplomeerden in Midden Nederland. In 2010 ligt het 26 procent lager dan in 2006. Die daling is overigens beperkter dan landelijk in de TI, waar dit aantal met 34 procent afneemt. Het aantal gediplomeerde TI mbo’ers in de regio is in 2009, na een jarenlange lichte stijging, eveneens gedaald, en wel wat sterker dan landelijk. Het aantal gediplomeerden in sectorbrede opleidingen blijft in deze regio op een vrijwel gelijk niveau. Landelijk stijgt dit iets (+6%). Het aantal TI hbo gediplomeerden in de regio is in 2010 iets gedaald ten opzichte van 2009. Landelijk is er eveneens sprake van een lichte daling. In Midden Nederland hebben veel hbo gediplomeerden een duale TI opleiding gevolgd, namelijk 30 procent. Over het hele land gezien is dat 12 procent. De TI verliest een deel van zijn potentieel bij de uitstroom uit het onderwijs en de overgang naar werk doordat TI-gediplomeerden vervolgopleidingen buiten de TI gaan doen of in banen buiten de TI aan het werk gaan. Bij gediplomeerde TI vmbo’ers is dit ruim 60 procent, bij de TI mbo-bol’ers bijna 50 procent, bij de TI mbo-bbl’ers bijna 20 procent, bij de TI hbo’ers meer dan 90 procent. Hier staat tegenover dat TI-bedrijven met name voor vacatures van (leerling-)monteurs ook nogal wat gediplomeerden van niet-TI opleidingen aantrekken.

7

De prognose is dat ondanks de recessie de TI arbeidsmarkt in de regio in 2012 gespannen zal blijven. In 2012 wordt een tekort verwacht van 55 vmbo’ers en 25 mbo’ers. Vanaf 2013 gaat, bij een aantrekkende economie, het tekort aan vmbo en mbo schoolverlaters verder oplopen, ook als rekening wordt gehouden met instroom vanuit TI verwante opleidingen. In deze regio loopt het verwachte tekort op tot 145 vmbo’ers en 65 mbo’ers in 2016. De instroom van schoolverlaters vormt jaarlijks slechts een beperkt deel van de totale instroom van nieuwe werknemers in de TI (zie figuur). De meeste TI-bedrijven richten zich bij hun personeelsvoorziening vooral op de arbeidsmarkt van ervaren werknemers, uit de eigen branche en uit aanverwante branches. Deze orientatie op (werkende) zij-instromers uit andere branches, waarbij de focus ligt op autochtone mannen die fulltime willen werken, is eenzijdig. In de TI zijn nu naar verhouding bijvoorbeeld weinig vrouwen en allochtone werknemers werkzaam. De arbeidsmarkt voor de TI kan verder worden verruimd als de TI er in slaagt meer werknemers uit deze groepen aan te trekken. Stromen op de arbeidsmarkt van de technische installatiebranche in Midden Nederland in de jaren 20002010* Midden Nederland Instroom schoolverlaters

13-17%

zzp-ers

1-2%

uitkeringssituatie

3-8%

werknemers (andere branches) uitzendbranche** geen inkomstenbron

werknemers technische installatiebranche

TI-bedrijf

Uitstroom

zzp-ers

4-8%

uitkeringssituatie werknemers

50-58% 7-11% 11-17%

(andere branches) uitzendbranche geen inkomstenbron

6-10%

5-13% 44-60% 9-14% 7-9%

TI-bedrijf overig

2-5%

overig

8-10%

pensioen

4-8%

Bron: Mn Services en CBS; bewerking ITS * De percentages in deze figuur geven telkens aan tussen welke grenzen de stromen in deze jaren fluctueren ** Het gaat hier niet om uitzendkrachten, maar om personen die overstappen van uitzendwerk naar een vaste of tijdelijke baan bij een TI-bedrijf en vice versa.

In lijn met het voorafgaande kunnen 8 actiepunten worden benoemd: 1. Gevolgen recessie dempen via van-werk-naar-werk mobiliteit Sinds 2009 zijn veel werknemers in de TI hun baan kwijt geraakt en is het aantal werkzoekende monteurs opgelopen. Tegelijkertijd zijn er nog de nodige bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures. Via van werk naar werk begeleiding kunnen vraag en aanbod beter bij elkaar worden gebracht. Ook de collegiale in- en uitleen en de praktijkopleidingcentra in de TI kunnen daarbij een rol spelen. 2. Inzetbaarheid flexibele schil op peil houden Door de recessie zijn bedrijven minder gebruik gaan maken van uitzendkrachten en zzp’ers. Het risico is dat deze daardoor hun vaardigheden niet op het benodigde peil kunnen houden. Dat is een punt van aandacht voor de TI. Als de TI bij een aantrekkende economie weer meer zzp’ers en uitzendkrachten gaat inschakelen moeten zij weer goed beslagen ten ijs komen. 3. TI-identiteit in vmbo vasthouden en zo mogelijk vergroten Het aantal TI vmbo-leerlingen daalt. Het risico bestaat dat er TI-opleidingen op vmbo-instellingen verdwijnen. Dit vermindert de herkenbaarheid en daarmee de aantrekkingskracht van de TI-branche voor leerlingen op basisscholen en vmbo scholen. Het is van belang dat alles op alles wordt gezet om de TI vmbo opleidingen op peil te houden en te waarborgen dat de nieuwe brede vmbo opleidingen voldoende TI specifieke elementen bevatten.

8

4. Vinden en binden van jongeren door meer en aantrekkelijke BPV-plaatsen De ontgroening leidt ertoe dat er minder jongeren op de arbeidsmarkt komen. Jongeren kiezen ook steeds meer voor nieuwe brede (v)mbo opleidingen. Deze jongeren kunnen in diverse branches terecht. Het is voor de TI-branche van belang om bij de jongeren goed in beeld te komen, aantrekkelijke BPV-plaatsen aan te bieden die jongeren aanspreken en dit bovendien in voldoende mate te doen. 5. Meer vacatures voor hbo’ers vervullen met schoolverlaters Bedrijven in de TI en TI hbo’ers weten elkaar niet of nauwelijks te vinden. Het overgrote deel van de TI hbo’ers gaat na afstuderen buiten de TI aan het werk. De TI zoekt vooral hbo’ers met ervaring. TI bedrijven die hbo’ers willen aantrekken dienen zich ook op schoolverlaters te richten, beter in beeld te komen op scholen, beter te communiceren wat ze de hbo’ers te bieden hebben en ook zelf te investeren in (aanvullende) opleiding en loopbaanmogelijkheden voor deze schoolverlaters. 6. Beperking van uitstroom door beter personeelbeleid Een derde deel van de nieuw instromende werknemers in de TI is binnen één jaar al weer uit de branche vertrokken. De redenen van uitstroom hebben vooral met het gevoerde personeelbeleid te maken: overlegmogelijkheden, opleidingen loopbaanmogelijkheden, beoordeling en beloning, mogelijkheden om in deeltijd te werken. Beter personeelbeleid op deze punten kan uitstroom afremmen. 7. Ouderen langer aan het werk proberen te houden De helft van de TI-werknemers denkt niet in staat te zijn om hun werk tot hun 65e te doen. Wel geven veel werknemers aan dat lichter werk en minder fysieke ongemakken er aan kunnen bijdragen dat ze langer aan het werk blijven. Ook scholing kan helpen later beter passend werk te krijgen. 8. Verbreding doelgroepen wervingsbeleid Bij vrouwen, allochtonen, inactieven en uitvallers uit het onderwijs liggen meer mogelijkheden dan de TIbranche tot dusver benut. Scholing en training kunnen instroom vanuit deze groepen bevorderen, waar zij niet direct inzetbaar zijn. Ook combinaties van leren en werken kunnen daarbij soulaas bieden.

9

In 2007 treedt een sterke stijging op van het aantal TIwerknemers in deze regio, namelijk van 14.390 eind 2006 naar 15.481 eind 2007. Vanaf 2009 neemt het aantal TIwerknemers geleidelijk nog wat verder toe tot 15.718 medio 2011.

Bedrijven en werknemers 979 TI-bedrijven met 15.718 werknemers In RBPI Midden Nederland staan medio 2011 979 TI-bedrijven geregistreerd bij Mn Services met in totaal 15.718 werknemers. Van deze bedrijven zijn er 461 (47%) vooral actief op het vakgebied elektrotechniek, 478 (49%) vooral op het vakgebied installatietechniek en 40 (4%) vooral op het vakgebied koeltechniek.

Wel verschillen naar vakgebied In de elektrotechniek neemt het aantal werknemers geleidelijk toe vanaf 8.258 eind 2007 naar 8.948 medio 2011. Ook de koeltechniek laat in deze regio in deze periode een voortdurende stijging van het aantal werknemers zien, namelijk van 266 eind 2007 naar 499 medio 2011. De instalaltietechniek in deze regio laat vanaf eind 2007 echter een voortdurende afname zien, van 6.957 werknemers eind 2007 naar 6.271 medio 2011.

Aantal TI-bedrijven stijgt van 869 in 2000 naar 979 medio 2011 In de periode 2000-2011 neemt het aantal TI-bedrijven in de regio Midden Nederland met ruim 100 toe, namelijk van 869 naar 979. Deze stijging heeft zich vooral in de periode 2007 - medio 2011 voorgedaan. In de periode 2000-2006 schommelt het aantal TI-bedrijven in deze regio namelijk steeds tussen 860 en de 880.

In afgelopen periode van 10 jaar nauwelijks stijging van het gemiddeld aantal werknemers per TI-bedrijf In de regio Midden Nederland is in de periode 2000-2011 zowel het aantal TI-bedrijven als het aantal TI-werknemers toegenomen. Het gemiddeld aantal werknemers per TI-bedrijf is dan ook niet veel veranderd in deze periode, namelijk van 16,7 werknemers in 2000 naar 16,9 werknemers medio 2011. Landelijk gezien is het gemiddeld aantal werknemers per TI-bedrijf in deze periode iets meer toegenomen, namelijk van 15,8 werknemers in 2000 naar 16,4 werknemers in 2011.

Toename aantal bedrijven in vakgebied elektrotechniek en in vakgebied koeltechniek Het aantal bedrijven in het vakgebied installatietechniek varieert in de periode 2000-2011 steeds tussen de 455 en de 485, zonder dat er van een duidelijk toe- of afname sprake is. De toename van het aantal TI-bedrijven in deze regio heeft volledig betrekking op de vakgebieden elektrotechniek en koeltechniek en heeft zich vooral na 2006 voorgedaan. Op het vakgebied elektrotechniek is het aantal bedrijven gestegen van 385 eind 2006 naar 461 medio 2011. Op het vakgebied koeltechniek is het aantal bedrijven in deze periode van 5 jaar gestegen van 30 naar 40.

Al met al blijkt de TI-werkgelegenheid in deze regio zich in de jaren 2009, 2010 en de eerste helft van 2011 positiever te ontwikkelen dan landelijk het geval is in de TI (zie figuur 1). Het gaat bij de hierboven gepresenteerde cijfers echter alleen om werknemers met een vast of tijdelijk arbeidscontract met een TI-bedrijf. Uitzendkrachten en zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) die door TI-bedrijven ingehuurd worden – dergelijke ingehuurde krachten worden vaak aangeduid als de flexibele schil – worden niet in de registratie van Mn Services opgenomen. Een recessie heeft in eerste instantie vooral gevolgen voor de werkgelegenheid van uitzendkrachten en zzp’ers. In een van

Medio 2011 zijn er meer TI-werknemers in deze regio dan op enig ander moment gedurende de afgelopen 10 jaar In de periode 2000-2006 schommelt het aantal werknemers in loondienst van de TI-bedrijven in de regio Midden Nederland steeds tussen de 14.100 en 14.900 (zie figuur 1). Eind 2006 zijn er 14.390 TI-werknemers in deze regio.

Figuur 1 – Ontwikkeling van het aantal TI-werknemers in de periode 2000-2011 (2000=100) Nederland Totaal

Midden Nederland 140 120

140

100

101

100

98

97

100

96

98

106

105

106

106

107

120

100

102

103

103

103

103

104

107

109

109

107

107

100

80

80

60

60

40

40

20

20

0

0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 14.643 14.860

14.370 14.179 14.651 14.083 14.390 15.481 15.388 15.546 15.561 15.718

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 127.791 130.607 131.895 131.029 131.640 131.184 133.048 136.321 139.494 139.468 136.183 137.030

aantal werknemers

aantal werknemers

Bron: Mn Services, bewerking ITS

10

Figuur 2 – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang, medio 2011 % 60

Midden Nederland

Nederland Totaal

% 60

52

50

51

50

40 40

40

27

30

16

20 10

15

7

32 16

20

12 3

17

16

7

10

3

27

26

30

25

4

3

0

0 1-5 werknemers

6-15 werknemers

% aandeel bedrijven

16-50 werknemers

51-100 werknemers

1-5 werknemers

100 en meer werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

% aandeel bedrijven

% aandeel werkgelegenheid

51-100 werknemers


% aandeel werkgelegenheid


de volgende hoofdstukken zullen we laten zien dat veel TI-bedrijven, en dat geldt ook voor deze regio, vanaf 2009 minder gebruik zijn gaan maken van deze krachten.

Figuur 3 – Verdeling van de bedrijven en de werkgelegenheid over de 5 LPI’s, medio 2011 Midden Nederland 60

Grote bedrijven hebben groot aandeel in de TI-werkgelegenheid

50 40

32 27

30

Het aantal grote(re) TI-bedrijven met meer dan 50 werknemers is in deze regio in de periode 2000-2011 vrij stabiel. Dit aantal varieert in deze periode van 50 tot 60 bedrijven. Daarmee is het aandeel van de grote bedrijven in deze regio steeds 6 à 7 procent. Landelijk varieert het aandeel grote TI-bedrijven in de afgelopen 10 jaar eveneens steeds tussen de 6 en de 7 procent.

20 10

30

30 23 16

12

16 10

5

0 Gooi en Vechtstreek

Zenderstreek

Amersfoort/ Utrechtse Heuvelrug

% aandeel bedrijven

Utrecht Stad

Flevoland/ Noord Oost Polder

% aandeel werknemers


Het kleine aantal grote(re) TI-bedrijven heeft wel de helft van alle TI-werknemers in dienst. Dat gaat niet alleen op voor de regio Midden Nederland, maar ook voor de andere regio’s. Het aandeel van de kleine TI-bedrijven (1-5 werknemers) in de TI-werkgelegenheid is in deze regio gedurende de periode 2000-2011 vrijwel alle jaren 7 procent. Landelijk is het aandeel dat de kleine TI-bedrijven hebben in de TI-werkgelegenheid in deze periode gedaald van 8 naar 7 procent (zie figuur 2).

2000 naar 9,7 procent medio 2011. Het aantal parttimers is gestegen van 10 naar 15 procent. Bij de parttimers gaat het vooral om vrouwen. Bijna driekwart van de vrouwen (73%) werkt parttime. Het aantal parttimers onder de mannen is 8 procent. Overigens neemt het aantal parttimers zowel bij de mannen als bij de vrouwen toe. Bij de mannen is dit toegenomen van 5 procent in 2000 naar 8 procent in 2011. Bij de vrouwen is het aantal parttimers gestegen van 59 procent in 2000 naar 73 procent medio 2011. Vrouwen en parttimers zijn overwegend in administratieve functies werkzaam: van de administratieve functies wordt 80 procent vervuld door een vrouw en 63 procent van de administratieve krachten zijn parttimers.

In de regio Midden Nederland zijn er 5 LPI’s. LPI Zenderstreek en LPI Amersfoort/Utrechtse Heuvelrug zijn het grootste, zowel wat betreft het aantal TI-bedrijven als wat betreft het aantal TI-werknemers. LPI Gooi en Vechtstreek is het kleinste, zeker wat betreft het aantal TIwerknemers. Blijkbaar zijn er in dit LPI relatief veel kleine TI-bedrijven.

Wel toename van vrouwen in technische functies

Profiel van de werknemer: vooral autochtone fulltime werkende mannen

In de functie van monteur zijn - en blijven - vrijwel uitsluitend mannen werkzaam. Het aandeel vrouwen in deze functie is in deze regio gestegen van 0,8 procent in 2000 naar 1,2 procent medio 2011. Landelijk gaat in de TI op dat het aandeel vrouwen in de technische staffuncties van engineer en van planner/werkvoorbereider toegenomen is in de periode 2000-2011. In de regio Midden Nederland gaat dit alleen op voor de functie van planner/ werkvoorbereider. Het aandeel vrouwen in deze functie is gestegen van 1,6 procent in 2000 naar 4,0 procent medio 2011. In de functie van engineer is het aandeel vrouwen afgenomen van 1,6 procent in 2000 naar 1,0 procent me-

Bij de werknemers in de TI in deze regio gaat het – evenals elders in Nederland – hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. In deze regio doen zich hierbij, evenals in de TI landelijk, in de periode 2000-2011 vrij weinig veranderingen voor. Het aandeel niet-westers allochtonen is in de periode 2000-2011 steeds 6 à 7 procent. Het aandeel westerse allochtonen is eveneens steeds 6-7 procent. Het aandeel vrouwen is in deze periode enigszins toegenomen, namelijk van 8,5 procent in

11

Figuur 4 – Functiestructuur van kleine en grote TI-bedrijven, medio 2011 Midden Nederland 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

79

72

11 2

3 6

4

1-5 werknemers

Nederland Totaal

69

11 10 4

6-15 werknemers

66

9 7 8

7

16-50 werknemers

technische staffuncties administratieve ondersteuning overige functies

11

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

60

8 8 8

51-100 werknemers

12

12 8 9

79

10 2

74

3

7

1-5 werknemers


4

68

11

4

8

9 6 9

7

6-15 werknemers

63

16-50 werknemers

technische staffuncties administratieve (financiële) ondersteuning overige functies

monteren en installeren (project)leiding / management

11

59

8 8 10

51-100 werknemers

12

7 9

13


monteren en installeren (project)leiding / management


dio 2011. Landelijk is het aandeel vrouwen in deze functie in deze periode juist toegenomen van 1,0 procent in 2000 naar 2,2 procent medio 2011. Van de vrouwen in technische functies werkt 43 procent fulltime. Dat is vaker dan bij de vrouwen in niet-technische functies (25% fulltime), maar minder vaak dan bij de mannen in technische functies (92% fulltime). Op deze punten is er nauwelijks verschil met de landelijke situatie in de TI.

bestand neemt af van 79 procent in de TI-bedrijven met 1-5 werknemers naar 60 procent in de TI-bedrijven met meer dan 100 werknemers. Het aandeel ontwikkelaars, planners/werkvoorbereiders, tekenaars neemt toe van 2 procent in de kleinste TI-bedrijven naar 12 procent in de TI-bedrijven met meer dan 100 werknemers. Ook het aandeel leidinggevenden neemt toe naarmate de TI-bedrijven meer werknemers hebben.

