Kerken in een kaal landschap (synodeverslag over 27 en 28 mei) R. ter Beek Nog een paar kerken houden het evangelie hoog in onze geseculariseerde samenleving. Het landschap is kaal: er staat niet zoveel christelijk geloof en kerk meer overeind in Nederland. Dat is reden om je geluid te versterken door het gebruik van de moderne media als je die kans geboden wordt. En te investeren in gemeentestichting en evangelisatie. Dat maakt je gevoelig voor christelijk leven op plekken waar je eerst dacht dat je niks te zoeken had. Dat geeft aanleiding om als kerken van gereformeerde overtuiging elkaar op te zoeken en de krachten te bundelen. De rode draad in Harderwijk op 27 en 28 mei. Deputaten Geestelijke Verzorging Militairen waren vrijdag 27 mei op bezoek bij de synode. In overleg met de hoofdkrijgsmachtpredikant zorgen zij voor de krijgsmachtpredikanten die nu vanuit onze kerken worden uitgezonden: ds. J.P. van Bruggen, ds. A.H. van der Velden en ds. J.W. Veltkamp. Daarnaast bieden ze gereformeerde militairen begeleiding en toerusting. Ze faciliteren ook onderlinge contacten en contacten met de thuiskerken. Hiervoor houden ze een beveiligde website in de lucht: www.netwerk.militairen.gkv.nl. Kort geleden hebben deze deputaten met hun collega’s uit de Christelijke Gereformeerde Kerken, uit de Nederlands Gereformeerde Kerken en de Hersteld Hervormde Kerk afgesproken dat ze twee keer per jaar een ontmoeting van betrokkenen uit deze kerken zullen organiseren. Hun activiteiten zijn te volgen via www.militairen.gkv.nl. Deputaten zijn bezig om de verzorging van geëmeriteerde krijgsmachtpredikanten goed af te stemmen met de Vereniging Samenwerking Emeritering. Dat is nog behoorlijk ingewikkeld; het vraagt nog tijd. Ze waren erg trots op ds. Veltkamp, die een dezer dagen is gepromoveerd aan de Theologische Universiteit op een proefschrift over de Walcherse artikelen. Zij krijgen alle steun van de synode voor hun belangrijke werk. Een heel ander onderwerp: in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) hebben we een Commissie van Beroep in predikantszaken, een college van 11 mensen, met een 12e als secretaris. Deze commissie heeft de bevoegdheid om bindende uitspraken te doen in geschillen tussen predikanten en kerkenraden. Daarmee is het werk van deze commissie een onmisbare schakel in onze interne rechtspraak. Een uitspraak van deze commissie wordt ook door de Nederlandse rechtbank erkend. Hun werk en hun Regeling was zaterdag 28 mei aan de orde. Ze vertelden dat ze in de afgelopen periode een drietal zaken hadden behandeld. In twee daarvan heeft de commissie ook een uitspraak gedaan. Daarnaast hebben ze de voelhorens uitgestoken naar vergelijkbare deputaatschappen in de Nederlands Gereformeerde Kerken en de Christelijke Gereformeerde Kerken om hun procedures met elkaar te vergelijken en te kijken of er mogelijkheden zijn voor samenwerking. Belangrijk was de mededeling dat in overleg met de Vereniging Samenwerking Emeritering (daarin werken de Gereformeerde Kerken samen voor de verzorging van hun geëmeriteerde predikanten) is afgesproken dat de commissie voortaan ook de instantie is waarop een beroep kan worden gedaan bij een geschil over de emeritering. Kerken in de media De Gereformeerde Kerken werken voor de productie van uitzendingen van kerkdiensten met een aantal andere kerkgenootschappen samen in de Stichting Zendtijd voor de Kerken (ZvK). Dit werk
