Jury verslagen
Jury Ingrid Duindam Rienus Krul Elfie Tromp
Notulist Maja Westerveld
1
SKVR Het Nieuwe Werk De mens W. (naar Büchners Woyzeck) Regie Francien Schraal Spel Mathijs Haak, Aldo de Jong, Marlou de Jong, Marjolein Krul, Mervyn Nankoe, Paul Reijnen, Daniëlle Vos en Yvette Penning Tekst Georg Büchner Vormgeving Susie Brand “Een gewaagde voorstelling die uitblonk in zijn verzorgdheid en in spel, door zowel de hoofdrolspelers als het ensemble.” De mens W. is een bewerking van het stuk Woyzeck van Georg Büchner. De belangrijkste vraag die in deze bewerking aan de orde komt is: wie heeft er schuld aan de moord op Marie? Is Woyzeck wel schuldig te noemen in zijn staat van zijn en in de mate waarin hij beïnvloedt is door zijn omgeving? Wat de jury voornamelijk erg sterk vond aan deze voorstelling was het spel van de acteurs, zowel van de twee hoofdrollen van Woyzeck en Marie, maar ook van het ensemble. Door het gefluister bij de openingsscène werd er midden in het drama gestart en de dynamiek gedurende de voorstelling hield deze spanning vast. Er zaten verrassende elementen in zoals het gebruik van het decor, de scheerscène en de manier waarop het kind van Marie ten tonele werd gevoerd. Daarnaast was te jury erg te spreken over het tot in de puntjes verzorgde toneelbeeld. De Oost-Europese armoede kwam hierdoor goed naar voren, het groenige licht zorgde voor een ziekelijk effect wat de inhoud van het verhaal versterkte, en de audio onder de voorstelling was bijna filmisch, wat zeer ondersteunend werkte aan de sfeer. De jury vindt Woyzeck als stuk een dappere keuze: een fragmentarische tekst die tot een fragmentarische voorstelling bewerkt is. Het gevolg daarvan is dat het enige voorkennis van het publiek vergt om het conflict (of het ontbreken van het conflict) van Woyzeck te kunnen volgen. Dat is wat de jury na het zien van deze voorstelling graag wil meegeven. Door het ontbreken van significante informatie over waarom het personage Woyzeck wordt geleefd door zijn omgeving en waarom hij in staat is om zijn geliefde te vermoorden, is het lastig om je met hem te identificeren en als gevolg daarvan lastig om toegang te krijgen tot de spanning van het stuk. De jury had het idee dat het aan ontwikkeling ontbrak bij het personage (let wel: het personage, niet de acteur) in de korte tijdsspanne waarin deze bewerking zich afspeelt en daardoor bleef het drama op afstand. Daarnaast zouden we willen meegeven om niet de stilte of rust op het toneel te schuwen. Desalniettemin waren we onder de indruk van deze zeer sterke uitvoering van een zeer moeilijke tekst.