Vooral uitvoerende monteurs

Aantal engineers en aantal planners/werkvoorbereiders neemt duidelijk toe

Van de TI-werknemers in de regio Midden Nederland is, medio 2011, 66 procent als monteur/installateur werkzaam. De overige werknemers vervullen de volgende functies: • technische staffuncties (engineer, calculator, tekenaar, werkvoorbereider, etc.) 9% • administratieve ondersteuning 9% • verkoper 1% • (project)leiding/management 7% • overige functies 8% Deze functieverdeling van de TI-werknemers in Midden Nederland wijkt weinig af van die in Nederland als geheel.

De functieverdeling van de TI-werknemers is in de periode 2000-2011 enigszins veranderd. Landelijk is het aandeel monteurs in de periode 2000-2011 afgenomen van 70 naar 66 procent. In deze regio is het aandeel monteurs gedaald van 68 naar 66 procent. Het aandeel werknemers in technische staffuncties (engineer, planner, werkvoorbereider, tekenaar) is - landelijk - geleidelijk gestegen van 6,2 procent in 2000 naar 8,4 procent medio 2011. Het aantal tekenaars is in deze periode gedaald. Ook in de regio Midden Nederland is het aantal werknemers in technische staffuncties in de periode 2000-2010 toegenomen, namelijk van 6,4 naar 8,6 procent. De toename van het aantal werknemers in deze functies is in deze regio dus ongeveer gelijk aan de toename landelijk in de TI (zie ook figuur 5).

De functieverdeling van de werknemers hangt duidelijk samen met de bedrijfsomvang (zie figuur 4). Dat is niet alleen zo in Midden Nederland, maar ook in de andere RBPI’s. Het aandeel van de monteurs in het personeels-

Figuur 5 – Ontwikkeling van het aantal werknemers in technische staffuncties in de periode 2000-2011 (2000=100) Midden Nederland

Nederland Totaal

300

300

250

250

150 100

196

198

200 135 130 115125 100 100 100 111 103

131

146

98

157 164

200

167

168

150 101

103

101

100

50

120 100 100 100 103112

136

141 146

127

98

92

159166 96

187 171

197 170

94

94

50 0

0 2000

2002 tekenaars

2004

2006

2008

planners/werkvoorbereiders

2010

2000

medio 2011

2002 tekenaars

ontwikkelaars

Bron: Mn Services; bewerking ITS

12

2004

2006

2008

planners/werkvoorbereiders

2010 ontwikkelaars

medio 2011

Figuur 6 – Opleiding van de TI-werknemers, in 2009* Opleidingsniveau

Opleidingsrichting 10%

21%

4% 25%

17%

62%

37% 24%

TI-opleiding

andere technische opleiding

geen technische opleiding

basisonderwijs/vmbo/avo onderbouw/mbo 1

mbo 2 + 3

mbo 4

hbo/wo

overig

Bron: CBS, enquête EBB (Enquête Beroepsbevolking, 2009) * De gegevens in figuur 6 hebben betrekking op de situatie voor heel Nederland. Deze cijfers kunnen niet uitgesplitst worden per RBPI, aangezien de aantallen door het CBS geënquêteerde TI-werknemers per RBPI te klein zijn.

Werknemers hebben overwegend een technische opleiding op mbo-niveau

Aandeel hoger opgeleiden (mbo niveau 4 en hbo) stijgt Voor de hele periode 2000-2009 gaat op dat 75-80 procent van de TI-werknemers een technische opleiding heeft en dat is meestal een TI-opleiding. In de periode 2000-2009 tekent zich een geleidelijke stijging van het opleidingsniveau van de TI-werknemers af. Dit komt vooral naar voren bij de TI-werknemers met een mbo niveau 4 opleiding. Deze categorie werknemers neemt toe van 26 procent in de eerste jaren van deze eeuw naar 37 procent in de jaren 2007, 2008 en 2009. Ook het aandeel TI-werknemers met een hbo/wo opleiding stijgt, namelijk van 7-8 procent in de jaren 2000-2003 naar 10 procent in de afgelopen jaren. Het gaat hierbij overigens overwegend om hbo’ers. Het aandeel TI-werknemers met een wo-opleiding is in de hele periode 20002009 één procent. De stijging van 4 naar 7 procent van het aantal planners/werkvoorbereiders en ontwikkelaars in de TI in Nederland in deze periode biedt slechts een gedeeltelijke verklaring voor de stijging van het opleidingsniveau. Waarschijnlijk speelt ook upgrading binnen (een deel van) de monteursfuncties een rol.

Van de TI-werknemers in Nederland heeft ruim de helft een mbo-opleiding niveau 2 of hoger (figuur 6); 25 procent heeft een lagere opleiding en 10 procent heeft een hogere opleiding. Bij de 10 procent werknemers met een hogere opleiding gaat het vooral om een hbo-opleiding (9%) en maar weinig om een wo-opleiding (1%). Bijna tweederde deel (62%) van de TI-werknemers heeft een opleiding voor de TI gevolgd of is daar nog mee bezig. Nog eens 17 procent heeft een andere technische opleiding. Ruim één op de vijf TI-werknemers heeft geen technische opleiding en bij deze TI-werknemers gaat het vaak om administratieve krachten en verkopers. Ontwikkelaars hebben vrijwel allemaal een TI-opleiding op hbo- of op mbo niveau 4. Planners en tekenaars hebben eveneens meestal een TI-opleiding gevolgd, maar dan vooral op mbo niveau 4. Ook de monteurs hebben meestal een TI-opleiding gevolgd of zijn daar nog mee bezig. Het niveau van deze opleiding varieert van vmbo tot mbo niveau 4.

Aandeel jongeren daalt en aandeel ouderen stijgt In de leeftijdsopbouw van het werknemersbestand doen zich duidelijke veranderingen voor. Er is sprake van vergrijzing en van ontgroening.

Figuur 7 – Ontwikkeling aandeel jongeren in de periode 2000-2011 Midden Nederland 40

34

35

33

32

31

30

29

30 25 20

20

20

Nederland Totaal 40

19

18

17

16

35 27 16

26 17

25 18

25

24

24

25 17

16

33

32

31

30

29

30 20

15

15

15

10

10

5

5

0

20

20

19

18

17

28

16

27

26

25

25

25

24

16

17

17

16

15

14

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 % < 25 jaar

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

% 25 jaar - 35 jaar

% < 25 jaar


13

% 25 - 35 jaar

Het percentage jongeren (onder de 25 jaar) is in de regio Midden Nederland van 20 procent in 2000 gedaald naar 15 procent in 2011 (zie figuur 7).

De stijging van de gemiddelde leeftijd van alle TI-werknemers in Nederland volgt dezelfde trend. Ook landelijk is er in de TI sprake van een stijging van de gemiddelde leeftijd, namelijk van 35,5 jaar in 2000 naar 39,3 jaar medio 2011. En ook landelijk gaat in de TI op dat de gemiddelde leeftijd van de werknemers in de grotere bedrijven hoger is dan in de kleinere.

Figuur 7 laat zien dat niet alleen het aandeel jongeren onder 25 jaar in deze regio afneemt, maar dat dit ook opgaat voor categorie werknemers tussen de 25 en 35 jaar. Het aandeel van deze categorie daalt van 34 procent in 2000 naar 24 procent in 2011. In totaal daalt het aandeel jongeren onder de 35 jaar van 54 procent in 2000 naar 39 procent in 2011.

Niet alle TI-bedrijven en TI-werknemers bij Mn Services geregistreerd In Midden Nederland zijn ook nog eens circa 700 TIbedrijven actief – waaronder veel bedrijven van zzp’ers: zelfstandigen zonder personeel – die niet staan geregistreerd bij Mn Services (niet alle TI-bedrijven volgen de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf). In totaal zijn in deze bedrijven nog eens circa 1.750 werknemers werkzaam. Het totaal aantal TI-werknemers in RBPI Midden Nederland bedraagt medio 2011 dus bijna 17.500. Er is niet veel verschil tussen de 15.718 TI-werknemers die bij Mn Services geregistreerd staan en de 1.750 TIwerknemers die elders geregistreerd staan. Wel zitten in de laatste categorie van 1.750 TI-werknemers wat meer vrouwen en wat meer 55-plussers. In de rest van de rapportage is rekening gehouden met de niet bij Mn Services geregistreerde werknemers.

Figuur 8 laat zien dat het aandeel ouderen (boven de 35 jaar) in deze periode stijgt van 46 procent naar 59 procent. Met name het aandeel ouderen van 55 jaar en ouder neemt snel toe. Dit aandeel verdubbelt in de periode 2000-2011, namelijk van 6 procent in 2000 naar 12 procent in 2011. Het proces van ontgroening en vergrijzing doet zich binnen alle 3 de vakgebieden in ongeveer gelijke mate voor. De gemiddelde leeftijd van de werknemers is in deze periode in deze regio van (ruim) 10 jaar gestegen van 35,3 naar 39,2 jaar. Overigens varieert de gemiddelde leeftijd van de werknemers met de bedrijfsomvang: bedrijven met 1-5 werknemers 36,6 jaar bedrijven met 6-15 werknemers 37,7 jaar bedrijven met 16-50 werknemers 38,3 jaar bedrijven met 51-100 werknemers 39,7 jaar bedrijven met meer dan 100 werknemers 40,7 jaar

Figuur 8 – Ontwikkeling aandeel ouderen in de periode 2000-2011 Nederland Totaal

Midden Nederland 40

40

35

35 30 25 20

25

28

28

28

28

28

28

23

23

17

18

17

17

18

18

19

19

19

20

20

10

11

11

8

9

11

8

10

7

9

6

15 10

27

24

26

30

21

25 20

12

25

5

27

28

24

24

18

18

18

18

19

19

20

7

8

9

10

7

9

6

15 10

27

23

28

28

28

28

20

20

21

21

21

10

11

11

12

12

28

5

0

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

% 35 - 44 jaar

% 45 - 54 jaar

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

% 35 - 44 jaar

% > 54 jaar


14

% 45 - 54 jaar

% > 54 jaar

Onderwijs

name van 4.368 leerlingen in de afgelopen vijf jaar komt grotendeels voor rekening van het dalende aantal leerlingen elektrotechniek. Dit geldt ook voor de regio Midden Nederland.

Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in regio Midden Nederland brengen we het aantal leerlingen/studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld. Van alle onderwijsinstellingen is bekend hoeveel leerlingen/studenten een TI-opleiding volgen en hoeveel gediplomeerden ze afleveren. Voor het vmbo en mbo is het gebied goed af te bakenen. Voor het hbo is dit niet (exact) mogelijk. De aantallen studenten en gediplomeerden per opleiding zijn alleen bekend op hoofdinstellingsniveau. Wel is bekend van iedere opleiding in welke nevenvestiging deze wordt aangeboden. Dit maakt het mogelijk om per opleiding de studenten middels een verdeelsleutel toe te wijzen aan een nevenvestiging en daarmee aan een regio. Hierdoor moeten we de aantallen op regioniveau wel met enige behoedzaamheid interpreteren. Bovendien hoeft de plaats waar een hbo-student een opleiding volgt niet veel te zeggen over de regio waar de student na het behalen van het diploma een baan gaat zoeken.

Trends in het vmbo zetten door Binnen het vmbo bestaan twee tegengestelde richtingen die allebei proberen aan te sluiten bij de behoefte van de leerlingen. De ene zoekt het in specialisering van het programma, en probeert, zoals het Vakcollege Techniek, de leerlingen zo vroeg mogelijk met de praktijk te confronteren en op te leiden tot technisch vakman of –vrouw. Voor de TI betekent dit een uitgelezen kans om vmbo’ers te vinden en te binden. In Midden Nederland zijn vijf vmbo-locaties verbonden aan Het Vakcollege: Christelijk College Zeist, College de Brink, ISG Arcus, Emelwerda College en Medidiaan College. De andere richting zoekt het in verbreding, enerzijds door brede opleidingen die lesmateriaal uit verschillende vmbosectoren combineren (vmbo intersectoraal) en anderzijds door brede opleidingen binnen de sector techniek aan te bieden (sectorbreed). De sectorbrede techniekopleiding combineert verschillende techniekrichtingen in één opleiding. In 2010/11 volgen in de regio Midden Nederland in totaal 583 leerlingen een sectorbrede opleiding (leerjaar 3: 307 en leerjaar 4: 276). Ten opzichte van het jaar ervoor is dit een daling van tien procent (landelijk: -3%). In totaal zijn er zes intersectorale opleidingen, waarvan vier met een technische oriëntatie (technologie in de gemengde leerweg, ict-route, technologie en dienstverlening en technologie en commercie). In Midden Nederland volgen 697 leerlingen een technische intersectorale opleiding (leerjaar 3: 492 en leerjaar 4: 205). Dit is een stijging van 16 procent ten opzichte van vorig jaar (landelijk: +11%).

In de bijlage staat per LPI het aantal vmbo-leerlingen en – gediplomeerden en voor mbo en hbo per onderwijsinstelling het aantal mbo-leerlingen en hbo-studenten en het aantal gediplomeerden. Hieronder bespreken we het aantal leerlingen, studenten en gediplomeerden per onderwijssector. Achtereenvolgens komt het aantal leerlingen en gediplomeerden op het vmbo, het mbo en het aantal studenten en gediplomeerden op het hbo aan bod. Daarna kijken we naar de ontwikkelingen van het aantal BPV-plaatsen in de TI. Aantal vmbo-leerlingen in TI in Midden Nederland daalt minder sterk dan landelijk

Aantal vmbo-gediplomeerden TI wederom gedaald

In de regio Midden Nederland volgen in het vmbo in 2010/11 464 leerlingen een TI-opleiding elektrotechniek, installatietechniek of instalektro. Dat is 39 procent minder dan vijf jaar terug. Landelijk is sprake van een nog sterkere daling van 50 procent over de afgelopen vijf jaar. Het aantal leerlingen instalektro en elektrotechniek is, landelijk gezien, in de afgelopen vijf jaar met respectievelijk 41 procent en 54 procent gedaald. De totale landelijke af-

In 2009/10 behaalden in de regio Midden Nederland 233 vmbo-leerlingen een diploma voor een TI-opleiding. De piek van TI-gediplomeerden ligt in 2006/07, maar ten opzichte van 2005/06 is de afname 26 procent. Landelijk zien we in de periode 2005/06 – 2009/10 een afname van 34 procent van vmbo-gediplomeerden in de TI. De af-

Figuur 9a – Ontwikkeling aantal TI-leerlingen in het vmbo, regio Midden Nederland en landelijk landelijk

Midden Nederland 10.000

1.000

8.688 750

761

8.000

722

6.936

633 502

500

5.777

6.000

5.080

464

4.320

4.000 250

0 instalektro installatietechniek elektrotechniek

2.000 0

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

109

101

77

103

60

instalektro

72

74

69

61

64

installatietechniek

580

547

517

338

340

elektrotechniek

Bron: DUO-Cfi, bewerking ITS

15

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

1.483

1.219

1.017

1.023

880

643

550

505

493

434

6.562

5.167

4.255

3.564

3.006

Figuur 9b – Ontwikkeling aantal TI-gediplomeerden in het vmbo, regio Midden Nederland en landelijk landelijk

Midden Nederland

4.000

500

3.531

400

3.554 2.935

3.000 335

314

2.658

328

2.346

271

300

2.000

233 200

1.000

100 0

0

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

instalektro

40

39

57

20

32

instalektro

574

554

495

417

421

installatietechniek

50

28

36

34

30

installatietechniek

270

318

272

243

253

224

268

235

217

171

2.687

2.682

2.168

1.998

1.672

elektrotechniek

elektrotechniek


In de regio zien we tussen 2008/09 en 2010/11 een afname van 1.955 naar 1.583 BBL’ers in de TI (-19%; landelijk -17%). In dezelfde periode daalt ook het aantal BOL-deelnemers met 38 procent (landelijk -26%). Het is hierdoor niet aannemelijk dat er veel BBL’ers door een gebrek aan een leerwerkplaats de afgelopen jaren zijn overgestapt naar een TI-BOL-opleiding. In Midden Nederland volgen in verhouding meer TI-mbo-deelnemers een BBL-opleiding dan landelijk (regio: 87% versus landelijk: 79%).

name in het aantal vmbo-gediplomeerden wordt, landelijk en regionaal, vooral veroorzaakt door de afname in het aantal gediplomeerden van de opleiding elektrotechniek. Gezien de daling van het aantal leerlingen elektrotechniek valt te verwachten dat het aantal gediplomeerden in de toekomst nog verder daalt. Het aantal gediplomeerden instalektro is in 2009/2010 gestegen ten opzichte van het jaar ervoor, maar komt daarmee nog niet op het niveau van 2007/08. In Midden Nederland zijn er in 2009/10 net als in 2008/09, 251 gediplomeerden in sectorbrede techniekopleidingen. Landelijk steeg het aantal gediplomeerden met zes procent. Het aantal gediplomeerden in de technische intersectorale opleidingen is in het afgelopen jaar toegenomen van 124 naar 147 (+19%; landelijk: +14%).

Aantal mbo-gediplomeerden TI in 2009/10 in de regio gedaald na jarenlange lichte stijging De licht stijgende trend van het aantal mbo-gediplomeerden sinds 2006/07 in de regio Midden Nederland, is in 2009/10 doorbroken. In dit jaar is het aantal mbo-TI-gediplomeerden met 13 procent gedaald tot 510 gediplomeerden. Ook landelijk zien we na een aantal stabiele jaren een daling in 2009/10 (-6% ten opzichte van 2008/09). Van de TI-gediplomeerden in de regio heeft 79 procent een BBL-opleiding gevolgd (landelijk 79%). De meeste TI-gediplomeerden in de regio hebben een opleiding gevolgd voor assistent monteur (46%), eerste monteur (30%), technicus (8%) en leidinggevend technicus (7%). Landelijk bestaat de top vier uit dezelfde opleidingen en ook de verdeling is min of meer gelijk: assistent monteur (47%), eerste monteur (28%), technicus (8%) en leidinggevend technicus (7%).

Aantal mbo-deelnemers in de regio iets sterker gedaald dan landelijk In de regio Midden Nederland volgen in 2010/11 totaal 1.898 mbo’ers een TI-opleiding elektrotechniek, installatietechniek of koude techniek. Dit is ten opzichte van 2006/07 een daling van 25 procent. Landelijk is de daling iets lager (-22%). De daling in TI-deelnemers is zowel regionaal als landelijk voornamelijk het gevolg van een daling van het aantal deelnemers elektrotechniek. Landelijk is het aantal deelnemers in de installatietechniek gestegen in het afgelopen jaar. Deze trend is niet zichtbaar in de regio; daar nam het aantal mbo-deelnemers juist af.

