KengetallenKompas Installaties 2012
Voor u ligt het KengetallenKompas Installaties 2012, een nieuwe jaarlijkse uitgave met installatie kostenkengetallen voor de Woningen Utiliteitsbouw. Kengetallen zijn een hulpmiddel voor het bepalen van kosten in de vroege fasen van het ontwerpproces. Overheden, architecten, ingenieurs, ontwikkelaars, kostendeskundigen en anders professionals zullen het KengetallenKompas als een welkom hulpmiddel zien bij haalbaarheidsonderzoeken van projecten waaraan zij werken. Het KengetallenKompas Installaties bevat een groot aantal kengetallen voor de installatiekosten van verschillende typen
KENGETALLENKOMPAS
bouwkundige werken en is door zijn formaat een handig zakboek.
INSTALLATIES
Een ‘must’ voor iedereen die met kosten te maken heeft. Waarom dit KengetallenKompas? ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■
Voor financiële controle bij planontwikkeling; Voor haalbaarheidsberekeningen van ontwerpstudies; Voor het analyseren van alternatieven; Voor een snelle toets van begrotingen; Compleet en toch overzichtelijk; WONINGBOUW Uitgebreide lijst kengetallen met onderbouwingen; KANTOREN Bijbehorende vormfactoren en algemene theorie.
Voor wieScholen is dit KengetallenKompas? ■■ ■■ ■■ ■■ ■■
Voor Voor Voor Voor Voor
architecten; Hotels installatieadviseurs; overheden; Zorgfunctie taxateurs en kostendeskundigen; aannemers parkerenen ontwikkelaars.
25 jaar kostenervaring binnen handbereik! winkel / horeca Het KengetallenKompas Installaties 2012 kost in combinatie met een abonnement op de website www.bouwkostenkompas.nl (kengetallen installaties) € 189,- (excl. BTW). Wanneer u besluit een doorlopend abonnement te nemen, betaalt u € 149,- per jaar en ontvangt u jaarlijks als eerste de geactualiseerde uitgave. Op de BouwkostenKompas.nl
1
www.bouwkostenkompas.nl
Inhoudsopgave KengetallenKompas
1
Inhoudsopgave
4
IGG Bointon de Groot, het financiële fundament
6
Ton’s Column
8
Installaties, helaas hebben we ze nodig
10
Bouwkostenindex
11
Opzet KengetallenKompas
12
Toelichting op cijfers en condities
15
Regioinvloeden
21
Theorie
23
Algemeen
24
Energiestromen
28
W-installaties
30
E-installaties
62
Vormfactoren en verhoudingsgetallen
75
Woningen
76
Kantoren
78
Scholen
80
Zorg
82
Hotel
84
Winkel
86
Parkeren
88
Kengetallen Woningbouw
91
Vrijstaande woningen
92
Geschakelde woningen
98
Gestapelde woningen
www.bouwkostenkompas.nl
110
4
Kengetallen Utiliteitsbouw
133
Kantoren
134
Onderwijsfunctie
144
Zorg- / gezondheidsfunctie
156
Hotelfunctie
160
Winkel- / horecafunctie
168
Parkeerfunctie
178
Elementprijzen
187
Warmteopwekking
188
Rioleringswerken
190
Waterinstallaties
192
Koelinstallaties
194
Warmtedistributie
195
Luchtbehandelingsinstallatie
196
Centrale E-installaties
198
Verlichting
199
Beveiligingsinstallaties
200
Transportinstallaties
202
Keukenvooziening
204
Sanitaire toestellen
205
Bijkomende en overige kosten
207
Honoraria
208
Aansluitkosten
209
Begrippen
210
Notities
220
Advertentieverantwoording
224
5
www.bouwkostenkompas.nl