2
Toneelvereniging ’s-Gravenspel Doorgefokt Regie Henk Stremmelaar Spel Hans Visser, Ellen van Dijk, Edwin Koene, Janet Zuiderwijk Tekst Ko van den Bosch Decor/licht Frans Geleijnse “Een ijzersterke comedy waar het spelplezier vanaf spat. De jury vond het sterk dat de grenzen van het fysieke spel zonder schroom werden opgezocht.” Doorgefokt speelt zich af rond een bankje in het park waar hondenbaasjes zich verzamelen, elkaar ontmoeten, aan de wereld ontsnappen of aan thuis. Zoals er bij het doorfokken van honden niet alleen de goede eigenschappen versterkt worden, maar ook zeker essentiële karaktereigenschappen verloren gaan lijkt dat bij de bazen van deze viervoeters ook het geval. De jury was bij de opening van de voorstelling meteen gegrepen door het sterke beginbeeld. Het scheve bankje in het park kondigt een situatie aan die niet klopt en direct conflict met zich meebrengt. Bovendien waren we benieuwd naar de uitvoering van een tekst van Ko van den Bosch en dat bleek een goede keuze. De spelers waren de tekst machtig en voerden deze sterk uit. Dit leverde goed acteerwerk op, zowel intrinsiek als fysiek, waarbij de grenzen van het fysieke werden opgezocht en opgerekt. De dialogen tussen de twee dames, de monoloog van de man die zijn vrouw ontvlucht en de opsomming van de man die leeft voor merken zijn ons het meest bijgebleven. Ook de aandacht die besteed was aan de details (zoals bijvoorbeeld de wenkbrauwen van het merken-personage) werkte goed. Dit alles leverde een ijzersterke comedy op, met een waanzinnig goede tekstbehandeling, spel en verstaanbaarheid. Belangrijk bij het spelen van een comedy is de timing van de acteurs. Daar vonden wij dat de spanning af en toe inzakte. Zo waren bijvoorbeeld de overgangen van de verschillende scènes, het opkomen en afgaan van de acteurs, wat lang. Juist door gebruik te maken van humor kan de tragiek van de personages naar voren komen. Dit element had wat de jury betreft meer uitgebuit kunnen worden. Maar het melancholische eindbeeld, de ontwikkeling van Brenda en de algehele teloorgang van dit actuele toneelspel heeft de jury zeer zeker geraakt.
3
Annemarie Hagenaars Het verhaal van Het Einstein Meisje Regie Sylvia Weening Spel Annemarie Hagenaars Tekst Annemarie Hagenaars (eigen tekst) i.s.m. Sylvia Weening “Een hoog ingezet verhaal, een esthetische vertelling vertolkt met een aan perfectie rakende speltechniek.” Het Einsteinmeisje gaat over de zoektocht van een jonge vrouw, die na een ongeval haar geheugen is kwijtgeraakt. Langzaam maar zeker wordt het duidelijk wat er is gebeurd en neemt het Einsteinmeisje het publiek mee in de duistere geschiedenis voorafgaand aan haar ongeluk. De jury was erg onder de indruk van deze hoog ingezette voorstelling. Met name het feit dat het een zelf geschreven en zelf uitgevoerd stuk is maakt dat deze voorstelling bij ons hoog in het vaandel staat. Er was sprake van een prachtige tekstbehandeling, uitgevoerd in een perfecte dictie en de persoonlijke notie van de maakster was voelbaar op het toneel. De mise-en-scène klopte met de vertelling, en de kwetsbaarheid van zowel het personage als de actrice waren bijna niet van elkaar te onderscheiden. Het gevaar van deze prozaïsche vertelling is dat het de esthetiek niet overstijgt. Er zaten veel dramatische momenten in de voorstelling, zoals bijvoorbeeld de verkrachting door de vader en het kind wat daaruit voortgekomen is. Juist die twee elementen, de stuwende kracht achter het drama en het conflict wat dat met zich meebrengt is door de cerebrale manier van vertellen niet op het podium tot uiting gekomen. Dit is het grootste punt wat de jury zou willen meegeven: het drama overstijgt de esthetiek niet. De pijn van het personage blijft op afstand, het blijft haar eigen pijn en die wordt prachtig verteld, maar niet voelbaar gemaakt voor het publiek. We zouden graag willen meegeven om juist het gevaar en de lelijkheid van dit drama op te zoeken en aan te gaan. In hoeveel verschillende kleuren kan een verhaal verteld worden en hoe kan daar tussen geschakeld worden. En met die tip zouden we de maakster van harte willen aanmoedigen om door te gaan in deze discipline, want ondanks dat er in de dramaturgie hier en daar wat rammelde was de uitvoering van zeer hoog niveau.
