Over het organiseren van arbeid en kennis in een nieuwe economie waar het loondienstverband niet langer de standaard is.
juni 2015
Het initiatief: de politieke ronde tafel
Tafelgenoten
Sinds halverwege 2013 is The Future Group georganiseerd met het bedrijfsleven in gesprek over hoe men zich voorbereidt op de toekomstige arbeidsmarkt, waarbij we vooruitkijken naar de situatie in het jaar 2020. De politieke ronde tafel heeft als doel kennisuitwisseling tussen bedrijven hierover te stimuleren. Waarom? Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat in 2020 één op de drie banen een flexibele baan is. Dit wordt veroorzaakt door maatschappelijke ontwikkelingen als onder andere de individualisering van de arbeidsmarkt. De oplossing echter ligt, naar de mening van TFG, bij het bedrijfsleven zelf.
De volgende bedrijven en organisaties hebben reeds een stoel aan tafel: ABN AMRO, Alliander, Achmea, ASR, ING, Kasbank, Post NL, Tata Steel Nederland, ArnoNed, Motive, BKR, Delta Lloyd en Movaris. Daarnaast hebben nog circa 70 bedrijven aangegeven interesse te hebben en de ontwikkelingen aan tafel graag te volgen en, bij voldoende stoelen aan tafel, graag deel te nemen. Vertegenwoordigers van de organisaties zijn de verantwoordelijken voor de arbeidsmarktpropositie en werving van het bedrijf, en tevens de mensen verantwoordelijk voor strategische inkoop en vendormanagement. TFG wil namens de tafelgenoten de lobby voeren richting politiek Den Haag. Een eerste debat tussen het bedrijfsleven en de fractieleden van D66, PvdA, CDA en VVD vond op 16 juni 2014 plaats. Op 5 september 2014 is een aantal van bovengenoemde deelnemers bij elkaar gekomen om een eerste aanzet te doen voor het scherper definiëren van de problematiek rondom het fenomeen zzp’er. Hieraan is op 12 juni 2015 een vervolg gegeven bij een ronde tafelgesprek in het hoofdkantoor van ABN-AMRO waarbij Han Mesters, sector banker bij ABN AMRO, zijn visie heeft gegeven op de toekomstige ontwikkelingen.
Interessant is de vraag: wat vindt de klant belangrijk? Want die betaalt. Door een aantal keren per jaar met elkaar om tafel te gaan en de problemen en uitdagingen zo goed mogelijk te definiëren ontstaat een groter inzicht. Door dit inzicht structureel onder de aandacht te brengen van politiek Den Haag, via bijvoorbeeld debatten en publicaties, kunnen beleidsmakers gevoed worden met voor de arbeidsmarkt essentiële praktijkinformatie. Het gesprek aan tafel gaat voornamelijk over de doelgroep die bewust heeft gekozen voor het zelfstandigenbestaan als kenniswerker (HBO/WO), een groep die de komende jaren alleen maar zal groeien. Bij verschillende bedrijven zitten zzp’ers al op strategische posities in de organisatie. Het is voor het bedrijfsleven dan ook van groot belang om goed grip te krijgen op deze ontwikkelingen en de politiek heeft hierin een grote voorwaardenscheppende taak. Overigens is de (veel grotere) groep zzp’ers die door keuzes van de werkgever of door een faillissement zelfstandig is geworden minder nadrukkelijk onderwerp van gesprek. Al erkent iedereen aan tafel dat er onwenselijke uitwassen zijn ontstaan en de verzorgingsstaat verder moet evolueren.
juni 2015
De tafelgenoten hebben met elkaar een tweetal doelstellingen geformuleerd. Ten eerste wil men aangesloten blijven bij de politiek door met Kamerleden in gesprek te gaan en zo niet door veranderende wetgeving verrast te worden. Ten tweede is het delen van kennis over innovatieve sourcingsmodellen een belangrijk punt. Zo ontstaat er meer grip op de zzp-er en hedendaagse duurzame samenwerkingsmodellen gericht op (ver)binden.
“Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat in 2020 één op de drie banen een flexibele baan is.”