inschrijvingsprijs belangrijk is. Ook de beschikbare kennis en het vermogen tot samenwerken en afstemmen tussen de partijen wordt steeds belangrijker om een bouwproject op goede en rendabele wijze te realiseren. De herschikking in de bouw en installatiekolom is volop bezig. Innovatieve bedrijven die niet alleen met bouwen en installaties bezig zijn, maar ook met alle kennis en logistieke processen daaromheen, krijgen volop kansen. Johan ten Brink, installatieadviseur en docent installatietechniek
Bouwkostenindex
Marktcijfers 2007-2012
In de onderstaande grafiek ziet u de ontwikkelingen van installatiemarkt voor de in de periode van 2007 tot en met 2012. In de grafieken worden zowel de bouwkostenindex (huidige materiaalprijzen) als de aanbestedingsindex (aannemerskortingen) weergegeven. 110
108
106
104
102
100
98
96 jan apr jul
okt jan apr jul
okt jan apr jul
okt jan apr jul
okt jan apr jul
okt jan apr jul
2007
2008
2009
2010
2011
2012
installatiekostenindex
11
okt
aanbestedingsindex
www.bouwkostenkompas.nl
Theorie
Elektriciteit kan direct worden gebruikt voor verwarmen. Door de verliezen bij elektriciteitsopwekking is het rendement ten opzichte van de fossiele energie erg laag. Door gebruik te maken van een warmtepomp, waarbij warmte aan de omgeving wordt onttrokken, kan het rendement ten opzichte van fossiele energie groter dan 100% zijn. Gas gestookte verwarmingstoestellen. Verwarmingstoestellen die alleen worden gebruikt voor verwarming worden solotoestellen genoemd. Als het toestel ook wordt gebruikt voor de warmwatervoorziening wordt de benaming combi ketel gebruikt. Combi ketels zijn er in twee typen. Het meest gebruikte type kent een aparte warmtewisselaar waar het warme CV-water het koude tapwater opwarmt. De circulatiepomp van de cv ketel draait op het moment van warm water tappen. Bij het andere type is de waterwarmtewisselaar geïntegreerd in de cv wisselaar. De circulatiepomp hoeft niet te draaien bij het tappen van warm water. Het lagere elektriciteit gebruik komt terug in een gunstiger EPC berekening. Het verwarmingstoestel wordt meestal geselecteerd op het vermo-
Solo toestel
toestel met drie wegklep en toestel met geïntegwarmtewissselaar reerde warmtewisselaar
31
www.bouwkostenkompas.nl
Ventileren In vrijwel alle gebouwen wordt mechanisch geventileerd. De buitenlucht wordt gefilterd en met behulp van een ventilator en kanalen in een gebouw gebracht. Deze lucht wordt met behulp van ventilatoren afgezogen. De luchthoeveelheden worden hier bepaald door de gewenste ventilatie. In de winter wordt deze toegevoerde ventilatielucht voorverwarmd om koudeval te voorkomen. Koude lucht is zwaarder dan de lucht in de vertrekken en kan daardoor ongewenste koude luchtstromingen veroorzaken. In de vertrekken is een verwarmingselement aangebracht dat voor de verwarming van een vertrek zorgdraagt. De toevoerlucht kan in de winter worden bevochtigd. Bevochtigen kost relatief veel energie, maar draagt wel bij aan de behaaglijkheid van de ruimte. In de zomer kan de toegevoerde ventilatielucht ook worden gekoeld. De luchthoeveelheden worden echter niet bepaald door het gewenste koelvermogen maar door de ventilatiebehoefte. De koeling is beperkt en men spreekt dan ook van “topkoeling”. Het koelen van lucht betekent in het algemeen dat de lucht ook wordt ontvochtigd.