Figuur 10a – Ontwikkeling TI-deelnemers in het mbo, regio Midden Nederland en landelijk landelijk

Midden Nederland 30.000

3.000 2.518

2.511

2.400

24.374

2.466

24.000

2.227

23.954

23.278 20.574

1.898 1.800

18.000

1.200

12.000

600

6.000

0

0

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

koude techniek

36

29

58

33

19

koude techniek

installatietechniek

822

859

853

750

683

1.660

1.622

1.555

1.444

1.196

elektrotechniek


16

18.989

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

538

654

610

418

2010/11 341

installatietechniek

7.244

7.648

8.147

7.628

7.895

elektrotechniek

16.592

15.652

14.521

12.528

10.753

Figuur 10b – Ontwikkeling TI-gediplomeerden in het mbo, regio Midden Nederland en landelijk landelijk

Midden Nederland 750

7.500

7.009

6.822

6.837

6.761

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

143

215

280

287

167

684 579

571

600

587

6.365

6.000 510

450

4.500

300

3.000

150

1.500 0

0

2005/06

koude techniek

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

koude techniek

2009/10

7

9

2

22

17

installatietechniek

245

189

235

237

204

installatietechniek

2.376

2.190

2.397

2.516

2.570

elektrotechniek

432

372

342

328

290

elektrotechniek

4.490

4.417

4.160

3.958

3.628


Aantal hbo-studenten TI licht gedaald in het laatste jaar

In regio Midden-Nederland relatief meer gediplomeerden met een duale TI-opleiding dan landelijk

Het aantal hbo-studenten TI in 2010/11 is in Midden Nederland licht gedaald opzichte van 2009/10 (-2%). Over de afgelopen vijf jaar bezien is in deze regio het aantal hbostudenten juist licht gestegen (+ 2%). Landelijk gezien is in deze periode het aantal hbo-studenten gestegen met 4 procent. Het aantal studenten aot en technische bedrijfskunde is in de laatste vijf jaar met maar liefst 17 procent gestegen (landelijk respectievelijk +5% en +10%). Maar ook bij deze opleidingen constateren we een lichte daling in het laatste jaar.

In 2009/10 zijn er 16 procent minder hbo-gediplomeerden dan vijf jaar geleden. Het aantal gediplomeerden was in de regio in 2007/08 op zijn laagste punt. In 2008/09 is het aantal gediplomeerden weer iets toegenomen, maar deze stijging heeft zich in 2009/10 niet doorgezet. De landelijke daling in de afgelopen vijf jaar is iets lager (-13%). De regionale daling van het laatste jaar in het aantal TIhbo-gediplomeerden komt voor rekening van de opleiding werktuigbouwkunde, waar het aantal gediplomeerden afnam van 86 in 2008/09 naar 68 in 2009/10 (-21%).

De Associate degree-opleidingen (Ad) zijn een nieuw begrip in de onderwijswereld, tussen mbo en hbo-niveau. De Ad is vooral bedoeld voor werkenden die weer een studie willen oppakken en voor degenen die na hun mbo4-opleiding wel willen doorstuderen, maar niet voor een vierjarige hbo-bacheloropleiding willen kiezen. Landelijk zijn in 2010/11 221 studenten ingeschreven in één van deze TI-Associate degree-opleidingen. In Midden Nederland is in 2008/09 (nog) geen aanbod van Ad-opleidingen in de TI.

In Midden Nederland hebben in verhouding veel gediplomeerden een duale TI-opleiding gevolgd (regio: 30% versus landelijk: 12%). Deze studenten werken vier dagen per week en gaan één dag naar school. Vereiste is dat de student al een baan heeft binnen het vakgebied van de TI-opleiding. Ook volgde in Midden Nederland een aanzienlijk deel van de gediplomeerden een deeltijdopleiding (regio: 28% versus landelijk: 29%). Ook voor deze groep gediplomeerden geldt dat zij vaak al een baan hebben tijdens de studie, zij het niet zoals bij de duale opleiding per sé binnen het vakgebied van de opleiding. De overige 42 procent volgde in de regio een voltijdopleiding (landelijk: 59%). Met name deze groep hbo’ers zal na het behalen van het diploma nieuw instromen op de arbeidsmarkt.

Figuur 11a – Ontwikkeling TI-studenten in het hbo, regio Midden Nederland en landelijk landelijk

Midden Nederland

20.000

2.500 1.970

2.071

2.104

2.046

2.000

16.000

2.003

16.142

16.098

16.246

16.563

16.828

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

581

641

663

644

611

12.000

1.500 8.000

1.000 4.000

500 0

0

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

aot

280

314

339

339

327

elektrotechniek

5.486

5.336

5.327

5.421

5.386

elektrotechniek

653

676

676

608

604

technische bedrijfskunde

4.658

4.726

4.778

4.903

5.122


498

531

576

602

582

werktuigbouwkunde

5.417

5.395

5.478

5.595

5.709

werktuigbouwkunde

539

550

513

497

490

aot


17

Figuur 11b – Ontwikkeling TI-gediplomeerden in het hbo, regio Midden Nederland en landelijk landelijk

Midden Nederland

4.000

450 380 360

365

3.200

335

3.169 2.923

3.002

2.858

2009/10

2.400

270

1.600

180

800

90 0

3.271

321

306

0

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

aot

67

53

45

51

52

aot

elektrotechniek

124

128

75

98

101

elektrotechniek


95

96

94

100

100


werktuigbouwkunde

94

88

92

86

68

werktuigbouwkunde

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

142

104

101

81

89

1.108

1.083

950

975

927

993

976

946

943

899

1.028

1.006

926

1.003

943


Het aantal startende BPV’s in 2010/11 is duidelijk minder dan in voorgaande schooljaren

De ontwikkeling van het totaal aantal startende en lopende BPV’s2 in de regio is te zien in figuur 12.

In regio Midden Nederland zijn in schooljaar 2010/11 totaal 682 TI-bedrijven1 door Kenteq erkend als leerbedrijf. Dit is ongeveer 69 procent van het totaal aantal TIbedrijven in de regio. Niet alle erkende bedrijven sluiten daadwerkelijk BPV-overeenkomsten af. In regio Midden Nederland hebben 263 bedrijven BPV-plaatsen en zijn daardoor een actief leerbedrijf. In totaal is dus 27 procent van alle TI-bedrijven in deze regio actief en dit is iets meer dan in heel Nederland (25%).

Net als op landelijk niveau begint het grootste deel van het aantal BPV’s ieder jaar in de maanden augustus en september. Dit is te zien aan het aantal startende BPV’s in die maanden. Het grootste aantal BPV’s eindigt ieder jaar in de maand juli. Dit is te zien aan de ontwikkeling van het aantal lopende BPV’s. De daling die ingezet is in 2009/2010 zet door. Het aantal nieuwe BPV’s in augustus en september 2010 blijft duidelijk achter bij het aantal in dezelfde maanden in voorgaande jaren. Het aantal lopende BPV-plaatsen in het vakgebied elektrotechniek (53%) is iets groter als het aantal BPV-plaatsen in installatietechniek (45%). Dit is wijkt af van de verhouding op landelijk niveau (beide ongeveer 49%).

Bedrijven kunnen door Kenteq erkend worden voor meerdere opleidingen. In schooljaar 2010/11 hebben de actieve leerbedrijven in regio Midden Nederland gemiddeld elf BPV-plaatsen vervuld. In de regio zijn twee praktijkopleidingscentra (poc’s) gevestigd, die actief BPV-plaatsen verzorgen. Deze poc’s verzorgen ongeveer 28 procent van de BPV-plaatsen in de regio. Dat ligt lager dan landelijk (31%).

In regio Midden Nederland leidt iets meer dan 82 procent van de BPV’s op tot monteur (landelijk 854) (zie tabel 13). Het gaat vooral om assistent monteurs en eerste monteurs. De regio heeft verhoudingsgewijs meer (leidinggevende) technici dan Nederland (11,3% versus 10,4%) en minder assistent monteurs (38,6% versus 43,3%). .

Figuur 12 – Het aantal startende en lopende BPV’s* in de regio Midden Nederland, periode augustus ‘05 – augustus ‘11 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 aug-05 dec-05 apr-06 aug-06 dec-06 apr-07 aug-07 dec-07 apr-08 aug-08 dec-08 apr-09 aug-09 dec-09 apr-10 aug-10 dec-10 apr-11 aug-11 startende BPV's

lopende BPV's

* Alleen BPV’s van BBL-opleidingen

1 Dit zijn alleen bedrijven die zijn aangesloten bij Mn Services. 2 Het totaal aantal BPV’s is met name voor de laatste maanden nog niet volledig. Bedrijven hebben namelijk tot een jaar na aanvang van een BPV de tijd om subsidie aan te vragen bij OTIB. Pas dan wordt de BPV geregistreerd in de administratie. Het aantal BPV’s is administratief bijgewerkt tot 5 oktober 2011.

18

Tabel 13 – Het aantal BPV’s* naar functie in het regio Midden Nederland en Nederland totaal (in %), schooljaar 2010/11 monteur - servicemonteur monteur - assistent monteur monteur - eerste monteur monteur - leidinggevend monteur technicus technicus - leidinggevend technicus projecten afdelingsleiding werkvoorbereider arbeidsmarktgekwalificeerde assistent dakdekker ontwikkelen, engineering tekenaar administratie ICT-beheerder overig totaal (= 100%) *

Regio 7,1% 38,6% 35,7% 0,8% 10,5% 0,8% 0,4% 2,7% 0,4% 0,3% 0,4% 0,0% 0,0% 0,0% 2% 2.370

Nederland 6,3% 43,3% 33,0% 1,4% 9,7% 0,7% 0,3% 2,7% 0,3% 0,3% 0,8% 0,0% 0,0% 0,0% 1% 13.502

Het betreft een optelling van alle BPV’s die gedurende het schooljaar 2010/11 lopen. Een deel van deze BPV’s heeft een lange looptijd van maximaal vier jaar en hoeft dus niet te eindigen in 2010/11. Maar ook kortlopende BPV’s die gedurende het schooljaar starten en weer eindigen zijn hierin meegenomen.

19

Figuur 15 – Uitstroom TI mbo-BOL’ers (gemiddeld % 2006-2011)

Van opleiding naar werk in de TI Voor de landelijke arbeidsmarktrapportage 2011 is aanvullend onderzoek gedaan om de uitstroom vanuit de TI opleidingen naar de arbeidsmarkt goed in beeld te krijgen. Voor dat onderzoek zijn beschikbare bestanden met onderwijsgegevens (leerlingenbestand) en arbeidsmarktgegevens (banenbestand) van het CBS en de bestanden van Mn Services met elkaar gekoppeld. Door die koppeling is het mogelijk de gediplomeerden van de TI opleidingen na afronding van hun opleiding te volgen en te kijken in hoeverre zij zijn gaan werken en in hoeverre ze werk binnen dan wel buiten de TI hebben gekregen. Deze analyses zijn voor vijf jaargangen gediplomeerden uitgevoerd, namelijk die van 2006 tot en met 2010, waarbij telkens alle gediplomeerden uit de betreffende jaren zijn meegenomen. Analyses zijn alleen op landelijk niveau gedaan, niet voor elke regio afzonderlijk.

Bron: CBS, bewerking ITS

Figuur 14 – Uitstroom TI vmbo’ers (gemiddeld % 20062011)

Figuur 16 – Uitstroom TI mbo-BBL’ers (gemiddeld % 2006-2011)

mbo TI hoger niveau

MBO TI BOL 100%

22%

mbo TI lager/zelfde niveau

2%

mbo overig

8%

hbo TI gerelateerd

17%

hbo techniek overig

6%

hbo overig

4%

baan TI

11%

baan niet TI

23%

onbekend/overig

7%

Vmbo gediplomeerden

mbo TI hoger niveau TI

mbo TI

metaal

39%

mbo zelfde technieksector

bouw

sectorbreed techniek

5%

1%

11%

32%

37%

3%

intersectoraal met techniek

MBO TI BBL

3%

100%

mbo andere technieksector

32%

38%

36%

57%

40%

mbo sector economie

20%

12%

11%

16%

40%

mbo overige sectoren

5%

7%

6%

7%

12%

overig (niet mbo)

6%

6%

7%

6%

6%

38%

mbo TI lager/zelfde niveau

7%

mbo overig

2%

hbo TI gerelateerd

0%

hbo overig

0%

baan TI

36%

baan niet TI

13%

onbekend/overig

3%



Van de gediplomeerde TI mbo-BBL’ers stroomt bijna de helft (49%) door naar een baan. Van die 49 procent gaat het grootste deel (36%) naar een baan in de TI, een minderheid (13%) gaat in een baan buiten de TI aan de slag. De BBL’ers gaan dus vaker aan het werk dan de BOL’ers en komen ook vaker in banen binnen de TI terecht; zij hebben vaak al een leerarbeidsplaats voor hun opleiding. Daarnaast gaat nog ruim een derde (38%) van de TI mbobbl’ers door met een TI mbo opleiding van hoger niveau.

De TI vmbo’ers gaan bijna allemaal door met een vervolgopleiding in het mbo. Bijna 40 procent gaat naar een mbo TI opleiding. Nog eens een derde gaat naar een mbo opleiding in een andere techniekrichting. Van de vmbo’ers met een sectorbrede techniekopleiding gaat 11 procent verder met een mbo TI opleiding. Ruim meer dan de helft gaat naar een andere techniekrichting in het mbo. Hooguit 6 procent van de TI vmbo’ers gaat na afronding van de opleiding direct aan het werk, dat wil zeggen in een baan zonder leerarbeidsovereenkomst. Dat geldt overigens ook bij de andere opleidingsrichtingen.

De gediplomeerden van de TI gerelateerde hbo-opleidingen gaan bijna allemaal aan het werk na afronding van hun opleiding. Daarbij komt maar een klein deel in de TI terecht. Bij AOT is dat 33 procent, bij elektrotechniek 10 procent, bij werktuigbouwkunde 4 procent en bij technische bedrijfskunde eveneens 4 procent.

Van de gediplomeerde TI mbo-BOL’ers stroomt 34 procent door naar een baan. Van deze 34 procent gaat een minderheid (11%) binnen de TI aan het werk. De meerderheid (23%) gaat buiten de TI aan de slag. Een groot deel van de TI mbo-BOL’ers komt niet op de arbeidsmarkt beschikbaar, maar gaat nog een vervolgopleiding doen. Bijna een kwart (22%) gaat een TI mbo opleiding van hoger niveau doen. Bijna een vijfde (17%) gaat naar een TI hbo opleiding. 20

Figuur 17 – Uitstroom TI hbo’ers naar arbeidsmarkt (gemiddeld % 2006-2011)

AOT (100%)

baan binnen TI

33%

baan buiten TI

64%

overig

Electrotechniek (100%)

Werktuigbouwkunde (100%)

Technische bedrijfskunde (100%)

TI verliest aanzienlijk potentieel gediplomeerde TI vmbo’ers De voorgaande figuren laten zien wat TI gediplomeerden in het eerste jaar na afronding van hun opleiding gaan doen, in hoeverre ze in dat jaar doorstromen naar vervolgopleidingen of uitstromen naar werk, binnen dan wel buiten de TI. Voor de TI zijn vooral de TI vmbo gediplomeerden een belangrijke wervingsbron voor nieuwe (leerling-)werknemers. Daarom is voor deze groep in beeld gebracht wat zij verder in hun loopbaan zijn gaan doen, tot vijf jaar na afronding van hun opleiding. Vertrekpunt daarbij zijn de vmbo TI gediplomeerden uit 2006. Figuur 18 volgt deze vmbo TI gediplomeerden in de vijf jaren na diplomering, van 2006 tot 2011. Kernvragen zijn: stromen ze door naar opleiding of werk en blijven ze in de TI of niet? Over heel Nederland gezien gaat het in totaal om 3.664 gediplomeerde TI vmbo’ers.

4%

baan binnen TI

10%

baan buiten TI

75%

overig

15%

baan binnen TI

4%

baan buiten TI

83%

overig

13%

baan binnen TI

4%

baan buiten TI

82%

overig

14%

De grote meerderheid (94 procent) gaat na diplomering een vervolgopleiding in het mbo doen, waarvan 40 procent naar mbo TI (bol of bbl) en 54 procent naar een mbo opleiding buiten de TI. De TI raakt hier dus meer dan de helft van zijn vmbo gediplomeerden kwijt. Het aantal in mbo-opleidingen neemt in de loop der jaren geleidelijk af, waarschijnlijk omdat men aan het werk gaat.


Voor alle opleidingen geldt dat slechts een deel van de TI gediplomeerden ook feitelijk naar banen in TI bedrijven doorstromen. Een deel blijft verder doorleren. Een ander deel gaat buiten de TI aan het werk.

Slechts een klein deel (3 procent) van de gediplomeerden uit 2006 gaat na afronding van de opleiding meteen aan het werk, bijna allemaal in banen buiten de TI. Het aantal dat aan het werk is neemt in de loop der jaren geleidelijk toe, met een sprongetje na twee jaar, als de meeste vervolgopleidingen aflopen. Een grote meerderheid gaat dan evenwel aan het werk buiten de TI (14 procent in 2008/09). De TI verliest in latere jaren dus opnieuw een behoorlijk deel van zijn potentieel.

Dat TI gediplomeerden buiten de TI branche werkzaam zijn betekent overigens niet zonder meer dat zij geen TI werk zouden doen. Ook buiten de TI branche zijn er bedrijven waar TI functies te vinden zijn, bij voorbeeld in energiebedrijven, technische diensten van industriële bedrijven en onderhoudsdiensten van ziekenhuizen en woningcorporaties.

Figuur 18 – Cohort vmbo TI gediplomeerden 2006, vijf jaar lang gevolgd (% per jaar) 2006/07

2007/08

mbo TI BOL BBL

18% 22%

15% 23%

8% 25%

6% 21%

1% 17%

werk TI

0%

1%

2%

4%

7%

mbo niet-TI

54%

50%

45%

40%

24%

3%

7%

14%

n.n.b.*

n.n.b.*

3%

4%

6%

n.n.b.*

n.n.b.*

2005/2006

VMBO TI gediplomeerden

2008/09

2009/10

N = 3.664 werk niet-TI overig

2010/11

100%

100%

100%

100%

100%

3.664

3.664

3.664

3.664

3.664

Bron: CBS, bewerking ITS * n.n.b. = nog niet bekend. Over 2009/10 en 2010/11 zijn alleen baangegevens van Mn Services beschikbaar, nog geen baangegevens van het CBS. Vandaar dat het percentage vmbo’ers dat een baan niet-TI heeft in deze jaren nog niet te bepalen is.

21

In verdere analyses is ingezoomd op enkele subgroepen binnen dit cohort. Ten eerste: de 659 (18%) vmbo’ers die in eerste instantie doorstromen naar TI mbo-BOL. Een derde hiervan stapt later alsnog over naar een TI mboBBL opleiding en blijft dus binnen de sector. Maar een kwart stapt later over naar een mbo opleiding buiten de TI. Ten tweede: de 1.991 (54%) vmbo’ers die doorstromen naar een mbo-opleiding buiten de TI. Van hen stapt zo’n 10 procent later alsnog over naar een opleiding binnen de TI. De meerderheid gaat uiteindelijk echter buiten de

TI aan het werk. Ten derde: de 116 (3%) vmbo’ers die doorstromen naar een baan, meestal buiten de TI. Van hen gaat 10 procent later alsnog een opleiding in de TI volgen. Het merendeel blijft echter buiten de TI werkzaam. Conclusie is dat de TI een aanzienlijk deel van zijn vmbo’ers verliest bij de overgang naar het mbo en dat maar een klein deel van dit potentieel later via een opleiding of baan alsnog terugkeert in de sector.