Rol TFG TFG initieert, faciliteert en organiseert. Op verzoek van de tafelgenoten als spreekbuis naar de media en politiek als het gaat om de rol van het bedrijfsleven op de zzp arbeidsmarkt. Daarnaast geeft TFG de deelnemers inzicht in de meest recente ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving die betrekking (kan hebben) op de zzp-er. Ook worden wetenschappelijke beschouwingen over het bedrijfsleven in relatie tot de zzp-er door TFG voor tafelgenoten samengevat. Als laatste geeft TFG de tafelgenoten inzicht in haar arbeidsmarktconcept dat inmiddels bijna vijftien jaar bestaat. Dit concept kan dienen als model voor georganiseerde zelfstandigheid en is een voorbeeld van toekomstige arbeidsvormen. TFG is een ICT-dienstverlener bestaande uit een verzameling van maatschappen waarin hoogopgeleide ervaren en gespecialiseerde ICT-ondernemers participeren. Zij delen kennis, kunde en kosten en treden als één organisatie naar buiten. Kenmerkend is de zeer hoge mate van binding op basis van exclusieve samenwerkingsafspraken zonder dat er sprake is van hiërarchie. Een interessant fenomeen voor het bedrijfsleven, daar waar het gaat om het binden en boeien van kenniswerkers (HBO/WO met + 7 jaar ervaring in zijn specialisatie) zonder deze in dienst te hebben. Circa 80% van de specialisten die in TFG participeert, komt uit loondienst. Door de ICT kenniswerker als voorbeeld te nemen kunnen de ervaringen van TFG ook als representatief gezien worden voor soortgelijke kennisintensieve beroepen buiten de ICT. Zzp heeft de toekomst! Hoe kan er met elkaar worden gewerkt aan de profilering hiervan? Alle deelnemers uit het bedrijfsleven zijn van mening dat zzp’ers en bedrijven veel meer aan de politiek moeten laten zien wat ze doen. Dit is nodig om begrip te kweken, te laten zien dat veel zzp’ers uit eigen beweging ondernemer zijn. Er moet een ‘sense of urgency’ gecreëerd worden met vragen als ‘Waar zijn we bang voor?’ en ‘Waar willen we heen?’ Dit betekent dat leidende coalities verbreed moeten worden. Het bedrijfsleven kan hierin een belangrijke rol spelen door duidelijk te maken wat een zzp’er goed maakt.
juni 2015
Primair wordt er nu gekeken of iemand goed presteert, goed is in zijn vak. Hoe zij/hij zijn werk achterlaat, ruimte geeft voor eventuele nazorg, proactief omgaat met kpi’s en zijn kennis overdraagt, blijft vaak onderbelicht, maar is bepalend voor de dienstverlener/ondernemer die de zzp’er hoort te zijn. Ook een ‘creditrating’ voor zzp’ers kan helpen om zichtbaar te maken wat voor type zelfstandige iemand is. Zowel zzp’er als bijvoorbeeld hypotheekverstrekkers zullen hiermee geholpen zijn. Hier ligt een kans voor de markt.
Er zit veel toptalent bij zzp-ers. Specialisten, kenniswerkers die zich begeven aan de bovenkant van de zzp-arbeidsmarkt. Toptalent, laat je zien! Vaste contracten voor bedrijfsleven niet langer uitgangspunt Alle tafelgenoten zijn het eens. Er gaan steeds meer kenniswerkers bewust zelfstandig. Deze mensen typeren zich door hun communicatieve vaardigheden, HBO/WO opleidingsniveau en specialisatie. Kenniswerkers zoeken afwisseling en uitdaging, ze bepalen hun eigen toekomst en kiezen voor de interessante projecten binnen hun vak. Bedrijven reageren hier inmiddels op door niet langer de werkvorm als uitgangspunt te nemen, maar de benodigde expertise centraal te stellen. Vervolgens kijkt men welke werkvorm hier het beste bij past. Meer en meer zal het inhuren van zzp’ers een manier zijn om functies te vervullen die voorheen door medewerkers met vaste arbeidscontracten werden vervuld. De zzp’er wordt steeds belangrijker in gebieden zoals ICT, HR en finance. Het bedrijfsleven geeft aan de samenwerking met de zzp’er georganiseerder en duurzamer te willen laten verlopen in de toekomst. Niet meer alleen op die éne tijdelijke opdracht gericht maar meer en beter afgestemd op het totale capaciteit en kennisbehoefte van bedrijfsonderdelen. Tevens is de conclusie aan tafel dat het bedrijfsleven zichtbaarder en vriendelijker moet zijn voor bevlogen professionals, want de juiste mensen vinden wordt moeilijker. De politiek moet
daarnaast het ‘en-en’ model gaan omarmen waarin flexwerkers als volwaardig worden gezien naast medewerkers met vaste contracten.
tegenstaat of omdat men ervan overtuigd is dat men zich beter persoonlijk kan ontwikkelen in loondienstverband.