4
Toneelvereniging Echte Liefde Een andere kapper Regie Sander Borsboom Spel Catharina Steenhouwer, Paul Raterman, Miny Verberne, Willy Paludanus Tekst Sander Borsboom naar een verhaal van Eric-Emmanuel Schmitt Productie & toneelbeeld Paul Raterman Regie-coach Jolina Wessels “De prozaïsche vertelling werd met heel weinig middelen toch heel spannend neergezet door de alle spelers.” Een andere kapper gaat over een dame die alles lijkt te hebben wat haar hartje begeert, behalve datgene waar ze het meest naar verlangt: echte liefde. Door middel van talige monologen sleept ze het publiek mee in een warrig familiedrama vol intriges, verraad, en – uiteindelijk - toch liefde. Wat meteen opviel aan deze voorstelling was de sterke openingsscène. Door op de juiste manier gebruik te maken van licht en muziek werd er een zinderende spanning neergezet. Door de bijdrage van alle acteurs werd deze spanning gedurende het hele stuk vastgehouden. De verstaanbaarheid, de mimiek, het stille spel en de rust die er genomen was in deze enscenering maakte het verhaal helder en goed te volgen. Er is duidelijk veel zorg besteed aan de aankleding van deze voorstelling met als gevolg dat er met weinig middelen een enorm universum ontstond. Op een dramaturgisch niveau waren er, juist omdat het drama zich niet in het hier en nu afspeelt maar in een andere wereld, wat onduidelijkheden. Hierdoor werd het soms diffuus wat precies de boodschap van dit stuk is. De vertelling raakt wel ergens aan een kern, maar lijkt er net langs te schuren. Dit brengt vragen met zich mee over het personage, over ‘het waarom’ van haar handelen en dat maakt het lastig om je als publiek met haar te verbinden. Hierdoor blijft de pijn die zij ervaart haar pijn, en dat creëert een afstand. We zouden graag willen meegeven om alle inhoudelijke elementen die zijn ingezet om dit verhaal te vertellen onder de loep te nemen, om te bepalen welke keuzes het verhaal verder helpen en welke informatie geëlimineerd zou kunnen worden, ook om het verhaal te versterken. Toch was de jury geraakt door de menselijke zoektocht naar liefde, en gaf het stuk een helder beeld van wat hartzeer teweeg kan brengen in de levens van de moderne mens.
5
Theater OVER OVER Tom Manders Tekst en spel Kees Deenik en Minnekus de Groot. “Een knappe voorstelling die balanceert tussen werkelijkheid en theater. Tom Manders was slechts een aanleiding om het publiek achter te laten met de vraag: wat is vriendschap?” OVER Tom Manders is een portret van de acteur Tom Manders, beter bekend als het personage ‘Dorus’. Gedurende de voorstelling verglijdt het onderwerp van Dorus naar de vriendschap tussen de twee acteurs op het podium. De jury werd tijdens het kijken naar deze voorstelling deelgenoot van de relatie tussen de twee personages op het podium, en de frictie die tussen vrienden kan ontstaan. Er vond een hele subtiele vergleiding in het onderwerp plaats: van Tom Manders, naar het thema vriendschap, maar daarnaast werd er constant heen en weer gesprongen tussen theater en werkelijkheid. Bovendien werd de sfeer die theater met zich meebrengt - in een theaterstuk - op de hak genomen, wat tevens raakte aan het thema: nep en echt, wel of geen echte vrienden. Dramaturgisch was de voorstelling heel erg in balans: het gevaar van spelen met de grenzen tussen werkelijkheid en theater in deze vorm is dat er ontzettend veel vrijheid ontstaat. Hierdoor had de dramatische spanning makkelijk kunnen vervliegen en de voorstelling kunnen ontsporen, maar dat gebeurde niet. De jury was gelijkgestemd over het effect van deze voorstelling, iets wat niet vanzelfsprekend is, wat betekent dat er heel intelligente regiekeuzes zijn gemaakt die eenduidig communiceren. Daarnaast waren we onder de indruk van de onwaarschijnlijk goede tekst en het spel van de acteurs. Bovendien voelden we bij het zien van deze voorstelling een persoonlijke noodzaak van de acteurs om dit verhaal te vertellen. Wat de jury nog zou willen meegeven is om meer zorg te besteden aan het toneelbeeld. De foto’s en jaartallen waren een belangrijke rode draad in het begin van de voorstelling, maar die waren slecht te zien. En we zouden willen aanraden om het tempo en het ritme van de voorstelling in zijn geheel nog eens streng te herzien. Soms misten we dynamiek, bijvoorbeeld bij het opsommen van bekende televisie-duo’s verslapte onze aandacht omdat het (voor zover wij gezien hebben) geen dramatiek of informatie overdroeg. We vroegen ons af wat daarvan de meerwaarde is in het geheel. Voor ons was Over Tom Manders door de intelligente keuzes, kwalitatieve invulling hiervan en het ontroerende effect één van de markantste voorstellingen.