22

Stromen en patronen op de TI-arbeidsmarkt

Instromer:

Lang niet alle TI-gediplomeerde schoolverlaters gaan vervolgens aan de slag in de TI-branche. Blijkbaar is er niet zo’n duidelijk één op één relatie tussen onderwijs en arbeid als vaak verondersteld wordt. Maar hoe zit het dan met de opleidingen van schoolverlaters die wél in de TI gaan werken? En waar letten de TI-bedrijven eigenlijk vooral op bij het aantrekken van personeel? Welke rol speelt de opleiding van sollicitanten? Verderop zullen we op deze vragen ingaan. Eerst zullen we echter ingaan op belangrijke bewegingen op de TI-arbeidsmarkt. Hoe omvangrijk is de jaarlijkse in-, door- en uitstroom van werknemers en welke min of meer vaste patronen doen zich voor? Het is van belang om deze vaste patronen te kennen. Zij bieden namelijk relevante aanknopingspunten voor het arbeidsmarktbeleid van de TI-branche en de TIbedrijven op dit moment en de komende jaren.

Uitstromer:

Tijdelijke:

Bij bedrijfsmobiliteit gaat het per definitie om werknemers die van het ene TI-bedrijf overstappen naar een ander TIbedrijf. Bij branchemobiliteit gaat het om werknemers die van een TI-bedrijf overstappen naar een bedrijf buiten de TI en vice versa. Onderscheid tussen jaarcohort en peildatum

Bedrijfsmobiliteit en branchemobiliteit

We kunnen het aantal TI-werknemers in deze regio op twee verschillende manieren berekenen. We kunnen kijken hoeveel TI-werknemers er op één bepaalde dag (peildatum) zijn, maar we kunnen ook kijken hoeveel TI-werknemers er in een bepaald jaar in deze regio zijn (jaarcohort). Bij de analyse van de bedrijfsmobiliteit en de branchemobiliteit bekijken we steeds een heel jaar. Om de branchemobiliteit in 2010 te bepalen kijken we niet alleen hoeveel werknemers er gedurende dit hele jaar in de TI-bedrijven in deze regio blijven werken (blijvers), maar ook hoeveel er gedurende dit jaar nieuw instromen in de TI-bedrijven (instromers) en hoeveel er gedurende dit jaar weggaan uit de TI (uitstromers). Bij een analyse op basis van peildatum tellen alleen de TI-werknemers mee die op de desbetreffende dag in de TI in deze regio werkzaam zijn, terwijl bij een analyse op basis van een jaarcohort iedereen meetelt die in het desbetreffende jaar voor kortere of langere tijd werkzaam is (geweest) in de TI in deze regio.

Bij mobiliteit gaat het hier om bewegingen van personen op de arbeidsmarkt. We maken een onderscheid tussen bedrijfsmobiliteit en branchemobiliteit. Bij bedrijfsmobiliteit maken we een onderscheid in:

Wisselaar:

Werknemer die in betreffende jaar van TI-bedrijf gewisseld is. Niet-wisselaar: Werknemer die in betreffende jaar niet van TI-bedrijf gewisseld is. Bij branchemobiliteit maken we een onderscheid in: Blijver:

Werknemer die in het desbetreffende jaar in de technische installatiebranche is ingestroomd. Werknemer die in het desbetreffende jaar de technische installatiebranche is uitgestroomd. Werknemer die in het desbetreffende jaar in de technische installatiebranche is ingestroomd en in datzelfde jaar ook weer is uitgestroomd.

Werknemer die het gehele jaar in de technische installatiebranche werkzaam is geweest.

Figuur 19 – Branche mobiliteit: instroom in en uitstroom uit de TI in de periode 2000-2010* (in %) Midden Nederland 100% 80%

5 12 14

13

4 12

4 12

12

13

9

5

3 10 9

3 10 8

3 10 11

TI Nederland 3 10 13

4 12

2 9 10

100%

1 9 8

80%

12

5 12

4 11

3 11

3 10

3 10

3 10

11

12

13

4 10

4 11

14

13

12

10

10

9

70

71

74

77

77

79

76

74

73

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

9

1 9 7

79

82

2009

2010

2 9

60%

60% 40%

5 11

69

70

71

75

78

79

76

74

72

79

82

40%

20%

20%

0%

0%

2000

2001

2002

2003 blijver

2004

2005

instromer

2006

2007

uitstromer

2008

2009

2010

blijver

tijdelijk

instromer

uitstromer

tijdelijk

Bron: Mn Services en CBS; bewerking ITS. * In totaal zijn er medio 2011 bijna 17.500 werknemers in de TI-branche in de regio Midden Nederland. Daarvan staan er ruim 15.700 bij Mn Services geregistreerd. De cijfers in deze figuur voor de jaren 2000-2008 hebben betrekking op alle TI-werknemers. De cijfers voor 2009 en 2010 hebben betrekking op de TI-werknemers die bij Mn Services staan geregistreerd. Hetzelfde geldt voor de cijfers in deze figuur voor TI-Nederland.

23

Elk jaar wisselen in deze regio tussen de 1.300 en 2.200 TI-werknemers van TI-bedrijf

fluctueert dan de uitstroom. De jaarlijkse instroom is namelijk de optelsom van de vervangingsvraag én van de uitbreidingsvraag. En juist de uitbreidingsvraag is sterk afhankelijk van de conjunctuur en kan daardoor aanzienlijk verschillen tussen de jaren.

In de regio Midden Nederland wisselt elk jaar een aantal TI-werknemers van TI-bedrijf. Vanaf 2000 gaat het om 1.300 tot 2.200 wisselaars per jaar. Dit betekent dat in deze regio elk jaar tussen de 7 en de 11 procent van de TI-werknemers van het ene TI-bedrijf naar een ander TIbedrijf overstapt. De bedrijfsmobiliteit ligt in deze regio daarmee op een vergelijkbaar niveau als landelijk in de TI. Landelijk varieert het aantal bedrijfswisselaars in de TI in deze periode van 6 tot bijna 10 procent.

Bij recessie neemt mobiliteit af In de periode 2000-2005 en opnieuw in de periode 20092010 neemt de omvang van de mobiliteit af. Het aantal blijvers neemt toe van 69 procent in 2000 naar 79 procent in 2005 en van 72 procent in 2007 naar 82 procent in 2010. Landelijk zien we vrijwel hetzelfde gebeuren. Dit komt omdat in jaren met een minder gunstige conjunctuur de mobiliteit van werknemers af neemt, hetgeen resulteert in een afnemende vervangingsvraag. In jaren met een minder gunstige conjunctuur zijn er tevens minder groeimogelijkheden voor de bedrijven, waardoor in dergelijke jaren ook de uitbreidingsvraag geringer is.

Daarnaast elk jaar tussen de 3.750 en de 6.300 in- en uitstromers in deze regio Het aantal werknemers dat in de periode 2000-2010 de TI verlaat varieert in de regio Midden Nederland van 10 procent in 2010 tot 18 procent in 2001 (zie figuur 19). Dit betekent dat de jaarlijkse uitstroom uit de TI-branche in deze regio varieert tussen 2.250 en 3.750 werknemers.

De mobiliteit van werknemers in jaren met een gunstige conjunctuur is dus groter dan in jaren met een ongunstige conjunctuur. Echter ook in jaren met een ongunstige conjunctuur is nog ongeveer 30 procent van de TI werknemers in de regio Midden Nederland mobiel. De bedrijfsmobiliteit is dan circa 9 procent, terwijl de branchemobiliteit ongeveer 20 procent bedraagt.

De jaarlijks instroom in de TI in de regio varieert in deze periode van 9 procent in 2010 tot 19 procent in 2000. Dit betekent dat de jaarlijkse instroom in de TI-branche in deze regio in de periode 2000-2010 varieert van 2.000 tot 4.000 werknemers.

Bij recessie extra uitstroom van 55-plussers

De omvang van de branchemobiliteit varieert in de afgelopen 10 jaar dus aanzienlijk. De branchemobiliteit is het kleinst in 2010. In dat jaar gaat het bij de instromers en de uitstromers tezamen om 3.750 werknemers. De branchemobiliteit is het grootste in 2000 met bijna 6.300 werknemers.

Het aandeel van de 55-plussers in het personeelsbestand van de TI is landelijk in de periode 2000-2010 verdubbeld van 6 naar 12 procent. In deze regio is de stijging iets geringer, namelijk van 6 naar 11 procent (zie figuur 20). De uitstroom van 55-plussers is meestal niet precies naar rato van hun aandeel in de TI-werkgelegenheid en hierbij is sprake van een duidelijk patroon. In jaren van groei stromen er naar verhouding relatief weinig 55-plussers uit, terwijl in jaren van krimp naar verhouding relatief veel 55-plussers de TI verlaten (zie ook figuur 20). Dit komt omdat TI-werkgevers bij een groeiende economie zonder

De branchemobiliteit in de regio Midden Nederland loopt over de jaren heen gezien parallel aan die in de landelijke TI. Dit komt omdat conjuncturele verschillen tussen de jaren zich niet alleen in deze regio doen voelen, maar ook elders in Nederland. Deze conjuncturele verschillen tussen jaren zijn tevens de oorzaak dat de instroom meer

Figuur 20 – Aandeel dat 55-plussers uitmaken van respectievelijk het totale werknemersbestand in de TI en de uitstroom uit de TI, periode 2000-2010* TI Nederland

Midden Nederland 17,3

18 14

12,7 10,6

12 6,4

6 4

11,8

6

6,9 7

8

8

9

9

10

13,5

14

11 10,5

16

16

12,4

11

11

10

11

8 6 4

7,3

8,2

6,3 6

7

7

2001

2002

8

13,4

12,7

10,9

12

9,2

10 8

15,3

14,8

16

18

9

9

2004

2005

10,5

10,9

11,1

10

10

10

2006

2007

2008

11

12

2

2

0

0 2000

2002

2004

2006

2008

2000

2010

2003

2009

2010

% 55-plussers van de uitstroom uit de TI % 55-plussers van het hele werknemersbestand in de TI

% 55-plussers van de uitstroom uit de TI % 55-plussers van het hele werknemersbestand in de TI

Bron: Mn Services, bewerking ITS * Deze cijfers hebben uitsluitend betrekking op bij Mn Services geregistreerde TI-werknemers. Op dit punt beschikt het CBS namelijk alleen over cijfers voor de jaren 2000-2008.

24

Figuur 21 – Branchestandvastigheid van de TI-instromers uit 2004 (% 2004-instromers dat na 1, 2, 3, 4, 5 jaar nog in TI werkzaam is) Midden Nederland

TI Nederland

80

80

70

70

60

60

50

50

40

40

30

30

20

20 10

10 na 1 jaar

na 2 jaar

na 3 jaar

na 4 jaar

totale instroom

jonge instromers

schoolverlaters

jonge zij-instromers

na 1 jaar

na 5 jaar

na 2 jaar

na 3 jaar

na 4 jaar

totale instroom

jonge instromers

schoolverlaters

jonge zij-instromers

na 5 jaar

Bron: Mn Services en CBS, bewerking ITS

meer al problemen hebben om de uitbreidingsvraag op een goede manier in te vullen. In een dergelijke situatie is er voor werkgevers geen, of in ieder geval veel minder dan bij een recessie, aanleiding om de uitstroom van ouderen te stimuleren.

dan 25 jaar) en van schoolverlaters wijkt weinig af van het algemene beeld (zie figuur 21). De cijfers met betrekking tot de branchestandvastigheid variëren enigszins. In het ene jaar zijn ze wat hoger dan in het andere jaar. Een duidelijke tendens valt hierbij niet te onderkennen. Waarschijnlijk hebben deze variaties vooral een conjuncturele achtergrond.

Elk jaar ook veel jongeren onder de uitstroom Figuur 20 laat weliswaar zien dat de 55-plussers een stijgend aandeel van de jaarlijkse uitstroom uitmaken, maar ook dat zij nog steeds een beperkt aandeel van de totale jaarlijkse uitstroom uitmaken.

Zowel instroom als uitstroom is divers van samenstelling In Midden Nederland stromen in de periode 2000-2010 elk jaar tussen de 2.000 en de 4.000 nieuwkomers de TIbranche in. De term nieuwkomers is niet in alle gevallen terecht omdat het soms ook om herinstromers gaat. Eerder – zie het regio-rapport van 2010 – bleek immers dat 25-30 procent van de uitstromers op een later moment terug keert naar de TI en dat het merendeel deze stap terug naar de TI binnen één jaar zet. De jaarlijkse uitstroom uit de TI varieert in de periode 2000-2010 in deze regio van 2.250 tot ongeveer 3.750.

Eerder hebben we het profiel geschetst van de werknemer in de TI: het gaat in de TI hoofdzakelijk om fulltime werkende autochtone mannen. Dit profiel is eveneens van toepassing op de instromers en de uitstromers. Wél zijn er zoals verwacht mag worden duidelijke verschillen in leeftijd. Van de instromers in de TI in Midden Nederland is elk jaar 43 procent jonger dan 25 jaar en circa 5 procent is 55-plusser. Van de uitstromers in deze regio is elk jaar tussen de 25 en 33 procent jonger dan 25 jaar, terwijl het aandeel 55-plussers in de uitstroom varieert van 6 procent in 2000 tot 17 procent in 2010 (zie figuur 20). Voor de TI-landelijk gelden overigens vrijwel dezelfde cijfers.

Figuur 22 brengt in beeld waar deze instromers vandaan komen en waar de uitstromers heen gaan. Bij deze instromers is sprake van een aanzienlijke variatie naar herkomst en bij de uitstromers van een aanzienlijke variatie naar bestemming. Dit geldt niet alleen voor deze regio, maar ook voor de andere regio’s.

De uitstroom uit de TI bestaat dus zeker niet uitsluitend uit oudere werknemers die aan het eind van hun beroepsloopbaan zijn aangekomen. In de periode 2000-2010 is een kwart tot een derde van de jaarlijkse uitstromers jonger dan 25 jaar. Dit geldt voor de regio Midden Nederland en het gaat ook landelijk op in de TI. Dit is een belangrijk punt aangezien we eerder hebben laten zien dat er sprake is van een proces van ontgroening in de TI.

Schoolverlaters vormen elk jaar maar een beperkt deel van de instroom Zowel voor de regio Midden Nederland als voor de TIlandelijk gaat op dat schoolverlaters elk jaar maar een beperkt deel uitmaken van de totale instroom. Voor vrijwel alle jaren in de periode 2000-2010 gaat op dat de schoolverlaters 13-17 procent van de totale instroom uitmaken. Landelijk maken de schoolverlaters in deze periode vrijwel elk jaar 14-17 procent van de instroom uit.

Beperkte standvastigheid instromers: een derde deel stroomt binnen één jaar weer uit Van de jaarlijkse instroom in de TI in de regio Midden Nederland verlaat bijna 30 procent de branche weer binnen één jaar. Na vijf jaar is een kwart nog in de TI werkzaam. De branchestandvastigheid van jonge instromers (jonger

25

Overzicht 22 – Stromen op de arbeidsmarkt van de technische installatiebranche in de jaren 2000-2010* Midden Nederland Instroom schoolverlaters zzp-ers uitkeringssituatie werknemers (andere branches) uitzendbranche** geen inkomstenbron

13-17% 1-2%

TI Nederland


TI-bedrijf

schoolverlaters zzp-ers uitkeringssituatie

3-8%

werknemers

50-58% 7-11% 11-17%

(andere branches) uitzendbranche geen inkomstenbron

6-10%


Instroom

Uitstroom

14-17%

zzp-ers

4-8% 5-13%

werknemers

44-60%

(andere branches)

7-9%

uitkeringssituatie

4-8%

werknemers

2-5%

overig pensioen

8-10%

(andere branches)

6-10% 12-19%

geen inkomstenbron

6-8%

overig

3-4%

uitzendbranche geen inkomstenbron

TI-bedrijf overig

4-7%

TI-bedrijf TI-bedrijf

45-57%

Uitzendbranche**

9-14%

zzp-ers

1-2%

uitkeringssituatie

Uitstroom

TI-bedrijf

overig

11-15% 7-10% 9-10%

pensioen

4-8%

6-14% 44-57%

4-7%

Bron: Mn Services en CBS; bewerking ITS * De percentages in deze figuur geven telkens aan tussen welke grenzen de stromen in deze jaren fluctueren. ** Het gaat hier niet om uitzendkrachten, maar om personen die overstappen van uitzendwerk naar een vaste of tijdelijke baan bij een TI-bedrijf en vice versa.

Lang niet alle vacatures worden geschikt geacht voor schoolverlaters

Figuur 23 – Voorkeur voor schoolverlaters of voor werknemers met ervaring TI Nederland

Blijkbaar wordt maar een beperkt deel van de vacatures in de TI geschikt geacht voor schoolverlaters. Dit is eerder ook door het CBS in een enquête onder enkele duizenden bedrijven vastgesteld. Uit die enquête blijkt namelijk dat van de vacatures op middelbaar, hoger en wetenschappelijk niveau minder dan 10 procent geschikt gevonden wordt voor mensen die net van school komen (CBS, 2007). En de functies in de TI zijn meestal van een middelbaar beroepsniveau (zie ook figuur 6).

monteur elektro

7

76 76

19

eerste monteur elektro 3

78

18

eerste monteur installatie 5

79

tekenaar 3

46

62

36

werkvoorbereider/planner

8

75

calculator

6

81

projectleider 1 0% vo o rkeur vo o r scho o lverlater

16

52

engineer/ontwikkelaar 2

Dat de TI-bedrijven bij vacatures meestal een voorkeur hebben voor werknemers mét ervaring boven schoolverlaters wordt bevestigd in een enquête die we in 2009 onder TI-bedrijven hebben uitgevoerd. Alleen bij vacatures in de functies van leerlingmonteur richten TI-bedrijven zich op schoolverlaters. Voor de andere technische functies hebben zij bij vacatures vaak (tekenaar of engineers) of zelfs meestal (monteurs, werkvoorbereiders, projectleiders) een voorkeur voor personen met relevante werkervaring (zie figuur 23). Schoolverlaters kunnen dus niet zo gemakkelijk instromen in de TI.

17

monteur installatie 5

17 13

98 20%

40%

2 60%

vo o rkeur vo o r werknemer met ervaring

80%

100%

geen vo o rkeur

Bron: Enquête onder TI-bedrijven in 2009

Ruim een kwart (29%) van de TI-bedrijven in de regio Midden Nederland volgt (vrijwel) uitsluitend de opleidingsstrategie. De zelfstandig monteurs in deze bedrijven zijn (vrijwel) allemaal als leerlingmonteur aangetrokken en vervolgens opgeleid tot zelfstandig monteur. Een duidelijk groter deel van de TI-bedrijven in deze regio (43%) hanteert vooral of uitsluitend een wervingsstrategie. Zij hebben bijna geen of hooguit een minderheid van hun zelfstandig monteurs in eigen huis opgeleid. Zij hebben alle of het merendeel van hun zelfstandig monteurs ‘kant en klaar’ vanaf de arbeidsmarkt aangetrokken. Landelijk gaat voor 46 procent van de TI-bedrijven op dat zij alle of het merendeel van hun zelfstandig monteurs ‘kant en klaar’ van de arbeidsmarkt hebben aangetrokken (zie figuur 24).