Bedrijven nemen de werkvorm niet langer als uitgangspunt maar stellen de benodigde expertise centraal. De contractvorm is geen doel maar middel geworden.
Bedrijven moeten op zoek naar het totaalplaatje van werkvormen waarbij de mix van elementen als volume (hoeveel menskracht nodig), binding (hoe essentieel is het de expertise in huis te houden) en kennisdeling (het vermogen om het geheel van individuen als collectief te versterken) het resultaat lijken te gaan bepalen. Iets wat bij alle tafelgenoten speelt: de heroriëntatie op flex is volop gaande.
De ondernemende zelfstandige is nu het slachtoffer van het containerbegrip ‘zzp’. Opmerkelijk is dat er binnen de deelnemende bedrijven als het gaat om flexibilisering vaak nog wordt gewerkt met arbitraire getallen waarbij het aantal inhuurcontracten wordt uitgedrukt in een percentage van de totale personeelsbezetting. Een denkwijze die door de aanwezige tafelgenoten steeds vaker als achterhaald wordt gezien.
Heroriëntatie op Flex Alle deelnemende bedrijven zijn zich bewust dat er een nieuwe economische periode aanbreekt waarin baanzekerheid vervangen wordt door werkzekerheid. Hoogopgeleide specialisten laten zich steeds moeilijker overtuigen van het nut van een vaste baan en zijn nu al lastig te werven en te (ver)binden. Tevens (h)erkennen de bedrijven de demografische ontwikkelingen waardoor de schaarste aan hoogopgeleide specialisten steeds verder zal toenemen. Men voorziet tekorten en zoekt naar een manier om grip te houden op de hoogopgeleide zzp’er, die steeds schaarser wordt en die door kennis niet te delen steeds machtiger wordt. Hierdoor, maar ook door andere actualiteiten als kostendruk, vergrijzing, digitalisering en mobiliteit, is het bedrijfsleven op zoek naar arbeidsmarktmodellen van de toekomst. Overigens kan van generaliseren geen sprake zijn. Het aantal kenniswerkers dat zelfstandig gaat is in opkomst, maar nog steeds kiezen heel veel mensen voor de veiligheid van een loondienstverband. Bijvoorbeeld omdat men zich daar prettig bij voelt, omdat een regelmatig nieuwe werkomgeving hun
juni 2015
Prof. dr. Sweder van Wijnbergen, econoom aan de Universiteit van Amsterdam zegt hierover het volgende: “Structureel zal uiteindelijk wel een knoop moeten worden doorgehakt. Het huidige vaste arbeidscontract waar Asscher iedereen terug in wil hebben, is internationaal gezien onhoudbaar geworden. Maar je moet ook niet van iedereen een zzp’er willen maken. Er zal een nieuwe tussenvorm moeten worden bedacht, waar bedrijven mensen aan zich kunnen binden zonder ze in tijden van crisis vol te moeten doorbetalen. Je wilt meer ruimte voor flexibeler tussenvormen, tussen de twee extremen in die we nu hebben. Daar zie ik nog geen ideeën voor. Dat zou Nederland echt een voorsprong geven.”
“Iets wat bij alle tafelgenoten speelt: de heroriëntatie op flex is volop gaande.” Hoe werft het bedrijfsleven nu de echte specialisten en hoe gaat dat? Veel bedrijven richten zich steeds vaker zelf rechtstreeks tot de zzp’er. Het succes is volgens de tafelgenoten nog niet overweldigend. Het bereiken van de zzp’er via een eigen markt-plaats/zzpportal wordt door één van de aanwezige tafelgenoten betiteld als post and pray: “We moeten maar zien wat er uitkomt”. Een en ander lijkt vooral een goed middel bij grotere volumes van reguliere posities die moeten
worden ingevuld. Binding is minder relevant dan bij de specialistische kenniswerkers. TFG adviseert bij het werven van zwaargewicht ICT-specialisten veel meer de nadruk te leggen op de technologische en innovatieve aspecten achter de dienst/het product. Aan tafel blijkt de steeds groter wordende overlap tussen HR en inkoop. Inkoop, van oudsher gericht op het spel, kosten- en schaalvoordeel, laat zich steeds meer informeren door de markt in plaats van door met aanbestedingen ‘koud’ een aanbod af te dwingen. De confrontatie met de eigen business over waarom resources nodig zijn wordt steeds vaker gezocht: is er bijvoorbeeld echt wel een extra ICT’er nodig op een bepaalde afdeling, of kan er ook een andere oplossing worden bedacht? Inkoop kiest hierbij voor een regiefunctie waarbij de samenwerking met HR op een andere manier wordt gezocht, het is niet langer ‘u vraagt, wij draaien’.