“topkoeling”
ventilatie met WTW en naverwarmer
www.bouwkostenkompas.nl
48
Vormfactoren
verhoudings getallen
en
Hotel
Budget / 3
sterren
Gebruiksoppervlak
85,0 %
Tarra oppervlak
12,3 %
Natte ruimte
12,0 %
Technische ruimte
5,4 %
Verkeersoppervlak
14,6
kamergrootte
32,0 m²
Gemiddeld jaarlijks (energieverbuik) Klimaat / m² BVO
1.206 MJ
ICT / m² BVO
13,2 MJ
Verlichting / m² BVO
411 MJ
Transport / m² BVO
15,0 MJ
Overige energiebehoefte / m² BVO
144 MJ
Water / kamer
36,5 m³
Verse lucht / m² GO
12,8 m³ / h
Gemiddelde kostenindicatoren Waterleidingen
0,1 m¹ / m² BVO
Afvoerleidingen PVC
0,1 m¹ / m² BVO
Eén lichtpunt per
4,3 m² BVO
Eén dubbele wandcontactdoos per
4,6 m² BVO
Eén radiator per
26,6 m² BVO
Leidinglengte radiator
0,4 m¹ / m² BVO
Leidinglengte vloerverwarming
4,5 m¹ / m² BVO
Kanalen mechanische toe- en afvoer
0,4 m¹ / m² BVO
Eén afzuig- / toevoerpunt per
18,7 m² BVO
Eén toilet per
196 m² BVO
Eén sanitair toestel per
131 m² BVO 5
vormfactoren
Basis vormfactoren
www.bouwkostenkompas.nl
84
Woningbouw
Gestapeld
KENMERKEN
Gestapelde studentenhuisvesting met een interne galerij. Kleine woningen met eigen keuken en natte groep, gezamenlijke wasruimte. Basispakket (Lage investeringskosten) Standaard sanitair. Loodgietersinstallatie ingestort in de vloeren en in de wanden. Collectieve verwarmingsinstallatie met vloerverwarming in de woningen. Zelfregulerende gevelroosters mechanische afzuiging in keuken en natte ruimten. Standaard elektrainstallatie conform NEN 1010, incl. netwerkaansluiting, inbouw elektraleidingen. Gevelwasinstallatie. Laag energieniveau Centrale warmtepomp, centrale gebalanceerde ventilatie met WTW. Individuele klimaatbeheersing met tijdgestuurde regeling. Sanitair uitgevoerd in een waterbesparende uitvoering. Energiezuinige liftinstallaties. Hoog comfort Extra radiatoren in de woonkamer en verwarmde gezamelijke ruimten. Centrale luchtbehandeling met nakoeling van de lucht. Flexibele regelinstallatie met domotica. 10252
woningbouw
Studentenwoningen (hoogbouw)
www.bouwkostenkompas.nl
130
Gestapeld
UITGANGSPUNTEN KENGETALLENBEREKENING BVO
16.281,0 m²
NVO
10.811,9 m²
Aantal lagen
10 lg
Aantal woningen
400 st
Geveloppervlak
7.895,3 m²
Lage investeringskosten
laag
hoog
26,-
30,-
Sanitaire toestellen / m²
29,-
33,-
Klimaatinstallatie / m²
42,-
49,-
Elektra-installatie / m²
41,-
46,-
Transportinstallaties / m²
47,-
54,-
185,-
212,-
laag
hoog
Totaal installatiekosten / m² Laag energieniveau Loodgietersinstallatie / m²
26,-
30,-
Sanitaire toestellen / m²
34,-
39,-
Klimaatinstallatie / m²
96,-
110,-
Elektra-installatie / m²
41,-
46,-
Transportinstallaties / m² Totaal installatiekosten / m² Hoog comfort Loodgietersinstallatie / m²
50,-
57,-
247,-
282,-
laag
hoog
37,-
Sanitaire toestellen / m²
42,-
34,-
39,-
Klimaatinstallatie / m²
100,-
115,-
Elektra-installatie / m²
49,-
57,-
Transportinstallaties / m²
56,-
63,-
277,-
316,-
Totaal installatiekosten / m²
131