In de enquête onder TI-bedrijven van december 2010 en van augustus 2011 zijn we hier verder op ingegaan. Daarbij hebben we onder andere gekeken op welke manier TI-bedrijven aan hun zelfstandig monteurs komen. Er zijn twee mogelijkheden. TI-bedrijven kunnen leerlingmonteurs aantrekken en die vervolgens zelf opleiden tot zelfstandig monteur (opleidingsstrategie), of ze kunnen op de arbeidmarkt vakbekwame monteurs aantrekken (wervingsstrategie).

26

Figuur 24 – Arbeidsmarktstrategieën van TI-bedrijven Midden Nederland

TI Nederland

60

60

50

50

46

43 40

40 31

29

30

30 21

20 20

20 7

10

10 2

0

0 % TI-bedrijven dat alleen of vooral leerlingmonteurs aantrekt en die vervolgens zelf opleidt tot zelfstandig monteur

% TI-bedrijven dat alleen of vooral leerlingmonteurs aantrekt en die vervolgens zelf opleidt tot zelfstandig monteur

beide manieren in ongeveer gelijke mate

beide manieren in ongeveer gelijke mate

% TI-bedrijven dat hun zelfstandig monteurs vooral of uitsluitend van de arbeidsmarkt aantrekt

% TI-bedrijven dat hun zelfstandig monteurs vooral of uitsluitend van de arbeidsmarkt aantrekt

weet niet

weet niet

Bron: Enquête onder TI-bedrijven in 2011

Van de 2009-instromers heeft bijna 1 op de 5 onlangs diploma behaald

Figuur 25 – Opleiding van de gediplomeerden die in 2009 instromen in de TI in de functie van (leerling)monteur

We hebben een aanvullende analyse gemaakt van de 2009-instroom. Deze analyse is alleen gemaakt voor de totale TI, dus niet per regio. In totaal zijn in 2009 16.473 personen de TI ingestroomd. Bijna tweederde deel, 10.395 personen, is gaan werken in een (leerling)monteur functie. Onder deze 10.395 zitten 1.607 recent-gediplomeerden.

instroom in TI als (leerling)monteur

aantal gediplomeerden

vmbo

BBL

1.607

TI

498

31%

niet-TI

488**

30%

TI

111

niet-TI

Gediplomeerden die in TI als (leerling)monteur gaan werken hebben lang niet altijd een TI-opleiding

mbo

BOL

EXTRANEUS*

Eerder zagen we al dat lang niet alle TI-opgeleiden vervolgens aan de slag gaan in de TI-branche. Vandaar dat we de opleiding in kaart gebracht hebben van de gediplomeerden die in 2009 in de TI zijn gaan werken in de functie van (leerling)monteur.

82**

TI

176

niet-TI

108**

7% 5% 11% 7%

TI

27

2%

niet-TI

46**

3%

44

3%

TI

16

1%

niet-TI

11

1%

havo/vwo

hbo

100%

Bron: CBS en Mn Services; bewerking ITS * Extraneus, dat wil zeggen personen die niet aan de opleiding maar wel aan het examen deelnemen. ** Zie ook figuur 26

Van de 1.607 pas gediplomeerden die in 2009 instromen in een baan als (leerling)monteur in de TI is de helft in het bezit van een TI-diploma en de andere helft dus niet. Er is op dit punt overigens nog wel wat verschil tussen vmbogediplomeerden en mbo-gediplomeerden, maar steeds gaat op dat een substantieel deel als (leerling-)monteur in de TI aan de slag gaat zonder over een TI-diploma te beschikken (zie figuur 25).

Instromers zonder TI-diploma hebben meestal wel verwante technische opleiding gevolgd Van de vmbo’ers die zonder TI-opleiding zijn ingestroomd heeft eenderde een sectorbrede techniekopleiding gedaan en nog eens zo’n 20 procent heeft een opleiding in een andere technische richting. Van de mbo’ers die zonder TI-opleiding zijn ingestroomd heeft bijna twee derde een opleiding in een andere technische richting gevolgd (zie figuur 26). Blijkbaar hanteren lang niet alle TI-bedrijven als eis dat nieuwkomers in de functies van (leerling)monteur een TI-opleiding gevolgd moeten hebben. In een recent uitgevoerde enquête onder TI-bedrijven is daarom vrij uitgebreid ingegaan op de selectiecriteria die TI-bedrijven hanteren bij het aantrekken van (leerling)monteurs.

27

Figuur 26 – Opleiding van de niet-TI (v)mbo gediplomeerden, die in 2009 ingestroomd zijn in de functie van (leerling)monteur 488 niet-TI vmbo-ers sectorbrede techniekopleiding

Figuur 28 – Mate waarin een TI-gerichte opleiding een criterium is bij de selectie van leerlingmonteurs (%) 60

236 niet-TI mbo-ers

51 50 43

43

40

31%

28

30

techniek metaal

12%

21

27%

20 13

techniek bouw

4%

5%

techniek AKA

10

14%

techniek overig

3%

0 leerlingmonteur elektro

19%

leerlingmonteur installatie

TI-gerichte opleiding is harde eis

4%

intersectorale opleiding met techniek component

TI-gerichte opleiding is pré, maar niet noodzakelijk TI-gerichte opleiding is niet nodig

theoretische leerweg

25%

landbouw

14%

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, december 2010

economie

4%

28%

overig

4%

8%

100% = 488

Figuur 29 – Eisen aan het opleidingsniveau bij het aantrekken van werknemers voor de functie van leerlingmonteur (%)

100% = 236

Bron: CBS en Mn Services; bewerking ITS

70 59

60 50

Bij rekrutering van leerlingmonteurs is motivatie belangrijker dan opleiding

42 40 30 22

Spontaan noemen de meeste TI bedrijven – en dat geldt ook voor de TI-bedrijven in de regio Midden Nederland – ‘motivatie/ambitie’ het belangrijkste criterium bij de rekrutering van leerlingmonteurs. Dat geldt voor 44 procent van de installatiebedrijven en 41 procent van de elektrobedrijven (zie figuur 27).

20

41

motivatie/ambitie

3

11

TI-opleiding

6

geen eisen

4

zelfstandigheid

geen specifieke eisen

0

6 1

6

vmbo

mbo-1

mbo-2

mbo-3

mbo-4

3

2

anders mbo niet gespecificeerd

leerling monteur installatie

Weinig bedrijven merken ‘opleiding’ spontaan als belangrijkste criterium aan. Dat wil niet zeggen dat een TI gerichte opleiding geen rol speelt. Het is vaak wel een pre, maar meestal geen harde eis. Voor leerlingmonteurs installatietechniek is een TI-gerichte opleiding in 28 procent van de TI-bedrijven een ‘harde eis’. Voor de leerlingen elektrotechniek is dit met 43 procent wat vaker het geval, maar ook hier gaat dus op dat dit bij de meerderheid van de TI-bedrijven geen harde eis is (zie figuur 28).

44

16

10

5

3 12

andere eis 0

6


1 1

afkomst/milieu

10 4

leerling monteur elektro

2 2

praktische vaardigheiden

9

2

0

10 10

presentatie/omgangsvormen

9

10

Figuur 27 – Belangrijkste eis bij rekrutering van leerlingmonteurs (%)

interesse, inzicht in vak

19

10

De helft van de TI bedrijven zegt verder ‘geen eisen’ te stellen aan het opleidingsniveau van de leerlingen. De overige TI-bedrijven vinden meestal een vmbo-opleiding voldoende. Ook hier is nog weer een verschil tussen elektrobedrijven en installatiebedrijven (zie figuur 29).

14

20

leerlingmonteur elektro

30

40

50

leerlingmonteur installatie


28

TI-bedrijven selecteren zelfstandig monteurs bij voorkeur op basis van functioneren in de praktijk

de elektrobedrijven en 40 procent van de installatiebedrijven is een TI gerichte opleiding wel een ‘harde eis’(zie figuur 31). Bij 45 procent respectievelijk 60 procent is het dat dus niet. Qua niveau wordt meestal een mbo-opleiding gevraagd, vaak mbo-3 of mbo-4 (zie figuur 32).

De opleiding is belangrijker bij de rekrutering van zelfstandig monteurs, maar ze is ook hier vaak niet doorslaggevend. Spontaan noemen de meeste bedrijven - een vijfde tot een kwart - ‘ervaring en vakbekwaamheid’ de belangrijkste selectie criteria (zie figuur 30). Bij 55 procent van

Eerder kwam naar voren dat een groot deel van de schoolverlaters met een TI-opleiding niet doorstroomt naar aansluitende functies in TI-bedrijven, maar in functies buiten de TI aan het werk gaat. Hier komt naar voren dat TI-bedrijven op functies die vrij komen niet alleen schoolverlaters met een TI-opleiding laten instromen, maar vaak ook schoolverlaters met een opleiding buiten de TI. Een specifieke op de TI-gerichte opleiding is in veel TI-bedrijven geen hard vereiste om als (leerling)monteur te worden aangenomen. Algemene kwalificaties als motivatie en ambitie zijn belangrijker criteria, zeker bij leerlingmonteurs, terwijl bij monteurs vooral op werkervaring en (bewezen) vakbekwaamheid wordt gelet. Kennelijk zijn er vaak geen directe één-op-één relaties tussen opleidingen en functies in de TI en is er dus ruimte voor flexibiliteit in de overgang van onderwijs naar arbeid in de TI. Die speelruimte is er aan de kant van de aanbieders: TI opgeleide schoolverlaters kunnen ook in niet-TI bedrijven aan het werk. Ze bestaat ook aan de kant van de vragers: TIbedrijven nemen op vacatures van (leerling)monteurs ook niet-TI opgeleide schoolverlaters aan.

Figuur 30 – Belangrijkste eis bij de rekrutering van zelfstandig monteurs (%) 21

ervaring

28

21 23

vakbekwaamheid 10

motivatie/ambitie TI-opleiding

3

presentatie/omvangsvormen

3

14 13

7

4 5

passen in bedrijfsteam

4 4

arbeidsverleden cv/referenties

2

afkomst/milieu

2

0

4

overig

17

11

0

10

20

30

zelfstandig monteurs elektro

40

50

60

zelfstandig monteurs installatie


Figuur 31 – Mate waarin een TI-gerichte opleiding een criterium is bij de selectie van zelfstandig monteurs (%) 60

55

Instroom en uitstroom betreft elk jaar vooral mobiliteit van werkenden

54

Bij de dynamiek op de TI-arbeidsmarkt – zie figuur 22 – gaat het echter maar voor een klein deel om overgangen van school naar werk. Veel vaker gaat het om bewegingen die getypeerd kunnen worden als van-werk-naar-werk mobiliteit. Werkenden zorgen in de periode 2000 tot 2010 elk jaar voor circa 70 procent van de mobiliteit op de TIarbeidsmarkt. Het gaat hierbij vooral om werknemers die vanuit een andere branche overstappen naar de TI-branche, en omgekeerd. In mindere mate gaat het om werknemers die het werken via een uitzendbureau verruilen voor een tijdelijke of vaste aanstelling bij een TI-bedrijf, of omgekeerd. Een derde vorm van deze van-werk-naarwerk mobiliteit bestaat uit ondernemers die hun positie van zzp’er (zelfstandige zonder personeel) inruilen voor een baan in loondienst in de TI, of – wat meer voorkomt (zie figuur 22) – omgekeerd uit TI-werknemers die hun baan inruilen voor een positie als zzp’er. Overigens blijven zij daarna vaak als zzp’er in de bouw(installatie) werkzaam. En ook voor de zzp’ers die overstappen naar een werknemerspositie in de TI gaat op dat zij daarvoor vaak als zelfstandige in de bouwinstallatie werkzaam waren.

50 40 40

34

30 20 11

10

6

0 zelf standig monteurs elektro

zelf standig monteurs installatie

TI-gerichte opleiding is harde eis TI-gerichte opleiding is pré, maar niet noodzakelijk TI-gerichte opleiding is niet nodig

Bron: Enquête onder TI-bedrijven; december 2010

Figuur 32 – Eisen aan het opleidingsniveau bij het aantrekken van personen voor de functie van zelfstandig monteur (%) 35 29

30 24

25

22 20

20 16 12

0

12

11

10 5

15

14

15

7 4

geen eisen

vmbo

Veel intersectorale mobiliteit

6

4

4

mbo 1 of 2

mbo 3

mbo 4

mbo niet gespecificeerd

vmbo of mbo

De helft van alle bewegingen op de TI-arbeidsmarkt heeft betrekking op werknemers die vanuit een andere branche overstappen naar de TI of, omgekeerd, de TI-branche verlaten voor een baan in een andere branche. De mobiliteit van werknemers betreft in de helft van de gevallen dus intersectorale mobiliteit.

overig

zelfstandig monteurs elektro zelfstandig monteurs installatie

Bron: Enquête onder TI-bedrijven; december 2010

29

Vooral intersectorale mobiliteit tussen verwante branches

Per saldo meer instromers uit dan uitstromers naar deze branches

Deze uitwisseling van werknemers vindt vooral plaats met bepaalde andere branches, namelijk de metaal, de bouw, de groot- en detailhandel, het transport en de informatie & ontwerp branche. Circa tweederde deel van de uitstromende werknemers die overstappen naar de TI is uit deze branches afkomstig. En, omgekeerd, geldt dat van de werknemers uit de TI circa tweederde deel overstapt naar één van deze branches.

In de periode 2000-2010 geldt in de regio Midden Nederland voor de meeste jaren dat er minder werknemers vanuit de TI naar de hiervoor genoemde branches vertrekken dan er, omgekeerd, vanuit deze branches overstappen naar de TI. Per saldo trekt de TI in deze periode meer werknemers uit de branches naar zich toe dan zij eraan verliest. Ook landelijk gaat op dat de TI meer werknemers uit deze branches naar zich toetrekt dan zij eraan verliest.

Eerder kwam al naar voren dat de TI-bedrijven zeker niet uitsluitend TI-opgeleiden aantrekken voor de functies van leerlingmonteur. Ook schoolverlaters met andere opleidingen komen in aanmerking voor deze functies. Vaak gaat het bij die andere opleidingen dan wel om andere technische opleidingen zoals opleidingen voor metaal en bouw (zie figuur 26). In feite komen niet alleen schoolverlaters met opleidingen voor verwante – technische – branches in aanmerking voor functies in de TI, maar dat geldt blijkbaar ook voor werknemers uit deze verwante – technische – branches.

Eerder - zie het rapport uit 2010 - hebben we aangegeven dat werknemers in de TI vaker dan werknemers in de eerder genoemde branches van mening zijn dat hun werk meestal of altijd veel variatie biedt, respectievelijk dat zij veel autonomie hebben bij de uitvoering van hun werk. Wat betreft inhoud van het werk en wat betreft regelmogelijkheden kan de TI blijkbaar goed concurreren met andere branches en dit zal ongetwijfeld een deel van de verklaring zijn dat er per saldo meer werknemers uit andere branches overstappen naar de TI dan er, omgekeerd, werknemers uit de TI overstappen naar andere branches.

30

Via een telefonische enquête onder TI-werkgevers meten we regelmatig of zij voor het komende (half) jaar groei of krimp van het personeelsbestand verwachten. In juni 2008 was er nog een zeer positieve stemming onder de TI-bedrijven. Veel bedrijven verwachtten op dat moment dat zij in de tweede helft van 2008 meer personeel in loondienst zouden hebben dan zij op dat moment hadden. Vermindering van personeel werd vrijwel door geen enkel bedrijf verwacht. Dit gold ook voor de TI-bedrijven in Midden Nederland (zie figuur 33). In juni 2008 waren de TI-werkgevers overigens eveneens optimistisch over de groeimogelijkheden in 2009. Er waren op dat moment nauwelijks TI-bedrijven die rekening hielden met personele krimp in 2009. Ook in de enquêtes van 2009, 2010 en 2011 is gevraagd naar de verwachtingen van de TI-bedrijven voor de tweede helft van het desbetreffende jaar. Figuur 33 laat zien dat het aantal TI-bedrijven dat personele groei verwacht in deze jaren steeds fors lager is dan in 2008, maar het aantal bedrijven dat personele groei verwacht is nog wel steeds groter dan het aantal dat personele krimp verwacht.

De arbeidsmarkt in 2009-2011 Recessie tempert groeiverwachtingen De jaren 2006 en 2007 zijn gekenmerkt door een gunstige conjunctuur, ook voor de technische installatiebranche. In 2008 kwamen er echter steeds meer signalen dat het economisch tij veranderde. Met name in de tweede helft van 2008 werd het nieuws sterk gedomineerd door de kredietcrisis. De discussie of er wel of geen recessie zat aan te komen veranderde in een discussie over hoe ernstig de recessie zou zijn.

Figuur 33 – Verwachtingen van TI-werkgevers over de ontwikkeling van hun personeelsbestand, periode 20082011 (in %) Midden Nederland verwachtingen voor 2e helft 2008

verwachtingen voor 2e helft 2009



80 68

70

60

59

60 50

48

45

40

In werkelijkheid zowel in 2010 als in 2011 bijna even vaak krimp als groei van het personeelsbestand

29

30

22

21 14

20 10

3

5

4

6

6

6

5

De werkelijkheid blijkt echter minder rooskleurig. Zowel in de periode juni 2009 – juni 2010 als in de periode augustus 2010 – augustus 2011 zijn er bijna evenveel (deze regio) of zelfs wat meer TI-bedrijven (landelijk) met personele krimp dan met personele groei (zie figuur 34).

0 gemeten in juni 2009

gemeten in juni 2008


meer personeel in loondienst minder personeel in loondienst

gemeten in augustus 2011

ongeveer evenveel weet dit (nog) niet

TI Nederland verwachtingen voor 2e helft 2008 80

69

70 60 50



verwachtingen voor 2e helft 2011 72

67

Vanaf 2009 krimp in TI-werkgelegenheid In de periode 2006-2008 heeft de werkgelegenheid in de TI in Nederland zich positief ontwikkeld. Voor elk jaar in deze periode gaat op dat het aantal werknemers met een vast of een tijdelijk contract met een TI-bedrijf groter is dan het jaar ervoor. Dit geldt, met uitzondering van 2008, ook voor de TI in de regio Midden Nederland (zie figuur 35).