Politiek heeft ander en tegenstrijdig belang Essentieel is dat de overheid geen middel schuwt om vaste banen te stimuleren, omdat dit ogenschijnlijk goed is voor het sociale stelsel in Nederland. Het bedrijfsleven lijkt het vasthouden aan vaste medewerkers niet alleen meer vanuit het perspectief van kostenbesparing steeds meer los te laten, maar ook omdat men ziet dat de trend van zelfstandige kenniswerkers doorzet en niet tegen te houden is. Aan tafel is zelfs overeenstemming over het feit dat de overheid de rem zet op flexibilisering, doordat ze geen helder en vruchtbaar klimaat schept voor zelfstandige kenniswerkers maar alle zzp’ers als één groep ziet. Dit zal op termijn de innovatiekansen van bedrijven beperken omdat de kenniswerker door regelgeving niet in zijn volle kracht kan worden benut. Minder maar betere wetgeving voor kenniswerkers zal de vrijheid voor de kenniswerker vergroten en bedrijven in staat stellen meer georganiseerd te gaan samenwerken met deze kenniswerkers. Een van de deelnemers stelt dat “het onmogelijk is om in het oude model snel te reageren op de ontwikkelingen in de wereld om ons heen. Het snel kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen is een noodzaak om als organisatie juni 2015
ook in de toekomst relevant te blijven. Daarvoor is flexibel inzetbare kennis nodig.” De urgentie neemt toe, vinden de gesprekspartners: “Veel werknemers zien hun baan de komende jaren verdwijnen, de automatisering gaat heel hard. We zullen in Nederland het begrip ondernemerschap positiever moeten laden, specialisatie op de arbeidsmarkt is waar we heen gaan. Mensen moeten hun toegevoegde waarde meer en meer kunnen aantonen.” Een ander: “Er zijn zoveel revoluties onder de radar gaande. En de zzp’er speelt hier misschien wel de belangrijkste rol in.”
Het bedrijfsleven lijkt het vasthouden aan vaste medewerkers niet alleen vanuit kostenperspectief steeds meer los te laten maar ook omdat men ziet dat de trend van meer zelfstandige kenniswerkers doorzet en niet meer tegen te houden is.
Wetgeving moet aangepakt worden
Tafelgenoten zijn het er wel over eens dat de bovenkant van de zzp-arbeidsmarkt van specifieke wetgeving moet worden voorzien, anders dan de onderkant van de arbeidsmarkt. Hiermee zou ook de ontwikkeling van de kenniswerker in de Nederlandse economie een boost gegeven kunnen worden. Enkele aanwezigen geven zelfs aan dat zij zich op de korte termijn vooral bezighouden met hoe men bij een toenemend aantal zzp’ers de risico’s in het kader van de wet ketenaansprakelijkheid zo goed mogelijk afdekt in plaats van met het arbeidsmarktinnovatievraagstuk. “De hoeveelheid compliance is dit moment zodanig groot dat er veel tijd
en geld onnodig verloren gaat. Eenvoudiger wetgeving en actieve complexiteitsreductie zou het bedrijfsleven veel geld besparen.”
De hoeveelheid compliance is op het moment zodanig groot dat er veel tijd en geld onnodig verloren gaat. Eenvoudiger wetgeving en actieve complexiteitsreductie kan het bedrijfsleven veel geld besparen. Laat een zzp-er zich binden? Bedrijven worstelen allemaal met flexibel personeel. Het aantrekken van de juiste man of vrouw voor de klus is een uitdaging. De problemen die zich in Nederland voordoen, doen zich ook elders ter wereld voor, aldus een vertegenwoordiger van een bedrijf aan tafel. “Schaarste is een van de grootste problemen op dit moment. Heel specifieke kennis en vaardigheden zijn moeilijk te vinden, zeker als er veel vraag naar is.” Tafelgenoten zijn het erover eens dat er een groep zelfstandigen is die geboeid wordt vanuit het domein/ de branche – ze willen betrokken zijn bij het bouwen van vrachtwagens, of ze willen werken in het banken verzekeringswezen. Er is echter ook een groep die je alleen kunt binden door je te richten op hun inhoudelijke specialisatie, zoals bij veel ICTprofessionals het geval is.