6
VZOD (Vriendschap Zij Ons Doel) Stallerhof Regie Evalise Geerlings Spel Sonja Eringaard, Irma Rietveld, Michel Kwaak, Serge Muller Kobold Tekst Franz Xaver Kroetz “De jury werd meegevoerd in dit bedrukkende plattelandsdrama. De onhandige hardheid van de personages hebben ons ontroerd.” Stallerhof is een voorstelling over een boerenfamilie met een achterlijke dochter en een stalknecht. Maar wat zijn de bedoelingen van de knecht met de achterlijke dochter? Is zijn fysieke genegenheid naar het meisje een kwaadwillige verkrachting of schuilt er een vorm van liefde en aandacht in zijn gedrag? Wat de jury goed vond aan dit plattelandsdrama is dat de zwaarmoedigheid van het thema binnen het tijdsbestek van een half uur geloofwaardig werd overgebracht. Dit kwam voornamelijk door het spel van de acteurs in de scenes ansich, maar ook door de verzorgdheid in het toneelbeeld. We vonden het knap dat het zware thema van misbruik niet geschuwd werd en van verschillende kanten werd belicht. De kou en liefdeloosheid van het gezin heeft ons op een verkeerd been gezet en door de ontwikkeling van deze personages kwam het eind van de voorstelling als een aangename verrassing. Wel zou de jury willen meegeven om meer aandacht te besteden aan de overgangen tussen de verschillende scènes, en daarmee de invloed van de mise-en-scène op de theatrale spanning. Soms haperde het tijdens het op en af gaan van de spelers, wat veel tijd in beslag nam en wat de spanning gedeeltelijk deed inzakken. De zwaarte van het thema vraagt om een consequente spanningsboog. Doordat er weinig dynamiekverschillen waren (wat als theatrale keuze aansluit bij het thema en de sfeer, maar wel een zekere bereidwilligheid van je publiek vergt) en door de haperingen in de spanningsboog was het lastig om volledig in de theatrale werkelijkheid te komen en te kunnen meevoelen met de echte pijn van de personages. Maar desondanks vonden we deze voorstelling een tekenend voorbeeld van hartverwarmend amateurtheater waar de passie voor theater duidelijk naar voren kwam.
7
Werklicht Krappe meerderheid Regie Collectief Eindregie Jasper Sprengers Spel Aad Wieman als Wijnand Koeleman, Irene Siekman als Aniek Koeleman, Suzanne Dankers als Heleen de Baaij, Jasper Sprengers als Ruurd van der Vlist Tekst Jasper Sprengers “Een actueel stuk vol humor en verraad, waarin de scherpe randjes van de politiek pijnlijk duidelijk worden blootgelegd.” Krappe meerderheid is een stuk waarin we een burgemeester volgen die koortsachtig opzoek is naar een manier om vriendjespolitiek in de doofpot te stoppen terwijl zijn publiek wacht op zijn speech. We zijn getuigen van zijn nerveuze gedachtenspinsels terwijl het steeds pijnlijker duidelijk wordt hoever hij zichzelf in het nauw heeft gedreven. Wat de jury voornamelijk heeft geraakt aan deze voorstelling is de goed geschreven tekst, vol spitsvondige dialogen en scherpe monologen. Bovendien was er sprake van goed acteerwerk waarin de snelle schakelingen tussen verschillende emoties goed tot uitvoering gebracht werden. Dit getuigt van kennis en beheersing van het medium theater. Bovendien is er sprake van een actueel thema. Dit thema deed ons beseffen dat het politieke gekonkel van vandaag de dag eigenlijk allemaal toneelspel is. De flinke dosis humor waarmee dit verhaal gebracht en de sneer naar de politiek, maakte het een aantrekkelijke voorstelling om naar te kijken. Wel vonden we dat het gebruik van de ruimte en de vormgeving van het stuk spannender zou hebben gekund. Met uitzondering van de kostuums, die verzorgd en functioneel waren. De keuze voor het decor was helder maar eenvoudig. De jury had het idee dat er door het gebruik van de theatrale ruimte weinig aan de verbeelding van de toeschouwer werd overgelaten, en dat nam een deel van de spanning weg. Daarnaast miste we achter het gevecht voor eigenbelang van de personages, een echte en emotionele laag. Wel dient gezegd te worden dat een groot deel hiervan op voortreffelijke wijze door de burgemeester werd goedgemaakt in zijn eindspeech. Toch hadden we graag van de andere personages ook een andere kleur willen zien. Maar daar buiten vonden we het een sterk, humoristisch en politiek geëngageerd stuk waar we met veel plezier naar hebben gekeken.