50 43

40 30

21

20

19

20 10

2

7

5

7

4

7

5

2




meer personeel in loondienst minder personeel in loondienst


ongeveer evenveel weet dit (nog) niet

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, diverse jaren

Figuur 34 – Feitelijke ontwikkeling van het personeelsbestand in TI-bedrijven, periode 2008-2011 (in %) TI-Nederland

Midden Nederland

70

ontwikkelingen in periode juni 2008 - juni 2009

60

40

51

46

50

ontwikkelingen in periode augustus 2010 - augustus 2011


70


60

49


53

ontwikkelingen in periode augustus 2010 - augustus 2011 56

51

50 40

30

30

24

25

24

27

30

24

20

24

23

26

23

23

21

20

10

10



personeel in loondienst is toegenomen personeel in loondienst is afgenomen

0



personeel in loondienst is niet veranderd


personeel in loondienst is toegenomen personeel in loondienst is afgenomen


31


personeel in loondienst is niet veranderd

Figuur 35 – Ontwikkeling van het aantal TI-werknemers in de periode 2000-2011 (2000=100) Nederland Totaal

Midden Nederland 140 120

140

100

101

100

98

97

100

96

98

106

105

106

107

106

120

103

102

100

103

103

103

104

107

109

109

107

107

100

80

80

60

60

40

40

20

20

0

0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011 14.643 14.860

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 medio 2011

14.370 14.179 14.651 14.083 14.390 15.481 15.388 15.546 15.561 15.718

127.791 130.607 131.895 131.029 131.640 131.184 133.048 136.321 139.494 139.468 136.183 137.030

aantal werknemers

aantal werknemers


schil van arbeidskrachten rond hun vaste kern van medewerkers, dat wil zeggen de werknemers die zij voor onbepaalde tijd in dienst hebben genomen. Een belangrijk argument voor bedrijven om met een dergelijke flexibele schil te werken is dat ze zo in economisch mindere tijden hun personele capaciteit soepel kunnen aanpassen aan de nieuwe economische realiteit. Figuur 36 bevestigt dat de TI-bedrijven in eerste instantie vooral op de recessie reageren door minder uitzendkrachten en zzp’ers in te zetten. Tegelijk laat deze figuur zien dat de recessie ook al snel gevolgen had voor de werknemers met een tijdelijk contract. Dat geldt in deze regio nog meer dan landelijk in de TI. Al in 2009 is 39 procent van de TI-bedrijven in deze regio ertoe overgegaan om tijdelijke contracten niet te verlengen. Landelijk is dit in 2009 het geval bij 21 procent van de TI-bedrijven (zie figuur 36).

De positieve werkgelegenheidsontwikkeling in de TI in de periode 2006-2008 krijgt geen vervolg in de periode 2009-2011. In figuur 35 wordt dit maar beperkt (landelijk TI) of zelfs niet (regio Midden Nederland) zichtbaar. Dit komt omdat in deze figuur alleen de werknemers zijn meegeteld die een vast of een tijdelijk contract hebben met een TI-bedrijf. Recessie heeft eerst en vooral gevolgen voor de flexibele schil In jaren met een gunstige conjunctuur breiden de TI-bedrijven hun capaciteit voor een belangrijk deel uit door uitzendkrachten en zzp’ers (zelfstandige zonder personeel) in te huren en door werknemers in tijdelijke dienst te nemen. Bedrijven vormen op deze manier een flexibele

Figuur 36 – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren (% TI-bedrijven dat maatregel genomen heeft) Midden Nederland minder beroep op zzp'ers

41

27

35 32

minder uitzendkrachten inlenen minder overwerk door het personeel

29

18

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd

34 39

25

1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

12

minder stagiair(e)s opgenomen

10 10 12 24

14

minder beroep op buitenlandse werknemers

3 4

0

2

minder BPV-plaatsen ingevuld

3 4

BBL'ers ontslagen

3

aantal contracturen werknemers verminderd

30

18 16

5

contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

38 39

0

9 8

7 8

1 1 0

BBL'ers over laten stappen naar BOL-leerweg 0

10

20

2009

30 2010

32

40 2011

50

TI-Nederland 33

minder beroep op zzp'ers

37 33

minder uitzendkrachten inlenen

29 27

minder overwerk door het personeel

41

39

30 32

21 25 23

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd 5

1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

13 11 9

minder stagiair(e)s opgenomen

17

12 4

contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

12

16

4 6 3

minder beroep op buitenlandse werknemers

4

minder BPV-plaatsen ingevuld

9

12

3 5 3

BBL'ers ontslagen

2

aantal contracturen werknemers verminderd

4 4

0 1 1

BBL'ers over laten stappen naar BOL-leerweg 0

20

40

2009

60

2010

2011


Voor vaste kern heeft recessie aanvankelijk minder vaak gevolgen

dan in 2010. In deze regio worden deze maatregelen in 2011 echter juist vaker toegepast dan in 2010. Met name wordt er in 2011 veel minder beroep gedaan op het personeel om overuren te maken dan in 2010. Blijkbaar ontwikkelt de opdrachtenpositie zich in 2011 minder goed dan een jaar eerder. De ontwikkeling van de werkvoorraad van de TI-bedrijven wijst in deze richting. Die is in de periode medio 2010 - medio 2011 in de regio Midden Nederland namelijk meer afgenomen dan landelijk in de TI het geval is (zie figuur 37). De TI-bedrijven in deze regio verwachten ook wat vaker (14%) krimp van het personeelsbestand in de tweede helft van 2011 dan landelijk het geval is bij de TI-bedrijven (7%) (zie figuur 33).

Voor de vaste kern van het personeelsbestand, dus voor de werknemers met een contract voor onbepaalde tijd – de vaste aanstellingen – heeft de recessie aanvankelijk niet veel gevolgen. Weliswaar worden al in 2009 in een aanzienlijk deel van de TI-bedrijven de mogelijkheden voor overwerken verminderd, maar ontslag van vaste medewerkers komt dan nog maar in beperkte mate voor, namelijk bij 1 op de 20 TI-bedrijven in Nederland. In de regio Midden Nederland is dat met 1 op de 8 TI-bedrijven overigens vaker het geval, maar ook in deze regio gaat op dat de maatregelen om de gevolgen van de recessie op te vangen aanvankelijk veel vaker betrekking hebben op de flexibele schil dan op de vaste kern van het personeel.

Figuur 37 – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken

In 2010 en 2011 toename ontslag van vast personeel

25

20

Figuur 36 laat echter tevens zien dat de recessie in 2010 en in 2011 in toenemende mate ook gevolgen krijgt voor het vaste personeel. Het aantal TI-bedrijven dat werknemers met een vast contract ontslaat is in 2010 en in 2011 groter dan in 2009. Daarnaast komt het in 2010 en in 2011 duidelijk vaker voor dan in 2009 dat TI-bedrijven de contracturen van werknemers verminderen of flexibeler gaan inzetten. Dit gaat niet alleen landelijk op in de TI, maar ook in deze regio. Landelijk gaat in de TI op dat in 2011 de belangrijkste maatregelen om de gevolgen van de recessie op te vangen (minder zzp’ers, minder uitzendkrachten, minder overwerk en minder verlengen van tijdelijke contracten) wat minder vaak toegepast worden door de TI-bedrijven

18

18

17

16

15

16

15

10

5

0 oktober 2009

juni 2010 Midden Nederland

augustus 2011 TI Nederland


33

Na forse daling in eerste helft van 2009 treedt stabilisatie van het aantal moeilijk vervulbare vacatures op

Maar inmiddels ook minder mvv’s bij technische staffuncties en leidinggevende functies

Het aantal TI-bedrijven in Nederland met moeilijk vervulbare vacatures is in de periode 2006-2008 gestegen van 31 procent naar 63 procent. In de eerste helft van 2009 neemt het aantal TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures echter zeer snel af, namelijk van ruim 60 naar 20 procent. Vanaf medio 2009 tot medio 2011 schommelt het percentage TI-bedrijven met mvv’s steeds rond de 20 procent. De hier beschreven ontwikkeling van het aantal bedrijven met mvv’s gaat ook op voor de regio Midden Nederland (zie figuur 38).

Het heeft wat langer geduurd voordat de recessie ook tot duidelijk minder mvv’s leidde bij de technische staffuncties en de leidinggevende functies. In augustus 2011 is het aantal TI-bedrijven in Nederland met moeilijk vervulbare vacatures in deze functies echter gehalveerd ten opzichte van de situatie in 2008. In de regio Midden Nederland is de afname van het aantal TI-bedrijven met mvv’s in technische staffuncties en/of leidinggevende functies iets geringer dan landelijk in de TI (zie figuur 39). Ook de cijfers van het UWV (Uitvoeringsorganisatie Werknemers Verzekeringen) laten zien dat de situatie op de TI-arbeidsmarkt in 2009 duidelijk is veranderd (zie figuur 40). In de periode vanaf 2007 tot oktober 2008 daalt, landelijk gezien, het aantal bij het UWV ingeschreven werkzoekende monteurs, terwijl het aantal geregistreerde vacatures voor monteurs in deze periode vooral stabiel is. Vanaf oktober 2008 stijgt echter het aantal werkzoekende monteurs elke maand, namelijk van minder dan 6.000 in oktober 2008 naar bijna 10.000 in december 2009. Het aantal geregistreerde vacatures daalt van circa 3.000 in oktober 2008 naar amper 2.000 in december 2009.

Figuur 38 – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de periode 2005-2011 70

66

63 59

60

53 53

50 40 31

29

30 20

29

27 22

21

19

16

22

22 21

25

22

23

20

16

10 0 medio 2005

medio 2006

medio 2007

medio 2008

nov. 2008

juni 2009

okt. 2009

Midden Nederland

feb. 2010

juni 2010

dec. 2010

aug. 2011

In figuur 40 is tevens het aantal werkzoekende monteurs weergegeven dat hooguit 6 maanden bij het UWV staat ingeschreven. In de periode oktober 2008 – december 2009 stijgt dit aantal van circa 1.700 naar ruim 4.600. Bij werkzoekenden, die korter dan 6 maanden staan ingeschreven, wordt er vanuit gegaan dat zij een korte afstand tot de arbeidsmarkt hebben en dus direct bemiddelbaar zijn naar werk. Bij personen die langer dan een half jaar werkloos zijn, zijn vaak aanvullende maatregelen in de vorm van training en/of loonsuppletie nodig om hen weer aan het werk te krijgen.

TI Nederland

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, diverse jaren * Het aantal in november 2008 geïnterviewde bedrijven is te klein om een uitsplitsing naar regio te maken.

Aanvankelijk vooral afname van mvv’s in monteurfuncties De afname van het aantal moeilijk vervulbare vacatures in de eerste helft van 2009 heeft zich niet onmiddellijk in alle functies in dezelfde mate voorgedaan. Vooral voor de monteurfuncties gaat op dat het aantal mvv’s in de eerste helft van 2009 sterk is afgenomen.

Figuur 40 laat zien dat er tot januari 2009 meer vacatures voor monteurs bij het UWV geregistreerd stonden dan werkzoekende monteurs die korter dan een half jaar bij het UWV ingeschreven staan. In een dergelijke situatie

Figuur 39 – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de genoemde functies TI Nederland

Midden Nederland 60

60 49

50

50

42

40

40

30

30 20

21

20

16

20 10 10

5

6

9

20

11 5

4

6

6

22 13

3

14

13

11

10

5

6

8

7

4

4

4

5

2

0

0 medio 2008

2009

medio 2008

augustus 2011

moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider) moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s

2009*

augustus 2011

moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider) moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie’s

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, diverse jaren * In 2009 is zowel in juni als in oktober een enqête onder TI-bedrijven gehouden.

34

Figuur 40 – Bij UWV* geregistreerde vraag naar en aanbod van monteurs (lager en middelbaar), periode 2007-2011 (aantallen) Midden Nederland 900 814 755

800

733 700 611 600

524 482

500

464 385

400

351

350 290

222

300

350 330

349

363

294 200

147

132

166

179

170

145

132

100 0 I II 2007 Kwartaal

III

IV

I 2008

II

III

IV

I 2009

II

III

IV

I 2010

II

III

IV

I 2011

II

III

totaal werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) totaal vacatures monteurs (lager en middelbaar) aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (< 6 maanden ingeschreven) aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (6 maanden of langer)

TI-Nederland 12.000

9.577

10.000

8.893 8.101 8.000

7.474 6.320

6.000

6.068

5.721

5.123

4.905

5.076

4.341 4.000

3.694

3.352 2.822

2.000

1.727

1.753

3.879

4.672

3.025

2.626 2.131

2.516

2.186

2.144

0 I II 2007 Kwartaal

III

IV

I 2008

II

III

IV

I 2009

II

III

IV

I 2010

II

III

IV

I 2011

II

III

totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (< 6 maanden ingeschreven) totaal vacatures monteur lager en middelbaar aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar (6 maanden of langer)

Bron: Werk.nl; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekende zich laten inschrijven bij UWV en ook gaat op dat niet alle vacatures worden aangemeld. De cijfers in figuur 40 vormen dus een onderschatting van de werkelijke aantallen. De cijfers geven echter, zeker voor de werkzoekenden en de vacatures op lager en middelbaar niveau, wel een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

35

spreekt het UWV van een zeer krappe arbeidsmarktsituatie voor monteurs. Vanaf januari 2009 neemt het aantal werkzoekende monteurs die hooguit 6 maanden bij het UWV staan ingeschreven snel toe, terwijl het aantal geregistreerde vacatures voor monteurs verder afneemt. Figuur 40 brengt dus de ontspanning op de arbeidsmarkt voor monteurs in beeld. In december 2009 staan er bij het UWV tegenover elke vacature voor monteur ruim 2 werkzoekende monteurs die hooguit 6 maanden staan ingeschreven. In termen van het UWV is de arbeidsmarkt voor monteurs in 2009 van zeer krap veranderd in een gemiddelde/ruime arbeidsmarkt. De hier beschreven ontwikkelingen op de TI-arbeidsmarkt in Nederland doen zich ook voor in de regio Midden Nederland (zie figuur 40).

Blijkbaar kunnen de ontslagen TI-monteurs niet of maar gedeeltelijk in andere TI-bedrijven aan de slag, ondanks dat daar vacatures al langere tijd openstaan. Dat dit inderdaad het geval is laat de registratie van Mn Services zien. In 2010 is het aantal werknemers met een vaste of tijdelijke aanstelling bij de TI-bedrijven volgens deze registratie met ruim 3.000 verminderd (zie figuur 35). Ten dele voor de hand liggende verklaringen Dat er op landelijk niveau sprake is van meer aanbod van dan vraag naar monteurs wil nog niet automatisch zeggen dat er geen (moeilijk vervulbare) vacatures meer kunnen (blijven) bestaan. Hierbij kan bijvoorbeeld een rol spelen dat de werkgelegenheid in de installatietechniek eerder en meer is afgenomen dan in de elektrotechniek en in de koeltechniek. Bovendien is er ook binnen deze vakgebieden nog weer sprake van diverse disciplines en niveaus bij de monteur functies en dat betekent dat niet iedere werkzoekende monteur zal passen bij of ingepast kan worden bij de bestaande vacature(s) van een TI-bedrijf. Bovendien zijn werkzoekende monteurs maar ook de TI-bedrijven meestal op zoek in de eigen regio. Landelijk gezien kan er weliswaar sprake zijn van werkzoekende monteurs die precies passen bij door TI-bedrijven benoemde vacatures, maar dan kan de afstand tussen vraag en aanbod nog een (te) groot probleem vormen. Bovendien is er landelijk gezien weliswaar sprake van ontspanning op de arbeidsmarkt voor monteurs, maar in sommige regio’s is deze ontspanning groter dan in andere.

Problemen in personeelsvoorziening wel verminderd, maar niet verdwenen De gepresenteerde gegevens maken duidelijk dat in de afgelopen jaren als gevolg van de economische crisis de problemen in de personeelsvoorziening in de technische installatiebranche zijn verminderd. Tegelijk komt naar voren dat zeker niet alle problemen zijn opgelost. Een deel van de TI-bedrijven geeft aan dat zij ook nu in 2011 (nog steeds) problemen met de personeelsvoorziening hebben. En bijna 1 op de 5 TI-bedrijven heeft in 2011 (nog steeds) met moeilijk vervulbare vacatures in de monteur functies te kampen. In deze regio gaat dit nog wat vaker op.

Maar ook signalen dat mogelijk meer aan de hand is

Ondanks dat er inmiddels meer aanbod van dan vraag naar monteurs is

In de TI-arbeidsmarkt rapportage van 2009 hebben we aangegeven dat de gespannen arbeidsmarkt in de periode 2006-2008 veel TI-werkgevers weinig andere keus liet dan hun personeelstekort hanteerbaar te maken door (steeds) meer capaciteit in te lenen of in te huren. TI-werkgevers hanteren – zie ook figuur 27 en 30 – voor het vaste personeel namelijk bepaalde selectie-eisen ten aanzien van vakbekwaamheid en motivatie, en daarmee ten aanzien van de inzetbaarheid en productiviteit. In de enquêtes, die we regelmatig onder TI-bedrijven houden, kwam en komt steeds naar voren dat zij niet of nauwelijks bereid zijn op deze eisen in te leveren (zie figuur 41). Problemen in de personeelsvoorziening blijken dan vooral aangepakt te worden door personen in tijdelijke dienst te nemen, door meer uitzendkrachten in te lenen en door meer zzp’ers in te huren.

Dit is een opmerkelijk gegeven tegen de achtergrond van de veranderingen die zich inmiddels op de arbeidsmarkt van de TI-monteurs hebben voorgedaan. De UWV-cijfers – zie figuur 40 – laten namelijk zien dat er in 2007 en 2008 meer vraag naar monteurs was dan er direct bemiddelbaar aanbod beschikbaar was. In het laatste kwartaal van 2008 en het eerste kwartaal van 2009 verandert dit echter ingrijpend. Vanaf begin 2009 staat er - ook in deze regio - bij UWV meer direct bemiddelbaar aanbod van monteurs geregistreerd dan vraag naar monteurs vanuit de technische installatiebranche. Dat is ook medio 2011 nog steeds het geval. Ook de gegevens uit de enquêtes, die we met regelmaat onder TI-bedrijven houden, laten zien dat er monteurs beschikbaar komen. Zo meldt zowel in 2010 als in 2011 (ruim) een kwart van de TI-bedrijven dat zij tijdelijke contracten niet hebben verlengd en 10 tot 20 procent meldt dat zij werknemers met een vaste aanstelling hebben ontslagen (zie ook figuur 36).

Het inzetten van uitzendkrachten en zzp’ers brengt extra kosten met zich mee, maar in een periode van hoogconjunctuur kan dit ook aangezien bedrijven dan minder op prijs hoeven te concurreren en dus met betere marges kunnen werken. Perioden van recessie worden door bedrijven gebruikt om het personeelsbestand op te schonen. Zoveel mogelijk wordt afscheid genomen van de relatief duurdere (vaak oudere werknemers, zie ook figuur 20), relatief minder

En toch neemt het aantal TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de monteur functies in 2010 en 2011 niet of nauwelijks verder af (zie figuur 38).