wordt helemaal uit de publieke middelen betaald (voor ZvK ongeveer een miljoen euro per jaar). Ds. Gerrit Gunnink sprak 27 mei op de synode namens deputaten Radio- en Televisie-uitzendingen. Hij is voorzitter. Hij vertelde dat de kerken via de Stichting Verzorging Kerkelijke Zendtijd in augustus 2010 een nieuwe concessie had gekregen tot 2015. Dat mag een wonder van genade heten in onze sterk geseculariseerde samenleving. De ontwikkelingen gaan snel. In de media (internet, sociale media, themakanalen) en in de techniek (bijv. het glasvezelnet). In de organisatie moest het nodige veranderen. De bestuursstructuur is omgezet volgens de Code Goed Bestuur. De regering, het Commissariaat voor de Media en de Nederlandse Publieke Omroep roepen om bezuiniging en daarom meer samenwerking. ZvK is ‘technisch’ gefuseerd met de IKON, met behoud van zelfstandigheid en programmering onder eigen naam. Deputaten hanteren de vrijheid om in eigen verantwoordelijkheid kerkdiensten te kunnen blijven uitzenden als grens. Tussen januari 2008 en december 2010 zijn er 19 tv-uitzendingen geweest, en 35 radiouitzendingen vanuit de Gereformeerde Kerken. Wie nog eens een dienst wil terugzien kan o.m. terecht op www.zvk.nl. Het is wonderlijk te beseffen dat een televisie-uitzending van één kerkdienst (die van een dienst in Uruzgan, ds. J.P. van Bruggen, op 8 november 2009) meer kijkers kan trekken dan er GKv-kerkleden zijn. Met het werk van deze deputaten wordt de actieradius van de prediking enorm verbreed. De synode was er blij mee. De Nationale Synode Op de middag en avond van vrijdag 27 mei waren deputaten Kerkelijke Eenheid weer op bezoek bij de synode. Hun was gevraagd zich nader te verantwoorden over het deelnemen aan de ‘Nationale Synode’. Daarover was nu een stuk ter tafel. De verwarring die ontstaan is door het gebruik van termen als ‘synode’, ‘afvaardiging’, ‘credo’ werd ontrafeld. Het was geen synode, maar een forum voor ontmoeting en gesprek tussen protestanten. Het credo was geen belijdenis, maar een appellerend woord aan de samenleving. De bedoeling van deelnemen aan dit forum was niet om tot grotere kerkelijke eenheid te komen. Deputaten maakten wel duidelijk dat ze in die brede ontmoeting tussen protestanten van allerlei slag de gelegenheid hebben willen waarnemen om de katholieke gereformeerde overtuiging uit te dragen. En daarin werden ze op geen enkele manier belemmerd. De gedachte dat deputaten door mee te doen aan de Nationale Synode hun gereformeerde identiteit hebben thuisgelaten, is nergens op gebaseerd. Voor het programma, de toespraken en een videoregistratie van de opening en het slot, zie www.nationalesynode.nl. Feit is dat in de grootste kerk die meedeed, de Protestantse Kerk Nederland, het maatschappijkritische geluid zwak is geworden en ook dat het evangelie tegenwoordig een prominente plaats krijgt in allerlei identiteitskwesties. Er is ook sprake van een zeker missionair elan. Het evangelie van Jezus is goed voor iedereen. Dat vind je ook terug in de opstelling van de Raad van Kerken. Ook zelf zijn we meer geneigd om in alle kerkelijke verdeeldheid te zoeken naar wat samenbindt en in gesprek te gaan over wat ons scheidt, en minder geneigd om ons op te sluiten in ons eigen gelijk. We zien de oude zuilen verbrokkelen. In deze omstandigheden kan het goedkoop overkomen om contact te mijden vanwege gebrek aan eenheid. Het zoeken van kerkelijk contact (zonder direct kerkelijke eenheid na te streven) is vaak heel nuttig.