8
RISK Een soort Alaska Regie Han Hazewindus Spel Berber Wierstra, Martijn Balm en Kari van der Ploeg Tekst Harold Pinter “Een waanzinnig sterke tekstbehandeling en sterk acteerspel in een koud en adembenemend drama.” In Een soort Alaska zien we hoe een patiënt net is ontwaakt uit een jarenlange coma. Langzaam maar zeker wordt pijnlijk duidelijk hoe de verhoudingen tussen de dokter en de patiënt liggen, en – nog pijnlijker - hoe de zuster in het verhaal betrokken is. De jury was verrast door het sterke acteerspel en de goede tekstbehandeling van Een soort Alaska. Vooral het spel van de vrouw die uit haar coma ontwaakt en de dokter zijn bijzonder sterk over het voetlicht gebracht. Hoewel de tekst weinig spelingangen biedt bleven de personages geloofwaardig en werd het drama voelbaar voor het publiek. Wel vroeg de jury zich af wat de aanleiding is geweest voor de statische vorm van de enscenering. Door het ingeleefde spel, en weinig mise-en-scène werd het vertelde verhaal redelijk eendimensionaal. Het ontbrak hier en daar aan subtekst waardoor er voor het publiek weinig aan de verbeelding werd overgelaten. Het gevolg daarvan is dat het drama bij de personages blijft en geen weerslag heeft op het publiek. De rol van de zus werd ons niet geheel duidelijk, terwijl wij vermoeden dat juist daar het grootste conflict in schuilt. We zouden willen meegeven om te filteren welk conflict het belangrijkste is om te vertellen en welke informatie vervolgens noodzakelijk is om dit conflict tot uiting te brengen op het toneel. Maar deze technische aandachtspuntjes vielen in het niet bij de hoge kwaliteit van de acteerprestaties van de acteurs.