www.bouwkostenkompas.nl
woningbouw
Loodgietersinstallatie / m²
Utiliteitsbouw
Kantoorfunctie
Kleinschalig
kantoor (max
4
lagen)
Kleinschalig kantoorpand van maximaal vier lagen. Entree direct aan het hoofdtrappenhuis zonder entreegebied. Zonwering aan de zuidzijde van het kantoor. Traditionele materialen, plat dak. Basispakket (Lage investeringskosten) Standaard sanitair en loodgietersinstallatie verwerkt in de wanden en boven het verlaagd plafond, leidingen uitgewerkt in koper en staal. Warmteopwekking d.m.v. HR-ketels in een cascadeopstelling met radiatoren in de ruimten. Warm water d.m.v. close-in boiler. Luchtbehandeling op basis van ventileren met WTW incl. top-koeling. Standaard elektra installatie volgens NEN 1010, incl. verlichting. Laag energieniveau Warmtepomp systeem opgenomen met betonkernactivering. Verlichtingssysteem met LED-verlichting en aanwezigheidsmelders. Hoog comfort Luchtbehandeling met koeling en klimaatplafonds. Regeling van het klimaat per ruimte. Personenlift i.p.v. een platformlift. HF-verlichting, automatisch schakelbaar. www.bouwkostenkompas.nl
134
20002
utiliteitsbouw
KENMERKEN
Kantoorfunctie
UITGANGSPUNTEN KENGETALLENBEREKENING BVO
2.177,3 m²
NVO
2.059,0 m²
Aantal lagen
4 lg
Geveloppervlak
1.508,8 m²
Geveloppervlak open
603,5 m²
Lage investeringskosten Loodgietersinstallatie / m²
laag
hoog 29,-
6,-
7,-
Klimaatinstallatie / m²
133,-
152,-
Elektra-installatie / m²
103,-
117,-
12,-
14,-
278,-
319,-
laag
hoog
Sanitaire toestellen / m²
Transportinstallaties / m² Totaal installatiekosten / m² Laag energieniveau Loodgietersinstallatie / m²
25,-
28,-
6,-
6,-
Klimaatinstallatie / m²
177,-
203,-
Elektra-installatie / m²
151,-
173,-
Sanitaire toestellen / m²
Transportinstallaties / m² Totaal installatiekosten / m² Hoog comfort Loodgietersinstallatie / m²
16,-
18,-
375,-
429,-
laag
hoog
32,-
Sanitaire toestellen / m²
37,-
9,-
11,-
Klimaatinstallatie / m²
299,-
342,-
Elektra-installatie / m²
122,-
140,-
33,-
37,-
495,-
566,-
Transportinstallaties / m² Totaal installatiekosten / m²
135
www.bouwkostenkompas.nl
utiliteitsbouw
25,-
Elementprijzen
Werktuigbouwkundig
Warmteopwekking (51) Eenheidsprijzen warmteopwekking Vrijstaande woningen
17,- / m² BVO
Geschakelde woningen
23,- / m² BVO
Gestapelde woningen
25,- / m² BVO
Kantoor
13,- / m² BVO
Basisonderwijs
9,- / m² BVO
Beroepsonderwijs
10,- / m² BVO
Ziekenhuis
12,- / m² BVO
Hotel
44,- / m² BVO
Soloketel 16kW
1.450,- / st
Soloketel 25kW
1.850,- / st
Combiketel CW4
2.670,- / st
Combiketel CW5
3.230,- / st
Combiketel CW6
3.760,- / st
HRE ketel 25kW
9.100,- / st
Houtgestookte ketel 23kW
4.900,- / st
Palletketel 25kW, incl. palletsilo
14.700,- / st
Boilers Boiler 50l
540,- / st
Boiler 120l
685,- / st
Boiler 200l
980,- / st
Boiler 300l
1.860,- / st
Boiler 500l
2.940,- / st
Boiler 1000l
4.610,- / st
Boiler 1500l
5.600,- / st 700001
elementprijzen
Ketels
www.bouwkostenkompas.nl
188
Bijkomende &
overige kosten