36

Figuur 41 – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om problemen in de personeelsvoorziening op te lossen of te verminderen (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven) Midden Nederland (meer) tijd en geld steken in werving

TI-Nederland 38

11

(meer) mensen inlenen

32

11

(meer) zzp'ers inhuren 0

(meer) zelf gaan opleiden

6

(meer) stagiair(e)s inzetten

3

(meer) leerlingen inzetten

(meer) zelf gaan opleiden

16

(meer) stagiair(e)s inzetten 19

1

minder hoge eisen stellen bij vacatures (meer) buitenlanders aantrekken

0

hoge salarissen/mensen wegkopen

0 0

20

2008

30

40

11

3 0 0

hoge salarissen/mensen wegkopen 10

12

3

(meer) buitenlanders aantrekken 3

12

2

minder hoge eisen stellen bij vacatures

1

12

6

(meer) werk uitbesteden

3

0

19

3

(meer) leerlingen inzetten

6 6

(meer) werk uitbesteden

20

9

(meer) overwerken/overuren

16

30

10

(meer) zzp'ers inhuren

20

41

9

(meer) mensen inlenen

24

6

(meer) overwerken/overuren

(meer) tijd en geld steken in werving

0

4 3 3

0

10

2011

20

30

40

2008

50

2011

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, 2008 en 2011

productieve en minder goed inzetbare werknemers. Er is in de recessie namelijk niet alleen minder werk, maar tevens staan de prijzen onder druk, hetgeen betekent dat er minder marge voor de bedrijven is. De recessie leidt er dus toe dat het aantal werkzoekende monteurs fors toeneemt, maar ook dat het daarbij om gemiddeld minder productieve werknemers gaat. Het aanbod van monteurs neemt dus toe door de recessie, maar tegelijkertijd gaat op dat dit aanbod minder goed past bij, respectievelijk in te passen is in de vacatures van de TI-bedrijven. Het gaat namelijk om vacatures die de bedrijven willen oplossen door er mensen voor in dienst te nemen, dus om vacatures waarbij de bedrijven geen concessies willen doen aan de functie-eisen. Daar zijn bedrijven nauwelijks toe bereid in een situatie van hoogconjunctuur en al helemaal niet in een situatie van laagconjunctuur. In de laatste situatie moeten door de druk op de prijzen hoge eisen gesteld worden aan de productiviteit van de werknemers.

overigens niet alleen voor Midden Nederland. Het is een landelijk beeld. Landelijk werken iets meer grote bedrijven met Bop’s (74%).

Figuur 42 – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken 16

(meer) gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden binnen de TI

29 12

(meer) scholing/kwalificering van het personeel

8 16

(meer) onderhoud i.p.v. nieuwbouw

24 15 15

(meer ) ontwikkeling van nieuwe producten/diensten 0

5

10

15

TI Nederland

20

25

30

35

40

Midden Nederland

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, 2011

Deel van de TI-bedrijven zoekt oplossing (ook) in versterking marktpositie

Het percentage werknemers dat in een bedrijf met een Bop werkt stijgt in Midden Nederland van 61 procent in 2007 naar 72 procent in 2010 en verder naar 79 procent in 2011. Het bereik van de collectieve OSR onder werknemers is in deze regio groter dan landelijk gezien, waar deze percentages respectievelijk 47 procent, 61 procent en 65 procent bedragen. Het feitelijk gebruik van de OSR, afgemeten aan de aantallen werknemers waarvoor daadwerkelijk scholingsdagen zijn gedeclareerd, is eveneens toegenomen. Het percentage werknemers dat op individuele basis dan wel in het kader van een bedrijfsopleidingsplan scholing volgde met vergoeding vanuit de OSR steeg in Midden Nederland van 24 procent in 2006 naar 28 procent in 2007 en verder naar 33 procent in 2008. Daarmee is het feitelijk gebruik van de OSR in deze regio in deze jaren meer gestegen dan landelijk in de TI. Na 2008 zet een daling in, namelijk naar 32 procent in 2009 en 24 procent in 2010. Het feitelijk gebruik van de OSR ligt daarmee in 2010 iets boven het landelijke niveau van 23 procent.

Voor een deel van de TI-bedrijven vormt de recessie aanleiding om (meer) in te zetten op maatregelen om hun marktpositie te versterken door nieuwe markten aan te boren. Bij de TI-bedrijven in RBPI Midden Nederland komen dergelijke maatregelen vaker voor dan gemiddeld bij alle TI-bedrijven in Nederland (zie figuur 42). Afname gebruik Ontwikkelingsstimuleringsregeling (OSR) Het percentage bedrijven dat met een bedrijfsopleidingsplan (Bop) werkt stijgt in de regio Midden Nederland van 8 procent in 2007 naar 14 procent in 2010 en blijft verder op 14 procent in 2011. Landelijk liggen deze percentages op respectievelijk 9 procent, 13 procent en 12 procent. Vooral grote bedrijven werken met Bop’s (68% in 2011). Middelgrote bedrijven met 25-100 werknemers doen dit al minder (41%) en kleinere nauwelijks (5%). Dit geldt

37

Figuur 43 – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen toepast (Er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven) Midden Nederland zorgen voor goede sfeer

36

betere secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakanatieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

38 41

11

meer salaris

33

16

(meer) mogelijkheden voor bijscholing

30

11

(meer) mogelijkheden voor vakopleiding

28

14 4

medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken (meer) rekening houden met voorkeuren werknemers wat betreft werktijden

8 7

2

(meer) rekening houden met voorkeur werknemers wat betreft werkzaamheden

5

betere werkuitrusting (bedrijfskleding, gereedschap)

7

4

0 2

medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

7 4 4

medewerkers op gevarieerde/uitdagende projecten inzetten medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen

4

1

(meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

2

0 0

10

20

30 2008

40

50

2011

TI Nederland zorgen voor goede sfeer

40

31

betere secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakanatieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

40

18

meer salaris

34

15

(meer) mogelijkheden voor bijscholing

22

12

(meer) mogelijkheden voor vakopleiding

21

14

medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

9

7

(meer) rekening houden met voorkeuren werknemers wat betreft werktijden

10

1

(meer) rekening houden met voorkeur werknemers wat betreft werkzaamheden

3

betere werkuitrusting (bedrijfskleding, gereedschap)

3

medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

3

medewerkers op gevarieerde/uitdagende projecten inzetten

8 5 5

4

medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen

2

(meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

0

5

3

2

0

10

20

30 2008

Bron: Enquête onder TI-bedrijven, 2008 en 2011

In 2011 minder aandacht voor bedrijfsbinding, maar nog wel bij meerderheid TI-bedrijven In 2008 namen praktisch alle TI-bedrijven maatregelen om de bedrijfsbinding van werknemers aan het bedrijf te bevorderen. In 2011 is dit nog bij bijna twee derde van de TI-bedrijven, zowel in deze regio (61%) als landelijk (64%), het geval. Voor de meeste maatregelen gaat op dat ze in 2011 minder toegepast worden dan in 2008. Dat geldt vooral voor bindingsmaatregelen in de sfeer van primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden (zie figuur 43).

38

2011

40

50

In totaal halen in het schooljaar 2010/2011 in de regio zo’n 365 leerlingen van TI-opleidingen hun diploma. Deze gediplomeerde TI’ers komen in het schooljaar 2011/2012 beschikbaar voor de arbeidsmarkt. Het merendeel van hen (66%) heeft een hbo-diploma in de elektrotechniek, werktuigbouwkunde, AOT of technische bedrijfskunde behaald. Het aantal op de arbeidmarkt instromende TIgediplomeerden zal naar verwachting dalen tot een aantal van 285 in 2016. Dit is een afname van 22 procent. Landelijk zien we in deze periode een afname van 18 procent.

Prognoses voor de periode 2012-2016 Van de 365 TI-gediplomeerde schoolverlaters uit 2010/11 komen er 100 in schooljaar 2011/12 in de TI terecht Hoeveel TI-gediplomeerden stromen jaarlijks door naar de TI-arbeidsmarkt? In overzicht 44 geven we een schatting. In het overzicht maken we onderscheid tussen het aanbod van TI-gediplomeerden en de wervingskracht van de TI-branche, dat wil zeggen de mate waarin de TI er in slaagt deze TI-gediplomeerden naar de eigen branche te halen. Het aanbod is een prognose van het aantal TI-gediplomeerden dat beschikbaar komt voor de hele arbeidsmarkt. Omdat we weten dat niet alle TI-gediplomeerden naar de TI zullen gaan, is bepaald wat de wervingskracht van de TI is. Hierbij zijn we uitgegaan van het aandeel TIgediplomeerden dat in de afgelopen jaren feitelijk in de TI is gaan werken.

De TI-branche in deze regio weet in 2011/2012 naar verwachting circa 100 TI-gediplomeerden te werven die in 2010/2011 hun diploma hebben gehaald. Naar verwachting daalt dit aantal in 2015/2016 naar 60, een daling van 40 procent (landelijk -39%). In 2012 heeft de regio dus een wervingskracht van gediplomeerden van ruim 25 procent, want van de 365 beschikbare gediplomeerden zal de regio 100 gediplomeerden naar de TI weten te trekken. Met name van de hbo-gediplomeerden gaat in de regio een groot deel naar andere sectoren. Bij het hbo ligt dat ook voor de hand, aangezien de opleidingen waar het hier om gaat zich ook uitdrukkelijk op een breder beroepenveld richten dan alleen de TI. De TI (v)mbo gediplomeerden zijn daarentegen wèl specifiek opgeleid voor de TI-branche. Hier ligt het dus wèl voor de hand dat deze gediplomeerden ook daadwerkelijk in de TI terecht komen. Ook van deze gediplomeerden komt echter een fors deel niet (direct) in de TI-branche terecht.

Hierin treden duidelijke verschillen op naar opleidingsniveau. Van het aanbod van TI vmbo gediplomeerden komt jaarlijks circa 69 procent in de TI-branche terecht. Van het aanbod van TI mbo gediplomeerden komt jaarlijks circa 42 procent in de TI-branche terecht. De wervingskracht bij het aanbod van hbo-gediplomeerden is slechts 13 procent. De desbetreffende hbo-opleidingen leiden echter ook voor een breed beroepenveld op en dus niet alleen voor de TI.

Overzicht 44 – Aantal gediplomeerden dat uit TI-onderwijs doorstroomt naar de arbeidsmarkt (schatting 2011 t/m 2016) regio Midden Nederland

2011

2012

2013

2014

2015

2016

vmbo aanbod vmbo (uitstroom naar BBL)*

55

55

45

40

40

35

vmbo (geen vervolgonderwijs)

10

10

10

10

10

10

45

45

35

30

30

30

0

0

0

0

0

0

niveau 1-2

35

35

30

25

20

15

niveau 3-4

25

25

20

15

15

10

niveau 1-2

20

20

15

15

10

10

niveau 3-4

5

5

5

5

5

0

240

235

225

225

220

215

30

30

25

25

25

20

vmbo wervingskracht (=69%) vmbo (uitstroom naar BBL) vmbo (geen vervolgonderwijs) mbo aanbod

mbo wervingskracht (=42%)

hbo aanbod hbo-TI** hbo wervingskracht (=13%) hbo-TI**

* In deze schatting worden de vmbo-gediplomeerden die doorstromen naar een BBL-opleiding in het mbo meegenomen. Zij worden door werkgevers veelal gezien als (potentiële) werknemers en worden hier dus beschouwd als doorstroom naar de arbeidsmarkt. ** Tot hbo TI-opleidingen behoren de opleidingen AOT, elektrotechniek, werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde.

39

Overzicht 45 – Uitgangspunten bij de prognose 2012-2016 2012

2013

2014

2015

2016

economische groei (bbp volgens CPB)*

-1,4

1,25

1,25

1,25

1,25

ontwikkeling werkgelegenheid in de TI (EIB)

-1,0

1,5

1,5

1,5

1,5

werkgelegenheidsmutatie metaalbranche

0,9

0,6

0,6

0,6

0,6

werkgelegenheidsmutatie bouw

-1,8

0,6

0,6

0,6

0,6

werkgelegenheidsmutatie groothandel

1,4

1,1

1,1

1,1

1,1

* Als uitgangspunt is de crisisvariant van het CPB gehanteerd. Deze variant veronderstelt een lagere groei dan de basisvariant van het CPB. Dit sluit beter aan bij de ontwikkelingen die we eind november 2011 in de economie in zijn geheel en de TI in het bijzonder zien dan de basisvariant Bron: CPB (2011), CBS Statline, bewerking ITS

Tijdelijk afnemende vraag naar personeel

personeel nodig hebben omdat er personeel uitstroomt vanwege pensionering of baanverandering. De vervangingsvraag samen met de uitbreidingsvraag (of krimp) wordt de wervingsbehoefte genoemd. De wervingsbehoefte van bedrijven is groter dan de wervingsbehoefte op branche-niveau. Immers, een deel van de wervingsbehoefte ontstaat door doorstroom binnen de TI-branche, dus door werknemers die van TI-bedrijf wisselen.

Medio 2011 verwacht 21 procent van de TI-bedrijven in deze regio te zullen groeien en 14 procent houdt er rekening mee dat het bedrijf zal inkrimpen in 2011. Een jaar eerder waren de verwachtingen nog iets positiever; op dat moment verwachtte 22 procent van de bedrijven nog te zullen groeien en 6 procent verwachtte een krimp. Ondanks de slechtere economische situatie zijn er dus nog steeds bedrijven die verwachten personeel te zullen werven om uitgestroomde werknemers te vervangen (vervangingsvraag) en om te kunnen groeien (uitbreidingsvraag). Ook bedrijven die niet groeien of zelfs krimpen kunnen

Op basis van de vervangingsvraag en de uitbreidingsvraag is een prognose gemaakt van de wervingsbehoefte van de TI-bedrijven in regio Midden Nederland voor de periode 2012-2016. Hierbij is rekening gehouden met ver-

Overzicht 46 – Prognose totale wervingsbehoefte (afgerond), respectievelijk de behoefte aan schoolverlaters en zij-instromers, alsmede de schatting van de wervingskracht van gediplomeerde schoolverlaters voor de TI-arbeidsmarkt (afgerond) in de periode 2012-2016 a. groei of krimp TI-branche

2012

2013

2014

2015

2016

-180

255

260

260

270

uitstroom uit TI-branche

2.060

2.080

2.085

2.175

2.220

wervingsbehoefte TI-branche

1.880

2.335

2.345

2.435

2.490

1.640

2.035

2.025

2.115

2.160

240

300

320

320

330

110

140

150

150

155

waarvan: zij-instromers schoolverlaters waarvan: TI TI-verwant overig

b. wervingskracht schoolverlaters

30

35

40

40

45

100

125

130

130

130

210

215

170

170

155

100

100

80

75

70

waarvan: TI TI-verwant

15

15

15

20

20

overig

95

100

75

75

65

-30

-85

-150

-150

-175

TI

-10

-40

-70

-75

-85

TI-verwant

-15

-20

-25

-20

-25

-5

-25

-55

-55

-65

c. tekort (-) of overschot (+) aan schoolverlaters waarvan:

overig

40

schillen in uitstroom tussen 57-plussers en werknemers jonger dan 57 jaar. De prognoses zijn mede gebaseerd op de ramingen van het EIB voor de groei van het benodigde arbeidsvolume van werknemers bij bouw- en installatiebedrijven in de periode 2012-2016 (EIB, 2011) én op de voorspellingen (crisisvariant) van het CPB van de conjunctuur in deze periode (CPB, 2011). De groeiverwachting van het EIB is opgesteld in januari 2011 en bijgesteld in november 2011. De groei in 2011 blijkt namelijk iets gunstiger uit te vallen dan men in januari 2011 verwachtte. De verwachtingen voor 2012 daarentegen zijn inmiddels minder rooskleurig. Er is uitgegaan van een krimp van 1 procent in 2012. Voor de jaren 2013-2016 verwacht het EIB dat de werkgelegenheid van werknemers weer zal gaan stijgen met 1,5 procent per jaar.

Om te kunnen bepalen of er in de toekomst voldoende schoolverlaters beschikbaar zijn voor de TI, is het toekomstige aanbod van gediplomeerden van TI-opleidingen en van TI-verwante opleidingen in beeld gebracht. Als dit onvoldoende is om in de wervingsbehoefte te voorzien, zal de TI extra moeite moeten doen om een groter deel van deze gediplomeerden er toe te brengen in de TI te komen werken (wervingskracht vergroten) en/of meer gediplomeerden uit andere (overige) opleidingen moeten aantrekken. Een deel van de TI-instroom komt ook nu al van andere dan TI of TI-verwante opleidingen. Dat ligt ook voor de hand. In de TI is immers niet alleen sprake van technische functies zoals monteur en engineer, maar ook van algemene functies zoals receptioniste en secretaresse. De werkgelegenheid in de TI bestaat voor ongeveer 20 procent uit medewerkers in deze algemene functies. Van de instromende schoolverlaters heeft echter een substantieel deel (40%) geen TI- of TI-verwante opleiding. Ook voor de technische functies in de TI gaat dus op dat er ten dele schoolverlaters voor worden aangetrokken die geen TI- of TI-verwante opleiding hebben. Dit hebben we eerder ook al laten zien (zie figuur 25 en 26). Van alle schoolverlaters die de TI jaarlijks aantrekt heeft dus 40 procent geen TI-opleiding of TI-verwante opleiding. Als het aanbod vanuit de TI en TI-verwante opleidingen samen voldoende is om ten minste zestig procent van de wervingsbehoefte te voldoen, zal het de TI normaliter lukken om alle vacatures (ook van overige opleidingen) te vullen.

Bij het opstellen van het model bleek verder dat de ontwikkelingen van de werkgelegenheid in de metaal, de bouw en de groothandel van invloed zijn op de vervangingsvraag in de TI. Dit kan worden gezien als indicator voor de concurrentie tussen branches in het aantrekken van personeel. Overzicht 45 geeft de uitgangspunten die in de prognose zijn gehanteerd voor alle variabelen in het model die invloed hebben op de ontwikkeling van de vraag naar personeel in de TI. TI heeft instromers uit TI, TI-verwante en overige opleidingen Dit jaar konden we voor het eerst op persoonsniveau nagaan voor instromende schoolverlaters wat het niveau en de richting van de opleiding was. Uit deze analyses bleek dat een niet onaanzienlijk deel van de TI-gediplomeerden niet in de TI gaat werken, maar ook dat heel wat gediplomeerden van andere opleidingen wèl in de TI komen werken. Voor de prognose wordt met beide rekening gehouden. De toekomstige wervingsbehoefte wordt onderverdeeld naar drie groepen: • gediplomeerden uit TI-opleidingen: vmbo/mbo: elektro-, of installatietechniek, instalektro, koudetechniek hbo: AOT, werktuigbouw, elektrotechniek, technische bedrijfskunde; • gediplomeerden uit TI-verwante opleidingen (metaal, bouw, sectorbrede techniekopleidingen); • gediplomeerden uit overige opleidingen.