9
Kruimels Ademtocht Regie Stefan van Wieringen Spel Ariane Berger, Caroline Doomen, Aeltsje Hylkema, Frank van Vliet, Michel Hoogendoorn, Leonie Overgaag, Annemarie van Grinsven Met medewerking van Henk Hofman, Edith Janssen, Jasper Stam “Een associatieve voorstelling waarin beeldtaal en poëzie op een sterke manier samensmelten.” Ademtocht is een dynamische bewegingsvoorstelling waarin beweging, spel en taal samenwerken om de grote levensthema’s op een lichtvoetige manier over het voetlicht te brengen. De woorden beïnvloeden de bewegingen en de bewegingen droegen de beeldtaal van een aantal vooraanstaande dichters. De jury was zeer verrast door deze sprankelende voorstelling waarin de mens in al haar facetten en op een authentieke wijze aan ons werd getoond. Het gebruik van de poëtische teksten werd in een concreet en herkenbaar kader geplaatst. De subtekst die hierdoor ontstond werd niet op het podium zelf uitgespeeld, maar ontstond bij het publiek. De scenische werkelijkheid kleurde tegen de inhoud van de teksten in, wat veel ingangen gaf om je met één of meerdere personages te verbinden. Bijvoorbeeld door scènes als de oude dame in het bejaardentehuis, de ‘misschien monoloog’ en het gedicht over ‘de plant’ waren we ontroerd. Bovendien blonk deze voorstelling uit doordat er middels een eigen logica werd gecommuniceerd. De zware thema’s in het leven werden niet geschuwd, ze werden op lichtvoetige en integere wijze overgebracht. Ook technisch zat deze voorstelling sterk in elkaar. De scènes waren slim gemonteerd en er is intelligent gebruik gemaakt van het decor en de ruimte. Bovendien was alles ten volle uitgevoerd, er was duidelijk sprake van veel spelplezier, van veel dynamiek en daarnaast beheersten alle spelers de technieken die vereist zijn voor deze vorm van theater. Hoewel het in grote mate al aanwezig was in de voorstelling, zouden we toch willen meegeven om goed bewust te zijn van hoe het medium theater en poëzie op elkaar inwerken. Poëzie heeft een eigen cadans wat juist bij een voordracht heel belangrijk is, en zeker bij een theatrale voordracht. Daar zou de voorstelling nog in sterkte kunnen winnen: soms zaten de spelers net buiten het ritme en de muzikaliteit. Maar door alle verfrissende elementen, de gedurfde keuzes en de eigenheid van deze voorstelling was Ademtoch voor de jury absoluut één van de markantste voorstellingen.
10
De Maasstadspelers Zeezicht Regie Stephan W. Zeedijk Spel Ellen Honings, Ralph van Leeuwen, Thea Rigetti, Piet Romein en Rik Storm Tekst Bernard Sluijters Foto Lex Slager “Een absurd theaterstuk waarin het crisis denken op een hilarische en tragische manier tot uiting wordt gebracht.” Zeezicht is een polderdrama waarin we een echtpaar volgen dat uit financiële nood de bovenkamer van hun huis heeft verhuurd. Terwijl buiten het water stijgt, lopen ook binnen de gemoederen hoog op. Hoe gaan de huurders en verhuurders met elkaar om? Is er hoop of staat het water hen zowel letterlijk als figuurlijk tot de kin? De kwaliteit waarmee dit absurde theaterstuk tot een geloofwaardig universum is gebracht is wat de jury het meeste aansprak in Zeezicht. Bij alle vier de spelers was het duidelijk dat ze het acteer vak goed verstaan en beheersen. Maar ook de keuzes die zijn gemaakt in de regie geven blijk van kennis van het medium. De reacties van het oudere echtpaar waren verrassend, de stereotype mens is geloofwaardig overgebracht, het is pijnlijk herkenbaar en toch weten de spelers en de makers het cliché te overstijgen. Behalve het spel en de regie was de jury bijzonder onder de indruk van de tekst. Er was sprake van scherpe dialogen, een spannende ontwikkeling van zowel het verhaal als de personages en een bizarre crux, die alleen door deze goede opbouw geloofwaardig gemaakt kan worden. Een ander element waar de jury zeer over te spreken is, is het gegeven dat de rust en stilte in het stuk niet gevreesd werden. Zoals vaker gezegd wordt: de stilte in een tekst in even belangrijk als de tekst zelf, en daar is in deze voorstelling knap gebruik van gemaakt. Het getuigt van lef om een niet alledaagse tekst te kiezen en die toch naar je eigen hand te zetten. Bovendien was de voorstelling, hoewel het zich in een redelijk hermetisch vacuüm leek af te spelen, zeer actueel en zaten er veel linken naar de realiteit van vandaag de dag. Het enige wat de jury zou willen meegeven is dat de informatie die het publiek voorgeschoteld krijgt redelijk veel is. Iets waar de spanningsboog af en toe onder leed. Maar als jury staan wij volledig achter de mening van het publiek: een voorstelling die heel terecht in de prijzen is gevallen.
11