Deputaten kregen van een eensgezinde synode de opdracht om de ontwikkelingen rond de ‘Nationale Synode’ te volgen en de deelname vanuit onze kerken aan een volgende bijeenkomst van dit forum te organiseren. Verder moeten ze – liefst in overleg met de Nederlands Gereformeerde Kerken en de Christelijke Gereformeerde Kerken – onderzoeken of het zin heeft in de een of andere vorm aan te haken bij de Raad van Kerken. Een belangrijk motief daarvoor is dat Gereformeerde Kerken plaatselijk op tamelijk grote schaal meedoen aan interkerkelijk overleg. Maar ook de Christelijke Gereformeerde Kerken hebben onlangs besloten om drie jaar als kandidaat-lid mee te doen met de Raad van Kerken. Nederlands Gereformeerde Kerken De preses van de synode, ds. Niemeijer, heet 27 mei ’s avonds de leden van de Commissie Contact en Samenspreking van de Nederlands Gereformeerde Kerken hartelijk welkom. Hij signaleert dat er rond de synode van Zwolle-Zuid sprake was van enige verkoeling in de gesprekken. Nu leest hij van nieuw vertrouwen. Hij vergelijkt de kerkelijke wereld in het seculariseerde Nederland met een platgebombaardeerde stad. Als je het puin overziet, vallen je de gebouwen op die zijn blijven staan. Daarbij zijn gebouwen die je voor het eerst ziet omdat ze altijd tussen andere gebouwen stonden. In een samenleving waar het geloof op zijn retour is, zie je de kerken die er nog zijn met nieuwe ogen. Zeker als ze principieel dichtbij staan. Naast onze verschillen zien we ook onze overeenstemming scherper: in onze houding tegenover moslims, libertijnen en rooms-katholieken. Ds. Kor Muller, Nederlands Gereformeerd predikant te Haarlemmermeer-Oostzijde en lid van de commissie die de contacten met andere gereformeerde kerken onderhoudt (Commissie Contact en Samenspreking), was te gast op de synode toen het rapport over de gesprekken met de Nederlands Gereformeerde Kerken aan de orde was. Hij verwees naar het artikel van Maurice Hoogendoorn in het Nederlands Dagblad van 5 mei jl. ‘Samenwerking gereformeerden neemt vlucht’ (met een helder kaartje van Wilco Pot). Daarin is onder meer te lezen dat er 25 Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) met Nederlands Gereformeerde Kerken samenwerken. Hij is er heel blij mee. Er zit groei in. Dat is verblijdend in ons veranderende Nederland. Het bepaalt ook het grote nut van het Deputaten Overleg Eenheid (DOE) tussen deputaten van GKv, NGK en CGK ten dienste van de samenwerkingsgemeenten, samenwerkende gemeenten en ook nieuwe vormen van samenwerken en samengaan. De Nederlands Gereformeerde Kerken doen graag aan dit overleg mee. Hopelijk komen uit dit overleg nog andere vormen van samen opgaan voort, bijv. gezamenlijke conferenties. In elk geval hebben we ook zorgen gemeenschappelijk, bij voorbeeld over de druk op de gezondheidszorg in Nederland. Hij signaleert een groeiend vertrouwen in de gesprekken. Daar komt de groei in samenwerking vandaan. Met de notities ‘over de leer van de doop, de heilige Geest, de kerk en het avondmaal’ en ‘overeenstemming over hermeneutische uitgangspunten’ zijn belangrijke stappen gezet voor vervolggesprekken over de omgang met de belijdenis in de praktijk, de toelating van vrouwen tot de ambten, homoseksualiteit, eigentijdse invulling van de ambten en de opleiding van predikanten. Hij proeft bij het eigen profiel van de Nederlands Gereformeerde Kerken ook een toenemende confessionaliteit. Bij de bespreking blijkt herkenning over en weer bij de vatbaarheid van onze kerken voor secularisatie, en dat naast weinig houvast aan traditie. We willen elkaar niet verliezen, we hebben
elkaar nodig om goed te kunnen reageren op de samenleving waar we deel van uitmaken. Laten we daarom – zo klonk het – het gesprek over eigentijds kerkzijn samen voeren. Zo groot zijn de verschillen niet. Vanuit de synode waren sommigen beducht voor een ‘negatieve hypotheek’ op de gesprekken die nog komen. Je kunt wel van plan zijn de verschillen nader in kaart te brengen, maar hebben we onszelf wel goed in beeld? Moeten we niet af van de idee dat we eerst alle geschilpunten opgelost moeten hebben voor we verder kunnen naar verbinding? Je komt elkaar nader als je serieus neemt dat je dezelfde bijbel leest en beseft dat je kerken van Jezus Christus bent. Deputaten maken duidelijk dat ze vol vertrouwen de vervolggesprekken ingaan, ook over het Nederlands Gereformeerde rapport over Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten. Vooral omdat aan beide kanten de bereidheid om te luisteren naar Gods woord niet in discussie is. Onderlinge toenadering zal daarnaast vooral plaatselijk kunnen gebeuren. De landelijke samensprekingen bieden daarvoor