binden. Ze stellen eenvoudigweg overal hun expertise beschikbaar en kiezen voor de opdracht die hun op dat moment het beste past. Hier ziet TFG een belangrijke maatschappelijke rol voor bedrijfsleven en overheid in het kader van bewustwording en langetermijngevolgen. Die ervaring wordt (h)erkend door de rest van de tafel, over het algemeen ziet men de zzp-doelgroep toch als een bak met kikkers die alle kanten opspringen. Het binden en boeien van zzp’ers is een uitdaging. “Dit blijkt in de praktijk nog niet zo eenvoudig”, zegt een vertegenwoordiger van een bankorganisatie, “maar voordat ik mijn huidige functie ging vervullen dacht ik daar heel anders over.” Een ander ziet dat met name in de steden verbinding zorgt voor een gedeelde passie: “In Amsterdam werken netwerken samen aan een klus, daar geven ze alles voor en daarna gaat ieder weer zijns weegs.”
Community-denken en TFG Het community-denken zal de komende jaren snel groeien, zo denken de aanwezigen. “Het is een diep menselijke behoefte om verbonden te zijn met anderen. Zeker jonge zzp’ers zijn van nature meer geneigd om in een netwerk te opereren.” Het bedrijfsleven zal daar op in moeten spelen. De gespecialiseerde professionele zelfstandige laat zich niet vangen op een traditionele online marktplaats is de conclusie aan tafel. Visualisatie van het netwerk wordt steeds belangrijker. Iemand anders wijst op de kracht van LinkedIn, hier gaan bedrijven op zoek naar specialistische kennis. Het zou mooi zijn om ook direct te weten of iemand beschikbaar is.
“Over het algemeen ziet men de zzp-doelgroep toch als een bak met kikkers die alle kanten opspringen. Het binden en boeien van zzp’ers is een uitdaging.”
De kracht van community-vorming zal ‘van onderop’ moeten komen, minder van het bedrijfsleven zelf, volgens de tafelgenoten. TFG wijst hierbij op de stimulerende rol die bedrijven kunnen vervullen door niet alleen te kijken naar hoe de zzp’er zijn opdracht doet maar zijn dienstverlening ook te bezien in het licht van kennisdeling, vergroting van het bedrijfsnetwerk, promotionele activiteiten etc.
De ervaring van TFG is dat er binnen de ICT veel zelfstandigen zijn die zich überhaupt niet laten
Ook zijn er bedrijven die experimenteren met traineeships en jonge mensen opleiden zonder
juni 2015
hier veel verplichtingen aan te verbinden. Dit in de verwachting dat hierdoor een lange termijnrelatie ontstaat die haar waarde tot in lengte van dagen bewijst. Dit zijn voorbeelden van manieren waarop deze jonge mensen gewend raken aan projectgericht werken; tijdelijke arbeid bij verschillende bedrijven. TFG presenteert een bewezen maatschapmodel waarin door kenniswerkers exclusief wordt samengewerkt en namens het expertisenetwerk ICT-diensten worden verleend aan klanten. Maximale binding met de deelnemers en de mogelijkheid om expertisecentra te bouwen op flexibele basis. Wat is de essentie van een community? Kennisborging bij zzp’ers is voor het bedrijfsleven bijvoorbeeld een lastige zaak.
juni 2015
In de ogen van TFG is het essentieel dat er geen één-op-één relatie van de kern (organisatie) met de zelfstandige is, maar een continue stroom van kennismaking en -deling tussen de zelfstandigen onderling, vastgelegd in de organisatie/het netwerk. Daarmee staat voor TFG wederkerigheid (met name sociaal bezien) aan de basis van het ondernemen.
ZZP-er vs TFG-er
De manier waarop TFG haar community bouwt wordt door de tafelgenoten als tastbaar en leerzaam ervaren. Met name de formele en informele verwevenheid tussen de leden (maten) en de manier waarop dit tot stand komt.
zzp-er zzp-er
zzp-er
C
Het begrip community (C) is in de
zzp-er
praktijk meestal een 1 op 1 relatie tussen organisatie en zzp-er.
zzp-er
zzp-er
TFG-er TFG-er TFG-er
TFG-er
C
TFG-er Community denken bij TFG betekent een netwerk van ondernemers die exclusief aan elkaar verbonden zijn.
TFG-er
juni 2015