De totale wervingsbehoefte van de TI-bedrijven in Midden Nederland in 2012 wordt geraamd op 1.880 personen (zie overzicht 46). In 2012 is de wervingsbehoefte minder dan in latere jaren omdat de werkgelegenheid in de branche in 2012 daalt. In de volgende jaren stijgt de wervingsbehoefte geleidelijk naar 2.490 in 2016. Om na te kunnen gaan of er voldoende schoolverlaters zijn om opengevallen of openstaande plaatsen te bezetten, is bekeken hoeveel gediplomeerden beschikbaar komen voor de arbeidsmarkt en hoeveel de TI daarvan weet te werven. Jaarlijks hebben de TI-bedrijven in Midden Nederland zo’n 140 tot 155 TI-opgeleide schoolverlaters nodig. In 2012 is dat door de (tijdelijk) slechtere economische situ-

Figuur 47 – Aansluiting tussen behoefte en beschikbaarheid vmbo-, mbo- en hbo-schoolverlaters (raming 2012 en 2016) 2012, Midden Nederland

2016, Midden Nederland

250

250

200

200

210 150 150

150 105

95

100

75 50

50

100

65

65

0

55

40

50

15

20

0 vmbo

mbo wervingsbehoefte

hbo

vmbo

wervingskracht

mbo wervingsbehoefte

41

wervingskracht

hbo

atie minder, namelijk zo’n 110. In overzicht 46 is ook het aanbod van schoolverlaters dat de TI zal weten te werven (wervingskracht) weergegeven. Doordat het aantal schoolverlaters met een TI-diploma afneemt, zullen er steeds minder TI-gediplomeerden instromen in de TI-banen. Het tekort aan TI-gediplomeerden neemt daarom toe van zo’n 10 in 2012 naar 85 in 2016. Er is in 2012 ook een tekort aan gediplomeerden van TI-verwante opleidingen en schoolverlaters met overige opleidingen. Beide tekorten, zeker het tekort aan schoolverlaters met overige opleidingen, nemen toe in de komende jaren. De prognose is dus dat de TI voor alle drie categorieën schoolverlaters vanaf 2012 met tekorten te maken krijgt. Het totale tekort zal in deze regio oplopen naar zo’n 175 personen. Deze problemen worden nog groter doordat het aanbod van gediplomeerden naar opleidingsniveau ook nog eens niet goed aansluit bij de wervingsbehoefte van de TI-bedrijven. We zullen dit nader toelichten.

tekort zijn aan TI-gediplomeerden op vmbo- en mboniveau. In 2016 zullen de tekorten zowel op vmbo- als op mbo-niveau verder zijn toegenomen. Op hbo-niveau worden geen tekorten verwacht, althans niet van schoolverlaters. Hierbij speelt echter ook een rol dat de meeste TI-bedrijven niet op zoek zijn naar hbo-schoolverlaters maar naar hbo’ers met werkervaring.

Vooral tekorten aan vmbo’ers

Het is duidelijk dat de TI bij ongewijzigd beleid steeds grotere problemen zal krijgen om voldoende schoolverlaters van het gewenste niveau en richting aan te trekken. Eén oplossingsrichting is dat de TI de werkvingskracht met betrekking tot de schoolverlaters van TI-opleidingen/TIverwante opleidingen vergroot. Deze wervingskracht kan echter niet tot 100 procent opgevoerd worden, aangezien ook andere bedrijven en branches op zoek zijn naar de schoolverlaters van deze opleidingen. Vandaar dat het van groot belang is dat de TI, waar mogelijk in samenwerking met andere branches, de instroom van deze opleidingen bevordert.

In figuur 47 wordt de situatie voor de komende jaren uitgesplitst naar opleidingsniveau. De wervingsbehoefte van 240 schoolverlaters in 2012 betreft voornamelijk vmbo’ers en mbo’ers. Zoals uit de figuur blijkt, zal er al in 2012 een

Een andere oplossingsrichting is dat de TI zich (nog) meer gaat richten op schoolverlaters van andere, overige opleidingen. Dit zal dan wel vaak gepaard moeten gaan met aanvullende kwalificering van deze nieuwkomers.

42

Literatuur A-Advies (2011). Wat vrouwen willen. Wat vrouwen boeit en bindt aan de technische installatiebranche. ABN Amro (2009). Installing the future. Over roze brillen, eeuwige kansen en echte innovaties. Beek, N. van der & H. Roodenburg (2007). Beroepen in de technische installatiebranche. Woerden: MarktMonitor. Blauw Research (2006). Uitstroom uit de Technische Installatiebranche. Onderzoek onder werkgevers in en oud-werknemers van de TI-bedrijven. Blauw Research. Breugel, G. van, D. Fouarge, A. de Grip, B. Kriechel & J. van Thor (2011). Arbeidsmarktmonitor Metalektro. Editie 2011. Maastricht ROA. CBS (2007). Moeilijk vervulbare vacatures verdrievoudigd. Webmagazine juli 2007. CPB (2011). Juniraming 2011. Economische vooruitzichten 2011 en 2012. Den Haag: CPB. CPB (2011). Macro Economische Verkenning 2012. Den Haag: CPB. Cuelenaere, B. & V. Veldhuis (2011). Herintreding werkloze 55-plussers. Den Haag: RWI. Dingemans, K. (2009). Permanent competent. Vier profielen van de medewerker in 2020. Hilversum: Hiteq. Ecorys (2009). Uitzendkrachten in beweging. De samenstelling van de uitzendpopulatie in goede en slechte tijden. Rotterdam: Ecorys. EIB (2010). Crisis en herstel in de bouwsector. Amsterdam: EIB. EIB (2011). Trends en ontwikkelingen in de afbouwbranche. Amsterdam: EIB. EIB (2011). Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid, 2011. Amsterdam: EIB. EIM. Kennissite MKB en Ondernemerschap www.ondernemerschap.nl, november 2011. Gier, E. de, S. Grevel, F. Miedema & G. Vrieze (2008). Onder druk wordt alles vloeibaar. Onderzoek naar activering van de granieten kern in de bijstand op de stedelijke arbeidsmarkt. Den Haag: Nicis institute. Graaf, D., A. Heyma & C. van Klaveren (2007). De arbeidsmarkt van hoger opgeleide bèta’s. Amsterdam: SEO. Grip, A. de (2008). Technici gezocht. Maastricht: ROA. Haas, J. & R. Beilsma (2008). Leerlingpaden 2008. Installatie- en elektrotechniek onderwijs binnen RBPI Zuid-Holland. Lutten: H&L. Hoevenagel, R., N. de Vries & F. Pleijster (2007). Stroom gegarandeerd. Arbeidsproblematiek rond de vervanging van de Nederlandse stroomnetten. Zoetermeer: EIM. Hooijkaas, W., M. Sprengers, A. Zwinkels (2009). Innovaties in de Technische Installatiebranche update 2009. Woerden: MarktMonitor. OCW (2006). Referentieramingen. Den Haag: Ministerie van OCW. OOM (2010). OOM Managementsamenvatting Monitor 2009. Hazerswoude-dorp: OOM. Ooy, W. van (2008). Rendementen ROI 2007. Verzameling en analyse van gegevens uit het ROI leerlingvolgsysteem. Woerden: MarktMonitor. Pleijster, F., R. Braaksma, P. van Hoorik, A. Pikaart, A. Zwinkels & A. Muizer (2010). Radar- 2020. Verkenning van belangrijke toekomstontwikkelingen voor installatiebedrijven. Zoetermeer: Uneto-Vni. ROA (2011). HBO-monitor 2010. De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo. Maastricht: ROA. ROA (2008). Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 2007. Maastricht: Universiteit Maastricht. ROA (2009). De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014. Maastricht: ROA. RWI (2011). Arbeidsmarktanalyse 2011. Den Haag: RWI. RWI (2011). G(oud)! Kansen creëren voor werkloze ouderen. Den Haag: RWI Sandijk, M. van, M. Sprengers & A. Zwinkels (2011). Innovaties over de sectorgrenzen 2010-2020. Woerden: MarktMonitor. Schmeets, H. & H. Bierings (2007). Het mobiliseren van vrijwillig inactieven. Sociaal-economische trends, 1e kwartaal 2007. Voorburg: CBS. SER (2011). Werk maken van baan-baanmobiliteit. Den Haag: SER. 43

Swaters, M. & H. A. Tissing (2001). Wat werkt. Good practices voor werving en behoud van technisch personeel. Amersfoort: Bureau Bartels BV. TechniekTalent. Nu (2011). Techknow. Alles over jongeren van nu. Woerden: TechniekTalent.Nu. Tillaart, H. van den & J. Warmerdam (2011). Zelfstandigen zonder personeel in de technische installatiebranche. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, J. Warmerdam, S. Elfering, C. van Rens, H. Vermeulen en W. de Wit (2011). Van opleiding naar werk in de Technische installatiebranche. Instroom, werving, opleiding en doorstroming van nieuwe werknemers in de TI. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, S. Elfering, H. Vermeulen, C. van Rens, J. Warmerdam, W. de Wit, J. Doesborgh & N. van Kessel (2010). Trends en ontwikkelingen in de Technische Installatiebranche 2010. Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding in de periode 2011-2014. Nijmegen: ITS. UWV (2009). UWVWERKbedrijf. Arbeidsmarktprognose 2009-2010. Met een doorkijk naar 2014. Amsterdam: CWI. UWV Werkbedrijf & Colo (2011). Arbeidsmarktschets Techniek. Vraag en aanbod in Technische beroepen. Amsterdam: UWV Werkbedrijf Wagenaar, S., T. Mos & F. Heere (2007). Arbeidsmarktinformatie 2007. Amsterdam: Kenteq/Dijk 12. Young Works (2008). Communicatie –advies OTIB. Advies over jongerencommunicatie m.b.t. installatietechniek.

44

Bijlage Vmbo Tabel 1 – Overzicht van vo-scholen die opleidingen TI, sectorbreed en intersectoraal techniek aanbieden per LPI 2010/11 elektrotechniek LPI

installatietechniek

Instalektro

sectorbreed

intersectoraal techniek

Scholen

Gooi en

Katholiek Lyceum in het Gooi

x

-

-

x

x

Vechtstreek

PC Voortgezet Onderwijs Groep

-

-

-

x

-

Gooise Scholenfederatie

-

x

x

-

x

Casparuscollege

-

-

-

x

-

Cals College RK SG

x

-

-

x

-

Kalsbeek College Chr. SG

x

x

x

-

x

Minkema College

x

-

-

-

-

Oosterlicht College

-

-

-

-

x

Anna Van Ryn College

-

x

-

-

x

Amersfoort

Gereformeerd SG Guido De Bres

x

-

-

x

-

Utrechtse

Meridiaancollege RK SG

-

-

-

x

-

Heuvelrug

Christelijke SG Veenendaal

x

x

-

x

-

Scholengemeenschap Maarsbergen

x

x

-

x

-

Meerwegen College

-

-

-

x

x

Regionale SG Pantarijn

-

-

-

-

x

Utrecht

Christelijke VO groep Zo Utrecht

-

-

-

-

x

Stad

Openbare Scholengroep Schoonoord

-

-

-

x

-

Globe College

x

-

-

-

-

Spectrum College

-

-

-

x

x

Centraal College

-

-

-

-

x

Zenderstreek

Flevoland /

Het Baken

-

-

-

x

x

Noordoost-

Emelwerda College

x

-

-

x

x

polder

Openbare SG Echnaton

x

-

-

-

-

SG Lelystad

x

-

-

-

-

Berechja College

x

-

-

-

-

Zuyderzee College

-

-

-

x

-

SG Pieter Zandt

-

-

-

x

-

Oostvaarders College

x

-

-

-

x

45

Tabel 2 – Vmbo: aantal leerlingen TI, sectorbreed en intersectoraal techniek naar leerweg, leerjaar en LPI 2006/07 – 2010/11 schooljaar

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

LPI

leerjaar

Gooi- en

TI

57

43

44

51

42

40

31

17

19

21

sectorbreed

22

23

71

21

56

69

73

68

69

59

Vechtstreek


0

0

37

13

39

9

17

4

10

15

TI

95

76

57

93

87

52

61

80

56

72

sectorbreed

24

37

18

23

25

13

21

26

20

18

0

0

145

184

51

211

46

211

58

TI

49

73

67

46

39

61

42

36

37

40

Utrechtse

sectorbreed

63

72

102

50

84

95

120

71

97

99

Heuvelrug


0

0

46

19

32

21

33

13

42

14

Zenderstreek

intersectoraal techniek Amersfoort

.

Utrecht

TI

83

59

39

71

34

31

18

16

17

12

Stad

sectorbreed

48

54

69

45

19

44

48

57

27

31

intersectoraal techniek Flevoland /

TI

0

0

0

0

59

11

23

20

117

48

100

126

162

92

140

137

101

100

96

94

Noordoost-

sectorbreed

5

0

53

6

65

59

62

99

94

69

polder


0

0

63

13

83

53

133

102

112

70

Tabel 3 – Vmbo: aantal gediplomeerden TI, sectorbreed en intersectoraal techniek naar LPI 2005/06 - 2009/10 LPI

2005/06

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

Gooi- en

TI

31

40

43

13

16

Vechtstreek

sectorbreed

24

17

20

84

67

0

0

3

2

1

intersectoraal techniek Zenderstreek

TI

51

69

93

49

77

sectorbreed

27

34

22

11

26

0

0

0

39

33

Amersfoort

intersectoraal techniek TI

89

69

46

61

34

Utrechtse

sectorbreed

23

63

44

92

64

Heuvelrug


0

0

19

21

12

Utrecht

TI

52

49

59

32

15

Stad

sectorbreed

12

12

5

5

1


0

0

0

8

15

91

108

87

116

91

sectorbreed

0

0

6

59

93


0

0

12

54

86

Flevoland /

TI

Noordoostpolder

46

Mbo Tabel 4 – Mbo: aantal leerlingen TI naar vakgebied en onderwijsinstelling in RBPI 2006/07 - 2010/11 Onderwijsinstelling

Hoornbeeck College

vakgebied

elektrotechniek installatietechniek koude techniek

2009/10

2010/11

BOL

BBL

BOL

BBL

BOL

BBL

BOL

13

103

6

110

13

99

19

103

33

76

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

103

6

110

13

99

19

103

33

76

elektrotechniek

279

174

292

155

305

128

326

63

295

30

installatietechniek

341

0

362

0

357

0

296

0

271

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

620

174

653

155

662

128

622

63

566

30

elektrotechniek

99

78

137

48

171

53

142

53

130

56

installatietechniek

48

0

51

0

65

0

60

0

93

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

147

78

188

48

236

53

202

53

223

56

40

64

70

49

87

26

72

10

49

11

koude techniek totaal ROC Friese Poort

2008/09

BBL

0

koude techniek

ROC Flevoland

2007/08

BOL

13

totaal ROC Amarantis

2006/07 BBL

elektrotechniek installatietechniek

2

8

6

9

6

4

6

0

7

0

koude techniek

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

43

72

76

59

93

29

79

10

56

11

totaal ROC Midden

elektrotechniek

502

288

543

191

528

127

512

123

386

103

Nederland

installatietechniek

309

97

327

84

338

66

314

59

272

27

koude techniek

33

0

25

0

55

0

31

0

18

0

844

385

895

275

921

193

857

182

676

130

elektrotechniek

13

6

14

7

12

7

13

9

17

10

installatietechniek

13

4

13

7

14

3

12

2

11

2

totaal ROC van Amsterdam

koude techniek totaal

3

0

4

0

3

0

2

0

1

0

30

10

32

14

30

9

26

11

29

12

47

Tabel 5 – Mbo: aantal gediplomeerden TI naar vakgebied en onderwijsinstelling 2005/06 – 2009/10 Onderwijsinstelling

vakgebied

2005/06

BOL

BBL

BOL

Hoornbeeck College

elektrotechniek

0

24

6

21

2

30

11

21

3

23

installatietechniek

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

koude techniek

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

24

6

21

2

30

11

21

3

23

23

48

23

38

22

36

32

32

34

14

113

0

85

0

84

0

92

0

95

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

136

48

107

38

105

36

124

32

129

14

14

21

7

20

14

20

20

17

26

4

0

0

0

0

2

4

2

3

1

0

BBL

totaal ROC Amarantis

elektrotechniek installatietechniek koude techniek totaal

ROC Friese Poort

elektrotechniek installatietechniek koude techniek totaal

2006/07

BOL

BBL

2007/08

BOL

BBL

2008/09

2009/10 BBL

BOL

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

14

21

7

20

16

25

22

21

27

4

ROC Midden

elektrotechniek

93

111

92

104

96

90

95

41

81

49

Nederland

installatietechniek

99

12

47

35

80

37

83

31

49

39

koude techniek

6

0

7

0

0

0

20

0

16

0

198

123

146

139

176

127

198

72

146

88

elektrotechniek

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

installatietechniek

5

1

5

1

5

1

6

1

5

0

koude techniek

1

0

2

0

2

0

2

0

1

0

totaal

8

2

9

2

8

2

9

2

7

1

totaal ROC van Amsterdam

Tabel 6 – Mbo: aantal gediplomeerden TI naar opleidingsfunctie 2005/06 – 2009/10 2005/06 monteur - assistent monteur

2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

341

262

310

316

268

tekenaar

1

0

2

1

6

dakdekker

4

6

3

0

4

servicemonteur

21

14

17

9

13

134

129

112

152

127

ICT-beheerder

21

10

14

4

1

technicus

45

32

22

43

46

5

14

6

8

9

monteur - eerste monteur

projecten afdelingsleiding monteur - leidinggevend monteur

0

0

0

0

1

technicus - leidinggevend technicus

116

103

95

56

47

totaal mbo gediplomeerden

688

571

580

589

521

48

Hbo Tabel 7 – Hbo: aantal studenten TI naar vakgebied en leervorm en hbo-instelling 2006/07 - 2010/11 2006/07 Hbo-instelling

vakgebied

Chr.

aot

Hogeschool

elektrotechniek

Windesheim

DT/D*

2007/08

2008/09

VT

DT/D

2009/10

VT

DT/D

2010/11

VT**

DT/D

VT

DT/D

VT

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

45


0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

werktuigbouwkunde

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

0

0

0

0

0

0

0

0

0

45

Hogeschool

aot

110

170

122

192

147

192

146

193

139

188

Utrecht

elektrotechniek

115

538

98

578

87

589

65

543

50

509


215

283

229

302

259

317

250

352

251

331

90

449

99

451

93

420

90

407

100

390

530

1.440

548

1.523

586

1.518

551

1.495

540

1.418

werktuigbouwkunde totaal * DT/D = deeltijd/duaal ** VT = voltijd

Tabel 8 – Hbo: aantal studenten TI naar lesplaats 2010/11 aot

elektrotechniek


werktuigbouwkunde

totaal

Almere

0

45

0

0

45

Utrecht

327

559

582

490

1.958

Tabel 9 – Hbo: aantal gediplomeerden TI naar vakgebied, leervorm en hbo-instelling 2005/06 - 2009/10 2005/06

DT/D

VT

DT/D

2008/09

VT

DT/D

2009/10

vakgebied

Chr.

aot

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Hogeschool

elektrotechniek

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Windesheim


0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Utrecht

VT

2007/08

Hbo-instelling

Hogeschool

DT/D

2006/07

VT

DT/D

VT

werktuigbouwkunde

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

totaal

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

aot

30

37

21

32

15

30

20

31

27

25

elektrotechniek

15

109

25

103

12

63

8

90

6

95


32

63

38

58

34

60

51

49

42

58

werktuigbouwkunde

17

77

22

66

19

73

18

68

14

54

totaal

94

286

106

259

80

226

97

238

89

232

49

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2011

Recommend Documents