een kader, en maken ruimte voor initiatieven ter plaatse. Gemeentestichting en evangelisatie Wat betreft het Generaal Diaconaal Deputaatschap werden zaterdag 28 mei de laatste puntjes op de i gezet. Er is contact geweest met de praktische theologen aan de Theologische Universiteit over de plaats van het diaconaat in de studieopzet. Dat was veelbelovend. Het deputaatschap zal zelfstandig blijven bestaan, maar ondertussen wel de banden aanhalen met deputaten Ontwikkeling Opbouw Gemeenten. Vanuit de Gereformeerde Kerken loopt een flink aantal missionaire projecten, evangelisatiewerk en gemeentestichting. Nederland is zendingsgebied geworden. Gods reddende liefde leent de stem van de kerken om de mensen in Nederland naar Christus te roepen. Tegelijkertijd is er hier en daar nog steeds een tamelijk druk kerkelijk leven. Je kunt je voorstellen dat evangelisatiewerk juist naar steden en regio’s trekt waar weinig kerken zijn, zogenaamde ‘witte vlekken’. Daar waar de kerken het kleinst zijn, is het meeste werk in de evangelieverkondiging. Daarom hebben de Gereformeerde Kerken een manier bedacht om vanuit de dichter bevolkte kerken de evangelieverkondiging in de dun bevolkte regio’s financieel te steunen. In lijn met de evenwichtsregel die Paulus voor het samenleven van kerken ijkt in 2 Korintiërs 8 en 9: de overvloed van de een kan het gebrek van de ander opvangen en zo de oogst aan dank voor God verdubbelen. Volgens de wet van het evenwicht is er ook een stroom de andere kant op: het hoge peil van de motivatie, de groeiende kennis en ervaring van de evangeliserende gemeenten helpt alle kerken in hun missionaire praktijk. Deputaten Ondersteuning Ontwikkeling Gemeenten (OOG) beheren de schakelkast. Daar zijn goede afspraken over gemaakt. Tegenwoordig is er zelfs een Regeling aanvullende steun bij Gemeentestichting van 28 bladzijden. Projecten die extra financiële steun nodig hebben, melden zich bij OOG aan. Deputaten vragen de kerken in heel het land om een bijdrage, de kleinste bijdrage per lid van wie al veel geld steekt in evangelisatiewerk, de grootste van wie daar niet zoveel in hoeft te steken. De verdeelsleutel is vernoemd naar de piramides: hoe dichter bij het project hoe meer geld het je kost, hoe verder weg des te kleiner wordt de bijdrage per lid terwijl het aantal kerkleden bij wie je aanklopt groter wordt. Voor de liefhebbers een rekenvoorbeeld: als een gemeente van 300 mensen, kerk in een classis van 3000 leden die hoort bij een particuliere synode met in totaal 15000 kerkleden om 60.000 euro steun vraagt bij deputaten OOG die de andere 105.000 kerkleden
vertegenwoordigen, betekent dit dat een gemeentelid 8,49 euro betaalt, een lid van een andere kerk in de classis 2,04 euro, de kerkleden in de particuliere synode buiten die ene classis 1,36 euro en de rest van de kerkleden in Nederland 34 eurocent. Dat je een goede rekenaar nodig hebt om uit te rekenen hoe dat uitpakt als je projecten in Maastricht, Amsterdam en de Achterhoek hebt, is duidelijk. Deputaten OOG stellen wel eisen aan de projecten die gesteund worden. De ervaring heeft geleerd hoe je de levensvatbaarheid van een project het best bewaakt en waar de valkuilen liggen. Die ervaring houden deputaten de projectleiding voor. Daarbij spelen zaken een rol als leiderschap en teamvorming, missionaire gerichtheid en betrokkenheid bij de omgeving, visie en identiteit, projectplan en effectiviteit, rapportage en verantwoording. De synode heeft vooral een controlerende taak bij het beoordelen van de ondersteuning. Die beperking vonden sommige synodeleden lastig. Maar deputaten kregen met de diverse projecten veel vertrouwen. Er was ruim begrip voor het ontwikkelen van experimentele strategieën om de ontkerstende mensen van vandaag met het evangelie te raken. Tegelijk werd een hartstochtelijk pleidooi gehouden voor wisselwerking en wederkerigheid, dus voor loyale aansluiting bij de kerken die de pioniers uitsturen en ondersteunen. De synodepreses schetste in zijn afsluitende woorden de dilemma’s scherp met drie paren: bij dit werk is plaats voor creativiteit die samen op gaat met enthousiasme met overtuiging, gerichtheid naar buiten met verankering in de kerken. De synode gaf groen licht aan ondersteuning van oude en nieuwe projecten in Gent (België), Venlo, Maastricht, Amsterdam (de Aker, Stroom), Amstelveen (Stadshart) en Lichtenvoorde in de Achterhoek. Voor de jaren 2011 tot en met 2014 kost dat de kerken elk jaar een dikke 340.000 euro. De kerken geven het van harte. Laat maar stromen. Alles helpt, zelfs een druppel op een droge tong. Reddingswerk, noodhulp en opruimwerk in een door ongeloof geteisterd landschap.
